Book Title: Dharm Sangrahani Part 02
Author(s): Ajitshekharsuri
Publisher: Adinath Jain Shwetambar Jain Mandir Trust

Previous | Next

Page 346
________________ * * * * * * * * * * * * * * * * * સર્વ સિદ્ધિ કાર + * * * * * * * * * * * * * * * * मानविरहात्-प्रमाणविरहादसंगतमेव ज्ञातव्यम् । प्रमाणविरहभावना चागे स्वयमेवाचार्येणाभिधास्यते इति ॥१२७७॥ ગાથાર્થ:- (“ત' પદ જકારાર્થક છે અને અભાવ૫દસાથે સંબંધિત છે.) પૂર્વપક્ષ:- આ સર્વજ્ઞ ગધેડાના શિંગડાતત્ય અભાવરૂપ જ છે. અને આવા અભાવરૂપ સર્વજ્ઞનો પ્રકાશક “અસર્વજ્ઞ' શબ્દ છે, કેમકે આ શબ્દ એવા પ્રકારના અર્થના વાચકરૂપે જ પ્રસિદ્ધ છે. તેથી હવે કોઈ દોષ નથી. :- આ પણ બરાબર નથી. આમ અભાવરૂપ માનવામાં તેમાં પુરુષત્વાદિ હેતુઓ અનુ૫૫ન્ન બને છે. અગાઉ આ દૂષણ બતાવી ગયા હેવાથી તેની ઉપેક્ષા કરી આચાર્ય બીજું દૂષણ બતાવે છે. જૂઓ- સર્વજ્ઞને તુચ્છ અભાવરૂપ કલ્પવામાં કોઈ પ્રમાણ નથી. આ બીજા દૂષણથી પણ હોવાથી તમારી વાત અસંગત કરે છે. પ્રમાણવિરહનું વિવરણ આચાર્ય પોતે જ આગળ બતાવશે. ૧૨૭૭ પુરુષdહેતુમાં દોષો तदेवं प्रतिज्ञार्थमनेकधा दूषयित्वा हेतोर्दूषणमाह - આમ પૂર્વપક્ષની અસર્વજ્ઞતાસાધક પ્રતિજ્ઞાનું અનેક પ્રકારે ખંડન કર્યું. હવે તેમાં દૂષણ બતાવે છે. पुरिसत्तं पि असिद्धं वेदाभावात तम्मि भगवंते ।। आगारमित्ततुल्लत्तणे वि मायाणराणं व ॥१२७८॥ (पुरुषत्वमपि असिद्धं वेदाभावात्तस्मिन् भगवति । आकारमात्रतुल्यत्वेऽपि मायानराणामिव ) पुरुषत्वमपि हेतुतयोपन्यस्यमानं तस्मिन्-सर्वज्ञे भगवत्यसिद्धमेव । कुत इत्याह-'वेदाभावात्' पुरुषवेदाभावात्, पुरुषवेदाभावश्च तत्क्षय एव सर्वज्ञत्वाभ्युपगमात् । ननु कथं पुरुषत्वमसिद्धं यावता तदाकारः सर्वोऽपि तत्राभ्युपगम्यत एवेत्यत आह-आकारमात्रतुल्यत्वेऽपि मायानराणामिव, मायया हि स्त्र्यादयोऽपि पुरुषाकारधारिणो दृश्यन्ते न च तत्त्वतः पुरुषत्वं, तन्नाकारमानं पुरुषत्वनिबन्धनमिति ॥१२७८॥ ગાથાર્થ:- અસર્વજ્ઞતાસાધક અનુમાનમાં બતાવેલો પુરુષત્વહેતુ પણ ભગવાન (પક્ષમાં અસિદ્ધ છે, કેમકે ભગવાનને પુરુષવેદનો (અહીં પુરુષ–સ્ત્રી નપુંસક ત્રણે વેદ સમજી લેવા) અભાવ છે. કેમકે પુરુષાદિવેદનો ક્ષય થાય, તો જ સર્વજ્ઞ થવાય એવો અમારો સિદ્ધાન્ત છે. શંકા:- ભગવાનમાં સંપૂર્ણ પુરુષાકાર સ્વીકૃત હોવાથી પુરુષત્વ અસિદ્ધ શી રીતે થશે? • સમાધાન:- માયાવી નરની જેમ આકારની સમાનતામાં પણ પુરુષત્વાભાવ સંભવે છે. કોઈ સ્ત્રી વગેરે માયાથી પુરુષાકાર ધારણ કરતા દેખાય જ છે. છતાં તેમાં તાત્વિકપુરુષત્વ નથી. આમ પુરુષત્વમાટે પુરુષાકાર માત્ર હેત નથી. (પુરુષવેદાદિના ભયથી ભગવાન હવે માત્ર પુરુષાકારધારી જ છે, પુષત્વના પુરુષવેદાદિસ્વરૂપ અને તેના તેવા ફળથી રહિત છે. તેથી પુરુષત્વ હતુ અસિદ્ધ કરે છે. આ અપેક્ષાએ જિનાગમને જ અપૌરુષેય આગમ ગણી શકાય) ૧૨૭૮ तदेवमसिद्धत्वमभिधाय सांप्रतमनैकान्तिकत्वं दर्शयतिઆમ હેતમાં અસિદ્ધિ બતાવી. હવે અનેકાંતિકતા બતાવે છે. ण य णाणपगरिसेणं पुरिसादीणं पि कोइ वि विरोहो । वयणं तु णाणजुत्तस्स चेव उववण्णतरगं तु ॥१२७९॥ (न च ज्ञानप्रकर्षेण पुरुषादीनामपि कोऽपि विरोधः । वचनं तु ज्ञानयुक्तस्यैवोपपन्नतरकं तु ॥ न च ज्ञानप्रकर्षेण सह पुरुषत्वादीनां कश्चिदपि विरोधोऽस्ति येन पुरुषत्वादीनामसर्वज्ञत्वेन सह प्रतिबन्धः सिद्ध्येत्, ततो विपक्षेण सह विरोधाभावात् तत्रापि वृत्तिसंशीत्या हेतोरनैकान्तिकत्वमिति । अपि च, वचनं प्रकृष्टतरं ज्ञानयुक्तस्यैवप्रकृष्टतरज्ञानयुक्तस्यैव पुंस उपपन्नतरं, 'तुः' पूरणे, ततो वक्तृत्वादित्ययं हेतुर्विरुद्धोऽप्यवसेयः, यथा-यत एव हि इत्थं सम्यग्वक्ता अत एवासौ सर्वज्ञोऽन्यस्येत्थं सम्यग्वादित्वायोगादिति ॥१२७९॥ ગાથાર્થ:- જ્ઞાનપ્રકર્ષસાથે પુરુષત્વાદિને કોઇ વિરોધ નથી, કે જેથી પુરુષત્વાદિનો અસર્વજ્ઞત્વ સાથે પ્રતિબન્ધ સિદ્ધ થાય. આમ વિપક્ષ સાથે વિરોધ ન હોવાથી વિપક્ષમાં પણ હેતની હજરીનો સંશય હેવાથી હેતમાં અનેકાન્તિકાદોષ આવે છે. વળી, પ્રકૃષ્ટતરજ્ઞાનયુક્ત જ પુરુષનું વચન પ્રકૃષ્ટતર લેવાનું સુતરાં ઘટે છે. (“ત' પદ પૂરણાર્થક છે તેથી વક્નત્વ હેતુ વિરુદ્ધ છે. તે આ પ્રમાણે- “આ (ભગવાન) આમ સમન્વક્તા (=સત્યાર્થપ્રરૂપક) છે, તેથી જ આ (Eભગવાન) સર્વજ્ઞ છે; કેમકે ૨ જ * * * * * * * * * * * * * ધર્મસંગ્રહણિ-ભાગ ૨ - 299 * * * * * * * * * * * * * * *

Loading...

Page Navigation
1 ... 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392