________________
તિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
૧૪૭
ગાથા-૧૧૦
विशेषो. दृश्यः, प्रतिपतितमपि-तथाविधकर्मदोषाद् भ्रष्टमपि, आस्तामप्रतिपतितम्, हुशब्दोऽवधारणार्थः, तत्प्रयोगश्च दर्शयिष्यते, जायत एव-भवत्येव, पुनरपिभूयोऽपि, किंभूतं जायत इत्याह-यस्मिन् भावे क्षायोपशमिके वर्तमाने तच्छुभमनुष्ठानं विहितं तद्भावस्य-तस्याध्यवसायस्य वृद्धिकरं-वर्धनकारि तद्भाववृद्धिकरम्, अतः शुभभावस्य मोक्षहेतोर्वृद्धिकरत्वाद्वन्दनायां प्रयत्नः संगत પતિ પથાર્થ: ર૪ | (પંચાશક ૩ ગાથા ૨૪)
ક્ષાયોપથમિકભાવથી પરમ આદરપૂર્વક કરેલું શુભ અનુષ્ઠાન તેવા (મિથ્યાત્વ મોહનીય) કર્મના ઉદયથી બંધ થઈ જાય તો પણ ફરી અવશ્ય લાયોપથમિક ભાવના અધ્યવસાયોની વૃદ્ધિ કરનારું બને છે, અર્થાત્ ચૈત્યવંદન વગેરે અનુષ્ઠાનો શુભભાવથી બહુ જ આદર સાથે વિધિની કાળજી પૂર્વક કરવામાં આવે તો કદાચ તેવા પ્રકારના કર્મના ઉદયથી શુભભાવ જતો રહે અને અનુષ્ઠાનો બંધ પણ થાય તો પણ ભવિષ્યમાં અવશ્ય તે અનુષ્ઠાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. અને તે અનુષ્ઠાન કરતાં કરતાં શુભભાવની વૃદ્ધિ થાય છે. આથી ચૈત્યવંદનમાં વિધિ સાચવવાનો પ્રયત્ન-યુક્ત જ છે. (૧૦૯) अजमहागिरिचरिअं, भावंतो माणसंमि उज्जमइ ॥ अणिगूहियणियथामं, अपमायस्सेस कसवट्टो ॥१०॥ आर्यमहागिरिचरितं भावयन्मानसे उद्यच्छति ॥ ... अनिगूहितनिजस्थामाऽप्रमादस्यैष कषपट्टः ॥११०॥
પોતાનું વીર્ય જેમાં છુપાવવામાં આવ્યું નથી એવા આર્યમહાગિરિના ચરિત્રને મનમાં વિચારતો સાધુ ઉદ્યમ કરે. અપ્રમાદનો આ કષપટ્ટ છે.
વિશેષાર્થ- પોતાના વીર્યને ગોપવ્યા વિના ચારિત્રમાં કરાતો ઉદ્યમ અપ્રમાદનો કષપટ્ટ છે = કસોટી છે. જેમ કષપટ્ટથી સુવર્ણની શુદ્ધિ જણાય છે, તેવી રીતે ચારિત્રમાં કરાતા ઉદ્યમથી અપ્રમાદ જણાય છે. જેટલા અંશે ચારિત્રમાં ઉદ્યમ વધારે તેટલા અંશે અપ્રમાદ છે, જેટલા અંશે ચારિત્રમાં ઉદ્યમની ખામી તેટલા અંશે પ્રમાદ વધારે છે એ નિશ્ચિત થાય છે. માટે અહીં ચારિત્રમાં કરાતા ઉદ્યમને અપ્રમાદનો કષપટ્ટ કહ્યો છે.
