Dharm Sangrahani Part 02

Author(s): Ajitshekharsuri
Publisher: Adinath Jain Shwetambar Jain Mandir Trust

Page 311

****************** सर्वसिदि
**
*
*
**
*
*
*
*
**
**++++
વળી અસર્વજ્ઞવાદીએ “આત્માના જે ધર્મભૂત હોય તેનો નિરન્વયનાશ થતો નથી જેમકે જ્ઞાનનો' (ગા. ૧૧૩૮) એવું જે કહ્યું, તેને આચાર્ય પોતે જ ધમ્મા હવંતિ' ઇત્યાદિ ગાથાથી જવાબ આપશે. - તથા જે અનાદિમાન શ્રેય તેનો નિરન્વયનાશ ન થાય, જેમકે આકાશ' (ગા. ૧૧૩૮) એવું જે કહ્યું તે પણ બરાબર નથી, કેમકે નિરન્વયવિનાશરૂપ સાધ્યમાટે અનાદિમરાહત અનેકાંતિક છે. કેમકે “પ્રાગભાવને લઇને વ્યભિચાર આવે છે. (નૈયાયિકાદિ ઘટાદિકાર્યની ઉત્પત્તિપૂર્વે તે ઘટાદિનો પ્રાગભાવ માને છે....... આ પ્રાગભાવ તેઓને મતે અનાદિકાલીન છે, અને ઘટાદિ ઉત્પન્ન થતાં એ પ્રાગભાવ નષ્ટ થાય છે. આમ, આ પ્રાગભાવ અનાદિમાનતરીકે માન્ય હોવા છતાં તેનો નાશ ઇષ્ટ છે. ૧૧૮૬ ધર્મો ધર્માધી ભિનાભિન यच्चोक्तम्- 'धम्मा य धम्मिणो किं भिन्नेत्यादि' तत्र प्रतिविधानमाह - અસર્વજ્ઞવાદીએ “ધર્મો ધર્માધી ભિન્ન છે કે અભિન' (ગા. ૧૧૩૯) એવું જે કહ્યું તેનો હવે જવાબ આપે છે
धम्मा य धम्मिणो इह भिन्नाभिन्ना भवंति नायव्वा ।
नवि(हि) धम्मिधम्मभावो जुज्जइ एगंतवादम्मि ॥११८७॥ (धर्माश्च धर्मिण इह भिन्नाभिन्ना भवन्ति ज्ञातव्याः । नहि धर्मिधर्मभावो युज्यत एकान्तवादे ॥)
T: सकाशादिह-जगति भिन्नाभिन्ना-जात्यन्तरात्मकभेदाभेदोपेता भवन्ति ज्ञातव्याः, नत भिन्ना नाप्यभिन्ना अपि तु परस्परसंलुलितभेदाभेदसमन्विताः, कुत इत्याह-हिः-यस्मादेकान्तवादेऽभ्युपगम्यमाने सति धर्मधर्मिभावो न युज्यते ॥११८७॥
ગાથાર્થ:- આ જગતમાં ધર્મો ધર્માથી ભિન્નભિન્ન છે– ભેદ અને અભેદથી વિલક્ષણ એવી ભેદભેદજાતિથી યુક્ત છે, તેમ સમજવું. ધર્મો ધર્મીથી ભિન્ન પણ નથી, અભિન્ન પણ નથી, પરંતુ પરસ્પર અનુવિદ્ધ ભેદભેદથી યુક્ત છે. કેમકે એકાન્તવાદના સ્વીકારમાં ધર્મ-ધર્મિભાવ યુનિયુક્ત ન થાય. ૧૧૮૭ कथमित्याह - કેમ યુક્તિયુક્ત ન થાય? તે બતાવે છે.
एगंतभेदपक्खे धम्मा एयस्स को णु संबंधो ? ।
एगंताभेदम्मिऽवि दुहाभिहाणादि कह जुत्तं ? ॥११८८॥ (एकान्तभेदपक्षे धर्मा एतस्य को नु सम्बन्धः ? । एकान्ताभेदेऽपि द्विधाऽभिधानादि कथं युक्तम् ॥ एकान्तभेदपक्षे सति ‘एतस्य धर्मिणः संबन्धिनो धर्मा' इति को नु संबन्धः स्यात् ? किं तादात्म्यलक्षणस्तदुत्पत्तिलक्षणः समवायलक्षणो वा ? नैव कश्चिदितिभावः । भेदाभ्युपगमे सति तादात्म्यायोगात्, कार्यकारणभावानभ्युपगमाच्च तदत्पत्तेरप्ययोगात, समवायस्य प्रागेव प्रतिषिद्धत्वादिति । स्यादेतत, मा भूदेकान्तभेदपक्षे धर्मधर्मिभावः, अभेदपक्षे भविष्यतीत्येतदाशङ्क्याह→ एकान्ताभेदेऽप्यभ्युपगम्यमाने द्विधाभिधानादि-धर्मधर्म्यभिधानादि कथं युक्तं? नैव कथंचनेति भावः । तथाहि-एकान्तेनाभेदे सति धर्ममात्रं वा स्यात् धर्मिमात्रं वा इतरेतराव्यतिरिक्तत्वात्, इतरेतरस्वरूपवत्, तथा च सति कथं 'धर्मी, धर्मा' इति द्वयोरभिधानमुपपद्यते? एकतरस्यैव सत्त्वात्, आदिशब्दादेकस्याप्यभिधानमयुक्तमिति परिगृह्यते, तयोरात्मलाभस्येतरेतरनान्तरीयकत्वात्, धर्मनान्तरीयको हि धर्मी धर्मिनान्तरीयकाश्च धर्माः, ततोऽनयोरेकतरस्याभावेऽन्यतरस्याप्यभाव इत्येकस्याप्यभिधानमयुक्तमिति तस्माद् भेदाभेदपक्ष एव धर्मधर्मिणोः समीचीनः । ननु भेदाभेदपक्षोऽपि कथं समीचीनो यावता तत्रापि येनाकारेण भेदस्तेन भेद एव, ततश्च तदपेक्षया कथं तयोः संबन्धः स्यात् ? येन चाकारेणाभेदस्तेनाभेद एव ततश्च तदपेक्षया तयोरेकान्तेनैकत्वमिति द्वयाभिधानमयुक्तम्, तदुक्तम्- “भेदाभेदोक्तदोषाश्च, तयोरिष्टौ कथं न वा? प्रत्येकं ये प्रसज्यन्ते, द्वयोर्भावे कथं न ते ? ॥१॥ इति" || अथ येनैवाकारेण भेदस्तेनैवाभेदो येनैव चाभेदस्तेनैव भेद इति, तदप्ययुक्तम, विरोधात, तथाहि-येनाकारेण भेदः कथं तेनैवाभेदः, अथाभेदः कथं भेद इति? तदेतदसमीचीनम्, अन्योऽन्यव्याप्तिलक्षणजात्यन्तरात्मकभेदाभेदपक्षाभ्युपगतावुक्तदोषाणामनवकाशात् । धर्मा हि धर्मिणा सह परस्परं लोलीभावेनावस्थितास्ततो न तयोर्भेद एव, तद्भावे सति लोलीभावस्यानुपपद्यमानत्वात्, नाप्यभेद एव, तथा च ++ + + + + + + + ++ +++++ AGER-AIN२ - 264+++++++++++++++