________________
+ + सर्वसिद्धि द्वार + + +
वुड्डपरंपरतो च्चिय अह तं आदीएँ णिच्छियं केण ? । अंधाण परंपरओ हि स्वे मुणइ दीहो वि ॥१३०९ ॥
(वृद्धपरंपरात एवाथ तदादौ निश्चितं केन ? । अन्धानां परंपरको नहि रूपे जानाति दीर्घोऽपि II)
अथ वृद्धपरंपरात एव वैद्यकादिशास्त्राणामतीन्द्रियेष्वर्थेषु संगतत्वमिति प्रतिपद्येथाः, अत्र आचार्य आह- 'तं आदीए' इत्यादि, तत्-वैद्यकादिशास्त्रमादौ - प्रथमतः केनातीन्द्रियेषु अर्थेषु निश्चितं ? नैव केनचित्, सर्वस्यापि रागादिदोषपरीततया अतीन्द्रियार्थदर्शनलक्षणलोचनाभावेनान्धतुल्यत्वात् । एतदेव प्रतिवस्तूपमया स्पष्टयति- 'अंधेत्यादि' न ह्यन्धानां परंपरको दीर्घोऽपि 'रूपे' रूपविषये किमपि 'मुणति' जानाति । "ज्ञो जाणमुणाविति" प्राकृतसूत्रतो ज्ञाधातोर्मुणादेशः । अत्रान्धतुल्याः सर्वेऽपि पुरुषास्तेषां रागादिमत्तयाऽतीन्द्रियार्थदर्शनलक्षणलोचनाभावात्, रूपकल्पा अतीन्द्रिया अर्था इति ॥१३०९॥
ગાથાર્થ:- પૂર્વપક્ષ:- વૃદ્ધપરંપરાથી જ વૈધકાદિ શાસ્ત્રો અતીન્દ્રિયાર્થઅંગે સંગત થાય છે.
ઉત્તરપક્ષ:- એ વૈધકાદિશાસ્ત્રને અતીન્દ્રિયાર્થોમા સૌ પ્રથમ નિશ્ચિત કરનાર કોણ? તમારે હિસાબે તો કોઇ હોઇ શકે નહીં. કેમકે બધા જ રાગાદિદોષોથી યુક્ત હોવાથી અતીન્દ્રિયાર્થના દર્શનરૂપ આંખનો અભાવ હોવાથી અન્ધતુલ્ય છે. આ જ વાતને પ્રતિવસ્તુઉપમાથી બતાવે છે. ‘અંધત્યાદિ’ અન્ધોની પરંપરા ભલે ને ગમે તેટલી લાંબી હોય, તો પણ રૂપના વિષયમાં કશું જાણી શકે નહીં. (‘જ્ઞો જાણમુણાવિતિ’ આ પ્રાકૃતસૂત્રથી જ્ઞાધાતુનો ‘મુણ’ આદેશ થાય છે.) પ્રસ્તુતમા બધા જ પુરુષો રાગાદિથી યુક્ત હોવાથી અતીન્દ્રિયાર્થ જોઇ શકતા નથી. તેથી તેવા અર્થોઅંગે તેઓ આંખ વિનાના છે. –અધતુલ્ય છે. અને અતીન્દ્રિયાર્થો રૂપતુલ્ય છે. ૫૧૩૦૯ા
अथ मन्येथाः- स्वत एव तत्र ज्योतिषादिशास्त्रमात्मीयमर्थं कस्मैचित् पुरुषाय निवेदितवत् स चान्येभ्यस्तमर्थं ते चान्येभ्यस्तेनादोष इति, अत्राह
-
પૂર્વપક્ષ:- એ જયોતિષાદિશાસ્ત્રો સ્વત: જ કો'ક પુરુષને સ્વકીય અર્થનું નિવેદન કરે છે. પછી એ પુરુષ બીજાઓને તે અર્થ जतावे छे. तेखो वर्णा जीभने... खाम घोष नथी भावतो.
અહીં ઉત્તર આપતા આચાર્યવર્ય કહે છે
न य तं सयं कहेई ममेस अत्थो अचेयणत्तणतो ।
पुरिसेण विवेचिज्जइ एसो तु मतीविसेसेण ॥१३१०॥
(न च तत्स्वयं कथयति ममैषोऽर्थोऽचेतनत्वात् । पुरुषेण विवेच्यते एष तु मतिविशेषेण ॥)
न च तत् - ज्योतिषादिशास्त्रं स्वयमात्मीयमर्थं कथयति यथा - 'मम एषोऽर्थो नान्यः' इति, कस्मान्न कथयतीत्यत आह-अचेतनत्वात्, घटादिवत्, किंतु पुरुषेणैव मतिविशेषेणैव विवेच्यते, यथा 'एषोऽस्यार्थो नान्यः' इति । तुरवधारणे भिन्नक्रमश्च, स च यथास्थानं योजितः ॥१३१०॥
ગાથાર્થ:- ઉત્તરપક્ષ:- જયોતિષશાસ્ત્ર ઘડાની જેમ અચેતન હોવાથી મારો આ અર્થ છે” એમ સ્વકીય અર્થ કોઇને પણ બતાવી શકે નહીં. પરંતુ પુરુષ જ પોતાની મતિવિશેષથી વિવેચન કરે છે કે આનો આ જ અર્થ છે, અન્ય નહી” (‘તુ’ પદ જકારાર્થક છે અને ‘પુરુષ' પદસાથે સંબંધિત છે.) ૫૧૩૧ના
ननु यदि पुरुषेणार्थो विवेच्यते तर्हि किमत्र क्षूण्णं ? न हि पुरुषा नाभ्युपगम्यन्त इत्याह પૂર્વપક્ષ:- જો પુરુષ અર્થનું વિવેચન કરતો હોય, તો તેમા અહીં
વાધાજનક છે? અમે પુરુષોને સ્વીકારતા નથી એવું તો નથી જ. અર્થાત્ અમે પુરુષતત્ત્વને સ્વીકારીએ જ છીએ... અને તે જ તેવા અર્થોનું વિવેચન કરે તે પણ માન્ય જ છે. અહીં આચાર્ય જવાબ આપે છે–
-
णय सामण्णमतीए विवेचितुं तीरती ततो पढमं ।
सुविवेचितसिट्टे उण तहा गहो होतिमीए वि ॥१३११॥
(न च सामान्यमत्या विवेचयितुं शक्यते ततः प्रथमम् । सुविवेचितशिष्टे (सुविवेच्य शिष्टे) पुनस्तथा ग्रहो भवति अस्या अपि ॥) न च सामान्यमत्या - सामान्यज्ञानेन 'तओ त्ति' सकोऽर्थः प्रथमं विवेचयितुं शक्यते, तस्य तदगोचरत्वात्, किंतु मतिविशेषेण - ज्ञानविशेषेणातीन्द्रियार्थदर्शनलक्षणेन, तेन च मतिविशेषेण सुविवेच्य शिष्टे कथिते सति पुनस्तस्मिन्नर्थे अ
+ + धर्मसंग्रह - लाग २ - 311**
