________________
* કે * * * * * * * * * * * * * * * સમ્યકત્વ જ
આ જ
ક
ક
ક
ક
જ
છે
કે
જે
જ
જ
છે
કે
एवंविधपरिणामः-अनन्तरोद्दिष्टप्रशमादिपरिणामः सम्यग्दृष्टिर्जिनैः प्रज्ञप्तः। अस्यैव फलमाह-एष च- सम्यग्दृष्टिर्भवसमुद्र लङ्घयति-अतिक्रामति, स्तोकेन कालेन, प्राप्तबीजत्वादुत्कर्षतोऽप्यपार्द्धपुद्गलपरावर्तेन किंचिदूनेन सिद्धि प्राप्तेः ॥८१३॥
ગાથાર્થ - જિનેશ્વરોએ અનન્તરોત પ્રશમરદિપરિણામવાળો સમ્યગ્દષ્ટિ જીવ બતાવ્યો છે. સમ્યકત્વનું ફળ શું? તો કહે છે – આ સમ્યગદેષ્ટિ જીવ અલ્પકાળમાં જ સંસારસમુદ્રને ઓલંધી જાય છે. કેમકે સમ્યગ્દર્શનરૂપ બીજ પ્રાપ્ત હોવાથી ઉત્કૃષ્ટથી પણ કાંક જૂન અર્ધપુદ્ગલપરાવર્ત જેટલા કાળમાં સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે. પ૮૧યા નિશ્ચય-વ્યવહાર સમ્યકત્વ एवंविधमेव सम्यक्त्वं नान्यथेत्येतत् प्रतिपादयन्नाह - “સમ્યકત્વ આવા જ સ્વરૂપવાનું છે અન્યથારૂપ નહીં એમ પ્રતિપાદન કરતાં કહે છે
जं मोणं तं सम्मं जं सम्मं तमिह होइ मोणंति ।
निच्छयतो इतरस्स उ सम्म सम्मत्तहेऊवि ॥८१४॥ (यद् मौनं तत्सम्यक् यत् सम्यक् तदिह भवति मौनमिति । निश्चयत इतरस्य तु सम्यक् सम्यक्त्वहेतुरपि ॥ , मन्यते जगतस्त्रिकालावस्थामिति मनि:- तपस्वी तद्भावो मौनम्-अविकलं मुनिवृत्तं, यन्मौनं तत्सम्यक-तत्सम्यक्त्वं 'यत्सम्यक्-यत् सम्यक्त्वं तदिह भवति मौनं ज्ञातव्यमिति । तदुक्तमाचाराने-"जं मोणंति पासहा तं सम्मति प
मंति पासहा तं मोणंति पासहा" (छा. यन्मौनमिति पश्यत, तत्सम्यक्त्वमिति पश्यत । यत् सम्यक्त्वमिति पश्यत, तन्मौनमिति पश्यत) इत्यादि । एतच्चैवमुच्यते निश्चयतो-निश्चयमतेन । “जो जहवायं न कुणइ मिच्छादिट्ठी तओ ह को अन्नो? . वड्डे य मिच्छत्तं परस्स संकं जणेमाणो ॥१॥" (छा. यो यथावादं न करोति मिथ्यादृष्टिस्ततः खलु कोऽन्यः । वर्धयति मिथ्यात्वं परस्य शङ्कां जनयन्) इत्यादिवचनप्रामाण्यात् । इतरस्य तु-व्यवहारनयस्य सम्यक्त्वमास्तामुपशमादिलिङ्गगम्यः शुभात्मपरिणामः किंतु सम्यक्त्वहेतुरपि-अर्हच्छासनप्रीत्यादि कारणे कार्योपचारात्सम्यक्त्वमभिप्रेतं, तदपि हि पारंपर्येण शुद्धचेतसामपवर्गप्राप्तिहेतुर्भवतीति । व्यवहारनयमतमपि च प्रमाणं, तद्बलेनैव तीर्थप्रवृत्तेः, अन्यथा तदुच्छेदप्रसङ्गात्, तदुक्तम्- “जइ जिणमयं पवज्जह ता मा ववहारनिच्छए (नयमयं) मुयह। ववहारनउच्छेए तित्थुच्छेदो जओs- वस्सं ॥१॥" (छा. यदि जिनमतं प्रपद्यध्वे तद् मा व्यवहारनिश्चयौ मुञ्चत । व्यवहारनयोच्छेदे तीर्थोच्छेदो यतोऽवश्यम्) ત ૮૧૪n.
ગાથાર્થ:- જગતની ત્રણે કાળની અવસ્થાને જે જાણે છે તે મુનિ તપસ્વી); તે મુનિનો ભાવ મૌન. અર્થાત મુનિનો અખંડિત આચાર–ચરિત્ર “મૌન છે. જે મૌન છે ( મુનિનો અખંડ આચાર) જ સમ્યકત્વ છે. અને જે સમ્યકત્વ છે તે જ મૌન છે. આચારાંગ સૂત્રમાં કહ્યું જ છે કે જેને મૌનતરીકે જૂઓ, તેને જ સમ્યકત્વરૂપે જૂઓ, જેને સમ્યકત્વરૂપે જૂઓ તે ન જ મૌનતરીકે જૂઓ ઈત્યાદિ (અણ સમ્યકત અને મૌન પરસ્પરથી નિયંત્રિત થયા. તેથી સમ્યકત્વ મૌન (મુનિવૃત)ને છોડીઅન્યરૂપ સંભવે નહીં. અને મૌન સમ્યકત્વને છોડી અન્ય (મિધ્યારૂ૫) સંભવે નહીં. આમ બન્ને પરસ્પરએકરસ થાય છે. સાતમાઆદિઅપ્રમત્ત ગુણસ્થાનમાં જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રનો અખંડઉપયોગ માનતા નિશ્ચયમતને અપેક્ષી આ યોગ્ય છે તેથી કહે છે.)નિશ્ચયમને આમ કહેવાય છે. આ મતને આશ્રયી વચન છે - “જે યથાવાદ (પ્રતિજ્ઞાને અનુરૂ૫) કરતો નથી, તેના જેવો મિથ્યાષ્ટિ બીજો કોણ છે કે જે બીજામાં શંકા પેદા કરતો મિથ્યાત્વની વૃદ્ધિ કરી રહ્યો છે.” આ વચન પ્રમાણથી જે યથાવાદ કરે તે મુનિ જ સમ્યકત્વી છે.' એમ નિશ્ચયથી ફિલિત થયું.
વ્યવહારનયમતે તો ઉપશમાદિલિંગથી જ્ઞાત થતા શુભાત્મપરિણામની વાત જવા દો એ તો સમ્યકત્વ છે જ) પણ જિનશાસનપર બહુમાનાદિ સમ્યકત્વના જે કારણો છે તેમાં પણ કાર્યનો ઉપચાર કરી સમ્યકત્વ અભિપ્રેત છે. કારણ કે આ કારણો શુદ્ધચિત્તવાળા જીવોને પરંપરાએ મોક્ષપ્રાપ્તિનું કારણ બને છે. આ વ્યવહારનય પણ નિશ્ચયનય તો પ્રમાણ છે જ) પ્રમાણભૂત છે. કેમકે વ્યવહારનયના બળ પર જ તીર્થની પ્રવૃત્તિ છે. અન્યથા તીર્થના ઉચ્છેદનો પ્રસંગ છે. તેથી જ કહ્યું છે જે જિનમતને સ્વીકારો છો, તો વ્યવહાર-નિશ્ચય (બન્નોન) છોડશો નહીં, કેમકે) વ્યવહારનયના ઉચ્છેદમાં અવશ્ય તીર્થનો ઉચ્છેદ છે.” નિશ્ચય તો શુદ્ધ હોવાથી છોડવાનો જ નથી.)ના... એક અપેક્ષાએ એમ કહી શકાય કે આત્મશુદ્ધિ માટે નિરચયને મુખ્ય કરવો અને પરસાથેના સંબંધમાં મૈત્રાદિભાવને ટકાવવા વ્યવહારને મુખ્ય કરવો.) u૮૧૪મા
* * * * * * * * * * * * * ધર્મસંગ્રહણિ-ભાગ ૨ - 121 * * * *
* *
*
*
*
*
* *
*
*
*
