________________
યતિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
વિશેષાર્થ:- જે આચાર્ય નૈગમ-સંગ્રહ-વ્યવહાર-ઋજુસૂત્ર-શબ્દસમભિરૂઢ-એવંભૂત એ સાત નયસ્વરૂપ જિનદર્શન જેવા સ્વરૂપે છે તેવા સ્વરૂપે ભવ્યોને બતાવે છે, તે આચાર્ય સુધર્માસ્વામી આદિની જેમ આચાર્યના સર્વગુણોથી યુક્ત હોવાથી તીર્થંકર તુલ્ય છે.
ગાથા-૧૬૯
૨૦૮
પ્રશ્નઃ- તીર્થંકર ચોત્રીશ અતિશય વગેરે ગુણોથી વિરાજમાન હોય છે. આચાર્યમાં એ ગુણો હોતા નથી. આથી આચાર્યને તીર્થંકરની ઉપમા કેવી રીતે ઘટે?
ઉત્તરઃ- (૧) જેવી રીતે તીર્થંકર અર્થ કહે છે, તેવી રીતે આચાર્ય પણ અર્થને કહે છે.
(૨) જેવી રીતે તીર્થંકર કેવલજ્ઞાન થયા પછી ભિક્ષા માટે જતા નથી, તેવી રીતે આચાર્ય પણ ભિક્ષા માટે જતા નથી. ઇત્યાદિ અનેક રીતે આચાર્ય તીર્થંકરનું અનુકરણ કરનારા છે. આચાર્ય સર્વ સાધુઓથી શ્રેષ્ઠ છે, પરમોપકારી છે. ઇત્યાદિ આચાર્યની વિશેષતા બતાવવા માટે આચાર્યને તીર્થંકર સમાન કહ્યા છે. જેમ કે
તથા
પ્રશ્નઃ- હે ભગવંત તીર્થંકરની આજ્ઞાનું અતિક્રમણ ન કરવું જોઇએ કે આચાર્યની આજ્ઞાનું અતિક્રમણ ન કરવું જોઇખે ?
ઉત્તરઃ- હે ગૌતમ ! આચાર્ય ચાર પ્રકારના છે. તે આ પ્રમાણેનામાચાર્ય, સ્થાપનાચાર્ય, દ્રવ્યાચાર્ય અને ભાવાચાર્ય, તેમાં જે ભાવાચાર્ય છે તે તીર્થંકર સમાન જ જાણવા. તેમની આજ્ઞાનું અતિક્રમણ ન કરવું જોઇએ.”
જે આચાર્ય તીર્થંકરવચનરૂપ આજ્ઞાનું અસત્ય પ્રરૂપણા આદિથી ઉલ્લંઘન કરે છે તે આચાર્ય કાપુરુષપુરુષાધમ છે, સત્પુરુષ=પ્રધાનપુરુષ નથી.
અહીં આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરનારને માત્ર કાપુરુષ કહ્યો તે આ લોકના ફલની અપેક્ષાએ છે. પરલોકનું ફળ તો તે તે અનેક -દુઃસહ દુ:ખની પરંપરાથી યુક્ત એવું અનંત સંસારીપણું જાણવું. આ વિષે શ્રીમહાનિશીથ પાંચમા અધ્યયનમાં સાવદ્યાચાર્યનું દૃષ્ટાંત કહ્યું છે. તે આ પ્રમાણે
