________________
ગાથા-૨૯
૪૮
યતિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
વિશેષાર્થ- ગ્રંથકાર અહીં એ કહેવા માગે છે કે માર્ગાનુસારિણી ક્રિયા ભાવચારિત્રનું લિંગ પરમાર્થથી નથી કિંતુ ઉપચારથી (=વ્યવહારથી) છે, અર્થાત્ માર્ગાનુસારિણી ક્રિયા ભાવચારિત્રનું દ્રવ્ય લિંગ છે. તે આ પ્રમાણેઃનિયમ છે કે જે વસ્તુ કારણ રૂપ હોય તે દ્રવ્ય કહેવાય અને જે વસ્તુ કાર્યરૂપ બની ગઈ હોય તે ભાવ કહેવાય.
જેમ કે દૂધ અને દહીંમાં કાર્ય-કારણ ભાવ છે. દૂધ કારણ છે અને દહીં તેનું કાર્ય છે. આથી દૂધ દ્રવ્યદહીં છે, અને દહીં ભાવદહીં છે. અહીં કાર્ય દહીંનો કારણ દૂધમાં ઉપચાર કરીને દૂધને દ્રવ્યદહીં કહેવામાં આવે છે. હવે આને પ્રસ્તુત માં વિચારીએ. માર્ગાનુસારિણી ક્રિયા અને ભાવલિંગમાં કાર્યકારણભાવ છે. માર્ગાનુસારિણી ક્રિયા કારણ છે અને ભાવલિંગ માર્ગાનુસારિણી ક્રિયાનું કાર્ય છે. જ્ઞાનાદિયુક્ત માર્ગાનુસારિણી ક્રિયા ભાવલિંગ છે એમ પૂર્વે ૨૨મી ગાથામાં કહ્યું છે. માર્ગાનુસારિણી ક્રિયા કરતાં કરતાં જ્ઞાનાદિયુક્ત માર્ગાનુસારિતા પ્રગટે છે. એથી કાર્ય એવી જ્ઞાનાદિયુક્ત માર્ગાનુસારિણી ક્રિયાનો કારણ એવી માર્ગાનુસારિણી ક્રિયામાં ઉપચાર કરીને માર્ગાનુસારિણી ક્રિયાને દ્રવ્યલિંગ કહેવામાં આવે છે.
(અહીં સર્વત્ર માર્ગાનુસારિણી ક્રિયાથી અપુનબંધક એવા દ્રવ્ય સાધુઓની જ્ઞાનાદિથી રહિત માર્ગાનુસારિણી ક્રિયા સમજવી. કારણ કે પૂર્વે ૨૦મી ગાથામાં માર્ગાનુસારિણી ક્રિયા ભાવચારિત્રનું લિંગ કેવી રીતે બને ? એ પ્રશ્ન ઉઠાવીને તેના સમર્થનમાં “કારણ કે અપુનબંધક એવા દ્રવ્ય સાધુઓને પણ માર્ગાનુસારિણી ક્રિયા હોય છે” એમ કહ્યું છે.) [૨૮] ण उक्कडरूवसरिसं, भावविरहीण भवाभिणंदीणं ॥ अहव कहं पि विसिटुं, लिंगं सा भावचरणस्स ॥२९॥ नोत्कटरूपसदृशं भावविरहिणां भवाभिनन्दिनाम् ॥ अथवा कथमपि विशिष्टं लिङ्गं सा (मार्गानुसारिक्रिया) भावचरणस्य ॥२९॥
અથવા માર્ગનુસારી ક્રિયા કોઈક રીતે વિશિષ્ટ લિંગ છે. ભાવરહિત ભવાભિનંદી જીવોમાં ઉત્કટરૂપ જેવું લિંગ હોતું નથી.
