________________
ગાથા-૧૮
૩૮
યતિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
મગજમાં બેસે તે જ માને. ગુરુની આજ્ઞા પ્રમાણે કરે નહિ, કિંતુ પોતાની બુદ્ધિ પ્રમાણે કરે. કદાગ્રહ આવો ભયંકર હોવાથી ધર્માર્થી જીવે કદાગ્રહનો ત્યાગ કરવો જોઈએ.
ત્રણ અવંચક અવંચક યોગઃ- અવંચક્યોગ એટલે અવંચકનો યોગ થવો = અવંચકની પ્રાપ્તિ થવી. અવંચકના યોગાવંચક, ક્રિયાવંચક અને ફલાવંચક એમ ત્રણ ભેદ છે. તેનું સ્વરૂપ યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય ગ્રંથમાં આ પ્રમાણે છે -
વિશિષ્ટ પુણ્યવંત અને દર્શનથી પણ પાવન કરનારા સપુરુષોની (=સુસાધુઓની) સાથે સંબંધ થવો તે પહેલો યોગાવંચક કહેવાય છે. આ સપુરુષ છે એવો નિર્ણય માત્ર દેખાવથી નહિ, કિંતુ સાચા ગુણવંત છે એમ સમ્યક જોઈને થવો જોઈએ. કારણ કે સાચા ગુણવંતની સાથે જ થતો સંબંધ યોગાવંચક બને. માટે જ અહીં પુરુષોની સાથે એમ ન કહેતાં સત્પરુષોની સાથે એમ કહ્યું છે. સાચા સન્દુરુષોની સાથે જ થતો સંબંધ આપણા દોષોને દૂર કરીને ગુણો પ્રગટાવી શકે. સાચી ઔષધિ જ રોગ દૂર કરીને આરોગ્ય આપી શકે. [૧૯].
તે સત્પરુષોને જ પ્રણામ કરવા વગેરેનો નિયમ કરવો એ ક્રિયાવંચક યોગ થાય. આ યોગ નીચગોત્ર કર્મનો ક્ષય કરે છે.
પ્રબ- આ યોગ નીચગોત્ર કર્મનો ક્ષય કરે છે એનું શું કારણ?
ઉત્તર- સપુરુષોની પ્રણામ આદિથી કરેલી સેવાથી યોગ સુલભ બને છે. સામાન્યથી ઉચ્ચકુળમાં જન્મેલાને જ યોગની પ્રાપ્તિ થાય. જો નીચગોત્ર કર્મનો ક્ષય ન થાય તો નીચગોત્રમાં જન્મ લેવો પડે અને ત્યાં યોગની પ્રાપ્તિ પ્રાય ન થાય. માટે સપુરુષોની સેવાથી નીચ ગોત્રકર્મનો ક્ષય થાય છે.
બીજી વાત. સામાન્યથી નિયમ છે કે આપણે બીજાને જેવું આપીએ તેવું જ આપણને મળે. સપુરુષોને પ્રણામ આદિ કરનાર પુરુષોને માન આપે છે. આથી પ્રણામ આદિ કરનારને તેની પ્રાપ્તિ થવી જોઈએ. સામાન્યથી તો ઉચ્ચકુળમાં જન્મેલાને માન મળે, નીચકુલમાં જન્મેલાને નહિ. આ હેતુથી પણ નીચગોત્રકર્મનો ક્ષય થાય. [૨૦]
