________________
***************** सबसिबिर
+
++
+
+
+
+
+
+
++
+
+
+
+
+
+
પુરુષત્વવેતમાં બતાવેલ છેષ તો યોગ્ય જ કરે છે. હા, તમારા દેષ્ટાન્તમાં તમે જે અસર્વજ્ઞતાની (=સાધ્યની) વિવક્ષા કરે છે, તે જરુર સંદિગ્ધ છે, તે આ રીતે) વળી, દેવદત્તનું જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ નથી કે જેથી તે જ્ઞાનના પ્રત્યક્ષ થવાથી તે દેવદત્તના વિષયમાં નિશ્ચય થાય કે આ “અસર્વજ્ઞ છે. આમ દેષ્ટાન્તમાં પણ સાધ્ય (=સર્વજ્ઞતાભાવ) સંદિગ્ધ છે, તેથી દષ્ટાન્ન પણ યોગ્ય નથી. ૧૩૦૩ स्यादेतत्, यद्यपि देवदत्तस्य ज्ञानं न प्रत्यक्षं तथापि कायवाक्कर्मवृत्त्या तस्यासर्वज्ञत्वनिश्चयो भवतीत्येतदाशङ्क्याहપૂર્વપક્ષ:- જો કે દેવદત્તનું જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ નથી, છતાં તેની કાયા અને વાણીના કર્મ–ચેષ્ટાથી તે અસર્વજ્ઞ છે તેવો નિર્ણય થઈ શકે છે. આવી આશંકાના ઉત્તરમાં કહે છે
ण य कायवयणचेट्ठा गुणदोसविणिच्छयम्मि लिंगं तु ।।
जं बुद्धिपुव्विगा सा णडम्मि वभिचारिणी दिट्ठा ॥१३०४॥ (न च कायवचनचेष्टा गुणदोषविनिश्चये लिङ्गं तु । यत् बुद्धिपूर्विका सा नटे व्यभिचारिणी दृष्टा " न च कायवचनचेष्टा गुणदोषविनिश्चये लिङ्गम्, किं कारणमित्याह - यत्-यस्मात्सा कायवचनचेष्टा बुद्धिपूर्विका सती व्यभिचारिणी दृष्टा, नटे इव सभायाम् ॥१३०४।। .
- ગાથાર્થ:- ઉત્તરપક્ષ:- શરીર અને વાણીની ચેષ્ટા ગુણ-દોષના નિર્ણયમાં લિંગ ન બને, કારણ કે બુદ્ધિપૂર્વક થતી કાયા -વચન ચેષ્ટા અનેકાંતિક ધ્યેય છે (હાવભાવ કાંક અલગ સૂચિત કરે અને મનના ભાવ કાંક અલગ જ હોય. વાણીમાં પણ મુખમેં રામ બગલમેં છૂરી જેવું સંભવે) જેમકે સભામાં નટ અભિનય કરે છે ત્યારે એના વાણી-વર્તન વેશને અનુરૂપ હોવા છતાં મનમાં કાં'ક જૂદુ જ ચાલતું હોય છે.) ૧૩૦૪
सिय तक्कालम्मि तओ तेणेव समण्णितो तु भावेणं ।
तण्णो तक्कालम्मिऽवि स्वगमादीस गेहीतो ॥१३०५॥
(स्यात् तत्काले सकस्तेनैव समन्वितस्तु भावेन । तन्न तत्कालेऽपि स्पकादिषु गृद्धेः ॥) स्यादेतत्, तत्काले-तथाविधकायवचनचेष्टाकरणकाले 'तओ त्ति' सको नटस्तेनैव भावेन गुणरूपेण दोषरूपेण वा समन्वितः तन्न कायवचनचेष्टा गुणदोषव्यभिचारिणीति । अत्राह-'तन्नो इति' यदेतदुक्तं 'तत्काले तेनैव भावेन युक्त' इति तन्न । कुत इत्याह - तत्कालेऽपि-तथाविधकायवचनचेष्टाकरणकालेऽपि रूपकादिषु आदिशब्दात्सुवर्णादिषु च गृद्धेःअभिकाङ्क्षाया भावात् ॥१३०५॥
ગાથાર્થ:- પૂર્વપક્ષ:- તેવા પ્રકારની શારીરિક-વાચિક ચેષ્ટા કરતી વખતે તે નટ તેવા જ ગણ–દોષમય ભાવથી યુક્ત હોય છે. તેથી કાયિક-વાચિકચેષ્ટા ગુણદોષસાથે અનેકાન્તિકતા રાખતી નથી.
ઉત્તરપક્ષ:- “તે કાલે તેવા જ ભાવથી યુક્ત હોય છે. એ વાત બરાબર નથી, કેમકે તેવા પ્રકારની કાયિક-વાચિક ચેષ્ટાકાલે પણ તે નટ રૂપિયા-સુવર્ણાદિપ્રત્યે આસક્ત હોય છે. (નટ ઉત્કૃષ્ટ અભિનય ઉત્કૃષ્ટ રૂપિયાદિ ઈનામની આશા-લાલસાથી કરતા હોય છે.) ૧૩૦પા अपिच - पणी,
सव्वन्नुभूमिगं पि हु नच्चंति णडा जतो ततो एवं ।
अब्भुवगमम्मि पावति सव्वण्णुत्तंऽपि तेसिं तु ॥१३०६॥ (सर्वज्ञभूमिकामपि हु नृत्यन्ति नटा यतस्तत एवम् । अभ्युपगमे प्राप्नोति सर्वज्ञत्वमपि तेषां तु ॥) यत्-यस्मात्कारणात्सर्वज्ञभूमिकामपि संसदि 'ह' निश्चितं नटा नृत्यन्ति, तत एवमभ्युपगमे सति तत्काले स तेन भावेनोपेत इत्यङ्गीकारे सति प्राप्नोति सर्वज्ञत्वमपि तेषां नटानां, तथा च सति तव स्वाभ्युपगमक्षितिरिति ॥१३०६॥
ગાથાર્થ:- સભાસમક્ષ અવશ્ય નટો સર્વજ્ઞની ભૂમિકા પણ અદા કરે છે. તેથી તે કાલે તે ભાવથી જ યુક્ત હોય તેમ સ્વીકારશો તો તે નટોને સર્વજ્ઞ પણ માનવા પડશે. અને તો તમને સ્વમતક્ષતિનો ભય આવશે. ૧૩૦૬ उपसंहरति - ઉપસંહાર કરતા કહે છે–
****************धर्भ
वEि-लाग२-309 ***************
