________________
યતિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
જીવવધમાં અનુતિ થવાથી દાનપ્રશંસા અશુભગતિ વગેરે પ્રબલ પાપકર્મના બંધનું કારણ છે.- દાનનિષેધમાં યાચક આદિની આજીવિકાનો વિચ્છેદ થવાથી દાનનિષેધ લાભાંતરાય વગે૨ે પાપકર્મના બંધનું કારણ બને છે.
૫૯
ગાથા-૪૩
વાક્યાર્થ:- આ પદાર્થથી તો સુપાત્રમાં દાન કરવું અને કુપાત્રમાં દાન ન કરવું ઈત્યાદિ દાન સંબંધી ઉપદેશનો વિચ્છેદ થાય છે. માટે આ દાનપ્રશંસા અને દાનનિષેધ, જુદા જ પ્રકારના હોવા જોઈએ. આ વાક્યાર્થ છે.
મહાવાક્યાર્થઃ- આગમમાં વિહિત દાનની પ્રશંસામાં અને આગમમાં નિષિદ્ધ દાનનો નિષેધ કરવામાં લેશ પણ દોષ નથી. જેમ કે સુપાત્રમાં કરાતા દાનની પ્રશંસામાં અને કન્યાદાન આદિ દાનના નિષેધમાં દોષ નથી.
જે દાનનું શાસ્ત્રમાં વિધાન છે તે દાન શુભ પ્રવૃત્તિ સ્વરૂપ હોવાથી હિંસામય નથી અને એટલે તેની પ્રશંસા કરવાથી હિંસામાં અનુમતિ દોષ લાગતો નથી, ઊલ્ટું સુકૃત અનુમોદનાનો લાભ છે. જે દાનક્રિયાનો શાસ્ત્રમાં નિષેધ કર્યો છે તે દાનક્રિયા અશુભપ્રવૃત્તિ રૂપ હોવાથી તેનો નિષેધ કરવામાં કોઈની આજીવિકાના વિચ્છેદનો આશય ન હોવાથી અંતરાયનો પણ દોષ લાગતો નથી. ઊલટી તે નિષેધની પ્રવૃત્તિ પરના હિતાર્થે થતી હોવાના કારણે અંતરાય કર્મોનો વિચ્છેદ થાય છે.
*શ્રી ઉપદેશપદ શાસ્ત્રમાં (૮૭૯) કહ્યું છે કે આગમમાં જે દાન વિહિત છે અને જે પ્રતિષિદ્ધ છે તેના આધારે પ્રશંસા અને નિષેધમાં કોઈ દોષ નથી. સંસ્તરણ અવસ્થામાં, અર્થાત્ શક્ય નિર્વાહ દશામાં સુપાત્રમાં શુદ્ધ અન્ન-પાન વગેરેનું દાન અને અશક્ય નિર્વાહમાં અશુદ્ધ અન્ન-પાનાદિનું દાન પણ સુપાત્રને કરવાનો નિષેધ નથી. કુપાત્રને અસત્ પ્રવૃત્તિ ઉત્તેજક દાન કરવાનો નિષેધ છે.
અનુકંપાદાન કરવાનો ક્યાંય પણ નિષેધ કર્યો નથી. શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે- મોક્ષના હેતુથી કરાતા દાનને ઉદ્દેશીને આ વિધિ કહ્યો છે. જિનેશ્વરોએ ક્યારેય અનુકંપાદાનનો નિષેધ કર્યો નથી. આ મહાવાક્યાર્થ છે.
ઐદંપર્યાર્થ:- જિનાજ્ઞા પ્રમાણે જ પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિ કરવી એ ઐદંપર્યાર્થ છે. (ઉપદેશપદ ગાથા ૮૫૯, ઉપદેશ રહસ્ય ગાથા-૧૫૫) [૪૩]
