________________
܀
܀
܀ ܀
܀
܀
܀ ܀
܀
܀
܀
܀
܀ ܀
܀
܀ ܀
܀
&]lld
܀ »
܀ ܀ ܀
܀ ܀
܀ ܀ ܀
܀
܀ ܀
܀
܀ ܀ ܀ ܀ ܀
તતઃ ક્રિમિત્સાહજ્ઞાન ગ્રાહકરૂપ ન થવાથી શું થશે? તે બતાવે છે
तदभावम्मि य कह गज्झस्वता अह सरूवगज्झाओ? ।
नियस्वगाहगत्तेवि कहं णु तं गज्झस्वं तु? ॥६७७॥ (तदभावे च कथं ग्राह्यरूपताऽथ स्वरूपग्राह्यात् । निजरूपग्राहकत्वेऽपि कथं नु तद् ग्राह्यरूपं तु? ) तदभावे च-सर्वथा ग्राहकज्ञानाभावे च कथं ग्राह्यरूपता भवेत् ? ग्राहकापेक्षं हि ग्राह्यं तत्कथं तदभावे ग्राह्यरूपता : भवेदिति । अथोच्येत 'सरूपगज्झाओत्ति' भावप्रधानोऽयं निर्देशः, स्वरूपग्राह्यत्वाद् ग्राह्यरूपता, तद्धि स्वसंवेदनस्वभावं, ततस्तस्य स्वस्वरूपमेव ग्राहकं, स्वरूपग्राहकापेक्षया च ग्राह्यरूपतेति । अत्राह-'नियरूवेत्यादि' निजं रूपं ग्राहकं यस्य तस्य भावस्तस्मिन्नपि अभ्युपगम्यमाने सति कथं नु तत् ज्ञानं ग्राह्यरूपमेव? तुरवधारणे, नैवेतिभावः । ग्राहकरूपत्वस्यापीदानीमभ्युपगमादिति ॥६७७॥
ગાથાર્થ:-ગ્રાહકજ્ઞાનના સર્વથા અભાવમાં ગ્રાહ્યરૂપતા પણ કેવી રીતે સંભવે? કારણ કે ગ્રાહ્ય અર્થ ગ્રાહક અર્થને સાપેક્ષ છે. અર્થાત એક ગ્રાહક હોય, તો જ અન્ય ગ્રાહ્યરૂપે સંભવે, અન્યથા નહીં, તેથી ગ્રાહકજ્ઞાનના અભાવમાં જ્ઞાનની ગ્રાહ્યરૂપતા પણ સંભવે નહીં.
જ્ઞાનવાદી:-પ્રાધાજ્ઞાનમાં સ્વરૂપગ્રાહ્યતા હોવાથી જ તેની ગ્રાહ્યરૂપતા રહે છે. તાત્પર્ય:-જ્ઞાન સ્વસંવેદન સ્વભાવવાળું છે. અર્થાત પોતે જ પોતાનું સંવેદન કરે છે. તેથી તેનું સ્વરૂપ જ ગ્રાહક જ છે. અને આ સ્વરૂ૫ગ્રાહકની અપેક્ષાએ જ જ્ઞાન ગ્રાહ્ય છે. જ્ઞાનમાં ગ્રાહ્યરૂપતા છે. (મૂળમાં “સવજ્ઞાન' આ પદ ભાવપ્રધાન નિર્દેશવાળું છે. તેથી ‘સ્વરૂપગ્રાહ્ય' પદનો અર્થ સ્વરૂપગ્રાહ્યત્વ કરવાનો છે.).
ઉત્તરપલ જૈન):-“જ્ઞાનનું સ્વરૂપ જ ગ્રાહક છે.' તેમ સ્વીકારશો, તો તે જ્ઞાન ગ્રાહ્યરૂપ જ કેવી રીતે બની શકશે? અર્થાત નહીં જ બને. (મૂળમાં ‘ત જકાર અર્થક છે.) કારણ કે હમણા તમે ગ્રાહકરૂપનો પણ સ્વીકાર કર્યો. ૬૭૭ द्वितीयं पक्षमाशङ्कय दूषयतिહવે બીજા વિકલ્પની આશંકા કરી દોષ દેખાડે છે
अह गाहगरूवं चिय इय वि गज्झस्सऽभावतो णेयं ।
विवरीयं सव्वं चिय जं भणितं गज्झपक्खम्मि ॥६७८॥ (अथ ग्राहकरूपमेव इत्यपि ग्राह्यस्याभावाद् ज्ञेयम् । विपरीतं सर्वमेव यद् भणितं ग्राह्यपक्षे ॥ अथ मन्येथास्तत् ज्ञानं ग्राहकरूपमेवेति पक्षो न ग्राह्यरूपमिति । अत्राह-'इयवीत्यादि' इत्यपि अस्मिन्नपि पक्षे ऽभ्युपगम्यमाने ग्राह्यस्याभावात् सर्वथा ग्राह्यरूपस्य ज्ञानान्तरस्याभावाद्यद्भणितं ग्राह्यपक्षे दूषणं तत्सर्वं विपरीतं ज्ञेयम्, तथाहि-यदि तत् ज्ञानं ग्राहकरूपमेवेत्यभ्युपगमस्तर्हि समस्तेऽपि भुवने सकलज्ञानानां ग्राहकरूपैकस्वभावत्वाभ्युपगमात सर्वथा न समस्ति ग्राह्यं विज्ञानं, तदभावे च कथं ग्राहकरूपता? ग्राह्यापेक्षयैव तस्याः संभवात् । अथ स्वरूपग्राह्यापेक्षया ग्राहकरूपता न तर्हि तद्विज्ञानं ग्राहकमेव, ग्राह्यरूपत्वस्यापीदानीमभ्युपगमादिति ॥६७८॥
ગાથાર્થ:- હવે તમે (જ્ઞાનવાદી) એમ કહેશો કે “જ્ઞાન ગ્રાહકરૂપ જ છે ગ્રાહ્યરૂપ નહી એવો પક્ષ અમને મંજૂર છે, તો એ પણ બરાબર નથી. કારણ કે આ પક્ષના સ્વીકારમાં ગ્રાહ્યરૂપ જ્ઞાનાન્સરનો સર્વથા અભાવ થશે. તેથી ગ્રાહ્યપક્ષમાં (પ્રથમવિકલ્પમાં) જે દૂષણ કહ્યું તે બધું જ વિપરીતરૂપે અહીં સમજવું. તથાતિ- જો ‘એ જ્ઞાન માત્ર ગ્રાહકરૂપ જ છે.' એવો સિદ્ધાન્ત હોય, તો આખા જ જગતમાં બધા જ જ્ઞાન ગ્રાહકરૂપ એક જ સ્વભાવવાળા સ્વીકારવાથી ગ્રાહ્મવિજ્ઞાનનો સર્વથા અભાવ આવશે. અને ગ્રાહ્મવિજ્ઞાનના અભાવમાં ગ્રાહકરૂપતા પણ શી રીતે રહે? કારણ કે ગ્રાહકઅર્થ ગ્રાહ્યઅર્થને સાપેક્ષ લેવાથી, ગ્રાહ્મજ્ઞાનના અસ્તિત્વમાં જ ગ્રાહકજ્ઞાન સંભવે. હવે જો ‘સ્વરૂપગ્રાહ્યતાની અપેક્ષાએ જ ગ્રાહકરૂપતા છે એમ કહેશો, તો તે વિજ્ઞાન ગ્રાહકરૂપ રહેશે જ નહીં, કેમકે હવે તમે ગ્રાહ્યરૂપતાનો પણ સ્વીકાર કરો છો. ૬૭૮ - तृतीयं पक्षमधिकृत्याहહવે ત્રીજા પક્ષને ઉદેશી કહે છે
જ જ ન જ ક ક ક ક જ
* * * * * * ધર્મસંગ્રહણિ -ભાગ ૨ - 62 * * *
*
* *
*
*
*
*
* *
* *
