________________
યતિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
अणुबंधजुअं कुसलो, णिव्वोढुं अप्पणो अ अपमायं ॥ आयगुरुलिंगपच्चय- सुद्धं सक्कं चिय कुणंतो ॥ ११२ ॥ अनुबन्धयुतं कुशलो निर्वोढुमात्मनश्चाप्रमादम् ॥ आत्मगुरुलिङ्गप्रत्ययशुद्धं शक्यमेव कुर्वन् ॥११२॥
૧૫૧
ગાથા-૧૧૨
પાંચમું લક્ષણ શક્ય અનુષ્ઠાન પ્રારંભ
તથા કુશલ સાધુ પોતાના અનુબંધયુક્ત અપ્રમાદને ધારણ કરવા માટે આત્મપ્રત્યય, ગુરુપ્રત્યય અને લિંગપ્રત્યય એ ત્રણપ્રત્યયથી શુદ્ધ એવું શક્ય જ અનુષ્ઠાન કરે છે.
વિશેષાર્થ:- અનુબંધયુક્ત એટલે પરંપરાથી યુક્ત, અર્થાત્ ફરી ભવાંતરમાં પણ જેની પ્રાપ્તિ થાય તેવો.
=
ત્રણ પ્રત્યયથી શુદ્ધઃ- જેનાથી ભવિષ્યના કાર્યની સિદ્ધિ જણાય તે પ્રત્યય. પ્રત્યયના આત્મ, ગુરુ અને લિંગ એમ ત્રણ પ્રકાર છે. સદ્ અનુષ્ઠાનનો આરંભ કરનાર પુરુષનો અંતરાત્મા સ્વયમેવ સદ્ અનુષ્ઠાનને કરવાની અભિલાષાવાળો બને તે આત્મપ્રત્યય છે. સદ્ અનુષ્ઠાન કરનારે જે અનુષ્ઠાન કરવા માટે ઇચ્છેલું હોય તે અનુષ્ઠાનને જ કરવા માટે ગુરુ કહે તે ગુરુપ્રત્યય છે. તે કાર્ય કરવાનો પ્રારંભ થાય ત્યારે કાર્યસિદ્ધિના સૂચક તે વાજિંત્રો વાગે વગે૨ે લિંગો ચિહ્નો દેખાય તે લિંગપ્રત્યય છે. આ ત્રણ એકાંતિકી સિદ્ધિનું અવંધ્યકારણ છે. જે સિદ્ધિ અન્યસિદ્ધિનું કારણ બને તે એકાંતિકી સિદ્ધિ કહેવાય. જે અનુષ્ઠાન આ ત્રણથી યુક્ત હોય તે અનુષ્ઠાનની એકાંતિકી સિદ્ધિ થાય છે, અર્થાત્ તે અનુષ્ઠાનની પરંપરા ચાલે છે. આથી જ યોગબિંદુમાં આ ત્રણ પ્રત્યય ઉપર ઘણો ભાર આપ્યો છે. પ્રસ્તુતમાં આની ઘટના આ પ્રમાણે છે- આ ત્રણ પ્રત્યયથી શુદ્ધ એવું શક્ય અનુષ્ઠાન કરવાથી અપ્રમત્તભાવ અનુબંધથી યુક્ત બને છે. ફ૨ી ભવાંતરમાં પણ વિશેષ અપ્રમત્તભાવની પ્રાપ્તિ થાય છે. આથી અહીં કહ્યું કે કુશલમુનિ ત્રણ પ્રત્યયથી શુદ્ધ એવું શક્ય જ અનુષ્ઠાન કરે છે. કુશલ મુનિ અશક્ય અનુષ્ઠાન ન કરે, શક્ય અનુષ્ઠાન કરે, અને શક્ય અનુષ્ઠાન કરતી વખતે આત્મપ્રત્યય વગેરે ત્રણપ્રત્યય જે રીતે થાય તે રીતે પ્રયત્ન કરે. (૧૧૨)
