Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 05
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
घटादे ह्रस्वो दीर्घस्तु वा जि-णम्परे ४।२।२४॥
ણિ પ્રત્યય પરમાં હોય તો, તેની પૂર્વે રહેલા પતિ ગણપાઠમાંના ઘ વગેરે [૨૦૦૦ થી ૨૦૧૮ સુધીના) ધાતુના
સ્વરને હસ્વ આદેશ થાય છે. પરન્તુ નિ પ્રત્યયની પરમાં ગિ કેમ્, પ્રત્યય હોય તો આ સૂત્રથી વિહિત હસ્વ સ્વરને વિકલ્પથી દીર્ઘ આદેશ થાય છે. વ અને ચર્થે ધાતુને પ્રયો૦ રૂ-૪-ર૦° થી [િ પ્રત્યય. સ્થિતિ ૪-૩-૧૦” થી અને ધાતુના ઉપન્ય ૩ ને વૃદ્ધિ ૩ આદેશ. આ સૂત્રથી એ મને હસ્વ સ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી ઘટયતિ અને વ્યથતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. ઘ+ [િ, વ્યક્ + ગિજુ આ અવસ્થામાં કર્મમાં અદ્યતનીનો ત પ્રત્યય. ‘ થાતો. ૪-૪-ર૬ થી ધાતુની પૂર્વે મદ્ [A]. પાવ- ળો: રૂ-૪-૬૮ થી ૪ ની પૂર્વે નિદ્ [] પ્રત્યય; અને ત નો લોપ. “નિટિ ૪-૨-૮૩ થી ળિ નો લોપ. આ સૂત્રથી નિષ્પન્ન -હસ્વ સ્વર = ને આ સૂત્રથી દીર્ધ વા આદેશ થવાથી ૩થાદિ અને વ્યથિ આવો પ્રયોગ થાય છે. વિલ્પ પક્ષમાં આ સૂત્રથી દીર્ઘ આદેશ ન થાય ત્યારે દિ અને વ્યથિ આવો પ્રયોગ થાય છે. આવી જ રીતે ઉપર જણાવ્યા મુજબ નિષ્પન્ન થટિ અને વ્યથ ધાતુને હમ્ ચ ધ-૪-૪૮' થી હણમ્ [] પ્રત્યય. આ સૂત્રથી ધાતુના ને દીર્ઘ આદેશ. ળિ નો લોપ... વગેરે કાર્ય થવાથી ઘરમ્ અને થમ્ નામ બને છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી દીર્ઘ આદેશ ન થાય ત્યારે ઘટસ્ અને વ્યથર્યું આવું નામ બને છે. છાડબા , ૭-૪-૭રૂ’ થી ઘટમ્ વ્યથિમ્ ઘટમ્ અને થમ્ ને ધિત્વ થવાથી વારંવાટિમ્ વ્યર્થવ્યથિમ્ થરંટમ્ અને ચર્થવ્યથ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશ:- રચના કરે છે. દુઃખી કરે છે. રચાવાયું. દુ:ખી કરાયું. વારંવાર રચીને. વારંવાર દુ:ખી કરીને. રઝા
