________________
*************++++ सर्वसिदिER +++++++++++++++++
एकान्तेन स्वत एव वेदस्य प्रामाण्ये सति यत् कुविज्ञानं तत एव वेदादुपजायते तस्यापि प्रामाण्यं प्राप्नोति, यथा सम्यग्ज्ञानस्य, उभयत्रापि विशेषाभावात् ॥१२६०॥
ગાથાર્થ:- વેદનું એકાને સ્વત: પ્રામાણ્ય સ્વીકારશો, તો વેદથી જે કુવિજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે, તેને પણ સમ્યજ્ઞાનની જેમ પ્રમાણભૂત માનવું પડે, કેમકે ઉભય (કુવિજ્ઞાન-સમ્યજ્ઞાન)સ્થળે વિશેષનો અભાવ છે. (વેદથી થનારા બધા જ જ્ઞાન પ્રમાણભૂત હોય, તો જ વેદને એકાન્ત પ્રમાણભૂત માની શકાય. પણ કોઈકને વિપરીતજ્ઞાન પણ સંભવે. તેથી વેદજન્ય કુવિજ્ઞાનને પણ પ્રમાણભૂત માનવાની આપત્તિ છે, તેવો મતલબ છે.) ૧૨૬ના
अह तं ण तओ इतरं पि णेव वक्खाणिदोसतो तं चे ।
इयरं पि किन्न गुणतो ? एवं सति णिप्फलो वेदो ॥१२६१॥ (अथ तन्न तत इतरदपि नैव व्याख्यातृदोषतस्तच्चेत् । इतरदपि किन्न गुणतः? एवं सति निष्फलो वेदः ॥ अथ तत्-कुविज्ञानं न ततो-वेदादुपजायते तेनादोष इति। नन्वेवं सति इतरदपि-सम्यग्ज्ञानं नैव ततो-वेदादुपजायते। तथाहि-उभयमप्येतत् विवक्षितवेदवाक्यश्रवणान्वयव्यतिरेकानुविधायि, तद्यदि कुविज्ञानं न ततो वेदादिष्यते तर्हि सम्यग्ज्ञानमपि मा तत एषिष्ट, विशेषाभावात् । अथ तत् कुविज्ञानं व्याख्यातृदोषत उपजायते न वेदात् ततो दोषाभाव इति। यद्येवं तर्हि इतरदपि-सम्यग्ज्ञानं व्याख्यातृगुणत एवोपजायते, न वेदादिति किन्नेष्यते ? विशेषाभावात्। तत एवं सति व्याख्यातृगुणदोषभावतः सम्यग्ज्ञानमिथ्याज्ञानभावे सति स्वतः प्रमाणभूतः परिकल्प्यमानो वेदो निष्फल एव, व्याख्यातृगुणापेक्षया प्रामाण्याभ्युपगमेन स्वत एव प्रमाणत्वायोगात् ॥१२६१॥
ગાથાર્થ:- પૂર્વપક્ષ:- તે કુવિજ્ઞાન વેદથી ઉત્પન્ન થતું નથી, તેથી ઘેષ નથી.
ઉત્તરપક્ષ:- એમ તો, સમ્યજ્ઞાન પણ વેદથી ઉત્પન્ન નીં થાય. જૂઓ- વિજ્ઞાન અને સમ્યજ્ઞાન આવા બન્ને અભિપ્રેત વેદવાક્યના શ્રવણના અન્વય-વ્યતિરેકને અનુસરે છે. વેદવાકયના શ્રવણથી ઉદ્ભવે, અને શ્રવણ વિના ન ઉદ્ભવે.) તેથી આ અન્વય-વ્યતિરેક હોવા છતાં જો કુવિજ્ઞાન વેદથી ઉદ્ભવતું ન હૈય, તો સમ્યજ્ઞાન પણ વેદથી ઉદ્ભવતું ઇષ્ટ ન હોવું જોઇએ, કેમકે ઉભયત્ર વિશેષ નથી.
પૂર્વપક્ષ:- વેદવાક્યના વ્યાખ્યાતાના દોષને કારણે તે કુવિજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે, નહિ કે વેદથી. તેથી કોઈ દોષ નથી.
ઉત્તરપક્ષ:- જો આમ ઈષ્ટ હોય, તો “સમ્યજ્ઞાન વ્યાખ્યાતાના ગુણથી જ ઉદ્દભવે છે, નહીં કે વેદથી' એમ કેમ ઇચ્છતા નથી? અર્થાત ઇચ્છવું જોઇએ. કેમકે સમાનતા છે. આમ વ્યાખ્યાતાના જ ગુણ-દોષથી સમ્યજ્ઞાન-મિથ્યાજ્ઞાન સંભવતા હોવાથી સ્વત: પ્રમાણ તરીકે કપાતો વેદ નિષ્ફળ જ છે, કેમકે વ્યાખ્યાતાના ગુણની અપેક્ષાથી પ્રામાયનો સ્વીકાર હોવાથી સ્વત: પ્રામાણ્ય રહ્યું નહીં. ૧૨૬૧
.. उप्पन्नम्मि वि णाणे तत्तो तह संसयादिभावातो ।
अण्णत्तो तेसिं च्चिय णिवित्तिओ कहं सतो चेव ? ॥१२६२॥
' (उत्पन्नेऽपि ज्ञाने ततस्तथा संशयादिभावात् । अन्यतस्तेषामेव निवृत्तेः कथं स्वत एव ।) उत्पन्नेऽपि ज्ञाने ततो वेदात् 'तथेति' दूषणान्तरसमुच्चये, तत ऊध्वं संशयादिभावतस्तेषां च संशयदीनामन्यतः सकाशाद् निवृत्तेश्च कथं स्वत एव वेदस्य प्रामाण्यं युक्तं ? नैव युक्तमिति भावः । यथोक्तप्रकारेण परतोऽपि तस्य भावात् ॥१२६२ ।।
ગાથાર્થ:- (‘તથા પદ દુષણાન્તરના સમુચ્ચયાર્થ છે.) તથા વેદથી જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી પણ સંશયાદિ તો રહેવાના જ (કે “મારું આ જ્ઞાન સમ્યગ છે કે નહીં' ઇત્યાદિ) અને બીજા પાસેથી એ સંશયાદિની નિવૃત્તિ થવાની. કેમકે વેદ સ્વત: જ સંશયાદિ દૂર કરવા સમર્થ નથી જ) તેથી વેદનું સ્વત: પ્રામાણ્ય ક્યાંથી ર? અર્થાત ન જ રહ્યું, કેમકે બતાવ્યું તેમ પરત: પણ વેદનું પ્રામાણ્ય સંભવે છે. ૧ર૬રા पुनरभ्युच्चयेनात्रैव दूषणान्तरमाह ફરીથી અહીં અમ્યુચ્ચયથી બીજું દૂષણ બતાવે છે.
णय होंति संसयादी दीवादिपगासिए घडादिम्मि ।
णाते णय सो कस्सइ विवरीयपयासणं कुणइ ॥१२६३॥ (न च भवन्ति संशयादयो दीपादि प्रकाशिते घटादौ । ज्ञाते न च स कस्यापि विपरीतप्रकाशनं करोति ॥ ++++++++++++++++ Gee-HIN२ - 293 +++++++++++++++
