Dharm Sangrahani Part 02

Author(s): Ajitshekharsuri
Publisher: Adinath Jain Shwetambar Jain Mandir Trust

Page 353

+++++++++++++++++स
सिलवार ++++++++++++++++2
न च तत्सर्वविषयं प्रत्यक्षं युष्माकमिष्टम, अनभ्युपगमात्, अभ्युपगमे च तस्य-सर्वविषयस्य प्रत्यक्षस्य ननु सिद्ध एव सर्वज्ञः, तद्वतः सर्वज्ञत्वात् । ततः कथं नु तस्य सर्वज्ञ(स्य) प्रतिषेधः? ॥१२९५॥
ગાથાર્થ:- વળી, તમને આ પ્રત્યક્ષ સર્વવસ્તુવિષયકતરીકે ઇષ્ટ નથી, કેમકે તમારો એવો સિદ્ધાન્ત નથી. અને જો તમે પ્રત્યક્ષને સર્વવસ્તુવિષયકતરીકે સ્વીકારશો, તો સર્વજ્ઞ સિદ્ધ જ થાય છે. કેમકે સર્વવસ્તુવિષયક પ્રત્યક્ષવાળો પુરુષ સર્વજ્ઞ જ હોય. તેથી સર્વજ્ઞનો પ્રતિષેધ કરવો યોગ્ય નથી. ૧૨૯પા अनुमानमधिकृत्याह - અનુમાનને ઉદ્દેશી બતાવી રહ્યા છે
अणुमाणेणवि तदभावणिच्छओ णेव तीरती काउं ।
तप्पडिबद्धं लिंगं जं णो पच्चक्खसंसिद्धं ॥१२९६॥ (अनुमानेनापि तदभावनिश्चयो नैव शक्यते कर्तुम् । तत्प्रतिबद्धं लिंग यन्न प्रत्यक्षसंसिद्धम् ॥) अनुमानेनापि प्रमाणेन तदभावनिश्चयः-सर्वज्ञाभावनिश्चयो नैव कर्तुं शक्यते, कुत इत्याह - तत्प्रतिबद्धं- सर्वज्ञाभावप्रतिबद्धं लिङ्ग यत्-यस्मान प्रत्यक्षसंसिद्धम्, तथाहि-सर्वत्र सर्वदा च सर्वज्ञाभावस्य प्रत्यक्षतो निश्चयाभावे कथं तदविनाभावि लिङ्गं प्रत्यक्षतो निश्चेतुं शक्यत इति ? अनुमानेन तु तदविनाभाविलिङ्गनिश्चयाभ्युपगमेऽनवस्थाप्रसक्तिः, तस्यापि लिङ्गबलेन प्रवृत्तेर्लिङ्गस्य च विवक्षितसाध्येन सह प्रतिबद्धस्यान्यतोऽनुमानान्निश्चेतव्यत्वात्, तस्यापि चान्यस्यानुमानस्यैवमेव प्रवृत्तिरिति ॥१२९६॥
ગાથાર્થ – અનુમાનપ્રમાણથી પણ સર્વજ્ઞના અભાવનો નિશ્ચય કરવો શક્ય નથી, કેમકે સર્વજ્ઞના અભાવ સાથે પ્રતિબદ્ધ કોઇ લિંગ પ્રત્યક્ષસિદ્ધ નથી. જુઓ સર્વત્ર અને સર્વદા સર્વજ્ઞાભાવનો પ્રત્યક્ષથી નિચય ન હોય, તો સર્વજ્ઞાભાવને અવિનાભાવી (=સર્વજ્ઞાભાવ વિના અસંભવિત) લિંગનો પ્રત્યક્ષથી નિર્ણય કેવી રીતે શક્ય બને? જો અનુમાનથી એ અવિનાભાવી લિંગનો નિર્ણય સ્વીકારો તો અનવસ્થાદોષની આપત્તિ છે. કેમકે એ અનુમાન પણ લિંગના બળથી જ પ્રવૃત્ત થાય, અને એ અનુમાનના વિવલિત સાધ્ય સાથે પ્રતિબદ્ધ અન્યલિંગનો નિર્ણય પણ અનુમાનથી કરવો પડે. વળી પાછા એ અનુમાનના લિંગના નિર્ણયમાટે ફરી પાછું અનુમાન... એમ ચક્કર ચાલ્યા જ કરે. ૧૨૯૬ઘા
गम्मति ण यागमातो तदभावो जं तओ ण तव्विसओ ।
विहिपडिसेधपहाणो कज्जाकज्जेसु सो इट्ठो ॥१२९७॥
(गम्यते न चागमात्तदभावोयत्सको न तद्विषयः । विधिप्रतिषेधप्रधानः कार्याकार्येषु स इष्टः ॥) गम्यते न चागमात्सकाशात्तदभावः-सर्वज्ञाभावो, यद्-यस्मात् 'तओत्ति' सक आगमो न तद्विषयो-न वस्तुभावाभावनीतिविषयः । कत इत्याह-कार्याकार्येषु-कर्त्तव्याकर्तव्येषु यतो विधिप्रतिषेधप्रधानः सः-आगम इष्ट इति ॥१२९७॥
ગાથાર્થ:- આગમથી પણ સર્વજ્ઞાભાવનો નિર્ણય ન થઈ શકે, કેમકે વસ્તુના ભાવાભાવનો નિર્ણય આગમના વિષયરૂપ નથી. કેમકે કાર્યાકાર્યઅંગે વિધાન-નિષેધપ્રધાનરૂપે જ (વિધિ-નિષેધદર્શકરૂપે જ) આગમ ઈષ્ટ છે. ૧૨૯૭
उवमाणेणऽवि तदभावनिच्छओ णेव तीरती काउं ।
तस्सरिसगम्मि दिढे अण्णम्मि पवत्तइ तयंपि ॥१२९८॥ (उपमानेनापि तदभावनिश्चयो नैव शक्यते कर्तुम् । तत्सदृशे दृष्टेऽन्यस्मिन् प्रवर्तते तकदपि ॥) उपमानेनापि तदभावनिश्चयः-सर्वज्ञाभावनिश्चयो नैव कर्तुं शक्यते, कुत इत्याह - यस्मात्तत्सदृशे-विवक्षितपरिदृष्टपदार्थसदृशेऽन्यस्मिन् दृष्टे सति तकत्-उपमानं विवक्षितपूर्वदृष्ट पदार्थसादृश्यविषये प्रवर्तते । इदमुक्तं भवति प्रत्यक्षपरिदृष्ट एव सादृश्यविशिष्टे वस्तुनि तदुपमानं प्रमाणमिष्यते, न च तदभावः प्रत्यक्षसिद्धो, नापि सादृश्यविशिष्टः, सादृश्यस्य वस्तुधर्मत्वादिति ॥१२९८॥
ગાથાર્થ:- ઉપમાનથી પણ સર્વજ્ઞાભાવનો નિશ્ચય કરવો શક્ય નથી, કેમકે વિવક્ષિત જોયેલા પદાર્થને સમાન અન્ય વસ્તુ જોવાય છતે વિવક્ષિત પૂર્વદેટ વસ્તની તે અન્ય વસ્તમાં રહેલી સદેશતાઅંગે ઉપમાન પ્રવૃત્ત થાય છે.
તાત્પર્ય:- સદેશતાથી વિશિષ્ટ એવી પ્રત્યક્ષદષ્ટ વસ્તુમાં જ ઉપમાન પ્રમાણ ઇષ્ટ છે. (પૂર્વે જોયેલી વસ્તુની સદેશતા
++++++++++++++++
u
e-un
-306+++++++++++++++