Book Title: Updesh Mala Part 01
Author(s): Dharmdas Gani, Siddharshi Gani, Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022177/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNabhagavaMta mahAvIradevanA svaziSTha pa.pU. zrI dharmadAsagaNi mahArAjA viracita zrI siddharSigaNi kRta heyopAdeyA TIkA samalaMkRta upadezamAlA zabdazaH vivecana bhAga-1 'vivecaka: paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA zabdazaH vivecana bhAga-1 * mULa graMthakAra tathA TIkAkAra * zramaNabhagavaMta mahAvIradevanA svaziSya papU. zrI dharmadAsagaNi mahArAjA viracita. zrI siddharSigaNita kRta heyopAdeyA TIkA samalaMkRta * divyakRpA : vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA teozrInA ziSyaratna SadarzanavettA, khAvacanikapratibhAdhAraka pa. pU. munivara zrI mohajitavijayajI mahArAjA * AzIrvAdadAtA * vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalana-saMzodhanakArikA * zAsanasamrATa pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya nemisUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA sAdhvIjI cAritrazrIjI ma. sA.nA praziSyA sAdhvI RjumatizrIjI ma. sA. * prakAzaka * mAtA , , "zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 zabdazaH vivecana - vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA AvRtti : prathama vIra saM. 2541 - vi. saM. 2071 mUlya : rU. 190-00 Arthika sahayoga sva. nimita prakAzabhAI zAhanA AtmazreyArthe pATaNa-muMbaI : mukhya prAptisthAna : nakala : 1000 tArtha ieL zrutadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Email : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online : gitarthganga.wordpress.com sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. 176 * mudraka navaprabhAta prinTIMga presa 9, punAjI InDa. esTeTa, zanideva maMdira pAse, dhobIghATa, zAhapura, amadAvAda-4. phona : 079-25624999 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prAptisthAna - ja amadAvAda : gItArtha gaMgA "zrutadevatA bhavana', 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. 8 (079) 26604911, 32457410 Email : gitarthganga@yahoo.co.in gitarthganga@gmail.com * vaDodarAH zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha darzana', I-kala, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390023. : (0285) 2391699 (mo.) 9825212997 Email : saurin 108@yahoo.in muMbaI : zrI lalitabhAI dharamazI 101-102, sarvodaya hAITsa, jaina maMdira roDa, sarvodayanagara, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. (022) 25380014, 25689030 (mo.) 9322231117 Email : jpdharamshi60@gmail.com zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2/41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. : (022) 32438434 (mo.) 9322274851 Email : divyaratna_108@yahoo.co.in surata : DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. 6 (0261) 3228723 (mo.) 9016188990 jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varksa, c-9, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. 1 (0288) 2778513 (mo.) 9726993990 Email : karan.u.shah@hotmail.com * BANGALORE: Shri Vimalchandji Clo. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. = (080) (O) 22875262 (R) 22259925 (Mo.) 9448359925. Email : vimalkgadiya@gmail.com rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. 8 (0281) 2233120 (mo.) 9427178613 Email : shree_veer@hotmail.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prakAzakIya ka sujJa vAcako ! praNAma... aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa ? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte... aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva coksa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa jo jIva tenAM rahasyajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre thApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyA rahasyonA jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano daDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,008 viSayonA mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelAM rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtA virodhAbhAsonA nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chupAyelAM rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanA lokone sIdhAM pacatAM nathI; kema ke te durgama jinazAsananA nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnA mArgadarzaka pa.pU.A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono ardhAza pragaTa thayela che. alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanA viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagarbhita zAstravacanono paraspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA Encyclopedia (vizvakoSa) kahe che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrIsaMghane zAsananAM rahasyajJAnanI prAptimAM taiyAra sAmagrI pUrI paDaze. vidAneva vinAnAtti vidaLanaparizrama' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A viThThalmogya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munivara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnA samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenA anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha... zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa, ane zrutabhakto Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgAnAM prakAzano vais thas pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pugala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) kRta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo (hindI AvRtti) 3. yogadaSTisamuccaya 4. karmavAda kaNikA 5. karmavAda karNikA (hindI AvRtti) 6. sadgati tamArA hAthamAM ! 7. sadgati Apake hAtha meM! (hindI AvRtti) 8. darzanAcAra 9. zAsana sthApanA 10. zAsana sthApanA (hindI AvRtti) 11. anekAMtavAda 12. prasnottarI 13. praznottarI (hindI AvRtti) 14. cittavRtti 15. cittavRtti (hindI AvRtti) 16. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 17. manovijaya ane Atmazuddhi 18. bhAgavatI pravrajyA paricaya 19. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vinaya, siddhi, viniyoga) 21. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 22. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 23. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 24. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya? 25. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya ? (hindI AvRtti) 26. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination ? (aMgrejI AvRtti) 27. status of religion in modern Nation state theory (aMgrejI AvRtti) 28. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 29. zrI upadhAna mArgopadezikA @ saMpAta :- . pU. paMnyAsa zrI arihaMtasAranI madAraja sAdara 1. pAkSika aticAra para gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!!! 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra !!!!! (hindI AvRtti) 4. Right to Freedom of Religion !!!!! 6. 'rakSAdharma' abhiyAna 9. 'Rakshadharma' Abhiyaan 8. sevo pAsa saMkhesaro 9. sevo pAsa saMkhesaro (hindI AvRtti) saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananA graMtho cha vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA e 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecanA 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhAgI zabdazaH vivecana 9. samyakatva SaTrasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. phUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadrAviMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAciMzikA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadrAviMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmayyadvAciMzikA-6 zabdazaH vivecana Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. bhikSudrAviMzikA-27 zabdazaH vivecanA 28. dIkSAdvAciMzikA-28 zabdazaH vivecanA 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecanA 30. kevalibhuktivyavasthApanadvAciMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAciMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvadvAciMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecana 36. yogalakSaNadvAciMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAciMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 4pa. daivapuruSakAradvAbiMzikA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayadvAciMzikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAciMzikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAciMzikA-3 zabdazaH vivecana 51. dezanAdvAciMzikA-2 zabdazaH vivecana para. jinabhaktidvAciMzikA-5 zabdazaH vivecanA 53. yogAvatAradvAciMzikA-20 zabdazaH vivecana 54. yogamAhAkhyadvAbiMzikA-26 zabdazaH vivecana papa. sajjanastutidvAciMzikA-32 zabdazaH vivecana 56. pUrvasevAdvAciMzikA-12 zabdazaH vivecana 57. IzAnugrahavicAradvAciMzikA-16 zabdazaH vivecana Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58. klezatAnopAyadvAciMzikA-25 zabdazaH vivecana 59. vinayadvAciMzikA-29 zabdazaH vivecanA 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecanA 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 12. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 13. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 64. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 upa. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktidvAciMzikA-31 zabdazaH vivecana 17. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kathAdvAciMzikA-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 75. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-6 77. navatatva prakaraNa zabdazaH vivecana 78. 150 gAthAnuM hUMDInuM stavana zabdazaH vivecana 79. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-6 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 82. amRtavelanI moTI sajhAya ane nizcaya-vyavahAra garbhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana 85. pakjhIsUtra (pAkSikasUtra) zabdazaH vivecana 86. dharmaparIkSA prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3 90. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 91. pAtaMjalayogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 5. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-1 96. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-2 97. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-3 98. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-1 99. vAdadvAbiMzikA-8 zabdazaH vivecana 100. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 101. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-2 102. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3 103. sakalA-stotra ane ajitazAMti stavana zabdazaH vivecana 104. pagAmasijjA zabdazaH vivecana 105. sakhyattvanA saDasaTha bola svAdhyAya zabdazaH vivecanA 106. dharmavyavasthAdvAciMzikA-7 zabdazaH vivecanA 107. devasiA rAInA pratikramaNa sUtra zabdazaH vivecana 108. saMmatitarka prakaraNa zloka sparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-1 109. saMmatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-2 110. vairAgyakalpalatA prathama stabaka zabdazaH vivecana 111. zAMtasudhArasa zabdazaH vivecana 112. bArabhAvanA zabdazaH vivecana 113. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 114. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 115. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-4 11. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-5 117. vItarAga stotra prAyaH zabdazaH vivecana 118. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-2 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119. dravyagaNaparyAyanA rAsanA chUTA bola rAsanA AdhAre vivecana 120. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 121. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-3 122. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-4 123. dharmaparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 124. lalitavistarA zabdazaH vivecana bhAga-1 125. lalitavistarA zabdazaH vivecana bhAga-2 126. lalitavistarA zabdazaH vivecana bhAga-3 127. 18 pApasthAnaka svAdhyAya, amRtavelanI nAnI sAya, "sAco jaina' pada ane "vIronI prabhubhakti' pada zabdazaH vivecana 128. sammatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-3 129. upamitibhavaprapaMcA kathA (prathama prastAva) zabdazaH vivecana bhAga-1 130. upamitibhavaprapaMcA kathA (dvitIya prastAva) zabdazaH vivecana bhAga-2 131. upamitibhavaprapaMcA kathA (tRtIya prastAva) zabdazaH vivecana bhAga-3 132. upadezapada zabdazaH vivecana bhAga-1 133. upadezamAlA zabdazaH vivecana bhAga-1 da gItArtha gaMgA jJAnabhaMDAra AdhArita saMzodhanAtmaka prakAzano 1. Agama prakAzanasUcI (hindI), saMkalanakAra: nIravabhAI bI. DagalI s gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho Inha 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2 ' graMtho Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAno krama 1-3 4 | vIraprabhunI jema kSamA kartavya. *** Isiajksbom *** maMgalAcaraNa. 5 upasarga Avye chate zrI vIraprabhunI niSprakaMpatA. 6-7 | guruvacananI zravaNavidhi. 8 | gurunI pradhAnatA. 9 thI 11 | gurunuM svarUpa. 12 gurupadanI mahattAnuM varNana. 13-14 sAdhu viSayaka sAdhvInA vinayamAM zeDuvakanI kathA. 15 | so varSanA paryAyavALI sAdhvI mATe paNa Aje dIkSita thayela sAdhu abhigamana-vaMdana Adi dvArA pUjya. 16 thI 19 | dharmamAM puruSa pradhAnatA viSayaka saMvAhanarAjA ane aMgavIranuM vRttAMta. 20 | AtmasAkSika dharma viSayaka bharatacakravartI ane prasannacaMdrarAjAnI kathA. viSaya 21-22 | bhAvazuddhi ane vezanI upayogitA. bhAva anusAre karmabaMdha. 23-24 25 | ahaMkAra sAthe dharma viSayaka bAhubalInI kathA. 27 gurunA upadezanI yogyatA. 62 27 madanA tyAgano upadeza. 28 | rUpanI anityatA viSayaka sanatkumAracakravartInI kathA. devonI paNa anityatA, lavasaptama zabdanI vyutpatti. 30 | sAMsArikasukhanI nirarthakatA. 29 31-32 37 39 33 'jA sA sA sA'nuM kathAnaka. 34 | svadoSanA svIkArathI prApta guNa viSayaka mRgAvatInuM kathAnaka. 35 | kSamAnuM mahattva. kaSAyonI apAyakAritA. zabda Adi viSayonA tyAga viSayaka jaMbusvAmInuM kathAnaka. 38 dharmanA mAhAtmyathI atyaMta ghora jIvanA paNa pratibodha viSayaka cilAtIputranI hajAro upadezothI gurukarmI jIvo pratibodha pAmatAM nathI temAM brahmadattacakravartI ane udAyi rAjAnA hatyArA vinayaratnanuM kathAnaka. kathA. prANanA nAzamAM paNa svIkArela pratijJAnA nirvAha viSayaka DhaMDhaNamuninuM kathAnaka. pAnA naM. 1-8 8-9 9-11 11-13 13-15 15-19 19-20 20-23 23-24 24-28 28-30 30-33 33-36 28-68 39-41 41-42 42-44 44-47 47-48 48-54 54-57 57-59 59-60 60-62 72-75 26-66 68-70 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | anukramaNikA gAthAno krama viSaya pAnA naM. 40 | sAdhu 70-72 72-77 77-78 78-82 82-84 84-88 88-90 90-93 93-98 papha 98-101 101-102 102-105 sAdhuadhikAra ane anadhikAranuM prakaraNa. 41-42 | ApattimAM paNa daDhadharma viSayaka skaMdakAcAryanuM kathAnaka. kSamA kartavya. 44 | laghukarmIpaNuM kAraNa che, kula nahIM temAM harikezabalamuninI kathA. 45 thI 47 | saMsArI jIva naTa jevo che, to kulanuM abhimAna kevuM? 48-49 | vivekIne mokSanI kAMkSA ekatAnathI kartavya, dhana AdinI lipsA nahIM te viSayaka vajasvAmInI kathA. sAdhunuM svarUpa. 50 | parigrahanI apAyahetA. 51-5ra | parigrahanA doSo. 53-54 | kula abhimAnanA tyAga viSayaka naMdiSeNa ane vasudevanI kathA. 55 | kSamAnuM mokSa aMgapaNuM. gajasukumAlanI jema upasargakArI jIvanI upara paNa kSamA kartavya. kSamA karavAno upadeza. 57-58 namratA viSayaka cakravartI sAdhunI kathA. 59 thI 61 | gurunuM vacana anuSThaya che. guruvacananA anAdaramAM doSonuM darzana te viSayaka sthUlabhadrajI tathA siMhaguphAvAsImuninI kathA. 1ra thI 14 | yuvatijananA saMgatyAgano upadeza. prAyazcitta karavA viSayaka upadeza. guNane viSe mAtsarya karanArAomAM nirviveka nAmano doSa. mAtsaryanA tyAgano upadeza. anyanI prazaMsA sAMbhaLavA viSayaka asahiSNu jIva parabhavamAM hInakulamAM utpanna thAya che te viSayaka pITha ane mahApITha munionI kathA. para parivAda viSayaka Abhava viSayaka doSo. paraMparivAda viSayaka parabhava viSayaka doSo. bIjAnA avarNavAdanI anarthahetatA. bIjAnA avarNavAdathI prApta AtmazlAghA ane paraniMdA va bIjAnA avarNavAdanI sarva doSothI adhikatA. 74 thI 70 durvinItapaNAnA doSo. avapIDana AdithI suviditono mukharAga bhedato nathI. 78 | suvihitonI gaMbhIratA. 79 | suvihito pUchyA vagara bolatAM nathI. 80 | suvihitonI bhASA. ajJAnatapathI prApta thatAM alpa phala viSayaka tAmalitApasanI kathA. 106-111 111-116 111-117 117-118 118-119 do . | 120-121 121-123 123-124 124-125 125-127 127-128 128-131 131-133 133-134 134-136 133-137 137-139 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | anukramaNikA gAthAno krama 82 viSaya bAlatapasvIoe karela tapa ane kAyaklezathI prApta thatuM alpa phaLa athavA niSphaLa. jinavacananI vidhine jANanArA mahApuruSo sAmAnya lokanA durvacana Adine sahana kare che. mohathI upahata jIvo asuMdarane paNa suMdara mAne che. gRhastha avasthAmAM paNa vivekanA mahAphaLa viSayaka zAlibhadra ane avaMtisukumAlanI kathA. 89 | suvihita jIvo dharma mATe dehano paNa tyAga kare che. 80 pravrajyAnuM mahattva. upasargamAM paNa metArya RSi manathI paNa kopita na thayA. 83 84 85 thI 88 91 92 | susAdhuo caMdanano lepa karanAra ane stavanA karanAra para prasanna ane karavatathI kApI nAMkhanAra ke niMdA karanAra para krodhita thatA nathI. 93 | guruvacanamAM karavA yogya zraddhA viSayaka vajasvAmI tathA siMhagirisUri mahArAjAnA suziSyonuM kathAnaka. 94 | gurvAjJA anusAra karavAno upadeza. 95 | gurunA vacanamAM vizvAsa kartavya. 97 bhAvathI grahaNa karAyela guruvacana sukhAvaha thAya che. 97 | suziSyanuM svarUpa. 98 | suvineya ane durtineyanA guNa-doSo. 99 | durvineyanA doSo viSayaka dattanI kathA. 100 101 thI 103 104 | ziSyane zikSA. 105 106 107 108 109 guru viSayaka dRDha pratibaMdha saMbaMdhI sunakSatramuninI kathA. bhavyajIvo devatAnI jema gurunI parvapAsanA kare che te viSayaka kezI gaNadhara ane pradezI rAjAnuM kathAnaka. 110 prANanA tyAgamAM paNa asatya na bolavuM te viSayaka kAlikAcAryanI kathA. viparIta kathana karavAmAM prApta thayela samyaktvano nAza thAya che te viSayaka marIcinuM kathAnaka. prANanA saMkaTamAM paNa grahaNa karela niyamamAM daDhatA dhAraNa karavI. karaNa, karAvaNa ane anumodananA mahattva viSayaka baladevamuni- rathakAra ane haraNanI kathA. sArA viSayonI anumodanAmAtrathI paNa prApta thatA mahAphaLa viSayaka pUraNatApasanI kathA. apavAdanI ArAdhanA viSayaka saMgamasthaviranuM vRttAMta. pAnA naM. |139-140 141-142 142-143 143-152 152-153 153-154 154-155 157-157 157-159 159-161 171-172 172-1973 173-174 174-166 177-179 169-170 170-174 174-173 173-179 179-180 180-182 182-184 184-185 185-186 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 / anukramaNikA gAthAno krama viSaya pAnA naM. 180-189 189-191 191-192 192-195 195-199 197-198 198-199 199-201 201-202 122 202-204 204-205 205-207 207-208 208-213 111-112 | niSkAraNa sthiravAsa rahenArane prApta doSo. 113 thoDo paNa gRhasthano saMbaMdha zuddha sAdhune doSakAraka sAbita thAya te viSayaka vArattakamuninuM kathAnaka. 114 strInA paricayathI prApta thatAM doSonuM svarUpa. 115-117 jyotiSa Adi anAcArNa karavAthI sAdhune prApta thatA doSo. 117 pramAdane vaza thayela jIva prApta karela guNothI patIta thAya. 118 caMdrAvataMsakarAjAnI sad anuSThAna viSayaka daDhatA darzaka kathAnaka. 119 je vividha pariSadone samyagu sahana kare tene dharma thAya. 120 vratanI daDhatA viSayaka baladevajInA pautra niSadhanA putra sAgaracaMdranI kathA. 121 vratanI daDhatA viSayaka kAmadevazrAvakanI kathA. zabda Adi bhogo na bhogavyA vagara paNa tenI tIvra abhilASA janya rodradhyAnathI jIvane prApta thatI narakagati upara rAjagRhInA dramukanuM kathAnaka. 123 pramAdanA tyAgano upadeza. 124 pramAdano hetuH rAga ane dveSa. 125 rAga ane dveSane vaza kadI na AvavuM. 129 thI 129 | rAga ane dveSathI jIvane prApta anarthonuM bhAvana. 130 mAnayukta jIva klezanI jALAne AtmasAt kare che te viSayaka gozAlakanuM dRSTAMta. 131 kalaha karavAnA svabhAvavALo jIvathI paLAto saMyama nirarthaka, 132 kaSAya pariNata jIva tapa ane saMyamane bALe. 133 kASAyika pariNAmane vaza hInAdhika tapa-saMyamano kSaya. 134-135 | kaSAya ane pramAdathI prApta thatA doSo. 130 jeoe paralokano mArga jAmyo che tevA munio Akroza Adine sahana kare che te viSayaka daDhaprahArInuM kathAnaka. 137 kSamA viSayaka sahastralli muninuM kathAnaka. 138 kSamAnuM mahattva. 139-14) avivekIne krodhano avakAza che, vivekIne nahIM. 141 svajananA tyAga viSayaka skaMdakasUrinuM vRttAMta. 142 snehanA tyAgano upadeza. 143 saMsArano svabhAva jANIne te viSayaka nizcayavALA munio samatAvALA thaI sneha ane dveSa virahita thAya. 144 | | svajano mAnasika duHkha Adi ghaNA prakAranA trAsanuM kAraNa. 213-215 215-216 216-2017 217-218 218-220 220-222 222-223 224-225 225-227 227-229 229-231 231-232 232-233 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | anukramaNikA gAthAno krama viSaya pAnA naM. | 145 | svajana aMtargata mAtAthI prApta thatA anekavidha trAsa upara brahmadaracakravartI ane temanI mAtA culanI rANInuM kathAnaka. 233-235 svajana aMtargata pitAthI prApta thatA anekavidha trAsa upara kanakaketu rAjAnI kathA. 23pa-236 svajana aMtargata bhAIthI prApta thatA anekavidha trAsa upara RSabhadeva prabhunA putro bharata cakravartI ane bAhubalInuM kathAnaka. 236-237 svajana aMtargata patnIthI prApta thatA anekavidha trAsa upara pradeza rAjA ane temanI patnI sUryakAMtA rANInuM kathAnaka. 237-238 svajana aMtargata putrathI prApta thatA anekavidha trAsa upara zreNikarAjA ane temanA putra koNikarAjAnuM kathAnaka. 238-240 svajana aMtargata mitrathI prApta thatA anekavidha trAsa upara parvatakarAjAno droha karanAra cANakyanuM kathAnaka. 240-242 151 svajanathI prApta thatA anekavidha trAsa upara parazurAma ane subhUma cakravartInuM kathAnaka. 242-244 15ra zreSTha munio haMmezAM koInA Azraya vagara vihare che tenA upara AryamahAgirijI mahArAjAnuM kathAnaka. 244-246 153 suvihito rUpa AdithI lobhAtA nathI tenA upara jaMbUsvAmInuM daSTAMta. 246-247 154 sugurukulavAsa viSayaka meghakumAramuninuM kathAnaka. 247- 250 155 gurukulavAsanI duSkaratA. 250-252 159-161 ekAkIvihAranA doSo. repara-201 192-193 strInA tyAga viSayaka upadeza. 292-264 114 strIno saMga karavAthI prApta thato kliSTa saMsAra, tenA upara satyanI vidyAdharanI kathA. 274-298 1pa | vinaya viSayaka zrIkRSNanI kathA. 268-299 166 abhigamana-vaMdana Adi karavAnuM phaLa. 270-271 167 vinaya viSayaka caMDarudrAcAryanA ziSyanuM kathAnaka. 271-273 168-169 kugurunA tyAga viSayaka aMgAramardaka AcAryanA ziSyonuM kathAnaka. 273-276 170 laghukarmI jIvo puSpacUlAnI jema sahelAIthI pratibodha pAme. 270-279 171 aMtimakALamAM paNa arNikAputra AcAryanI jema avikala tapa- saMyamanA anuSThAno karanAra jIva zIvratayA potAnA sAdhyane sAdhe. 279-280 172-173 tyAganuM kAraNa laghukamapaNuM - te viSayaka bharatacakravartI ane dramakanuM dRSTAMta. [280-283 174-175 prANanA tyAgamAM paNa niyamanI daDhatA viSayaka cilAtIputranI kathA. 283-285 176 | pApanA phaLane jANatA jIvo pApane karatAM nathI. 285-286 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 / anukramaNikA gAthAno krama viSaya pAnA naM. 182 281-288 288-293 293-296 29-299 299-300 300-301 301-302 177-178 | pApanuM phaLa. 179 thI 181 | duSTAlaMbana grahaNa na karavuM paraMtu apramAda karavo. rAgAdi samUhanA durjayapaNA viSayaka sukumAlikAnI kathA. 183 thI 185 AtmAnA damanano upadeza. uzruMkhala AtmA pramAdane vaza thAya. mUDha jIva thoDAnI prApti mATe ghaNI vastune hArI jAya. 188] dhRti durbala jIvo karoDonuM mUlya cUkavIne kAkiNI tulya atyaMta tuccha mUlyavALI vastune kharIde. 189| jIvane tenI icchA anusAra prApta thayela sukha ke je yAvajIva te bhogave to paNa tenAthI saMtoSa thavo zakya nathI. 190 vaiSayikasukha svapnanI upamA jevuM. 191 rasanendriyanI lolatA upara vyaMtara thayela maMgusUrinuM kathAnaka. 192 thI 197 vairAgyanuM ciMtana. 197 thI 209 | verAgyano upadeza. 210 | sarva prakAranA grahothI kAmagraha arthAt kAmarAga janya graha adhika. 211 kAmavAsanAnA doSo. 212 | mohathI AkuLa Avo kAma janya duHkhane sukha kahe. 213 | viSayanA doSo. 214 | pAMca prakAranA AzravothI jIvo saMsAramAM paribhramaNa. 215-216 jeone A bhavamAM dharma prApta thaI gayo che temanA mATe dharmanA anuSThAna viSayaka zithilatA apAya svarUpa. 217 | saMkSepathI mokSanuM kAraNa. 218-219 | vistArathI mokSanuM kAraNa. 220 | AraMbhavALA jIvone prApta thato mahAanartha. 221 | usUtrane Acarato jIva nibiDa karma bAMdhe. 222 thI 229 | pArthasthakugurunA saMganA tyAgano upadeza. 227 | saMsargathI thatA guNa ane doSa upara girizuka ane puSpazukanI kathA. 228 | utsargathI avaMdanIya evA paNa zithIla sAdhune apavAdathI vaMdanA kartavya. 229 | saMvijhapAkSiko potAne vaMdana karatAM susAdhuone nivAre. 302-304 304-305 305-307 307-312 312-327 327-328 328-329 329-330 330-331 331-332 0 0 333-335 335-336 331-338 338-339 339-340 340-348 348-350 350-3para 3para-354 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mu hI aha~ namaH / hI zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / je namaH | zramaNabhagavaMta mahAvIradevanA svaziSya pa.pU. zrI dharmadAsagaNi mahArAjA viracita zrI siddharSigaNikRta heyopAdeyA TIkA samalaMkRta uvadezamAlA zabdazaH vivecana bhAga-1 TALatuM mAnazTIkAkAranuM maMgalAcaraNa zloka : heyopAdeyArthopadezabhAbhiH prabodhitajanAbjam / jinavaradinakaramavadalitakumatatimiraM namaskRtya / / 1 / / gIrdevatA prasAditadhASAnmandatarajantubodhAya / jaDabuddhirapi vidhAsye vivaraNamupadezamAlAyAH / / 2 / / [yugmam] zlokArca - heyopAdeya arthanA upadezarUpa prakAzathI prabodhita karAyuM che lokarUpa kamaLa jemanA vaDe, daLI naMkhAyo che kumatarUpa aMdhakAra jemanA vaDe evA jinavararUpa sUryane namaskAra karIne vANInI prasAdita dhRSTatAne kAraNe jaDabuddhivALo paNa huM maMdatara jIvonA bodha mATe upadezamAlAnA vivaraNane karIza. II1-racA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 bhAvArtha : bhagavAna jagatamAM heya padArtho zuM che, upAdeya padArtho zuM che teno upadeza Ape che, te upadeza ja sUryanA prakAza samAna che ane te prakAza vaDe bhagavAne saMsArI yogya jIvone prabodhita karyA che arthAt mohanI nidrAmAMthI jAgRta karyA che, tethI jAgelA te jIvo Atmahitane sAdhavA mATe samartha bane. upadezamAlA bhAga-1 | maMgalAcaraNa vaLI bhagavAnanuM vacana kumatanA aMdhakArane nAza karanAra che, evA jinezvarorUpa sUryane namaskAra karIne TIkAkArazrI upadezamAlAnI TIkA racavAnI pratijJA kare che. vaLI TIkAkArazrI kahe che ke potAne vANI devIno kaMIka prasAda prApta thayo che, tethI huM dhRSTatAthI TIkA racavA mATe tatpara thayo chuM. vastutaH gaMbhIra evA upadezamAlA graMthanuM vivaraNa ka2vA pote samartha nathI; kema ke jaDabuddhi che, topaNa potAnAthI maMdatara jIvonA bodha mATe pote A vivaraNa karaze. AnAthI e phalita thAya ke upadezamAlAnA zabdono sAmAnya anvaya karIne artha karavo eTaluM ja graMthanuM tAtparya nathI, paraMtu pUrva-aparanA pratisaMdhAnathI gaMbhIra arthonA paramArthane jANavo e upadezamAlAnuM tAtparya che ane TIkAkArazrIne jaNAya che ke pote je arthane jANe che, tenA karatAM paNa prastuta graMthano ghaNo gaMbhIra artha che, graMthakArazrI pote jaDabuddhi che, tethI parimita grahaNa karI zake che, chatAM potAnAthI paNa maMdabuddhivALA jIvonA upakAra mATe pote vivaraNa karavA tatpara thayA che. TIkA H abhidheyAdizUnyatvAd asyA vivaraNakaraNamanarthakam / iti cet, na, tatsadbhAvAt, tathAhiasyAmupadezA abhidheyAH, tadabhidhAnadvAreNa sattvAnugrahaH karturanantaraprayojanam, zrotustadadhigamaH, dvayorapi paramapadAvAptiH paramparAphalam, sambandhastUpAyopeyarUpaH, tatropeyaM prakaraNArthaparijJAnam, prakaraNamupAyaH, ato yuktametad vivaraNakaraNamiti / tatrA''dyagAthayA ziSTasamayAnusaraNArthaM bhAvamaGgalamAha TIkArya H abhidheyAdi. bhAvamaGgalamAha - abhidheyAdi zUnyapaNuM hovAthI AnuM=upadezamAlAnuM, vivaraNa karavuM anarthaka che, e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che teno sadbhAva hovAthI ema nathI=abhidheyAdi nathI ema nathI, te A pramANe AmAM=upadezamAlAmAM, upadezo abhidheya che, tenA abhidhAna dvArA=upadezanA kathana dvArA, jIvono anugraha kartAnuM anaMtara prayojana che, zrotAnuM prayojana teno adhigama che, bannenuM paNa paraMparALa paramapadanI prApti che, vaLI saMbaMdha upAya=upeyarUpa che, tyAM upeya prakaraNaarthanuM parijJAna che, upAya prakaraNa che, AthI A vivaraNanuM karaNa yukta che, tyAM AdyagAthA vaDe ziSTa samayanA anusaraNa mATe bhAvamaMgalane kahe che - Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | maMgalAcaraNa, gAthA-1-2 bhAvArtha :prastuta graMthamAM abhidheyAdi cAreya che te batAvatAM kahe che - upadezamALAmAM mokSane anukULa ucita upadeza abhidheya che, tethI tenA dvArA yogya jIvane upadezanI prApti thAya te kartAnuM anaMtara prayojana che ane kartAnuM paraMpara prayojana mokSaphaLa che; kema ke jema graMthakartA upadeza dvArA zrotAne upakAra kare che tema graMtharacanA dvArA te upadezathI potAnA AtmAne paNa bhAvita karIne potAnA AtmAmAM vizeSa-vizeSatara yogamArganI niSpatti kare che, tethI paraMpara prayojana mokSanI prApti che ane jo upadezaka graMtharacanA kare te vakhate temane upadeza sparze nahi, mAtra bIjAnA upakAra mATe graMtharacanA kare to potAne paraMparAe mokSanI prApti thAya nahi. vaLI, zrotA paNa je tAtparyathI upadezamAlAnuM kathana che te tAtparyathI yathArtha bodha kare to tene yathArtha bodhanI prAptirUpa anugrahanI prApti thAya ane te bodhane samyak pariNamana pamADIne AtmAne saMpanna kare to paraMparAe mokSaphaLanI prApti thAya, paraMtu je zrotA prastuta graMthane zabdamAtrathI grahaNa karIne saMtuSTa che, te zrotAne prastuta graMthathI yathArtha bodha thAya nahi ane paraMparAe mokSaphaLanI prApti thAya nahi, mATe vivekIe gaMbhIratApUrvaka prastuta upadezanA arthane avadhAraNa karavA yatna karavo joIe. vaLI prastuta graMtha yathArthabodhano upAya che ane tenAthI upeya prakaraNArthanuM parijJAna che, tethI upAyaupeyarUpa prastuta graMthano saMbaMdha che, tethI jeo gaMbhIratApUrvaka graMthanuM adhyayana kare te mATe prastuta graMtha upAya bane che, tenA dvArA teone prastuta prakaraNanA arthano samyagbodha thAya che ane tevo bodha karAvavA mATe TIkAkArazrIe vivaraNa karyuM che te yukta che. gAthA : namiUNa jiNavariMde, iMdanariMdaccie tiloagurU / uvaesamAlamiNamo, vucchAmi gurUvaeseNaM / / 1 / / gAthArtha : Indro ane narendrothI arcita, traNa lokanA guru evA jinavarendrone namaskAra karIne guruupadeza dvArA guruupadeza anusAra, A upadezamAlaneaupadezamAlA graMthane, huM kahIza. ll1II noMdhaH prastuta gAthAnI TIkA heyopAdeyA TIkAmAM karela nathI, paraMtu doghaTTI TIkA tathA rAmavijayajI mahArAjAnI TIkAmAM ApelI che. abhyAsuone te te TIkAo sAthe vAMcavAmAM saraLatA rahe te hetuthI A gAthA ame ApI che. gAthA - jagacUDAmaNibhUo usabhI vIro tiloyasiritilao / ego logAicco, ego cakkhU tihuyaNassa / / 2 / / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-2 gAthArtha: jagatanA cUDAmaNibhUta RSabhadeva che, traNa lokanI lakSmInA tilaka vIra bhagavAna che, eka vimova, to'nA mAhitya cha, me vIra bhagavAna, a bhuvananA yakSa cha. ||2|| TIs: iyaM hi bhagavadguNotkIrtanArthA tasya ca nirjarAhetutayA tapovad maGgalatA sphuTaiveti / jagataHbhuvanasya, cUDAmaNibhUto mahAnAgasya zikhAratnavat pradhAno bhUtazabdasyopamAvAcitvAt jagaccUDAmaNibhUtaH, anena lokottamatvamAha - ko'sau vRSabhaH prathamatIrthakaro vIrazca / cazabdasya luptanirdiSTatvAdevamuttaravizeSaNeSvapi yojyam / trilokazriyaH-jagattrayakamalAyAstilakaH-vizeSakastrilokazrItilakaH, anena bhuvanabhUSakatvaM kathayati / lokyata iti lokaH paJcAstikAyAtmako gRhyate, tasyAdityavadAdityaH kevalAlokena prakAzakatvAt ekaHadvitIyaH, dravyAdityena tatprakAzAyogAd, anena tu svArthasampadaM darzayati / tribhuvanasya-lokatrayavAsiviziSTAmaranaratiryagpasya cakSuriva cakSuryathAvasthitapadArthavilokanahetutvAt, parArthaprayuktadhvanInAM siMho mANavaka iti nyAyena ivAdivirahe'pi tadarthagamanAd, ekamasahAya, dravyalocananirIkSite bAdhAdarzanAt / pulliGganirdezastu prAkRtatvAdaduSTaH, anena parArthasampattimAcaSTe / athavA vIre bhagavati jIvati sati guNastutiriyaM prakaraNakAreNa kAkvA cakre / RSabho jagaccUDAmaNibhUto'dhunA muktipadasthAyitayA caturdazarajjvAtmakalokasyoparivartItyarthaH, vIraH punaH pratyakSopalakSyamANatayA trilokazrItilako bhuvanalakSmImaNDanamiti bhAvaH / tathA'nayormadhye eka RSabho lokAdityo yugAdau prabhAta iva vivekapratibodhadvAreNa padArthodyotakatvena ca nikhilavyavahArakAraNatvAt, ekaH punarvIrazcakSuH tribhuvanasya idAnIntanajantucakSurbhUtAgamArthabhASakatvAditi / / 2 / / TIvArtha: iyaM hi ..... bhASakatvAditi / / mAthA bhagavAna guna Ganda arthavANI bhane dj= bhagavad guNanA utkIrtananuM, nirjarahetupaNuM hovAthI tapatI jema maMgalatA spaSTa ja che, jagatanA= bhuvananA, cUDAmaNibhUta mahAsAganA zikhAratvanI jema pradhAna jagatacUDAmaNibhUta che, bhUta zabdanuM upamAvAcipaNuM hovAthI pradhAna che, AnA dvArA=RSabhadeva bhagavAna jagatacUDAmaNi che ema kahyuM enA dvArA, lokottamatvane kahe che, koNa A lokottama che ? ethI kahe che - RSabhadeva=prathama tIrthakara ane vIra jagatacUDAmaNibhUta che ema avaya che; kema ke zabdanuM lupta nirdiSTapaNuM cha vIro pachI ca adhyAra cha, meM zata 6dai vizeSauwi uglodsj, laals lakSmInA jagatraya kamalAnA, tilaka=vizeSaka triloka zrItilaka che, AnA dvArA bhuvananA bhUSakapaNAne kahe che, loka zabdanI vyutpatti karAya che - Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-2 prakAza karAya che e loka paMcAstikAyAtmaka grahaNa karAya che, sUryanI jema Aditya bhagavAna che; kema ke tenuM=paMcAstikAyAtmaka lokanuM kevalAloka vaDe prakAzakapaNuM che, eka=advitIya=loka Aditya advitIya che ema anvaya che; kema ke dravya AdityathI tenA prakAzanano ayoga che=vIra bhagavAna ane RSabhadeva advitIya loka Aditya che; kema ke dravya evA sUrya vaDe paMcAstikAyAtmaka lokanA prakAzakatvano ayoga che, AnA dvArA=loka Aditya e vizeSaNa dvArA, vaLI svArtha saMpadAne batAve che=bhagavAna RSabhadeva vIra bhagavAna potAnA prayojanane karavAnI saMpadAvALA che tene batAve che, tribhuvananA=traNa lokamAM vasanArA viziSTa amara-tara-tiryaMcarUpa traNa bhuvananA, cakSunI jema cakSu che; kema ke yathAvasthita padArthanA vilokananuM hetupaNuM che=traNa lokavartI jIvo bhagavAnarUpa vastuthI yathAvasthita padArthanuM vilokana karI zake che. mATe bhagavAna traNa bhuvananA cakSu jevA cakSu che, vano prayoga gAthAmAM nathI, chatAM kema karyo ? emAM hetu kahe che 52 arthamAM prayukta dhvanionuM= bIjAnA arthane kahenArA zabdonuM 'mANavaka siMha che' e nyAyathI va Adi prayoganA abhAvamAM paNa tad arthano avagama thAya arthAt va AdinA arthano bodha thAya che, eka=asahAya cakSu che=bhagavAna traNa bhuvananA asahAya cakSu che; kema ke dravyalocanathI nirIkSita padArthamAM bAdhAnuM darzana che arthAt chadmastha dravya cakSuthI jue to viparIta bodha thAya, paraMtu bhagavAnarUpI cakSuthI jue to yathArtha bodha thAya, tethI bhagavAna dravya cakSunI sahAya vagara svAbhAvika traNa bhuvananA lokanA cakSu che; kema ke bhagavAnarUpI cakSuthI dareka jIvone yathArtha bodha thAya che, vaLI pulliMga nirdeza prAkRtapaNAne kAraNe aduSTa che=TIkAmAM tribhuvananA cakSu eka che ema batAvavA napuMsakaliMgamAM ekano prayoga karyo che, jyAre gAthAmAM tte karela che, e pulliMgano nirdeza prAkRtapaNAne kAraNe che mATe doSa nathI=RSabhadeva ane vIra bhagavAna traNa bhuvananA cakSu che enA dvArA, parArtha saMpattine kahe che=traNa bhuvananA yogya jIvono upakAra karavAnI saMpattine kahe che. - pa athavA vIra bhagavAna jIvita hote chate A guNastuti prakaraNakArathI kAkvA karAI che, RSabhadeva jagatacUDAmaNi che; kema ke hamaNAM muktipadasthAyIpaNAne kAraNe cauda rajvAtmaka lokanA uparavartI che, vaLI vIra pratyakSa upalakSyamANapaNuM hovAne kAraNe traNalokanI lakSmInA tilaka che=bhuvanalakSmInA maMDana che, e prakArano bhAva che ane A bemAM eka RSabha lokanA Aditya che; kema ke yuganI AdimAM prabhAtanI jema vivekanA pratibodha dvArA ane padArthanA udyotakapaNAthI nikhila vyavahAranuM kAraNapaNuM che, vaLI eka vIra traNa bhuvananA cakSu che; kema ke hamaNAMnA lokone cakSubhUta AgamArthanuM bhASakapaNuM che. 2aa bhAvArtha : prastuta gAthAno artha TIkAkArazrI be prakAre kare che vIra bhagavAna ane RSabhadeva bhagavAna jagatanA cUDAmaNibhUta che, traNa lokanI lakSmInA tilakabhUta Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padezamAlA bhAga-1 | gAthA-2-3 che, advitIya loka Aditya che ane traNa bhuvananA eka asahAya, cahyuM che. ethI A sarva vizeSaNa RSabhadeva ane vIra bhagavAnamAM yojana karela che, tenA dvArA tIrthakaronuM vAstavika svarUpa batAvela che; kema ke jagatacUDAmaNi kahevAthI bhagavAna lokottama puruSa che, tevo bodha thAya che, traNa lokanI lakSmInA tilaka che tema kahevAthI traNa bhuvananA bhUSaNa jevA che; kema ke bhagavAnathI A traNa loka zobhAyamAna che. vaLI banne tIrthaMkaro lokanA advitIya Aditya che tema kahevAthI bhagavAna paMcAstikAyAtmaka pUrNa lokanuM prakAzana kare che, tethI dravya sUrya karatAM advitIya sUrya che ane tenA dvArA bhagavAna kevalajJAnarUpI potAnI saMpadAvALA che, teno bodha thAya che. vaLI bhagavAna traNa bhuvananA asahAya cakSu che tema kahevAthI traNa lokamAM vartatA yogya jIvone dravyacakSunI sahAya vagara padArthanuM yathArtha svarUpa batAvanArA che evo bodha thAya che, tethI bhagavAna jagatanA yogya jIvo mATe mahAna upakAraka che tevo bodha thAya che. vaLI bIjA prakAre artha karatAM kahe che - RSabhadeva bhagavAna jagatanA cUDAmaNi che ane vira bhagavAna traNa lokanI zrInA tilaka che; kema ke RSabhadeva bhagavAna mokSamAM rahelA che. tethI jagatacUDAmaNi che ane vIra bhagavAna graMtharacanA karanArane pratyakSa dekhAtA hovAne kAraNe traNa lokanI lakSmInA tilaka jevA dekhAya che; kema ke vartamAnakALamAM traNa lokamAM bhagavAna ja lokottama puruSa che. vaLI gAthAnA uttarArdha pramANe RSabhadeva lokanA Aditya che, jema sUrya prabhAta kare che tyAre loko jAge che, tema RSabhadeva bhagavAne mokSamArga batAvIne yogya jIvone jAgRta karyA ane jema sUryano udaya thAya tyAre padArtho cakSuthI dekhAya che, tema RSabhadeva bhagavAne rAjyavyavasthAdi nikhila vyavahAra batAvyA, tethI eka RSabhadeva lokanA Aditya che. vaLI vira bhagavAna eka traNa bhuvananA cakSu che; kema ke graMthakArazrInA kALamAM vIra bhagavAna vidyamAna hatA ane te vakhate vartatA jIvonA cabhUta AgamArthanuM kathana vIra bhagavAne karyuM, tethI bhagavAna traNa bhuvananA cahyuM che. zA avataraNikA - adhunaitaduddezenaiva tapaH krmopdeshmaahavataraNikArya - have AmanA udezathI ja RSabhadeva ane vIra bhagavAnanA udezathI, tapakarmanA upadezane kahe Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-3 gAthA : saMvaccharamusabhajiNo chammAsA vaddhamANajiNacaMdo / iya vihariyA nirasaNA, jaejja eovamANeNa / / 3 / / gAthArtha - eka saMvacchara RSabhajina, cha mAsa vardhamAna jinacaMdra e rIte nirAzana=AhAra vinA, viharyA, e upamAna dvArA yatna karavo joIe tapakarmamAM yatna karavo joIe. ll3II. TIkA : saMvatsaraM-varSam RSabhajinaH-prathamatIrthakaraH, SaDmAsAn varddhamAnajinacandraH-varddhamAnAbhidhAnapradhAnatvAt zrutAdijinanakSatrarAja ityarthaH ityevametau vihatAvupasargaparISahasahanArthaM paryaTitau nirazanau-nirbhojanau upoSitau iti svarUpaM nivedya ziSyaM pratyAha-'yateta' tapaHkarmaNi yatnaM kuryAd bhavAn, 'etadupamAnena' RSabhavarddhamAnopamayetyarthaH / tathAvidhazaktivikalatvAdazakyAnuSThAno'yamupadeza ? iti cet, naitadasti, idaM hi tAtparyam-yadi tAvad bhagavantau caramadehatvAdyathAkathaJcinmuktigAminAvapyevaM vihRtau ato'nyena saMdigdhamuktigamanenaikAntikamuktikAraNe taduktatapaH-karmaNi yathAzakti sutarAmAdaro vidheyaH, bhagavadbhyAM svayamAcaraNena darzitatvAditi etatkathAnake prasiddhatvAna kathite / / 3 / / TIkArya : saMvatsara ... te saMvatsara=eka varSa, RSabhajita, cha mAsa vardhamAna jinacaMdra zrI vardhamAna nAmanuM pradhAnapaNuM hovAne kAraNe zretAdijinarUpa nakSatranA rAjA jitacaMdra che. A rIte A banne viharyA, upasarga-pariSadane sahevA mATe nirasana=bhojana rahita, upavAsavALA bannee paryaTana karyuM, A prakAre svarUpanuM nivedana karIe=vIra bhagavAna ane RSabhadevanA svarUpanuM nivedana karIne, ziSya pratye kahe che - AmatA upamAnathI RSabhadeva ane vardhamAnasvAmInA upamAnathI, yatna karavo joIe tamAre tapakarmamAM yatna karavo joIe, tevA prakAranI zakti vikalapaNuM hovAthIetIrthaMkara tulya zaktinuM vikalapaNuM hovAthI, azakya anuSThAnavALo A upadeza che, e pramANe koI kahe to kahe che - A nathI=azakya anuSThAnavALo upadeza nathI, hiM=je kAraNathI, ahIM prastuta upadezamAM, A tAtparya che - jo banne bhagavAna caramadehapaNuM hovAne kAraNe koIka rIte muktigAmI hatA chatAM paNa A pramANe viharyA=banne tIrthakaro tapa karIne viharyA, AthI saMdigdha muktigamatavALA avya vaDe ekAMtika muktinuM kAraNa evA temanAthI kahevAyelA tapakarmamAM yathAzakti atyaMta Adara karavo joIe; kema ke banne tIrthaMkaro vaDe svayaM AcaravAthI darzitapaNuM che, AmanAM kathAnako=banne tIrthakaronAM kathAnako prasiddha hovAnA kAraNe kahevAyAM nathI. 3 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-3-4 bhAvArtha : RSabha bhagavAna eka varSa sudhI AhAra vagara vicaryA, tethI e prApta thAya ke bhagavAna bhikSA mATe jatA hatA, paraMtu nirdoSa bhikSAnI aprAptine kAraNe adInabhAvathI tapanI vRddhi karIne bhagavAna eka varSa AhAra vagara vicaryA. vaLI, vardhamAnasvAmI abhigraha karIne cha mahinA sudhI AhAra vagara vicaryA. ethI tadbhava mokSagAmI paNa tIrthakaro saMyamanI vRddhi mATe A rIte tapamAM udyama kare che, to ekAMte muktinA kAraNabhUta tapamAM vivekI sAdhue zaktinA prakarSathI te rIte yatna karavo joIe, jethI anya balavAna yogono nAza na thAya ane zuddha bhikSA maLaze to huM saMyamanI vRddhi karIza, nahi maLe to tapanI vRddhi karIza, e prakAranA vizuddha AzayapUrvaka samabhAvanI vRddhi thAya te prakAre zaktinA prakarSathI tapamAM yatna karavo joIe, e prakArano upadeza ziSyane prastuta gAthAthI Ape che. III avataraNikA : na kevalaM tapaH karma, kSamA'pi bhagavaccaritamAkalayya krtvyetyaahavataraNikArya : kevala tapakarma nahi, bhagavAnanA caritrane jANIne kSamA paNa karavI joIe, ethI kahe che - gAthA : jai tA tiloganAho, visahai bahuyAiM asarisajaNassa / iya jIyaMtakarAI, esa khamA savvasAhUNaM / / 4 / / gAthArtha : jo traNa lokanA nAtha A prakAre asadezajananI jIvitanA aMtane karanArI ghaNA prakAranI kadarthanAone sahana kare che, sarva sAdhuonI A kSamA che arthAt e kSamA sarva sAdhuoe karavI joIe. ll4ll. TIkA : tatra bhagavAnRSabho nirupasarga vihataH, ato na tadadvAreNopadezaH, vIreNa punarbhagavatA viharatA janmAntarajanitakarmazeSopaDhaukitairamaranarapazubhirvihitAni prAkRtajanadurviSahANi jIvitAntakArINi kadarthanAni titikSitAni tatazca yadi tAvat, yadItyabhyupagame, tAvaditi kramArthaH, abhyupagato'yaM kramaH, trilokanAtho bhuvanatrayabhartA viSahate kSamate bahUni nAnArUpANi asadRzajanasya, nIcatayAtmano'tulyalokasya sambandhinItyarthaH / asadRzagrahaNaM ca nIcajanavihitakadarthanAyA durviSahatvajJApanArtham / jIvanaM jIvaH prANadhAraNaM, tasya anto vinAzaH, tatkaraNazIlAni jIvitAntakarANi duSTaceSTitAnIti Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-4-5 gamyate / itizabdenopasargakAlabhAvinaM prANaprahANakaraNadakSaM saGgamakacakramokSAdikaM prakAraM dyotayati, vineyamadhikRtyAha-eSA'nantaroditaivaMrUpA prANacyAvanapravRtte'pi pare mAdhyasthyakaraNalakSaNA kSamA kSAMtiH sarvasAdhUnAM samastayatInAM bhagavadanuSThAnaM hRdi0 nidhAya sarvasAdhubhirevaM prAkRtajanavihitamapi tarjanatADanAdikaM kSantavyamiti bhAvaH / / 4 / / TIkArya H tatra bhAvaH / / tyAM=vIra ane RSabhadeva bhagavAnamAM, bhagavAna RSabhadeva upasarga vagara vicaryA, AthI temanA dvArA upadeza nathI, vaLI viharatA evA vIra bhagavAna vaDe janmAMtaramAM bAMdhelA karmazeSathI pragaTa thayelI amara-manuSya ane pazuo vaDe karAyelI sAmAnya lokathI sahana na thaI zake evI jIvitanA aMtane karanArI kadarthanAone sahana karAI ane tethI va aNupagamamAM che, tAvat e krama arthavALo che, ethI abhyupagata A kramavALA trilokanAtha asaddeza jananI nAnA prakAranI kadarthanAne sahana kare che, nIcapaNAne kAraNe potAnAthI atulya lokanI saMbaMdhI nAnA rUpavALI kadarthanAone sahana kare che, sarva sAdhuoe kSamA karavI joIe, ema AgaLa anvaya che, asadaeNzanuM grahaNa nIcajanathI karAyelI kadarthanAnA duHsahapaNAne jaNAvavA mATe che, jIvana jIva che=prANadhAraNa che, teno aMta=vinAza, tene karavAnA svabhAvavALA evA jIvitanA aMtane karanArAM duSTa ceSTito bhagavAne sahana karyAM ema anvaya che, rUti zabdathI upasargakAlabhAvi prANano nAza karavAmAM dakSa saMgamanA cakrane mUkavA Adi prakArane ghotana kare che, vineyane AzrayIne kahe che A=anaMtaramAM kahevAyelI, AvA svarUpavALI prANano nAza karavAmAM pravRtta evA paNa paramAM mAdhyasthya karavArUpa kSamA=kSAnti, sarva sAdhuone=samasta yatione, bhagavAnanA anuSThAnane hRdayamAM sthApana karIne sarva sAdhuoe A rIte prAkRta janathI karAyeluM paNa tarjana-tADanAdika sahana karavuM joIe, e prakAre bhAva che. / / 4 / / ..... G avataraNikArya : ziSyone bodha karAvavA mATe upasarganI prAptimAM bhagavAnanI niprakaMpatAne kahe che - bhAvArtha: jo traNa lokanA nAtha evA vIra bhagavAna tuccha lokonA pariSahone sahana kare che, to temanuM avalaMbana laIne susAdhue paNa madhyastha bhAvanA pragaTa karavA mATe potAnI zakti anusAra kSamAnuM avalaMbana levuM joIe, paraMtu pratikULa bhAvone ke gRhasthonuM anucita vartana joIne kupita thavuM joIe nahi. II4 // avataraNikA : upasargopasthAne bhagavanniSprakampatAM vineyazikSaNArthamAha Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-5 gAthA : na caijjai cAlelaM, mahai mahAvaddhamANajiNacaMdo / uvasaggasahassehi vi, merU jahA vAyaguMjAhiM / / 5 / / gAthArtha : je pramANe moTA vAyunA guMjArava vaDe meruparvatane calAyamAna karavo zakya nathI, te pramANe hajAro upasargo vaDe paNa mokSamAM kRta mativALA mahAna vardhamAna jinacaMdra calAyamAna karavA mATe=dhyAnathI calAyamAna karavA mATe, zakya nathI. ApaNe TIkA : na zakyate cAlayituM kampayituM dhyAnAccyAvayituM mahati prakramAnmokSe kRtamatiriti vAkyazeSaH, mahAvarddhamAnajinacaMdra iti pUrvavat kevalaM mahAMzcAsau vardhamAnajinacandrazceti samAsaH kairityAhaupasargasahasrarapi upasRjyate sanmArgAtpreryate ebhirityupasargAH kadarthanAni teSAM sahasrANi tairapi / kiMvadityAha-meruH zailarAjo yathA vAyuguJjAbhiH sazabdaprabalavAtotkalikAbhiriti / / 5 / / TIkArya : zavane ... miiitta | dhyAnathI calAyamAna karavA mATe kaMpana karavA mATe=cyavana karavA mATe, zakya nathI, kone calAyamAna karavuM zakya nathI ? ethI kahe che - mahAtamAM=prakramathI mokSamAM, karAI che mati jemanA vaDe evA mahAna vardhamAna jinacaMdrane calAyamAna karavA zakya nathI, mahAna vardhamAna jinacaMdrano artha gAthA-2nI jema che, phakta gAthAramAM vardhamAna jinacaMdra che ane ahIM mahAna vizeSa che, ethI mahAna evA vardhamAna jinacaMdra e pramANe samAsa che, konA vaDe calAyamAna karavA samartha nathI ? ethI kahe che - hajAro upasargothI paNa calAyamAna karavA samartha nathI, upasarjana karAya che=sanmArgathI emanA vaDe pAta karAya che, te upasargo-kadarthanAo teonA hajAro teo vaDe paNa bhagavAna calAyamAna karavA zakya nathI, konI jema ? ethI kahe che - je pramANe vAyunA guMjAravathI zabdavALA prabaLa vAyunI utkalikA vaDe zailarAja calAyamAna karavo zakya nathI. hpA bhAvArtha : vIra bhagavAne saMyama grahaNa karyA pachI mukta avasthAmAM matine sthira karelI ane siddha avasthAnA dhyAnamAM te prakAre lIna hatA ke te dhyAnamAMthI teone calAyamAna karavA mATe hajAro upasargo paNa samartha na hatA, jema moTA ulkApAtavALA vAyuthI paNa meru kaMpAyamAna thato nathI, A prakAre vira bhagavAnanuM Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GuhezabhAlA bhAga-1 / gAthA-4-9 11 dRSTAMta laIne susAdhue ane vivekI zrAvake paNa svazakti anusAra mukta avasthAnA dhyAnamAM te rIte sthira yatna karavo joIe, jethI tuccha nimittothI temanuM citta calAyamAna na thAya. IIIaa avataraziSI : adhunA gaNadharodezena vinayopadezamAha avataraziddhArtha : have gaNadharanA uddezathI ziSyone upadeza kahe che gAthA : bhaddo viNIyaviNao, paDhamagaNaharo samattasuyanANI / jANato vi tamatthaM, vimhiyAhiyao suNai savvaM / / 6 / / gAthArtha : bhadra vinIta vinayavALA samApta zrutajJAnI prathama gaNadhara te arthane jANatA paNa vismita hRdhyavAlA thayelA sarvane = bhagavAnanAM sarva vayanone, sAMje che. // 5 // TIDA : bhadraH kalyANaH sukhaJca tatsvarUpatvAttaddhetutvAdvA, vinIyate karmA'neneti vinayaH, vizeSeNa nItaH prApto vinayo yena sa vinItavinayaH, ko'sau ? prathamagaNadharo'rhadAdyaziSyaH, kiMbhUtaH ? samAptaM niSThAM gataM zrutajJAnaM yasya sa samAptazrutajJAnI, sarvadhanAderAkRtigaNatvAdinsamAsAntaH / ataH zrutakevalitvAjjAnannapyavabudhyamAno'pi zeSajanabodhanArthaM prathamaM pRcchati, pazcAdbhagavatA kathyamAnaM tamiti prAkpRSTamarthaM tacchabdasya prakrAntaparAmarzitvAtprAkpRcchA gamyate, vismitaM sakautukaM, hRdayaM cittaM, romAJcotphullalocanatA mukhaprasAdAdInAM bahistatkAryANAM darzanAt yasyA'sau vismitahRdayaH zRNoti AkarNayati sarvaM niHzeSaM tamarthamiti / tadidaM gaNadharaceSTitamanusmRtya tathaiva gurorvacaH zrotavyamiti bhAvaH / / 6 / / TIDArtha : bhadraH kalyANa: bhAvaH / / laTra='lyAga, jane suja, tenuM svaupapAsuM hovAthI athavA tenuM hetupaNuM hovAthI=sukhanuM hetupaNuM hovAthI. karma AnA dvArA dUra thAya te vinaya, vizeSathI prApta karAyo che vinaya jenA vaDe te vinIta vinayavALA koNa A che ? ethI kahe che prathama gaNadhara= arihaMtanA prathama ziSya, kevA prakAranA che ? ethI kahe che - samApta=niSThAne pAbhela, che zrutajJAna jemane te samApta zrutajJAnI. - Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-6-7 samApta zrutajJAnI zabdamAM zrutajJAnane rU pratyaya kema lAgyo che ? te spaSTa kare che - sarva dhanAdinuM AkRti gaNapaNuM hovAthI rU pratyayavALo samAsa aMta che, AthI zrutakevalIpaNuM hovAne kAraNe jANatA paNa=avabodhavALA paNa, zeSa lokone bodha pamADavA mATe prathama pUche che=prathama gaNadhara bhagavAnane pUche che, pAchaLathI bhagavAna vaDe kahevAtA te=pUrvamAM puchAyelA arthane vismita hRdayavALA sAMbhaLe che ema avaya che, tam zabdano artha pUrvamAM puchAyelo prazna kema karyo te spaSTa kare che - tat zabdanuM prakrAMtanuM parAmazipaNuM hovAthI pUrvanI pRcchA jaNAya che tam zabdathI jaNAya che, vismita=kautukavALuM, hadayavaMcita che jene te vismita hadayavALA sAMbhaLe che=sarva vizeSa te arthane sAMbhaLe che, vismita hRdaya kema che ? temAM hetu kahe che - romAMca-udbhulla locatatA-mukhanI prasannatA Adi bahAranAM te kAryonuM darzana che, te A gaNadharanA ceSTitanuM anusaraNa karIne te pramANe ja gurunuM vacana sAMbhaLavuM joIe, e prakArano bhAva che. III bhAvArtha : tIrthakaronA prathama gaNadharo bhadra hoya che, vinIta vinayavALA hoya che ane saMpUrNa dvAdazAMgIne jANanArA hoya che, tethI te arthane svayaM jANatA hovA chatAM parSadAmAM yogya jIvonA upakAra mATe pRcchA kare che, te pRcchA karyA pachI bhagavAnanA vacanathI jANe apUrva artha prApta na thayo hoya e rIte vismita hRdayavALA thaI sarva sAMbhaLe che, tethI gaNadharonuM dRSTAMta grahaNa karIne vivekI sAdhu ane zrAvake gurunuM vacana paNa te rIte sAMbhaLavuM joIe. te gurunuM vacana sarvajJanA vacananuM anupAti hoya e rIte ja guNavAna gurunAM vacanone te prakAre sAMbhaLavAM joIe, anyathA nAmamAtrathI je te gurunA vacanane te rIte sAMbhaLavAthI mithyAvacanamAM paNa anumodanA doSano prasaMga prApta thAya. IIkA avataraNikA: idameva laukikdRssttaantenaahavataraNitArtha - Ane ja laukika dagaMtathI kahe che - gAthA : jaM ANavei rAyA, pagaio taM sireNa icchaMti / iya gurujaNamuhabhaNiyaM, kayaMjaliuDehi soyavvaM / / 7 / / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 / gAthA-7-8 gAthArtha H jene rAjA Adeza kare che, tene=rAjAnA vacanane, prakRti=loko, mastaka dvArA icche che=grahaNa kare che, e pramANe gurujananA mukhathI kahevAyeluM karAyelA aMjalIpuTa vaDe sAMbhaLavuM joIe. II9II TIkA H yadAjJApayati Adizati rAjA prabhuH, prakRtayaH paurAdyA lokAstadAdiSTaM zirasA uttamAGgenecchanti sAbhilASaM gRhNanti ityarthaH ityanenaiva krameNa, itizabdasya iyA''dezaH prAkRtalakSaNatvAt, gRNAti zAstrArthamiti guruH, sa cAso janazca, tasya mukhaM tena bhaNitaM yadvA tammukhena taddvAreNAnyena bhaNitamuktaM yathA gurujanenedamAdiSTamiti tatkRtAJjalipuTairbhaktyatirekAt vihitakaramukulaiH zrotavyamAkarNanIyamiti // 7 // 13 TIkArya H yadAjJApayati rnanImiti|| jene rAjA AjJA kare che=Adeza kare che, tene=tad AdiSTane, prakRti=loko, mastaka vaDe icche che=abhilASA sahita grahaNa kare che, A ja kramathI gurumukhathI sAMbhaLavuM joIe ema anvaya che, rUti zabdano prAkRta lakSaNathI rUva Adeza che, zAstratattvane je kahe te guru, te evA A jana te gurujana, temanuM mukha, tenAthI kahevAyeluM athavA tenA mukhathI tenA dvArA anya vaDe kahevAyeluM=je pramANe gurujana vaDe A pramANe AdiSTa che e pramANe kahevAyeluM, karAyelA aMjalIpuTa vaDe=bhaktinA atirekathI karAyelA hAthamukula vaDe, tene sAMbhaLavuM joIe=hAtha joDIne tene sAMbhaLavuM joIe. / / 7 / / ..... bhAvArtha : zAstranA arthane je kare te guru e vyutpatti anusAra sarvajJanA vacanane je guru yathArtha kahetA hoya tevA guru pAsethI kaI rIte zAstronA artho sAMbhaLavA joIe athavA tevA guruthI AdiSTa artha bIjA vaDe kahevAyela kaI rIte sAMbhaLavA joIe, jethI guru pratyeno bahumAnano bhAva vRddhi pAme te prakAranI vinayanI pariNati ullasita thAya te batAvavA mATe kahe che, jema rAjA AjJA kare tyAre loko mastaka namAvIne temanI AjJA grahaNa kare che, e pramANe gurumukhathI kahevAyelAM zAstravacanone vinayanI vRddhi thAya te mATe be hAthane joDIne sAMbhaLavAM joIe, jethI guNavAna guru pratye ane temanAmAM vartatA zruta pratye vinayano pariNAma atizaya thAya ane te zruta samyak pariNamana pAme. IIII avataraNikA : kimarthamevaM guruvacaH zrUyate ? iti yo manyate taM prati tatprAdhAnyamAha - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 avataraNikArya : kayA prayojanathI A prakAre guruvacana saMbhaLAya che. e pramANe je mAne che=vicAre che, tenA pratye tenA prAdhAnyanegurunA prAdhAnyane, kahe che gAthA : upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-8 - jaha suragaNANa iMdo, gahagaNatArAgaNANa jaha caMdo / jaha ya payANa nariMdo, gaNassa vi gurU tahANaMdo / / 8 / / gAthArtha H je pramANe suragaNone indra, je pramANe grahane, gaNane ane tArAgaNane caMdra ane je pramANe prajAne narendra te pramANe gaNanA paNa=sAdhu samudAyarUpa gaNanA paNa, guru AnaMda che=AhlAdaka che. IIII TIkA H yatheti dRSTAntopanyAsArthaH, suragaNAnAmamarasaGghAtAnAmindraH zakraH, yathA grahA maGgalAdayo, gaNyante aSTAviMzatisaGkhyayeti gaNAnyabhIcyAdIni nakSatrANi, bahulavacanAdal grahAzca gaNAni ca tArAzceti dvandvaH, tAsAM gaNAH samUhAsteSAM caMdraH pradhAnaH, yathA ca prajAnAM narendro, gaNasyApi sAdhusaMhatirUpasya guruH= AcAryaH, tathA kimityAha - AnandayatItyAnandaH sannAyakatvAdAhlAdakaH, yadi vA''jJAM dadAtItyAjJAdaH, anusvArasyAgamikatvAt, labdhapratiSThatvAdAdezadAne zakrAdivadamarAdibhiralaGghanIyavAkya ityarthaH / / 8 / / TIkArtha H ..... kRtyartha: / / yathA e dRSTAMta upanyAsa arthavALo che, suragaNone devatAonA samUhane indra=zakra, AhlAda kare che ane graho maMgala Adi che, aThyAvIza saMkhyAthI gaNAya che, gaNo abhIci Adi nakSatro che, bahuvacana hovAthI abh pratyaya che, graho-gaNo ane tArA e pramANe dvandva samAsa che, teonA gaNo=samUho, teomAM je pramANe caMdra, je pramANe prajAne narendra AhlAda kare che, sAdhu samudAyarUpa gaNanA paNa guru=AcArya, te prakAre zuM ? ethI kahe che AnaMda Ape che ethI AnaMda che; sadnAyakapaNuM hovAthI AhlAdaka cheyogya ziSyone mokSapathamAM calAvavAnuM sAyakapaNuM hovAthI guru sAdhunA samudAyane AhlAdaka che athavA AjJAne Ape che ethI AjJA denArA che, AjJAda artha karavAmAM anunAsika vadhAre thAya tethI kahe che kema ke anusvAranuM AgamikapaNuM che, AdezadAnamAM labdhapratiSThapaNuM hovAthI amarAdi vaDe zakrAdinI jema alaMghanIya vAkyapaNuM che=guNavAna guru ziSyane mokSane anukULa hitakArI AjJAne denArA - Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-8-9 15 hovAthI labdha pratiSThAvALA che, tethI jema devatAdithI zakrAdi alaMghanIya vAkyavALA che, tema susAdhuothI alaMghanIya vAkyavALA guNavAna guru che. // 8 // bhAvArtha H guNavAna guru yogya ziSyane saMsArasAgarathI tAravAmAM prabaLa kAraNa che, tethI yogya ziSyamAM haMmezAM paMcAcAranA pAlananI vRddhi thAya e prakAranI ucita AjJA Ape che, tethI A guNavAna guru ucita AjJA ApanArA che, e prakAre guru labdha pratiSThAvALA hoya che, ethI yogya ziSyone kartavyaviSayaka AdezadAnamAM teo alaMghanIya vAkyavALA hoya che, jema devatAo vaDe zakrAdi alaMghanIya vAkyavALA che, vaLI jema suragaNane indra, graha-gaNa ane tArAomAM caMdra, lokomAM rAjA tema sAdhugaNamAM sanmArgadAyaka guru AnaMdane denArA che; kema ke yogya ziSyone ucita anuzAsana ApIne sukhanI vRddhine karanArA che, mATe gurunuM vacana atyaMta bhaktithI sAMbhaLavuM joIe. // 8 // avataraNikA : tadevamapi sthite vayaparyAyAbhyAM laghutaraM guruM matyA mandabuddhiryaH paribhavettadanuzAstiM dRSTAnte nAha avataraNikArya : te kAraNathI A pramANe paNa sthita hote chate=guNavAna guru ziSyonA sarva kalyANanuM eka kAraNa che e pramANe sthita hote chate, janmathI ane paryAyathI laghutara gurune mAnIne je maMda buddhivALo paribhavane kare arthAt gurune paribhava kare, tenI anuzAstine dRSTAMta dvArA kahe che - gAthA: bAlota mahIpAlo, na payA parihavai esa guruuvamA / jaM vA purao kAuM, viharaMti muNI tahA so vi / / 9 / / gAthArtha H bAla rAjA che e pramANe mAnIne prajA paribhava karatI nathI, A=AvA svarUpavALI, gurunI upamA che, je sAmAnya sAdhune paNa=gItArtha sAdhune paNa, AgaLa karIne munio vicare che, te pramANe AcAryanI jema temano paNa=sAmAnya gItArtha sAdhuno paNa parAbhava karavo joIe nahi. III TIkA - mahIpAlo rAjA bAlaH zizuriti matvA na prajA tadanucaralokastaM paribhavati nyakkaroti / eSaivaMrUpA gurorAcAryasyopamA gurUpamA / AstAM tAvadAcAryo yaM vA sAmAnyasAdhumapi vayaH Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. upadezamAlA bhAga-1 / gAthA-9, 10-11 paryAyAbhyAM hInamapi gItArthatayA pradIpakalpaM purataH kRtvA agrato vidhAya gurutvena gRhItveti bhAvaH, viharantyapratibaddhatayA munayaH sAdhavaH tathA so'pi gururiva mahIpAlavad vA tairna paribhavanIyaH, tatparibhave dustarabhavadaNDaprApterityAkUtam / / 9 / / TIkArya : madIpAto ....... sAvRtam | mahIpAla=rAjA, bAla=zizu che, e pramANe mAnIne prajA=teno anucara loka teno parAbhava karato nathI, A AvA svarUpavALI, AcArya evA gurunI upamA che, AcArya to dUra raho=AcAryanI to rAjA jevI upamA che, paraMtu je paNa=sAmAnya sAdhu paNa, vaya ane paryAya dvArA hIna paNa gItArthapaNAne kAraNe pradIpa jevA che tene AgaLa karIne= gurupaNAthI grahaNa karIne, munio vicare chesAdhuo apratibaddhapaNAthI vicare che, ane te paNa= gItArtha evA sAmAnya sAdhu paNa, gurunI jema athavA rAjAnI jema teoe=munioe, parAbhava karavA joIe nahi; kema ke temanA parAbhavamAM dustAra evA bhavadaMDanI prApti che, e pramANe Azaya che. III bhAvArtha : AcArya hoya athavA sAmAnya sAdhu hoya, paraMtu gItArtha hovAne kAraNe pradIpa jevA che, tethI jema aMdhakAramAM pradIpa mArgane batAve che, tema mokSapathamAM janArA susAdhu mATe teo jinavacana anusAra mArga batAvIne pradIpa jevuM kArya kare che. tevA gItArtha sAdhuno sAmAnya sAdhue kyAreya parAbhava karavo joIe nahi, paraMtu tevA gItArtha sAdhune AgaLa karIne vihAra karavo joIe. jema bALa paNa rAjA prajA dvArA parAbhava karAto nathI, tema vayathI bALa hoya topaNa gItArthatAne kAraNe sanmArgadarzaka gItArtha sAdhu munio dvArA kyAreya parAbhava karAtA nathI ane jeo temano parAbhava kare che, teo duHkhe karIne chUTI zakAya evA bhavadaMDane prApta kare che; kema ke gItArtha sAdhunI avahelanAthI duraMta saMsAranA paribhramaNanI prApti thAya che. III avataraNikA: tadiyatA vineyasyopadezo dattaH, adhunA guroH svruupmaahavataraNikArya - te kAraNathI ATalI gAthA dvArA viveyano upadeza apAyo, have gurunA svarUpane kahe che - bhAvArtha : yogya gurunI avagaNanA karIne ziSya anarthane na pAme te kAraNathI gAthA-phathI atyAra sudhI ziSyone upadeza apAyo. have ziSya dvArA kevA guru sevanIya hovA joIe ke jemanI ArAdhanA karIne ziSyane hitanI prApti thAya, mATe gurunuM svarUpa kahe che - Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-10-11 gAthA: paDirUvo teyassI, jugappahANAgamo mahuravakko / gaMbhIro dhImaMto uvaesaparo ya Ayario / / 10 / / aparissAvI somo, saMgahasIlo abhiggahamaiya / avikatthaNo acavalo pasaMtahiyao gurU hoi / / 11 / / gAthArtha : pratirUpa tejasvI yugapradhAna AgamavALA madhura vAkyavALA gaMbhIra dhRtivALA upadezamAM tatpara AcArya thAya che. aparizrAvI saumya saMgrahazIla abhigrahanI mativALA avikathI=abahubhASI acapala prazAMta hRdayavALA guru=guNothI sAra AcArya thAya che. ll10-11II TA : pratiniyataM viziSTA'vayavaracanayA rUpaM yasya sa pratirUpaH prativibhaktAGgaH, anena zarIrasampadamAha / pradhAnaguNayogitayA vA tadgocarabuddhijanakatvAttIrthakarAdInAM pratirUpaH pratibimbAkAraH, tejasvI dIptimAna, yugaM vartamAnakAlastasmin pradhAnaH zeSajanApekSayotkRSTaH, bahutvAdAgamaH zrutaM yasyAso yugapradhAnAgamaH, madhuravAkyaH pezalavacanaH, gambhIro'tucchaH parairalabdhamadhya ityarthaH / dhRttimAniSprakampacittaH, upadezaparaH sadvacanairmArgapravartakaH, cazabdaH samuccaye, AcAryo bhavatIti kriyA / tathA apratistrAvI nizchidrazailabhAjanavat parakathitAtmaguhyajalA'pratisravaNazIlaH, saumyo mUrtimAtreNaivAhlAdasampAdakaH, saGgrahazIlastattadguNAnapekSya ziSyavastrapAtrAdyAdAnatatparaH, tathAvidhaguNasya gaNavRddhihetutvAt / abhigrahA dravyAdiSu nAnArUpA niyamAH, teSu svaparaviSaye matistadgrahaNagrAhaNapariNAmo yasyAsau abhigrahamatikaH, avikatthano'bahubhASI, anAtmazlAghAparo vA, acapalaH sthirasvabhAvaH, prazAMtahRdayaH krodhAdyaspRSTacittaH, evambhUto gururguNaiH sAro bhavatyAcArya iti vartate / / 10-11 / / ToDArtha : pratiniyataM ..... vartate / pratiniyata viziSTa savayavarayanAthI 35 cha bhane prati35=prativimas aMgavALA, AtA dvArA=pratirUpa e vizeSaNa dvArA AcAryanI zarIrasaMpadAne kahe che athavA pradhAna guNayogipaNAne kAraNe tadgocarabuddhijanakapaNuM hovAthI=tIrthaMkara viSayaka buddhinuM janakapaNuM hovAthI, tIrthaMkara AdinA pratirUpa=pratibiMba AkAravALA AcArya hoya che, tejasvI=dIptimAt, yuga=vartamAnakAla, temAM pradhAna=bahupaNuM hovAne kAraNe zeSajananI apekSAe utkRSTa, Agama=zruta Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-10-11 che jemane evA A yugapradhAna AgamavALA AcArya hoya che, madhura vAkyavALA=pezala vacanavALA, gaMbhIra=atuccha=bIjAo vaDe alabdha madhyavALA, dhRtimA-niSpakaMpa cittavALA, upadezamAM tatpara=saddhacano vaDe mArgamAM pravartaka, ra zabda samuccayamAM che, AcArya thAya che e pramANe kriyAno saMbaMdha che. ane apratizrAvI=nichidra paththaranA bhAjapanI jema parakathita potAnA guhya jaLanA apratizravaNa zIlavALA=para vaDe prAyazcita mATe kahevAyelI guhya vAto kyAre paNa jemanA mukhamAMthI bahAra na Ave tevA svabhAvavALA, saumya=mUrtimAtrathI ja AlAda saMpAdaka, saMgrahazIla=teonA guNonI apekSAe ziSya-vastra-pAtra AdinA AdAnamAM tatpara=ziSya AdinA guNonI apekSA rAkhIne grahaNa karanArA, kema saMgrahazIla AcArya hoya ? temAM hetu kahe che - tevA prakAranAnuM gaNavRddhinuM hetupaNuM che=ziSyo AdinA guNane AzrayIne saMgrahazIla AcAryanuM kalyANane pAme tevA ziSyagaNanI vRddhinuM hetupaNuM che, abhigraho dravyAdi viSayaka tAnArUpavALA niyamo, teomAMs abhigrahomAM, sva-para viSayamAM mati tenA grahaNa-grAhaNano pariNAma che jene evA AcArya, abhigraha mativALA che, avikathana abahubhASI athavA potAnI zlAghA karavAmAM atatpara, acapaLa=sthira bhAvavALA, prazAMta hadayavALA=krodhAdithI aspRSTa cittavALA AvA prakAranA guru guNothI sAravALA AcArya thAya che, e prakAre vartana pAme che-pUrvanI gAthAmAMthI anuvartana pAme che. II10-11 bhAvArtha : pUrvagAthAmAM kahyuM ke bAla guruno paNa paribhava karavo joIe nahi, ethI have guru kevA guNavALA hoya ke je gurunI nizrAthI nisvAra thaI zake ane tevA guruno vinaya karIne kalyANanI paraMparA prApta thAya tevA gurunuM svarUpa batAvatAM kahe che - je guru suMdara dehavALA hoya teo ja anya jIvone upakAra karavA samartha bane che, jema tIrthakaro suMdara AkAravALA che tema zAsanaprabhAvaka AcArya viziSTa prakAranA puNyavALA hoya che, tethI tIrthakaranA pratibiMba AkAravALA hoya che, tevA AcArya sarvanuM hita karI zake. vaLI, tejasvI hoya che, temanA tejane joIne paNa yogya jIvo tenAthI dharmane prApta kare tevI prakRtivALA hoya che, vaLI yugapradhAna AgamavALA hoya che te kALamAM vartatuM je Agama suabhyasta karyuM hoya tenA kAraNe yogya ziSyane sarvajJanA vacanAnusAra pravartAvIne vipula nirjarA prApta karAve che, madhura vAkyavALA hoya che, tethI yogya ziSya dvArA sukhapUrvaka grAhya bane che, vaLI gaMbhIra hoya che=atuccha prakRtivALA hoya che, vaLI dhRtivALA hoya che yogamArgamAM niSpakaMpa pravRtti karI zake tevA vairyavALA hoya che, vaLI bhagavAnanA vacanamAM samyagdarzana prApta karAve e prakAre upadeza ApanArA hoya che, AthI suMdara vacano dvArA jIvone mArgamAM pravartaka hoya che. vaLI aparizrAvI guNavALA hoya che, jema chidra vagaranA bhAjanamAMthI pANI prasaraNa pAmatuM nathI, Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-10-11, 12 19 tema bIjA dvArA AlocanA karAyela guhya vAto temanA mukhamAMthI kyAreya bahAra AvatI nathI, saumya hoya che=jovAmAtrathI AlAda kare tevI prakRtivALA hoya che, vaLI saMgrahazIla hoya yogya ziSya-nirdoSa vastra-pAtra Adine grahaNa karavAmAM tatpara hoya arthAt parSadAnA ke ziSyanA lobhI nahi, paraMtu A jIvo saMsArasAgarathI tarI zake tevA che, tevo nirNaya karIne teone ucita anuzAsana ApIne kalyANa karavAnA arthI hoya ane nirdoSa vastra-pAtra Adi prApta thatA hoya tene grahaNa karIne gacchano anugraha karavAmAM tatpara hoya, abhigrahoabhigraha karanArA ane karAvanArA hoya; kema ke svapara kalyANanA atyaMta arthI che, tethI vivekapUrvaka svayaM abhigraha kare ane yogya ziSyane tenI zakti anusAra abhigraha karavA preraNA kare, abahubhASI hoya athavA potAnI zlAghA na kare tevA saMvara pariNAmavALA hoya, vaLI acapalabhAvavALA hoya=sthiratApUrvaka saMyamanI pravRtti karanArA hoya, prazAMta hRdayavALA hoya=krodhAdi kaSAyothI rahita nirmaLa cittavALA hoya, AvA prakAranA ghaNA guNothI pradhAna AcArya hoya, tenA kAraNe teo ghaNA jIvone upakAra karanArA thAya che. ll10-11thI avataraNikA : kimarthamiyAn guNagaNo gurogyata ityaahavataraNikArya :kayA kAraNathI ATalA guNono samudAya guruno icchAya che ? ethI kahe che - gAthA : kaiyA vi jiNavariMdA, pattA ayarAmaraM pahaM dAuM / AyariehiM pavayaNaM, dhArijjai saMpayaM sayalaM / / 12 / / gAthArtha - koIka kALamAM jinezvaro mArgane ApIne ajarAmarane prApta thayA, (temanA virahamAM) sAMprata yogya rIte, sakaLa pravacana AcArya vaDe dhAraNa karAya che, AthI AcAryanA guNonI apekSA rakhAya che. II1zA TIkA : kadApi kasminnapi kAle jinavarendrAH pathaM jJAnAdyAtmakaM mArga datvA bhavyebhyaH, ajarAmaraM jarAmaraNarahitaM mokSaM prAptA bhavanti, tatazca tatkAle tadanubhAvAdeva pravacanaM maryAdAvarti vartate / tadvirahe punarAcAryaH pravacanaM tIrthaM cAturvarNasaGgharUpamAgamarUpaM vA sAmprataM yuktamanucchraGkhalaM maryAdAvartyavismRtaM ca sakalaM savijJAnaM sampUrNaM ca dhAryate dhriyate, avicyutyA smaryate ca, na ca guNavikalairidaM kartuM zakyam, atastadanveSaNaM yuktamiti / / 12 / / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-12, 13-14 TIkArya H kadApi yuddhamiti / / koIka kALamAM jinezvaro jJAnAghAtmaka pathane=mArgane, bhavya jIvone ApIne ajarAmarane=jarA-maraNa rahita mokSane, prApta thayelA che ane tyArapachI te kALamAM temanA anubhAvathI ja=bhagavAnanA anuzAsanathI ja, pravacana maryAdAvartI varte che, temanA virahamAM=tIrthaMkaronA virahamAM, vaLI AcArya vaDe pravacana=tIrtha athavA cAturvarNa saMgha athavA AgamarUpa pravacana, sAMprata= yukta anuvRMkhala maryAdAvartI ane avismRta, sakala=savijJAna ane saMpUrNa, dhAraNa karAya che ane avicyutithI smaraNa karAya che ane guNavikala vaDe=guNarahita AcArya vaDe, A=pravacananuM dhAraNa, karavAnuM zakya nathI, AthI tenuM anveSaNa=AcAryanA guNanuM anveSaNa, yukta che. / / 12 / / bhAvArtha: ..... pUrvamAM AcArya kevA svarUpavALA joIe te gAthA-10-11mAM batAvyuM. ahIM prazna thAya ke AcAryanA tevA guNo kema icchAya che ? mAtra zAstraadhyayana ke anya sAmarthya icchAtuM nathI ? ethI kahe che - tIrthaMkaro bhavya jIvone jJAnAdi svarUpa mArga ApIne mokSane pAmyA, ethI jyAre tIrthaMkaro vidyamAna hatA tyAre tIrthaMkaranA anuzAsanathI pravacana maryAdAvartI vartatuM hatuM arthAt caturvarNa saMgha bhagavAnanA vacanathI jJAnAdi mArgamAM pravartato hato athavA taravAnuM sAdhana evuM tIrtha e rUpa pravacana bhagavAnanA anubhAvathI maryAdAmAM vartatuM hatuM; kema ke mahApuNyazALI tIrthaMkaronA anubhAvathI jIvone sanmArganI prApti ane sanmArgamAM prasthAna sukhapUrvaka thatuM hatuM, jyAre bhagavAnano viraha thAya tyAre te caturvidha saMgha ucchuMkhala na thAya. amaryAdAvALo na rahe ane bhagavAnano mArga vismaraNavALo na thAya tevuM yukta pravacana rAkhavA mATe AcArya samartha che, tethI ghaNA guNothI yukta AcArya hoya to ja bhagavAnanA virahakALamAM caturvidha saMghane ke Agamane bhagavAnanA vacanAnusAra anucchekhala maryAdAvALuM ane bhagavAne batAvelA mArganA avismaraNavALuM rAkhavA samartha thaI zake ane aneka guNothI rahita evA AcArya pravacananuM rakSaNa karI zake nahi, AthI tevA guNavALA AcAryanuM anveSaNa yukta che. AnAthI e phalita thAya ke gAthA-10-11mAM batAvyA tevA guNo bahulatAe jeomAM nathI, kvacid madhurabhASI Adi guNo hoya topaNa zAstronA pAramArthika sUkSmabhAvone jANanArA nathI tevA AcArya caturvidha saMghane bhagavAnanA vacanAnusAra pravartAvI zake nahi, tethI saMgha svasvamati anusAra pravartanarUpa uzRMkhala bane, bhagavAnanA vacananI maryAdAvALo rahI zake nahi, tethI je kAMI saMghano vinAza thAya te sarvamAM tevA nirguNa AcArya kAraNa bane che. 12 avataraNikA : tadevaM ziSyasya vinayopadezo datto guruNA caivaMvidhena bhAvyamityuktam, adhunA sAdhvIradhikRtya vinayopadezaH, sa ca sAdhUnAmadyadIkSitAnAmapi tAbhiH kArya iti / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-13-14 21 atra kathAnakam - kauzAmbyAM nagaryAM zeDuvakanAmnA niHsvena kAkandIpurato vairAgyAdAgatena rAjamArgAvatIrNA gaNanAtikrAMtasAdhvIzrAvikAlokaparikarA rAjasAmaMtazreSThipaurajanapadaiH pUjyamAnA'nugamyamAnA ca tathApyanutsekavatI zamazrIriva mUrtimatI vapulakSaNyA'pahasitAmarasuMdarIsauMdaryA AryacaMdanA dadRze / tataH sa sajAtakautukaH kaJcana vRddhaM papracchaatha keyaM bhagavatIti ? sa prAha-eSA caMpAdhipadadhivAhanarAjaduhitA vasumatI svaguNopArjitacaMdanAbhidhAnA tRNavadapahAya rAjyasukhaM pravrajitA vIrasya bhagavataH prathamAMtevAsinI AcAryasusthitavaMdanArthamuccaliteti / tato bhaktikutUhalAbhyAmAkRSTacittaH sa sAdhUpAzrayaM jagAma / caMdanApi guruM vaMditvA svopAzrayamagamat / dRSTo'sau guruNA jJAnAvalokena, lakSitA dharmayogyatA, sambhASito madhuravacanaiH, asyocitamidamidAnImiti, bhojitaH paramAnaiH, ciMtitamanenA'ho ! karuNAparataiSAm, ubhayalokahitaM jIvitaM, nivedya svAbhiprAyaM prapatraH pravrajyAM, sthirIkaraNArthaM susAdhusahAyaH prahitaH pratizrayaM guruNA, tasmin pravezya bahiH sthitAH sAdhavaH, abhyutthitaH saparikarayA''ryacaMdanayA, dApitamaparibhogamAsanaM, vaMditaH savinayam / atrAMtare tasyA upanItamAryikAbhirviSTaraM, neSTametayA viracitakaramukulayA coktaM-kiM bhagavatAmAgamanaprayojanamiti ? / tato'sAvaho ! dharmaprabhAvo yadevaMvidhApIyaM mamApyevaM vartate / iti saJcintyAyuSmadudantAnveSaNanimittaM gurubhiH preSito'hamiti sthirIbhUtadharmAbhinivezo nirgataH pratizrayAt / tathA cAhaavatarAirtha : te kAraNathI A pramANe ziSyane vinayano upadeza apAyo, AvA prakAranA guru vaDe thavuM joIe=AcArya thavuM joIe e prakAre kahevAyuM. have sAdhvIone AzrayIne vinayano upadeza che ane te=vinaya, Aje dIkSita thayelA sAdhuono paNa teNIoe karavo joIe, emAM sAdhvInA vinayanA viSayamAM, kathAnaka che - kauzAMbI nagarImAM kAkaMdIpurathI vairAgyathI AvelA zeDuvaka nAmanA nirdhana vaDe rAjamArga upara cAlatAM gaNanAtIta sAdhvI-zrAvikA lokothI parivarelA rAjA-sAmatta-zreSThi-nagarajano vaDe pUjAtAM ane anusaratAM topaNa garva vagaranAM, mUrtimatI zamanI lakSmI jevAM, zarIranI vilakSaNatAthI hasAyuM che amara suMdarIonuM saudarya jemanA vaDe evAM AryacaMdanA jovAyAM, tethI thayelA kautukavALA teNe koIka vRddhane pUchyuM - A bhagavatI koNa che ? teNe kahyuM - A caMpAnA rAjA dadhivAhana rAjAnI putrI vasumatI potAnA guNathI meLavelA caMdanA nAmavALI tRNanI jema rAjyasukhane choDIne pravrajita thayelI vIra bhagavAnanI prathama ziSyA AcArya susthitasUrine vaMdanA mATe jaI rahyAM che, tyArapachI bhakti ane kutUhalathI AkRSTa cittavALo te=zeDuvaka, sAdhunA upAzraye gayo, caMdanA paNa gurune vaMdana karIne potAnA upAzraye gayAM, A=zeDuvaka, guru vaDe jJAnaprakAzathI jovAyo, Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-13-14 dharmanI yogyatA jaNAI, madhura vacano vaDe bolAvAyo, Ane hamaNAM A ucita che, e pramANe paramAttathI bhojana karAvAyo, mana vaDe vicArAyuM=zeDuvaka vaDe manathI vicArAyuM - aho ! AmanI karuNAparatA, ubhayalokahita jIvita che=AcAryanuM jIvita che. potAno abhiprAya jaNAvIne pravajyAne svIkArI, sthirIkaraNa mATe susAdhunI sahAyavALo guru vaDe upAzraye=sAdhvInA upAzrayamAM, mokalAyo, temAM praveza karIne sAdhuo bahAra rahyA, parivAra sahita caMdanA vaDe abhyatthAna karAyuM, nahi vApareluM Asana apAyuM, vinaya sahita vaMdana karAyuM. eTalAmAM teNInI ArthikAo vaDe=ziSyAo vaDe, Asana lavAyuM, AnI vaDe-caMdanabALA vaDe, IcchAyuM nahi ane viracita karamukula vaDe kahevAyuM - bhagavAnanA AgamananuM zuM prayojana che ?, tyArapachI A=zeDuvaka muni, aho dharmano prabhAva je AvA prakAranuM paNa AkacaMdanabALA, A rIte varte che e mane paNa e pramANe varte che. e pramANe vicArIne kahe che - tamArI sukhavAta pUchavAne mATe huM guru vaDe mokalAyo chuM, e pramANe sthira thayelA dharmanA abhitivezavALA=te zeDuvaka muni upAzrayathI nIkaLyA ane te pramANe kahe che-sAdhvIjIe navadIkSita paNa sAdhuno vinaya karavo joIe, e pramANe kathAnakamAM batAvyuM te pramANe gAthAmAM kahe che - gAthA : aNugammaI bhagavaI, rAyasuyajjA sahassaviMdehiM / taha vi na karei mANaM, pariyacchai taM tahA nUNaM / / 13 / / diNadikkhiyassa damagassa, abhimuhA ajjacaMdaNA ajjA / necchai AsaNagahaNaM, so viNao savvaajjANaM / / 14 / / gAthArtha : hajAro vRdothI anusarAtAM bhagavatI rAjaputrI Arya caMdanA che, topaNa mAnane karatAM nathI, tene te sanmAnane, kharekhara te prakAre jANe che. navadIkSita dramakanI abhimukha sAdhvI AryacaMdanA gayAM, Asana grahaNane IcchatAM nathI, te sarva AryAono vinaya che. II13-14 TIkA : anugamyate bhagavatI rAjasutA AryacaMdanA vRMdasahasraiH pUjitalokAnAmiti gamyate / vRMdazabdasya paranipAtaH prAkRtatvAt, tathApi na karoti mAnaM garvaM, 'pariyacchai 'tti paryavasyati jAnIte tattathA nUnaM nizcitaM yathedaM guNAnAM mAhAtmyaM na mameti tathA dinadIkSitasya tadivasapravrajitasya dramakasya abhimukhA'bhyutthiteti zeSaH, kA'sAvAryA sAdhvI, katamA ? AryacaMdanA, tathA necchatyAsanagrahaNaM Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-13-14, 15 23 kartumiti zeSaH / sa tathAvidho vinayaH sarvA''ryANAM sAdhuviSayastathA samastAbhiH kArya iti rU-24 TIkArya : anunAtha .. ardha ti | bhagavatI rAjaputrI Arya caMdanA pUjita lokonAM hajAro vaMdothI anusaraNa karAya che, vRMda zabdano paranipAta prAkRtapaNAne kAraNe che, topaNa mAna-garvane, karatAM nathI, tene=mAna-sanmAnane, te prakAre nizcita jANe che, je pramANe A guNonuM mAhAbhya che, mAruM nathI ane dinadIkSita sAdhuneRte ja divase pravrajita thayelA makane abhimukha thayAM abhyasthita thayAM=Arya caMdanA sabhUkha UbhAM thayAM, koNa A AryA=sAdhvI, koNa AryA caMdanA, ane Asana grahaNa karavAne IcchatAM nathI=ziSyAoe besavA mATe Asana ApyuM tene grahaNa karatAM nathI, teztevA prakArano vinaya=sAdhu sanmukha UbhA thavuM Adi vinaya, sarva sAdhvIoe=sAdhu viSayaka sarva sAdhvIoe karavo joIe. I13-14 bhAvArtha : sAdhvIoe sAdhuno kayA prakAre vinaya karavo joIe, emAM AryA caMdanAnuM dRSTAMta batAvela che ane sAdhvI hajAro vRMda sAthe vaMdana karavA jAya che, chatAM leza paNa mAna karatAM nathI, paraMtu A guNanuM mAhAbhya che, e prakAre bhAvita mativALAM che, tethI AryA caMdanA sAdhvInuM citta guNone abhimukha namra bhAvavALuM che, tenA kAraNe navadIkSita dramukanI sanmukha UbhAM thAya che ane svayaM Asana grahaNa karatAM nathI, te mAtra vAcya vinayanA AcAranI kriyA nathI, paraMtu guNo ja pUjanIya che te maryAdA anusAra navadIkSita sAdhu paNa dIkSita che. te mAre mATe pUjanIya che, tethI temanI sanmukha UbhA thaIne vinaya kare che, jo lokonAM vRMdothI anusarAtAM caMdanA sAdhvIne tyAre aMtaraMga rIte cittamAM te prakAranA vaibhavanI asara hoya to kadAca te dramaka sAdhunI sanmukha UbhAM thAya ke Asana grahaNa na kare topaNa pAramArthika vinaya thAya nahi, paraMtu loko sanmAna karate chate paNa sAdhvI tattvathI bhAvita mativALAM hovAthI A sanmAna guNonuM che, mAruM nathI tema mAne che, tethI guNo pratye pakSapAtavALAM te sAdhvI je rIte bhAvathI vinayapUrvaka te dramaka sanmukha UbhAM thAya che, Asana grahaNa karatAM nathI, te prakAre sarva sAdhvIoe garvarahita thaIne guNasaMpanna sAdhuno vinaya karavo joIe. ll13-14 avataraNikA : tasmAt sthitmetdityaahavataraNikArya : te kAraNathI=AryA caMdanA sAdhvIe navadIkSita sAdhuno vinaya karyo te kAraNathI, A=gAthAmAM batAve che e, sthita che ene kahe che - Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 gAthA: upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-15-16 varisasayadikkhiyAe ajjAe ajjadikkhio sAhU | abhigamaNavaMdaNanamaMsaNeNa viNaeNa so pujjo / / 15 / / gAthArtha H so varSanAM dIkSita sAdhvIthI AjanA dIkSita sAdhu abhigamana, vaMdana, namaskAra ane vinaya vaDe pUjya che. II15 TIkA H varSazatadIkSitayA AryayA adyadIkSitaH sAdhuH, abhigamanaM AgamanakAle tadabhimukhaM yAnaM, vandanaM dvAdazAvartAdi / 'namaMsaNaM'ti namaskaraNamAMtarA prItiH abhigamanaM ca vandanaM ca namaskaraNaM ceti dvaMdvaikavadbhAvastena, tathA vinayenA''sanadAnAdinA, vyastanirdezazchaMdovazAt, sa sAdhuH pUjya kRtti / / / / TIkArtha H ..... varSazatadIkSitayA * kRti / / so varSanAM dIkSita thayelAM sAdhvIthI AjanA dIkSita thayelA sAdhu abhigamana=sAdhu sanmukha gamana=AgamanakALamAM temane abhimukha javuM, dvAdazAvarta Adi vaMdana karavuM, namaskAra karavo, aMtaraMga prIti dhAraNa karavI, abhigamana vaMdana namaskAra dvandva ekavar bhAvavALo samAsa che, tenAthI=abhigamanAdithI ane vinayathI=AsanadAnAdi vinayathI, te sAdhu pUjya che, vyasta nirdeza=abhigamanAdi karatA vinayano pRthak nirdeza chaMdanA vazathI che. 15 bhAvArtha: sAdhvIno ghaNo dIrgha paryAya hoya topaNa navadIkSita sAdhu sAthe abhigamana, vaMdana, namaskAra ane vinayathI vartana kare che; kema ke teo mATe te sAdhu pUjya che, navadIkSita sAdhu kema pUjya che ? dIrgha paryAyavALAM sAdhvI pUjya nathI, te svayaM AgaLa spaSTa kare che. 15 // avataraNikA : kimityevamityAha avataraNikArtha : kayA kAraNathI A pramANe che ghaNA paryAyavALAM sAdhvI navadIkSita sAdhuno viziSTa prakAre vinaya kare che e pramANe kayA kAraNathI che ? ethI kahe che Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-16 vadhu gAthA : dhammo purisappabhavo, purisavaradesio purisajiTTho / loe vi pahU puriso, kiM puNa loguttame dhamme / / 16 / / gAthArtha : dharma puruSaprabhava che, puruSavara evA tIrthakarothI kahevAyelo che, puruSa jyeSTha che, lokamAM paNa puruSa prabhu che, zuM vaLI lokottara dharmamAM? I16ll TIkA : durgatipatadAtmadhAraNAddharmaH zrutacAritrarUpaH puruSA gaNadharAstebhyaH prabhava utpattiryasya sa tathA / puruSavarAstIrthakRtastairdezito'rthataH kathitaH, ataH puruSasvAmikatvAtpuruSajyeSThaH puruSottama ityarthaH / loke'pi prabhuH puruSaH, kiM punarlokottame dharma ? svalpabuddhinA lokenA'pi dRSTo'yaM mArgaH, vizeSataH tattvarityafmaprAyaH pADyA TIkArya : sutipatar .. samaprAyaH | durgatimAM paDatA AtmAne dhAraNa karanAra hovAthI dharma che, zrutacAritrarUpa dharma che, puruSa gaNadharo che=gaNane dhAraNa karanArA che, teothI prabhavaHutpatti che jene te tevo che-puruSaprabhava dharma che, puruSavara evA tIrthakaro teo vaDe batAvAyelo arthathI kahevAyelo dharma che, AthI puruSasvAmikapaNuM hovAthI puruSa jyeSTha che-puruSottama dharma che, lokamAM paNa puruSa prabhu che, zuM vaLI lokottara dharmamAM ?=svalpabuddhivALA loka vaDe paNa A mArga jovAyo che-puruSapradhAna mArga jovAyo che, vizeSathI tatvajJa evA lokottama puruSo vaDe jovAyo che, e prakArano abhiprAya che. I16 bhAvArtha - jo jIvone ekendriyAdi karatAM paMcendriyapaNuM prApta thAya che te puNyanA udayathI prApta thAya che, tema manuSyabhavamAM strIpaNA karatAM puruSapaNuM puNyanA udayathI prApta thAya che ane puruSo paNa zudrAdi prakRtivALAM te te prakAranAM kliSTa karmothI thAya che, topaNa je guNasaMpanna puruSo che ane strIo che, temAM strI bhavane kAraNe bahulatAe tuccha prakRtinI saMbhAvanA che ane puruSane anukULa puNya prakRtine kAraNe te prakAranI tuccha prakRtinI saMbhAvanA alpa rahe che, jemAM strIomAM je prakAre bahulatAe bhaya dekhAya che, te prakArano bhaya puruSamAM bahulatAe prApta thato nathI, temAM puruSa zarIra ja prabaLa kAraNa che, tema amuka tuccha prakRtio strIone bahulatAe prApta thAya che, guNane abhimukha thayelA evA puruSane puruSa zarIrane kAraNe te prakAre doSonI saMbhAvanA alpa rahe che, ethI puruSa evA gaNadharothI zrutacAritrarUpa dharma pravarte che ane puruSomAM zreSTha evA tIrthaMkaro vaDe batAvAyo che, mATe dharmamAM puruSa jyaSTha Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-16, 17-18 kahevAya che, lokamAM paNa strIo karatAM puruSapradhAna kahevAya che, jyAre sUkSma buddhivALA lokottara dharmamAM to vizeSathI puruSa ja pradhAna kahevAya che, mATe dIrgha paryAyavALI sAdhvIo paNa AjanA dIkSita guNasaMpanna sAdhune vaMdana kare che ane guNarahita hoya to zrAvakothI paNa vaMdya nathI, ghaNA paryAyavALAM hoya topaNa vaMdya nathI, tethI nirguNa evA puruSarUpa sAdhune AzrayIne sAdhvIothI navadIkSita vaMdya che, teno artha grahaNa karavo nahi, paraMtu guNasaMpanna sAdhu sAdhvIothI vaMgha che, AthI suvihita AcAryathI dikSA apAyela dramakane AryA caMdanabALA sAdhvI vaMdana kare che. II1chA avataraNikA : kathAnakaM cAtra - vArANasyAM nagaryAM sambAdhano rAjA, tasya rUpavatInAM kanyakAnAM sahasramadhikamAsIt / so'ntavartinyAM mahAdevyAmuparataH, aputratvAnAyakavikalA grahItumabhivAJchitA rAjyazrIranyaiH, vAritAste naimittikena udaravartino bhaviSyadaGgavIranAmnastanayasya prabhAvAtparAbhaviSyante bhavanta iti vadatA / tadAkarNya nivRttA grahaNAbhilASAt vyapagato viplava ityAha cavataraNitArtha : ane ahIM=puruSapradhAna dharma che emAM, kathAnaka kahe che - vArANasI nagarImAM saMbodhana nAmano rAjA che, tene hajArathI adhika rUpavatI kanyAo hatI, mahAdevI garbhavatI hote chate te rAjA mRtyu pAmyo, aputrapaNuM hovAthI vAyakarahita rAjyalakSmI anya vaDe grahaNa karavAne mATe IcchAI, teo te rAjAo, udaravartI thanArA aMgavIra nAmanA putranA prabhAvathI tame parAbhava pAmazo e pramANe bolatA naimittika vaDe vAraNa karAyA, tene sAMbhaLIne grahaNanA abhilASathI rAjayagrahaNanA abhilASathI, teo nivRtta thayA, viplava dUra thayo ane e pramANe kahe che=gAthAmAM kahe che - gAthA : saMvAhaNassa rano, taiyA vANArasIe nayarIe / kaNNAsahassamahiyaM, AsI kira rUvavaMtINaM / / 17 / / taha vi sA rAyasirI, ullaTantI na tAiyA tAhiM / uyaTThieNa ekkeNa, tAiyA aMgavIreNa / / 18 / / gAthArtha : tyAre vArANasI nagarImAM saMbodhana rAjAne rUpavatI hajArathI adhika kanyAo hatI, Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-17-18, 19 27 topaNa te nAza pAmatI rAjyalakSmI teNIo vaDe rakSaNa karAI nahi, udaramAM rahelA eka aMgavIra vaDe rakSita thaI. II17-18 TIkA H prathamA uktArthA, tathApi sA rAjyazrIH, ullaTantIti avaluThantI vinazyantItyarthaH / na trAtA na rakSitA tAbhiH kanyAbhiH, udarasthitenaikena trAtAGgavIreNeti / / 17-18 / / TIkArya : prathamA uktArthA, vIreneti / / prathama gAthA ukta arthavALI che=avataraNikAmAM kahevAyelA arthavALI che, topaNa te nAza pAmatI rAjyalakSmI te kanyAo vaDe rakSita thaI nahi, udaramAM rahelA eka aMgavIra vaDe rakSita thaI. / / 17-18|| bhAvArtha H puruSapradhAna dharma che, e kathanane dRSTAMtathI spaSTa karatAM kahe che aMgavIra garbhamAM hato tyAre paNa puruSa hovAthI tathA prakAranI puNyaprakRti laIne janme che. te rAjAnI hajArothI adhika rUpavatI kanyAo hatI, topaNa tevI puNyaprakRtivALI na hatI ke nagaranuM rakSaNa karI zake, AnAthI nakkI thAya che ke jema rAjyalakSmInA rakSaNa mATe paNa puruSamAM prAyaH te prakAranI puNyaprakRtio prApta thAya che, tema dharmanA kSetramAM paNa uttama puruSomAM te prakAranI puNyaprakRti ane guNasaMpatti varte che, jethI teothI dharmanuM rakSaNa thAya che, strIothI nahi. AthI ja navadIkSita sAdhu paNa dIrgha paryAyavALI sAdhvIthI pUjya bane che. II17-18 // avataraNikA : anyacca avataraNikArya : - anyapuruSapradhAna dharmane spaSTa karavA anya dRSTAMta batAve che gAthA = - mahilANa subahuyANa vi, majjhAo iha samatthagharasAro / rAyapurisehiM nijjai, jaNe vi puriso jahiM natthi / / 19 / / gAthArtha H A lokamAM paNa ghaNI paNa mahilAonI madhyamAMthI paNa samasta gharano sAra rAjapuruSo vaDe laI javAya che, je gharamAM puruSa nathI. II19 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-19-20 TIkA H mahilAnAM strINAM subahUnAmapi madhyAdiha jane'pIti sambandhaH, samastagRhasAra: sarvadravyanicayAdiH, rAjapuruSairnIyate rAjakulaM prApyate yasmin gRhe puruSo nAstyadhanikatvAditi / / 19 / / TIkArya : mahilAnAM tvAviti / / A lokamAM paNa ghaNI paNa strIonI madhyamAMthI samasta gharano sAra rAjapuruSo vaDe rAjakuLamAM laI javAya che, jenA gharamAM puruSa nathI; kema ke niHsvAmikapaNuM che=te dhanano svAmI koI puruSa nathI. / / 19 / bhAvArtha : lokanItithI paNa puruSapradhAnatA spaSTa karavA mATe kahe che gharamAM ghaNI strIo hoya, chatAM koI puruSa na hoya to tenA ghaNA paNa dhanamAMthI je sArabhUta dhanano samUha che te rAjakuLamAM laI javAya che, A rAjanIti che, te nIti paNa batAve che ke dhanano bhoktA puruSa ja pradhAna che, tema dharmanA kSetramAM paNa puruSanI pradhAnatA svIkAravI joIe. II19lA avataraNikA : yathAyaM puruSapradhAno dharmastathA janaraJjanApradhAna iti yazcintayati taM pratyAhaM ..... avataraNikArya : je pramANe A puruSapradhAna dharma che, te pramANe janaraMjanapradhAna dharma che, e pramANe je ciMtavana kare tenA pratye kahe che gAthA : kiM parajaNabahujANAvaNAhiM varamappasakkhiyaM sukayaM / iya bharahacakkavaTTI, pasannacaMdo ya diTThatA / / 20 / / gAthArtha : parajana jJApanA vaDe zuM ? arthAt kAMI nathI, AtmasAkSika sukRta zreSTha che, ahIM bharata cakravartI ane prasannacaMdra dRSTAMta che. II20nA TIkA H jJApyate parapratItaM kriyate'mUbhiriti jJApanA raJjanA, bahavazca tA jJApanAzca bahujJApanAH parajanasya bahujJApanA iti samAsaH tAbhiH, kiM ? na kiJcit, asAratvAttAsAM / varaM pradhAnamAtmA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-20 sAkSikaM pratyAyitaH svacittaM sukRtaM sadanuSThAnam, ityevametannAnyathA / iheti pAThAntaraM vA, ihA'sminnarthe bharatacakravartI prasannacaMdrazca dRSTAntau, tathAhi-bharatasyA''darzasadanAntarvartino'GgulIyapAtA'zobhitAGgulIdarzanajAtavismayena kramamuktaniHzeSA''bharaNavicchAyAGganirIkSaNadvArA''yAtavairAgyaprakarSasyA'raJjite'pi bahirloke zukladhyAnollAsAdabhUtkevalajJAnamiti / prasannacaMdrasya punarviSahazItavAtAtapAdiklezasahiSNorapi'prAvaraNaniSpakampakAyotsargAvarjitazreNikAdilokacittasya putraparibhavAkarNanasaJjAtacittaviplavaprArabdhasaGgrAmasya saptamanarakapRthivIprAyogyakarmakaraNapariNAmo'bhUt / tanna lokaraJjanapradhAno dharmaH, api tu cittazuddhipradhAnaH pravara rUmiprAya: 20 nA TIkArca - jJAtha .... ramakhAyaH | jJApana karAya che-parapratIta karAya che, AmanA vaDe ethI jJApanA= raMjanA ane ghaNI te jJApanA bahujJApanA, parajatane bahujJApanA e prakAre samAsa che, tenA vaDe= parajanane ghaNI jJApanA vaDe zuM ? arthAt koI artha nathI; kema ke teonuM=parajananI raMjanAnuM, asArapaNuM che, zreSTha AtmasAkSika sukRta che=pratyayane pAmeluM arthAt pote dharma kare che te prakAranI pratItine prApta kareluM svacita sadanuSThAna che, e pramANe A che, anyathA nathI, gAthAmAM rahela no artha ri karyo, have tine sthAne rUda e pramANe pAThAMtara che, te pramANe artha kare che - ahIM A arthamAM, bharata cakravartI ane prasannacaMdra dRSTAMta che, te A pramANe - ArIsAbhavananA aMtarvartI evA aMgulInA pAtathI azobhita aMgulIdarzanathI thayelA vismayathI kramasara dUra karyA che. samagra AbharaNa tenA kAraNe gayelI zobhAvALA aMgatA nirIkSaNa dvArA prApta thayelA vairAgyanA prakarSavALA bharatane araMjita paNa bahArano loka hote chate zukladhyAtanA ullAsathI kevalajJAna thayuM. vaLI dukhe karIne sahana thAya evA zIta-vAta-aprAvaraNathI niSpakaMpa kAyotsargathI Avajita karAyuM che zreNika Adi lokonuM citta jemanA vaDe evA putra paribhavane sAMbhaLavAthI thayelA citanA viplavathI zarU karAyelA saMgrAmavALA prasannacaMdrane sAtamI taraka pRthvI prAyogya karmano karaNa pariNAma thayo, te kAraNathI lokaraMjanA pradhAna dharma nathI, paraMtu cittazuddhi pradhAna dharma che, e prakArano abhiprAya che. 20] bhAvArtha : jema dharma puruSanI pradhAnatAvALo che, tema janaraMjanAthI dharma pradhAna nathI, paraMtu saddharma AtmasAkSika che, tethI jeo karAyelo dharma badhAnI AgaLa pradarzita thAya te prakAre kare che, te dharma ghaNA lokonA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA 20-21 cittane AvarjananuM kAraNa bane che, ghaNA loko tenI prazaMsA kare che, topaNa dharma ka2nA2nuM citta te jJApanAmAM ja pravartatuM hovAthI te dharma asAra che, dharma potAnA cittamAM pragaTa thatA vItarAgatAne anukULa bhAvo sAthe che, janamedanI sAthe nathI ke lokonI prazaMsAthI nathI, paraMtu saMvRtta cittapUrvaka vItarAganA vacanAnusAra anuSThAna kare ane je nirlepa pariNati pragaTe te ja dharma che. jema bharata mahArAjAne ArIsAbhuvanamAM kevalajJAna thayuM te temanA uttama cittathI pragaTa thayelo dharma hato ane prasannacaMdra rAjarSine sAdhuno veSa, bAhya kaThora caryA, kAyotsarga mudrAdi sarva zreNika Adine Avarjana kare tevAM hatAM topaNa temanA citta anusA2 sAtamI narakane anukULa karma baMdhAya tevo pariNAma thayo, tethI jeonuM citta mAtra bAhya kriyAmAM pravarte che ane 'loko dharma pAme che' tevI buddhithI karAyelA dharmane bahAra pradarzita karavA yatna kare che teo dharmarahita cittavALA che, tethI dharma lokaprazaMsAne AdhIna nathI, svacittane AdhIna che, tema nipuNaprajJAthI vicArIne dharmanA arthI sAdhue ke vivekI zrAvake te prakAre dharmamAM yatna karavo joIe. II20nA avataraNikA : yastu puNyapApakSayaGkarI dIkSeyaM pAramezvarIti vacanAcchaivavadveSamAtrAdeva tuSyet taM shikssyitumaahavataraNikArya - je vaLI puNya-pApane kSaya karanArI A pAramezvarI dIkSA che, e prakAranA vacanathI zaiva sAdhunI jema veSamAtrathI ja toSa pAme tene zikSA ApavA mATe kahe che gAthA : 30 veso vi appamANo, asaMjamapaesu vaTTamANassa / kiM pariyattiyavesaM, visaM na mArei khajjaMtaM 1 / / 21 / / gAthArtha H asaMyama padomAM vartatA sAdhuno veSa paNa apramANa che, parivartita vezavALAne khAdheluM viSa zuM mAratuM nathI ? arthAt mAre che. II21II TIkA H na kevalaM janaraJjanA, veSo'pi rajoharaNAdirUpo'pramANaH, pramANaM pratyakSAdi, avidyamAnaH pramANo'pramANaH karmabandhAbhAvaM prati niyuktika ityarthaH / kasya ? asaMyamapadeSu pRthivyAdyupamardasthAneSu vartamAnasya puMsaH / svapakSe yuktimAha- kiM parivartitaveSaM kRtAnyanepathyaM puruSamiti gamyate, viSaM na mArayati khAdyamAnaM ? mArayatyeva / tathA saGkliSTacittaviSamasaMyamapravRttaM puruSaM saMsAramAreNa mArayati na veSastaM rakSatIti bhAvaH / / 21 / / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-21-22 31 TIkA : na levAnaM .... bhAva: | kevala janaraMjanA nahi, rajoharaNAdirUpa veSa paNa apramANa che, pramANa pratyakSa Adi che, avidyamAna pramANa apramANa cheHkarmabaMdhanA abhAva pratye yukti vagaranuM cheH veSamAtrathI karmabaMdhano abhAva prApta thato nathI, kono veSa apramANa che? ethI kahe che - asaMyama padomAM=pRthvI Adi upamardana sthAnomAM, vartatA puruSano veSa apramANa che, svapakSamAM=asaMyama padavALA sAdhumAM veSa apramANa che e rUpa svapakSamAM, yuktine kahe che - zuM parivartita veSavALA puruSane karAyelA anya vastravALA puruSane, khavAtuM viSa mAratuM nathI ? arthAt mAre che ja, te pramANe saMkliSTa cittarUpI viSa asaMyamamAM pravRtta puruSane saMsAranA mAraNathI mAre che-saMsAranI viDaMbanAthI mAre che, veSa tenuM rakSaNa karato nathI. paranA bhAvArtha : koI sAdhu saMyamano veSa grahaNa kare, sthUlathI AvazyakAdi kriyAo kare to paNa jo tenuM citta AraMbhasamAraMbhamAM pravartatuM hoya to tenA veSathI tenuM rakSaNa thatuM nathI, jema koI viSa bhakSaNa kare ane veSa parivartana kare eTalA mAtrathI tenuM rakSaNa thatuM nathI, tethI e prApta thAya ke jenA cittamAM bAhya padArthono saMzleSa vartato hoya teo sAkSAt AraMbha-samAraMbha karatA paNa hoya ke bAhyathI AraMbha-samAraMbhano tyAga hoya topaNa cittathI mAtra asaMyamabhAvomAM varte che teone sAdhuveSa ke sAdhvAcAranI bAhyakriyAo rakSaNa karatI nathI, paraMtu vItarAganA vacanathI niyaMtrita thayela uttamabhAvo ja temanuM saMsAranA paribhramaNathI rakSaNa kare che; kema ke baMdha cittanA pariNAma anusAra che, mAtra veSa ke bAhya kRtya anusAra nathI. IIII avataraNikA : evaM tarhi bhAvazaddhireva vidheyA, kiM veSeNa ? naitadasti, pRthivyAdirakSaNavad vyavahArato veSasyApi bhAvazuddhyupakArakatvAt, tadvikalo'sau akiJcitkara ityucyate, tathA caahavataraNikArya : A rIte to bhAvazuddhi ja karavI joIe, veSa vaDe zuM ? e nathI= veSa nirarthaka che' e nathI, pRthvIkAya AdinA rakSaNanI jema vyavahArathI veSanuM paNa bhAvazuddhimAM upakArakapaNuM che, tenAthI rahita=bhAvazuddhithI rahita A=veSa akiMcitthara che, e pramANe kahevAya che ane te pramANe kahe che=veSa paNa bhAvazuddhimAM upakAraka che te pramANe kahe che - gAthA : dhammaM rakkhai veso, saMkai veseNa dikkhiomi ahaM / ummaggeNa paDataM, rakkhai rAyA jaNavaoya / / 22 / / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-22 gAthArtha: veSa dharmane rahyuM che, veSathI huM dIkSita chuM, e prakAranI zaMkA thAya che, jema rAjA ane janapada unmArgamAM paDatAnuM rakSaNa kare che. II22 / / TIkA H dharmaM rakSati veSaH, tadgrahaNottarakAlaM satpuruSANAmakAryapravRtteradarzanAt / kathaJcitpravRtto'pyakArye gRhItaveSaH zaGkate veSeNa hetubhUtena dIkSito'hamiti matvA / dRSTAntamAha-unmArgeNa cauryapAradAryAdinA bhAvotpathena patantaM sadAcAragirizikharAlluThantaM yathA puruSamityadhyAhAraH, rAjA rakSati, taddaNDabhayenAdita evApravRtteH, pravRttasyApi zaGkayA nivRtteH, janapadazca yathA rakSati, tddhikkaarbhyenaapyunmaargprvRttenivRttivarNanAt| tathA veSoDapati / / 22 / / TIkArtha H dharma rakSati .... * veSo'pIti / / veSa dharmane rakSaNa kare che; kema ke satpuruSone tenA grahaNanA uttarakAlamAM akArya pravRttinuM adarzana che, koIka rIte akAryamAM pravRtta paNa satpuruSa gRhIta veSavALo hetubhUta evA veSathI zaMkA kare che huM dIkSita chuM e pramANe mAnIne zaMkA kare che, dRSTAMtane kahe che unmArgathI=corI-paradArA Adi bhAvautpathathI, patana pAmatA jIvane=sadAcArarUpa girinA zikharathI paDatA puruSane, je pramANe rAjA rakSaNa kare che; kema ke tenA daMDanA bhayathI=rAjAnA daMDanA bhayathI, AdithI ja apravRtti che, pravRttanI paNa zaMkAthI nivRtti che ane janapada je pramANe rakSaNa kare che; kema ke tenA dhikkAranA bhayathI paNa=janapadanA dhikkAranA bhayathI paNa, unmArganI pravRttinI nivRttinuM darzana che, te pramANe veSa paNa dharmanuM rakSaNa kare che. 22aa bhAvArtha : atyaMta uttama prakRtivALA jIvo tattvane jonArA hoya che, chatAM anAdi bhava abhyAsane kAraNe teo paNa kyAreka indriyone paravaza thAya che, tethI jo saMyamaveSa na hoya to tevA jIvo indriyonA AvegathI viSayomAM pravRtti kare, paraMtu saMyamaveSa grahaNa karelo hoya to veSanuM smaraNa ja temanA dharmanuM rakSaNa kare che arthAt 'huM sAdhu chuM' e prakAre susAdhu nitya smaraNa kare che, tethI sAdhunI maryAdAthI anyathA mahAvratone kalaMkita kare tevI koI pravRtti na thAya, e prakAre mana-vacana-kAyAne pravartAvavAmAM grahaNa karAyelo veSa temanuM rakSaNa kare che, AthI satpuruSo vrata grahaNa karatAM pUrve kAmAdinI icchA thAya che tyAre pravRtti karatA hoya che, paraMtu veSa grahaNa karyA pachI kyAreya manathI paNa akAryamAM pravRtti karatA nathI, te kAraNe teoe je sAdhuno veSa svIkAryo che e ja teonA cittane dharmamAM te prakAre pravartAve che. jema vivekI jIvo upavAsanuM paccakkhANa na karyuM hoya tyAre khAvAno abhilASa kare che, paraMtu upavAsanuM paccakkhANa grahaNa karyA pachI kSudhAnI pratIti thAya topaNa khAvAno abhilASa karatA nathI, tema satpuruSone saMyama Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-22-23 grahaNa karyA pachI veSanA baLathI saMyamanI maryAdAthI anya pariNAma thato nathI. vaLI koIka jIvane saMyamano veSa hovA chatAM balavAna vikAra thAya to veSanI maryAdAne choDIne akAryamAM pravarte topaNa veSane kAraNe tene zaMkA thAya che arthAtu dIkSita chuM mATe mArAthI akArya thaze to mAruM ahita thaze, tethI zaMkAne kAraNe paNa viSayone abhimukha thayelo aMtaraMga pariNAma paNa bAhya kRtyathI virAma pAme che. jema upavAsanuM paccakakhANa kareluM hoya ane ramya khAdya padArthanA darzanathI khAvAnI icchA thAya to paNa mAre upavAsanuM paccakakhANa che, te buddhithI vivekI puruSo khAvAnI pravRtti karatA nathI, tema koIka sAdhune indriyono vikAra thAya to paNa sAdhu chuM, e prakAranuM smaraNa thavAthI te prakAranuM kArya karavA mATe pravRtta thatA nathI ane thayelA aticAranuM zodhana karIne AtmAnuM rakSaNa kare che. A kathanane daSTAMtathI batAve che - jema rAjA ane janapada unmArgamAM paDatA jIvanuM rakSaNa kare che, tema veSa rakSaNa kare che, te A rIte - koI jIva corI paradArAgamana Adi anucita kRtya karato hoya tyAre rAjA tene daMDa karaze, e prakAranA bhayathI te puruSa AdithI ja nivartana pAme che, koIka rIte pravRtta thayela hoya topaNa rAjAnA aparAdhano viSaya thaIza e prakAranI zaMkAthI nivartana pAme che, tema sAdhuveSadhArI sapuruSa rAjA sthAnIya veSanA baLathI satata saMvRtta pariNAmavALA thaIne dharmanI vRddhimAM yatna kare che, Ama chatAM anAdi abhyAsathI koIka rIte viSayane abhimukha pariNAma thAya to paNa mAro sAdhuno veSa che ane huM te prakAranI pravRtti karIza to mahAna anartha thaze, e prakAranI zaMkAthI bAhya pApanI AcaraNAthI nivartana pAme che. vaLI janapada unmArgamAM paDatA jIvanuM rakSaNa kare che, jo huM A akArya karIza to janapada mAro dhikkAra karaze, tethI dhikkAranA bhayane kAraNe unmArganI pravRttinI nivRtti thAya che, tema sAdhuveSadhArI sapuruSa janapada sthAnIya veSanA baLathI saMvRtta pariNAmavALA thaIne dharmanI vRddhimAM yatna kare che ane tene thAya che ke A veSamAM huM veSathI viparIta pravRtti karIza to bhagavAnanA zAsananI AjJAnA ullaMghanane kAraNe huM duraMta saMsAramAM paDIza, e prakAranA bhayathI te veSadhArI sAdhu unmArganI pravRttithI nivartana pAme che, mAtra kAyika unmArganI pravRttinI nivRtti karatA nathI, paraMtu veSane avalaMbIne mana-vacanakAyA mokSapathathI viparIta na pravarte te rIte pravRtti kare che, tethI veSa uttama puruSonuM rakSaNa kare che. vaLI jema adhama puruSo suMdara rAjA hovA chatAM corI AdinA akAryamAM pravarte che, tema bhAre karmI jIvo veSa grahaNa karyA pachI veSanI maryAdAnuM ullaMghana karIne te prakAre AtmAnuM rakSaNa karavA yatna karatA nathI, teo kliSTa karmavALA hovAthI duraMta saMsArane prApta kare che. zA avataraNikA - nishcynystuavataraNikArya :vaLI nizcayathI veSa pramANa nathI, AjJA ja pramANa che, e batAvavA mATe kahe che - Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 gAthA: appA jANai appA, jahaTThio appasakkhio dhamma appA karei taM taha, jaha appasuhAvahaM hoi / / 23 / / upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-23 gAthArtha H yathAsthita AtmA=yathAsthita evo je AtmA che te AtmA jANe che, AtmasAkSika dharma che, AtmA=labdha vivekavALo AtmA, te prakAre tene=dharmane, kare che, je pramANe AtmAne sukhAvaha anuSThAna thAya che. II23]I TIkA H AtmA yathAsthitaH zubhapariNAmo'zubhapariNAmo vA ? tadAtmA jAnAti, na tu paraH paracetovRttInAM durjJeyatvAt, ata evAtmA jIvaH sAkSI pratyAyanIyo yasyAsAvAtmasAkSikaH, ko'sau ? dharmaH, AtmA labdhaviveko jIvaH karoti tat tasmAttattathA, yathA AtmasukhAvahamanuSThAnaM bhavati, kiM parajanaraJjanayetyAkUtam / / 23 / / TIkArya H AtmA Atam / / yathAsthita AtmA=zubha pariNAma athavA azubha pariNAma tene= zubhAzubha pariNAmane, AtmA jANe che, paraMtu bIjo jANI zakato nathI; kema ke paranI cittavRttinuM durandrayapaNuM che=durreyapaNuM che, AthI ja AtmA=jIva, sAkSI=pratyAyanIya, che jene tevo A AtmasAkSika, AtmasAkSika koNa che ? ethI kahe che dharma che, AtmA=labdha vivekavALo jIva, te kAraNathI prakAre kare che, je prakAre Atma sukhAvaha anuSThAna thAya che, parajanaraMjanA vaDe zuM? e prakArano Azaya che. / / 23 / / ..... - bhAvArtha: je prakAre zubha-azubha pariNAmamAM AtmA rahelo che, te pariNAmane jeo nipuNaprajJApUrvaka jANavA yatna kare che tevo ja AtmA potAnA tevA AtmAne jANI zake che, bIjo jIva te AtmAne jANI zakato nathI; kema ke bIjAnA cittamAM tattvane abhimukha pariNAma che ke saMzleSane abhimukha pariNAma che, te chadmastha jIva paramArthathI jANI zake nahi, kvacid bAhya liMgothI sAmAnya nirNaya karI zake topaNa bAhya AcaraNA karanArA sAdhunuM citta vItarAgagAmI che ke saMzleSagAmI che e prakArano spaSTa nirNaya potAno ja AtmA jANI zake che, AthI je jIvo nipuNaprajJAthI potAnA cittanA pravAhane saMzleSa ta2pha jAya che ke saMzleSanA uccheda mATe pravarte che, tene jANavA yatna kare che, teone AtmapratItithI jaNAya ke mAruM citta prAmANika rIte saMzleSano uccheda karIne saMsArakSayamAM pravarte che, te ja dharma pAramArthika Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-23-24 35 dharma che, mATe AtmasAkSika dharma che, bAhyakriyA sApekSa dharma nathI; kema ke lokane to sAdhuveSa, sAdhunA AcAro ityAdi joIne A dharmAtmA che, tyAgI che, bhagavAnanA vacanAnusAra zuddha AcAro pALe che tema dekhAya che, Ama chatAM tevA zuddha AcAra pALanAra paNa jo te te nimittothI vAcya padArtho pratye saMzleSanA pariNAmane karatA hoya to te zuddha AcAranA pAlanakALamAM paNa bAhya padArthanA saMzleSajanya adharmane kare che, jethI bhavaparaMparAnI vRddhi thAya che ane jeo nipuNaprajJAthI potAnA cittanuM avalokana karIne ane duraMta saMsAranA paribhramaNano vicAra karIne AtmAne sadA anuzAsana Ape che, tevA vivekI jIvo te prakAre anuSThAna kare che, je anuSThAna svabhUmikAnusAra asaMzleSabhAvone prApta karIne AtmAnA nirlepabhAvanA sukhane lAvanAra thAya che, paraMtu bIjAne raMjana karavAnA AzayathI mAtra bAhya AcArone pALIne potAne kRtakRtya mAnatA nathI. AthI ja cauda pUrvadhara paNa jyAre bAhya padArtha pratye saMzleSavALA thAya che tyAre saMyamanA vAcya AcAro sthUlathI te rIte ja pALatA hoya che, tethI lokamAM suvihita sAdhu tarIke pUjAya che topaNa prApta thayela viveka naSTa thayela hovAnA kAraNe te tyAgAtmaka anuSThAna paNa pararaMjanAmAM upayogI thavAthI duraMta saMsAranuM kAraNa bane che, mATe sarva udyamathI nipuNatApUrvaka AtmAne anuzAsana ApavuM joIe, jethI AtmAnA pariNAmo asaMzleSane abhimukha pravarte ane te prakAre svabhUmikA anusAra ucita anuSThAna sevavuM joIe, jethI AtmAnuM rakSaNa thAya. 23mA avataraNikA : yato bhAva eva shubhaa'shubhkrmkaarnnmityaahavataraNikArya : je kAraNathI=nizcayathI potAnA AtmAne nipuNatApUrvaka avalokana kare to potAnA bhAvo joI zake che ane te sukhAvaha anuSThAna kare che tema kahyuM, temAM hetu kahe che je kAraNathI, bhAva ja zubhAzubha karmanuM kAraNa che arthAt vAcya anuSThAna nahi, paraMtu bhAva ja zubhAzubha anuSThAtanuM kAraNa che, ene kahe che - gAthA : jaM jaM samayaM jIvo, AvisaI jeNa jeNa bhAveNa / so taMmi taMmi samae, suhAsuhaM baMdhae kammaM / / 24 / / gAthArtha : je je samaye jIva je je bhAvathI AviSTa thAya che, te jIva te te samaye zubhAzubha karmane bAMdhe che. ll24ll. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36. upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-24-25 TIkA - ___ yaM yamiti vIpsayA sarvasaGgrahamAha - samayaM paramanikRSTaM kAlaM jIva AvizatyAskandati yena yena zubhAzubhena bhAvena pariNAmena, sa jIvastasmiMstasmin samaye zubhAzubhaM tadbhAvapratyayameva badhnAti karma jJAnAvaraNAdIti // 24 / / TIkArya : caM ciitta ... jJAnAvara liti | je je e prakAre vIpsAthI sarva saMgrahane kahe che, samaya parama nikRSTa kALa che, jIva je je zubhAzubhabhAvathI=pariNAmathI, prApta kare che=je je samayane prApta kare che, te jIva te samayamAM zubha-azubha tabhAva pratyaya ja jJAnAvaraNAdi karma bAMdhe che. rajA. bhAvArtha : pUrvagAthAmAM kahyuM ke nizcayanayathI potAno AtmA potAnA bhAvone yathArtha jANIne AtmAne sukhanuM kAraNa thAya tevuM anuSThAna kare e vivekI puruSanuM ceSTita che ane jeo mAtra vAcya anuSThAna karIne pote dharma kare che ema mAne che, teo bIjAne raMjana karavAnA pariNAmavALA che, potAnA bhAvonuM avalokana karIne potAnA AtmAne sukhAvaha anuSThAna karatA nathI ema kema kahyuM ? ethI kahe che - jIva je je samaye je je bhAvane prApta kare che te te samayamAM te jIva te potAnA bhAvane anurUpa zubha ke azubha karma bAMdhe che, tethI jeo nipuNaprajJApUrvaka potAnA bhAvonuM avalokana karatA nathI, teo saMyama grahaNa karIne ane saMyamanA bAhya AcAro pALIne paNa huM saMyamI chuM, huM tyAgI chuM ityAdi bhAvone karIne te bhAvone anurUpa ja azubha karma bAMdhe che ane jeo nipuNatApUrvaka saMsAranuM vAstavika svarUpa avalokana kare che ane saMsAranA paribhramaNanuM eka kAraNa evA bAhya padArthomAM saMzleSa che ke potAnA tapa-tyAgAdi anuSThAnomAM saMzleSa che teno nirNaya karIne asaMzleSanuM kAraNa bane te prakAre ja bAhya anuSThAno seve che, teo ja e anuSThAnanA baLathI asaMzleSabhAvanI vRddhi karIne saMsArano uccheda karavA samartha bane che ane jeo dharmanI vRttivALA che, chatAM AtmapariNAmanA nirIkSaNamAM mUDha mativALA che, teo vAcya zAstraadhyayana-tapa tyAgAdi AcaraNAo karIne paNa saMzleSanI vRddhi dvArA saMganA pariNAmanI vRddhi kare che, tethI azubha karma bAMdhIne saMsAranA paribhramaNanA phaLane pAme che. 24 avataraNikA : tasmAcchubha eva bhAvo vidheyo, na garvAdidUSita ityaahavataraNitArtha : te kAraNathI jIvatA bhAvothI ja zubhAzubha karma baMdhAya che, vAcya anuSThAnathI nahi, te kAraNathI, zubha ja bhAva karavo joIe, gavadithI dUSita nahi, e pramANe kahe che - Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahezabhAlA bhAga - 1 / gAthA - 25 gAthA : dhammo maeNa huMto, to navi sIuNhavAyavijjhaDio / saMvaccharamaNasio, bAhubalI taha kilissaMto / / 25 / / 39 gAthArtha : jo dharma madathI thato hota to zIta-uSNa-vAyuthI vijhaTita=pIDA pAmelA saMvatsara sudhI bhojana vagaranA bAhubalI te prakAre kleza na ja pAmata. I // 25 // TIDA : dharmo madenAbhaviSyat, yadIti gamyate, tato nApi naiva sambhAvyata etat, yaduta zItoSNavAtairvijhaTito vyAhato mizrito vA ativyAptatvAt, zItoSNavAtavijhaTitaH saMvatsaraM yAvadanazito nirbhojano bAhubalI tathA akliziSyat vibAdhAmanvabhaviSyaditi saGkSepArthaH / vistarArthaH kathAnakagamyastaccedam - bharate cakravartini nijAjJAgrAhaNodyate tatkaniSThabhrAtaro vihAya rAjyAni RSabhadevAntike prAvrAjiSuH / samutpannAni ca sarveSAM kevalajJAnAni / bAhubalI punastadbhrAtaiva kathamahametadbhayAdAjJAM pravrajyAM vA kariSyAmItyamarSAdabhyutthitaH, saMlagnaM dvayorapi yuddhaM, dRSTivAgbAhumuSTidaNDaprahArayuddheSu nirjito bharataH, cintitamanena kimayaM cakravartIti ? atrAntare'rpitaM devatayA cakram / gRhItacakro dRSTo bAhubalinA cintitamanena cUrNayAmi sacakramenam athavA kimasya gatamaryAdAjIvitasya mAraNena ! aho durantA viSayAH / yadAsaktA na kurvanti yogyAyogyavicAram / yaduktam-- na mAtaraM na pitaraM na svasAraM na sodaraM / guNaiH sampazyati tathA, viSayAn viSayI yathA / / 1 / / 1 iti saJjAtavairAgyeNa tena niHsRSTo bhuvi daNDaH, kRtaH paJcamuSTiko locaH, arpitaM devatayA rajoharaNAdi, prapannaH pravrajyAM, iti tadavalokya lajjitaH svakarmaNA bharataH prasAdyAnekavidhaM vanditvA gataH svasthAnam / bAhubalI punaH kathamahaM chadyasthatayA kevalino laghubhrAtRRn vandiSye ? ityabhiprAyAtsthitastatraiva kAyotsargeNa tiSThato gataM varSa, zItavAtAtapairdavadagdhasthANukalpaM kRtaM zarIrakaM, prasaritAH samantato vallaryaH, prarUDhA darbhazUcyaH, samudgatAzcaraNayorvAlmIkAH, prasUtAH kUrcAdau zakunaya iti / bhagavatA tadbhaginyau brAhmIsundaryo 'bhrAtara ! avatara hastina' iti vaktavyaM gatvA yuvAbhyAmityupadizya tatpArzva prahite / gatvAbhihitaM tattAbhyAM cintitamanena kuto muktasaGgasya hastI ! A ! jJAtaM ! mAna iti / dhig mA duSTacittakaM ! vandyAste bhagavanto, vrajAmi vandituM, Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-2pa ityutpAditaM caraNena saha kevalajJAnamiti / yadi garvaM nAkariSyat tadAdita evodapAdayiSyat / ato na madena dharmo bhavatIti sthitam / / 25 / / TIkArya : tha ... sthita | e zabda gAthAmAM adhyAhAra che, tethI jo dharma madathI thato hota to A saMbhAvya nathI, e arthamAM to zabda che, to zuM ? e "yavatathI spaSTa kare che - zIta-uSNavAyu vaDe vyAhata thayelA athavA mizrita thayelA ativyAptapaNuM hovAthI ThaMDI-garamI-vAyu vaDe vijhaTita bAhubalI hatA ane eka varSa sudhI bhojana nathI levAyuM jemanA vaDe evA bAhubalI hatA, te prakAre klezane pAmata nahi=vibAdhAne prApta karata nahi, e prakAre saMkSepathI artha che, vaLI vistarArtha kathAnakathI jANavo ane te A che - bharata cakravartI potAnI AjJAnA grAhaNamAM udyata hote chate tenA nAnA bhAIoe rAjyane choDIne RSabhadevanI pAse dIkSA grahaNa karI ane sarvane kevaLajJAna utpanna thayuM, bAhubalI vaLI teno bhAI ja kevI rIte zA mATe, huM AnA bhayathI=bharatanA bhayathI, AjJAne svIkAryuM ke pravajayAne svIkAruM ? e prakAre amarSathI UbhA thayA, bannenuM paNa yuddha saMlagna thayuM, daSTi-vANI-bAhu-muSTi-daMDa yuddhomAM bhArata jitAyo, AnA vaDe=bharata vaDe, vicArAyuM - zuM A cakravartI che ? eTalAmAM devatA vaDe cakra apAyuM, grahaNa karAyelA cakavALo bharata bAhubalI vaDe jovAyo, enA vaDe vicArAyuM bAhubalI vaDe vicArAyuM - cakra sahita evA Ane=bharatane, cUrI nAkhuM athavA gayelI maryAdAvALA jIvita evA Ane bharatane, mAravAthI zuM? aho, viSayo duraMta che, te kAraNathI AvuM lagna saMyoga, prApta karAya che arthAta viSayomAM Asakta thayelA jIvo yogyAyogyano vicAra karatA nathI, je kAraNathI kahevAyuM che - je pramANe viSayI viSayone jue che, te pramANe guNo vaDe mAtAne, pitAne, bahenane, bhAIne joto nathI. A prakAre pragaTa thayelA vairAgyavALA tenA vaDe=bAhubalI vaDe, bhUmi upara daMDa mukAyo, paMcamuSTi loca karAyo, devatA vaDe rajoharaNAdi apAyAM, pravajyAne svIkArI, tene joIne potAnA karmathI lajjita thayelo bharata prasAda Adi aneka prakAre vaMdana karIne svasthAnamAM gayo. bAhubalI vaLI chaghasthapaNAne kAraNe kevalI evA laghubhAIone huM kevI rIte vaMdana karIza?' e prakAranA abhiprAyathI tyAM ja rahyA, kAyotsargathI rahetA temane eka varSa gayuM, zIta-vAta-Apa vaDe agnithI baLelA vRkSa jevuM zarIra karAyuM, cAre bAjuthI velaDIo vIMTaLAI gaI, ghAsanI aNIo UgI nIkaLI, be pagamAM rAphaDA thayA, dADhI AdimAM pakSInA mALA thayA, tyAra pachI bhagavAna vaDe tenI brAhmI-suMdarI be baheno che bhAI ! hAthIthI Utara ema tamAre jaIne kahevuM e prakAre upadeza ApIne tenI pAse mokalAI, te banne vaDe jaIne te kahevAyuM, AnA vaDe=bAhubalI vaDe vicArAyuM, mukta saMgavALA mane hAthI kyAMthI, hA... jaNAyuM. mAna hAthI che, duSTa ciMtaka evA mane dhikkAra thAo, te bhagavAna viMdhe che-potAnA nAnA bhAIo vadhe che, vaMdana Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-2pa-26 karavAne mATe huM jAuM chuM, caraNanI sAthe kevaLajJAna upADayuM-utpanna karAyuM, jo garva na karyo hota to pahelethI ja kevaLajJAna utpanna karAyuM hota, AthI madathI dharma thato nathI, e pramANe sthita che. rapa bhAvArtha : koIpaNa kaSAyanA upayogathI saMvalita dharmanuM anuSThAna prAraMbha thAya tyAre sAkSAt upayoga te te kriyAmAM hoya topaNa te kaSAyano pariNAma aMtaHvRttithI tasaMlagna anuSThAnakALamAM varte che ane jo te pariNAma nivartana pAme to te anuSThAna te kaSAyanA saMzleSa vagaranuM paNa bane che, bAhubalIne madanA saMzleSapUrvaka eka varSa sudhI dhyAnamAM udyama hato, dhyAna viSayaka sUkSma bodha hato ane cittanI te prakAranI sthiratApUrvaka dhyAnathI sAdhya vItarAgatAmAM udyama hato, chatAM madanA pariNAmanA saMzleSane kAraNe vitarAgatAne anukULa dharma ullasita thaI zakyo nahi. vaLI jema gautamasvAmIne vIra bhagavAna pratyenA saMzleSane kAraNe saMyamanI ucita kriyA dvArA cAritrano pariNAma vidyamAna hovA chatAM kSapakazreNine anukULa dharma AvirbhAva thato na hato, tema madanA saMzleSane kAraNe bAhubalIne vizeSa prakArano cAritrano pariNAma AvirbhAva thato na hato, tethI kalyANanA arthIe garva Adi dUSaNathI rahita dharmamAM udyama karavo joIe. vaLI sUkSma buddhithI jovAmAM Ave to gRhasthane dharmanA sevanakALamAM paNa dhanAdi pratye saMzleSa hoya che tevo ja bAhubalIno paNa mAnano pariNAma hato, ethI jema gRhastha bhagavadbhakti ke sAmAyikAdi kare topaNa jyAM sudhI ghara-dhanAdino saMzleSa che tyAM sudhI tene nigraMthabhAva pragaTa thato nathI, tema bAhubalI kAyotsargakALamAM vItarAga thavA udyama kare che, topaNa cittamAM mAnano saMkleza hovAthI vItarAga thavAne anukULa sadhIya ullasita thatuM na hatuM ane gRhastha paNa bhagavAnanI pUjAnA kALamAM gRha AdinA saMzleSa vagaranA thAya to bhAvathI cAritra ke kevaLajJAnanI prApti thAya che, tema bahena sAthvInA upadezathI bAhubalIno cittamAM vartato saMzleSa dUra thavAthI vItarAgatAne anukULa dhyAnanA baLathI saMcita thayeluM vIrya ullasita thAya che. tethI kSapakazreNinI prApti ane kevaLajJAna thayuM. IIrapA avataraNikA : samadazca na gurUpadezayogyastathA ca na svArthasAdhaka ityaahavataraNikArya : ane divALo gurunA upadezane yogya nathI ane svArthasAdhaka nathI, e pramANe kahe che - bhAvArtha : pUrvamAM bAhubalInA dRSTAMtathI kahyuM ke madane kAraNe bAhubalIne dharma thato na hato, tyAM bAhubalIno mada nivartanIya hato, AthI ja bahena sAdhvInA vacanathI te mada nivartana pAmyo, paraMtu tevo ja mada koIkano anivartinIya hoya to te jIva gurunA upadezane yogya nathI ane tevA madavALA jIvo svArthane sAdhI zakatA nathI. e prakAre batAve che - Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-26 gAthA : niyagamaivigappiyaciMtieNa sacchaMdabuddhiraieNa / katto pArattahiyaM, kIrai guruaNuvaeseNaM / / 6 / / gAthArtha :nijakamatithI vikalpita ciMtita, svachaMda buddhithI racita evA, guruthI anupadezya ziSya vaDe kyAMthI patra hita karAya? arthAt karAtuM nathI. ll26IL TIkA : nijakamativikalpitacintiteneti, vikalpitaM sthUlAlocanaM, cintitaM sUkSmAlocanam / tatazca gurUpadezAbhAvAnijakamatyA''tmIyabuddhyA vikalpitacintite yasya sa tathA tena, ata eva svacchandabuddhiracitena svatantramaticeSTitenetyarthaH kutaH paratra hitaM kriyate ? na kutazcidupAyAbhAvAt / kenetyAha-upadezamarhatItyupadezyaH, tato'nyo'nupadezyaH, guroranupadezyo gurvanupadezyaH, tena gurukarmaNA ziSyati zeSa: zAradA TIkArca - nigamati . zeSaH kijakamati vikalpita ciMtanavALAthI e kathanamAM vikalpita skUla Alocana che, ciMtavana sUkSma Alocana che ane tyAra pachI gurunA upadezanA abhAvathI potAnI mati dvArA=AtmIya buddhi dvArA, vikalpita ane ciMtita che je te tevo che=nijamati vikalpita ane ciMtita dharmavALo che, tenA vaDe, AthI ja=tijamatithI vikalpita ciMtita karanAro che AthI ja, svachaMda buddhi racitavALo che svataMtra mati ceSTitavALo che, tenA vaDe kaI rIte paratra hita karAya ?=koI rIte patra hita karAya nahi; kema ke upAyano abhAva che, kayA kAraNathI upAyano abhAva che ? ethI kahe che - upadezane yogya te upadezya che, tenAthI anya anupadezya che, guruthI anupadezya guru anupadezya tenAthI, guru karmavALA ziSyathI kaI rIte paratra hita karAya ? arthAt paraloka hita thAya nahi. In26aaaaN bhAvArtha : jeo paramagurunA vacananuM avalaMbana laIne guNavAna guru je kahe te pramANe karavA mATe tatpara nathI, paraMtu potAnI mati anusAra zAstravacanone sthUlathI Alocana kare che ane skUlathI Alocana karyA pachI potAnA Alocanane samyam yojana karavA mATe sUkSma ciMtana kare che, tyArapachI svacchaMda matithI e prakAranI ceSTA kare che, paraMtu sarvajJanA vacananA paramArthano nirNaya karIne ceSTA karatA nathI, te paralokanuM hita kyAMthI karI zake ? vaLI tevI pravRtti karanArA paNa gurunA upadezathI nivartana pAme tevA hoya Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-26-27 41 to paralokanuM hita sAdhI zake, paraMtu jeone potAnI matimAM mada varte che, tethI gurunA upadezane paNa grahaNa kare tema nathI. tevA jIvo bAhya saMyamanI kaThora AcaraNA karatA hoya ke sukhazIlatAne vaza pramAdI AcaraNA karatA hoya teo paralokanuM hita sAdhI zakatA nathI, paraMtu anivartanIya madadoSane kA2Ne teonuM kaSTakArI anuSThAna paNa niSphaLa che. eTaluM ja nahi, paNa madanA doSathI teo kliSTa karma bAMdhIne duraMta saMsAramAM paribhramaNa kare che, ethI madadoSa jeTalo anivartanIya hoya eTalI saMsAranA paribhramaNanI prApti thAya, tethI keTalAka jIvone te mada anivartanIya hovA chatAM te bhavamAM pAchaLathI nivartana pAme tevo hoya che, tethI mada vartato hoya te samayanuM anuSThAna niSphaLa hoya che, topaNa koIka nimittane pAmIne mada nivartana pAme to teo pAchaLathI sadanuSThAnane paNa pAme che ane jeono mada te bhavamAM nivartanIya nathI ane te madanA anivartanano pariNAma jeTalo dRDha teTalI saMsAranI vRddhi prApta thAya che, jyAre bAhubalIne to mada hato topaNa upadezanA baLathI nivartana pAme tevo zithila mULavALo hato, tethI temanI dhyAnanI kriyA paNa sarvathA niSphaLa na hatI, phakta madadoSanA kAraNe kSapakazreNI avaruddha hatI. II26nA avataraNikA :jijja avataraNikArya : vaLI anya doSo batAve che gAthA = thaddho nirovayArI, aviNIo gavvio niravaNAmo / sAhujaNassa garahio, jaNe vi vayaNijjayaM lahai / / 27 / / gAthArtha H stabdha nirupakArI avinIta garvita guruvargamAM paNa nahi namanAro sAdhujanane garhita thAya che, lokamAM paNa vacanIyatAne prApta kare che. II27II TIkA H stabdho nIcairvRttiH zarIre'pi darzitamAnavikAra ityarthaH nirupakArI kRtaghnaH, avinIta AsanadA - nAdivinayavikalaH garvitaH svaguNotsekavAn AtmazlAghAparo vA, niravanAmo guruSvapyapraNatipravaNaH / sa evambhUtaH sAdhujanasya garhito nindito bhavati, jane'pi vacanIyatAM duSTazIla iti hIlArUpAM tamate prApyotIti ArA) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. upadezamAlA bhAga-1| gAthA-27-28 TIkArca - sto .... notIti | stabdha anIcathI vRtti-amanathI vRtti stabdha che=zarIramAM paNa dekhADAyela mAna vikAravALo che, tirupakArI che=kRtaghna che, avinIta che=AsanadAnAdi vinayathI rahita che, garvita che=potAnA guNomAM garvavALo che athavA potAnI zlAghAmAM tatpara che, niravanAma che= guruvargamAM paNa anamaskAramAM tatpara che, AvA prakArano te sAdhujanane gahita=viMdita thAya che, lokamAM paNa vacanIyatAne pAme che-duSTa zIlavALo che, e prakAranI hIlArUpAne arthAt hIlatAne pAme che. ll17nA bhAvArtha pUrvamAM kahyuM ke madavALA jIvo gurunA upadezane yogya nathI ane paralokanuM hita sAdhI zakatA nathI, have te mada jIvane tatkALa kevI kSudra prakRtivALA kare che te batAvatAM kahe che - jeo atizaya mAnavALA che, teo akkaDa thaIne cAlanArA hoya che, tethI temanA zarIramAM namanavRtti nathI, paraMtu stabdhavRtti che. temane jovA mAtrathI zarIra upara mAnano vikAra dekhAya che, tethI sarva pravRttikALamAM cittamAM te prakAre mAna varte che, jenA vikAro vyakta svarUpe kAyA upara paNa dekhAya che. vaLI jemAM abhimAna kaSAya che, teo upakArInI paNa avagaNanA kare che, ethI mAnane vaza ja kRtajJa bane che, vaLI potAnA guruvarga sAthe paNa vinayapUrvaka AsanadAnAdi kriyAo karatA nathI, te prakAranI ucita pravRtti karavAmAM temanAmAM vartato mAnakaSAya aMtarAya kare che. vaLI, potAnI tuccha bAhya zaktinA baLathI potAnA guNomAM utsukavALA hoya che, tethI prasaMge prasaMge potAnA guNonI zlAghA kare che, paraMtu svamukhe potAnA guNonI prazaMsA karavAmAM ziSTa puruSonI jema lajjA pAmatA nathI. vaLI, potAnA guruvargamAM paNa namaskAra karavo Adi pravRtti karatA nathI. AvA prakAranA doSavALA mAnakaSAyathI yakta je jIvo che. teo sAdhajanathI nidita che ane lokamAM paNa A duSTa svabhAvavALA che. e prakAranI hIlanAne pAme che, ethI mAnakaSAyanA thatA vyakta cihnonuM samyam avalokana karIne ane paralokamAM thatAM tenAM anartha phaLonuM samyaguM Alocana karIne vivekI puruSe mAnakaSAyathI potAnA AtmAnuM rakSaNa karavuM joIe, jethI bAhubalInI jema aMtaHpraviSTa mAnakaSAya paNa guNavRddhimAM avarodhaka bane nahi ane zAstra bhaNavAnI pravRtti paNa mAnakaSAyane vaza niSphaLa jAya nahi. vaLI lokamAM ane ziSTa puruSone garyAnuM pAtra thAya nahi ane A lokanA ane paralokanA hitanI prApti thAya. rabA avataraNikA - tadidaM jAnanapi gurukarmA kazcinna budhyate, anyastu mahAtmA svalpenApi budhyate ityaahavataraNikArya :te AgAthA-25thI 27 sudhI mAnajanya anartho batAvyA te A, jANato paNa bhArekarmI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahezabhAlA bhAga-1 / gAthA - 28 koIka jIva bodha pAmato nathI, vaLI anya mahAtmA svalpathI paNa=svalpa upadezathI, bodha pAme che e pramANe kahe che gAthA : - theveNa vi sappurisA, saNakumAro vva kei bujjhati / dehe khaNaparihANI, jaM kira devehiM se kahiyaM / / 28 / / 43 gAthArtha : keTalAka satpuruSo sanamAranI jema thoDAthI paNa bodha pAme che, je kAraNathI dehamAM kSaNaparihAnI= rUpano nAza, temane kharekhara be devo vaDe kahevAyo. II28aaaa TIDA : stokenApi nimitteneti zeSaH satpuruSAH sanatkumAravat kecid buddhyante, na tu sarve, gurukarmaNAM nimittazatairapyabodhadarzanAt / kathamasau buddhastadAha - dehe zarIre kSaNena svalpakAlena parihANI rUpahrAsaH kSaNaparihANiriti yatkila devAbhyAM se tasya kathitaM tadeva bodhakAraNaM jAtamiti samAsArthaH, vyAsArthaH kathAnakAd jJeyastaccedam zakraH svasabhAyAM sanatkumAracakravarttirUpaM varNayAmAsa tato'zraddhAnakutUhalAbhyAM avatIrNau dvirUpeNa praviSTau abhyakte sanatkumAre nirIkSitaM rUpaM / vismitau cittena pRSTau rAjJA - kiM bhavatorAgamanakAraNamiti / tAvAhatuH - bhavadrUpadarzanakautukaM, rAjAha - yadyevaM sadasyAgantavyaM, nirgatau devo / tato nirvvartitasnAnavilepanAlaGkAravastragrahaNabhojane saparivAre sabhopaviSTe rAjJi punaH praviSTau vilokya rUpaM saviSAdau sthitAvadhomukhau / rAjAha - kimetaditi tAvAhatuH ! 'saMsAravilasitaM prabhurAha - kathaM ? tAvAhatuH - yadrUpaM prAgbhavato dRSTaM tadanantaguNahInamidAnIM varttate / prabhurAha - 'kathaM jAnItaH ? ' tAvAhatuH - ' avadhinA' iti / tato nivedya zakravRttAntaM gatau, sanatkumAro'pi tadAkarNya yadetatsakalAzAmUlaM zarIrakaM tadapi kharatara ghamrmoSmAkrAntazakunigalacaJcalamiti cintayan gato vairAgyaprakarSaM, tRNavadapahAya rAjyaM pravrajita iti / / 28 / / TIDArtha : stokenApi pravrajita iti / / thoDAthI bhAga =thoDA nimittathI pe| DeTalAI satpuruSo sanatkrumAranI jema bodha pAme che, paraMtu sarva jIvo bodha pAmatA nathI; kema ke bhArekarmI jIvone seMkaDo nimittothI paNa abodhanuM darzana che, kevI rIte A=sanakumAra cakravartI, bodha pamADAyA tene kahe che -- dehamAM kSaNathI=svalpakALathI, parihAnI=rUpano nAza, e kSaNaparihAnI je kharekhara Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-28-29 be devo vaDe tema=sanaskumAra cakravartIne, kahevAyuM te ja bodhanuM kAraNa thayuM, e prakAre samAsArtha che, vistArArtha kathAnakathI jANavo ane te kathAnaka A che - zakrae potAnI sabhAmAM sanaskumAra cakravartInA rUpanuM varNana karyuM, tethI azraddhA ane kutUhalathI be devo brAhmaNarUpathI UtaryA, pravezyA, telamardana karAyelA sanaskumAra hote chate rUpa jovAyuM, cittathI vismaya pAmyA, rAjA vaDe pUchAyA - tamArA AgamanamAM zuM kAraNa che ? te bannee kahyuM - tamArA rUpanA darzananuM kautuka AgamananuM kAraNa che, rAjA kahe che - jo A pramANe che to sabhAmAM AvavuM, banne devo nIkaLyA, tyArapachI samApta karAyelA snAna-vilepana-alaMkAra-vastragrahaNa-bhojana hote chate, parivAra sahita rAjA sabhAmAM birAjamAna thaye chate, pharI be devoe praveza karyo. rUpane joIne viSAdavALA thayA, nIcA mukhavALA rahyA, rAjA kahe che - A zuM che ? arthAt kema viSAda dekhAya che ? te be devoe kahyuM - saMsAranuM vilasita. rAjA kahe che - kevI rIte ? te banne kahe che - tamAruM pUrvamAM je rUpa jovAyuM, tenAthI anaMtaguNahIna hamaNAM varte che. rAjA kahe che - kevI rIte jANo cho ? te bee kahyuM - avadhithI avadhijJAnathI, tyArapachI zakrano vRtAMta nivedita karIne banne devo gayA, sanaskumAra paNa tene sAMbhaLIne "je A sakala AsthAnuM mULa zarIra che=sakala sukhanI zraddhAnuM mULa zarIra che, te paNa atyaMta garamInI uSmAthI AkrAMta zakuninA gaLA jevuM caMcaLa che e pramANe ciMtavana karatA vairAgyanA prakarSane pAmelA tRNanI jema rAjyane choDIne pravrajita thayA. 28 bhAvArtha : gAthA-rapathI ra7 sudhI mAnanuM anarthakArI svarUpa prAyaH sarva dRSTiothI spaSTa karyuM, jene sAMbhaLIne keTalAka sapuruSo sanaskumAranI jema bodha pAme che arthAt te upadeza pUrve koIka mAnane vaza zAstrAbhyAsane nirarthaka karatA hoya, sadanuSThAna niSphaLa karatA hoya, teo paNa prastuta upadezane sAMbhaLIne mAnakaSAyano tyAga karIne sanmArgamAM pravarte che, jema sanakumAra cakravartIne dehamAM kaMIka rUpano mada thayela, topaNa vivekane abhimukha cittavALA te mahAtmAe devonA kathanathI vairAgyane pAmIne madano to tyAga karyo, paraMtu saMyama grahaNa karIne hitanI paraMparA prApta karI, tema yogya jIvo paNa prastuta upadezane sAMbhaLIne potAnA madano tyAga kare to sarva kalyANanI prApti thAya. vaLI, keTalAka gurukarmavALA jIvo vAraMvAra upadezathI sanmArgane prApta kare che, jyAre kliSTa karmanA udayavALA jIvo koI prakAranA upadezathI kaSAyanuM nivartana karI zakatA nathI, paraMtu zAstraadhyayana-tapa Adi kriyAo sarva mAnakaSAyane vaza saMsAranI vRddhinA kAraNarUpe ja seve che. ll28aaaa avataraNikA :tadevaM rUpasyAnityatoktA, adhunA sarvasyocyate tadAha Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-29 45 avatarazikSArtha : A rIte rUpanI anityatA kahevAI=madanivAraNamAM sanaskumAranuM daSTAMta batAvIne rUpanI atityatA kahevAI, have sarvatI anityatA kahevAya che, tene kahe che - gAthA: jai tA lavasattamasuravimANavAsI vi parivaDaMti surA / ciMtijjaMtaM sesaM, saMsAre sAsayaM kayaraM / / 29 / / gAthArtha: jo lavasAmasuravimAnavAsI devo paNa pratipAtane pAme che, to ciMtana karAtuM zeSa saMsAramAM kayuM zAzvata che? arthAt kAMI zAzvata nathI. ra9ll TIs: mAnaM mAH sampadAderAkRtigaNatvAt kvipa, saptabhirapUryamANairmAH paricchedaH prApyatayA mokSagamanayogyAnAmAyuSkasya yeSAM tAni saptamAni, lavaiH kAlavizeSaiH saptamAni lavasaptamAni, kAni ? suravimAnAni anuttaravimAnAnItyarthaH teSu vAsaH sthAnaM, sa vidyate yeSAM te lavasaptamasuravimAnavAsinaH, te'pi, yadi tAvatpratipatanti svasthitikSaye cyavante surA devAH, cintyamAnaM zeSaM vastu saMsAre zAzvataM nityaM katarat ? na kiJcid dRSTAntamAtreNApyastIti bhAvaH / athavaivaM vyAkhyAyatemAnaM mAH paricchedaH sampadAderAkRtigaNatvAt kvip / sapta ca te mAzca saptamAH, ekapadavyabhicAre'pi samAsaH, lavaH kAlavizeSaH, lavAnAM saptamAH lavasaptamAH, avidyamAnA lavasaptamAH yeSAM te alavasaptamAH, yatirmuni, ryate vo yatitA'nagAratA, pUrvabhave, yatitAyAmalavasaptamAH yatitA'lavasaptamAH, yatitAlavasaptamAzca te surAzca yatitA'lavasaptamAsurAH / vizeSaNAnyathAnupapattyA'nuttarasurAH pUrvabhave yato yatayo muktiprAptiyogyA santo nyUnasaptAyulavatvAd bhavanti, teSAM vimAnAni AlayA yatitAlavasaptamAsuravimAnAni teSu vAso'vasthAnaM sa vidyate yeSAM te yatitAlavasaptamAsuravimAnavAsinaH surAH, evaM mAzabdasya hasvatvaM sUtre prAkRtatvAt te'pi yadi patanti cyavante suH pradhAno rAH artho yasya sa surAH, taM sambodhya kathyate / cintyamAnaM paryAlocyamAnaM zeSamasAram, anuttarasurApekSayA saMsAre saMsRtau zAzvataM nityaM katarat kiM syAt ? na kiJcidityarthaH / / 29 / / ToDArtha :mAnaM mAH ..... kiJcidityarthaH / / vasattamamA rahelA ma zAno artha 32 cha - bhAna arthamA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46. upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-29-30 mA che; kema ke saMpadAdinuM AkRtigaNapaNuM hovAthI vivat pratyaya che, mokSagamananI yogyatAvALA jIvonA AyuSyanuM pAtapaNuM hovAne kAraNe apUryamAna evA sAta vaDe mA=pariccheda che jeone te saptama che, lavo vaDeHkALavizeSa vaDe sAta lavasaptama che, koNa che ? suravimAno=anuttara vimAno, teomAM vAsa=sthAna, te vidyamAna che jeone te lavasaptama suvimAnavAsI, te paNa devo jo svasthiti kSaya thaye chate auve che, to ciMtyamAna zeSa vastu saMsAramAM kaI zAzvata=hitya che ?=koI nathI koI dAMtamAtrathI paNa nathI e prakArano bhAva che. athavA A pramANe vyAkhyAna karAya che, mAna arthamAM mA zabda che pariccheda arthamAM che; kema ke saMpadAdinuM AkRtigaNapaNuM hovAthI vizva pratyaya che, sAta evA te mA=pariccheda, te saptamA che, ekapadanA vyabhicAramAM paNa samAsa che, lava kALavizeSa che, lavonA sAta lavasaptamA avidyamAna lavasaptama che jeone te alavasaMkhamAM te alavasaptamA yati muvi che, yatino bhAva yatitA che, pUrvabhavamAM yatitAmAM alavasaptamA yatitA alavasaptamA che, yatitA alavasaptamA evA te devo yatitA alavasatamA devo. vizeSaNanI anyathA anupapati dvArA anuttarasuro che teo pUrvabhavamAM je kAraNathI muktiprAptine yogya yatio chatAM nyUna sapta AyulavapaNuM hovAthI thAya che=anuttara suro thAya che, teonAM vimAno=Alayo, teomAM=vimAnomAM, vAsa=avasthAna, te vidyamAna che jeone yatitA alavasaptamA sura vimAnavAsI suro ja che, teo paNa jo nAza pAme che, su pradhAna rA=artha che jene te suro tene saMbodhine kahevAya che, ciMtana karAtuM paryAlocana karAtuM, zeSa asAra che, anuttarasuranI apekSAe saMsAramAM=saMskRtimAM, zAzvataHnitya-avasthita, kaI vastu thAya arthAt koI nathI. 1ra bhAvArtha lavasaptama devo mokSaprAptine yogya sopakrama karmavALA hoya che ane sAta lavanA AyuSyamAM te karmano nAza karIne mokSane pAmI zake tevA che, topaNa teTaluM AyuSya alpa hovAthI anuttara vimAnamAM jAya che, jyAM zreSTha koTInI bhogasAmagrI ane sukhamaya jIvana che, teo paNa AyuSya kSaya thavAthI ve che, tethI puNyanA prakarSathI prApta te sukha paNa zAzvata nathI to saMsAranuM kayuM sukha zAzvata hoI zake ? mATe tuccha azAzvata sukhanI AsthA choDIne zAzvata sukhanI AsthA dhAraNa karavI joIe ane tevuM sukha sarvathA asaMgapariNatithI prApta thAya che, mATe saMsAranAM sarva sukho anitya che tema nizcaya karIne tenA nirmamabhAvane pragaTa karavA yatna karavo joIe ane zAzvata sukhanuM kAraNa evA asaMgabhAvane sevavA yatna karavo joIe. rilA avataraNikA : ata eva sAMsArikasukhapratibandhAbhAvopadezArthaM prmaarthtstdbhaavmaahavataraNitArtha :AthI ja=saMsAramAM bAhya sAmagrIthI prApta thatuM koI sukha zAzvata nathI AthI ja, sAMsArika Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-30 sukhanA rAganA abhAvano upadeza ApavA mATe paramArthathI tenA abhAvane kahe che=saMsAramAM sukhano abhAva che tene kahe che - gAthA : kaha taM bhannai sokkhaM, sucireNa vi jassa dukkhamalliyai / jaM ca maraNAvasANe, bhavasaMsArANubaMdhiM ca / / 30 / / gAthArtha - tene=anuttaravAsI sukhane, kevI rIte sukha kahevAya ? jenA sucirathI paNa anuttaravAsI sukhanA dIrghakALa pachI paNa, duHkha prApta karAya che-garbhAvAsanuM duHkha prApta karAya che ane maraNarUpa avasAnamAM je bhavanA saMsaraNanA anubaMdhavALuM che tene kevI rIte sukha kahevAya ? arthAt kahI zakAya nahi. II3oll TIkA : kathaM tad bhaNyate saukhyaM ? sucireNApi bahukAlenApi yasya duHkhamAlIyate AzliSyati, yadanantaraM duHkhaM bhavatItyarthaH / tadanenAnuttarasurasukhasyApyanantaraM garbhajaduHkhA''zleSAtpuNyA'nubandhipuNyajanitasyApyabhAvo darzitaH / adhunA pApAnubandhipuNyajanitasyAha-yacca maraNarUpamavasAnaM paryanto maraNAvasAnaM, tasmin, bhavantyasminnAnArUpAH prANina iti bhavo nArakAdiH, tasmin saMsaraNaM paryaTanaM bhavasaMsArastamanubaddhaM zIlaM yasya tadbhavasaMsArAnubandhi / cazabdAdanantaraM duHkhAzleSi ca / tatsutarAM sukhatayA vaktuM na zakyamiti / / 30 / / TIkArya : ghaM ... zani | kevI rIte te sukha kahevAya ? sucirathI paNa=bahukALathI paNa, jene duHkha AzleSa kare=jetA pachI duHkha thAya che tene sukha kahI zakAya nahi, te kAraNathI AnA dvArA anuttarasuranA sukhanI paNa anaMtaracyavana pachI, garbhaja duHkhano AzleSa hovAthI puNyAnubaMdhI puNyatita sukhano paNa abhAva batAvAyo. have pApAnubaMdhI puNyatita sukhane kahe che - je maraNarUpa avasAna=maraNa avasAna, temAM, AmAM nAnA prakAranA prANIo thAya che e bhava nArakAdi, temAM saMsaraNa=paryaTana=maraNa avasAna, temAM, AmAM anekarUpa jIvo thAya che te tArakAdi bhava temAM saMsaraNa=paryaTana e bhavasaMsAra che tenA anubaMdha karavAno svabhAva che jene te bhavasaMsAra anubaMdhI, 4 zabdathI anaMtaramAM duHkha AzleSI che te=maraNanA avasAtamAM bhavanuM anubaMdhI evuM te, atyaMta sukhapaNAthI kahevA mATe zakya nathI. [30] Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-30-31 bhAvArtha : saMsAranuM sukha puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI ane pApAnubaMdhI puNyanA udayathI janita che, tethI je jIvo saMyamanI sAdhanA karIne anuttara devalokamAM gayA che, teone devabhUvamAM sarva prakAranA upadrava rahita cittanI svasthatArUpa ane indriyonI sarva prakAranI anukULatArUpa apUrva sukha che, topaNa karyajanita sukha kyAreya zAzvata rahI zake nahi, tethI devabhavanuM karma samApta thAya che, tyAre te anuttaravAsI devo paNa manuSyabhavamAM janma le che, tyAre garbhaja duHkhane prApta kare che, tethI je sukhanI uttaramAM duHkhanI prApti hoya tevuM puNyAnubaMdhI puNyathI janita sukha paNa paramArthathI sukha nathI. vaLI jeoe koIka rIte zubhabhAva karyo che ane cittamAM atyaMta viparyAsa varte che, evA jIvo te zubhabhAvanA baLathI puNya laIne manuSyabhavamAM ke devabhavamAM Ave che, topaNa bhoga pratyeno saMzleSarUpa pariNAma atitIvra che, tethI bhogamAM ja sArabuddhi che tevA jIvo zubhabhAvathI je puNya bAMdhe che te pApAnubaMdhI puNya che ane teno vipAka prApta thAya tyAre manuSyabhavamAM ke devabhavamAM sukhanI prApti thAya che, topaNa mRtyu pachI saMsAranA paribhramaNarUpa anarthonI paraMparA prApta thAya che evAM aneka duHkhonI viDaMbanAnA kAraNabhUta sukhane sukha kaI rIte kahI zakAya ? arthAt kahI zakAya nahi. AnAthI e phalita thAya ke puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI thanAruM sukha ke pApAnubaMdhI puNyanA udayathI thanAruM sukha udayakALamAM sukhanuM vedana karAve che topaNa je sukhamAM alpa paNa duHkhanI prApti hoya tene sukha kahI zakAya nahi, tethI puNyAnubaMdhI puNyanI uttaramAM paNa garbhAvAsanuM duHkha che, mATe paramArthathI tene sukha kahI zakAya nahi ane pApAnubaMdhI puNyanA sukhamAM to bhogakALamAM paNa gADha saMzleSane kAraNe aMtaraMga phleza che ane uttaramAM paNa sukhanA bhoga karatAM paNa pracura bhavaparaMparArUpa duHkha che, tethI ghaNA duHkhamAM lezamAtra sukhane sukha kahI zakAya nahi. Il30II avataraNikA : tadetad bahuzo'pi kathyamAnaM gurukarmaNAM manasi na lgtiityaahavataraNiyArtha: te A aneka prakArathI paNa kahevAtuM bhArekarmI jIvonA manamAM sparzatuM nathI, ene kahe che - gAthA : uvaesasahassehiM vi, bohijjaMto na bujjhaI koi / jaha baMbhadattarAyA, udAinivamArao ceva // 31 // gAthArtha : hajaro upadezothI paNa bodha karAto koIka jIva bodha pAmato nathI, je pramANe brahmadara rAjA ane udAyi rAjAne mAranAra jIva. I[31] Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 GTezabhAlA lAga-1 | gAthA-31 s:upadezasahasrairapi bodhyamAno na budhyate kazcit, kathamityAha-yathA brahmadattarAjA udAyinRpamArakazca / evakArasya kazcideva na budhyate, na tu sarva ityatra vyavahitaH sambandha iti samAsArthaH, vyAsArthaH kathAnakagamyaH / tatrAdyastAvat-brahmadattazcakravartI saJjAtajAtismaraNo janmAntarasahodarasaGgamArthaM 'yaH pazcArdhaM pUrayati tasmai svArdharAjyaM prayacchAmI'ti pratijJAyedaM zlokapAdadvayaM sadasi nyagAdIt'Asva dAsau mRgau haMsau, mAtaGgAvamarau tathA / ' tadAkarNya janAH paThitumArebhire / anyadA sa janmAntarasatkasahodarajIvaH purimatAlanagare vaNiksuto bhUtvA gRhItapravrajyaH saJjAtajAtismaraNastatraivAgataH, zrutvA ca araghaTTikena paThyamAnaM zlokArdhaM sa prAha-'eSA nau SaSTikA jAtiranyonyAbhyAM viyuktayoH / / 1 / / itarastu tad gRhItvA gato rAjakulaM, paThitaH prabhoH purataH sampUrNaH zlokaH / snehA'tirekeNa gato mUrchA rAjA, candanarasasekAdibhirlabdhA cetanA / na mayA pUrito'yamiti vilapatrasau mocitaH kadarthakebhyaH, pRSTazca 'ko'sya pUraka' iti / sa prAha-'araghaTTasamIpavartI muniH / ' tato bhaktisnehAkRSTacittaH saparikaro nirjagAma rAjA, dRSTo muniH, tuSTazca cetasA, vanditaH savinayam, upaviSTastadantike / muninApyArabdhA dezanA, darzitA bhavanirguNatA, varNitAH karmabandhahetavaH, zlAghito mokSamArgaH, khyApitaH zivasukhAtizayaH, tataH saMvignA pariSat, na bhAvito brahmadattaH prAha ca bhagavan ! yathA svasaGgamenAlAditA vayaM, tathAlAdayatu bhavAn rAjyasvIkaraNena, pazcAttapaH samameva kariSyAvaH etadevaM ca tapaHphalam / munirAha-'yuktamidaM bhavadupakArodyatAnAM, kevalaM durlabheyaM mAnuSAvasthA, satatapAtukamAyuH, caJcalA zrIH, anavasthitA dharmabuddhiH, vipAkakaTavo viSayAH, tadAsaktAnAM dhruvo narakapAtaH / durlabhaM punarmokSabIjaM, vizeSato viratiratnaM, tattyAgAd na dustaranarakapAtahetuH katipayadinabhAvi rAjyAzrayaNamAlAdayati ceto viduSAM, tatparityajA'muM kadAzayaM, smara prAgbhavA'nubhUtaduHkhAni, piba jinavacanAmRtaM, saJcara taduktamArgeNa, saphalIkuru manujajanmeti / sa prAha-'bhagavannupanatasukhatyAgenA'dRSTasukhavAJchA'jJatAlakSaNaM, tanmaivamAdiza, kuru matsamIhitaM ?' tataH punaruktamukto'pi yadA na pratibuddhyate tadA cintitaM muninA, 'AH ! jJAtaM mayaitat, yadAvAM mAtaGgabhave citrasambhUtanAmAnau zramaNako santau gatau gajapuraM, praviSTo'yaM gocare, khalIkRto namucimantriNA, saJjAtakopatayA tejonisargodyatena mukto vadanena dhUmaH samAkulIbhUtAcca janAdvijJAya vRttAntamAgatastatra sanatkumAracakravartI tatastena mayA copazamitaH kRcchreNa, prapannAvanazanaM, vanditau ca sA'ntaHpureNa cakravartinA, tataH strIratnA'lakasaMsparzavedanajAtA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GuhezabhAlA bhAga - 1 / gAthA - 39 'bhilASAtirekeNa mayA nivAryamANenApi kRtaM tatprAptyarthaM sambhUtena nidAnaM tadidaM vijRmbhate / ataH kAladaSTavadasAdhyo'yaM jinavacanamantratantrANAmiti gato'nyatra muniH, kAlena mokSaM ca / itarastu saptamanarakapRthivImagamaditi / Cho dvitIyakathAnakamadhunA-pATaliputre koNikasutodAyirAjenA'hAri rAjyaM kasyacinnRpateH tatsuto jagAmojjayinIM, tasyAH prabhorudAyimatsariNaH purato'sAvAha - ' ahaM taM mArayiSye', bhavatA tu sAhAyyaM kAryamityabhidhAya gataH sa pATaliputre, cirAdaprAptAnyopAyena anivAritapravezatadabhyarhitA''cAryasamIpe prapannaM tena sAdhuliGgam / abhyastA dvividhA zikSA, raJjitAH sAdhavaH, sthitastanmadhye dvAdazavarSANi / sa codAyinRpo'STamIcaturdazyAdiSu pauSadhaM vidhatte sma / sUrayastaddharmadezanArthaM rAtrI gacchanti sma / sa cAntarAntarA pravartamAno'pyapariNatatvAnna nItaH pUrvam / anyadA tu vikAlavelAyAM pravRtteSu guruSu jhaTityupasthito nItaH / tato dharmadezanayA sthitvA prasuptayorguru- nRpayoH pUrvagRhItAM kaGkalohazastrikAM rAjagalake nidhAyA'pakrAnto'sau na nivArito rAjJaH ArakSairmuniriti kRtvA / rudhirasekAdvibuddhAH sUrayaH, na dRSTaH sAdhuH dRSTaM tadvilasitaM tato 'nAnyaH pravacanamAlinyakSAlanopAya' iti saJcintya dattasiddhA''locanena namaskArapUrvakamApUrya dharmadhyAnaM dattA saiva zastrikA nijagale iti / sa ca pApastAdRzaM sAhasaM kRtvA gato nijarAjamUlam / kathito vRttAntaH, 'adraSTavyastvamapasara dRSTimArgAd' iti niSkAsitazca tena / tiSThatazca sAdhumadhye tAvantaM kAlamavazyaM bhAvInyupadezasahasrANi na cAsau tai buddhastadvadanyo'pi kazcit kliSTajanturna budhyata ityupanayaH / / 31 / / TIDArtha : upadezasahastrairapi ityupanayaH / / bharo upadezathI jo rAto DoI jodha pAmato nathI, devI rIte bodha pAmato nathI ? ethI kahe che je pramANe brahmadatta rAjA ane udAyinRpamAraka. vakArano koIka ja bodha pAmato nathI, paraMtu sarva nahi e prakAre vyavahita saMbaMdha che, A prakArano saMkSipta artha che, vistArathI artha kathAnakathI jANavo. ***** tyAM paheluM kathAnaka thayelA jAtismaraNavALA brahmadatta cakravartIe pUrvajanmanA bhAInA saMgama mATe 'je pAchaLanA ardhane pUre tene potAnuM ardharAbhya AyuM' se prabhAeMge pratijJA GarIne yA sonAM me ya2za sabhAmAM dyAM - Asva dAsau mRgau haMsau, mAtaGgAvamarau tathA / tene sAMbhaNIne soDokhe SosavAnuM za3 ryu, kheDavAra te pUrva4nmanA lAIno chava purimatAla nagarathI zreSThiputra thaIne grahaNa karAyelI pravrajyAvALo, thayelA jAtismaraNavALo tyAM ja Avyo ane araghaTTiGa vaDe=r3avA para yAsatI reMTavANA vaDe SosAtA soDArdhane sAMbhaNIne teege udhuM - eSA nau SaSTikA jAtiranyonyAbhyAM viyuktayoH ||1|| jIbhe vaNI - reMTavANo vaNI, tene soardhane, grhe| urIne - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-31 rAjakula gayo, rAjAnI AgaLa saMpUrNa gAthA bolAI, snehanA atirekathI rAjA mUrchAne pAmyA, caMdanarasanA siMcana Adi dvArA cetanA prApta karAI, mArA vaDe AgAthA, pUrNa karAI nathI, e pramANe bolato A= reMTavALo, kadarthanA karanArAothI mukAyo ane puchAyo, AnogAthAno pUrNa karanAro koNa che, teNe kahyuM -- araghaTTanI pAse rahelA muni. tyArapachI bhakti ane snehathI AkRSTa cittavALo rAjA parivAra sahita nIkaLyo, muni jovAyA ane cittathI harSita thayA, vinaya sahita vaMdana karAyA, tenI pAse besAyuM-rAjA vaDe muni pAse besAyuM, muni vaDe paNa dharmadezanA zarU karAI, bhavanirguNatA dekhADAI, karmabaMdhanA hetuo varNana karAyA, mokSamArga vakhANAyo, zivasukhano atizaya kahevAyo, tethI parSadA saMvega pAmI, brahmadatta bhAvita na thayo ane kahe che bhagavan ! je pramANe svasaMgamathI ame AAdita karAyA, tema tame rAjya svIkAra karavA vaDe AhlAda karo, pachIthI sAthe ja ApaNe tapa karazuM; athavA A ja tapanuM phala che. muni kahe che - upakAramAM udyata evA tamane A yukta che, phakta A manuSya avasthA durlabha che, AyuSya satata pAtavALuM che, lakSmI caMcaLa che, dharmabuddhi anavasthita che asthira che, viSayo vipAkathI kaDavA che, temAM Asakta thayelAono nizce narakamAM pAta che, vaLI mokSabIja durlabha che, viratiratna vizeSathI durlabha che, tenA tyAgathI viratinA tyAgathI, dustara evA narakanA pAtanuM kAraNa keTalAka divasa thanAruM rAjyanuM AzrayaNa vidvAnonA cittane AhlAda karatuM nathI, tethI A kadAzayane=kharAba Azayane, tyAga kara, pUrve anubhavelAM duHkhonuM smaraNa kara, jinavacanAmRtane pI, temanA kahevAyelA mArgathI cAla, manuSyajanmane saphaLa kara, terAjA, kahe che he bhagavan ! pAse rahelA sukhanA tyAgathI adRSTa sukhanI icchA ajJatAnuM lakSaNa che, tethI e pramANe na kaho, mArA icchitane karo. tyArapachI vAraMvAra kahevAyelo paNa jyAre pratibodha pAmato nathI, tyAre muni vaDe vicArAyuM - te A jaNAyuM, jyAre ame banne mAtaMgabhavamAM citra-saMbhUta nAme zramaNa chatA gajapura gayelA, gocaramAM A pravezyo, namuci maMtrI vaDe skhalanA karAyo, thayelA koSavALA agni kADhavAmAM udyata evA mukha vaDe dhumADo mukAyo, samAkulIbhUta thayelA janathI vRttAMtane jANIne sanakumAra cakravartI AvyA, tyArapachI tenA vaDe ane mArA vaDe kaSTathI upazAMta karAyo, anazanane ame svIkAryuM, aMtaHpura sahita cakravartI vaDe ame banne vaMdana karAyA, tyArapachI strIratnanI laTanA sparzanA vedanathI thayelA abhilASanA atirekathI mArA vaDe nivAraNa karAtAM paNa saMbhUta vaDe tenI prApti mATe niyANu karAyuM, te A vilasita che, AthI kAladaSTanI jema jinavacana maMtra-taMtrone A asAdhya che ane muni kAlathI mokSane pAmyA, bIjo vaLI-brahmadatta, sAtamI narakapRthvImAM gayo. - 51 - have bIjuM kathAnaka pATalIputramAM koNikaputra udAyirAjA vaDe koIka rAjAnuM rAjya haraNa karAyuM, teno putra=jenuM rAjya haraNa karAyuM che teno putra, ujjayinI gayo, udAyinA dveSI evA tenA svAmInI=ujjayinInA rAjAnI AgaLa A kahe che -- huM tene mArIza, tamAre sahAya karavI, e pramANe kahIne te pATalIputramAM gayo, cirakAle nahi prApta thayelA anya upAyavALA tenA vaDe nahi nivAraNa karAyelA pravezavALA te rAjAnI pAse rahelA AcArya pAse sAdhuliMga prApta karAyuM, be prakAranI zikSA=grahaNa-Asevana zikSA abhyasta karAI, sAdhuo khuza karAyA, Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-31 teonI madhyamAM bAra varSa rahyo ane te udAyi rAjA AThama-caudaze pauSadhane karatA hatA, sUri dharmadezanA mATe rAtrie jatA hatA ane vacce vacce pravartato paNa apariNatapaNAthI pUrve laI javAyo na hato, tyAre vaLI vikAlavelAmAM pravRtta guru hote chate ekadama upasthita thayelo laI javAyo, tyArapachI dharmadezanA vaDe rahIne sUtelA evA guru ane rAjA hote chate pUrvagrahaNa karAyelI kaMkalahazastrikAne rAjAnA gaLe mUkIne rAjAnuM gaLuM kApIne, A bhAgyo, muni che e pramANe karIne rAjAnA ArakSako vaDe nivAraNa karAyo nahi, rudhiranA sparzathI AcArya jAgyA, sAdhu na jovAyo, tenuM vilasita jovAyuM, tethI pravacananA mAlinyane dhovAno upAya bIjo nathI, e pramANe vicArIne apAyelA siddhanA AlocanavALA temanA vaDe namaskArapUrvaka dharmadhyAnane pUrIne te ja zastrikA potAnA gaLAmAM mukAI. bIjo vaLI mAranAra sAdhu, potAnA rAjA pAse gayo, vRttAMta kahevAyo, nahi jovA yogya tuM daSTimArgathI basa, e pramANe tenA vaDe kaDhAyo, sAdhunI madhyamAM rahetAne teTalo kALa hajAro upadeza avazya thayA, teo vaDe A bodha na pAmyo, tenI jema anya paNa koI kliSTa jaMtu=bhArekarmI jIva, bodha pAmato nathI e pramANe upanaya che. Il31 bhAvArtha : pUrvamAM gAthA-24mAM kahyuM ke je je samaye jIva je je bhAvo kare che te te pramANe zubhAzubha karma bAMdhe che, mATe jIve zubha ja bhAva karavo joIe, paraMtu garvAdithI dUSita bhAva karavo joIe nahi, jema bAhubalIe garvathI eka varSa dhyAna karyuM, topaNa kevaLajJAna prApta thayuM nahi. vaLI, jeo madavALA che teone guru paNa upadeza ApI zake tema nathI ane keTalAka madavALA paNa svalpa nimittathI bodha pAme che, A rIte batAvyA pachI sanakumAra cakravartInA dRSTAMtamAM rUpanI anityatA batAvI, tema anuttaravAsI devonA sukhanI paNa anityatA batAvI. A prakAre upadeza ApavAthI ghaNA yogya jIvo madano tyAga karI ane saMsAranI anityatAnuM bhAvana karI nityasukhanA arthI bane che, Ama chatAM keTalAka bhArekarmI jIvo hajAro upadeza ApavA chatAM paNa bodha pAmatA nathI, jema brahmadatta cakravartI ane udAyi rAjAne mAranAra vinayaratna bodha pAmyA nahi. brahmadatta cakravartIne jAtismaraNa thayeluM, pUrvabhava smRtimAM che, chatAM viSayonI gADha Asaktine kAraNe dharma karavA mATe temanuM citta tatpara thayuM nahi. vaLI, vinayaratnae udAyi rAjAne mAravA mATe dIkSA lIdhI, tyArapachI saMyamanuM pAlana karyuM. bAhya AcAro suMdara pALyA, te vakhate saMyamajIvananA uttama AcAro vagerethI paNa tene mArgano leza paNa bodha thayo nahi, tenuM kAraNa teomAM vartatAM gADha karmo ja che, AthI ja ghaNA yogya jIvo paNa dharmabuddhithI saMyama grahaNa kare che topaNa gADha karmanA udayanA vazavALA teo svamati anusAra zAstraadhyayana ane kriyA karIne Atmahita sAdhI zakatA nathI. zAstra bhaNe, chatAM teone zAstrano pAramArthika upadeza sparzato nathI, te sarvamAM te jIvomAM vartatAM gADha karmo kAraNa che, jeo haLukarmI che teo ja kaSAyonI viDaMbanA ane saMsAranI anityatAnuM bhAvana karIne nitya Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-31-32 53 evA mokSasukhanA arthI bane che ane teo ja mokSa prAptinA eka upAyabhUta sarvajJanA vacanane parataMtra thaIne, guNavAna guru pAsethI satsAstro bhaNIne tattvanI prApti kare che, teonA cittamAM bhagavAnanA vacanano pAramArthika bodha sparze che. rUpA avataraNikA - ata eva ye na pratibudhyante teSAM brhmdttvdpaaymupdrshynnaahavataraNikArya : AthI ja=jeo bhArekarmI che teonA cittamAM bhagavAnanuM vacana sparzatuM nathI AthI ja, jeo brahmadattanI jema bodha pAmatA nathI. teonA atarthane batAvatAM kahe che - gAthA : gayakanacaMcalAe, aparicattAe rAyalacchIe / jIvA sakammakalimalabhariyabharA to paDaMti ahe / / 32 / / gAthArtha : hAthInA kAna jevI caMcaLa, nahi tyAga karAyelI rAjyalakSmI vaDe potAnA karmarUpa kAdavathI bharAyelA bhAravALA jIvo tenAthI narakamAM paDe che. II3rA TIkA : gajakarNa iva caJcalA gajakarNacaJcalA tayA aparityaktayA rAjalakSmyA hetubhUtayA, jIvAH svakarmava kalimalaM kilbiSaM tasya bhRtaH pUrNaH kRto bharo yaiste svakarmakalimalabhRtabharAssantastataH patanti yAnti adho naraka iti // 32 / / TIkArya : anati | hAthInA kAnanI jema caMcaLa gajakarNa caMcaLA teNI vaDe, nahi tyAga karAyelI hetubhUta rAjyalakSmI vaDe jIvo svakarmarUpa kAdava teno bharAyelo pUrNa karAyelo bhAra, che jeo vaDe teo svakarmarUpa kAdavathI bharAyelA bhAravALA chatA tenAthI adha=narakamAM, jAya che. 3rA. bhAvArtha : saMsAranI bAhya samRddhi atyaMta caMcaLa che ane jeone tenA pratye gADha mUcche che teo temAM ja Asakta rahenArA che ane tenAthI kliSTa karmo bAMdhIne narakanA pAtane prApta kare che. vaLI, keTalAka jIvo bAhya tyAga karavA chatAM caMcaLa evI rAjyalakSmInI jema caMcaLa evA mAna-sanmAnathI vAcya lakSmImAM rakta rahe che teo kvacit bAhyathI duSkara tapAdi kare, topaNa tuccha bAhya bhAvonA saMzleSanA baLathI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 BuozamAlA lAga-1 | gAthA-32-33 karma bAMdhe che ane te karmarUpI kAdavathI bharAyelA durgatiomAM jAya che, tethI mAtra bAhya tyAgathI ke mAtra bAhya samRddhithI jIva surakSita nathI, paraMtu aMtaraMga evA tattvanA bodhane pAmIne jeo kaSAyonA umUlana mATe yatna kare che teo ja saMsArathI AtmAnuM rakSaNa kare che. II3zA avataranis: AstAM tAvat paratra ihApi pApAni sAdhvasahetutvAd vAcamapi nAzayantItyAhamavatarAirtha : paralokamAM anartha dUra raho, ahIM paNa sAdhvasa hetupaNAthI pApo vANIno paNa nAza kare che arthAt sAkSAt kahI na zakAya evAM hoya che, ene kahe che - gAthA: vottUNa vi jIvANaM, sudukkarAiM ti pAvacariyAI / bhayavaM jA sA sA sA, paccAeso hu iNamo te / / 33 / / gAthArtha: jIvonAM pApacaritro kahevA mATe atyaMta duSkara che, e prakAre he bhagavana! "je te te te e prakAre daSTAMta sUcana kare che, AvA prakAranuM tAruM daSTAMta che tArA jIvananAM tevAM pAponuM daSTAMta che. ||33|| s: vaktumapi jIvAnAM suduSkarANi suSThu duHzakyAni ityevaM pApacaritAni duSTaceSTitAni tAni bhagavan yA sA sA setyanena dRSTAntaM sUcayati ziSyaM pratyAha-pratyAdezo dRSTAnto huH pUraNArthaH ayam evambhUtaste tava, ataH pApacaritAni na kathaJcit kAryANItyabhiprAyaH, kathAnakamadhunA mahAvIrasya bhagavataH samavasaraNe bhillaH kazcinmanasA pRcchati sma / bhagavAnAha-bhadra vAcA pRccha, sa prAha-bhagavan ! yA sA sA seti ?, bhagavatoktaM-bhadra ! yA sA sA seti, gato bhillaH / tato gautamo lokaprabodhanArtham Aha-bhagavan 'kimanena pRSTaM ? kiM vA bhaTTArakaiH kathitaM ?', tato bhagavAMstavRttAntamAcacakSe-vasantapure'naGgaseno nAma suvarNakAraH strIlolatayA IpsitadAnapradAnena nijarUpopahasitAmarasundarINAM taruNastrINAM paJcazatAni patnItvena mIlayitvAparatayA prAsAde nidhAya rakSanAste sma / na ca svaparibhogavatIM vihAyAnyAsAM saMskAraM kartuM dadau / anyadA'nicchannIto mitreNa prakaraNe / avasaro'yamiti kRtvA kRtasnAnavilepanAbharaNanepathyA hastanyastadarpaNAH krIDitumArabdhAH patnyaH / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa paTezabhAlA lAga-1 / gAthA-33 samAyAto'sau gataH kopaM, gRhItvaikA hatA marmasu viyuktA'subhiH, cintitamanyAbhirasmAkamapyevaM kariSyatIti vicintya tAbhirbhayena muktA yugapadAdarzakAstasyoparimRtazca, mRte ca tasmin saJjAtaH pazcAttApaH, nAnyA gatiH patimArikANAmiti saJcintya praviSTAH jvalane sAmudAyikakarmavazAdekatra pallyAM tAH sajAtAzcauratayeti / prathamahatapatnIjIvastu kvacid grAme jAto dArakaH, suvarNakArastvanyayoniSu paryaTya samutpatrastadbhaginIbhAvena / pUrvabhavavAsanAvedhAdatimohotkaTatayA roditi sA pratikSaNaM, spRSTA kathaJcidavAcyadeze dArakeNa tUSNIM sthitA / ayamupAya iti punaH punaH spRzatyasau, dRSTaH pitRbhyAM, vArito'pyatiSThaniHsArito gehAd gataH palliM, saJjAtastadadhipatiH, itarApi vardhamAnA prabalakAmatarSatayA gatA kiJcid grAmam / patitAstatra te caurAH, samarpitastayA kiM mAM na nayata iti vacanenAtmA teSAM, jAtA sarveSAM patnI, tatkRpayA cAnItA tairanyApi strI, mameyaM rativighnaheturiti saJcintya kvApi gateSu teSu kSiptA tayA'sau kUpe, na dRSTA dvitiyA AgataistaiH, tato'nayedamanuSThitamiti vijJAyaivaM bahumohA kimiyaM sA madbhaginI bhaviSyatIti saJjAtazaGkaH pallIpatiH zrutvA madvArtAmeSa samAyAto na ca zaknoti praSTuM, tenoktaM yA sA sA seti / __asyAyamoM yA'sau madbhaginI sA kimeSA vanavartinI pApA ? mayA'pi kathitaM yA sA sA seti / tadAkA'ho / duranto viSayasaGgaH tadidamAyAtaM yadAha kazcitsarvAbhirapi naikopi tRpyatyekA'pi nA'khilaiH / dvitIyaM dvAvapi dviSTaH kaSTaH strIpuMsasaGgamaH / / iti vigaNya prabuddhA bahavaH prANina iti / tadanena saudaryAM gamanarUpaH svadoSo na prakAzitaH // 33 // TImArtha : vaktumapi ..... na prakAzitaH / / (r)ponai pApayastriI huSTa yeso , vA mATe 5 2 cha= atyaMta huzadhya cha, meza mAvAda ! yA sA sA sA dRSTAMtathI sUyana 43 cha, ziSya pratye kahe che - pratyAdeza=daSTAMta, A tAruM che, AthI pApacaritra koI rIte karavAM joIe nahi, e abhiprAya che. ve sthAna - mahAvIra svAmI bhagavAnane samavasaraNamAM koIka bhIle manathI pUchyuM, bhagavAne kahyuM - vANIthI pUcha, te kahe che - he bhagavan! je te te te? bhagavAna vaDe kahevAyuM - je te te te e pramANe. bhIla gayo. tyArapachI Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paka upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-33 gautamasvAmI lokanA prabodhana mATe kahe che - AnA vaDe zuM puchAyuM? athavA bhaTTAraka vaDe ApanA vaDe zuM kahevAyuM ? tethI bhagavAne tenA vRttAMtane kahyo - vasaMtapuramAM anaMgasena nAmano sonI icchita dAnapradAna vaDe potAnA rUpathI hasAI che amara suMdarI jemanA vaDe evI taruNa strIone strIlolapaNAthI pAMcaso patnIone meLavIne prAsAdamAM sthApana karIne rakSaNa karato hato ane potAnI paribhogavatIne choDIne anya strIone saMskAra zaNagAra karavA deto na hato. ekavAra nahi icchato, mitra vaDe vivAhAdi prasaMgamAM laI javAyo, A avasara che e pramANe karAyelA snAna-vilepana-AbharaNa-vastravALI hAthamAM grahaNa karAyelA darpaNavALI patnIoe krIDA karavAnuM zarU karyuM. Avelo evo A kopane pAmyo, grahaNa karIne ekaeka patnI, marmasthAnamAM haNAI, prANothI mukAvAI, bIjIo vaDe vicArAyuM - amane paNa A pramANe karaze, bhaya vaDe ekasAthe darpaNo tenA upara mukAyAM ane te marye chate pazcAttApa thayo, patine mAranAranI bIjI gati nathI e pramANe vicArIne agnimAM pravezI, sAmudAyika karmanA vazathI pallImAM corapaNAthI ekatra thaI, prathama haNAyelI patnIno jIva vaLI koIka gAmamAM bALaka thayo, sonI vaLI anya yoniomAM paryaTana karIne tenA bhaginIbhAvathI utpanna thayo, pUrvabhavanI vAsanAnA AvegathI atimohanA utkaTapaNAthI te pratikSaNa raDe che, bALaka vaDe koIka avAcya dezamAM spardhAyelI chAnI rahI, A upAya che e pramANe A vAraMvAra sparze che, mAtA-pitA vaDe jovAyo, vAraNa karAyelo nahi aTakato gharamAMthI kADhI mukAyelo pallImAM gayo, teno adhipati thayo, bIjI paNa=bhaginI paNa, vadhatI prabala kAmatRSApaNAthI koIka gAmamAM gaI te coro tyAM te gAmamAM, AvyA, teNI vaDe "zuM mane laI jatA nathI ?' e vacana vaDe AtmA teone samarpaNa karAyo, badhAnI patnI thaI. teo vaDe tenI dayAthI bIjI paNa strI lavAI. mane A bIjI strI, ratimAM vidanano hetu che e pramANe vicArIne teo gaye chate teNI vaDe A kUvAmAM naMkhAI, AvelA teo vaDe na jovAI, tethI A strI vaDe A AcaraNa karAyuM e pramANe jANIne zuM A bahu mohavALI mArI bhaginI haze, e pramANe thayelI zaMkAvALo pallIpati mArI vArtA sAMbhaLIne A Avyo, pUchavAne zaktimAna na hato, ethI tenA vaDe kahevAyuM - sA sA sA Ano A artha - je e mArI bhaginI te zuM A vAvartitI pApiNI ? mArA vaDe paNa kahevAyuM - yA sA sA sA, tene sAMbhaLIne aho duraMta viSayano saMga tethI A AvyuM jene koIka kahe che - sarva vaDe paNa eka paNa tRpti pAmato nathI, eka paNa strI badhA vaDe tRpti pAmatI nathI, bIjuM banne paNa eka puruSa bIjA puruSo paNa dveSI che, strI-puruSano saMgama kaSTa che. A pramANe jANIne ghaNA prANIo bodha pAmyA, tethI AnA vaDe pallIpati vaDe, saudaryA gamatarUpa=bhaginI sAthenA bhraSTAcArarUpa, potAno doSa prakAzita karAyo nahi. I33aaaa bhAvArtha - saMsArI jIvo karmane atyaMta paravaza hoya che, ethI dharmaparAyaNa thayA pachI paNa nimittone pAmIne na saMbhavI zake tevAM paNa pApo kare che je pApone vacanathI kahevAM paNa atyaMta duSkara che temAM daSTAMta Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padezamAlA bhAga-1 | gAthA-33-34 57 che, bhagavAna pAse potAnI bahena sAthenA saMbaMdhanA prasaMganI zaMkAvALo koIka cora pUche che ke je te che ke anya che ? bhagavAna uttara Ape che - te te che-tArI bahena ja te che, te dRSTAMtathI bodha thAya che ke kema te corane potAnuM pApa puchavAmAM kSobha thato hato tema dharmI jIvone paNa tevA prakAranAM pApaAcarito hoya che ke je koIne kahI zakAya nahi, tethI graMthakArazrI upadeza Ape che ke koI rIte pApaAcaraNA karavI joIe nahi; kema ke pApaAcaraNAmAM lAgeluM citta vRddhi pAmI tevAM pApo karaze je A lokamAM kahI zakAze nahi ane te pApanA bhArathI bharelo jIva durgatimAM paDaze. mATe yA sI sI sI dRSTAMtanuM avalaMbana laIne pApaAcaraNAnA parihAra mATe satata prayatnazIla rahevuM joIe, e prakArano upadeza che. Il33 avataraNikA : yastu svadoSaM pratipadyate tadguNaM dRssttaantenaahavataraNitArtha :vaLI je potAnA doSane svIkAre che, tenA guNane dagaMtathI kahe che - gAthA : paDivajjiUNa dose, niyae sammaM ca pAyavaDiyAe / to kira migAvaIe, uppannaM kevalaM nANaM / / 34 / / gAthArtha : potAnA doSone samyapha svIkArIne temanA pagamAM paDelAM mRgAvatI vaDe kevalajJAna prApta karAyuM. ll34ll TIkA : pratipadya doSAn nijakAnAtmIyAn samyak trikaraNazuddhyA, cazabdAdapunaHkaraNAbhyupagamena pAdayoH patitA pAdapatitA tasyA guruNyA iti gamyate, tataH kileti parokSAptavAdasUcakaH, mRgAvatyA utpannaM kevalajJAnamiti sakSepArthaH, vistarArthaH kathAnakagamyaH / taccedam kauzAmbyAM vIrasya bhagavataH samavasaraNe savimAnacandrAdityAvataraNena kAlamAnamajAnatI gatAsvAryacandanAdyAsvAryAsu sthitA mRgAvatI sAdhvI, gatau candrAdityau, ullasitaM timiraM, sasambhramA gatA upAzrayaM, dRSTA kRtAvazyakA saMstArakagatA tayA''ryacandanA AlocayantI AryacandanayA anavasthAdoSaparihArArthamupAlabdhA, nocitamidaM bhavAdRzInAM pradhAnakulajAtAnAmiti / tato guNavatsantApikAhamiti pazcAttApadandahyamAnamAnasA vigaladazrusalilA 'bhagavati ! kSamasva mama mandabhAgyAyAH Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-34 pramAdaskhalitamidamekaM, na punarIdRzaM kariSyAmi' iti vadantI patitA taccaraNayormugAvatI, tataH pravRddhaH zukladhyAnAnalaH, dagdhaM karmendhanam, utpannaM kevalaM jJAnam / atrAntare prasuptAryacandanA, viSadhare ca taddezena gacchati utpATya mRgAvatyA saMstArake nihito bahiHsthitastadbAhuH tato vibuddhayAryacandanayA mithyAduSkRtaM dattaM, nidrApramAdena mayA na prahitA tvam / kiM cAyaM karazcAlitaH ? ityuktA satyAha-ahireti, itarAha-kathaM jAnISe ? sA prAha-atizayena, itarA Aha-katareNa ?, sA prAha-kevalena ! tacchrutvA AryacandanA gatA pazcAttApaM patitA tatpAdayoriti / / 34 / / TIkArya : prasiddha ... tAiita potAnA doSone samyapha svIkArIne==Na karaNanI zuddhithI svIkArIne, e zabdathI pharI akaraNanA svIkArathI pagamAM paDyAMete gurunA pagamAM paDyAM, tenAthI samyapha doSatA svIkArathI, mRgAvatI vaDe kevaLajJAna utpanna karAyuM. vitta zabda parokSa evA AptavAdano sUcaka che, e pramANe saMkSepathI artha che, vistArathI artha kathAnakagamya che ane te A che - kauzAMbImAM vIra bhagavAnanA samavasaraNamAM vimAna sahita caMdra-sUryanA avataraNanA kAraNe samaya pramANane nahi jANatAM mRgAvatI sAdhvI Arya caMdanAdi sAdhvIo gaye chate rahyAM, caMdra-sUrya gayA, aMdhakAra phelAyo, mRgAvatI utAvaLe upAzraye gayAM, temanA vaDe karAyelA AvazyakavALA saMthArelAM Arya caMdanA jovAyAM, AlocanA karatAM mRgAvatI Arya caMdanA vaDe anavasthA doSanA parihAra mATe upAlaMbha apAyAM, pradhAna kuLamAM utpanna thayelAM tamane A ucita nathI, tethI huM guNavAna gurune saMtApa karanArI thaI, e pramANe pazcAttApathI baLAtA mAnasavALI "he bhagavatI ! maMda bhAgyavALI evI mAruM A eka pramAda alita kSamA karo, pharI AvuM karIza nahi e pramANe bolatAM mRgAvatI temanA caraNamAM paDyAM, tethI zukladhyAnano agni vRddhi pAmyo, karmabaMdhana baLI gayAM, kevalajJAna utpanna thayuM. eTalAmAM Arya caMdanA nidrAdhIna thayAM ane te sthAnathI viSadhara Avate chate bahAra rahelo temano hAtha upADIne mRgAvatI vaDe saMthArAmAM mukAyo, tethI jAgelAM Arya caMdanA vaDe mithyAdukRta karAyuM, tuM nidrA pramAdathI mArA vaDe mokalAI nathI arthAta tuM nidrAdhIna ema kahevAyuM nathI ane A hAtha kema calAvyo ? e pramANe kahevAyelAM chatAM kahe che - sApa Ave che, bIjAM caMdanabALA, kahe che - te kevI rIte jANyuM ? teNI kahe che - atizayathI, bIjAM caMdanabALA, kahe che - kayA atizayathI ? teNI kahe che - kevalajJAnathI, te sAMbhaLIne Arya caMdanA pazcAttApane pAmyAM, temanA pagamAM paDyAM. 34 bhAvArtha - je adhyavasAyathI je pApa thAya che te pApa te adhyavasAyathI viruddha adhyavasAya karavAthI nAza pAme che, tethI gAthA-33mAM kahyuM e pramANe ArAdhaka jIve pApaAcaraNA karavI joIe nahi ke je pApa Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa9 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-34-35 kahevAne mATe duSkara thAya, Ama chatAM koIka dvArA koIka pApa thaI jAya topaNa guNavAna guru pAse je mahAtmA potAnA thayelA pApano mana-vacana-kAyAnI zuddhipUrvaka svIkAra kare che ane adhyavasAyanI vizuddhine kAraNe pharI tevAM pApa nahi karavAno adhyavasAya varte che, tethI niSpApa jIvana pratyeno pravardhamAna zubha adhyavasAya te pApathI viruddha bhAvavALo hovAthI te pApano nAza kare che. eTaluM ja nahi, yAvatuM pApono nAza kare che; kema ke pApa pratyenI jugupsA sarva pApo pratye jugupsA karAvIne saMpUrNa pAparahita avasthA pratye jIvane sanmukha kare che, te pariNAma prakarSavALo thAya to te pariNAmathI sarva pApano nAza thAya che, AthI ja mRgAvatIne kevaLajJAnanI prApti thaI. ll34ll avataraNikA : tadevamiyamupAlabhyamAnApi na kaSAyitA, yazcAnyo'pyevaM kuryAta tdgunnmaahavataraNitArtha - A rIte upAlaMbha karAtI paNa A=mRgAvatI, kaSAyavALI thaI nahi ane je anya paNa A pramANe kare, tenA guNane kahe che - gAthA : kiM sakkA vottuM je, sarAgadhammammi koi akasAo / jo puNa dharejja dhaNiyaM, duvbayaNujjAlie sa muNI / / 35 / / gAthArtha : sarAga dharmamAM koI akaSAyavALo che, (e pramANe) kahevAne zuM zakya che ? je vaLI atyaMta durvacana uvAlita kaSAyone atyaMta dhAraNa kare arthAt atyaMta nigraha kare te muni che. ll35ll TIkA :___ 'kiM sakketi' kiM zakyam, anusvAralopadIrghatve prAkRtalakSaNAt, vaktuM, jezabdo vAkyAlaGkArArthaH / saha rAgeNa vartata iti sarAgaH, dveSopalakSaNaM caitat, sa cAsau dharmazca, tasmin sarAgadharme'dyatane kazcidavidyamAnakrodhAdikaSAyA'kaSAyo'stItyetat, kiM vaktuM zakyaM ? naivetyabhiprAyaH / yaH punarmahAtmA dhArayedanudayodayaprAptaviphalIkaraNena nigRhNIyAt, dhaNiyaM-atyarthaM, durvacanojjvAlitAn karNakaTukavAgindhanoddIpitAn kaSAyAn sa, manyate yathAvasthitamokSakAraNamiti muniH, punaHzabdasya vizeSaNArthatvAtsarAgadharme'pi vartamAno munireva vivekakalitatvAditi / / 35 / / TIkArya :'hiM savati' . tatkAiira II zuM zakya che?=sarAga dharmamAM koI akaSAyavALo che e pramANe Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-35-36 kahevuM zuM zakya che ? arthAt nathI ja, gAthAmAM viM savA zabdamAM anusvArano lopa ane dIrghapaNuM prAkRtapaNAne kAraNe che, ne zabda vAkyAlaMkAra arthavALo che, sarAdharme e arthane spaSTa kare che rAga sahita varte che, e sarAga ane A=rAga, dveSanuM upalakSaNa che ane te evo dharma te sarAgadharma che, temAM=adyatana evA sarAgadharmamAM, koI avidyamAna krodhAdi kaSAyavALo che, e kahevuM zuM zakya che ? arthAt nathI ja, e prakArano abhiprAya che, je vaLI mahAtmA atyaMta dhAraNa kare=anudaya ane udaya prAptanA vilIkaraNa dvArA atyaMta vigraha kare. kono nigraha kare ? ethI kahe che durvacanathI ujjJAlita karNakaTukavANIrUpa iMdhanathI uddIpta evA kaSAyono atyaMta nigraha kare te yathAvasthita mokSanA kAraNane mAne che ethI te muni che, punaH zabdanuM vizeSaNa arthapaNuM hovAthI sarAgadharmamAM paNa vartamAna muni ja che; kema ke vivekakalitapaNuM che. / / 35 / / bhAvArtha: je jIvo vItarAga thayA nathI teo rAga-dveSavALA che ane teo dharma karatA hoya topaNa teono dharma sarAgadharma che, tethI dharma pratyenA rAgathI ane adharma pratyenA dveSathI teo dharmamAM yatna karanArA che. tevA jIvomAM koI akaSAyI che, e pramANe kahevuM zuM zakya che ? arthAt zakya nathI; kema ke dharmanA rAgathI ane adharmanA dveSathI teo dharmanI pravRtti kare che. sarAga dharmavALA paNa kaI rIte akaSAyavALA saMbhavI zake te gAthAnA uttarArdhathI batAve che je mahAtmA anudayane pAmelA kaSAyone pratipakSanA bhAvanathI nigraha karI rahyA che arthAt kaSAya viruddha evA kSamAdi bhAvomAM cittane pravartAvIne anudayavALA kaSAyone kSINa zaktivALA karI rahyA che ane nimittane pAmIne udayane pAmelA kaSAyone viphaLa karI rahyA che, teo karNane na game tevA vANIrUpa agnithI uddIpta thayelA kaSAyone viphaLa kare che tevA mahAtmA muni che-mauna bhAvavALA che arthAt koI nimittane pAmIne kaSAya karatA nathI, paraMtu akaSAya bhAvanI vRddhine anukULa askhalita vyApAravALA che, mATe muni che. teo sarAga dharmamAM paNa akaSAyavALA che tema kahI zakAya che. II35|| avataraNikA : kimarthamete nigRhyante ityAzaGkyAmISAmapAyakAritAmAha avataraNikArya : kayA kAraNathI A=kaSAyo, nigraha karAya che ? e prakAranI AzaMkA karIne AmatI=kaSAyonI, anarthakAritAne kahe che Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 211211-39 gAthA : kaDuyakasAyatarUNaM, puSkaM ca phalaM ca dovi virasAI / puppheNa jhAi kuvio, phaleNa pAvaM samAyarai / / 36 / / 61 gAthArtha H kaDavA kaSAyarUpI vRkSonuM puSpa ane phaLa banne paNa virasa che, puSpathI kupita thayelo pApanuM dhyAna kare che, phaLathI pApanuM samAcaraNa kare che. II36 / / TIkA H kaTukAzca saMyamasukhabhaGgahetutvAtkaSAyAzca kaTukakaSAyAH ta eva taravastaduttaraprakRtizAkhAdimattvAt teSAM puSpaM ca phalaM ca dve api virase kaTuke nimbAdInAM lokoktyA kaTukAnAmapi pAkakAle mAdhuryaM labhyate, na punareteSAmiti bhAvaH kimeSAM puSpaM ? kiM vA phalam ? ityAzaGkya krodhamadhikRtya darzayati- puSpeNa hetubhUtena dhyAyati virUpakaM cintayati, kupitaH kruddhaH phalena pApaM tADanamAraNAdikaM samAcarati-anutiSThati tadanenaiteSAmudayaH puSpaM, tatpUrvikA pravRttiH phalamityuktaM bhavati / / 36 / / TIkArya H kaTukAzca mati / / saMyamasukhanA bhaMganuM hetupaNuM hovAthI kaTuka kaSAyo che, te ja=kaTuka kaSAyo, vRkSo che; kema ke tenI uttara prakRtirUpa zAkhAdimAnapaNuM che=kaSAyonI uttara prakRtirUpa zAkhAdivALA kaSAyo che, teonAM=kaSAyonAM, puSpa ane phLa banne paNa virasa=kaTuka che, lokoktithI kaDavA paNa lImaDA AdinuM pAkakALamAM mAdhurya prApta thAya che, paraMtu AmanuM=kaSAyonuM, mAdhurya kyAreya prApta thatuM nathI, AmanuM puSpa zuM che ? athavA phLa zuM che ? e prakAranI AzaMkA karIne krodhane AzrayIne batAve che -- hetubhUta evA puSpathI kupita thayelo jIva virUpa dhyAna kare che=koIkanuM kharAba ciMtavana kare che, phLathI tADana-mAraNa Adi pApane Acare che, te kAraNathI AnA vaDe=prastuta gAthA vaDe, Amano=kaSAyono, udaya puSpa, tatpUrvaka pravRtti phaLa e pramANe kahevAyeluM che. 536 / / bhAvArtha: ..... krodha-mAna-mAyA-lobha e kaDavA kaSAyarUpa vRkSa che, kema kaTuka che ? ethI kahe che - kaSAyo saMyamasukhanA bhaMganA hetu che, tethI e prApta thAya ke jeonuM citta sarvathA kaSAyanA sparza vagaranuM che teo vItarAga che ane jeo vItarAga thavA mATe prayatnavALA che, teonuM paNa citta kaSAyonA sparzavALuM nathI, paraMtu kaSAyonA kSayamAM pravarte che, AthI ja zamabhAvanI vRddhi thAya te prakAre upayukta thaIne sarva kriyAo kare che. teonI te te kriyA dvArA kaSAyonI zakti maMda-maMdatara thAya che, tenAthI saMyamanuM sukha vRddhi pAme che, te saMyamasukhanA bhaMganA hetu kaSAyo che, mATe kaSAyono upayoga kalezAtmaka hovAthI kaTuka Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-36-37 che ane kaSAyanA nAzane anukULa pravartato sAdhuno upayoga saMyamasukhano hetu che, vaLI kaSAyonA uttarabhedo kaSAyorUpI vRkSanI zAkhA-prazAkhA che arthAt krodha, mAna, mAyA, lobha, kaSAyonI zAkhArUpa che ane tenA anaMtAnubaMdhI Adi bhedo prazAkhArUpa che ane teonAM puSpa ane phaLa banne paNa virasa che arthAt atyaMta kaTu che. kaI rIte kaSAyonAM puSpa ane phaLa virasa che te krodhanA daSTAMtathI spaSTa kare che - krodhanA kaSAyavALo jIva koIkanI upara kupita thaIne kharAba ciMtavana kare che. te kaSAyavRkSanuM puSpa che ane adhika kupita thAya tyAre tADana-mAraNAdi pravRtti kare che, te kaSAyavRkSanuM phaLa che, tethI e phalita thAya ke krodha kaSAya udayamAM varte che, tyAre zamasukhano nAza thAya che. je rIte krodhane AzrayIne vRkSa, puSpa ane phaLa batAvyAM, te rIte arthathI mAna-mAyA-lobha-kaSAyanAM paNa vRkSa, puSpa ane phaLanuM bhAvana karavuM joIe. ll36aaaa avataraNikA : tasmAtteSAM taddhetUnAM ca zabdAdInAM tyAgaH kAryaH, sa ca vivekenaiva kriyate, nAnyeneti dRssttaantenAhaavataraNitArtha - te kAraNathI=kaSAyo kaDavA vRkSa jevA che te kAraNathI, teono=kaSAyoto ane tenA hetu evA zabdAdino=kaSAyonA hetu evA zabdAdi pAMca IndriyonA viSayo teno, tyAga karavo joIe ane te viSayono tyAga, vivekathI ja karAya che, anyathI nahi aMtaraMga vivekathI ja karAya che mAtra bAhya tyAgathI nahi, e prakAre dAMtathI kahe che - bhAvArtha : pUrvagAthAmAM kahyuM e pramANe sarva kaSAyo kaDavA vRkSa jevA che, tenAM puSpa ane phaLa paNa kaDavAM che, mATe kaSAyono tyAga karavo joIe ane kaSAyonA hetu pAMca indriyonA zabdAdi trevIsa viSayo che, tethI tene avalaMbIne jIvamAM kaSAyono udbhava thAya che, mATe te viSayono tyAga karavo joIe, vastutaH susAdhu paNa pAMca indriyovALA che ane chadmastha che, tyAM sudhI te te indriyo dvArA te te viSayono saMparka sarvathA na thAya, e prakArano parihAra thaI zake nahi; kema ke koI vacana bole to te zrotrendriya dvArA avazya grahaNa thAya che. te rIte AhAra vApare to AhAragata rasanuM paNa indriya dvArA avazya grahaNa thAya che, tethI te viSayono indriyo dvArA grahaNane AzrayIne tyAga saMbhave nahi, paraMtu te te indriyanA te te viSayo pratye citta utsuka thAya tevo je pariNAma potAnAmAM varte che, te pariNAmane jeo vivekapUrvaka zAMta kare che arthAt viSayone abhimukha ausujya AtmAnI viDaMbanA che ane viSayo pratye anusuphabhAva ja AtmAnI svasthatA che, e prakAre bhAvana karIne potAnAmAM pragaTa thayelo viveka Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahezabhAlA bhAga - 1 | gAthA - 30 sthira kare che, teonI indriyo viSaya grahaNa karavA mATe abhimukhabhAvavALI thatI nathI, te viSayono tyAga che, phakta viSayono indriya sAthe saMbaMdha thAya tyAre te viSayonA svarUpano bodha thAya che, paraMtu te viSayane grahaNa karavA mATe AtmAmAM indriyajanya utsukatA thatI nathI. te viSayono tyAga che ane tenA tyAgathI kaSAyo paNa udbodhane pAmatA nathI, tethI munine zamasukhanI prApti thAya che, tene dRSTAMtathI spaSTa kare che - gAthA : saMte vi kovi ujjhai, kovi asaMtevi ahilasai bhoe / cayai parapaccaeNa vi, pabhavo daTThUNa jaha jaMbuM / / 37 / / 93 gAthArtha : koIka vivekI vidhamAna paNa bhogono tyAga kare che, koIka avidhamAna paNa bhogono abhilASa kare che, koIka parapratyayathI paNa tyAga kare che, jema jaMbune joIne prabhave bhogono 22 Sul. 11309|| yeDA : to'pi vidyamAnAnapi kazcidvivekI jambuvadujjhati tyajati, bhujyanta iti bhogAH zabdAdayastAniti sambandhaH kazcidavivekI prabhavavadasato'pi abhilaSati vAJchati bhogAn / tathA kazciditi vartate, tyajati parapratyayenApi, kiMvadityAha - prabhavo dRSTvA yathA jambumiti samAsArthaH, vyAsArthaH kathAnakagamyaH / taccedam rAjagRhe RSabhadattebhyasuto jambunAmA saJjAtacaraNapariNAmo dIkSAbhyanujJAnArthaM pitarau papraccha / tAvapatyasnehamohitau,' ,' yadA pravrajyAduSkaratAdivarNanena pratyuttaradAnasamarthatvAnna santiSThate tadA jAtavaramukhaM pazyAva ititaM yAcitavantau / tatastadanurodhena sthitaH / yadyasmAbhirna dhRtastato'mumevAnuyAsyAma iti vihitapratijJA aSTau kanyakAH pariNItavAn / vAsabhavane tatpratibodhanapravRtte ca tasmin bahucauraparikaraH prabhavAbhidhAnaH pallIpatiravasvApanItAlodghATanIvidyAprabhAvena tadgRhaM muSNan jambunAmacaraNapariNAmAvarjitayA devatayA stambhitastathA sthitazca / ahamanena mahAtmanA stambhita iti saJcintya jambunAmnaH svapatnIruttarapratyuttarikayA bodhayato vacanamAkarNayaMstaM pratyAha- 'bho mahAtman ! nirvRtto'hamito durvyavasitAt, gRhANeme madvidye dehi me stambhanImAtmavidyAmiti / jambunAmAha - 'bhadra na mayA stambhitastvam, api tu maccaraNapariNAmAvarjitayA devatayA, alaM ca bhavato bhavanibandhanavidyAdAnena, gRhANemAM samastArthasAdhanIM Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-37 sarvajJopajJAM jJAnadarzanacAritravidyAmiti' prastAvya ca kRtA tena vistarato dharmadezanA / tato'ho mahAnubhAvasya vivekitA paropakAritA ca !, mama punaraho pApiSThatA mUDhatA ca, ayaM hi mahAtmA svAdhInAmapi sadoSatvAccaTulasvabhAvAM yAM zrIkulaTAM tyajati, lagno'haM tAmevAbhilaSAmi, na ca prApnomi evaM ca vigopitaH, dhigmAmadhamAdhamamiti jAtavairAgyaH saparikaraH prabhavaH prAha - 'bho mahAtmannAdiza kiM mayA kartavyaM ?' jambunAmAha - 'yadahaM karomi, ' tato nAyamaprekSApUrvakArIti yuktametadanugamanamiti saJcintyetaraH prAha - ' yadAjJApayati bhavAn / tato jananIjanakavadhUsaparikaraH prabhavaparivRto bhavyasattvAnAM bhavaparAGmukhAM buddhimutpAdayan sudharmasvAminaH pAdamUle niSkrAnto nambunAmeti rU TIkArya H sato'pi navunAmeti / / koIka vivekI jaMbunI jema vidyamAna paNa bhogono tyAga kare che, bhoga zabdano artha spaSTa kare che bhogavAya che e zabdAdi bhogo che, teono tyAga kare che, koIka avivekI prabhavanI jema avidyamAna paNa bhogonI icchA kare che ane koIka e gAthAnA pUrvArdhathI anuvartana pAme che, ethI koIka pa2pratyayathI paNa=bIjAnA bodha dvArA paNa, tyAga kare che, konI jema ? ethI kahe che - je pramANe jaMbune joIne prabhave tyAga karyo, e pramANe saMkSepathI artha che, vistArArtha kathAnaka gamya che ane te kathAnaka A che - rAjagRhamAM RSabhadatta zreSThinA putrae dIkSAnI anujJA mATe mAtA-pitAne pUchyuM, putranA snehathI moha pAmelA te bannee=mAtA-pitAe, jyAre pravrajyAnI duSkaratA Adi varNanathI pratyuttara dAna samarthapaNuM hovAthI raheto nathI=aTakato nathI tyAre he putravaranuM mukha ame joIe, e pramANe tenI pAse yAcanA karI, tethI temanA AgrahathI rahyo, jo amArA vaDe na dhAraNa karAyo to ame AnI ja pAchaLa jaIe, e pramANe karAyelI pratijJAvALI ATha kanyAone te paraNyo. vAsabhavanamAM te teNIone pratibodhanamAM pravRtta hote chate ghaNA coranA parivAravALo prabhava nAmano pallIpati avasvApinI ane tAloATanI vidyAnA prabhAvathI tenA gharane corato jaMbunA cAritranA pariNAmathI Avarjita devatA vaDe staMbhita karAyo ane tema rahyo, A mahAtmA vaDe huM staMbhita karAyo, e pramANe vicArIne potAnI uttara-pratyuttarikA vaDe bodha ApatA jaMbunA vacanane sAMbhaLato te tenA pratye kahe che he mahAtman ! huM A durvAsitathI nivRtta thayo, mArI A be vidyAne grahaNa karo, mane potAnI vidyA staMbhanI Apo. jaMbu kahe che he bhadra ! tuM mArA vaDe staMbhita karAyo nathI, paraMtu mArA cAritranA pariNAmathI Avarjita devatA vaDe staMbhita karAyo. tArI bhavane vadhAranArI vidyAnA grahaNa vaDe saryuM. A samasta artha sAdhanArI, sarvajJa vaDe - Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-37 5 kahevAyelI jJAna-darzana-cAritra vidyAne tu grahaNa kara ane e pramANe prastAva karIne tenA vaDe vistArathI dharmadezanA karAI, tyArapachI aho ! mahAnubhAvanI vivekitA ane paropakAritA, vaLI aho ! mArI pASiSThatA ane mUDhatA, A mahAtmA svAdhIna evI paNa sadoSapaNAthI capaLa svabhAvavALI lakSmIkulaTAne tyAga kare che, lAgelo evo huM tene ja icchuM chuM ane prApta karato nathI ane A pramANe vagovAyo, adhama evA mane dhikkAra ho, e pramANe thayelA vairAgyavALo parivAra sahita prabhava kahe che he mahAtman ! mArA vaDe zuM kartavya che ? kaho. jaMbu kahe che -- huM je karuM chuM, (te kartavya che.) tyArapachI A aprekSApUrvakArI nathI, ethI AnuM anugamana yukta che, e pramANe vicArIne itaraprabhava, kahe che tame je AjJA Apo te karuM. - tyArapachI mAtA-pitA-vahuo-saparivAra prabhavathI parivarelA bhavya prANIone bhavaparAsmukha buddhine utpanna karatA jaMbukumAre sudharmAsvAmI pAse dIkSA lIdhI. / / 37 / / bhAvArtha : keTalAka jIvo vivekayukta che, tethI teonI zabdAdi viSayo viSayaka utsukatA zAMta thayelI che; kema ke teone AtmAnA nirAkuLa svabhAvamAM svasthatArUpa sukha dekhAya che ane zabdAdi bhogomAM icchAnI AkuLatAjanya vihvaLatA dekhAya che, tevA vivekI jIvo tathAprakAranA puNyathI prApta thayelA bhogono tyAga kare che, jema yauvana avasthAmAM zreSTha koTInA zabdAdi viSayo prApta thayelA hovA chatAM jaMbusvAmI sudharmAsvAmInA upadezathI viveka pragaTelo hovAne kAraNe lagna karIne navayauvanA strIo sAthe saMsAranA svarUpa viSayaka vArtAlApa kare che, chatAM suMdara rUpAdi janya koI vikAro thatA nathI, paraMtu temanuM citta saMyamanAM pAramArthika sukhone jovAmAM vyApAravALuM che, tethI sukhapUrvaka bAhyathI paNa bhogono tyAga kare che ane aMtaraMga paNa vivekacakSune kA2Ne bhogothI para nirutsuka cittane vahana karanAra bane che. keTalAka jIvo mahAavivekane kAraNe prabhava coranI jema avidyamAna paNa bhogonI icchA kare che, AthI ja jaMbusvAmInI samRddhi potAnI pAse vidyamAna nathI, paraMtu mArI vidyAnA baLathI huM te saMpatti grahaNa karuM, e prakAranA abhilASathI jaMbusvAmIne tyAM rAtrinA viSe prabhava cora corI karavA Avela che; kema ke bhogajanya sukhamAM ja sukhabuddhi che, nirvikArI avasthAmAM sukhabuddhi pragaTelI nathI; tethI avivekane kAraNe prabhava corane te prakArano abhilASa thAya che. vaLI, koI paranA pratyayathI paNa bhogono tyAga kare che-suMdara paNa bhogo prApta thayelA hovA chatAM tenA pratye niHsaMgavALA koIkane joIne tene paNa viveka pragaTe che ke kharekhara bhogathI sukha nathI, paraMtu niHsaMgabhAvamAM sukha che, jema jaMbusvAmIne tevA vizALa bhoganI prApti hovA chatAM tenA tyAgane abhimukha pariNAmane joIne prabhava corane paNa bodha thayo ke bhoganA saMzleSamAM sukha nathI, paraMtu bhoganI anicchAmAM ja sukha che, AthI buddhinA nidhAna evA jaMbukumAra AvI paNa bhogasAmagrIne niHsAra gaNIne tyAga karavA tatpara thayA che, jenAthI prabhava corane paNa saMyamano pariNAma thayo. II37nA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avataraziDA : nanu kathamasau krUrakarmA prabhavaH pratibuddha ityucyate dharmamAhAtmyAt, tathA cAha avataraziddhArtha : nanuthI zaMkA re che apAya che - upadezamAlA bhAga-1 gAthA-38 - krUra karmavALo A prabhava cora kevI rIte pratibodha pAmyo ? uttara dharmanA mAhAtmyathI ane te prakAre kahe che=dharmanA mAhAtmyathI krUra karmavALA paNa jIvo pratibodha pAme che te prakAre kahe che gAthA : dIsaMti paramaghorA vi, pavaradhammappabhAvapaDibuddhA / jaha so cilAiputto, paDibuddho suMsumANAe ||38|| gAthArtha : paramaghora jIvo paNa pravara dharmanA prabhAvathI pratibodha pAmelA dekhAya che, je pramANe suMsumAnA dRSTAMtamAM te zilAtIputra pratijodha pAmyA // 38 // TIDA : dRzyante paramaghorA api pradhAnaraudrA api prANina iti gamyate, pravaradharmaprabhAvapratibuddhA iti arhaddarzitottamadharmamAhAtmyAd vyapagatamithyAtvanidrA upalabhyanta ityarthaH kiMvadityAha-yathAsau cilAtIputraH pratibuddhaH suMsumAjJAte suMsumodAharaNe iti samAsArthaH, vyAsArthaH kathAnakagamyastaccedam rAjagRhe dhanazreSThinA svadAsIdArakazcilAtIputraH svaduhituH suMsumAyAH bAlagrAho'kAri / kRtaduSTaceSTito niHsArito gehAd gataH pallim / atisAhasikatvAjjAtastadadhipatiH / anyadA yuSmAkaM dhanaM mama susumeti pratijJAya bahUMstaskarAn mIlayitvA patito dhanagehe viluptaM sadanaM, gRhItasuMsumaH pravRttaH pallIM prati, pazcAllagnastasya saputraparikaro dhanaH, tato nirvoDhumazaknuvatA meyamanyasyApi bhavatviti saJcintya chinnamasinA suMsumAyAH zirastena, gataprayojanatvAt nivRttA dhanAdayaH / tenApi gacchatA dRSTaH kAyotsargastho muniruktazca khaDgamudgIrya 'kathaya dharmam' iti tataH pratibhotsyate'yamityatizayena vijJAya muninoktam 'upazamo vivekaH saMvara' iti kartavya iti zeSaH / tato nA'yaM vipratArayati, mama ca kRtabahupApasya nAnyathA zuddhiH, karomyetadvacanamiti saJcintya gatastadAsannabhUbhAgaM, cintayitumArabdhaM kimanenoktam ? AH jJAtam ! upazamaH krodhAdInAM Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ So upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-38 kartavyaH, kRto'sau mayA yAvajjIvaM tattyAgAt / vivekastyAgo bAhyasya kArya iti muktaM saha karavAlena karasthaM mastakam / saMvaro duSTayogAnAM saMvaraNaM kartavyamiti niruddhakAyavAkprasaro manasIdameva padatrayaM cintayan sthitaH kAyotsargeNa / zoNitagandhena ca khAditumArabdhAstaccharIrakaM vajratuNDAH pipIlikAH, kRtaH samantatazcAlanIsaGkAzaH, tathApi tyakto'yaM mayA kAyaH iti dhiyA na calito dhyAnAt, dagdhaM bahupApaM, prApto'rdhatRtIyAhorAtrairdevalokaM cilAtIputra iti / / 38 / / TIkArya : dRzyanta vinAtIputra ti | parama ghora paNa=pradhAna rodra paNa, prANIo pravara dharmanA prabhAvathI pratibodha pAmelA dekhAya che arihaMta bhagavAnathI batAvAyelA uttama dharmanA mAhAbhyathI dUra thayelI mithyAtva nidrAvALA prApta thAya che, konI jema ? ethI kahe che - je pramANe susumAnA jJAtamAMs udAharaNamAM, A cilAtIputra pratibodha pAmyA. e pramANe samAsathI artha che, vistArathI artha kathAnakagamya che ane te A che - rAjagRhamAM ghanazreSThi vaDe potAnI dAsIno putra cilAtIputra potAnI putrI susumAno bAlagrAha karAyo, karAyelA duSTa ceSTitavALo gharathI kaDhAyo, pallImAM gayo, atisAhasikapaNAthI teno adhipati thayo. ekavAra dhana tamAruM, susumA mArI e pramANe pratijJA karI ghaNA corone meLavIne dhanazeThanA gharamAM paDyo, ghara lUMTAyuM, grahaNa karAI che susumA jenA vaDe evo te pallI tarapha pravRtta thayo, putra parivAra sahita dhana tenI pAchaLa lAgyA, tethI susumAne vahana karavAne UMcakIne doDavAne, azakta evA tenA vaDe A anyanI paNa na thAo ema vicArIne tenA vaDe talavArathI susumAnuM mastaka kapAyuM, gataprayojanapaNuM hovAthI dhana Adi pAchA pharyA, jatA evA tenA vaDe paNa kAyotsargamAM rahelA muni jovAyA ane khaga UMcu karIne "mane dharma kaho' e pramANe kahevAyA, tethI A pratibodha pAmaze e pramANe atizayathI jANIne muni vaDe kahevAyuM - upazamaviveka-saMvara. rtavya: e adhyAhAra che, tethI A Thagato nathI ane karAyelA bahu pApavALA evA mArI anyathA zuddhi nathI, AnA vacanane karuM e pramANe vicArIne tenI najIkanA bhUmi bhAgamAM gayo, ciMtana karavAnuM zarU karyuM, AnA vaDe zuM kahevAyuM? gA: jaNAyuM. krodhAdino upazama karavo joIe, tenA tyAgathI mArA vaDe A jAvajIva karAyo, viveka-bAhyano tyAga karavo joIe, ethI karavAla sahita hAthamAM raheluM mastaka tyAga karAyuM, saMvara-duSTa yogonuM saMvaraNa karavuM joIe ethI niruddha kAyA-vANInA prasaravALo manamAM A ja padatrayane citavato kAyotsarga vaDe rahyo, lohInI gaMdhathI vajamukhavALI kIDIoe tenuM zarIra khAvAnuM zarU karyuM ane cAre bAjuthI cALaNI jevuM karAyuM topaNa mArAthI A deha tyAga karAyelo che, e buddhithI dhyAnathI calita thayo nahi. ghaNA pApane bALIne aDhI ahorAtri vaDe cilAtIputra devalokane pAmyo. //38 bhAvArtha : keTalAka jIvo prakRtithI ghora pariNAmavALA hoya che, jema prabhava cora bIjAnA dhanane corIne bhogasukhanI icchAvALA hatA. vaLI, cilAtIputra paNa zreSThinI kanyAne haraNa karIne bhoga karavAnI icchAvALA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-38-39 hatA, AthI zreSThInA ghare lUMTa karIne suMsumAne upADIne jAya che, tenI pAchaLa paDelA sainiko ane zreSThIputro vagerene joIne anya upAya nahi jaNAvAthI saMsumAne paNa mArI nAkhe che, tethI krUra prakRtivALA hatA, Ama chatAM temane koIka rIte bhagavAne batAvelA uttama dharmanuM mAhAtmya dekhAvAthI mithyAtva dUra thAya che, tethI bhogamAM niHsAratAnI buddhi thAya che ane kaSAyo ane viSayonI anicchAmAM sukhanI buddhi sthira thAya che, tethI zreSTha koTinA dharmanA prabhAvathI pratibodha pAmelA cilAtIputra ane prabhavasvAmI dekhAya che. tethI e phalita thAya ke corIkALamAM prabhavasvAmInuM citta amArgAnusArI hatuM ane saMsumAnA mastakacheda sudhI cilAtIputranuM citta paNa amArgAnusArI hatuM, tethI paramaghora pApavRttio hatI, chatAM nimittane pAmIne te jIvo jyAre dharmatattvane abhimukha bane che, tyAre nipuNa prajJAthI dharmanA pAramArthika svarUpane paNa jANI zake che ane dharma sAkSAt sukhanI khANa che ane sukhanI paraMparAnuM parama bIja che, tevo sthira nirNaya thavAthI te mahAtmAo sukhapUrvaka bhogono tyAga karIne zamabhAvanA sukhamAM lIna thaI zake che. II38 // avataraNikA : yathA cA'nena prANaprahANe'pi sattvAvaSTambhAtpratijJA nirvAhitA, bahavo vivekino'nye'pi tathAdhyavasyantIti dRSTAntenAha avataraNikArya : ane je pramANe AmanA vaDe=cilAtIputra vaDe, prANanA nAzamAM paNa sattvanA avakhaMbhathI pratijJA nirvAha karAI, anya paNa ghaNA vivekIo te prakAre adhyavasAyane kare che, e pramANe dRSTAMtathI kahe che gAthA: pumphiya phaliya taha piugharammi taNhAchuhA samabaddhA / DhaMDheNa tahA visaDhA, visaDhA jaha saphalA jAyA / / 39 / / gAthArtha H prasiddha evuM puSpita phalita pitRgRha hote chate DhaMDhaNa RSi vaDe te prakAre kSudhA, tRSNA samaNubaddhA=sahana karAI, je pramANe vizaTha evI=bhAvasAra akapaTa evI sahana karAyelI kSudhA, tRSNA saphaLa thaI. II39 / / TIkA : puSpitaM - khAdyapeyakAraNabhUtadravyanicayayuktaM, phalitaM khAdanapAnapravaNam, evaM ca puSpitamapi kRpaNagRhaM phalitaM na bhavati, phalitamapi ca SiGgabhavanaM puSpitaM na bhavati utpannabhakSitvAt, tadarthamu Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upazabhAlA bhAga-1 | gAthA-30 bhayagrahaNam / tatazca puSpitaM ca tatphalitaM ceti samAsastasmin / tatheti prasiddhisaGgrahaNArtham / pitRgRhe kRSNabhavane ityarthaH, tRSNA-pipAsA, kSudhA-bubhukSA samanubaddhA nirantarA DhaNDhena mahAtmanA, tathA tenA'lAbhaparISahA'tisahanaprakAreNa viSoDhA titikSitA yathA saphalA jAteti sambandhaH, kimbhUtetyAha-vizaThA bhAvasAramakapaTeti sakSepArthaH, vyAsArthaH kathAnakagamyastaccedam pUrvabhave rAjavarNavazato bubhukSitakarSakaiH svakSetre halacambhAdApanadvAreNa kRtAntarAyakarmaNo DhaNDhanAmno viSNutanayasya ariSTanemipAce pravrajitasya viharata udIrNaM tatkarma / tatprabhAvAcca dvAravatyAmapi prasiddho viSNuputratayA khyAto bhagavacchiSyabhAvena, tathApi na labhate kiJcit, upahanti ca zeSasAdhulabdhIH, tato na mayA paralabdhi ktavyeti gRhIto bhagavadanujJAtenAbhigrahaH / gatastamanupAlayato'vihvalacittasya bahukAlaH / anyadA pRSTaH kRSNena bhagavAn, 'kaH sAdhUnAM madhye duSkarakArakaH ?', bhagavAnAha-sarve'pi, vizeSato DhaNDhamuniH / viSNurAha-kathaM ?, tataH kathito bhagavatA tadabhigrahaH, tuSTo mAdhavaH, dRSTazca pravizatA nagarI haTTamArge DhaNDhamuniH, karivarAduttIrya vanditaH savinayam / taccAvalokya zreSThinA harerapi mAnyo'yamiti pratilambhitaH sa svagRhe pravaramodakaiH, gato bhagavatsamIpaM, pRSTo bhagavAn 'kiM kSINaM me lAbhabandhakaM karmeti ?' bhagavatoktaM'na', sa prAha-'kuto lAbhaH ?' bhagavAnAha-kRSNopAdheriti / tato vizuddhA'dhyavasAyasya paralabdhiriyamiti vidhinA pariSThApayataH zukladhyAnAnaladagdhaghAtikarmendhanasyotpannaM kevalajJAnamiti / / 39 / / TImArtha : puSpitaM- ..... kevalajJAnamiti / / puSpitA -peyanA bhUta dravyanA samUhathI yuta, dalita khAnapAnamAM tatpara ane A rIte puSpita paNa kRpaNanuM ghara phalita thatuM nathI ane phalita paNa piMganuM bhavana puSpita nathI; kema ke prApta thayelAnuM bhakSipaNuM che - je kAMI dhana arjata kare che, te sarva bhogavilAsamAM vApare che. tethI dhanADhya gRha nathI, te mATe=kRSNanuM bhavana puSpita ane phalita baMne che te mATe, ubhayanuM grahaNa che ane tyArapachI puSpita evuM te phalita e prakAre samAsa cha, tamai=dvA pitRmai, mema sanvaya cha, tathA me zaE MATAL saMpa mAgo che, tethI prasiddha evuM puSpita phalita pitRgRha hote chate kRSNanuM bhavana hote chate, DhaMDhamahAtmA 43 tRSaufulsA, kSudhAmukSA, samanupaddhA niraMtara, sahana salAma RSanA atisahana prakArathI sahana karAI, je pramANe salphaLavALI thaI=sahana karAyelI sudhA-tRSA salavALI thaI, e prakAre saMbaMdha che, kevA prakAranI ? ethI kahe che - vizada=bhAvasAra athavA akapaTathI, sudhA-tRSA sahana karAI, e pramANe saMkSepathI artha che, vistArathI artha kathAnakagamya che sane ta mA che - Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-39-40 pUrvabhavamAM rAjAdhikArIthI bhUkhyA baLado vaDe potAnA kSetramAM haLa cAlana apAvavAnA dvArathI karAyelA aMtarAyakarmavALA ariSTanema pAse pravajita thayelA vihAra karatA DhaMDha nAmanA kRSNanA putrane te karma udaya pAmyuM ane tenA prabhAvathI dvAravatImAM paNa kRSNanA putrapaNAthI prasiddha bhagavAnanA ziSyabhAvathI prasiddha che, topaNa kaMI paNa prApta karatA nathI ane zeSa sAdhuonI labdhine haNe che, tethI mAre paralabdhi bhogavavI nahi, e pramANe bhagavAnanI anujJAthI abhigraha grahaNa karAyo. tene anupAlana karatA avihvaLa cittavALA temano ghaNo kALa pasAra thayo. ekavAra kRSNa vaDe bhagavAna puchAyA - sAdhuonI madhyamAM koNa duSkarane karanArA sAdhu che ? bhagavAna kahe che - sarva paNa duSkarane karanArA che, DhaMDha muni vizeSathI duSkarane karanArA che. kRSNa kahe - kevI rIte ?tethI bhagavAna vaDe temano abhigraha kahevAyo, kRSNa AnaMda pAmyA ane nagarImAM pravezatA evA temanA vaDe hATamArgamAM DhaMDhamuni jovAyA. gajavarathI UtarIne vinaya sahita vaMdana karAyA ane Ane joIne "kRSNane paNa A mAnya che" ethI potAnA gharamAM zreSThIe zreSTha modaka te munine vahorAvyA, muni bhagavAna pAse gayA. bhagavAna puchAyA - zuM lAbhAnarAya karma kSINa thayuM? bhagavAna vaDe kahevAyuM - nathI thayuM. teNe kahyuM - kyAMthI lAbha thayo ? bhagavAna kahe che - kRSNanI upAdhithI. tyArapachI A paralabdhi che, e pramANe vizuddha adhyavasAyavALA vidhithI paravatA zukladhyAnarUpa agnithI bALI naMkhAyAM che karmabaMdhana jenA vaDe evA temane kevalajJAna utpanna thayuM. 39 bhAvArtha : DhaMDhaNaRSi kRSNanA ghare janmelA, je gharamAM khAdya ane peya padArtho pracura mAtrAmAM hatA, vaLI kRpatAnI prakRti nahi hovAthI kRSNanuM ghara bhogavilAsapradhAna hatuM, chatAM mahAtmA evA DhaMDhaNa RSine bhogavilAsamAM niHsAratAnI sahaja buddhi utpanna thaI ane zamabhAvanA sukhamAM daDha praNidhAnavALuM citta pragaTa thayuM, tethI pracura bhogasAmagrIno tyAga karIne RSi thayA. eTaluM ja nahi paNa potAne alAbha pariSahano udaya thayelo tene te prakAre sahana karyo, jethI saMyamanA kaMDakonI atyaMta vRddhi thaI, jenA kAraNe saMyamajIvanamAM sahana karelI sudhA-tRSA paNa prakRSTa sukhanI prApti sudhI phalavALI thaI. kema tevA prakAranA suMdara phalavALI thaI ? tethI kahe che - te mahAtmAe vizaTha bhAvasAra akapaTa, evI sudhA-tRSA sahana karI; tethI satkalavALI thaI arthAt mAtra sudhA-tRSAne sahana karavAno yatna nathI karyo, paraMtu pratidina bhikSAaTana mATe jAya che, bhikSAnI aprApti thAya che to paNa temanuM citta heja paNa plAna thatuM nathI, paraMtu zamabhAvanI vRddhine anukULa aMtaraMga mahAparAkrama satata vRddhi pAme che, tethI alAbha pariSaha sahananA baLathI ullasita thayelA mahAvIryanA baLathI kevaLajJAnanI prApti thaI. l39ll avataraNikA: tadevamayaM bhagavAnAhAre'pratibaddhastathA ca svArthasAdhako jAtaH / ata eva sarvasAdhUnAmAhArAdipratibandhaM pratyanadhikAritAmupadizannAha Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-40 avataraNikArya : A rIte A bhagavAna=DhaDhaNaRSi, AhAramAM apratibaddha hatA ane te prakAre=AhAramAM apratibaddhatA karI te prakAre, svArthasAdhaka thayA, AthI ja sarva sAdhuone AhArAdi pratibaMdha pratye anadhikAritAno upadeza ApatAM kahe che - gAthA : AhAresu suhesu a, rammAvasahesu kANaNesuM ca / sAhUNa nAhigAro, ahigAro dhammakajjesu / / 40 / / gAthArtha : zubha evA AhAramAM ane ramya evA upAzrayomAM ane vicitra evA udhAnomAM sAdhune adhikAra nathI Asakti karavAno adhikAra nathI, vaLI dharmakAryamAM adhikAra che-prayatna karavAno adhikAra che. Iloll. TIkA : AhAreSu zubheSu viziSTarasayukteSu, cazabdAdupakaraNeSu vastrapAtrAdiSu zubheSviti pratyekamabhisambadhyate, ramyAvasatheSu, kamanIyopAzrayeSu, kAnaneSu vicitrodyAneSu, cazabdaH samuccaye, sAdhUnAM nAdhikArastadAsaktiM pratIti gamyate / tarhi kvAdhikAra ityAha-adhikAro dharmakAryeSu tapo'nuSThAnAdiSu, tddhntvaateSAm II40nA TIkArya : mAdApu... taddhanatyAnveSAm | zubha evA AhAromAM=viziSTa rasayukta evA AhAramAM, 2 zabdathI vastra-pAtrAdi rUpa upakaraNomAM, zubha e prakAranA zabdane pratyekamAM saMbaMdha karAya che, ramya avasthAnomAM kamanIya upAzrayomAM, vicitra udyAnomAM sAdhuone adhikAra nathIetenI Asakti pratye sAdhuone adhikAra nathI, 2 zabda samuccayamAM che, to kyAM adhikAra che ? ethI kahe che - dharmakAryomAM tapa anuSThAnAdimAM adhikAra che; kema ke teoe=sAdhuone, taddhanapaNuM chetapAdi anuSThAna dhanapaNuM che. I40 || bhAvArtha : DhaMDhaNa RSinA dRSTAMtanuM avalaMbana laIne susAdhue suMdara AhAramAM saMzleSa thAya e prakAre AhAra grahaNano niSedha che, paraMtu nirlepabhAvathI je AhAra grahaNa thAya ane jenAthI nirlepa bhAva vRddhi pAme te ja AhAra sAdhu grahaNa kare, vaLI vastra-pAtrAdi sarva paNa zubhamAM sAdhune adhikAra nathI, paraMtu saMyamanA pariNAmanI vRddhi thAya tevAM ja vastra-pAtrAdimAM sAdhune adhikAra che, vaLI sAdhune kamanIya upAzraya Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-40-41 ke suMdara udyAnAdimAM nivAsano adhikAra nathI, paraMtu saMyamanI vRddhi thAya evAM sthAnomAM ja vasavAno adhikAra che, AthI ja kahe che - jo suMdara AhArAdimAM adhikAra nathI, to sAdhune zemAM adhikAra che ? ethI kahe che - nirlepabhAvanI vRddhi thAya e prakAranA tapAdi anuSThAnamAM sAdhune adhikAra che; kema ke tapAdinA sevanathI AtmAnI je uttama prakRti pragaTa thAya che, te ja paramArthathI sAdhunuM dhana che. II4nA avataraNikA : kathametad gamyate ityaahavataraNikArya - kevI rIte A=sAdhune dharmakAryomAM adhikAra che, suMdara AhAradimAM nathI, e jaNAya ? ethI kahe che - gAthA : sAhU kaMtAramahAbhaesu avi jaNavae vi muiammi / avi te sarIrapIDaM, sahati na layaMti ya viruddhaM // 41 // gAthArtha : sAdhu aTavImAM ane rAjAnA yuddhorUpI mahAbhayomAM paNa viruddha-aneSaNIya grahaNa karatA nathI, mudita evA janapadamAM paNa=samRddhithI yukta ane upadravathI rahita evA janapadamAM paNa viruddha grahaNa karatA nathI, paraMtu teo=susAdhuo, zarIranI pIDAne sahana kare che. TIkA : sAdhavaH kAntAramahAbhayayorapi, kAntAre'TavyAM mahAbhaye'pi rAjaviDvarAdau vartamAnA na lAnti= na gRhNanti, cazabdAd gRhItamapi kathaJcinna paribhuJjate viruddhamaneSaNIyaM bhaktopadhyAdikamiti sambandhaH / kva kiMvatyAha-janapada iva, mudite Rddhistimite nirbhaye vartamAnA api sambhAvyate eva tat te bhagavantaH zarIrapIDAM kAyabAdhAM sahante titikSanti, ato nizcIyate na teSAmAhArAdiSu pratibandho'pi tu dharmakAryeSveva / zarIrapIDAgrahaNaM ca mAnasapIDAsadbhAve yatanayA gRhNatAmapi bhagavadAjJAkAritvAnna teSu pratibandha iti jJApanArthamiti / / 4 / / TIkArya : sAdhava ... sApanArthamiti | sAdhuo kAMtAra ane mahAbhayamAM paNa aTavImAM ane rAjAnA yuddhAdirUpa mahAbhayamAM vartatA grahaNa karatA nathI, ahIM ca zabdathI koIka rIte grahaNa karAyeluM paNa bhojana karatA nathI, Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-41-42 zuM grahaNa karatA nathI ? ethI kahe che - viruddha=aneSaNIya bhakta upadhi Adi grahaNa karatA nathI, e pramANe saMbaMdha che, kyAM grahaNa karatA nathI ? ethI kahe che * mudita janapadamAM paNa grahaNa karatA nathI=RddhithI bharapUra ane nirbhaya sthAnamAM vartatA sAdhu aneSaNIya grahaNa karatA nathI, pi zabdathI A saMbhAvanA karAya che, te bhagavaMto zarIranI pIDAne=kAyabAdhAne, sahana kare che, AnAthI nizcaya karAya che teone AhArAdimAM pratibaMdha paNa nathI, paraMtu dharmakAryomAM ja pratibaMdha che ane zarIranI pIDAnuM grahaNa mAnasapIDAnA sadbhAvamAM=zamabhAvanA yatnanI skhalanArUpa mAnasapIDAnA sadbhAvamAM, yatavAthI grahaNa karatA paNa sAdhuone bhagavAnanI AjJAkArIpaNuM hovAne kAraNe teomAM=AhArAdimAM, pratibaMdha nathI, e jJApana arthavALuM che=zarIranI pIDAnuM grahaNa e jJApana arthavALuM che. / / 41 / / 73 bhAvArtha: na susAdhuo zamabhAvanA pariNAmavALA hoya che ane zamabhAvanI vRddhinA atyaMta arthI hoya che, tethI aTavImAM hoya ke rAjyamAM yuddho cAlatAM hoya tevA sthAnamAM hoya, tyAM nirdoSa bhakta-pAna ke upadhi Adi upalabdha na hoya topaNa doSita bhojana ke doSita vastrAdi grahaNa karatA nathI, paraMtu nirdoSa prApta na thAya to zarIranI pIDAne sahana kare che. vaLI, RddhithI yukta ane nirbhaya arthAt upadrava vagaranA nagaramAM vasatA hoya tyAre paNa aneSaNIya AhAra-upadhi Adi grahaNa karatA nathI, paraMtu nirdoSa prApta na thAya to zarIranI bAdhAne sahana kare che, jema DhaMDhaNa RSi mudita evI dvArikA nagarImAM vartatA hatA, chatAM nirdoSa AhAranI prApti thatI na hatI to zarIranI pIDAne sahana karI. phakta mAnasapIDA thAya arthAt kSudhAdine kA2Ne zamabhAvanI pariNati skhalanA thatI dekhAya tyAre mAnasapIDArUpa azamabhAvanA parihAra mATe yatanApUrvaka kaMIka doSita paNa grahaNa kare, topaNa zamabhAvanI vRddhinA upAyarUpe grahaNa karavAnI bhagavAnanI AjJA hovAthI grahaNa kare che, paraMtu bhakta, pAna ke upadhi AdinA mamatvathI grahaNa karatA nathI, tethI nakkI thAya che ke susAdhune dharmakAryomAM ja pratibaMdha che, AhArAdimAM pratibaMdha nathI; kema ke zamabhAvanI vRddhi mATe sadA tapa anuSThAnamAM yatna kare che, ethI nirdoSa AhAra na maLe to tapanI vRddhi dvArA zamabhAvanA kaMDako vadhAre che, vastrAdi jIrNa thayelAM hoya ane nirdoSanI aprApti hoya topaNa dInatA rahita ucita gaveSaNA kare che, tethI jaNAya che ke zamabhAvamAM ane zamabhAvanA upAyabhUta anuSThAnomAM ja sAdhune pratibaMdha che, dehamAM ke AhArAdimAM pratibaMdha nathI. II41|| avataraNikA : tadanenApatsvapi dRDhadharmatoktA, sA ca yairbhagavadbhiranuSThitA taddvAreNAha avataraNikArtha : te kAraNathI=sAdhuo viruddha sevana karatA nathI paraMtu zarIranI pIDAne sahana kare che te kAraNathI, Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 padezamAlA bhAga-1 | gAthA-42 AnA dvArA=gAthA-40nA kathana dvArA, ApattimAM paNa aTavI Adi bhayomAM paNa, daDhadharmatA kahevAI=sAdhune zamabhAvato daDha rAga che e pramANe kahevAyuM ane teetevI daDhadharmatA, je bhagavAna vaDe sevAI tenA dvArA kahe cheHsAdhunI daDhadharmatAne kahe che - gAthA : jaMtehiM pIliyA vi hu, khaMdagasIsA na ceva parikuviyA / viiyaparamatthasArA, khamaMti je paMDiyA huMti / / 42 / / gAthArtha : yaMtra vaDe pilAyelA paNa skaMdakanA ziSyo parikupita thayA nahi ja, vidita paramArtha sAravALA je paMDito hoya che te sahana kare che. II4razA TIkA: yantraiH pIDitA api huH pUraNArthe, skandakaziSyAH skandakAbhidhAnAcAryavineyAH na ceveti naiva, parikupitAH krodhaM gatAH, cazabdAdAvirbhUtakaruNAzca jAtA upasargakAriNIti gamyate / evamanye'pi viditaparamArthasArA-jJAtatattvagarbhA ye paNDitA bhavanti, te kSamante-sahante, prANAtyaye'pi na mArgAccalantIti samAsArthaH, vyAsArthaH kathAnakagamyaH / taccedam zrAvastyAM jitazatrutanayasya skandakasya bhaginI purandarayazAH kumbhakArakaTanagaranivAsinA daNDakirAjena pariNItA / anyadA kasmiMzcitkArye prahito daNDakinA pAlako nAma dUto jitazatrusakAzam / sa ca dharmavicAre nAstikamataM pratiSThApayanarhadAgamA'vadAtabuddhinA nirjitaH skandakakumAreNa jAtakrodho gataH svasthAnam / skandako'pi jAtavairAgyo munisuvratasamIpe paJcazatapuruSaparivRtto niSkrAntaH / bhagavatApi gRhItasamayasAraH kRtasteSAM sa evAcAryaH / anyadA tena pRSTo bhagavAn munisuvratasvAmI 'bhaginyAdipratibodhanArthaM yAmi kumbhakArakaTakamiti / ' bhagavAnAha 'prANAntiko bhavatAM tatropasargaH,' sa prAha-ArAdhakA na veti ? bhagavatoktaM-bhavantaM muktvA / tato yadyete matsAhAyyenArAdhayiSyanti kiM mayA na labdhamityabhidhAya gataH / tadAgamanamAkarNya pAlakena sAdhujanociteSUdyAneSu nidhApitAni nAnAvidhAni zastrANi / prApte ca bhagavati nirgataH saha nAgaralokena vandanArthaM rAjA / bhagavatApi kRtA dezanA, AhlAditA jantavaH / tataH pAlako rahasitaM rAjAnaM vyajijJapadasmAbhirbhavadbhyo hitaM bhASitavyam / ayaM pAkhaNDikaH svAcArabhagnaH sahasrayodhino amUn puruSAn sahAyIkRtya bhavadrAjyaM jighRkSati / rAjAha-'kathaM jAnISe' ?, sa prAha-kiyadetad Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-42 bhaviSyadbhavadapAyaparihArAvahitacittAnAM, nirUpayantu bhavantaH svayameva tanivAsasthAnam / tataH kenacid vyAjenAnyatra prahiteSu sAdhuSu dRSTazastreNa pAlakAparAparavacanaizca calitacittena rAjJA'bhihitaH sa eva 'tvameva kuru yathocitameSAm' / tatastena puruSapIDanayantraM nidhAya pIDayitumArabdhA sAdhavaH pApena / skandakAcAryo'pi pratyekaM dApayatyAlocanAmutpAdayati samAdhAnam / te'pi bhagavantaH muktAtmakAryo'yaM nUnamasmatkarmakSayodyataH / vinAyaM bhAvyapAyatvAt karuNAM cAyamarhati / / 1 / / ityAlambanato dhyAnaM, sarve'pyApUrya sattamaM / pIDitAstena pApena, gatA mokSaM vicakSaNAH / / 2 / / kSullakaM caikaM pazcAbhAvinamuddizyAma pazcAtpIDaya mAM prathamamityAcAryeNoktaH sa pApastaM zIghrataraM pIDitavAn / tataH saJjAto'titIvraH krodhAgnirAcAryasya, dagdhaM kSaNAd guNendhanaM, vismRta AtmA, pAlakamuddizya duSTAtman ! tvadvadhAya bhUyAsamahamiti baddhanidAnaH pIDito'nena saJjAto'gnikumAreSu / prayukto'vadhillasitaH kopaH / itazca tadrajoharaNaM rudhiropadigdhahasto'yamiti bhrAntyA zakune yataH patitaM tadbhaginyAH prAGgaNe / tad dRSTvA sA rAjAnamuddizya prAha-'AH pApa ! kimetat ?' tato vijJAya vRttAntaM saJjAtavairAgyA devatayA saparikarA nItA munisuvratasamIpe, niSkrAntA ca / itareNA'pyAgatya krodhAdhmAtatayA bhasmIkRtaH sapAlakaH sa dezaH, saJjAtaM taddaNDakAraNyamiti // 42 // ToDArtha : yantraiH ..... taddaNDakAraNyamiti / / huH za6 pur| arthamA cha, yaMtrI 43 pIyelA esaMs ziSyo-skaMdana nAmanA AcAryanA ziSyo, parikupita=kopane pAmelA, thayA nathI ja, 2 zabdathI upasargakArImAM Avirbhata karUNAvALA thayA, e rIte=jIMdaka ziSyo thayA e rIte, anya paNa vidita paramArthasAravALA=jJAta thayelA tatvanA garbhavALA, je paMDito che teo sahana kare che, prANanA atyayamAM paNa mArgathI calAyamAna thatA nathI, e pramANe saMkSepathI artha che, vistArathI artha kathAnakagamya che ane te A che - zrAvastImAM jitazatru rAjAnA putra jIMdAnI bahena puraMdayazA kuMbhakArakaTaka nagara nivAsI daMDaki rAjA sAthe paraNAvAI, ekavAra koIka kAryamAM daMDaki vaDe jitazatru pAse pAlaka nAme dUta mokalAyo ane te dharmavicAramAM nAstika matane pratiSThApana karato hato, arihaMtanA AgamathI nirmaLa buddhivALA kuMdakumAra vaDe jitAyo, thayelA krodhavALo potAnA sthAne gayo, thayelA vairAgyavALA pAMcaso puruSothI parivarelA chaMdake paNa munisuvata pAse dIkSA lIdhI, bhagavAna vaDe paNa grahaNa karAyelA zAstranA sAravALo te ja teono AcArya karAyo, Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-2 ekavAra temanA vaDe munisuvratasvAmI puchAyA - bahena Adine pratibodha karavA mATe huM kuMbhakArakaTaka jAuM? bhagavAna kahe che - tamane tyAM prANAMtika upasarga thaze, te skaMda, muni, kahe che - ArAdhaka thazuM ke nahi ? bhagavAna vaDe kahevAyuM - tamane choDIne bIjA badhA ArAdhaka thaze, tethI) jo A zramaNo mArI sahAyathI ArAdhanA kare to mArA vaDe zuM na meLavAyuM, e pramANe kahIne skaMda muni gayA ane temanA Agamanane sAMbhaLIne sAdhujanane ucita udyAnomAM pAlaka vaDe judA judA prakAranAM zastro sthApana karAyAM ane bhagavAna=kuMdaka muni, pahoMce chate rAjA vaMdana mATe nagaralokonI sAthe nIkaLyo, muni bhagavAna vaDe paNa dezanA karAI, prANIo AnaMda pamADAyA, tyArapachI pAlake ekAMtamAM rAjAne kahyuM - amAre tamane hita kahevuM joIe ane svaAcArathI bhagna thayelo A pAkhaMDika sahasrayodhi evA A puruSone sahAya karIne tamAruM rAjya grahaNa karavA icche che, rAjA kahe che - tuM kevI rIte jANe che ? teNe kahyuM - tamArA apAyanA parihAramAM sAvadhAna manavALAne A thanAra keTaluM? tame svayaM ja tenA nivAsasthAnane juo, tyArapachI koIka bahAnAthI anyatra mokalAyelA sAdhu hote chate jovAyelA zastravALA pAlakanAM apara apara vacano vaDe calita cittavALA evA rAjA vaDe te ja kahevAyo. teonuM yathAucita tuM ja kara, tyArapachI te pANI vaDe puruSapIDanayaMtrane sthApana karIne sAdhuo pIDA karavA (pIlavA) mATe zarU karAyA, skaMdakAcArya paNa pratyekane AlocanA apAve che, samAdhi utpanna karAve che, te paNa bhagavaMto vicAre che. zuM vicAre che te kahe che - mukAyuM che potAnuM kArya evo, amArA karmano kSaya karavA taiyAra thayelo evo A bhAvi apAyapaNAthI ekAMte karuNAne yogya che, e pramANe AlaMbanathI sarve paNa vicakSaNa munio te pApI vaDe pilAyelA sattama dhyAnane pUrIne mokSamAM gayA, pAchaLa thanArA eka kSullakane=bAla munine uddezIne, Ane pachI pIla, mane pahelAM pIla, e pramANe AcArya vaDe kahevAyuM, te pApIe tene jaldIthI pIlyo, tethI AcAryane atitIvra krodhAgni thayo, kSaNamAM guNaiMdhana baLAyuM, AtmA bhulAyo, pAlakane uddezIne he duSTAtmana ! huM tArA vadhane mATe thAuM, e pramANe baMdhAyelA niyANAvALo AnA vaDe pilAyo, agnikumAromAM utpanna thayo, avadhijJAnano prayoga karAyo, krodha ullasita thayo. ane A bAju rudhirathI levAyelA tenA rajoharaNane A hAtha che, evI bhrAMtithI pakSIthI laI javAtuM tenI bahenanA AMgaNAmAM paDyuM, tene jANIne teNIe rAjAne uddezIne kahyuM - sA: pApI A zuM? tyArapachI vRttAMtane jANIne thayelA vairAgyavALI parivAravALI evI te devatA vaDe munisuvratasvAmI pAse laI javAI ane dIkSA grahaNa karAI, itara vaDe paNa agnikumAra kuMdaka thayelA vaDe paNa, AvIne atikrodhanA vyAptapaNAthI pAlaka sahita te deza bhasmIbhUta karAyo, te daMDaka araNya e pramANe thayuM. sara bhAvArtha - je mahAtmAo mukta avasthAnA atyaMta arthI che, teo zarIra pratye paNa niHspRha hoya che ane kSamAdi bhAvonA atyaMta arthI hoya che, AthI ja yaMtramAM pilAyelA skaMdaka ziSyo paNa kSamAdi bhAvonI vRddhinA atyaMta arthI hovAne kAraNe ane deha pratye ane dehajanya pIDA pratye upekSAvALA hovAne kAraNe yaMtramAM pilAyA chatAM kopa pAmyA nahi, paraMtu upasarga karanAra pratye Avirbhata karuNAvALA thayA, tenA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-42-43. baLathI mohano nAza karIne mokSane pAmyA. te rIte je sAdhuo paramArthane jANanArA che arthAt manuSyabhavanI saphaLatAno paramArtha kSamAdi bhAvonI vRddhi che, deha pratye mamatva dhAraNa karavuM e paramArtha nathI, te pramANe jANanArA je buddhimAna puruSo che teo zaktinA prakarSathI kSamAdi bhAvanI vRddhi mATe sadA yatna kare che, tethI prANano nAza thato hoya chatAM kSamAdi bhAvomAM yatna karI zakatA hoya to temAM ja yatna kare che, dehanA rakSaNa mATe yatna karatA nathI ane kSamAdinI vRddhi azakya jaNAya tyAre yatanApUrvaka apavAdane sevIne paNa kSamAnA rakSaNa mATe dehanuM pAlana kare che, paraMtu deha pratye ke zAtA pratye pratibaMdhane dhAraNa karatA nathI. II4zA avataraNikA : tadevamete skandakaziSyAH prANAtyayakAriNyapi pare na kruddhAH, IdRzameva sAdhUnAM kartuM yujyate ityaahavataraNikArya : A rIte prANano vinAza karanArA paNa paramAM A skaMdakanA ziSyo krodha pAmyA nahi, AvA prakAranuM ja sAdhuone karavuM ghaTe che ane kahe che - gAthA : jiNavayaNasuisakaNNA, avagayasaMsAraghorapeyAlA / bAlANa khamaMti jaI, jai tti kiM ittha accheraM / / 43 / / gAthArtha : jinavacananA zravaNathI sukarNavALA jaNAyelA ghora saMsAranA vicAravALA yatio jo ajJAnI saMbaMdhI duSyaSTitane sahana kare che=jIMdaka ziSyonI jema sahana kare che, emAM zuM Azcarya che ? JI43II TIkA : sakarNAH sazrutikA ucyante, te ca lokarUDhyApi bhavanti, atastadvyavacchedena jinavacanasyArhadbhASitasya kaSAyavipAkadarzino yA zrutiH zravaNaM tayA sakarNA iti samAsasta ata eva avagato jJAto ghorasaMsArasya raudrabhavasya 'peyAlo tti' dezIyabhASayA vicAro'sAratAparyAlocanarUpo yaiste, tathA ghorazabdasya saMsArazabdAt paranipAtaH prAkRtatvAt / bAlAnAmajJAnAM sambandhi, duSTaceSTitamiti gamyate, kSamante sahante yatayaH sAdhavo yadItyabhyupagame, ityevaM skandakaziSyavatkimatrAzcaryaM citraM, yumevaitaSamiti rUA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-43-44 TIkArya - sa: ... teSAmiti | sakaNa suMdara zrutivALA, kahevAya che ane teo lokarUDhithI paNa hoya che=suMdara zrutivALA lokaDhithI paNa hoya che, AthI tenA vyavacchedathI jitavacananI=kaSAyanA vipAkane dekhADanArA ahad bhASitanI, je zruti-zravaNa, tenAthI sakarNa e pramANe samAsa che. teo jitavacana zrutinA sakarNavALA, AthI ja avagata gharasaMsAranA peyAlavALA=jaNAyo che asAratA paryAlocanarUpa vicAra jeo vaDe teo avagata saMsAra ghora peyAlavALA che, gAthAmAM ghora zabdano saMsAra zabdathI pAchaLa nipAta prAkRtapaNAne kAraNe che, bAlonA=ajJAtInA saMbaMdhI duSTaceSTitane jo yatioHsAdhuo, sahana kare che, A rIte skaMdaka ziSyonI jema, emAM zuM Azcarya che ? A teone yukta ja che. 43 bhAvArtha : jeo sarvajJanA vacananA paramArthane sAMbhaLyo che tethI kaSAyanA vipAkane jonArA hoya che, tevI suMdara buddhivALA sAdhuo sadA ghora saMsAranA svarUpane vicAranArA hoya che ane vicAre che ke ghora saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa A kaSAyo che, tethI saMsAranA paribhramaNanI viDaMbanAthI AtmAne rakSita karavo hoya to kaSAyanA ucchedamAM udyama karavo joIe. AvA mahAtmAo skaMdaka ziSyonI jema ajJAnI jIvonI tevA mahAtmAo sAthenI anucita ceSTAne joIne potAnI bhUmikA anusAra leza paNa kupita thatA nathI, arati pAmatA nathI, paraMtu potAnA sattva anusAra te jIvo pratye karUNAvALA thAya che, teonA kleza nivAraNa mATe ucita upAyonuM sevana kare che, paraMtu A jIvo duSTa prakRtivALA che tema vicArIne potAnA cittane leza paNa malina karatA nathI temAM zuM Azcarya che ? arthAt uttama puruSo A prakAre yatna kare temAM leza paNa Azcarya nathI. A43 avataraNikA : tatra yazcintayedevaMvidhasatkartavyAni kulInA eva kurvanti, netare, tamprati laghukarmatA'tra kAraNaM na kulmityaahavataraNikArya : tyAM=kaSAyanA virodhane anukULa vyApAra karanArA mahAtmAomAM, AvA prakAranAM satkartavyoskaMdaka ziSyonI jema ajJAtInI duSTa ceSTAmAM kupita na thAya tevA prakAranAM satkartavyo, kulIno ja kare che, Itara nahi=bIjA nahi ema je ciMtavana kare tenA pratye 'ahIM laghukamatA kAraNa che-pratikULa saMyogomAM kupita na thAya emAM laghukarmatA kAraNa che, kula nahi' e pramANe kahe che - gAthA : na kulaM ettha pahANaM, hariesabalassa kiM kulaM Asi ? / AkaMpiyA taveNaM, surA vi jaM pajjuvAsaMti / / 44 / / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BghaTezabhAlA lAga-1 | gAthA-44 gAthArtha : ahIM dharmanA vicAramAM, kula pradhAna nathI, harikezabalane zuM kuLa hatuM? arthAt sAruM kuLa na 6j, tapathI mAvalita vo pAnI 6pAsanA 5ratA tA. ||4|| ToDa: na kulamugrAdikamatra dharmavicAre pradhAnaM zreSThaM, yato harikezabalasya balanAmno mAtaGgasya kiM kulamAsIjjugupsitatvAt, na kiJcidityarthaH, yasya kiM sampannamityAha-AkampitA AvarjitA-hatahadayAH kRtAstapasA vikRSTena surA api=devA api, AsatAM manujAH, yaM paryupAsate, tasya kiM kulamAsIditi sAmAnyArthaH, vizeSArthaH tadudAharaNAd jJeyaH / / taccedaM- pUrvabhavajAtimadakaraNanibaddhanIcairgotrakarmavipAkAllabdhanindyajAtirbalAbhidhAno mAtaGgazramaNako viziSTatapo'nuSThAnanirato vArANasyAM tindukodyAne gaNDItindukayakSAyatane tasthau / sa ca yakSastadguNAkSiptacitto vimuktAzeSavyApArastamupAste sma / anyadA tanmitramayodyAnAtsamAyAtastaM pratyAha-'vayasya ! kathaM na dRSTo'si ?' sa prAha-amuM-bhagavantaM maharSi paryupAsInastiSThAmi / itara Aha-mamApi kAnane munayastiSThanti / tato bhaktikautukAbhyAM gatau tadvandanArtham / dRSTAH te kathaJcidvikathApravRttA munayaH, tatastau tebhyo viraktau / gADhataramanuraktAvitarasmin / dhanyastvaM yo'sya caraNau pratidinaM pazyasIti zlAdhitastindukayakSastena / ___ athAnyadA rAjaduhitA bhadrAbhidhAnA gRhItAnikA gatA tadAyatanam, pradakSiNAM kurvatyA dRSTo munirasaMskRtagAtro, jugupsayA niSThyUtamanayA, jAto yakSasya kopaH, darzayAmyasyA bhagavatparibhavaphalamiti saJcintyAdhiSThitaM taccharIraM, pralapantI nAnAvidhaM parijanena nItA pitRsamIpam / apatyasnehamohitena kAritA tena cikitsA, na jAto vizeSaH, viSaNNA vaidyAH, tataH prakaTIbhUya yakSaH prAha-anayA pApayA mama svAmI munirupahasito'sti, yadi tasyaiva jAyA jAyate tato muJcAmi, nAnyatheti / tato jIvantIM drakSyAmIti saJcintya prahitA sA saparijanA tatsakAzaM rAjJA / gatvA ca pAdapatitA sA prAha-'maharSe ! gRhANa kareNa karaM kareNa, svayaMvarA'haM bhavataH / ' munirAha-'bhadre ! nivRttaviSayasaGgA munayo bhavanti, alamanayA kathayeti / ' tataH kelipriyatayA pravizya yakSeNa munizarIraM pariNItA kRtaviDambanA muktA ca, svapnamiva dRSTvA vicchAyavadanA gatA pitRsakAzam / tato taduddezena pRSTo rudradevanAmA purohitaH prAha-RSibhistyaktA patnI brAhmaNebhyo dIyata iti vedArthaH / rAjJApIdameva prAptakAlamiti saJcintya dattA tasmai sA, kRtA tena yajJaM yajatA yajJapatnI / munirapi mAsapAraNake praviSTo bhikSArthaM yajJapATake, adattaM dvijebhyo na dIyate tubhyaM zUdrAdhamAyetyupahasitazcaTTaiH / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-44 tato yakSeNa taccharIraM pravizya kathamahaM yAvajjIvamabrahmanivRtto'haM ahiMsAdivratadharazca na brAhmaNaH ? kathaM vA bhavantaH pazuvadhAdipApAsaktA yoSidavAcyamardakAzca brAhmaNAH ? ityAdivAkyastiraskRtAste muni prahantumArabdhAH / yakSeNApyAhatya nirgacchadrudhirodgArAH zithilasandhayaH pAtitAH bhUtale, jAtaH kolAhalaH, tamAkarNya nirgatA bhadrA, dRSTo muniH pratyabhijJAtazca / tato rudradevAdInuddizya he durmatayo ! yAsyathAmu kadarthayanto'ntakasadanaM, so'yaM mahAprabhAvaH surapUjito muniriti / tatastaccaraNapatitAste bhadrA ca prAhuH, kSamasva mahAmune ! yadaparAddhamajJairiti / muninoktaM-na munInAM kopAvakAzaH, tatkAriNaM yakSaM toSayateti / tatastoSitastairyakSaH, pratilAbhito muniH, prAdurbhUtAni divyAni, kimetaditi jAtakutUhalaH samAyAto loko, vijJAya vyatikaraM rAjA ca / munidezanayA ca pratibuddhA bahavaH prANina iti / tasmAnna kulaM pradhAnam, api tu guNA eva tadvirahe tasyAkiJcitkaratvAditi // 44 / / TIkArca - na lutram .. prAna rUtti / ahIM dharmanA vicAramAM, ugra Adi kula pradhAna=zreSTha, nathI, je kAraNathI harikezabala nAmanA mAtaMgane zuM kuLa hatuM, jugupsitapaNuM hovAne kAraNe kaMI suMdara kuLa na hatuM, jene zuM prApta thayuM ene kahe che - vikRSTa evA tapa vaDe AkaMpita=Avajita hadayavALA devo paNa, manuSyo to dUra raho, jenI papAsanA kare che, tenuM zuM kuLa hatuM arthAt sAruM kuLa na hatuM, e sAmAnya artha che, vizeSa artha vaLI udAharaNathI jANavo ane te A che - purohitanA bhavamAM jAtibhedathI baMdhAyeluM nIcagotra tenA vipAkathI prApta thayelI niMdya jAtivALo viziSTa tapa-anuSThAnamAM rata evo bala nAmano mAtaMga zramaNaka vArANasImAM tinduka udyAnamAM gaMDIsiMduka yakSanA maMdiramAM rahyo ane tenA guNathI AkSipta cittavALo, mukAyelA sarva vyApAravALo te yakSa te zramaNanI upAsanA karato hato. ekavAra teno mitra anya udyAnathI Avyo, yakSa tenA pratye kahe che - he mitra ! kema jovAyo nathI? te kahe che - A bhagavaMta maharSinI pakpAsanA karato rahuM chuM, bIjovamitra, kahe che - mArA paNa jaMgalamAM munio rahe che, tethI bhakti ane kautukathI temanA vaMdana mATe baMne gayA, koIka rIte vikathAmAM pravRtta munio jovAyA, tethI te baMne teothI virakta thayA. itaramAM=mAtaMga zramaNamAM, atyaMta anurAgavALA thayA. tuM dhanya che, je pratidina AnA caraNone jue che, e pramANe tenA vaDe hiMdukayakSa prazaMsA karAyo. ekavAra grahaNa karAyelI pUjanikAvALI bhadrA nAmanI rAjaputrI tenA AyatanamAM gaI. pradakSiNA karatI teNI vaDe asaMskRta gAtravALA=malina zarIravALA muni jovAyA, AnA vaDe jugupsAthI ghUMkAyuM, yakSane krodha thayo, Ane bhagavAnanA paribhavanuM phaLa dekhADuM. e pramANe vicArIne teNInuM zarIra adhiSThita karAyuM, judA judA pralApane karatI parijano vaDe pitA pAse lavAI, saMtAnanA snehathI mohita thayelA tenA vaDe cikitsA karAI, sudhAro na thayo, vaidyo viSAda pAmyA, tethI pragaTa thaIne yakSa kahe che - A pAriNI vaDe mArA svAmI muni Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-44 81 hasAyA, jo tenI ja patnI thAya to huM mUkuM, nahitara nahi, tyArapachI jIvatI joIza. e pramANe vicArIne rAjA vaDe parivAra sahita tenI pAse=muninI pAse, mokalAI ane jaIne pagamAM paDelI teNI kahe che he maharSi ! hAtha vaDe (mArA) hAthane grahaNa karo, huM tamArI svayaMvarA chuM. muni kahe che bhadre ! munio nivRtta viSayasaMgavALA hoya che, A kathA vaDe saryuM. tyArapachI kelipriyapaNAthI yakSa vaDe muninA zarIramAM pravezIne paraNAI, viDaMbanA karAI ane mukAI, jANe svapna joIne plAna vadanavALI thayelI pitAnI pAse gaI, tethI tenA uddezathI rudradeva nAme purohita kahe che RSio vaDe tyAga karAyelI patnI brAhmaNone apAya che. e pramANe vedano artha che. rAjA vaDe paNa A ja prAptakAla che, e pramANe vicArIne teNI tene apAI, yajJa karatA evA tenA vaDe yajJapatnI karAI. muni paNa mAsakSamaNanA pAraNe bhikSA mATe yajJapATakamAM pravezyA. brAhmaNone nehi apAyeluM zUdra adhama evA tane apAtuM nathI vagere brAhmaNo vaDe hasAyuM, tethI yakSa vaDe tenA zarIramAM pravezIne yAvajjIva abrahmathI nivRtta thayelo ane ahiMsA Adi vratane dhAraNa karanAro huM kevI rIte brAhmaNa nathI ? athavA pazuvadha Adi pApamAM Asakta thayelA strInA avAcya dezane mardana karanArA tame brAhmaNo kevI rIte ? ityAdi vAkyothI tiraskAra karAyelA teo munine haNavAne taiyAra thayA. yakSa vaDe paNa haNIne nigaLatA lohInA kogaLAvALA zithila baMdhananI sAMdhIovALA bhUtalamAM paDyA, kolAhala thayo, tene sAMbhaLIne bhadrA nIkaLI, muni jovAyA ane oLakhAyA, tethI rudradeva Adine uddezIne kahe che -- he durmatio ! Ane kadarzanA karatA yamasadanamAM jazo, te A mahAprabhAvavALA devathI pUjAyelA muni che, tethI teo temanA caraNamAM paDyA ane bhadrAe kahyuM -- he mahAmuni ! ajJo vaDe je aparAdha karAyo, kSamA karo. muni vaDe kahevAyuM - munione kopano avakAza nathI, tene karanArA yakSane saMtoSa pamADo, tethI teo vaDe yakSa khuza karAyo, munine vhorAvyuM, divyo pragaTa thayA. A zuM ? e pramANe thayelA kutUhalavALA loko ane vyatikarane jANIne rAjA Avyo ane muninI dezanA vaDe ghaNA prANIo pratibodha pAmyA. -- = -- tethI kula pradhAna nathI, guNo ja pradhAna che. tenA virahamAM=guNonA virahamAM, tenuM=kuLanuM, akiMcitkarapaNuM che. II44 bhAvArtha - sAmAnyathI uttama kuLamAM janmelA sAttvika puruSo ja dhIratApUrvaka kSamAdi bhAvomAM yatna karIne tuccha jIvonA paNa upasargone sahana kare che, topaNa mAtra kuLanA baLathI tevuM sattva AvatuM nathI, paraMtu jeo laghukarmavALA che teo ja koIka rIte hIna kuLamAM janmyA hoya topaNa tevA sAttvika bane che, ethI uttama kuLavALA jo laghukarmavALA na hoya to mahAtmA thatA nathI ane hIna kuLamAM janmelA koIka rIte laghukarmavALA thayA hoya to mahAsattvathI kSamAdibhAvomAM yatna kare che, te spaSTa karavA mATe kahe che dharmanA vicA2mAM kula pradhAna nathI, paraMtu laghukarmatA ja pradhAna che. jo kulapradhAna hota to, harikezabala nAmanA mAtaMgane jugupsita kula prApta thayeluM chatAM viziSTa tapa karavAthI Avarjita thayelA devatAo paNa tenI paryupAsanA karatA hatA, jo ke te mahAtmA mAtra bAhya tapa karanArA na hatA, paraMtu kSamAdibhAvonI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-44, 45-46-47 vRddhi thAya tevA mahAtapane karanArA hatA, jenAthI devatA vaDe paNa te pUjAtA hatA, tethI e phalita thAya ke adhijJAnanA baLathI jIvonA cittane paNa jANI zake tevA devatAo tuccha kuLavALA paNa harikezabalanA uttama cittathI Avarjita thaIne temanI paryupAsanA karatA hatA. mATe kalyANanA arthI sAdhue temanA dRSTAMtanA baLathI AtmAne bhAvita karIne potAnAM karmonI laghutA thAya te prakAre yatna karavo joIe. II44] avataraNikA : kiJcAyamAtmA naTavadaparApararUpaiH parAvartate, tataH kaH kulAbhimAnAvakAza ityaahavataraNikArya : vaLI A AtmA naTanI jema apara apara rUpa vaDe parAvartana pAme che, tethI kuLanA abhimAnano avakAza kayo che ? arthAt kuLanuM abhimAna karavuM joIe nahi, ethI kahe che gAthA: devo neraio tti ya, kIDapayaMgu tti mANuso eso / rUvassI ya virUvo, suhabhAgI dukkhabhAgI ya / / 45 / / uttiya damagutti ya, esa sapAgu tti esa veyaviU / sAmI dAso pujjo, khalo tti adhaNo dhaNavaiti / / 46 / / na vi ittha kovi niyamo, sakammaviNiviTThasarisakayaciTTho / annunnarUvaveso, naDu vva pariyattae jIvo ||47 / / gAthArtha H A=jIva, deva, nAraka, kIDo, pataMgiyuM, manuSya, rUpavALo, virUpavALo, sukhabhAgI, duHkhabhAgI, rAjA, dramaka, caMDAla, vedane jANanAro, svAmI, dAsa, pUjya, khala=durjana, nirdhana, dhanapati e pramANe parAvartana pAme che, ahIM=jIvanA parAvartanamAM, koI niyama nathI, svakarma viniviSTa sadeza ceSTAvALo jIva anyonya rUpanA vezavALA naTanI jema parAvartana pAme che. / / 45-46-47]] TIkAH devo vibudho nAraka: pratIta eva, itizabdAH sarve upadarzanArthAH, cazabdAH samuccayArthAH svagatAsasUcaka tathA kITaH kRmyAdiH, pataGgaH zalabhaH, tiryagupalakSaNaM caitat; mAnuSaH pumAn, eSa jIvaH parAvartata iti sarvatra kriyAH / 'rUvassi' tti kamanIyazarIraH, virUpo vizobhaH, sukhaM sAtaM bhajate, tacchIlazceti sukhabhAgI, evaM duHkhabhAgI / tathA rAjA pRthivIpatiH, dramako Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-45-46-47 niHsvaH, eSa jIvaH zvapAkazcaNDAlaH, tathA eSa eva vedavit sAmAdivedAnAM vettA pradhAnabrAhmaNa ityarthaH / asakRdeSazabdagrahaNaM paryAyanivRttAvapi jIvadravyasyA'nuvRttiH jJApanArtham, eSa evaiko nAnArUpeSvevaM parAvartate, na sarvathAnyo bhavatItyarthaH / tathA svAmI svapoSyApekSayA nAyako, dAso vyakSarakaH, pUjyo'bhyarcanIya upAdhyAyAdiH, khalo durjanaH, adhano nirdravyaH, dhanapatirIzvaraH kiJcanApi na sambhAvyate, atra kazciniyamo'vazyambhAvi yathApare manyante puruSaH puruSatvamaznute pazavaH pazutvamityAdirUpaH, pramANabAdhitatvAtkarmavaicitryeNa bhavavaicitryopapatteH / kiM tarhi ? svakarmaviniviSTasadRzakRtaceSTaH parAvartate jIva iti sambandhaH / tatra kriyata iti karma jJAnAvaraNAdi svasyAtmanaH karma svakarma, tasya viniviSTaM vinivezaH, prakRtisthityanubhAgapradezAtmakaM racanamityarthaH, tasya sadRzI tadanurUpA kRtA nirvartitA ceSTA devAdiparyAyAdhyAsarUpo vyApAro yena sa tatheti samAsaH / dRSTAntamAha-anyonyarUpo nAnAkAro veSo nepathya-varNaka-vicchittyAdilakSaNo yasya so'nyonyarUpaveSaH, ko'sau ? naTaH sa iva parAvartate paribhramati jIva Atmeti / / 45-46-47 / / TIkArca - tevo ... mAtmati deva=vibudha, tAraka pratIta ja che, sarva ti zabdo upa pradarzana arthavALA che, zabdo samuccaya arthavALA che athavA svagata aneka bhedanA sUcaka che ane kIDA-kRmi Adi, pataMga=pataMgiyuM, zalabha ane A tiryaMca upalakSaNavALuM che, manuSya-puruSa, A jIva parAvartana pAme che-deva-nAraka Adi sarva rUpe parAvartana pAme che e pramANe sarvatra yojana karavuM, rUpavALoH kamanIya zarIravALo, virUpa zobhA rahita, sukha zAtAne bhaje che tevA svabhAvavALo sukhabhAgI, e rIte duHkhabhAgI ane rAjA=pRthvIpati, dramaka=nirdhana, A=jIva, caMDAla ane A ja jIva vedane jANanAro=sAma Adi vedane jANanAro pradhAna brAhmaNa thAya che, vAraMvAra paNa zabdanuM grahaNa paryAyanI nivRttimAM paNa jIvadravyanI anivRttinA jJApana mATe che, A ja eka jIva tAnArUpomAM A rIte parAvartana pAme che, sarvathA anya thato nathI. ane svAmI=svapoSyanI apekSAe nAyaka, dAsa=be akSaravALo, pUjya-abhyarcanIya upAdhyAya Adi, khala-durjana, adhatakanidravya, dhanapati=Izvara, ahIM koI niyama=avayaMbhAva, je pramANe apara mAne chepuruSa puruSatvane, pazu pazupaNAne pAme che, ItyAdi rUpavALuM kaMIpaNa saMbhAvanA karAtuM nathI, kema ke pramANabAdhitapaNuM che-puruSa puruSa ja thAya, pazu pazu ja thAya tema svIkAravAmAM pramANanuM bAdhitapaNuM che, temAM hetu kahe che - Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-45-46-47, 48 karmalA vacitrathI bhavanA vicitranI upapati che, to zuM? ethI kahe che - svakarmathI viniviSTa sazakata ceSTAvALo jIva parAvartana pAme che, e prakAre saMbaMdha che, tyAM karAya che te karma jJAnAvaraNa Adi, potAnuM AtmAnuM karma svakarma tenuM viniviSTa=svakarmano vidhiveza=prakRti-sthiti-anubhAgapradeza svarUpa tenA sadaza karAyelI ceSTA=deva Adi paryAyanA adhyAsarUpa vyApAra che jenA vaDe te tevo che=svakarma viniviSTa sadaza kRta ceNavALo che, daSTAMtane kahe che - anya anya rUpavALA taTanI jemaetAnA prakAranA vepathya varNaka vicchiti Adi lakSaNa che jene te anyonya rUpaSavALo che, e koNa che ? ethI kahe che - naTa, tenI jema anya anya rUpanA veSavALA naTanI jema, jIva-AtmA, parAvartana pAme che-paribhramaNa kare che. I45-46-4thA bhAvArtha : saMsArI jIvo saMsAramAM kyAreka deva, kyAreka naraka, kyAreka kIDo Adi aneka prakAranAM nATako kare che, tethI huM uttama kuLamAM janmyo chuM, mATe uttama chuM, evuM abhimAna vivekI puruSe karavuM joIe nahi, paraMtu vicAravuM joIe ke saMsAranuM A svarUpa ja che. A rIte saMsAracakranA paribhramaNanuM vAraMvAra bhAvana karIne nATakanA naTanI jema svakarmanI racanA sadaza karAyelI ceSTAvALo A jIva sarva prakAranA bhAvonuM parAvartana kare che, tema bhAvana karavuM joIe, paraMtu kuLanuM abhimAna karavuM joIe nahi ane kaSAyonI alpatA karavA mATe sadA udyama karavo joIe. II45-46-47nA avataraNikA : tadidaM saMsAre'navasthitatvamAlocya vivekino mokSakAGkakatAnA eva bhavanti, na dhanAdilipsava iti dRssttaantenaahavataraNitArtha : A pramANe=gAthA-pathI 47mAM kahyuM e pramANe, saMsAramAM anavasthitapaNAnuM Alocana karIne arthAt jIvonA anavasthitapaNAnuM Alocana karIne vivekI jIvo mokSanI IcchAnA ekatAnAvALA thAya che, dhana AdinI lipsAvALA thatA nathI tuccha vartamAna bhavanI anukULatAnAM sAdhanonI lipsAvALA thatA nathI, e pramANe dAMtathI kahe che - bhAvArtha : gAthA-pathI 47 sudhI saMsAranA paribhramaNanI sthiti batAvI. te sthitinuM je mahAtmA atyaMta paribhAvana kare che tene saMsAranI vAstavika viDaMbanA pratyakSanI jema dekhAya che, tethI teonAM vivekacakSu pragaTa thayelAM hoya che, tenA kAraNe teo viDaMbanA rahita eka mokSanI icchAvALA hoya che, paraMtu mUDha hotA nathI, paraMtu saMsAranA paribhramaNanA bIjabhUta kaSAyonA ucchedanA upAyamAM daDha yatnavALA hoya che, ene dRSTAMtathI kahe che - Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahezabhAlA bhAga-1 / gAthA- 48 gAthA : koDIsaehiM dhaNasaMcayassa guNasubhariyAe kannAe / na vi luddho vayararisI, alobhayA esa sAhUNaM / / 48 / / 85 gAthArtha : dhanasaMcayanA seMkaDo karoDa vaDe guNayukta kanyAmAM paNa vajaRSi lobhAyA nahi, A sAdhunI khalolatA che. // 48 // TIDA : koTIzatai: saha yA kanyA tasyAmapi na lubdha iti sambandhaH / kasya koTIzataiH ?, dhanasaJcayasya dravyasaGghAtasya sambandhinAM ratnAdInAmiti gamyate / guNaiH rUpAdibhiH subhRtA suSThu paripUrNeti samAsaH / kAsau ? kanyA tasyAmapi na lubdha iti sambandhaH apariNIta - bAlA, tasyAmapi na lubdho na lobhaM gataH / apizabdasya vyavahitaH prayogaH, ko'sau ? vairarSiH / ziSyaM pratyAhaalobhataiSA'nantaroktA sAdhUnAM sarvayatibhirevaM nirlobhairbhAvyamiti saGkSepArthaH, prapaJcArthaH kathAnakAd jJeyaH / taccedaM-pATaliputre vidyAdyatizayayuto yugapradhAno bhagavAnAcAryo vairarSiH samavasRtaH tadvandanArthaM nirgataH sanAgarako rAjA / bhagavatA'pi vidyAbalato vihitavizobharUpeNa prArabdhA dharmadezanA / tatastadAkSiptacittA lokAH parasparamUcurbata bhagavato na guNAnurUpaM rUpam / upasaMhRtA dezanA, gataM taddinam / itazca tatraiva nagare dhanasArthavAhazAlAyAM pUrvasthitA AryikA bhagavadguNavarNanaM kRtavatyaH, tadAkarNya dhanaduhitA atimugdhatayA bhagavati jAtA'nurAgA pitaraM pratyAha-yadi mAM vairasvAminaM vihAyA'nyaH pariNeSyati tatastyakSyAmi prANAn / tato'patyasnehavazAdvijJAya tannirbandhaM dvitIye dine gRhItvA anekaratnakoTIzataiH sahitAM kRtA'laGkArAmupahasitatridazavadhUlAvaNyAM kanyAM gato bhagavatsamIpaM sArthavAhaH / dRSTo bhagavAn vairUpyadarzanajAtavaimukhyajanAhlAdAtirekasampattaye mArgAvatAraNArthaM vidyAtizayAtrirvartitatribhuvanAtizAyirUpaH kanakakamalopaviSTo dharmamAcakSANastena / tataH savinayaM praNamya viracitakarakuDmalo'sAvAha - ' bhagavan ! asyA mama jIvitAbhyadhikAyAH kanyakAyA ratnarAzibhiH sahitAyA grahaNena kuru me'nugrahamiti / ' bhagavAnAha - 'bhadra ! na khalvidamatimugdhabuddherapi manasi santiSThate, yaduta siddhivadhUsambandhabaddhAdhyavasAyA anidhanasukhAbhilASiNaH sAdhavo'zucimUtrAntrakledapUrNAsu yuvatiSu kSaNavinazvare ca dhane grahaNabuddhiM vidhAsyanti / tato'lamanayA I Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-48 nirvivekajanocitayA kathayA / yadyasyA mayyanurAgastataH karotu svArthasAdhanena maccittAlAdamiti / ' kanyAha-bhagavadvacanakaraNenApi kRtArthA'ham / tato muktA janakena pravrAjitA bhagavatA / tato'yameva dharmo yatraivaMvidhaprabhAvANAmapIdRzI nirlobhateti saJcintya pratibuddhA bhUyAMsaH sattvA iti / / 48 // TIkArya : voTIrAntiH - sattvI koTIzata sahita je kanyA, temAM paNa lubdha thayA nahi, e pramANe saMbaMdha che, konA koTizata sahita ? ethI kahe che - dhanasaMcayanA dravyasamUhalA, saMbaMdhi ratAdinA koTIzata sahita kanyAmAM lubdha thayA nahi ema avaya che, guNothI=2pAdithI, sukRta=sArI rIte pUrNa, e pramANe samAsa che, koNa guNothI pUrNa ? ethI kahe che - kalyA=hi paraNAyelI bALA, temAM paNa lobhane pAmyA nahi, Apa zabdano vyavahita prayoga che, koNa A lobha pAmyA nahi ? ethI kahe che - vajaRSi, ziSya pratye kahe che - sAdhunI A anaMtaramAM kahevAyelI, alobhatA che, e prakAre sAdhuoe vilabhathI bhAvita thavuM joIe, e prakAre saMkSepathI athI che, vistArathI artha kathAnakathI jANavo ane te A che - pATaliputramAM vidyAdi atizayathI yukta yugapradhAna bhagavAna AcArya vajaRSi samavasaryA, temanA vaMdana mATe nagara loko sahita rAjA nIkaLyo, bhagavAna vaDe paNa vidyAbaLathI karAyelA virUpa zobhAvALA rUpa vaDe dharmadezanA zarU karAI, tethI tenAthI AkSipta cittavALA loko paraspara kahevA lAgyA, bhagavAnanuM guNane anurUpa rUpa nathI, dezanA pUrNa karAI, te divasa gayo. A bAju te ja nagaramAM dhanasArthavAhanI zALAmAM pahelethI rahelI sAdhvIoe bhagavAnanA guNanuM varNana karyuM, tene sAMbhaLIne dhananI putrI atimugdhapaNAthI bhagavAnamAM anurAgavALI thaI, pitA pratye kahe che - jo mane vajasvAmIne choDIne anya puruSa paraNAvazo to huM prANono tyAga karIza, tethI saMtAnanA snehanA vazathI tenA Agrahane jANIne bIjA divase aneka ratna koDI sekaDA sahita evI, karAyelA alaMkArathI hasI naMkhAyuM che devavadhUnuM lAvaNya jeNI vaDe evI kanyAne grahaNa karIne sArthavAha bhagavAna pAse gayo. virUpa darzanathI thayelA vimukha janane AlAdanA atirekanI prApti mATe mArgamAM utAravA mATe vidyAnA atizayathI banAvelA tribhuvana atizAyi rUpavALA sonAnA kamaLa upara beThelA, dharmane kahetA bhagavAna tenA vaDe zreSThi vaDe, jovAyA, tethI vinaya sahita praNAma karIne racelA karakumalavALo aMjalIvALo A zreSThI kahe che - bhagavAna ! mArA jIvitathI adhika ratnarAzi sahita A kanyAnA grahaNa vaDe mArA upara anugraha karo. bhagavAna kahe che - he bhadra ! kharekhara A atimugdha buddhithI paNa manamAM besatuM nathI ke je siddhivadhUnA saMbaMdhamAM baMdhAyelA adhyavasAyavALA akSata sukhanA abhilASavALA sAdhuo azuci-mUtra-AMtaraDA-parasevAthI pUrNa evI yuvatIomAM ane kSaNa vinazvara ghanamAM grahaNa buddhine karaze, tethI A nirvivekajanane ucita kathAthI saryuM. jo Ano mArA upara anurAga hoya to sva arthane sAdhavA vaDe mArA cittanA AllAdanane kare. kanyA kahe che - bhagavAnanA vacanane karavA vaDe paNa huM karAyelA arthavALI chuM, tethI pitA vaDe mukAyelI bhagavAna vaDe Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-48-49 pravajita karAI, tethI A ja dharma che jemAM AvA prakAranA prabhAvavALAonI paNa AvI nilabhatA che, e pramANe vicArIne ghaNA jIvo pratibodha pAmyA. //48 bhAvArtha - saMsAramAM dhanasaMpatti ane rUpavatI strIo be mohanAM kAraNo che, jyAre vajasvAmI saMsArathI atyaMta virakta hatA, mokSamAM ekacittavALA hatA, tethI yuvAna vayavALA hovA chatAM vajasvAmI pracura dhanathI yukta guNasaMpanna nahi paraNelI bALA paraNavA mATe tatpara thaI topaNa lobha pAmyA nahi, paraMtu upadeza ApIne te kanyAne paNa saMyamanA pariNAmavALI karI. susAdhuono Avo alobhano pariNAma hoya che, tethI teone saMsAranA koI padArtha viSayaka lipsA thatI nathI, mATe susAdhue A prakAranA nirlobha svarUpanuM bhAvana karIne AtmAne saMganI pariNatithI para karavA yatna karavo joIe, jethI bAhya tuccha aihika padArtho pratye leza paNa mamatva thAya nahi. II48 avataraNikA - na caitadAzcaryam evaMvidhA eva sAdhavo bhvntiityaahavataraNitArtha : ane A Azcarya nathI vajasvAmI strI ane dhanamAM lubdha thayA nahi te Azcarya nathI, kema Azcarya nathI ? ethI kahe che - AvA prakAranA ja sAdhuo hoya che, ene kahe che - gAthA : aMteurapurabalavAhaNehiM varasirigharehiM muNivasahA / kAmehiM bahuvihehi ya, chaMdijjaMtA vi necchaMti / / 49 / / gAthArtha : bahu prakAranA kAmaguNo vaDe ane bahu prakAranA aMtaHpura, nagara, bala ane vAhano vaDe ane bahu prakAranA zreSTha lakSmInA ghara vaDe nimaMtraNa karAtA paNa munivRSabho IcchatA nathI. II49ll. TIkA : __ antaHpurAdibhiH karaNabhUtairmunivRSabhAH susAdhavazchandyamAnA nimantryamANA api necchanti nAbhilaSanti tAnIti gamyate iti sambandhaH, tatrA'ntaHpurANi viziSTayoSitsaGghAtAH, purANi nagarANi, balAni caturaGgANi, vAhanAni pravarahastyAdIni, balagrahaNenaiva siddhe pRthagupAdAnameSAM prAdhAnyakhyApanArtham / antaHpurANi ca purANi cetyAdidvandvaH, taistathA varazrIgRhaiH pradhAnakozaiH, kAmyante prArthyante iti kAmAH zabdAdayastaizca, cazabdasyeha vyavahitaH sambandhaH, bahuvidhairnAnArUpaizcittAkSepahetubhirantaHpurAdibhiriti, idaM sarveSAM vizeSaNamiti / / 49 / / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-49-50 TIkArca - gApurAii .... vizeSati | karaNabhUta evA aMtaHpurAdi vaDe munivRSabho susAdhuo, nimaMtraNa karAtA paNa IcchatA nathI te aMtaHpurAdinI icchA karatA nathI, e pramANe saMbaMdha che, tyAM antaHpurANa kahyuM tyAM, aMtaHpura vizeSa prakAranI strIono samUha che, pura=nagaro che, bala=caturaMga senA che, vAhano zreSTha hAthI Adi che, balavA grahaNathI ja vAhano siddha hote chate AmatuM= vAhanonuM, pRthar grahaNa prAdhAnya batAvavA mATe che, aMtaHpura ane nagaro ItyAdino dvanda samAsa che, teo vaDe ane varazrIgRha vaDe=pradhAna koza vaDe, kAmanA karAya che=prArthanA karAya che e kAmo zabdAdi, te bahuvidho va=tAnA prakAranA cittanA AkSepanA hetu evA aMtaHpurAdi vaDe, A=bahu prakAranA e, sarvanuM vizeSaNa che, zabdano ahIM saMbaMdha che. 49 bhAvArtha : je mahAtmAoe saMsAranI nirguNatAnuM atyaMta bhAvana karela che ane jeonuM citta mokSamAM atyaMta sthira thayeluM che, tethI koIka nimitte temanA puNyathI Avarjita thaIne temane ghaNA kAmaguNothI nimaMtraNa kare athavA ghaNA aMtaHpura, nagara, caturaMga senA ane vAhanothI temane nimaMtraNa kare athavA zreSTha lakSmI vaDe nimaMtraNa kare, topaNa vItarAgatAnI prAptimAM jemanuM citta sthira bhAvane pAmeluM che, tevA munivRSabho tenI icchA karatA nathI ane jeo kalyANanA arthI che, mokSa mATe saMyama grahaNa karyuM che, to paNa koIka rIte vipula bhogasAmagrI sanmukha thAya tyAre teonA cittamAM khaLabhaLATa thaI zake che, AthI tevAM nimittothI alpa sattvavALA sAdhuono pAta paNa thAya che, paraMtu je mahAtmAoe saMyama grahaNa karyA pachI saMsAranA bhogonA svarUpanuM atyaMta kutsita svarUpa bhAvana karyuM che ane AtmAnI pAramArthika svasthatAthI teone pote sukhI che tema jaNAya che, evA munivRSabho koI bAhya saMpattithI leza paNa kSobha pAmatA nathI, tenuM kAraNa teonuM mahAvrata sthira thayeluM che. ll avataraNikA : kimiti te necchntiityaashkyprigrhsyaa'paayhetutaamaahavataraNikArya : kayA kAraNathI IcchatA nathI ?~sAdhu kayA kAraNathI prArthanA karatA paNa saMpati Adive IcchatA nathI ? e prakAre AzaMkA karIne parigrahanI apAyahetatAne kahe che - gAthA : cheo bheo vasaNaM, AyAsakilesabhayavivAo ya / maraNaM dhammabbhaMso, araI atthAu savvAiM / / 50 / / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-pa0 gAthArtha : cheda, bheda, vyasana, AyAsa, kleza, bhaya, vivAda, maraNa, dharmano bhaMza, arati sarva arthathI thAya che. I5oll. TIkA : chedAdIni svaparayorarthAtsarvANi bhavantIti kriyA / tatra cchedaH karNAdInAM kartanaM, bhedaH krakacAdinA pATanaM, svajanAdibhiH saha cittavizleSo vA / vyasanaM taskarAdibhirgrahaNamApadityarthaH AyAsastadupArjanArthaM svayaM kRtaH zarIravyAyAmaH, klezaH parakRtA vibAdhA, bhayaM trAsaH, vivAdaH kalahaH, cazabdaH samuccaye, maraNaM prANatyAgaH, dharmabhraMzaH zrutacAritralakSaNadharmAccyavanaM, sadAcAravilopo vA / aratizcittodvegaH, etAni sarvANyapi, kim ? arthyate vivekavikalairyAcyate ityartho hiraNyAdistasmAd bhavanti / / 5 / / TIkArya : chevAlIni ... mavatti | arthathI sva-paranA chedAdi sarva thAya che, e prakAre kriyAno saMbaMdha che, tyAM cheda kAna Adi aMgonuM kApavuM che, bheda karavata AdithI phADavuM che athavA svajanAdi sAthe citatA vizleSarUpa bheda che arthAt svajanAdi sAthe dhanane kAraNe parasparanA mIThA saMbaMdho kaTu bane che, vyasana=corAdi vaDe grahaNa=Apatti prApta thAya che, AyAsa-tenA upArjana mATe svayaM karelo zarIrano vyAyAma che, kleza bIjAthI karAyelI pIDA che, bhaya trAsa che, vivAda kalaha che, 4 zabda samuccayamAM che, maraNa=prANatyAga, dharmabhraMza=zruta-cAritrarUpa dharmathI cyavana che athavA sadAcArano lopa che, arati=cittano udvega, A sarva paNa zuM ? ethI kahe che - vivekavikalo viDe yAcanA karAya che e artha hiraNya Adi tenAthI sarva thAya che. pa| bhAvArtha : jIva mAtra sukhanA arthI che, saMsArI jIvo parigrahane sukhanA upAyarUpe jue che, kema ke parigrahathI dehane ane indriyane anukULa sarva sAmagrI prApta thAya che, tethI sukhanA upAyarUpe dhanane jue che, paraMtu dhana meLavavAmAM kayA kayA anartho saMbhave che, te sarvanuM pAramArthika svarUpa vicAratA nathI ane tenuM bhAvana karIne AtmAnA nirAkuLa svabhAvane jonArA nathI, paraMtu dhanane ja sukhanA hetu tarIke jue che. vastutaH vivekacakSuvALA munio to AtmAnI nirAkuLa avasthAmAM sukhane jue che ane te sukhanI prApti samyak rIte sevAyela zruta-cAritradharmathI thAya che, anya rIte nahi, tevo sthira nirNaya che ane dhanathI sukhanA arthI jIvone zuM zuM anartho thAya che, tenA pAramArthika svarUpathI AtmAne atyaMta bhAvita kare che, tethI te anarthanA paryAlocanathI paNa teone dhanathI thanArA sukhanI icchA thatI nathI, paraMtu dharmanA sevanathI thanArA sukhanI icchA thAya che, AthI ja dhananA anarthonuM bhAvana karavA mATe teo Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GO upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-50-51 vicAre che ke dhananA kAraNe sva-parano cheda thAya che; kema ke dhanane mATe yuddha kare tyAre ekabIjAnA kAna Adi aMgonuM chedana kare che, zastra AdithI bheda kare che, vaLI svajana Adi sAthe sneha saMbaMdha tUTe che arthAt cittano bheda thAya che, vaLI dhanane joIne cora Adi dvArA ApattinI prApti thAya che, dhana meLavavA mATe zrama karavo paDe che, potAnI pAse dhanane joIne bIjA dvArA bAdhA vagere klezo thAya che, nAza thavAno bhaya rahe che, paraspara kalaha thAya che, ciMtAo ane rakSaNamAM mRtyu paNa thAya che, dhananA kAraNe dharmano bhraza thAya che, jethI uttaranA bhavomAM paNa anarthanI paraMparAnI prApti thAya che, vaLI icchA pramANe dhana prApta na thAya to cittamAM udvega rahe che. A sarva anartho dhanathI prApta thatA sukhane jonArI tuccha dRSTivALAne thAya che, jyAre niSparigrahI munione vartamAnamAM A sarva upadravo nathI, cittanI svasthatAjanya sukha che, AgAmI bhavomAM sukhanI paraMparA che, te sarvane jonArA munione pracura dhanAdinI prApti thatI hoya to paNa tenI kAmanA abhilASA thatI nathI. paNa avataraNikA : kiJca prastutavratavirodhI caaymityaahavataraNikArya :vaLI prastuta vratano virodhI A=dhanano abhilASa che, e pramANe kahe che - gAthA : dosasayamUlajAlaM, puvarisivivajjiyaM jaI vaMtaM / ... atthaM vahasi aNatthaM, kIsa aNatthaM tavaM carasi ? / / 51 / / gAthArtha : je vamana karAyelA saMyama grahaNa karIne tyAga karAyelA, seMDo doSonA mULano samUha pUrva muniothI tyAga karAyelA anarthavALA arthane tuM vahana kare che, to nirarthaka evA tapane kema Ayare che ? ApanA TIkA : arthaM yadi vahasi kiM tapazcarasIti kriyA / kimbhUtamarthaM ? duSyate AtmA ebhiriti doSA rAgAdayaH prANivadhAdayo vA, teSAM zatAni, teSAM mUlaM kAraNaM cAsau jAlaM ca matsyabandhajAlavad bandhahetutvAddoSazatamUlajAlam / yadi vA doSazatAni taroriva mUlajAlaM yasya sa tathA tam / ata eva pUrvarSibhirvairasvAmyAdibhirvizeSeNa vivarjitaH parihataH pUrvarSivivarjitastam / pUrvarSigrahaNaM cedAnIntanAH karmakAlAdidoSAdarthavahanapravaNA bhUyAMso dRzyamAnA api vivekinA nAlambanIkartavyA iti jJApanArtham / yadi vAntaM pravrajyAGgIkaraNena tyaktamarthaM hiraNyAdikaM vahasi dhArayasi, kimbhU Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-51 tamartham ? anarthaM narakapAtAdyanarthahetutvAt, tato he durmate ! kimityanarthaM niSprayojanaM tapo'nazanAdirUpaM carasyanutiSThasi ? nedaM paurvAparyeNa ghaTata ityabhiprAyaH / / 51 / / TIkArya H arthaM kRmiprAyaH / / arthane jo tuM vahana kare che=icche che, kema tapane Acare che ? arthAt tapa AcaravuM joIe nahi, e pramANe kriyAno saMbaMdha che. kevA prakAranA arthane icche che ? ethI kahe che AmanA vaDe AtmA dUSita thAya che e rAgAdi doSo che athavA prANivadha Adi doSo che, teonA doSonA, seMkaDA teonuM mULa kAraNa evuM A=dhana, jALa che=mAchalAnA baMdhanI jALa jevuM te=dhana, baMdhanuM hetupaNuM hovAthI doSazatanuM mULa jALa che athavA vRkSanI jema seMkaDo doSonuM mULa jALa che. jene te tevuM che=jema vRkSanuM mULa jALa jamInamAM hoya che, tema doSazatanuM mULa jALa dhana che. ..... 1 AthI ja pUrva RSio vaDe=vajasvAmI Adi vaDe, vizeSathI varjita che=tyAga karAyela che=pUrva RSiothI varjita evA dhanane tuM icche che, ema anvaya che ane pUrvanA RSionuM grahaNa hamaNAnAM karma-kAla Adi doSathI arthavahanamAM tatpara evA ghaNA dekhAtA paNa sAdhuo, vivekIe AlaMbana karavA yogya nathI, e jJApana mATe che, jo vAnta=pravrajyAnA aMgIkAra dvArA tyakta evA hiraNyAdika arthane tuM vahana kare che=dhAraNa kare che, kevA prakAranA arthane ? ethI kahe che narakapAtAdi anarthanuM hetupaNuM hovAne kAraNe anarthavALA arthane tuM dhAraNa kare che, tethI he durmati ! kayA kAraNathI anartha=niSprayojana, anazanAdi tapane tuM Acare che, A pUrvaparathI arthane dhAraNa karavuM ane tapa karavuM e ghaTatuM nathI, e prakAre abhiprAya che. / / 51 / / bhAvArtha H tapasevana dvArA nirmama thaIne sarva karmono nAza karavo e sAdhunuM prayojana che, tethI je sAdhue saMyama grahaNa karyuM che topaNa AtmAmAM te prakAranAM moha ApAdaka karmo ane vartamAnano viSamakAla vagere doSone kAraNe te sAdhuo hajAro doSonA mULa jALarUpa arthane vahana kare che arthAt sAkSAt pote niSparigrahI che, tevo veSa dhAraNa kare che ane koIka AlaMbanathI te te prakAranA parigrahane dhAraNa kare che. je parigraha seMkaDo doSonuM mULa jALa che ane pUrva RSioe jeno tyAga karyo che, tevA anarthanI paraMparAnuM kAraNa evA arthane je sAdhuo dhAraNa kare che, temanuM smaraNa karIne kahe che ke arthane dhAraNa karyA pachI je tapanI AcaraNA che te niSphaLa che, chatAM tevI niSphaLa tapanI AcaraNA tuM kema kare che arthAt tAre tapa, tyAga Adi karavuM joIe nahi, paraMtu nirarthaka evA arthamAM lubdha thaIne AtmAno vinAza ja karavo ucita che, e prakArano bodha karAvIne artha pratyenA mamatvane choDavAno upadeza Ape che. pUrvanA RSiothI varjita karAyelo artha che, tema kahIne e kahevuM che ke vartamAnanA viSamakAlamAM karmanA doSathI ghaNA sAdhuo bAhyathI dhanAdino tyAga karIne anya nimittonuM avalaMbana karIne dhanane Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-pa1-para vahana karanArA dekhAya che. tevA sAdhuonuM avalaMbana vivekIe levuM joIe nahi, paraMtu vicAravuM joIe ke gAthA-50mAM kahyA tevA sarva anartha arthathI prApta thAya che, mATe koI prakAranA parigrahane dhAraNa karyA vagara mAtra saMyamanI vRddhi thAya te prakAre AtmAne aparigraha bhAvanAthI bhAvita karIne tapane sevavo joIe, anyathA anazana Adi tapa paNa narakapAtAdithI rakSaNa karavA samartha nathI. ApavA avataraNikA :kiJca avataraNikArya :vaLI parigrahanA doSo batAve che - gAthA - vahabaMdhaNamAraNasehaNAo kAo pariggahe natthi ? / taM jai pariggaho cciya, jaidhammo tA naNu pavaMco / // 52 // gAthArtha : vadha-baMdhana-mAraNa-se nAkadarthanA, kayA doSo parigrahamAM nathI ? te kAraNathI je parigraha karAya che, to yatidharma pratyaMca=viDaMbanA ja che ema huM vitarka karuM chuM. pacA TIkA - vadho yaSTyAdibhistADanaM, bandhanaM rajjvAdibhiH, mAraNaM prANacyAvanaM, sedhanA nAnAkArA kadarthanA / vadhazca bandhanaM cetyAdidvandvaH / tAH kAH kathaya tvameva yAH parigrahe dvipadAdisaGgrahe na santi na vidyante, sarvA api santIti bhAvaH / tadyevamapi sthite parigrahaH kriyate pratipatrayatidharmerapIti gamyate ciyazabdastvevakArArthaH, sa ca avadhAraNArtham, upariSTAt sambhantsyate yatidharmaH sAdhudharmastataH parigrahakaraNAt nanu nizcitaM prapaJca eva viDambanaiva / yadi vA yatidharmastato na parigrahasannidhAnena nivartitatvAt, tadabhAva evAhamevaM vitarkayAmIti nanuzabdArthaH / kiM tarhi ? prapaJca eva, veSaparAvartena lokamoSaNamityarthaH // 52 / / TIkArya : vaLo .... lAkaDI AdithI tADana, doraDA AdithI bAMdhavuM, mAraNa=prANagyAvata, sedhatA=lAnA prakAranI kadarthanA, vadha-baMdhana ItyAdi dvanda samAsa che, te kaI kadarthanAo? tuM ja kahe je dvipadAdi saMgraharUpa parigrahamAM vidyamAna nathI=sarva paNa che, e prakArano bhAva che, te Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-para, 53-54 kAraNathI jo A rIte paNa sthita hote chate pratipanna yatidharmavALAo vaDe paNa parigraha karAya che, tethI=parigrahakaraNathI, yatidharma=sAdhudharma, prapaMca che=viDaMbanA che, gAthAmAM virya zabda vikAra arthavALo che ane te avadhAraNa artha AgaLa saMbaMdha karAze, prapaMca ja che, tyAM saMbaMdha karAze athavA tenAthI=parigrahathI, jo yatidharma nathI=parigrahanA saMvidhAnathI nivartitapaNuM hovAthI arthAt yatidharma nAza pAmela hovAthI teno abhAva ja che=yatidharmano abhAva ja che, huM e pramANe vitarka karuM chuM, e nanu zabdano artha che, to zuM che ? ethI kahe che - prapaMca ja che=veSatA parAvartanathI lokane ThagavAnI kriyA che. parA. bhAvArtha : vaLI parigrahanA vadha-baMdhana Adi aneka doSo che, chatAM te parigrahane jo mahAtmA dhAraNa karatA hoya to yatidharma prapaMca che, tethI e phalita thAya ke je yatio dharmanA upakaraNathI adhika upAdhi Adi ke anya prakAranA parigraho dhAraNa kare che, teone sAkSAt vadha-baMdha AdinI prApti thAya nahi, topaNa te parigraha, te te prakAranA nimittamAM vadha-baMdhAdinuM kAraNa thAya che, te pratyakSa che ane tevA parigrahane pote dhAraNa kare che, tethI teono sAdhubhAva vezaparAvartana dvArA lokane ThagavAnI kriyArUpa che, tethI sAdhue dharmanA upakaraNathI adhika parigraha rAkhavo joIe nahi, eTaluM ja nahi, paNa bhaktivALA zrAvako pratye A mArA pratye bhaktivALA che ityAdi mamatva paNa dhAraNa karavuM joIe nahi, anyathA te sarva parigraharUpa thavAthI yatidharmano vinAza prApta thaze. ApaNA avataraNikA : tadanena bAhyagranthatyAgaM pratipAdyA'dhunopalakSaNatvena kulaabhimaanruupaantrgrnthtyaagaarthmidmaahavataraNikArya : te kAraNathI AnA dvArA=pUrvanA kathana dvArA, bAhya graMthanA tyAganuM pratipAdana karIe=aMtaraMga graMthanA kAraNabhUta bAhya graMthanA tyAganuM pratipAdana karIne, have upalakSaNapaNuM hovAthI=bAhya graMthanA tyAganuM aMtaraMga graMthatyAga upalakSaNapaNuM hovAthI, kula abhimAnarUpa aMtaraMga graMthanA tyAga mATe Ane kahe che - gAthA : kiM Asi naMdiseNassa, kulaM ? jaM harikulassa viulassa / AsI piyAmaho su-carieNa vasudevanAmo tti // 53 / / vijjAharIhiM saharisaM, nariMdaduhiyAhiM ahamahaMtIhiM / jaM patthijjai taiyA, vasudevo taM tavassa phalaM / / 54 / / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 pahezabhAlA bhAga-1 / gAthA - 43-54 gAthArtha : naMdiSaNanuM zuM kuLa hatuM ? arthAt koI kuLa na hatuM, je kAraNathI sucaritrathI vimaLa evA harikuLanA vasudeva nAmanA pitAmaha thayA. tyAre ahamahamikAvALI rAjAnI putrIo vaDe, vidhAdharIo vaDe vasudeva je saharSa prArthanA rAyA te tapanuM i che. -54 // TIDA : uktamevedaM prAkmAtaGgabalarSikathAnake, kiM punarucyate iti cenna, upadezeSu punaruktatAyA adoSatvAt, uktaM ca sajjhAyajjhANatavaosahesu uvaesathuipayANesu / saMtaguNakittaNesu ya, na huMti puNaruttadosAo / / 1 / / athavA tatrehaloke kulasyA'prAdhAnyamuktaM guNAnAM pUjyatAdvAreNa / iha tu paralokamadhikRtyeti na doSaH / evamuttaratrApyapaunaruktyaM svadhiyA yojyamiti / tatra tAvatsukhabodhArthaM kathAnakaM kathyate, pazcAd gAthArthaH kathayiSyate / nandigrAme cakracaradhigvarNadArakasya nandiSeNanAmno avyaktasyaiva mRtau mAtApitarau sthito mAtulasamIpe / kimatra karma mudhikayA karoSi ? kiM vA na dArasaGgrahaM dravyopArjanadvAreNeti vipratArito'sau lokaiH / tato nirgantukAmaH svasutAM te dAsyAmIti vadatA vidhRto mAtulena / yauvanasthA copasthApitA sA tasya tena, tayA ca taM nirIkSya taddaurbhAgyavairUpyAbhyAM jAtavaimukhyayA pitaraM pratyuktaM yadi mAmasmai dAsyasi tato'haM mariSye / tato dvitIyAM dAsyAmi, iyaM tu necchatIti sambhAvya dhRto nirgacchannasau tena / evaM saptabhistatsutAbhirmaraNAbhyupagamenAniSTasya jAtamasya vairAgyaM, cintitamanena svapApataruphalamidaM, tat kiM dArasaGgraheNa ? karomi tadunmUlane yatnamiti saJcintyATatA tena dRSTaH kazcidAcAryaH, dharmaM zrutvA pravrajitastatsakAze / abhyastakriyAkalApo gRhItAgamazca paJcazatikagacchasya gRhItAbhigraho vaiyAvRttyaM kartumArabdhaH / kurvatazca sotsAhaM kRtakRtyamAtmAnaM bhAvayato gato bahuH kAlaH / anyadA svaHsabhAyAM dhanyaH kRtArtho nandiSeNo yo devairapi na dharmAccyAvyata iti zlAghitaH zakreNa / tadazraddhAno'vatIrNaH kazciddevaH sthitvA sAdhUpAzrayadvAre sa prAha- aTavyAM glAnatapasvI tiSThatIti / tadAkarNya SaSThapAraNake gRhItaprathamakavalastaM parityajya sahasA nirgato nandiSeNaH paripRcchya taM pradezamavasthAM ca praviSTaH pAnakauSadhAdyarthaM gocare / devavihitAneSaNAmadInamanasko Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Gu:zabhAlA bhAga-1 | gAthA-43-48 lAbhAntarAyakSayopazamasyotkaTatayA nirjitya gRhItvaiSaNIyaM pAnakAdikaM gatastaM pradezam / darzito devenAzucibIbhatso dhigdurmuNDa ! svodarabharaNakSaNika ! ityAdikarkazavacanairAraTyamAno glAnasAdhuH / tato bata mayA'dhanyenA'sya mahAmunermanaHkhedaH sampAditaH, kathaM cAyaM praguNo bhaviSyatIti cintayatA tena kSAlitastaddehaH / dhIro bhava, karomi nIrujaM bhavantam, AgacchopAzrayamiti samAzvAsito madhuravacanainandiSeNena sa prAha-'AH pApa ! na jAnISe me'vasthAM, na zaknomyahaM padamapi gantum / tataH samAropya svapRSThadeze tamitaro gantumArabdhaH / devo'pi muJcati durgandhyazucyAdIni, 'dhig durAtman ! vegavighAtaM karoSi !' ityAdibhiH zapate ca kaTukavAkyaiH / itaro'pi pravardhamAnatIvratarazubhapariNAmaH kathamayaM mahAtmA svasthaH syAditi cintayan mithyAduSkRtamidAnIM zobhanaM nayAmIti vadan gacchati sma / tato devastaccaritAvarjitamAnasaH sthAne zakrasya pakSapAta iti saJcintya mAyAM saMhatya prakaTitadivyarUpaH patitaH pAdayonivedya vRttAntamAha ca-kiM mayA kartavyaM ? munirAha-yathAzakti dharmodyama iti / gato'sau svasthAnam / munizca pRcchatAM sAdhUnAM kathitavAn yathAvRttam / pazcAdavasAnakAle smRtagRhasthAvasthAdaurbhAgyeNa manuSyabhave'haM subhago bhUyAsamiti kRtamiti tena nidAnam / gato divam, tatazcyutvA jAto dazamadazAro vasudevanAmA / prAptayauvanena ca tena bhramatA kRtA hRtahRdayAH purasundaryaH svagRhakarmApi tyaktavatyaH / tato nAgarikavijJaptasamudravijayoparodhAnirgatena dezakAlikayA paryaTatA vasudhAm / rUpAtizayAkSiptamanobhiH sarvalokairaparAparasthAneSu nIyamAnena pariNItA bahusahasrasaMkhyA vidyAdharanarapativarakanyakAH, prApto vaiSayikasukhAtirekaH / pazcAnmilitena bandhubhiH samutpane'rdhacakravartini kRSNe sutottame, jAteSu pradyumnAdiSu tadvaratanayeSu labdha harivaMzapitAmahatvamiti / / adhunA gAthArthaH kathyate-kimAsInandiSeNasya kulam ? ucchinnatvAddhigjAtIyatvAdvA na kiJcidityarthaH tathApi yadyasmAdasau harikulasya vimalasya niSkalaGkasya vipulasya vA vistIrNasya sucaritena sadanuSThAnena hetubhUtena pitAmaho vasudevanAmAsIditi / tasmAttadeva sucaritaM pradhAnamiti gamyate / tathA vidyAdharIbhirambaracAriNIbhiH saharSaM satoSaM narendraduhitRbhirnarapatisutAbhizcetyarthaH, yatprArthyate'bhilaSyate tadA tasmin kAle vasudevaH, tattapasaH prAgbhavavihitasya vaiyAvRttyAdeH phalaM jJeyaM, tajjanitapuNyazeSasampAdyatvAttasya / kiM bhUtAbhiH prArthyate ?, atha svagRhanirgamanAdanantaraM mahatIbhiH pradhAnAbhiH, athavA 'ahamahaMtIhiM tti' prAkRtazailyA ahamahamikayA parasparaspardhayAnyoddAlanenetyarthaH / / 53-54 / / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 TIkArya : - uktamevedaM tyarthaH / / A pUrvamAM mAtaMga bala RSinA kathAnakamAM kahevAyuM che=gAthA-44mAM harikezabala RSinA kathAnakamAM naMdiSaNanI jema nIca kuLavALA hatA te kathana karAyuM che, kema pharI te kahevAya che ? ethI kahe che upadezamAM punaruktatAnuM adoSapaNuM che ane kahevAyuM che . svAdhyAya, dhyAna, tapa, auSadhIomAM, upadezamAM, stutipradAnamAM ane saMtaguNakIrtanamAM punaruktadoSa nathI. athavA tyAM=gAthA-44mAM, ihalokamAM guNonI pUjyatA dvArA kulanuM aprAdhAnya kahevAyuM, vaLI ahIM paralokane AzrayIne kulanuM aprAdhAnya apunaruktipaNuM potAnI buddhithI yojavuM. tyAM sukhapUrvaka avabodha karAvavA mATe kathAnaka kahevAya che, pAchaLathI gAthArtha kahevAze. ..... upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-53-54 - - naMdigAmamAM aNasamajavALA ja naMdiSeNa nAmanA bhikSuka brAhmaNa putranAM mAtA-pitA mRtyu pAmyAM, mAmAnI pAse rahyo, 'mudhikapaNAthI ahIM tuM zuM kArya kare che ? athavA zuM dravya upArjana dvArathI strIonuM saMgrahaNa nathI' e pramANe A bALaka loko vaDe tiraskArAyo, tethI javAnI icchAvALo, 'potAnI putrI tane ApIza,' e pramANe bolatA mAmA vaDe dhAraNa karAyo. yauvanamAM rahelI teNI tenI pAse sthApana karAI ane teNI vaDe tene joIne tenuM daurbhAgya ane virUpapaNAthI thayelA vimukhapaNAthI pitA pratye kahevAyuM, 'jo mane Ane Apazo to huM marIza,' tethI bIjIne ApIza, A to icchatI nathI, e pramANe saMbhAvanA karIne jato evo A tenA vaDe dhAraNa karAyo, A pramANe tenI sAta putrIo vaDe maraNanA svIkAra vaDe nahi icchAyelA evA Ane vairAgya thayo, potAnA pApavRkSanuM phaLa A AnA vaDe vicArAyuM, tethI strIone bhegA karavA vaDe zuM ? tene ukheDavAmAM=pApavRkSane ukheDavAmAM yatna karuM, e pramANe vicArIne bhaTakatA evA tenA vaDe koIka AcArya jovAyA, dharma sAMbhaLIne tenI pAse dIkSA lIdhI, abhyAsa karAyo che kriyAkalApa jenA vaDe evo te grahaNa karAyelA AgamavALo pAMcazovALA gacchanI vaiyAvaccano grahaNa karAyo che abhigraha jenA vaDe evA teNe vaiyAvacca karavAno AraMbha karyo ane utsAha sahita AtmAne kRtakRtya karatA ane bhAvana karatAne ghaNo kALa gayo. ekavAra potAnI sabhAmAM 'kRtArtha evo naMdiSaNa dhanya che, je devo vaDe paNa dharmathI cyavana pAme tema nathI' e pramANe indra vaDe prazaMsA karAyo, tethI azraddhA karato koIka deva Utaryo, sAdhunA upAzrayanA dvAramAM rahIne te kahe che jaMgalamAM glAna tapasvI muni rahelA che, tene sAMbhaLIne chaThThanA pAraNAmAM grahaNa karAyo che prathama koLiyo jenA vaDe evo naMdiNa tene choDIne ekadama nIkaLyo, te pradezane ane avasthAne pUchIne=muninI avasthAne pUchIne pANI ane auSadhi mATe gocaramAM pravezyo, devathI karAyelI aneSaNAmAM adIna manavALo lAbhAMtarAyanA kSayopazamanA utkaTapaNAthI lAbhAMtarAyane jItIne nirdoSa pANI Adine meLavIne te pradezamAM gayo, deva vaDe azucithI bIbhatsa muni dekhADAyA, dhikkAra che durmuDa udarabharaNane jonAro ityAdi karkaza vacano vaDe glAna muni bolavA lAgyA. tyArapachI adhanya evA mArA vaDe A mahAmuninA manane kheda pamADAyo ane kaI rIte nIrogI thaze ? e pramANe ciMtavatA tenA vaDe teno deha sApha karAyo. dhIrA thAo, upAzraye jaIne tamane nIrogI karuM, e pramANe madhura vacanothI naMdiSaNa vaDe AzvAsana apAyA, te kahe che - JaH pApI ! mArI avasthAne tuM jANato nathI, Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-pa3-14 pagaluM paNa cAlavAne mATe huM samartha nathI, tethI tene potAnI pITha upara besADIne bIjAe naMdiSaNe, javAne mATe AraMbha karyo, deva paNa durgadhI azuci Adine choDe che, te durAtmana ! dhikkAra che - tuM vegavighAtane kare che=barAbara cAlato nathI, ityAdi kaDavAM vAkyo vaDe Thapako Ape che, bIjo paNa=naMdiSeNa paNa, vadhatA tIvatara zubha pariNAmavALo kevI rIte A mahAtmA svastha thAya" e pramANe citavato mithyA duSkata Ape che, have sArI rIte laI jAuM chuM, e pramANe bolato jAya che, tyArapachI tenA caritrathI Avarjita mAnasavALo deva zakrano pakSapAta sthAnamAM che. e pramANe vicArIne mAyAne saMkelIne pragaTa karAyelA divya rUpavALo pagamAM paDyo ane vRttAMtane nivedana karIne kahe che - mAre zuM karavuM joIe? muni naMdipeNa kahe che - yathAzakti dharmamAM udyama karavo joIe, A=deva svasthAne gayo ane muni svasthAne gayA, pUchatA evA sAdhuone yathAvRtta=jevuM banyuM tevuM, kahevAyuM. pAchaLathI avasAnakALamAM=maraNakALamAM, smaraNa karAyelI gRhastha avasthAnA dorbhAgyathI manuSyabhavamAM huM saubhAgyavALo thAuM, e pramANe AnA vaDe niyANuM karAyuM, svargamAM gayo, tyAMthI cyavIne vasudeva nAme dazamo dazArNa thayo, prApta yauvanavALA ane bhamatA evA tenA vaDe haraNa karAyelA hRdayavALI nagaranI suMdarIoe potAnAM gRhakAryo paNa tyAga karyA, tethI nagara lokonI vijJaptithI samudravijayanA AdezathI dezacaryA nimitte nIkaLelA pRthvI upara bhamatA rUpanA atizayathI AkSipta manavALA vaDe apara apara sthAnomAM laI javAtA tenA vaDe hajAronI saMkhyAmAM vidyAdharonI ane rAjAonI zreSTha kanyAo paraNAI, viSaya-sukhano atireka prApta karAyo, baMdhuo vaDe pAchaLathI maLavAthI, ardha cakravartI vasudeva, putrottama kRSNa utpanna thaye chate, pradyumna Adi tenA kRSNanA, zreSTha putro utpanna thaye chate harivaMzanuM pitAmahapaNuM prApta karAyuM. have gAthArtha kahevAya che - zuM naMdiSaNanuM kuLa hatuM ? ucchivApaNuM hovAthI ane dhikjhAtipaNuM hovAthI kAMI na hatuM temanAM mAtA-pitA svajana vagere sarva mRtyu pAmelAM ane halakA kuLamAM janmelAM mATe koI kuLa na hatuM, topaNa A=<Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-53-54, paMpa janmelA hovA chatAM harikeza balamuni niHspRha cittane kAraNe devatAthI paNa pUjAtA hatA, tethI jagapUjyatAnuM bIja aMtaraMga guNasaMpatti che. have kalyANanA arthIe aMtaraMga parigrahanA tyAgarUpe kuLanuM abhimAna karavuM joIe nahi, jema vIra bhagavAnane marIcinA bhavamAM kuLano mada thayo te aMtaraMga parigraharUpa hovAthI anarthanuM kAraNa banyo tethI sAdhune nigraMtha thavAne anukULa upadeza ApatAM kahe che - naMdiSeNa muni halakA kuLamAM janmelA, vaLI teonuM kuLa nAza pAmeluM, tethI saMsAramAM taddana azaraNa rUpAhIna ane tiraskArane pAtra hatA, topaNa saMyama grahaNa karIne nirlepa cittane pragaTa karyuM ane atyaMta nirlepabhAvathI veyAvacca karIne te mahAtmAe tevuM zreSTha kuLa prApta karyuM. jyAM keTalAka putronA pitAmaha thayA, vaLI temanuM kuLa paNa atyaMta nirmaLa ane sukhyAtivALuM hatuM ane vasudevanA bhavamAM vidyAdharIo vaDe ane rAjaputrIo vaDe saharSa prArthita thayA, te sarvanuM mULa bIja teoe karelo saMyamano udyama che, mATe kalyANanA arthI sAdhue aMtaraMga graMtharUpa kuLanA abhimAnano tyAga karavo joIe, anyathA janmajanmAMtaramAM hIna kulAdinI prApti dvArA aneka viDaMbanAnI prApti thaze. AnAthI e phalita thAya ke jIvane svAbhAvika potAne je uttama kuLa AdinI prApti thaI hoya te sAkSAt vacanarUpe kahe nahi topaNa vizeSathI AtmAne bhAvita kare nahi to pote uttama kuLamAM janmyo che, uttama saMpattivALo hato, ityAdi aMtaraMga parigrahano pariNAma saMyamajIvanamAM paNa cittavRttimAM varte che, tethI prasaMge prasaMge tene anurUpa ja vacanaprayogo paNa thAya che, AthI susAdhuo prastuta gAthAmAM batAvyuM evA kulAbhimAnanA svarUpane bhAvana karIne naMdiSeNa muninI jema niHspRha citta pragaTa karavA yatna kare che, jethI bhAvathI nigraMthatAnI prApti thAya. pa3-pa4nA avataraNikA - syAt kimiti nandiSeNena deve zapamAne kSamA kRtetyucyate mokSAGgatvAttasyAH kathamityatra dRssttaantmbhidhitsuraahavataraNikArya : A pramANe thAya - kayA kAraNathI deve gALo ApyuM chate naMdiSeNa RSi vaDe kSamA karAI? uttara apAya che - tenuM kSamAnuM, mokSAMgapaNuM hovAthI. kevI rIte kSamAnuM mokSagapaNuM che ? e prakAranI zaMkAmAM dAMtane kahevAnI IcchAvALA kahe che - gAthA : saparakkamarAulavAieNa sIse palIvie niyae / gayasukumAleNa khamA, tahA kayA jaha sivaM patto / / 55 / / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahezabhAlA bhAga - 1 / gAthA - papa gAthArtha : parAkramavALA ane rAjakulanA vAyuthI janita utkarSavALA gajasukumAra vaDe potAnuM mastaka prajvalita karAye chate te prakAre kSamA karAI, je prakAre mokSane pAmyA. 55 GG TIDA : parAkramaH paranirAkaraNotsAhaH, saha parAkrameNa vartate iti saparAkramaM tacca tadrAjakulaM ca tasya vAtastajjanita utkarSaH, sa vidyate yasyA'sau saparAkramarAjakulavAtikaH, yadvA saparAkrama iti tasyaiva vizeSaNam, saparAkramazcAsau rAjakulavAtikazceti samAsaH, tena zirasi mastake pradIpite prajvAlite nijake svIye gajasukumAreNa kSamA kSAntistathA tena niSprakampatAprakAreNa kRtA vihitA upasargakAriNigocarA iti gamyate, yathA zivaM mokSaM prApta iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthaH kathAnakAdavaseyastaccedam dvAravatyAM kRSNasya mAturdevakyA nijatanayapIyamAnastanIM kAJcinnArIM upalabhya saJjAtamautsukyaM, yaduta dhanyAstAH eva pramadA yAsAM dugdhalubdhamugdhasmeramukhairvalgacchirodharaistanayaiH stanau pIyate, mama punarmandabhAgyAyA naitatsampannamiti saviSAdA ca dRSTA kRSNena, sa praNipatyAha- amba ! kimetat ? tataH kathitaM tayA nijAkUtam / pUrayAmi te manorathAnityabhidhAyArAdhitastena devaH / devaH prAhabhaviSyati tanayo divazcyutaH, kevalaM janmAntarAbhyastakuzalakarmatvAnna ciraM gRhe sthAsyatIti / tadAkarNya kathitaM kRSNena devakyAH pratipannam tayA / tato gajasvapnasUcita AvirbhUto garbhaH, jAtaH krameNa dArakaH, pratiSThitaM nAma gajasukumAra iti / prApto yauvanamudvAhitaH somilabrAhmaNasutAM mAtA- pitRbhyAM sa punarindrajAlamiva jagadasAraM manyamAno viDambanAprAyaM vaiSayikaM sukhaM cintayan kArAgRhamiva gRhaM tadanurodhAt tAvantaM kAlamadhivasati sma / pazcAnnivedya svAbhiprAyaM tayoH sambhAvya ca nAnopAyaiH vimuktastAbhyAM kRSNena ca bhagavadariSTanemipAdamUle niSkrAnto'bhyastadvividhazikSo'nyadA dvAravatyAmeva smazAne sthitaH kAyotsargeNa kathaJcittaddezamAgatena dRSTaH somilena / madduhitaraM pariNIya tyaktavAnayaM duSTAtmeti samullasito'sya krodhaH / tataH kRtvA mRttikayA ziraso veSTanaM, prakSipya tatra jvalitAGgArAnapakrAnto'sau / itarasyApi 'aho ! mannimittamayaM varAkaH kazcitprapatiSyati ghore narake' iti bhAvanAsamIraNasandhukSite jvalati jvalane tatsahAya iva prabuddhaH zukladhyAnajvalanaH, dagdhaM itareNa zarIramiva ghAtikarmacatuSTayaM, samutpannaM kevalajJAnam, adhyAsitA zailezI, samAptamAyuSkaM samprAptaH paramapadamiti / dvitIyadine samAgato viSNurbhagavadvandanArthaM, vanditaH saha munibhirbhagavAn / pazcAt kva gajasukumAra iti tasya vadato Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-55 bhagavatoktaM sAdhitaM tena svakAryam / viSNurAha - kathaM ? tataH kathito bhagavatA tadvRttAntaH, viSNurAha - kenedamanuSThitaM ? bhagavAn Aha - 'yasya tvAM dRSTvA ziro vidaliSyati, ' pravizatA dRSTo bhayena prapalAyamAnaH somilaH / kRSNadarzanAdAvirbhavadbhayotkarSasya dIrNaM tasya mastakamiti / / 55 / / TIkArtha H 100 parAkramaH ..... mastamiti / / paranA nirAkaraNamAM utsAha te parAkrama che, AthI ja parAkramazIla rAjA zatrunA nirAsa mATe utsAhavALA hoya che, parAkrama sahita varte te saparAkrama ane te=parAkramavALuM evuM te rAjakuLa kRSNanuM rAjakuLa, tenI je vAta=rAjAomAM vartatI parAkrama karavAnI vAta, tenAthI janita utkarSa, te vidyamAna che jene e saparAkrama rAjakulavAtika che athavA saparAkrama e prakAre tenuM ja vizeSaNa che=rAjakuLanuM vizeSaNa che=parAkramavALo evo A rAjakuLavAtika saparAkrama rAjakulavAtika che, e pramANe samAsa che, tenA vaDe=gajasukumAra vaDe potAnA mastaka upara prajvalita karAye chate te prakAre=niprakaMpatA prakAre, kSamA karAI=upasarga karanAranA viSayavALI kSamA karAI, je prakAre mokSane pAmyA, e pramANe gAthAnA akSarono artha che, bhAvArtha kathAnakathI jANavo ane te A * - dvAravatImAM kRSNanI mAtA devakIne potAnA putrathI pivAtA stanavALI evI koIka nArIne joIne okya thayuM, je te strIo dhanya che, jeNIonA puSTa stana dUdhamAM lubdha mugdha pahoLA mukhavALA uchaLatA zirathI dhAraNa karAyelA potAnA putro vaDe pivAya che. vaLI durbhAgyavALI evI mane A prApta na thayuM ane viSAdavALI kRSNa vaDe jovAI, te namaskAra karIne kahe che -- he mAtA ! A zuM ? tethI teNI vaDe potAno vicAra jaNAvAyo. tArA manorathone pUruM chuM, e pramANe kahIne tenA vaDe deva ArAdhAyo, tedeva, kahe che - devalokathI cyavelo putra thaze, phakta janmAMtarathI abhyAsa karAyela kuzalakarmapaNuM hovAthI gharamAM dIrghakALa raheze nahi, tene sAMbhaLIne kRSNa vaDe devakIne kahevAyuM, ANI vaDe svIkArAyuM. tyArapachI gajanA svapnathI sUcana karAyelo garbha rahyo, krama vaDe bALaka thayo, gajasukumAra e pramANe nAma sthApana karAyuM, yauvanane pAmelo mAtA-pitA vaDe somila brAhmaNanI putrI sAthe paraNAvAyo, te vaLI jagatane indrajALa jevuM asAra joto vaiyika sukhane viDaMbanAprAyaH mAnato, gharane kArAgRha jevuM joto, temanA AgrahathI teTalo kALa rahyo, pachIthI te bannene=mAtApitAne, potAno abhiprAya nivedana karIne ane kRSNa vaDe judA judA upAyothI samajAvIne te bannethI mukAvAyo ane bhagavAna ariSTanemi pAse dIkSA lIdhI. abhyAsa karAyo che dvividha zikSAno jenA vaDe evo te dvAravatImAM ja smazAnamAM kAyotsarga vaDe rahyo. koIka rIte te dezamAM AvelA somila vaDe jovAyo, mArI putrIne paraNIne tyAga karI te A duSTAtmA che, ethI Ane krodha ullasita thayo, tethI mATI vaDe mastakane veSTana karInepAghaDI bAMdhIne, saLagatA aMgArAne nAMkhIne A cAlyo gayo. bIjAne paNa=gajasukumArane paNa, 'aho ! mArA nimitte A bicAro koIka ghora narakamAM paDaze.' e pramANe bhAvanArUpI pavanane phelAvanAro agni saLagate chate jANe tenI sahAyavALo zukladhyAnano agni vRddhi pAmyo. itara vaDe=gajasukumAra vaDe, Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-papa-56 zarIranI jema ghAtikarmacatuSTaya bALI naMkhAyuM, kevaLajJAna utpanna thayuM, zailezIkaraNa karAyuM AyuSya samApta thayuM, paramapada prApta karAyuM, bIjA divase bhagavAnane vaMdana karavA mATe viSNu-kRSNa, AvyA. munio sAthe bhagavAna vaMdayA, gajasukumAra kyAM ? e pramANe bolatA tene bhagavAna vaDe kahevAyuM - tenA vaDe svakArya sadhAyuM. viSNu kahe che - kevI rIte ?tethI bhagavAna vaDe teno vRttAMta kahevAyo. viSNu kahe che - konA vaDe A AcaraNa karAyuM ? bhagavAna kahe che - "tane joIne jenuM mastaka phUTI jaze ane pravezatA evA tenA vaDe bhayathI nAsato somila jovAyo. kRSNanA darzanathI pragaTelA bhayanA utkarSavALA evA tenuM mastaka phUTI gayuM. papa bhAvArtha : vicArakane prazna thAya ke deva parIkSA karavA Ave che tyAre game te prakAre AkrozavALAM vacano naMdiSaNa munine kahe che, chatAM naMdiSaNa muni kupita thayA vagara kSamAnI pariNatipUrvaka ucita vaiyAvacca kema kare ? sAmAnyathI veyAvacca karavA tatpara thayelA mahAtmAne koI mahAtmA game tevA zabdothI kahe to te mahAtmAne veyAvaccanA utsAhano bhaMga thAya che, tenA badale naMdiSeNa munie kupita thayA vagara kSamA kema dhAraNa karI ? tethI te kSamA mokSanuM aMga che, te dRSTAMtathI batAvavA mATe kahe che - je rAjakuLano vAyu che ke zatruno nAza karavA prayatna karavo tevA rAjakuLamAM utpanna thayelA gajasukumAra tevA utkarSavALA hatA, teMthI aMtaraMga zatrune nAza karavA mATe tatpara vRttivALA hatA, AthI temanA mastaka upara agni prajavalita thavA chatAM paNa te prakAre niSpakaMpatApUrvaka kSamAnA pariNAmane dhAraNa karyo ke jethI aMtaraMga zatruo nAza pAmyA ane mokSanI prApti thaI, mATe mokSanA arthI munie naMdiSaNa muni ane gajasukumAranuM dRSTAMta grahaNa karIne kSamAmAM ja yatna karavo joIe. papA avataraNikA : evamanyairapi sAdhubhiH kSamA kartavyetyupanayaH / tathA caahavataraNikArca - A rIte anya paNa sAdhuoe kSamA karavI joIe. e prakAre upAya che ane tene kahe gAthA - rAyakulesu vi jAyA, bhIyA jaramaraNagabbhavasahINaM / sIdU sati saa, nIyALa vi pesapesAIi TddA gAthArtha : rAjakuLamAM paNa thayelA jarA-maraNa-garbhavAsathI bhaya pAmelA sAdhuo preSyaDSya evA nIca puruSonA paNa sarvane sahana kare che. ApaNA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 upadezamAlA bhAga-1 / gAthA-pa6, 57-58 TIkA : rAjakulAnyugrAdIni teSvapi, AsatAmanyeSu, jAtA utpannAH sAdhavaH sarvaM sahanta iti yogaH, kimbhUtAH santaH ?, jarA vayohAniH, maraNaM prANatyAgaH, garbhavasatirjananIjaThare vasanaM, jarA ca maraNaM cetyAdi dvandvaH, tAbhyo bhItAstrastAH, paJcamyarthe SaSThI prAkRtatvAt, kiM ? sahante nIcAnAmapi nindyajAtInAmapi, te'pi prAptarddhayaH pUjyAH syurityata Aha-preSyANAmapi parakarmakRtAM ye preSyAste preSyapreSyAsteSAM sambandhi durvacanatADanAdikamiti gamyate // 56 // TIkArya : rAnakunAlIni . jayate | ugrAdi rAjakuLo, teomAM paNa utpanna thayelA anya kuLomAM dUra raho, rAjakuLamAM utpanna thayelA sAdhuo sarvane sahana kare che, e pramANe yoga che, kevA prakAranA chatA sAdhuo ? ethI kahe che - jarA=vayahAni, maraNa=prANatyAga, garbhavasati=mAtA jaTharamAM vasavuM ane jarA, maraNa ItyAdino dvanda samAsa che, tenAthI bhaya pAmelA=trAsa pAmelA sAdhu paMcamInA arthamAM SaSThI prAkRtapaNAne kAraNe che, zuM kare che? ethI kahe che - nIcanA paNa=vizva jAtinA paNa, sahana kare che, teo paNa prApta thayelI RddhivALA pUjya hoya. AthI kahe che - praNonA paNa=paranAM kArya karanArAonA paNa, jeo prethe teo pregaNa kahevAya che, temanA saMbaMdhI durvacana-tADanAdi sarvane sahana kare che. pA. bhAvArtha : je sAdhuo jarA-maraNa-garbhavAsanAM duHkhothI bhaya pAmelA che, tethI ajanma avasthAnA atyaMta arthI che ane ajanma avasthAnuM prabaLa kAraNa asaMgabhAva che, tethI asaMgabhAvane pragaTa karavA mATe rAjakuLano tyAga karIne sAdhu thayA che athavA rAjakuLamAM utpanna na thayA hoya topaNa asaMgabhAvanI prApti mATe sAdhu thayA che, te mahAtmA krodhAdi kaSAyanA nAza mATe atyaMta tuccha lokonA durvacana-tADana Adi sarvane sahana kare che, tenA baLathI samabhAvanI vRddhi karIne aMtaraMga zatruno nAza karavA samartha bane che, paraMtu huM rAjakuLamAM janmyo chuM athavA samartha chuM, ema vicArIne leza paNa kupita thatA nathI, paraMtu sarva udyamathI kSamAnI vRddhimAM yatna kare che. pA. avataraNikA : kiJca avatAraNikArya :vaLI, kSamA viSayaka anya upadeza Ape che - Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parezamAlA lAga-1 | gAthA-57-58 103 gAthA: paNamaMti ya puvvayaraM, kulayA na namaMti akulayA purisA / paNa pubbiM iha jaijaNassa jaha cakkavaTTimuNI / / 57 / / jaha cakkavaTTisAhU, sAmAiyasAhuNA niruvayAraM / bhaNio na ceva kuvio, paNao bahuyattaNaguNeNa / / 58 / / gAthArtha: ane kuLamAM utpanna thayelA=viziSTa kuLamAM utpanna thayelA pUrvatarane name che ane akulajA puruSo namatA nathI, je pramANe cakravartI muni=gAthAnA pUrvArdhamAM kahyuM, e pramANe preraNA karAyela cakravata muni, ahIM=pravacanamAM, dIkSA grahaNa karatA pUrve namela te pramANe te laghu sAdhunI preraNAthI name che, ema anvaya che. je pramANe cakravartI sAdhu sAmAnya sAdhuthI nirupacAra kahevAyelA kupita thayA nahi, paraMtu bahutara guNane kAraNe namyA, tema bIjA sAdhuoe karavuM joIe ema anvaya che. pa7-58ll Els:__ anayorgAthayoH sAmpradAyiko'rthaH, sa cAyaM-kazciccakravartI pravrajitaH sa cAgItArthatayA kulAdibhiradhiko'hamityabhiprAyeNa na sAdhUna vandate / tatastadabhiprAyaM jJAtvA'nyena tahinadIkSitasAdhunAsAva'bhihito virUpakaste'bhiprAyaH, yataH praNamanti prakarSeNa prahvA bhavanti cazabdasyopanayopadarzanArthasya dvitIyagAthAyAM yathAzabdAt pareNa sambandhaH, pUrvataraM prathamataraM, ke ? kulajA viziSTakulotpannAH, na namanti akulajA nindyajAtayaH puruSAH, durvinItatAyAsteSvevAvasthAnAt / evaM sati yathA cakravartimunistvaM vartase, tathA sutarAM praNatipareNa bhavituM yuktam, ityukto'sau jAtasaMvegaH satI codanetyabhiprAyAdyatijanamadyadIkSitAdibhedabhinnaM sAdhulokaM, dvitIyArthe SaSThI prAkRtatvAt, evamanyatrApi vibhaktivyatyayo'duSTo dRSTavyaH, pUrvaM prathamatarameva vanditastena taM praNataH, iha pravacane, dvitIyagAthAyA asyaivopanayaH-yathA cAyaM cakravartisAdhuH sAmAyikasAdhunA laghunApi bhaNitazcodito naiva kupitaH, cazabdAdanugrahaM ca manitavAn / kathaM bhaNitaH ? nirupacAramupacArahitaM sphuTavacanena niSThuramityarthaH na kevalaM na kupitaH, kiM tarhi ? praNato bahutvaguNena hetubhUtena praNateH kSAnterveti gamyate / tathA hi karmakSayahetutAmadhikRtya bahvI kSAntiH praNatirvA, tucchAstu kulAbhimAnAdayaH atastasyA bahutvaguNaH, tena praNataH tathAnyairapi kartavyamityupanayaH / / 57-58 / / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 TIkArtha HanyorgaathyoH upadezamAlA bhAga-1 / gAthA-57-58 rtavyamityupanayaH / / A be gAthAno sAmpradAyika artha che ane te A che koIka cakravartI pravrujita thayo ane agItArthapaNuM hovAthI rAjakuLa AdinA kAraNe huM adhika chuM, e prakAranA abhiprAyathI te sAdhuone vaMdana karato na hato, tethI tenA abhiprAyane jANIne anya evA te divase dIkSita thayelA sAdhu vaDe A cakravartI muni kahevAyA tAro abhiprAya virUpaka che=asuMdara che, je kAraNathI pUrvatarane=prathamatarane, kulajA=viziSTa kuLamAM utpanna thayelA, praNAma kare che=prakarSathI namelA pariNAmavALA thAya che, upanayanA upadarzanArthavALA ca zabdano dvitIya gAthAmAM yathA zabdathI pachI saMbaMdha che, akulajA=nitvajAtivALA puruSo, namatA nathI; kema ke duvinItatAnuM teomAM avasthAna che, e pramANe hote chate, tuM cakravartI che, te pramANe atyaMta praNatipara thavA mATe yukta che, A pramANe kahevAyelA A=cakravartI, thayelA saMvegavALo ane A suMdara preraNA che, ema kahIne ahIM=pravacanamAM, yatijanane=AjanA dIkSita Adi bhedathI bhinna sAdhulokane name che, dvitIyAnA arthamAM SaSThI prAkRtapaNAne kAraNe che, e pramANe anyatra paNa vibhaktino vyatyaya aduSTa jANavo. pUrva=prathamatara vaMdana karAyelA sAdhu evA tene tenA vaDe= cakravartI sAdhu vaDe, namaskAra karAyo=dIkSA grahaNa karatA pUrve vaMdana karAyelA te sAdhune cakravartI vaDe namaskAra karAyo. = - bIjI gAthA vaDe Ano ja=prathama gAthAno ja, upanaya che ane je prakAre A cakravartI sAdhu sAmAyika sAdhuthI=nAnA sAdhuthI paNa, kahevAyelA kopa pAmatA nathI ane ca zabdathI anugrahane mAnyo, kevI rIte kahevAyelA ?=nAnA paNa sAdhu vaDe kevI rIte kahevAyelA ? ethI kahe che nirupacAra=upacAra rahita, phrUTa vacanathI niSThura kahevAyA chatAM, na kevaLa kupita thayA nahi, to zuM? tethI kahe che - praNatinA ke kSAMtinA hetubhUta evA bahutvaguNathI tamyA, te A pramANe - karmakSayanI hetutAne AzrayIne bahu guNavALI kSAnti che athavA praNati che, vaLI kula abhimAnAdi tuccha che, AthI teno=praNatino, bahutvaguNa che, te kAraNathI tamyA=cakravartI namyA, anya paNa sAdhue karavuM joIe, e pramANe upanaya che. / / 57-58 // pramANe bhAvArtha : sAmAnyathI moTA mANasone bIjAne namaskAra karavo duSkara hoya che, jema bAhubalIne kevalI evA nAnA bhAIone namatA mAna-kaSAya avarodhaka thayo, tema cakravartI gRhastha avasthAmAM hoya tyAre lokothI namaskAra pAme che ane koIka rIte vairAgya thAya tyAre dIkSA grahaNa kare che, tyAre potAnA cakravartIpaNAne kA2Ne potAnAthI pUrvata2 dIkSitane namatAM kSobha pAme che, te vakhate koI sAmAnya sAdhu paNa temane upadeza ApatAM kahe ke kuLamAM utpanna thayelA puruSo pUrvatarane namaskAra kare che arthAt potAnAthI moTA hoya teone namaskAra kare che, akuLamAM utpanna thayelA puruSo potAnAthI moTAne namaskAra karatA nathI, teo Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 upadezamAlA bhAga-1) gAthA-57-58 dikSA paryAyathI tamArAthI moTA che, teo namaskAra karavA yogya che, A prakAranA laghu muninA upadezane sAMbhaLIne ArAdhaka bhAvane abhimukha thayelA temano kaMIka alpa mAnano pariNAma vaMdana karavAmAM AvanA karato hato te dUra thayo, jema bAhubalIne brAhmI-suMdarIe upadeza Apyo ke tarata ja bAhubalIjI nAnA bhAIone vaMdana karavA tatpara thayA, tema vivekayukta cakravartI muni paNa dIkSA grahaNa pUrve je rIte yatijanane namela te rIte bhaktithI namaskAra kare che. A rIte prathama gAthAno artha karyA pachI teno upanaya bIjI gAthAmAM batAvatAM kahe che - je pramANe cakravartI sAdhu sAmAnya sAdhuthI nirUpacAra niSphara vacana dvArA, kahevAyA arthAt te sAmAnya sAdhue kahyuM ke kuLavALA puruSo pUrva puruSone namaskAra kare che, akuLavALA karatA nathI, e vacanathI jo cakravartI namaskAra karavA taiyAra na thAya to akuLavALA che, tema nakkI thAya, mATe spaSTa kaThora vacana che, topaNa cakravartI sAdhu kupita thatA nathI; kema ke dIkSA grahaNa karIne AtmakalyANanA arthI thayA che, tethI A sAdhu mane akuLavALA kahe che, evo artha karIne kupita thatA nathI, paraMtu pUrvatara sAdhune namaskAra karavo e bahu guNavALo che, tema mAnIne namaskAra kare che athavA te sAmAnya sAdhunAM vacano sahana karavAM te bahu guNavALuM che tema mAnIne te cakravartI sAdhu kupita thatA nathI, paraMtu pUrvanA sAdhuone namaskAra kare che, tema anya sAdhuoe paNa huM gRhastha avasthAmAM moTo hato, tethI pUrvatarane na namuM, evo Agraha choDI daIne dIkSA paryAyathI moTA paNa sAmAnya sAdhune bhaktithI namaskAra karavo joIe. ahIM vizeSa e che ke cakravartI gRhastha avasthAmAM hoya ane dharmAtmA hoya tyAre A sAdhuo che, tyAgI che, tevI buddhithI sahaja vaMdana kare che, Ama chatAM dIkSA grahaNa kya pachI teo sAdhu che, tema huM paNa sAdhu chuM ane haMmezAM lokothI pUjAyela hovAthI ane cakravartIpaNuM bhogaveluM hovAthI huM vadhAre zreSTha chuM, te prakArano adhyavasAya varte che, tethI prathama dRSTithI namavAmAM tene kSobha thAya che, chatAM je cakravartI tattvane jovAmAM nirmaLa dRSTivALA che, guNane abhimukha che, tevA mahAtmAone vAstavikatAno bodha karAvanArAM kaThora vacano paNa guNarUpe pariNamana pAme che, AthI ja sAmAnya sAdhu paNa kahe ke akuLavALA ja moTAne namaskAra karatA nathI, te sAMbhaLIne kupita thatA nathI, paraMtu vicAre che ke huM cakravartI muni chuM, mATe atyaMta kuLavAna chuM, tethI mAre avazya pUrvanA sAdhune vaMdana karavuM joIe, A pramANe cakravartI munine guNavAna pratyenA pakSapAtarUpa saMvega utpanna thAya che, A preraNA suMdara che, tema mAnIne guNavAna pratye bahumAnathI yukta vaMdana kare che, mAtra lokadaSTithI vaMdana karatA nathI. tema susAdhue paNa guNavAna sAdhunA guNonA smaraNapUrvaka te guNonI vRddhi thAya te rIte namaskAra karavA joIe, jethI nirjarAnI prApti thAya. mAtra A sAdhuno vyavahAra che, tema mAnIne vaMdana kare to tenAthI guNanI vRddhi thAya nahi ke vaMdana kRta nirjarA paNa thAya nahi. guNo pratye vadhatuM jatuM bahumAna ja guNaprAptinA arthIne namaskAra karavA preraNA kare che, anyathA te vaMdana mAtra ja bane che. pa7-58 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 BuzabhAlA lAga-1/gAthA-46-10-51 avataraBiI: tadevamanena laghorapi hitaM vacanamanuSThitaM, gurostu sambandhi sutarAmanuSTheyaM, yastu mandabuddhirnAnutiSThettadoSadarzanAya dRssttaantmaahavataraNitArtha - A rIte AvA vaDeHcakravartI sAdhu vaDe, laghu sAdhunuM paNa hitavacana svIkArAyuM, vaLI guru saMbaMdhi hitavacana atyaMta anuSThaya che, vaLI je maMdabuddhi sAdhu svIkArato nathI, tenA doSane batAvavA mATe dAMtane kahe che - gAthA: te dhannA te sAhU, tesiM namo je akajjapaDivirayA / dhIrA vayamasidhAraM, caraMti jaha thUlabhaddamuNI / / 59 / / visayA'sipaMjaramiva, loe asipaMjarammi tikkhammi / sIhA va paMjaragayA, vasaMti tavapaMjare sAhU / / 60 / / jo kuNai appamANaM, guruvayaNaM na ya laei uvaesaM / so pacchA taha soyai, uvakosaghare jaha tavassI / / 61 / / gAthArtha : akAryathI pAchA pharelA ghIra evA jeo talavAranI dhAra evA vratane Acare che, teo dhanya che, teo sAdhu che, teone namaskAra karuM chuM, je pramANe sthUlabhadra muni. lokamAM tINa asipaMjara jevuM viSayarUpI asipaMjara hote chate pAMjarAmAM rahelA siMhanI jema sAdhu taparUpI pAMjarAmAM vase che. je sAdhu guruvacanane apramANa kare che ane upadezane svIkAratA nathI, te sAdhu pAchaLathI te prakAre zos 52 cha, 2 prakAre 65ozAnA gharabhAM tapasvI sAdhu. 5-10-11 / / TIkA : AsAmapi gAthAnAM kathAnakaM kathayitvA pazcAdakSarArthaH kathayiSyate / taccedaM-pATalIputre AryasambhUtavijayA''cAryasya ziSyA varSAkAlA'dyadine svazaktidhRtipratyAyitaguravo'bhigrahAnevambhUtAn gRhNanti sma / ekaH siMhaguhAyAM nirazanazcAturmAsam, anyastathaiva sarpadarIsamIpe, aparastathaiva kUpaphalake, sthUlabhadrastu gRhasthAvasthopabhuktAyAH kozAgaNikAyA gRhe sabhojanaM gRhItavAn / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahezabhAlA bhAga - 1 / gAthA - pa8-50-51 gRhItvA gatAH svasvasthAneSu / upazamitau siMhabhujaGgau / kozA punaH prAyaH parISahaparAbhagno'yamityabhiprAyeNa vividhabibbokaiH sthUlabhadramupasargayantI tanniSprakampatAM nirIkSya nirviNNA patitA taccaraNayoH / jJAtAbhiprAyeNa kathitastena dharmaH / jAtA zrAvikA rAjAbhiyogaM vihAya gRhItamabrahmavirativratam / samApte'bhigrahe samAyAtAH sAdhavaH, sthUlabhadraM vihAyetare duSkarakArakA iti vadatopabRMhitAH zeSasAdhusamakSaM guruNA / samAgataH sthUlabhadraH, taM prati sasambhramaM duSkaraduSkarakAraka iti vadatA kRtopabRMhaNA / tataH prAktanamaizvaryamadhikRtyAyaM sukarakArako'pi varNyate gurubhiH / aho lokAcAraparatAmISAm ! iti jAtamitareSAM cittakAluSyam / tataH punaH samAhiNDyAnyatra anyasmin varSe tatraivAgateSvabhigrahagrahaNodyateSu sAdhuSu siMhaguhAvAsinoktamahaM kozAbhaginyupakozAsadane cAturmAsaM nirazanaH sthAsyAmIti / nocitastvamasyeti nivArito guruNA, pratikUlya tadvaco gato tadbhavanam / dRSTastayA, sthUlabhadrAsUyayA'yamAgata iti bhAvajJatayA saMlakSyAnujJAtA tayA tasya vasatiH / tato darzayAmyasya tadguNAsahanaphalamiti saJcintya rAtrAvaticarcitazarIrA madanotkocakAribhirgAtravacanavibhramairupasargerupasargayitumArabdhA / tatazcalacittatayA vismRtAtmAvasthena tena prArthitA sA prAha, na vayaM nirdhanAnAM bhavAmaH / so'cintayaduttarApathe zrUyate 'pUrvasAdhorlakSamUlyakambaladAtA rAjA tad gacchAmi, tatra gataH, labdhvA kambalamAgataH samarpitavAMzca tasyAH / tayApi tasya pazyata eva nikSipto'sau varcogRhe sa prAha- kimayaM tvayA vinAzitaH ! itarA''ha - ' kimidaM jAnISe ?' sa prAha-'kimatra jJAtavyaM ?' itarA''ha - ' yadyevaM tarhi kimityazucipUrNena mAmakadehenA'narghyaguNaratnAvyatiriktAtmA samparkamabhilaSasi ?' tadAkarNya punarAgatazcaraNapariNAmaH / aho ! nirantaraM bhavagarte patannanayAhamuddhRta iti vicintyAsAvAha - 'sAdhuvivekini sAdhu ! icchAmyanuzAstiM, nivRtto'hamito duradhyavasAyAt / ' sA prAha- yuktamidaM bhavAdRzAm, tato gatvA gurusamIpaM dattAlocano vihitaprAyazcitto bhAvasAraM pratikrAnta iti / 107 adhunA akSarArthaH- tatra te dhanyAH puNyabhAjaste sAdhavaH, tebhyo namaH, ye kim ? akAryaM prativiratA duzcaritanivRttAH / asakRttacchabdasya grahaNamAdarakhyApanArtham, dhIrA niSprakampA vratamasidhAraM khaDgadhArAsaJcaraNavadduranuSTheyamityarthaH, caranti svazaktimapekSyAnutiSThanti yathA sthUlabhadramuniriti / evaMvidhA eva bhavanti sAdhava ityAha-viSayAH zabdAdayaH, asipaJjaramiva karavAlagRhamiva vivekinAM dAruNavipAkatayA trAsajanakatvAdviSayAsipaJjaraM tasmin / ivazabdasya vyavahitaH sambandhaH, sa ca loke asipaJjara ivetyatra dRSTavyaH / tatazca niSkRtrimakhaDgapaJjara iva tIkSNe vivekazarIracchedakSame viSayAsipaJjare vidyamAne'pi loke siMhA iva paJjaragatA aspRSTAste Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GuhezabhAlA bhAga - 1 / gAthA - 50-50-51 nivasanti, tapa evAnazanAdiviSayakhaDgasampAtarakSAhetutvAt paJjaraM tasmin sAdhava iti / athavA 'visayAsi' gAhA vyAkhyA - viSIdantyeteSu satsu durmedhasaH saMyamaM pratIti viSayAH / zabdAdayaste hyavivekinAM dharmazarIracchetRtvAtsarvadiksambhavAcca asipaJjaramiva loke stryAdyAkhye tanmayatvAttAsAmevambhUte vasanti tiSThanti, tapo'nazanAdi, tadeva viSayakhaDgasampAtasaMrakSaNakSamatvAtpaJjaramiva tapaH paJjaraM tatra, jJAnAdibhirmokSasAdhakatvAt sAdhava iti saNTaGkaH / kva kiMviziSTe ? kutrasthAH ka iva ? ta evopamIyante - 'asipaMjaraMmi tikkhaMmi sIhA va paMjaragayA iti' asipaJjare tIkSNe nirupacaritottejitakhaDgapaJjare paJjaragatAH paJjarAntaHsthAH siMhA iva sAdhavo'pyevaM tapaHpaJjare tiSThantIti / 108 etaduktaM bhavati - kila siMhasya paJjaravyavasthitasya yadA madAvasaro bhavati tadA sa paJjarAghAta - yottiSThati / tadbhayajananAya sarvadikSu gRhItakaravAlaiH puruSaiH prANisaGghAto nipAtyate, tadabhimukhAni codgIryante karavAlAni, tataH sa bhItyA paJjarAntare santiSThate / sAdhavo'pyevaM stryAdinA zabdAdiH viSayakhaDgavyagreNa sarvatra prANilokaM janmajarAmaraNAdighAtaistatkAraNabhUtairniH pIDyamAnaM dRSTvA tadbhItyaiva tapo'nuSThAnapaJjaramadhye yatnena tiSThantIti / tadiyatA gurUpadezasthitasvarUpaM vyatirekadvAreNoktam / adhunA prakRtamAha - 'jo kuNai appamANaM' yaH karotyapramANam anAdeyaM, kiM ? guruvacanaM, sAmAnyena sAmAcArIprarUpakamAcAryavacaH / ata eva mandabuddhirna ca naiva lAti gRhNAti upadezaM vizeSatastamevoddizya dIyamAnaM guruNeti gamyate, sa pazcAttathA zocati khidyate upakozAgRhe yathA tapasvI kathAnakokta iti / / 59-60-61 / / TIDArtha : AsAmapi kathAnakokta iti / / AAmanA paega=gAthAsonA bhAga, sthAnaI IDIne pANathI akSarArtha kahevAze ane te A potAnI zakti ane dhRtinI pratIti karAvAI che gurune jeo vaDe evA Arya saMbhUtavijaya AcAryanA ziSyoe varSAkAlanA prathama divase AvA prakAranA abhigrahone dhAraNa karyA. eke siMhanI guphAmAM nirAhAra cAturmAsa rahevuM, bIjAe te rIte ja sarpanA rAphaDA pAse, trIjAe te rIte ja kUvAnA kAMThA para, sthUlibhadre vaLI gRhastha avasthAmAM bhogavelI kozA gaNikAnA gharamAM bhojana sahita rahevAnA abhigrahane grahaNa karyo. grahaNa karIne svasthAnomAM gayA, siMha ane sarpa upazAMta thayA, kozA vaLI prAyaH A pariSahabhagna che, e prakAranA abhiprAyathI vividha zRMgAravALA hAvabhAvo vaDe sthUlabhadrane upasarga karatI temanI Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-pa9-10-11 109 viSakaMpatAne joIne nirveda pAmelI temanA caraNomAM paDI, jaNAyelA abhiprAyavALA temanA vaDe dharma kahevAyo, zrAvikA thaI, rAjAbhiyogane choDIne abrahma virati vrata grahaNa karAyuM, abhigraha samApta thaye chate sAdhuo AvyA, sthUlabhadrane choDIne ItaramAM=bIjA traNamAM, duSkarakArakA e pramANe bolatA guru vaDe zeSa sAdhuonI samakSa prazaMsA karAyA, sthUlabhadra AvyA, temanA pratye Adara sahita duSkara duSkarakAraka e pramANe bolatA guru vaDe prazaMsA karAI, tethI pUrvanA vaibhavane AzrayIne sakarakAraka paNa A guru vaDe vakhANAya che, aho ! AmanI lokAcAraparatA,' e pramANe bIjA munione cittakAluSya thayuM, tethI vaLI bIjA varSe tyAM ja AvelA abhigraha grahaNa karavA taiyAra thayelA sAdhuomAM siMhaguphAvAsI muni vaDe kahevAyuM - huM anyatra kozAnI bena upakozAnA bhavanamAM sAme cAlIne nirAhAra evo cAturmAsa rahIza,' 'tuM Ane ucita nathI, e pramANe guru vaDe nivAraNa karAyo, temanA vacanane ThelIne tenA bhavanamAM gayo, teNI vaDe jovAyo. sthUlabhadranI IrSothI A Avyo, e pramANe bhAvazapaNAthI oLakhIne teNI vaDe tene vasatinI anujJA apAI, tethI 'Ane temanA guNonA asahananuM phaLa batAvuM' e pramANe vicArIne rAtrine viSe atyaMta zaNagArelA zarIravALI teNIe kAmano uka karanArA zarIranA ane vacananA vilAso vaDe upasarga karavAnuM zarU karyuM, tethI calitacitapaNAthI vismaraNa thaI che potAnI avasthA evA tenA vaDe prArthanA karAyelI teNI kahe che - ame nirdhanomAM thatAM nathI, teNe vicAryuM - uttarApathamAM apUrva sAdhune lakSamUlyavALI kaMbalane ApanAro rAjA saMbhaLAya che, tethI huM jAuM, tyAM gayo, kaMbala meLavIne Avyo, te kaMbala teNIne ApI, teNI vaDe paNa tenA jotAM ja A kaMbala khALamAM naMkhAI, te kahe che - zuM? e pramANe A kaMbala vinAza karAI ? ItarA=upakozA kahe che - zuM A tuM jANe che ? te kahe che - ahIM zuM jANavuM ? itarA=upakozA, kahe che - jo A pramANe che to zuM azucithI pUrNa evA mArA deha sAthe amUlya guNaratna avyatirikta AtmA evo tuM saMparkane Icche che ? tene sAMbhaLIne pharI AvelA cAritranA pariNAmavALo te "aho ! niraMtara bhavarUpI khADAmAM paDato huM ANI vaDe uddhAra karAyo' e pramANe vicArIne A kahe che - he suMdara vivekivi ! he suMdara ! anuzAsanane huM IcchuM chuM. A duradhyavasAyathI huM nivRtta thayo chuM, teNI kahe che - tamArA jevAne A yukta che, tyArapachI guru pAse jaIne apAyela AlocAvALo karAyela prAyazcittavALo bhAvasArane pAmyo. have akSarArthane kahe che - tyAM teo dhanya che puNyabhAja che evA te sAdhuo temane namaskAra karuM chuM, jeo zuM ? akAryaprativirata che=duzcaritrathI pAchA pharelA che, vAraMvAra tat zabdanuM grahaNa Adara batAvavA mATe che, dhIra cheHniprakaMpa che, asidhAra evA vrataneetalavAranI dhAra upara cAlavA jevA duHkhe karIne AcarI zakAya evA vratane, care che-svazaktinI apekSA rAkhIne seve che, je pramANe sthUlabhadra yuni. AvA prakAranA ja sAdhuo hoya che, ethI kahe che - viSayo=zabdAdi, asipaMjara jevA talavAranA ghara Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA59-60-61 jevA, vivekIone dAruNa vipAkapaNuM hovAne kAraNe trAsajanakapaNuM hovAthI vijaya asipaMjara che viSayarUpa talavAranuM ghara che. temAM, rUDha zabdano vyavahita saMbaMdha che ane phUla zabda, lokamAM asipaMjara jevA e sthAnamAM yojana jANavuM ane tethI niSkutrima khaganA pAMjarA jevuM tIkSNa vivekarUpa zarIranA chedamAM samartha evuM viSayarUpI talavAranuM pAMjaruM vidyamAna hovA chatAM paNa lokamAM pAMjarAmAM rahelA siMhanI jema tenAthI nahi sparzAvelA vase che, kyAM vase che ? ethI kahe che - tapa ja anazana Adi, viSayarUpI paganA saMpAtathI rakSAnuM hetupaNuM, hovAthI pAMjaruM che, temAM sAdhuo vase che. athavA bIjI rIte gAthA-vyAkhyA-A hote chate dabuddhi jIvo saMyama pratye viSAda pAme che, e viSayo zabdAdi, teo avivekIonA dharmazarIranuM tRpaNuM hovAthI ane sarva dizAmAM saMbhava hovAthI, asipaMjaranI jema tanmayapaNuM hovAthI teNIonA AvA prakAranA strI Adi nAmanA lokamAM vase che, tapa, anazana Adi te ja viSayarUpI khaganA saMpAtathI saMrakSaNa karavAmAM samarthapaNuM hovAthI pAMjarA jevuM tapa paMjara che tyAM, jJAnAdi vaDe mokSasAdhakapaNuM hovAthI sAdhuo vase che, e pramANe saMbaMdha che, kyAM? kevA viziSTa ? kyAM rahelA? konA jevA ? teo ja sAdhuo ja, vase che, te upamA dvArA kahevAya che - tIkSNa asipaMjaramAM pAMjarAmAM rahelA siMhonI jema sAdhu taparUpI pAMjarAmAM vase che, tIkSNa asipaMjara hote chatenirupacarita uttejita khaga paMjara hote chate, pAMjarAmAM rahelA siMhonI jema sAdhuo paNa A rIte tArUpI pAMjarAmAM rahe che. A kahevAyeluM thAya che - kharekhara pAMjarAmAM rahelA siMhane jyAre madano avasara thAya che, tyAre te pAMjarAne toDavA mATe UThe che, tene bhaya utpanna karavA mATe sarva dizAomAM grahaNa karAyela talavAravALA puruSo vaDe prANIono samUha haNAya che ane tene abhimukha karavALo UMcI karAya che, tethI te bhayathI pAMjarAnI madhyamAM rahe che, A rIte sAdhuo paNa sarvatra zabdAdi viSayarUpa khaDjhamAM vyagra strI Adi vaDe tenA kAraNabhUta janma-jarA-maraNa Adi ghAtothI pIDAtA lokane joIne tenA bhayathI ja viSayonA ghAnA bhayathI ja, tArUpI anuSThAnanA pAMjarAmAM yatnathI rahe che, te kAraNathI ATalAthI gurunA upadezamAM rahelAnuM svarUpa vyatireka dvArA kahevAyuM. have prakRtine kahe che - je apramANa anAdeya, kare che, zuM ? ethI kahe che - guruvacanane apramANa kare che-sAmAnyathI sAmAcArI prarUpaka AcAryanuM vacana apramANa kare che, AthI ja maMdabuddhi upadezane grahaNa karato nathI ja=vizeSathI tene ja uddezIne guru vaDe apAtA upadezane grahaNa karato nathI, te pAchaLathI te pramANe zoka kare che, je pramANe kathAnakamAM kahevAyela tapasvI upakozAnA gharamAM zoka kare che. 59-60-61 bhAvArtha :jagatamAM jeo akAryathI pAchA pharelA che, mokSamArgamAM cAlavAmAM dhIra che, talavAranI dhAra jevA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-59-60-61, 62 111 vratane Acare che, teo dhanya che, teo sAdhu che, temane huM namaskAra karuM chuM, A pramANe kahIne graMthakArazrI sthUlabhadra Adi munine namaskAra kare che; kema ke sthUlabhadra muni talavAranI dhAra upara cAlavA jevA durdhara brahmacarya vratane dhAraNa karanArA hatA, saMsArathI atyaMta nirlepa hatA. tevA sAdhuo ja saMsArano uccheda ka2vA samartha che, tethI teo ja manuSyabhava saphaLa kare che, mATe dhanya che. vaLI jagatamAM tIkSNa asipaMjara jevAM viSayarUpI pAMjarAM paDyAM che, te talavAranA pAMjarAmAM jIvo satata chedAya che ane durgatimAM jAya che, paraMtu pAMjarAmAM rahelo siMha bahAranA talavAranA ghAthI surakSAne pAme che, tema sAdhu taparUpI pAMjarAmAM rahelA viSayonA thAthI surakSita rahe che. jema siMha pAMjarAmAM purAya ane mada caDe to pAMjarAne toDIne bahAra nIkaLe tema hoya che, tethI pAMjarAmAM tenuM rakSaNa karavA mATe talavAra laIne bahAra puruSo UbhA hoya che, ane tenA dekhAtAM anya pazuono vadha kare che, jethI bhaya pAmato siMha madAviSTa thaIne pAMjarAne toDavAno prayatna kare nahi, tema susAdhu viSayarUpI talavAranA pAMjarAmAM paDelA lokone kapAIne durgatimAM jatA jue che, tethI taparUpI pAMjarAnI maryAdAne toDavAno mada temane caDato nathI, tethI taparUpI pAMjarAmAM purAyelA teo viSayonA ghAthI surakSita rahe che. tethI e phalita thAya ke je sAdhuo viSayorUpI talavAranA ghAthI kapAIne anaMta saMsAramAM paribhramaNa pAmatA lokone zrutacakSuthI pratyakSa jonArA che, teone vikArono mada caDato nathI, paraMtu bAhya tapa karIne dehane zithila rAkhe che ane atyaMtara tapa karIne AtmAne te rIte bhAvita rAkhe che, jethI madanA AvezamAM AvIne vratanI maryAdAne choDIne viSayorUpI talavAranA ghAthI teo chedAya nahi, e prakAre sadA jAgRta rahe che, AthI ja sthUlabhadra muni cAturmAsa daramyAna vezyAnA te prakAranA rAga utpAdaka hAvabhAvamAM paNa cittanA vikSobhane pAmyA nahi; kema ke temano AtmA atyaMta2 tapathI vAsita hato, tethI teo viSayorUpI talavAranA pAMjarAmAM bhedAyA nahi. vaLI je mahAtmAo guruvacanane apramANa kare che ane gurunA upadezane grahaNa karatA nathI, teo pAchaLathI zokane pAme che, jema siMhaguphAvAsI muni upakozAnA gharamAM gayA ane upakozAnA upasargathI vibhrama pAmIne kAmanI mAMgaNI ka2I, tethI guNavAna gurunA vacanano anAdara karIne janArA jIvo pAchaLathI pazcAttApane pAme che. II59-60-61] avataraNikA : tasya ca yatsampannaM tadAha avataraNikArya : tene=guNavAna guruno anAdara karIne janArA siMhaguphAvAsI sAdhune, je prApta thayuM, tene kahe che - Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-kara gAthA - jeTubbayapavvayabharasamubahaNavavasiyassa accaMtaM / juvaijaNasaMvaiyare, jaittaNaM ubhayao bhadraM / / 2 / / gAthArtha : jyeSTha vratorUpa parvatanA bhArane vahana karavA mATe vyavasita sAdhune atyaMta yuvatijanano vyatikara thaye chate yatipaNuM, kevI rIte hoya? ubhayathI bhraSTa thavAyuM. IIkazA. TIkA :__ jyeSThavratAni mahAvratAni kaniSThANuvratApekSayA tAnyevAtidurvahatvAt parvatabharaH zailasaGkAzo bhArastasya samudvahanamabhyupagamarUpatayotpATya jIvitaparyantaM nayanaM tad vyavasito mayedaM kartavyamiti baddhakakSastasya kathamatyantamatizayena kiM yuvatijanasaMvyatikare upakozAmIlake satItyarthaH yatitvaM zramaNatvamubhayata ubhayAbhyAM prakramAdyatitvagArhasthyAbhyAM bhraSTaM cyutam / tathAhi-na yatirasau tadAnIM caraNapariNAmAbhAvAt, nApi gRhastho bahirAkAreNa yatiliGgopalabdheriti / / 2 / / TIkArya : cetana . 35tra veriti | kaniSTha aNuvratonI apekSAe jyeSTha vrato teo ja atidurvahapaNuM hovAthI mahAvrato che, parvatano bhAra=parvata jevo bhAra, tenuM samuhana=svIkArarUpapaNAthI grahaNa karIne jIvanaparyata nayana, tenAthI vyavasita-=mAre A kartavya che, e pramANe baddhakakSa che tene, kevI rIte ? atyaMta=atizayathI zuM-yuvatijana saMvyatikara thaye chad=upakozA mIlaka thaye chate, yatipaNuM=zramaNapaNuM, kevI rIte hoya? arthAt na hoya, ubhayathI=prakramathI yatipaNAthI ane gRhasthapaNAthI bhraSTa thavAyuM, te A pramANe - AkasiMhaguphAvAsI sAdhu, tyAre yati nathI; kema ke cAritranA pariNAmano abhAva che, gRhastha paNa nathI; kema ke bAhya AkArathI yatiliMganI prApti che. li6rA bhAvArtha : siMhaguphAvAsI muni guNavAna gurunA upadezano anAdara karIne upakozAne tyAM cAturmAsa mATe jAya che, e vakhate te mahAtmA jyeSTha evA mahAvratonA parvata jevA bhArane vahana karavAnA vyavasAyavALA hatA, tethI nirlepa bhAvapUrvaka saMyamayogamAM baddha pariNAmavALA hatA, chatAM upakozAno meLApa thaye chate tenA pratye rAga thavAthI ubhaya bhraSTa thAya che arthAt kAmanI mAMgaNI kare che, mATe cAritrano pariNAma nathI ane gRhasthanuM liMga nathI, yatino veza che, mATe gRhastha paNa nathI, tethI ubhaya bhraSTa evA te mahAtmAnuM sAdhupaNuM nAza pAme che, mATe guNavAna gurunI AjJAnuM atyaMta anusaraNa karavuM joIe. IIkazA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-63 113 avataraNikA : nanu kathamasyAbrahmaprArthanAmAtreNaiva yatitvaM nssttmityaahavataraNikArca - nanuthI zaMkA kare che - Amane=siMhaguphAvAsI munine, abrahmanI prArthanA mAtrathI ja yatipaNuM kevI rIte naSTa thayuM ? ethI kahe che - gAthA : jai ThANI jai moNI, jai muMDI vakkalI tavassI vA / patthito ya abaMbhaM, baMbhA vi na royae majjhaM // 63 / / gAthArtha : jo sthAnI hoya kAyotsargamAM rahela hoya, jo mauna hoya, jo muMDI hoya, valkalI hoya athavA tapasvI hoya, abrahmanI prArthanA karato brahmA paNa mane rucato nathI. II all TIkA : yadizabdAH sarve'bhyupagame, tadasakRdgrahaNaM cAzeSazeSaguNayukto'pyabrahmapravRtto na kiJcidityAdarakhyApanArtham / sthAnI kAyotsargikaH, maunI vAkprasaranirodhavAn, muNDyapanItakezaH, valkalI tarutvagvAsAH tapasvI vikRSTataponiSTaptadehaH, vAzabdAjjaTyAdiparigrahaH / kiM bahunA bhASitena ? prArthayannabhilaSannabrahma maithunaM, brahmApi lokaprasiddhyA parameSThyapi, AstAM tAvadanyaH, na rocate mahyaM jJAtajinavacanasAratvAnme na pratibhAtItyarthaH / / 63 / / TIkArya : vizA ..... pratimAnItya | ra zabdo sarva abhyapagamamAM che ane tenuM vAraMvAra grahaNa zeSa-azeSa-guNayukta paNa=brahmacaryathI zeSa sarva guNathI yukta paNa, abrahmamAM pravRtta thayelo kaMI tathI, e prakAranA AdaratA vyApana mATe che=brahmacarya viSayaka AdaranA khyApana mATe che, sthAnIka kAyotsarga karanAra, mautIkavANInA prasaranA nirodhavALA, muMDI=dUra karAyelA kezavALA, valkalI=vRkSanI chAlanA vastravALA, tapasvI=atyaMta tapathI tapAvelA dehavALA, vA zabdathI jaTI AdinuM grahaNa che, vadhAre kahevAthI zuM ? abrahmanI=maithunanI, prArthanA karato=abhilASa karato, brahmA paNa=loka prasiddhithI parameSThI paNa, aca to dUra raho, mane rucato nathI=jaNAyelA jitavacananuM sArapaNuM hovAthI mane te suMdara lAgato nathI. li63 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 BuzabhAlA bhAga-1/gAthA-93-54 bhAvArtha: abrahmanuM varjana sarva kriyA karatAM atizayita che, tethI abrahmathI jenuM citta nivartana pAmatuM nathI, tevA sAdhu kAyotsargamAM rahetA hoya, mauna dhAraNa karIne nirarthaka pravRtti na karatA hoya, mastaka AdinuM muMDana karIne kAyAnI zobhA rahita hoya, dehane suzobhita karavAnuM choDIne valkala vastro paheratA hoya, atizaya tapa karIne dehane niHsAra karela hoya, topaNa jo kAmanI icchA zAMta na karI zake to teono sarva tyAga niSphaLa prAyaH che, AthI ja kAmanI prArthanA karanAra siMhaguphAvAsI muninuM cAritra prArthanA samaye nAza pAbhyuM. ||3|| avatarazikSA:kiJca avatarazikSArtha : paNI bhavya zuM ? te kiJcathI cha - gAthA : to paDhiyaM to guNiyaM, to muNiyaM to ya ceio appA / AvaDiyapelliyAmaMtio vi jai na kuNai akajjaM // 64 / / gAthArtha : to bhaNAyuM che, to parAvartana karAyuM che, to jaNAyuM che, to caMtita AtmA che, jo Apatita, prerita, mArita pa mArya na 52. ||4|| ttii|:___ ihApi bahuvArAMstata ityabhidhAnamAdarakhyApanArtham, uktavyatireke'sUyAsUcanArthaM vA, tathA ca na punaruktam / uktaM ca anuvAdAdaravIpsAbhRzArthaviniyogahetvasUyAsu / ISatsambhramavismayagaNanAsmaraNeSvapunaruktam / / 1 / / evamanyatrApi dRSTavyam / paThanaM paThitaM, bhAve ktapratyayaH, sUtrasya grahaNamityarthaH, tattvataH saphalamiti zeSaH / yadi na karotyakAryamiti sambandhaH / evaM guNitaM tasyaiva parAvartanaM, muNitamarthajJAnaM, yadi vA karmaNi ktapratyayaH, paThitaM guNitaM muNitaM sUtramiti zeSaH, tathAtmA ca tatazcetitaH, cazabdasya samuccayArthasya vyavahitasambandhAdyathAvatpratyabhijJAto yadi, kim ? ApatitaH pratipravezito duHzIlaM saMsargitaH, preritaH pApamitrairakAryakaraNaM prati coditaH, AmantritaH stryAdibhirabhyarthitaH / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-u4 115 ApatitazcAsau preritazca sa cAsau Amantritazceti samAsaH / apizabdaH kvacittrayasyApi sambhAvanArthaH / yadyevaMvidho'pi, AstAmanyAdRzaH, na karotyakAryaM nAcaratyabrahma, sAmAnyena AgamaniSiddhaM vA, tataH paThitAdikaM saphalaM nAnyatheti // 64 / / TIkArya : rUpi. nA theti ahIM paNa=prastuta gAthAmAM, aneka vakhata tataH e prakAranuM abhiyAna AdaranA khyApana mATe che=jo akArya na kare to te akAryanA asevananA AdaratA vyApana mATe che athavA uktanA vyatirekamAM=akAryatA sevanarUpa prasaMgamAM, asUyAnA sUcana mATe vAraMvAra tataH zabda che ane te rIte punarukta nathI ane kahevAyuM che - anuvAda, Adara, vasAbhuzA arthamAM, viniyoga, hetu, asUyA, iSa saMbhrama, viSaya, gaNanA, asmaraNamAM apunarukta che. e rIteauddharaNamAM batAvyuM e rIte, anyatra paNa jANavuM, paThana=paThita, bhAva arthamAM je pratyaya che to sUtranuM grahaNa tatvathI saphaLa che, jo akArya na kare e pramANe saMbaMdha che, e rIte guNita tenuM ja parAvartana, muNita=arthanuM jJAna athavA karmaNi prayogamAM # pratyaya che. ethI pati guNita punita evuM sUtra che, e pramANe sUtra zabda adhyAhAra che ane te prakAre AtmA che=pati ati muti sUtravALo AtmA che, tethI tita che, samuccayArthavALA ca zabdano vyavahita saMbaMdha hovAthI yathAvat pratyabhijJAta che-te prakAre cetita AtmA che, jo Apatita=prati pravezita duHzIlatA saMsargane pAmelo, prerita-pApamitro vaDe akAryakaraNa dvArA codita, AmaMtrita=strI Adi vaDe abhyarthita, Apatita evo A prerita ane te A AmaMtrita e prakAre samAsa che, pi zabda kvacit traNenI paNa saMbhAvanAvALo che=bhApatita Adi traNenI saMbhAvanAvALo che, jo AvA prakArano paNa abhyAza=Apatita Adi na hoya tevo to dUra raho, AvA prakArano paNa, akArya na kare=abrahmanuM, AcaraNa na kare athavA sAmAnyathI Agama niSiddha na kare, to paThitAdika saphaLa che, anyathA nahi. li64ll bhAvArtha : zAstranuM paThana, gaNana, muNana AtmAne tattvathI bhAvana karavA mATe che ane jeo te sarva kriyA karavA chatAM te zAstronA vacanathI te prakAre bhAvita thAya nahi, to te paThanAdi kriyA vidyamAna hovA chatAM AtmAnI vikArI prakRti zAMta thAya nahi, tethI je mahAtmAne koIka nimitte akArya sevavAno prasaMga AvI paDyo hoya, koIe te prakAre karavA preraNA karI hoya ke strI Adie akArya karavA abhyarthanA karI hoya, chatAM jenuM citta akAryamAM jatuM nathI athavA sAmAnyathI Agama niSiddha hoya tevuM koI akArya karavA tatpara thatA nathI, tenA ja paThanAdi saphaLa che; kema ke vItarAganA vacanarUpa sUtro AtmAne vItarAgabhAvathI bhAvita kare che, tethI je mahAtmAo sUtronA paThanAdi dvArA sUtranA tAtparyane sparza Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-64-65 te rIte vItarAgabhAvanAthI bhAvita thAya to ja teonA paThanAdi saphaLa che ane jeo vItarAganA vacananA paramArthane sparze te rIte tenAthI bhAvita thayA hoya to tevAM viziSTa nimittomAM paNa kyAreya akArya karatA nathI ane AthI ja siMhaguphAvAsI muni te prakAre sUtrathI bhAvita nahi hovAne kAraNe sthUlabhadra muninI jema akAryathI nivRtta thaI zakyA nahi. IIbrajA avatAraNikA - pazcAttarhi tasya kutaH zuddhiH sampannetyucyate-guroH samyagAlocya nivartanAttathA caahavatAraNikArya : to pAchaLathI=upakozA pAsethI tivartana thayA pachI, temane=siMhaguphAvAsI munine, zenAthI zuddhi prApta thaI ? ethI kahevAya che - guru pAse samyam Alocana karIne rivartanathI zuddhinI prApti thaI, ane te pramANe kahe che - gAthA : pAgaDiyasavvasallo, gurupAyamUlammi lahai sAhupayaM / avisuddhassa na vaDDai, guNaseDhI tattiyA ThAi / / 65 / / gAthArtha : gurunA pAdamUlamAM pragaTa karAyelA sarva zalyavALo sAdhupadane prApta kare che, avizuddhane guNazreNi vadhatI nathI, teTalI ja rahe che. Ikapa TIkA - prakaTitAni prakAzIkRtAni sarvazalyAni mUlottaraguNAparAdhalakSaNAni yena sa tathAvidhaH, gurupAdamUle AcAryacaraNAntike labhante prApnoti azubhapariNAmAnaSTamapi kiM ? sAdhupadaM yatisthAnaM zramaNatvamityarthaH / vyatirekamAha-avizuddhasyAnAlocitA'ticAratayA kaluSitacittasya na vardhate guNazreNirjJAnAdiguNapaddhatiH, zeSamanuSThAnaM sampUrNamanutiSThato'pi sazalyatayA na vRddhiM yAti / kiM tarhi ? tAvatI tAvatpramANA yAvatyaparAdhakAle sthitA tAvatI eva tiSThati, zeSAnuSThAnavikalasya punarAvAti dvArA TIkArya : pratini .... vaceti | prakaTita=prakAza karAyelAM che sarva zalyoHmUla-uttaraguNa rUpa sarva zalyo jemanA vaDe te tevA prakArano che, gurupAdamUlamAM=AcAryanA caraNa pAse, prakAza karAyelA sarva zalyavALA mahAtmA prApta kare che, zuM prApta kare che ? azubha pariNAmathI nAza pAmeluM paNa Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-upa-66 sAdhupada yatisthAna=zramaNapaNuM prApta kare che, vyatirekane kahe che - avizuddhane-anAlocita aticArapaNAne kAraNe kaluSita cittavALAne, guNazreNi vRddhi pAmatI nathI=jJAnAdi guNanI paddhati vRddhi pAmatI nathI, zeSa anuSThAna saMpUrNa sevatAne paNa sazalyapaNAne kAraNe vRddhi pAmatI nathI, to zuM ? ethI kahe che - teTalA pramANavALI=aparAdhamAlamAM jeTalI hatI teTalA pramANavALI rahe che, zeSa anuSThAna vikalane vaLI dUra thAya che ja=aparAdhakAlamAM je pAta pAmelI guNazreNi hatI te paNa nAza pAme che ja. iupA bhAvArtha - siMhaguphAvAsI munie zAstranA paThanAdi atizaya karelA topaNa tevA nimittane pAmIne akAryathI nivartana pAmI zakyA nahi, te apekSAe temanA paThanAdi niSphaLa hatA, topaNa ArAdhaka sAdhu hatA, tethI nimittane pAmIne patananA adhyavasAyathI nivartanane pAmyA, eTaluM ja nahi, paNa guru pAse jaIne sarva zalyone samyak pragaTa karIne azubha pariNAmathI naSTa thayelA sAdhupadane bhAvathI pharI prApta kare che ane jeo pApa karyA pachI samyagU Alocana karIne vizuddha thatA nathI ane tyArapachI saMyamanI sarva ucita AcaraNA samyagu kare che, topaNa teonI te samyaguM AcaraNAthI guNazreNi vRddhi pAmatI nathI; kema ke aparAdhakALamAM je prakAranI guNazreNinI hAni thayelI te hAninI zuddhi karyA vagara anya sarva anuSThAna saMpUrNa kare, topaNa zalya hovAne kAraNe guNasthAnakanI vRddhinuM kAraNa banatuM nathI, tethI pAtakAlIna pariNati sudhI temanI guNazreNi avasthita rahe che ane pAta thayA pachI jeo zeSa anuSThAna rahita che, teonI to aparAdhakALamAM je guNazreNinI hAni thayelI chatAM je kAMI guNazreNi hatI te paNa nAza pAme che, jema siMhaguphAvAsI munimAM pAtakAlamAM bhAvasAdhupaNuM naSTa thavA chatAM aparAdhakAlamAM paNa kaMIka tattvane sanmukha jAya tevI yogyatA hatI, AthI upakozAnA vacanathI te pApathI nivartana pAme che, chatAM jo guru AgaLa samyagu Alocana karIne zuddhi na kare to pAta pAmelI bhUmikAmAM teonI je guNazreNi hatI te pharI vRddhi pAme nahi, paraMtu saMsArathI bhaya pAmelA te mahAtmAe samyagu AlocanA karIne pApanI zuddhi karI, tethI pharI guNazreNinI vRddhine prApta karI. IIupA avataraNikA : sAmpratametatkathAnakaikadezenaiva guNeSu matsariNAM nirvivektaadossmaahavataraNitArtha : have A kathAnakanA eka deza vaDe ja guNomAM matsarIonA livivekatA doSane kahe che - bhAvArtha : have sthUlabhadra muninA kathAnakanA eka dezarUpa duSkara duSkara kAraka e prakAranA gurunA vacanathI je siMhaguphAvAsI Adi munione guNomAM matsarabhAva thayo te avivekatA doSavALo hato. tene batAve che - Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-66-67 gAthA : jai dukkaradukkarakArao tti bhaNio jahaDio sAhU / to kIsa ajjasaMbhUivijayasIsehiM na vi khamiyaM ? / / 66 / / gAthArtha : jo duSkara duSkarakAraka e pramANe kahevAyela sthUlabhadra yathAsthita sAdhu hoya, to Arya saMbhUtavijayanA ziSyo vaDe kema sahana karAyuM nahi? Illl TIkA - yadi duSkaraduSkarakAraka iti duSkarAdapi duSkaraM tadanuSThAtA ayamiti sambhrameNa bhaNito guruNeti gamyate, kaH ? yathAsthitastathAvidha eva sAdhuH sthUlabhadra ityarthaH / tataH kimityAryasambhUtavijayaziSyairna kSAntaM tadvacaH ? apizabdasteSAM vivekAbhAva-sandarzanArthaH / / 66 / / TIkArca - ra . rarzanArtha che jo duSkara duSkarakAraka duSkarathI paNa duSkara tenA anuSThAtA, A cheHsthUlabhadra che, e pramANe saMbhramathI guru vaDe kahevAyelA sthUlabhadra yathAsthitaetevA prakAranA ja sthUlabhadra sAdhu che, to Arya saMbhUtavijayanA ziSyo vaDe kayA kAraNathI temanuM vacana sahana karAyuM nahi ? gara zabda=gAthAmAM rahelo opa zabda, teonA vivekanA abhAvanA saMbhAvanA arthavALo che. list, bhAvArtha : sthUlabhadra muni duSkara duSkara kArya karIne Ave che, tyAre Arya saMbhUtivijayasUrinA ziSyo guNavAna guru je prakAre kahe che, te prakAre tenA tAtparyane joDavAne badale anya rIte yojana kare che, tethI vicAre che ke A guru lokAcArane anusaranArA che, mATe aduSkarakAraka maMtrIputra che, tene duSkarakAraka kahe che, guNa pratyenI avalokanadRSTi upaghAta thayelI hovAthI IrSAthI e prakAre upayoga pravarte che ke jethI kharekhara sthUlabhadrae duSkara karyuM che, e pramANe joI zakatA nathI, tethI te ziSya kSamAne dhAraNa karI zakyA nahi, paraMtu avivekane kAraNe guNavAna evA gurunA vacanamAM ane guNavAna evA sthUlabhadranA guNomAM matsaravALA thayA. IkakA avataraNikA : tathAdiavataraNikArya :te A pramANe - Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-17 119 gAthA : jai tAva suvvao suMdaro tti kammANa uvasameNa jaI / dhammaM viyANamANo, iyaro kiM maccharaM vahai ? / / 67 / / gAthArtha : jo karmanA upazamathI suvatavALA yati suMdara che, to dharmane jANatA Itara kema matsarane vahana kare che ? III TIkA : yadi tAvatkarmaNAM tadvibandhakAnAmanudIrNAnAmupazamena, upalakSaNatvAdudIrNAnAM ca kSayeNa hetubhUtena suvrataH sadAcAraH san yatiH sAdhuH sundara iti zobhano'yamityucyate, pareNeti gamyate, tato dharma guNAdhikaviSayapramodasAdhyaM vijAnAno'vagacchan itaraH svabuddhyA dhArmika evaM kiM matsaraM tasyopari dveSaM vahati ? citte dhArayati ? nAnAvivekaM vihAyAnyatkAraNamastItyabhiprAyaH // 67 / / TIkArca - yadi ... gamaprAyaH | jo karmonA anudIrNa tadvibaMdhaka karmonA, upazamathI ane upalakSaNathI udIrNa karmonA hetubhUta evA kSayathI suvratavALA=sadAcAravALA chatAM sAdhu, suMdara=zobhana A che, e prakAre para vaDe guru vaDe, kahevAya che, to guNAdhika viSaya pramodasAdhya evA dharmane jANatA Iitara sAdhu-svabuddhithI potAne dhArmika ja jANatA sAdhu, kema matsarane dhAraNa kare che-tenI upara dveSane vahana kare che?=cittamAM dhAraNa kare che ? ahIM avivekane choDIne anya kAraNa nathI, e prakArano abhiprAya che. i67nA bhAvArtha : sthUlabhadra munie kAmanA udayanA kAraNabhUta je anudIrNa karmo hatAM, teno upazama karela ane je udayamAM Ave tevA karmo hatAM, tene aMtaraMga dRDha praNidhAna dvArA kSaya karela, tethI kozAne tyAM rahelA hovA chatAM suvratavALA hatA, paraMtu kozAnI te prakAranI hAvabhAvanI ceSTAthI leza paNa vikArane pAmyA nahi, tethI suMdara sAdhu hatA ane guNAdhika puruSamAM pramoda dhAraNa karavo joIe, e prakAranA rahasyane Arya saMbhUtivijayanA ziSyo jANatA hatA, Ama chatAM te nimittane pAmIne sthUlabhadra upara draSavALA thayA, temAM teomAM vartato aviveka ja kAraNa che, AthI padArthanA vAstavika svarUpanuM avalokana choDIne svamati anusAra vikalpa karIne sthUlabhadra pratye matsaravALA thayA, tethI guNasaMpanna paNa jIva nimittane pAmIne jyAre mUDha mativALA thAya che, tyAre teonA pariNAmamAM vivekacakSu pravartaka banatI nathI, paraMtu anAdithI sthira thayelA avivekabhAvathI matsaravALA thaIne potAnA hitanI upekSA kare che. IkaLA Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-68 savatarazis: asyaiva doSAn dRssttaantenaahavataraNikArya : AnA ja doSone-avivekavALA jIvanA ja matsara doSone daSTAMtathI kahe che - gAthA: aisuTTio tti guNasamuio tti jo na sahai jaipasaMsaM / so parihAi parabhave, jahA mahApIDhapIDharisI / / 68 / / gAthArtha : atisusthita che, guNasamudita che, e pramANe muninI prazaMsAne je sahana karatA nathI, te parabhavamAM parihAnine pAme che, je pramANe pITha-mahApITha RSi. II68 TI: atIvasusthito mUlottaraguNeSvityatisusthita iti / tathA guNaivaiyAvRttyakaraNAdibhiH samuditaH samudgataH prakAzasampannaH sampUrNo vA guNasamuditaH ityevaM kriyamANAmiti gamyate yaH kazcinna sahate na kSamate yatiprazaMsAM sAdhuzlAghAM, sa parihIyate strItvAdiprAptyA hIno bhavati parabhave'nyajanmani, yathA mahApIThapITharSI iti sakSepArthaH, vistarArthaH kathAnakagamyastaccedaM mahAvidehe gRhasthaparyAyacakravartivairanAbhAcAryAntevAsinastallaghubhrAtaro bAhusubAhupIThamahApIThA ekAdazAGgadharA Asan / tatra bAhuH kSayopazamavazAt paJcazatikagacchasya vaiyAvRttyamakarot / subAhurmardanAdinA khedavinodam, itarau svAdhyAyamiti / anyadA kasmiMzcitprastAve tadguNAnutkIrtya dhanyau kRtArthAvetAviti zlAdhitau bAhusubAhU guruNA, tato'dyApi rAjasvabhAvaM naite muJcanti yenAtmakRtyodyatAvetau zlAghayanti, na punaH svAdhyAyaratAvAvAmiti jAtamitarayorguruviSayaM manAk cittakAluSyaM / tadavadhIraNayA vizeSato'nAlocya kAlaM kRtvA sarvArthasiddhavimAne samutpadya tatazcyutvA tanmanoduSkRtakarmapariNativazAt samutpannau strIbhAvena brAhmIsundarI ceti, vairanAbhabAhusubAhavastu tasminnevotpadya tatazcyutvA RSabhadevabharatabAhubalibhAvena jAtA iti / / 6 / / zArtha :___ atIva ..... jAtA iti / / bhUta-Gtara emAM satyaMta susthita matisusthita cha bhane yaavshy:raNAdi guNothI samudita arthAt samugata prakAzasaMpanna athavA saMpUrNa guNasamudita che. A prakAre Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-68-69 karAtI yatiprazaMsAne je koI sahana karato nathI, te strItva AdinI prApti dvArA parabhavamAM=anya janmamAM, hIna thAya che, je pramANe pITha-mahApITha RSi, e pramANe saMkSepathI artha che, vistArathI artha kathAnakathI gamya che ane te A che - mahAvidehamAM gRhastha paryAyamAM cakravartI vajanAbha AcAryanA ziSyo evA temanA laghu bhAIo bAhusubAhu-pITha-mahApITha agyAra aMgane dhAraNa karanArA hatA, tyAM bAhu kSayopazamanA vazathI pAMcaso sAdhunI veyAvacca karatA hatA, subAhu mardana AdithI khedavinodana=pAMcaso sAdhunI thAka utAravAnI veyAvaccane, karatA hatA, bIjA be=pITha ane mahApITha, svAdhyAyane karatA hatA, ekavAra koIka prasaMgamAM teonA guNonuM anukIrtana karIne A banne dhanya che, kRtArtha che, e pramANe bAhu-subAhu guru vaDe zlAghA karAyA, tethI hajI paNa A=guru, rAjasvabhAvane choDatA nathI. jethI potAnuM kAma karavAmAM udyata A bannene vakhANe che, svAdhyAyamAM rakta evA ApaNA bene nahi, e pramANe bIjA bene guru viSaya jarAka cittanI kaluSatA thaI, teonI avadhAraNA vaDe vizeSathI anAlocana karIne kALa karIne sarvArthasiddha vimAnamAM utpanna thaIne tyAMthI cyavIne te mananA duSkatathI karAyelI karmanI pariNatinA vazathI strIbhAva vaDe brAhmI ane suMdarI utpanna thayA, vajanAbha, bAhu, subAhu vaLI temAM ja utpanna thaIne sarvArthasiddhamAM utpanna thaIne tyAMthI cyavIne RSabhadeva-bharatabAhubalI bhAva vaDe utpanna thayA. 38 bhAvArtha : guNavAnanA guNone joIne koI mahAtmA tenI prazaMsA kare ane te jenAthI sahana thAya nahi tene guNadveSanI prApti thAya ane guNadveSa mithyAtva sAthe jIvano avinAbhAvI pariNAma che; kema ke samyagdaSTi jIvo guNanA pAramArthika svarUpane nirmaLa buddhithI jonArA hoya che, Ama chatAM veyAvacca karanArA bhAratabAhubalInA jIvanI gurue prazaMsA karI, tyAre pITha-mahApITha RSine kaSAyane vaza IrSAno je pariNAma thayo, te matsaranA pariNAmarUpa hovAthI mithyAtvanI prApti dvArA strIpaNuM Adi anarthonI prAptinuM kAraNa thayuM, phakta teono guNono dveSa dRDha nahi hovAthI jamAlinI jevuM anarthanuM kAraNa na banyuM. jyAre jamAline guNasaMpanna evA bhagavAnanAM vacano pratye je dveSa thayo, tenAthI je saMsAranI vRddhi prApta thaI te anivartanIya aMzane kAraNe prApta thaI, jyAre pITha-mahApITha RSine ISyajanya guNono dveSa thayo, topaNa tevo daDha mULavALo nahi hovAthI te bhavamAM ArAdhanA karIne sarvArthasiddhamAM gayA, topaNa strIpaNA rUpa anarthanI prApti thaI evo ja TheSa siMhaguphAvAsI munine paNa sthUlabhadra pratye thayelo. II68TI avataraNikA : vizva avataraNikArya :vizvathI anya doSa batAve che - Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-69 gAthA : paraparivAyaM gihNai, aTThamayavirallaNe sayA ramai / Dajjhai ya parasirIe, sakasAo dukkhio niccaM // 69 / / gAthArtha : kaSAyavALo jIva paraparivAdane grahaNa kare che, ATha madanA vistAramAM sadA rame che, para samRddhimAM baLe che, te haMmezAM duHkhita che=AzAtAgrasta che. II69ll TIkA : paraparivAdam AtmavyatiriktAvarNavAdaM gRhNAtyanekArthatvAtkaroti, tathA aSTau ca te madAzca kAraNe kAryopacArAjjAtyAdayaH, teSAM 'virallaNaM' vacanena vistAraNaM, tasmin sadA ramate sajjate, tathA dahyate dRSTayA zrutayA vA parazriyA AtmavyatiriktalakSmyA, hetubhUtayA, cazabdAt tadbhazArthaM yatate ca / ko'sau ? sakaSAya utkaTakrodhAdhupaplutaH prANItyarthaH / sa caivambhUto duHkhito'sAtagrasto nityaM sarvadA bhavatItyaihiko doSaH / / 69 / / TIkArya : parivAram ...roSa: I para parivAdane Atmavyatirikta avarNavAdane, grahaNa kare che, anekArthapaNuM hovAthI=gRti zabdanuM anekArthapaNuM hovAthI, para5rivAdane kare che ane ATha evA te mado tenA vistAramAM sadA rame che. kAraNamAM madanA kAraNarUpa jAti AdimAM, kAryano upacAra hovAthI jAti Adi mado che, tenA vacanathI vistAraNa, temAM sadA rame che ane paranI lakSmIthI hetubhUta evI Atmavyatirikta paralakSmIthI jovAyelI vaDe athavA saMbhaLAyelI vaDe baLAya che, ra zabdathI tenA bhraMza mATe yatna kare che, koNa Avo che ? ethI kahe che - kaSAyavALo-utkaTa krodhAdiyukta prANI ane te AvA prakArano duHkhita=azAtAgrasta, haMmezAM hoya che, A prakArano aihika doSa che=A prakArano A loka saMbaMdhI doSa che. lig9i bhAvArtha : je jIvo kaSAyavALA che, teo sAdhuveSamAM hoya ke gRhastha veSamAM, bIjAnA avarNavAdane kare che, AThamadamAMthI je mada thaI zake, te prakAranI sAmagrI potAne prApta thaI hoya te madane vistAravAmAM sadA rame che arthAt pote buddhisaMpanna hoya, zrutasaMpanna hoya to huM vidvAna chuM, huM buddhisaMpanna chuM ityAdi karIne sadA potAnA madamAM rame che ane paranI samRddhithI sadA baLe che. te jIvo cittamAM haMmezAM te te kaSAyone kAraNe AlokamAM ja duHkhano anubhava karanArA hoya che, paraMtu zArIrika, mAnasika svasthatAno anubhava karI zakatA nathI, kvacit puNyanA udayathI zAtA vartatI hoya, topaNa te te prakAranA kaSAyanA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-69-70 103 pariNAmane kAraNe teo sadA azAtAthI grasta hoya che, tethI anyanI paMcAta karIne ke potAnA madano vistAra karIne klezane ja pAmatA hoya che. kalA avataraNikA : sAmprataM pAralaukikaM tddossmaahavataraNikArya : have paraloka saMbaMdhI tenA doSane kahe che - gAthA : viggahavivAyaruiNo, kulagaNasaMgheNa bAhirakayassa / natthi kira devaloe vi, devasamiIsu avagAso / / 70 / / gAthArtha : vigraha ane vivAdamAM rucivALA kula-gaNa-saMghathI bahAra karAyelA sAdhuone devalokamAM paNa kadAca janma thAya topaNa devasamitimAM devasabhAmAM, kharekhara avakAza nathI. IIchaoll TIkA : vigraho muSTyAdiyuddhaM, vivAdo vAkkalahaH, vigrahazca vivAdazceti samAsaH, tayo rucirabhilASo yasyAsau tathA tasya, ata eva kulagaNasaGghana bahiHkRtasya, tatra kulaM cAndravidyAdharAdi, kulasamudAyo gaNaH, cAturvarNaH saGghaH, kulaM ca gaNazcetyAdi samAhAradvandvaH, tenAdhikaraNakAritAdidoSamutkIrtyA'vandyatayA niSkAsito bahiSkRtastasya nAsti na vidyate, kilazabdaH parokSAptavAdasUcakaH, devaloke'pi saudharmAdau, sambhAvyata evaitad devasamitiSu surasaGghAtamadhye'vakAzo DhokaH, svacaritadoSAnnAsau paraloke'pi zubhasthAnaM labhata ityarthaH / / 70 / / TIkArca - vido .... cartha | vigraha=muSTi Adi yuddha, vivAda-vANIno kalaha, vigraha ane vivAda e pramANe samAsa che, te bemAM ruci=abhilASA che jene te tevo che=vigraha-vivAda-rucivALo che, tene, AthI ja kula-gaNa-saMghathI bahAra karAyelAne, tyAM kula vidyAdhara Adi che, kulano samudAya gaNa che, cAra varNavALo saMgha che ane kula ane gaNa ItyAdi samAhAra dvandra che, tenA vaDeHkulagaNa-saMgha vaDe, adhikaraNakAritA doSane AzrayIne avaMdhapaNuM hovAthI niSkAsita karAyelA=bahiSkRta karAyelA evA, tene devalokamAM paNa devasamitimAM avakAza nathI ema avaya che, viyana zabda parokSa AptavAda sUcaka che, devalokamAM paNa saudharma AdimAM, A saMbhAvanA karAya che ja te jIvane Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-70-71 devalokanI prApti thAya e saMbhAvanA karAya che ja, (topaNa) devanI sabhAmAM avakAza nathI; (kema ke) potAnA cAritranA doSane kAraNe A jIva paralokamAM paNa zubhasthAnane pAmato nathI. II70I bhAvArtha : gAthA-99mAM kahyuM ema je sAdhuo para parivAdanA vyApAravALA che, ATha madamAMthI koIka madamAM ramI rahyA che, anyanI samRddhine joIne baLe che, vigraha-vivAdamAM rucivALA che, ethI paraspara kalaha karanArA che, tenA kAraNe sAdhunuM suMdara kula, kulano samudAya, caturvidha saMgha je jinAjJAmAM saMsthita che, teo vaDe tevA sAdhu bahAra karAya che; kema ke suvihita kulano samudAya ane saMgha sarvajJanA vacanAnusAra cAlanAra che, tethI tevA sAdhuone samudAyathI bahAra rAkhe che ane tevA sAdhu kvacit bAhya tapa karIne devalokamAM jAya topaNa kilbiSiyA Adi halakA devabhavane prApta kare che, tethI temane devasabhAmAM praveza maLato nathI ane jo teo bAhya tapa Adi na kare to durgatinI paraMparAne pAme che, tethI potAnA cAritranA doSathI teo paralokamAM paNa zubhasthAnane pAmatA nathI. II70nA avataraNikA : tadiyatA mAtsaryeNAvidyamAnadoSagrAhiNo doSo'bhihitaH, adhunA vidyamAnagrAhiNo'pi tmaahavataraNikArya : te kAraNathI ATalAthI=gAthA-66thI 69 sudhI varNana karyuM eTalAthI, mAtsaryathI avidyamAna doSagrAhIno doSa kahevAyo, have vidyamAtagrAhInA paNa doSane kahe che - gAthA : jai tA jaNasaMvavahAravajjiyamakajjamAyarai anno / jo taM puNo vikaMthai, parassa vasaNeNa so duhio / / 71 / / gAthArtha : jo janasaMvyavahArathI varjita evA akAryane bIjo Acare che, tene te akAryane, je vaLI kahe cheHloko AgaLa kahe che, paranA vyasanathI te duHkhita che. ll71II TIkA : yadi tAvaditi pUrvavajjanasaMvyavahAreNa laukikaprasiddhyApi varjitamatibAdaratvAtparihatamiti samAsaH, kim ? akAryaM cauryapAradAryAdikamAcarati sevate'nyaH pApapreritaH kazcitparaH / tadasau tAvatsvayaMkRtena rAjakulanayanamAraNAdinA vyasanena dukhito bhavati, yaH punastadakAryaM vikatthate janasamakSamutkIrtayati, parasya sambandhinA vyasanenApadrUpeNAsau duHkhito nissphlaantstaapbhaagbhvtIrtha pAchA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-71-72 TIkArya : hi... avatIrtha ri tAvat e zabdano artha pUrvanI jema che, jana-saMvyavahArathI=laukika prasiddhithI paNa, varjita atibAdarapaNuM hovAthI parihAra karAyeluM evuM, zuM? corI-pAradAya Adi aca=pApaprerita koIka para seve che, te kAraNathI AkacorI Adi karanAra, rAjakulanayana mAraNa Adi svayaM kRta vyasanathI duHkhita thAya che, je vaLI tenA akAryane loko samakSa kahe che, paranA vyasanathI corI Adi karanAra saMbaMdhI ApattithI, A=bIjAnA doSone kahenAra, duHkhita thAya che=niSphaLa aMta:tApane prApta karanAra thAya che. I71| bhAvArtha : jeone bIjAonI vAstavika vastune joIne anyane kahevAno svabhAva che, teo koIne corI, paradArA Adi akArya karatA jue ane tenA kAraNe corI karanArA jIvo rAjakuLamAM laI javAya athavA mRtyudaMDane prApta kare, te rIte duHkhita thatA hoya, tenI mAhitI potAne prApta thaI hoya, tenA te akAryane bIjAnI AgaLa kahe che ane manamAM abhimAna dhAraNa kare che ke huM mRSAbhASaNa karato nathI. paraMtu vAstavika teNe tevuM akArya karyuM che, tevuM ja kahuM chuM, mATe satya vacana che ane A prakAre bIjAnI paMcAta karavAnI tuccha prakRtine kAraNe svayaM duHkhita thAya che arthAt niSphaLa kaSAyonA aMtaHtApavALA thAya che; kema ke te prakAranA paranA kathana karavAnA vyasanane kAraNe potAnI kliSTa prakRtine vadhAre kliSTa kare che. II7nA avataraNikA : tadevaM parAvarNavAdasyAnarthahetutAbhihitA, adhunaivaMprakArANAmanyeSAmapi taamaahavataraNitArtha : A rIte paranA avarNavAdanI anarthahetutA kahevAI, have AvA prakAravALA anya paNa doSonI tene=anarthahetutAne kahe che - gAthA - suTTa vi ujjamamANaM, paMceva kareMti rittayaM samaNaM / appathuI paraniMdA, jibbhovatthA kasAyA ya / / 72 / / gAthArtha : atizayathI udhama karatA sAdhune pAMca ja riktaka kare che-guNazUnya kare che, Atmastuti, paraniMdA, jillA, upastha Indriya ane kaSAyo. IcharA. TIkA : suSThvapi atizayenApyudyacchantaM tapaHsaMyamayorudyamaM kurvantaM paJcaiva zeSaduzcaritasAhAyyanirapekSANi Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-72-73 kurvanti sampAdayanti rikta eva riktakastaM guNazUnyakaM zramaNakaM sAdhum / kAni taaniityaahAtmastutiH=JAtmannAyA, paraninA=anyanugupsA, nillA=sanendriya, 35sthA=sparzanendriya, SAyA:= :=oSAya:, te dvetayA vRddItA: cazabda:samukhyavArtha:||7|| TIkArya - = suSTvapi samukhyavArtha: / / suSThu paNa=atizayathI paNa, udyama karatA zramaNane=tapa ane saMyamamAM udyama karatA sAdhute, pAMca ja=zeSa duccaritra sahAya nirapekSa evA pAMca ja, rikta ja= riktaka=guNazUnya, kare che, kayA te pAMca che ? ethI kahe che - Atmastuti=AtmazlAghA, paraniMdA= anyanI jugupsA, jihvA=rasanendriya, upasthA=sparzanendriya ane krodhAdi kaSAyo, vaLI te=krodhAdi cAra vaLI, ekapaNAthI=kaSAyapaNAthI grahaNa karAyelA che, ca zabda samuccaya arthavALo che. / / 72 / / bhAvArtha : ..... koI sAdhu bAhya tapa ane svAdhyAya AdimAM atizayathI rata hoya, SaTkAyanA pAlanarUpa saMyamamAM udyamavALA hoya, chatAM koIka nimittathI Atmastuti Adi koIka doSa pragaTa thAya to te sAdhune te doSa guNazUnya kare che; kema ke guNonI vRddhi aMtaraMga niSkaSAyabhAvane anukULa yatnathI thAya che ane te sAdhu bAhyathI tapa-saMyamamAM yatna kare che, chatAM Atmastuti Adi pAMcamAMthI koI ekamAM ke pAMceyamAM tenuM citta pravartatuM hoya to tenAthI te mahAtmA doSanI vRddhi kare che, tethI sAdhunA guNothI te zUnya bane che ane te pAMceyane spaSTa kare che - Atmastuti=pote tapa-saMyamamAM yatna kare che te loko AgaLa kahIne te tapa-saMyamanI kriyA dvArA mAna-kaSAyanI vRddhi kare che athavA asahiSNutA doSane kAraNe bIjAnI viparIta AcaraNA joIne haMmezAM niMdA kare che arthAt A sAdhuo zithilAcArane sevanArA che ityAdi kahIne loko AgaLa temanI niMdA kare che, teo potAnI te prakAranI asahiSNu prakRtine kAraNe kliSTa karmo bAMdhIne saMyamano nAza kare che, vaLI koIne jilvendriyane anukULa bhAvomAM vRddhi hoya che, teo paNa prasaMge prasaMge bAhya tapa ane jIvarakSA mATe udyama karatA hoya topaNa vAparatI vakhate 2sanendriyamAM vRddhi karIne saMyamano nAza kare che, vaLI keTalAka mahAtmAne sparzanendriyano kAmavikAra atizaya hoya che, tethI bAhyathI tapa-saMyamanI AcaraNA karatA hoya topaNa kAmanA vikArone prApta karIne saMyama nAza kare che, vaLI keTalAka mahAtmAo krodhAdi kaSAyomAMthI A te te kaSAyane paravaza saMyamano nAza kare che, tethI kalyANanA arthI sAdhue Atmastuti Adi pAMcanuM svarUpa sUkSmatAthI bhAvana karIne te pAMceya doSonA parihAra mATe atizaya yatna karavo joIe, jethI prApta thayeluM saMyama saphaLa bane. II72zA avataraNikA : punarapi parAvarNavAdasya sarvadoSAdhikatAM darzayaMstatkarturadraSTavyatAmAha Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-73 127 avataraNikArya : pharI paNa paranA avarNavAdanI sarva doSathI adhikatAne batAvatAM tenA kartAnI adravyatAne kahe che - gAthA - paraparivAyamaIo, dUsai vayaNehiM jehiM jehiM paraM / te te pAvai dose, paraparivAI iya apeccho / / 73 / / gAthArtha - paraparivAdamAM mativALo jIva je je vacano vaDe parane dUSita kare che, te te doSo te prApta karAve che, e hetuthI paraparivAdI apekSya che=jovA yogya nathI. II7all TIkA - __paraparivAde anyadoSodghATane matirbuddhiryasyAsau paraparivAdamatikaH, sa paraM sadasaddoSotkIrtakairvacana kyaiH karaNabhUtairyayaiH sadasadbhirdoSairhetubhUtairiti gamyate, dUSayati janamadhye duSTaM darzayati, tAMstAn doSAMstamasau prApayati asadbhiryojayati, tadyojanena ca mahAduHkhaM tasya janayatItyarthaH / sadbhiH punarbahirapi vyApayati, vyAptazca kharataramasau nirlajjo bhavati / paraparivAdyanyadoSasUcaka iti hetoraprekSyo'prekSaNIyo'tipApiSThatvAd draSTumapi na kalpata ityarthaH / / 73 / / TIkArya : paraMparivAre cartha: A paraparivAdamAM=atyatA doSonA uddaghATanamAM, mati=buddhi che jene e para parivAramatika che, te hetubhUta je je asad doSorUpa arthAt sad-asat doSanA utkIrtaka vacana svarUpa karaNabhUta vAkyo vaDe parane dUSita kare che arthAt lokamAM duSTa batAve che, te te doSo parane prApta karAve che=asad evA te te doSo sAthe tene yojana kare che ane tenA yojanathI=asabhUta evA doSonA yojanathI parase mahAduHkha utpanna kare che, vaLI sabUta doSo vaDe bahAra paNa vyApaka kare che te jIvane sadbhUta evA doSothI lokomAM vikhyAta kare che ane vyApta thayelo evo Aga doSavALo evo para, atyaMta nirlajja thAya che, paraparivAdI=avyanA doSane sUcana karanAro, e hetuthI=pUrvamAM kahyuM e pramANe doSonI prApti karAvato hovAthI, aprekSya cheHapekSaNIya che arthAt atipAdhiSThANuM hovAthI jovA mATe paNa yogya nathI. 73 bhAvArtha : jeone bIjAnA doSone joIne tene pragaTa karavAnI mati che, te jIvo bIjAnA vAstavika doSone joIne loko AgaLa pragaTa kare che, vaLI keTalIka vakhata svakalpanAthI te doSonI saMbhAvanA karIne pragaTa Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-73, 74-75-76 kare che, to keTalIka vakhata te doSa paramAM leza paNa na hoya, tenI saMbhAvanA jevuM koI vartana na hoya, chatAM potAnI nIcavRttithI asad doSanuM AropaNa karIne lokamAM tenuM prakAzana kare che. A sarva prakAre bIjAnA doSonA prakAzananI pravRtti atyaMta niMgha che, kema niMgha che ? ethI kahe che koIkamAM koIka doSa vidyamAna na hoya evA doSanuM tenAmAM AropaNa karIne lokamAM duSTa batAvavAthI tene mahAdu:kha thAya che, tethI bIjAne duHkha utpanna karavArUpa hiMsAnI prApti thAya che, jethI hiMsAjanya karmabaMdha thAya che, kvacit potAne alpa mati hovAne kA2Ne 52nA te prakAranA vartanathI avidyamAna paNa doSanI saMbhAvanA karIne tenuM bIjA pAse kathana ka2vAthI tene mahAduHkha utpanna thAya che, tethI anyane duHkhanA utpAdanarUpa kriyAthI hiMsAnI prApti thAya che ane potAnAmAM bIjAne pIDA karavAno kliSTa adhyavasAya hato ane bIjAne pIDA thAya tevA vacanane kahIne te jIva potAnI tuccha vRttine saMtoSavA yatna kare che, tethI hiMsAnA mahApApane prApta kare che. vaLI bIjAmAM koIka doSa vidyamAna hoya topaNa dayALu cittavALA mahAtmA tenA te doSanA nivAraNano ucita upAya vicAre che, paraMtu tuccha mativALA pa2parivAda karanArA jIvo to tenA vidyamAna doSone anya pAse kahIne tenI kharAba pravRttine loka AgaLa vyApaka kare che, tethI potAnI kharAba prakRtithI kaMIka lajjA pAmIne te maryAdAmAM pApa karato hato te nirlajja thaIne pApa karato thAya te prakAre te paraparivAdaka tenA kRtyanuM kAraNa bane che, tethI jenA doSanuM te uddbhAvana kare che, tene adhika doSavALo karavAmAM te niMdaka prabaLa kAraNa bane che, tethI paraparivAdI koIne pIDA karavI, koIne duSTa banAvavo tevA kArya karanAro che, mATe atipApiSTha evA tenuM mukha paNa jovA yogya nathI. A prakAre upadeza ApIne graMthakArazrI pa2parivAdanA parihAra mATe atyaMta yatna karavo joIe, ema sUcana kare che, vastutaH vivekI jIve paranA doSone jovA mATe AMdhaLA rahevuM joIe, bolavA mATe mUMgA rahevuM joIe ane sAMbhaLavA mATe baherA rahevuM joIe, phakata sahasA koInA doSo dekhAya topaNa tenuM hita kaI rIte thaI zake teno vicAra karIne ucita prayatna karavo joIe, paraMtu potAnI tuccha matithI te doSonI vRddhi karavA yatna karavo joIe nahi. II73 // avataraNikA : tadidamavetya yAdRzairbhAvyaM tadAcikhyAsurheyatayA vyatirekadvAreNa taavddurviniitdossaanaahavataraNikArya : te Ane jANIne=paranA avarNavAdanI anarthakAritAne jANIne, jevA prakArathI thavuM joIe tene kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI heyapaNAthI vyatireka dvArA duvinItanA doSone kahe che gAthA: thaddhA cchiddappehI, avaNNavAI sayaMmaI cavalA / vaMkA kohaNasIlA, sIsA uvveyagA guruNo / / 74 / / - Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GuzabhAlA bhAga-1 | gAthA-74-75-75 129 jassa gurummi na bhattI, na ya bahumANo na goravaM na bhayaM / na vi lajjA na vi neho, gurukulavAseNa kiM tassa / / 75 / / rUsai coijjato, vahaI ya hiyaeNa aNusayaM bhaNio / na ya kahiM karaNijje, gurussa Alo na so sIso // 76 / / gAthArtha : stabdha, chidrapekSI, avarNavAdI, svamativALA, capaLa, vakra, krodha karavAnA svabhAvavALA ziSyo gurune udvega karanArA che. jene guramAM bhakti nathI, bahumAna nathI, gaurava nathI, bhaya nathI, lajjA paNa nathI, sneha paNa nathI, tene gurukulavAsathI zuM arthAt koI lAbha nathI. preraNA karAto roSa kare che ane kahevAyelo hadayathI anuzayane vahana kare che. koI karaNIyamAM patato nathI, guruno mAga che=ses cha, d ziSya nathI. ||74-75-71 / / TIkA : stabdhA garveNAnamrakAyAH, cchidraprekSiNo matsaritayA gurorapi doSasthAnanirIkSaNazIlAH, avarNavAdino gurorapyazlAghAkaraNapravaNAH, tathA svayamAtmanaH sambandhinI, na guroH, matirbuddhiH, prakramAtpravartikA kAryeSu yeSAM te svayammatayaH, capalAzcittakAyAbhyAM taralAH, cittenAsthiratayA'parA'parazAstrapallavagrAhiNaH, kAyenAsamaJjasaM gAtravikSepiNaH / vakrA manovAgbhyAM kuTilAH, manasA guruviSaye'pi mAyAvino vAcApi ye vacanaM vibadhnanti / tathA krodhanena svaparayoH kopakaraNena, zIlaM samAdhAnaM yeSAM te tathA, evambhUtAH ziSyAH kiM ? udvejakA manastApahetutvAdudvegakAriNaH, kasya gurorbhavantIti / kiJca yasya gurau na bhaktirbAhyA sevA, na ca naiva bahumAnamAntaraprItiH, na gauravaM samAnadarzitayA pUjyo'yamiti na buddhirityarthaH, na bhayamakArye pravartamAnasya guroH sakAzAt / nApi lajjA trapA, nApi snehaH pratibandhaH / apizabdau samuccayArthI, saruSi natistutivacanaM, tadabhimate premamityAdiguNAntarAbhAvasambhAvanArtho vA, bahuzo naJo'bhidhAnamatyantanirguNatAkhyApanArtham evaMvidhasya tasya gurukulavAsena gurvadhiSThitagacchamadhyasthena kiM ? na kiJcittadAdheyaguNavikalatvAdityabhiprAyaH / kiJca ruSyati tadaiva krudhyati codyamAno vizeSato doSamutkIrtyAnuziSyamANaH, tathA vahati hRdayena dhArayati cittenAnuzayaM krodhAnubandham, cazabdAt kAryaM ca kAlAntareNa darzayati / bhaNitaH sAmAnyena smArito vArito vA, na ca naiva kasmiMzcidanyatame'pi karaNIye kartavye varttata iti zeSaH / gurostadAcAryasya Alo dustaratvAtpratipravezo, nAsau ziSyo'nuzAsanAnarhatvAditi / / 74-75-76 / / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA74-75-76 TIkArya : statha ..... garda-Ahiti / stabdha garvathI anamra kAyAvALA, chidrane jonArA matsaripaNAne kAraNe gurunA paNa doSasthAnane jovAnA svabhAvavALA, avarNavAda bolanArA=gurunI paNa azlAghA karavAmAM tatpara ane svayaM-Atma saMbaMdhI, gurunI nahi evI mati=buddhi, prakramathI kAryomAM pravartikA che jemane teo svayaM mativALA che arthAt gurunI mati pramANe cAlanArA nathI, svamati pramANe cAlanArA che, capaLa che=cita ane kAyA dvArA tarala =cittathI asthirapaNuM hovAne kAraNe apara apara zAstranA pallavane grahaNa karanArA che, kAyAthI asamaMjasa gAtravikSepIo che, vakra che=manavANI dvArA kuTila che=matathI gurunA viSayamAM paNa mAyAvI che gurunA viSayamAM svamatikalpanA karanAra che, vANIthI paNa jeo vacanane viruddha bhASaNa karanArA che, teo vakra che ane krodhathI svapara upara kopakaraNathI, zIla=samAdhAna che jeone te tevA che=kopakaraNazIlavALA che arthAt svayaM krodha karavAnA svabhAvavALA che ane bIjAne kopa utpanna karavAnA svabhAvavALA che, AvA ziSyo gurune udvegajata thAya che=matanA tApanuM hetupaNuM hovAthI udvegakArI thAya che. vaLI jene gurumAM bhakti nathI=bAhya sevA nathI, bahumAna aMtaraMga prIti nathI ja, gaurava nathI= samAnadakSipaNAne kAraNe arthAt gurune potAnI samAna jonAro hovAne kAraNe A pUjya che, e prakAranI buddhi nathI, bhaya nathI akAryamAM pravartamAnane guru pAsethI bhaya nathI, lajjA nathI, sneha paNa nathI guru pratye pratibaMdha paNa nathI, be pi zabda samuccaya arthavALA che athavA saroSamAM, nati, stuti vacana, tenA abhimatamAM, prema, gurunA draSimAM, dveSa, dAna, upakAranuM kIrtana amaMtramUla vazIkaraNa che, ItyAdi guNAMtaranA abhAvanI saMbhAvanA arthavALA be gari zabdo che, aneka vakhata naganuM kathata=gAthAmAM kahela ravi tannA = vi da ItyAdi kathanamAM aneka vakhata ra'nuM abhidhAna atyaMta nirguNatA batAvavA mATe che. AvA prakAranA tene=ziSyane, gurukulavAsathI zuM ?=guru adhiSThita gacchanA madhyavAsathI kaMI nathI; kema ke tenA AdheyaguNanuM vikalapaNuM cheH gurukulavAsathI AdhAra karavA yogya guNothI rahitapaNuM che, e prakArano abhiprAya che. vaLI zeSa kare che-tyAre ja krodha kare che, jyAre preraNA karAto hoya=vizeSathI doSane batAvI anuzAsana apAto hoya tyAre krodha kare che ane cittathI anuzayane krodhanA anubaMdha, hRdayathI vahana kare che, 2 zabdathI tenA kAryane kAlAntare batAve che, kahevAyelo=sAmAnyathI smaraNa karAyelo ke vAraNa karAyelo ziSya hadayathI anuzayane vahana kare che, ema avaya che, koIka avyatama paNa karaNIyamAM-kartavyamAM, vartato nathI, temAM vartata adhyAhAra che, guruno-tenA AcAryato, Ala che= kalaMkabhUta che, dustarapaNuM hovAthI=vALI zakAya tevo nahi hovAthI, pratipraveza che=guruthI viruddha cAlanAra che, A ziSya nathI; kema ke anuzAsanane ayogyapaNuM che. li74-75-76o. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-74-75-76, 77 bhAvArtha : je ziSyo karmadoSathI ati viSama prakRtivALA che ane guNavAna gurue paNa koIka prakAranA anAbhogathI tevA ziSyane dIkSA ApelI hoya, te durvinIta ziSyo kevA hoya che ? tenA doSone batAve che, temAMthI koIka ziSyane badhA doSonI prApti thAya che to koIka ziSyane badhA doSonI prApti nahi hovA chatAM koIka koIka doSonI prApti thAya che. AthI siMhaguphAvAsI sAdhu aneka rIte ArAdhaka hovA chatAM gurue jyAre sthUlabhadrane duSkara duSkarakAraka kahyuM, tyAre te prakAranA vakra svabhAvane kAraNe guruviSayaka paNa zaMkAzIla thAya che, teTalA aMzamAM temano te doSa che. vaLI pITha-mahApITha paNa aneka guNothI yukta hatA, ArAdhaka hatA, chatAM gurue bAhu-subAhunI prazaMsA karI tyAre sahana na karI zakyA, tethI anarthanI prApti thaI ane prastuta traNa gAthAmAM batAvyA, tevA ziSyo to gurune udvega karanArA che ane jeone gurumAM bhakti-bahumAna nathI, svamati pramANe jIvana jIvanArA che, tevAne gurukulavAsathI koI lAbha thato nathI, paraMtu sArA gurukulavAsamAM rahIne aneka doSone sevIne teo adhika pApanA bhAgI bane che ane jeono svabhAva guru pratye roSa karavAno che ane upadeza sAMbhaLIne haiyAmAM veSane vahana kare che, tevA ziSyo guru mATe upAdhi svarUpa che. A prakAre guruviSayaka saMbhavita sarva doSonuM sUkSma buddhithI paryAlocana karIne te sarvamAMthI potAne koI sUkSma doSa paNa prApta na thAya ane guNavAna gurunI nizrAthI hitanI prApti thAya, e prakAre yatna karavo joIe, e prakArano prastuta gAthAmAM upadeza che ane arthathI guNavAna gurue paNa tevA ziSyanA stabdha Adi doSonuM avalokana karIne te doSo kema dUra thAya, tenI ucita vicAraNA karavI joIe ane azakya parihAravALA doSo hoya to tenAthI gacchanA anya sAdhunuM ahita na thAya, tenI paNa vicAraNA karavI joIe, e prakArano upadeza che. I74-75-76aaaa avataraNikA : sAmprataM prkRtmaahavataraNikArya : have prakRtine kahe che - bhAvArtha : gAthA-pakanI avataraNikAmAM kahela ke gajasukumAra AdinI jema anya sAdhue paNa kSamA karavI joIe ane kaI rIte kSamA karavI joIe, e gAthAmAM batAvatAM kahyuM ke janma-maraNAdithI bhaya pAmelA rAjakulamAMthI AvelA paNa sAdhuo nIca jIvo saMbaMdhi durvacana-tADana Adi sahana kare che, tyArapachI cakravartI paNa laghu sAdhu pAsethI hitavacana grahaNa kare che, te kSamAnA aMgabhUta che. tethI kaMIka mAnano pariNAma thavA chatAM sahiSNu svabhAvane kAraNe cakravartI paNa hitane grahaNa kare che, tenI puSTi karavA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-77 mATe kahyuM ke guru saMbaMdhI hitavacana to atyaMta grahaNa karavuM joIe ane je maMdabuddhi siMhaguphAvAsI muninI jema gurunuM vacana grahaNa karatA nathI, teone zuM anartha prApta thAya che, te batAvyuM, tyArapachI tenI sAthe ja saMkaLAyelA sarva ucita upadezo batAvyA, have gAthA-77mAM prakRti evI sAdhunI kSamAne ja batAve che - gAthA : uvvIlaNasUaNaparibhavehiM aibhaNiyaduTThabhaNiehiM / sattAhiyA suvahiyA, na ceva bhiMdaMti muharAgaM / / 77 / / gAthArtha : avapIDana, sUcana=paizunyakaraNa, paribhavo, atibhaNita duSTa bhaNito vaDe sattAdhika evA suvihita munio mukharAganA bhedane karatA nathI. ll77ii. TIkA : avapIDanAdibhirdurjanakRtaiH suvihitA mukharAgaM na bhindantIti kriyA / tatrAva-pIDanamapakarNanaM, sUcanaM paizUnyakaraNaM, paribhavo nyatkAraH, avapIDanaM ca sUcanaM cetyAdidvandvaH, taistaiH, tathA atibhaNitamasambaddhabhASaNaM, duSTabhaNitaM karkazAbhidhAnaM, atrApi dvandvastAbhyAM, vyastanirdezazcchandovazAt, ebhihetubhUtaiH sattvAdhikAH krodhAdijayasAmarthyapratiSThitAH suvihitAH zobhanA munayo naiva bhindanti mukharAgaM, na vicchAyamukhA bhavantItyarthaH, cazabdAttatkAriNi karuNAdikaM ca bhAvayantIti / / 77 / / TIkArya : vapIDanatimirjhanavRtta. bhAvayantari durjatathI karAyelA avapIDana AdithI suvihita sAdhu mukharAganA bhedane karatA nathI, e pramANe kriyA che=gAthAnA aMtima pAda sAthe yojana che, tyAM avapIDana apakarNana che-pIDAkaraNa che, sUcana=paizunyakaraNa che, paribhava=catkAra che=tiraskAra che, avapIDana ane sUcana ItyAdi dvanda samAsa che, teothI suvihito mukharAgano bheda karatA nathI ema avaya che ane atibhaNita asaMbaddha bhASaNa che, duSTabhaNita karkaza bhASaNa che. ahIM paNa teo banne vaDe samAsa che, vyasta nirdeza=traNa ane bano bhinna samAsa, chaMdanA vazathI che, A hetuothI=gAthAnA pUrvArdhamAM batAvelA hetuothI, sarvAdhiko=krodhAdinA jayanA sAmarthyathI pratiSThita evA, suvihito=zobhana munio, mukharAgano bheda karatA nathI ja=vicchAya mukhavALA thatA nathI ja, 2 zabdathI tenA karanArAmAM karuNAdinuM bhAvana kare che. ll77nA bhAvArtha :mahAtmAo kSamAguNathI bhAvita hoya che, tethI tevA mahAtmAone durjano koIka prakAranI zArIrika Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-77-78 133 pIDA kare, topaNa teonA mukha upara te pIDAkRta leza paNa vikAra thato nathI, vaLI koIka durjana sAdhune kaThora vacana kahe, paribhava kare athavA atisaMbaddha bhASaNa kare, karkaza zabdo kahe, te sarvathI paNa te sAdhuo mukhanA vikArane pAmatA nathI; kema ke krodhAdi vijayanA sAmarthyamAM pratiSThita sattvavALA che ane zobhanamuni che, ethI sadA munibhAvamAM yatna karanArA che jenA kAraNe bAhya nimittajanya koI vikAra temanA mAnasamAM pragaTa thato nathI. II77nA avataraNikA :vizva avataraNikArya : vaLI munione anya zuM prApta thAya che ? te batAve che - gAthA : mANaMsiNo vi avamANavaMcaNA te parassa na kareMti / suhadukkhuggiraNatthaM, sAhU uyahi bva gaMbhIrA / / 78 / / gAthArtha : mAnavALA paNa teo Indra AdithI pUjAyelA sAdhuo, bIjAnAM apamAna ane vaMcanA karatA nathI, sukha-duHkhanA vamana arthavALA, samudra jevA gaMbhIra sAdhuo hoya che. ll78iaa TIkA : mAnaH pUjA sa vidyate yeSAM te mAnavantaH, te'pIndrAdyabhyarcitA apItyarthaH / apamAnavaJcane-paribhavapratAraNe te sAdhavaH parasyA'nyasya na kurvanti-na Acaranti / kimarthamevaM ceSTanta ityAha-sukhaduHkhayo sAtA'sAtayorudagiraNaM vamanamiti samAsaH, tadarthaM tatkAraNabhUtapuNyapApavicchedanimittaM teSAM pravRtteH / tathodadhaya iva samudrA iva gambhIrAH, atucchatvAtparairalabdhamadhyA iti / athavA sukhaduHkhogiraNArthamiti / zarIrAlAdaparitApakathanaprayojanamadhikRtyodadhaya iva gambhIrAH, parasmai niSkAraNaM tadakathanAna tucchA iti / / 78 / / TIkArya : mAnaH pUnA .... tucchA rUtti mAna=pUjA che jeone teo mAnavALA che, teo paNa=I AdithI abhyacita paNa sAdhuo, apamAna ane vaMcatA=paribhAva ane pratAraNa, teo mAnane pAmelA sAdhuo, para=avyane, karatA nathI, kayA kAraNathI A pramANe ceSTA kare che ? ethI kahe che - sukha-duHkhanuM zAtA-azAtAnuM, ugiraNa=vamata che, e pramANe samAsa che, tenA mATe-tenA Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-78-79 kAraNabhUta puNya-pApanA viccheda nimitte, teonI pravRtti hovAthI A pramANe ceSTA kare che ane udadhi jevA=sAdhuo samudra jevA gaMbhIra hoya che=atucchapaNuM hovAthI para vaDe nathI pamAyo jemano madhya bhAga arthAt mAnasa adhyavasAya tevA hoya che athavA sukha-duHkhanA ugiraNa mATe= zarIranA AhlAda ane paritApanA kathananA prayojanane AzrayIne samudra jevA gaMbhIra che=bIjAne niSkAraNa tenuM akathana hovAthI tuccha nathI. / / 38 / / bhAvArtha 134 -- bhAvasAdhuo guNonA atizayavALA hovAthI indra AdithI paNa pUjAya che, chatAM pote jagatapUjya che, tema mAnIne bIjA jIvone apamAna ke vaMcanA karatA nathI arthAt pote jagatapUjya che, tema batAvIne anya jIvone je tuccha mAne che, teo paribhava kare che ane ame jagatapUjya chIe, ema lokone batAvIne teo pAsethI suMdara bhogasAmagrI prApta karIne teone Thage che, paraMtu susAdhuo devo vaDe paramArthathI pUjAtA chatAM te prakAranA mAna-kaSAyavALA nahi hovAthI anya jIvone apamAnita karatA nathI ke ame jagatapUjya chIe, tema kahIne suMdara bhogasAmagrI meLavavA yatna karatA nathI; kema ke sukha-duHkhanA vamananuM kAraNa puNya-pApano uccheda che ane susAdhuo puNya-pApanA uccheda mATe tatpara thayelA hoya che, ethI mokSasukhanA arthI evA susAdhuo saMsAranA kA2NIbhUta puNya-pApanA uccheda mATe sadA udyamazIla hoya che, tethI tenA ucchedanA bIjabhUta zamabhAvamAM sadA yatna kare che ane sarvatra zamabhAvavALA hovAthI indra AdinA mAna-sanmAnathI teo garvane dhAraNa karatA nathI, tenA kAraNe anya jIvone tuccha mAnIne apamAnita karavAno prasaMga prApta thato nathI ane indra AdithI ame pUjAIe chIe, ema kahIne loko pAsethI suMdara sAmagrI prApta karIne vaMcanA karavAno pariNAma paNa teone thato nathI, paraMtu zamabhAvamAM sthira pariNAmavALA hovAthI samudra jevA gaMbhIra che athavA zarIrane koI zAtA thAya ke koI paritApa thAya tene AzrayIne saMsArI jIvo potAnA bhAvo bIjAne kahIne kAMIka sAMtvana meLave che, jyAre susAdhune zarIranI zAtA pratye ke azAtA pratye samAna pariNati hovAthI lokone niSkAraNa tenuM kathana kare evI tuccha prakRtivALA nathI, tethI samudra jevA gaMbhIra che, AthI zarIramAM azAtA vartatI hoya ke zAtA vartatI hoya, topaNa tenI abhivyakti koI pAse karatA nathI, paraMtu zamabhAvanI vRddhimAM sadA yatna kare che. II78 // avataraNikA :jigna avataraNikArtha : vaLI sAdhunA anya guNo kahe che Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-79 gAthA: mauyA nihuyasahAvA, hAsadavavivajjiyA vigahamukkA / asamaMjasamaibahuyaM, na bhAMti apucchiyA sAhU / / 79 / / 135 gAthArtha H mRdu nibhRta svabhAvavALA=mohajanya sarva vyApAra vagaranA, hAsya ane parihAsathI rahita, vikthAthI mukAyelA sAdhuo asamaMjasa, atibahu kahetA nathI, nahi puchAyelA kahetA nathI. II79II TIkA H mRdavo namrA, nibhRtasvabhAvAH nihuyaM nivvAvAramiti dezIyavacanatvAt, zAntatayA saMyamavyApAravanto'pi nirvyApAradharmANa ityarthaH / tathA hAsyaM sAmAnyena hasanaM, dravaH parihAsaH parotprAsanaM, tAbhyAM vivarjitA rahitA iti samAsaH / virUpA kathA vikathA dezAdInAM tayA muktAH svayamanucitatvena tyaktA vikathAmuktAH asamaJjasamasambaddhaM svalpamapyatibahusamargalAkSaraM sambaddhamapi na bhaNanti na vadantyapRSTAH pareNAvihitapRcchAH sAdhava iti / / 79 / / TIkArya H mRdavo sAdhava kRti / / mRdu=namra, nibhRta svabhAvavALA; kema ke nihuya ane nirvyApAra, e prakAranuM dezI vacanapaNuM che, zAMtapaNuM hovAthI saMyama vyApAravALA paNa nirvyApAra dharmavALA che, e prakArano nibhRtasvabhAvavALAno artha che ane hAsya=sAmAnyathI hasavuM, drava=parihAsa=bIjAne hasAvavuM, te bannethI varjita=rahita che, e prakArano samAsa che, virUpA kathA deza AdinI vikathA che, tenAthI mukAyelA=anucitapaNAthI svayaM tyAga karanArA, vikathAthI mukAyelA asamaMjasa=asaMbaddha svalpa paNa, atibahu=samargala akSaravALuM saMbaddha paNa, bolatA nathI=asamaMjasa ane atibahu bolatA nathI, nahi puchAyelA sAdhuo bolatA nathI=bIjA vaDe avihita pRcchAvALA sAdhuo bolatA nathI. / / 795 ..... bhAvArtha: bhAvasAdhu kevA guNovALA hoya te spaSTa karatAM kahe che mRdu svabhAvavALA hoya arthAt guNo pratye haMmezAM namelA svabhAvavALA hoya, tethI haMmezAM guNavRddhine anukULa yatnavALA hoya che. vaLI sadA AtmAnA nirAkuLa svabhAvamAM sthira thavAnA yatnavALA hovAthI nibhRta svabhAvavALA hoya che; kema ke kaSAyo zAMta thayelA hovAne kAraNe saMyamanA vyApAro karanArA hovA chatAM saMsArI jIvonI jema bAhya viSayomAM indriyanA vyApAravALA thatA nathI, paraMtu saMvRtta indriya Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-79-80 vALA hoya che. vaLI sAmAnyathI svayaM hasatA nathI ke bIjAne hAsya utpanna karatA nathI, paraMtu tattvathI bhAvita mativALA hovAthI gaMbhIra mudrAvALA hoya che. rAja kathA, strIkathA Adi pravRttithI rahita hoya che ane svalpa paNa asamaMjasa bolatA nathI, paraMtu sarvajJanA vacanathI nirNAta sva-paranA kalyANane karanArAM vacano ja bole che ane tevAM paNa vacano upakAra mATe Avazyaka hoya teTalAM ja bole che, atibahu bolatA nathI. phakta upakAra mATe bolavAnuM prayojana jaNAya eTaluM ja svaparanA upakAra mATe bole che. vaLI, para vaDe pRcchA na karI hoya chatAM jene tene je te vAta karavAnI sAmAnya gRhasthanI pravRtti hoya che, tevI pravRtti karanArA susAdhu hotA nathI; kema ke niSkAraNa bolavAnI pravRttithI nivRtta cittavALA che. II79o. avataraNikA - pRSTA api yAdRg vadanti tdaahavataraNikArya : puchAyelA paNa sAdhu jevuM bole che, tene kahe che - gAthA : mahuraM niuNaM thovaM, kajjAvaDiyaM agabviyamatucchaM / pub imaisaMkaliyaM, bhaNaMti jaM dhammasaMjuttaM / / 8 / / gAthArtha : madhura, nipuNa, thoDuM, kAryanI siddhi mATe prApta thayeluM, agarvita, atuccha, pUrvamAM matithI saMkalita je dharmasaMyukta che, tene sAdhu bole che. llcoll TIkA : madhuraM zroturAlAdakaM, nipuNaM-sUkSmArthaM, stokaM mitAkSaraM, kAryApatitaM prastutaprayojanAdanuttIrNaM, agavitaM sotsekarahitaM, atucchaM-gambhIrArthaM, pUrva bhASaNAtprAga, matisaGkalitaM buddhyA paryAlocitamityarthaH, bhaNanti vacanamiti zeSaH / yat kiM ? dharmasaMyuktaM niravadyamiti / te caivaM ghaTamAnA mokSamakSepeNa sAdhayaMti, vivekakalitatvAt / / 80 // TIkArya : madhuraM .... vivevanitatvAn II madhura zrotAne AlAdaka, nipuNa sUkSma arthavALuM, stoka=parimita akSaravALuM, kArya Apatita=prastuta prayojanathI anuttIrNa=prastuta prayojananuM sAdhaka, agarvita=potAnA utsukathI rahita, atuccha=gaMbhIra arthavALuM, pUrvamAM=bolavAthI pUrve, atisaMkalita=buddhithI paryAlocita Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-80-81 vacana bole che, je kevuM che? dharmasaMyukta=niravadya che ane A pramANe ghaTatA evA teo=sAdhuo, akSepathI mokSane sAdhe che; kema ke vivekakalitapaNuM che=bhASA viSayaka pravRtti ativivekayukta che. I80|| bhAvArtha : bhAvasAdhuo AtmAno nirAkuLa svabhAvane pragaTa karavA gaMbhIratApUrvaka apramAdathI yatna kare che, tethI para vaDe puchAyA na hoya topaNa lokone kahuM, e prakAranI matithI bolatA nathI ane yogya jIvo dharmanI pRcchA kare tyAre kevuM vacana bole che ? te spaSTa karatAM kahe che - vivekI sAdhuo dharmathI saMyukta vacana bole che, anya vacana bolatA nathI, jenA zravaNathI yogya jIvomAM avazya dharmanI prApti thAya tevuM zrotAnI bhUmikAnusAra bole che, te vacana paNa madhura hoya che arthAt zrotAne A@Ada kare tevuM hoya che; kema ke zAMtarasathI bhAvita mahAtmAnI vANImAM paNa zAMtarasa varte che, ethI te vacana madhura bhAse che, vaLI, te vacana sUkSma arthavALuM hoya che arthAt dharmanuM A kRtya kartavya che, A kRtya akartavya che ityAdi sthUla kathanarUpa nathI hotuM, paraMtu zrotAnI buddhine sparze te prakAranuM kArya-kAraNa bhAvanA yojanavALuM hoya che. jema jagatamAM sarvatra kAryane anurUpa kAraNathI phaLanI prApti thAya che, yathAtathA kAraNathI kArya thatuM nathI, tema AlokanA ane paralokanA hitanI arthI jIvane kaI rIte samyagu sevAyelo dharma hitanuM kAraNa bane che, ema nipuNatApUrvaka kahenAruM vacana kahe che. vaLI puchAyelA te mahAtmA parimita zabdomAM hitanuM kAraNa thAya te rIte kahe che. vaLI, te mahAtmAnuM bolAyeluM vacana prastuta prayojanane sAdhanAruM hoya che arthAt zrotAne hitanI prApti karAvavI e sAdhune upakAra karavAnuM prayojana hoya che, tene sAdhanAruM te vacana hoya che. mAtra padArthanA kathana svarUpa te vacana hotuM nathI. vaLI, sAdhu tattvathI bhAvita mativALA hovAthI pote vidvAna che, buddhimAna che ityAdi vacano garvathI bolatA nathI, paraMtu tattvathI bhAvita thaIne saMveganuM kAraNa bane tevAM ja vacano bole che. vaLI te vacana gaMbhIra arthane kahenArAM hoya che, tethI prAjJa puruSo gaMbhIra arthavALA vacananA baLathI tattvane sukhapUrvaka prApta karI zake che. vaLI sAdhu je kAMI bole te bolavA pUrve buddhithI paryAlocana karIne A kathana ekAMta niravadya che, tevo nirNaya karIne bole che. paraMtu vicAryA vagara sahasA koI kathana karatA nathI, A pramANe pravRtti karanArA vivekI sAdhu zIdhra mokSane sAdhe che; kema ke teonI bhASAnI pravRtti atyaMta vivekathI yukta che, tenAthI sva-paranA niravadya dharmanI avazya vRddhi thAya che. II8nA avataraNikA : avivekinAM punaH klezo'narthaka eva, tathA caahavataraNikArya : avivekIone vaLI anartha karanAro ja kleza prApta thAya che ane te prakAre=avivekapUrvaka pravRtti karanArAne kleza thAya che te prakAre, kahe che - Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-81 gAthA : saddhiM vAsasahassA, tisattakhuttodayeNa dhoeNaM / aNucitraM tAmaliNA, annANatavo tti appaphalo / / 81 / / gAthArtha : tAmasI vaDe ekavIsa vakhata ghoyelA udakathI sAITha hajAra varSa sudhI AcaraNa karAyelo ajJAnatapa che, ethI aA phalavALo che. II81 TIkA : SaSTivarSasahasrANi triHsaptakRtvaH ityekaviMzativArA ityarthaH kim ? udakena dhautaM prakSAlitaM yattena karaNabhUtena bhaikSeNeti gamyate, gRhatyAgAtpazcAdanucaritaM sevitaM tapa iti zeSaH / kena ? tAmalinA na ca tathApyasau mokSaM viziSTadevatvaM vA sAdhitavAniti hetonizcIyate etadajJAnatapo'lpaphalamityakSarArthaH, bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH / taccedaM tAmaliptyAM tAmalinAmA zreSThI jAtalaukikavairAgyo vihitasvodaramAnacatarvibhAgabhikSAbhojanaH pratipadyAvyaktaliGgaM tannagarIsamIpavartinadhupakaNThe SaSTivarSasahasrANi tapastaptavAn / sa ca tAvantaM kAlaM bhRtvA bhakSyasya tadbhAjanaM, datvA jalasthalanabhazcarasattvAnAM bhAgatrayaM, caturthabhAgenaikaviMzativArAn jalakSAlitena bhaikSeNa yApitavAn / iyatA klezena deveSUtpanno'lpakaSAyatvAdanukampAparatvAcca / itarathA'saMyatapoSaNamanarthAntarakAri syAditi / / 8 / / TIkArya : padi sthaviti | sAITha hajAra varSa ekavIsa vAra pANIthI dhovAyeluM=prakSAlana karAyeluM je che kAraNabhUta evA te bhekSa vaDe gRhatyAga pachI anucarita che=sevita tapa che, konA vaDe ? ethI kahe che - tAlI paDe ane te paNa A tAlIe, mokSa athavA viziSTa devatvane sAdhyuM nahi, e hetuthI nizcaya karAya che ke A ajJAna tapa alpa phalavALuM che, A pramANe akSara artha che, bhAvArtha kathAnakathI jANavo ane te A che - tApralipti nagarImAM tAmalI nAmano zreSThi thayelA laukika vairAgyavALo, karAyelA sva-udara pramANa cAra vibhAgavALA bhikSAnA bhojanavALo, avyakta liMgane svIkArIne te nagarInI samIpamAM rahelI nadInA kinAre sAITha hajAra varSa sudhI tapa tapyo ane teetAmalI tApasa, teTalo kALa bhekSanA te bhAjanane bharIne jala-sthala ane AkAzamAM cAlanArA prANIone traNa bhAga ApIne ekavIsa Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-81-82 vAra pANIthI dhoyelA cothA bhAga vaDe dehano nirvAha karato hato, ATalA phlezathI alpakaSAyapaNuM hovAthI ane anukaMpAparapaNuM hovAthI devamAM utpanna thayo. ItarathA alpa kaSAya ane anukaMpA na hota to, asaMyatanA poSaNarUpa anarthAtara=anya anartha karanAruM thAya. 815. bhAvArtha : je sAdhuone bhagavAnanA zAsanano sUkSma bodha thayo nathI, samiti-guptipUrvaka samabhAvanI vRddhi kaI rIte thAya, kaSAyono uccheda tattvanI bhAvanAthI kaI rIte thAya ? tenA paramArthano bodha nathI, teo dvArA karAyela tapasevanano kleza ke upadezano kleza alpaphalavALo che, te tAmalI tApasanA dRSTAMtathI spaSTa kare che - tAlI tApasa vairAgyane pAmela, paraMtu vizeSa prakAranA bodhathI vikala hovAnA kAraNe sarvajJanA vacananI prApti thaI nahi, chatAM kalyANanA arthe ekavIsa vakhata dhovAyelA AhAra dvArA sAITha hajAra varSa tapa karyo topaNa viziSTa devatvane pAmyo nahi arthAt bhagavAnanA vacananI ArAdhanA karIne mahAtmAo je rIte viziSTa devatvane pAme che ane krame karIne mokSane pAme che, te rIte viziSTa devatvane pAmyo nahi. tethI teono ajJAna tapa alpaphalavALo che, tema bhagavAnanA zAsanamAM paNa jeone te prakArano vizeSa bodha nathI, Ama chatAM alpakaSAyavALA che ane nirdoSa bhikSAcaryAmAM yatna karIne jIvo pratye anukaMpAnI pariNativALA che, teonuM saMyamanuM kaSTa alpaphalavALuM che. II8nA avataraNikA - nanu kena hetunA tadIyatapo'lpaphalamityucyate saMyamA'bhAvAdunmArgaprarUpakatvAcca / tathA caahavataraNikArya : nanuthI zaMkA kare che - kayA hetuthI teno tapatAmalI tApasano tapa alpaphulavALo che ? uttara apAya che - saMyamano abhAva che ane unmArgaprarUpakapaNuM che tethI alpaphaLavALo che, ane te pramANe kahe che - gAthA : chajjIvakAyavahagA, hiMsagasatthAiM uvaisaMti puNo / subahuM pi tavakileso, bAlatavassINa appaphalo / / 82 / / gAthArtha : cha jIva kAyanA vadhane karanArA evA jeo vaLI hiMsaka zAstrono upadeza Ape che, evA bAla tapasvIono subahu paNa tapano kleza alpaphalavALo che. dazA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-82 TIkA : pRthivyAdiSaDjIvanikAyavadhakAH santaH svayamapareSAmapi hiMsakazAstrANi jIvopamardagarbhArthAni vedAdInyupadizanti vyAcakSate / punaHzabdasya vizeSaNArthatvAtsarvajJazAsanaparAGmukhAzca, anena hetunA subahurapi tapaHklezo bAlatapasvinAmajJaRSINAM tAmalyAdInAmalpaphalo bhavati, athavA api sambhAvyate etadaphalo niSphalaH saMsArarUpAniSTaphalatvAdvA'phala iti // 82 / / TIkArya : pRthivyAri ... matta tti | svayaM pRthvI Adi cha kAya jIvanA vadha karanArA chatAM bIjAone hiMsaka zAstrono upadeza Ape che=jIvanA upamaItano garbhamAM artha che jene evAM vedazAstro kahe che, punaH zabdanuM vizeSaNa arthapaNuM hovAthI teo sarvajJanA zAsanathI parAkSukha che, A hetuthI bAlatapasvIono=ajJa RSi evA tAmalI Adino subahu paNa tapato kleza alpaphalavALo thAya che athavA ja saMbhAvanA karAya che. AsAmalI Adino tapa, ala cheHniSphaLa che athavA saMsArarUpa aniSTaphalapaNuM hovAthI aphala che. I8rA bhAvArtha : jeo cha jIva nikAyanA vadhane karanArA che ane bIjAne hiMsaka evAM veda Adi zAstrono upadeza Ape che, teo tAmalI tApasa AdinI jema ghaNo paNa tapa karIne subahu paNa tapano kleza alpaphulavALo kare che, ethI bhagavAnanA zAsananA saMyamaveSamAM rahelA paNa je sAdhuo te prakAranA sUkSma bodhavALA nathI, tethI tAmalInI jema ja avivekavALI dharmanI pravRttino upadeza ApIne lokone dharmamAM pravartAve che ane sarvajJazAsananA paramArthathI parAkSukhavALA che, teono tArUpa kleza abahuphalavALo che athavA aphalavALo athavA viparIta phalavALo che. tethI e prApta thAya ke jeomAM kaSAyanI alpatA che ane tAlI tApasanI jema anukaMpA che, tevA jIvo je kAMI tapanAM kaSTa anuSThAno seve te alpaphalavALAM thAya che. vaLI je jIvomAM te prakAranI kaSAyanI alpatA nathI, teo je tapAdi anuSThAna karIne bAhya kaSTamAM yatna kare che, teono te tapa niSphaLa che; kema ke te prakAranI kaSAyanI alpatA nathI ane jeomAM viparyAsa pracura che, AthI ja svaruci anusAra pravRtti karIne huM sarvajJanA vacanAnusAra karuM chuM, e prakAre viparIta mati varte che ane tattvane sanmukha thAya tevA alpa kaSAyo nathI, tethI svarucimAM ja abhiniviSTa mativALA che, teonuM tapa anuSThAna saMsArarUpa aniSTa phalavALuM hovAthI kevala niSphaLa nathI, paraMtu viparIta phaLane prApta karAvanAra che. AthI te jIvo svamatinA kadAgrahane puSTa karIne potAnA kASAyika bhAvone daDha kare che, tethI dIrgha saMsAranA paribhramaNarUpa aniSTaphaLanI prApti thAya che. ll8zA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-83 avataraNikA : sAdhunAM punarnava, yataH avataraNikArya : sAdhuone=bhAvasAdhuone, vaLI A pramANe nathI="sAdhuo avivekavALA che" e pramANe nathI, je kAraNathI gAthAmAM kahe che e pramANe che gAthA : - pariyacchaMti ya savvaM, jahaTThiyaM avitahaM asaMdiddhaM / to jiNavayaNavihiNNU, sahaMti bahuyassa bahuyAI / / 83 / / 141 gAthArtha H yathAsthita, avitatha, asaMdigdha sarvano ja bodha kare che, te kAraNathI jinavacanamAM kahelI vidhinA jANanArAo bahukanA=prAkRta lokanAM bahu durvacanone sahana kare che. II3II TIkA H - paryavasyanti buddhyante, cazabdAt zraddadhate ca sarvaM niHzeSaM yathAsthitaM jIvAdikaM sarvajJopadezAdavitathaM sadbhUtam, ata evAsandigdhaM niHsaMzayaM, kathametallakSyate ? ityAha- tato yathAvasthitaparicchedAjjinavacanavidhijJAH sarvajJAgamaprakAravedinaH sahante kSamante bahoH prAkRtalokasya sambandhIni bahUni durvacanAdInIti gamyate, svakarmaNaH phalamidaM, naiSAM doSa iti saMbhAvanAvizeSAditi / / 83 / TIkArtha H paryavasyanti vizeSAvitti / / bodha pAme che ane ca zabdathI zraddhA kare che, zenI zraddhA kare che ? ethI kahe che tenAthI= sarva=niHzeSa, jIvAdi yathAsthita=sarvajJanA upadezathI avitatha sadbhuta, jANe che ane zraddhA kare che, AthI ja asaMdigdha=niHsaMzaya, jANe che ane zraddhA kare che, ema anvaya che, kevI rIte A jaNAya che ke sAdhuo sarva yathAsthita jANe che ane zraddhA kare che ? ethI kahe che yathAvasthita paricchedathI, jinavacananI vidhine jANanArAo=sarvajJanA AgamanA prakArane jANanArAo, bahunA=prAkRta lokanA, saMbaMdhI ghaNAM durvacano sahana kare che; kema ke A potAnA karmanuM phaLa che, Amano doSa nathI, e pramANe bhAvanAvizeSa che. II83 / / bhAvArtha : jeo bhagavAnanA vacananA upadezane yathArtha jANanArA che, teo vizeSathI jIva-ajIva Adi sAta - Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-83-84 tattvone yathArtha ane asaMdigdha jANanArA che, tethI te tattvonA yathArtha bodhane kAraNe teone Azrava sarvathA heya jaNAya che ane saMvara upAdeya jaNAya che, ethI satata saMvaranI vRddhinA arthI te mahAtmAo lokonAM durvacanone sahana kare che arthAt AhAranI prApti mATe, vasatinI prApti mATe ke upadhi AdinI gaveSaNA mATe ucita vidhithI yatna karatA hoya, chatAM koIka jIvo te prakAranAM durvacanothI temane tADana kare topaNa leza paNa kupita thayA vagara tene sahana kare che, kema ke teo vicAre che ke mArA karelA karmanuM A phaLa che, durvacana kahenArA jIvono doSa nathI, AthI rAjakanyAe ane tyArapachI yajJa karatA brAhmaNoe harikezabala munino tiraskAra karyo topaNa muni kupita thayA nahi. II83 avataraNikA : mandabuddhayaH punastAneva bAlatapasvinaH, samarthayante, tatredaM kaarnnNavataraNitArtha : maMdabuddhivALA jIvo vaLI te bAla tapasvIonuM samarthana kare che, temAM A kAraNa che - bhAvArtha : jeo prAjJa hoya teo pariNAmane jonArA hoya che ane jeo maMdabuddhivALA hoya che teo bAhya AcaraNAne jonArA hoya che, tethI maMdabuddhivALA jIvone bAhya kaSTakArI AcaraNA zreSTha dekhAya che, tethI te bAlatapasvIo mahAtyAgI che e prakAre samarthana kare che, temAM kAraNa batAve che. gAthA : jo jassa vaTTae hiyae, so taM ThAvei suMdarasahAvaM / vagghI chAvaM jaNaNI, bhadaM somaM ca mannei / / 84 / / gAthArtha : je vastu jenA haiyAmAM varte che, te puruSa tene suMdara svabhAvavALuM sthApana kare che, vAghaNa evI mAtA chAvane=potAnA putrane, bhadra ane saumya mAne che. I84 TIkA : yaH kazcidyasya kasyacinmohopahatatayA'nyena vA kAraNena vartate hRdi lagati citte sa taM sthApayati-samarthayate'sundaramapi sundarasvabhAvam, dRSTAntamAha-vyAghrI zAvamAtmIyaM bAlaM jananI tanmAtA bhadraM sukhaM jantusukhahetutvAt, saumyaM ca krodhAdyupazamena zAntalezya, caH samuccaye, manyate cintayatIti / / 84 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-84, 85-86-87 143 TIkArya : yaH zvidyastha >> cintayatati che je koIka vastu je koIkanA hadayamAM varte che=mohathI upetapaNAthI ke anya kAraNathI cittamAM sparze che, te puruSa tene sthApana kare che asuMdara paNa suMdara svabhAvarUpe samarthana kare che, dAMtane kahe che - vAghaNa evI tenI mAtA potAnA bALakane bhadra jaMtunA sukhanuM hetupaNuM hovAthI sukha ane saumya=krodhAdi upazamathI zAMta lezyAvALuM mAne che. 84o. bhAvArtha : je jIvone je prakArano mohano pariNAma hoya te jIvone te mohanA pariNAmane kAraNe te vastu suMdara jaNAya che, jema atikliSTa adhyavasAyavALA jIvone bIjAne mAravAmAM ane trAsa ApavAmAM sukha jaNAya che. te rIte dharmanA kSetramAM paNa mohAviSTa mativALA jIvone potAnA mohanA kAraNe haiyAmAM je prakAre pariNAma thAya che, e prakAre e vastu suMdara jaNAya che. vaLI anya kAraNathI paNa jene cittamAM je lAge che te ja tene suMdara jaNAya che. jema pradeza rAjAne AtmaviSayaka nirNaya karavAnI jijJAsA hatI ane rAjAe coranI parIkSA karI ke mAratI vakhate corano AtmA kyAMyathI bahAra na nIkaLI zake te rIte chidra vagaranI peTImAM rAkhIne mAryo, chatAM teno AtmA kyAMya dekhAyo nahi, mRta phlevara dekhAyuM. tethI te prakAranA anubhavane kAraNe tenA haiyAmAM te ja vase che ke AtmA nathI, te rIte jeonA kaSAyo ghaNA maMda thayA che, sahaja mArgAnusArI buddhi thaI che, te kAraNathI jeonA cittamAM sarvajJakathita vacanonuM tAtparya lAge che, teone te suMdararUpe bhAse che. tethI e phalita thAya ke mohane kAraNe ke anya kAraNe jenuM citta je bhAvane abhimukha hoya, te vyakti te asuMdara paNa vastune suMdara svabhAve samarthana kare che ane suMdara paNa vastune asuMdara svabhAve sthApana kare che. A ja vastune dRSTAMtathI sthApana kare che - vAghaNa potAnA putrane bhadra ane saumya jue che, kema ke zAMtithI kUdAkUda karatA potAnA bALakane joIne A bALaka jIvonA sukhano hetu jaNAya che ane bALaka avasthAmAM che, tyAre tenI ceSTA jovI game che, tethI te saumya prakRtivALo che tema mAne che, vastutaH te bALaka vAghaNano putra che, tethI lokone trAsano hetu che ane krodhI svabhAvavALo che. bALaka avasthAmAM te bhAvo bIjarUpe che, moTo thaze tyAre te bhAvo khIlI UThaze, chatAM vAghaNanI dRSTie potAnA putrane te rIte gela karato joIne A bALaka bhoLuM che, bhadraka che tema mAne che, te rIte dharmakSetramAM paNa maMdabuddhivALA jIvone te bAhya tyAga ja tyAga svarUpe dekhAya che, paraMtu vivekavALA jIvonI jema sarvajJavacanathI niyaMtrita tyAgane tyAga svarUpe joI zakatA nathI. II8aaaa avataraNikA - na kevalaM yatyavasthAyAM gRhasthAvasthAyAmapi vivekasya mahatphalamiti dRSTAntenAha Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-85-86-87 avataraNiAkArya : kevala yati avasthAmAM nahi, paraMtu gRhastha avasthAmAM paNa vivekanuM mahAphaLa che, ene dagaMtathI kahe che - bhAvArtha : pUrvamAM kahyuM ke avivekI jIvo bAhya kaSTarUpa aneka klezo veThe che, te alpaphalavALA che, jyAre vivekI jIvo yathAvasthita tattvane jonArA hovAthI bIjAnAM durvacano paNa sahana kare che. have vivekavALA yatinI AcaraNA to mahAna phalavALI che, paraMtu gRhastha avasthAmAM paNa vivekavALAnI AcaraNA mahAna phalavALI che, e batAve che - gAthA : maNikaNagarayaNadhaNapUrayammi bhavaNammi sAlibhaddo vi / ano kira majjha vi sAmio tti jAo vigayakAmo / / 5 / / na karaMti je tavaM saMjamaM ca te tullapANipAyANaM / purisA samapurisANaM, avassa pesattaNamuviMti / / 86 / / suMdarasukumAlasuhoieNa vivihehiM tavavisesehiM / taha sosavio appA, jaha na vi nAo sabhavaNevi / / 87 / / gAthArtha : maNi kanaka ratna-dhanathI pUrita bhavana hote chate zAlibhadra paNa kharekhara mArA paNa anya svAmI che. ethI vigata kAmavALA thayA, tyAre zAlibhadra zuM vicAre che te batAve che - jeo tapa-saMyama karatA nathI, te puruSo tulya hAtha ane pagavALA samapuruSonA prakhyatvane avazya pAme che. tyAra pachI munibhAvamAM zuM karyuM te spaSTa kare che - suMdara sukumAra sukhane ucita evA dehavALA zAlibhadra vaDe vividha tapavizeSathI AtmA-deha, te prakAre zoSita karAyo, je pramANe svabhavanamAM paNa jJAta thayA nahi. ll85-86-87nA. TIkA : tatra tAvat kathAnakaM kathyate-dhanyAbhidhAnAyA ucchinnakulAyA vatsapAlyAstanayaH saGgamanAmA indrotsave gRhe gRhe kSIrAnaM khAdyamAnaM dRSTvA tanmAtaraM yAcitavAn / tataH kSIrAdyabhAvAjjAtakhedAM Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 GTezabhAlA lAga-1 | gAthA-85-85-87 tAmupalabhya dattaM tatpATakavAsinArIbhiranukampayA tattasyAH, rAddhamanayA dattaM saGgamAya bhAjane / atrAntare samAgato mAsakSapaNiko muniH, jAtaharSeNa dattam tasmai saMvibhAgo'nena, tato'tilolatayA pAyasasya bahubhakSaNena jAtavisUciko mRtvA'sau sAdhudAnopArjitapuNyaprAgbhAravazAdrAjagRhe gobhadrazreSThino bhadrAyAH zAlisvapnasUcito vividhamanorathapUrako jAtastanayabhAvena, pratiSThitaM nAma zAlibhadra iti / prAptaH krameNa yauvanaM, pariNItAstribhuvanAtizAyirUpA dvAtriMzatkanyakAH, bubhuje bhogAn / itazca vidhinA kAlaM kRtvA gato divaM tajjanakaH, prayuktAvadhistatpuNyacoditasya jAto'sya zAlibhadraM prati kharataraH snehaH / tato darzitAtmarUpaH pratidinaM divyavastrA'laGkAra-vilepanakusumAdIni tasmai savadhUkAyopajahAra / bhavanaM ca ratnAdInAM babhAra / anyadA tatra kecidratnakambalacaTTAH samAyAtAH, darzitAni rAjakule, atimahApANIti na gRhItAni zreNikena, gatA bhadrAmandiraM, tayA tu nirvicAraM gRhItvA kRtAni vadhUnAM caraNapramArjanAni / itazca zreNikarAjena priyayA tadgrahaNArthaM preryamANenAkAritAzcaTTAH kathitastairvRttAntaH, tato jAtavismayena draSTavyo'sau yasyedRzI sphItiriti saJcintya prahito bhadrAyAH tatprasthApanArthaM dUtaH, gatvA''gataH sa cAha-mahArAja ! bhadrA vijJapayati nAnena candrasUryAvapi satataratnaprakAzatayA bhavanasya kadAcidapi dRSTau, tatkarotu mahArAjo mama bhavanAgamanenAnugrahamiti / tadAkollasitavismayAtireko gataH sapaurajanaparikaro rAjA / dRSTaM vibhavAtizayA'pahasitadhanadAlayaM tattena bhavanaM, samArUDhazcaturthabhUmikAyAm / bhadrApi vihitocitapratipattirgatA saptamatale yatrAste zAlibhadraH, vihitAbhyutthAno'sAvuktastayA putra ! bhavaddidRkSayA zreNikarAjo'dhastAttiSThati, taM dRSTvA kuru tatpratipattimiti / sa prAha-'yUyameva tadarthaM jAnItha / ' itarAha-'tanaya ! nAsau paNyaM,' 'kiM tarhi ?,'-'tvatsvAmizreNiko rAjA' iti / tato mamApyanyaH prabhuriti ? athavA yuktamidaM mAdRzAM viSayapaGkamagnatayA moharAjavazavartinAm / munaya eva labdhAtmalAbhA bhavantIti cintayato vairAgyAtizayAjjAtazcaraNapariNAmaH, tathApi jananyuparodhenAvatIrya dRSTaH zreNikaH, tenApi sasnehamavalokya sthApitaH svotsage / tataH kSaNAdvidrANavadanaM nirgacchannayanasalilaM tamavalokya bhadrA zreNikaM pratyAha-'mahArAja ! ayaM divyavilepanAdilAlitendriyatvAnna zaknoti soDhuM manuSyAGgarAgAdika gandhaM, tadvisargyatAmiti / rAjAha-kathaM ?, tataH kathitastayA devavyatikaraH visRSTe ca tasmin bhadrayA nimantrito bhojanena rAjA, pratipannamanena, majjitumArabdho vividharatnakaladhautadhautAndhakAravimalAsu yantravApISu sasambhrameNa ca patitamaGgulImudrAratnam / tatastaralitatAraM vilokayantaM tamupalabhya bhadrayAbhihitayA ceTyA Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 BuhezabhAlA bhAga-1| gAthA-85-85-87 kIlikAprayogeNa jale niSkAsite prakAzitadikcakravAlavividharatnAlaGkArAntargataM / nijAgulImudrAratnamaGgAramiva vicchAyamupalabhya sa vailakSyaH san prAha-kimetaditi / parijanenoktaM devopanItaM zAlibhadravadhUnirmAlyamiti / tato nAstyasAdhyamutkRSTapuNyAnAM, yenaivaM devA api kiMkaratvaM pratipadyanta iti / [graM 1000] jAtagADhataravismayo bhadrAvihitabhojanAdipratipattinirgato rAjA / zAlibhadro'pi punarvizeSato dharmaghoSasUrisamIpe dharma zrutvA pazcAdbhagavati vIre samavasRte sambhAlya bhadrAM parijanaM ca nAnopAyaiH savadhUko niSkrAntaH tato gRhNansUtrArthaM pravartayan sAmAcArI, kurvan vividhAntapovizeSAn bahukAlaM vihatya saha bhagavatA gato rAjagRhaM, gocare pravizaMzcokto bhagavatAmAtA bhavantaM pratilambhayiSyati, krameNa gato nijabhavanaM, taponiSTaptagAtratayA na pratyabhijJAto kenA'pi nirgacchannagarAjjanmAntarajananyA pratilAbhito danA tena ca pRSTo bhagavAn / bhagavatApi kathito janmAntaravRttAntaH, tato jAtajAtismaraNastadeva danA pArayitvA kRtapAdapopagamano mRtvA samutpannaH sarvArthasiddhivimAne / tatazcyutvAvApya kevalazriyaM setsyatIti / adhunAkSarArtha:tatra maNayazcandrakAntAdyAH, kanakaM svarNa, ratnAni kambalAdIni, dhanaM catuSpadAdi, maNayazca kanakaM cetyAdidvandvaH / taiH pUritaM bhRtaM, tasmin satyapi zabdasyaha sambandho bhavane zAlibhadro'nyaH kiletyevaM zrUyate mamApi svAmyeva svAmika iti hetorjAto vigatakAmo viSayAnprati nirabhilASa iti, sa tadAcintayadyuktamidaM mAdRzAM, yato na kurvanti ye tapo'nazanAdi, saMyamaM pRthivyAdirakSaNAtmakaM, caH samuccaye, te puruSA avazyaM preSyatvaM kiMkaratvamupayAntIti sambandhaH / keSAM ? tulyapANipAdAnAM samapuruSANAM samAnAvayavatayA tulyAnAmapItyarthaH, tasyaiva yatitvamadhikRtyAha-sundaraH surUpaH, sukumAro mRduzarIraH, sukhocito lAlitendriyaH, sundarazcAsau sukumArazca, sa cAsau sukhocitazceti samAsaH, tena prAgevaM satA vividhairnAnArUpaistapovizeSairaSTamAdibhistathA zoSitaH kRzIkRta AtmA dehaH kathaJcijjIvAvyatiriktatvAt, jIvasya zoSaNAnupapatteH, yathA na jJAto nopalakSitaH svabhavane'pi nijagRhe'pIti / / 85-86-87 / / sArtha : tatra tAvat ..... nijagRhe'pIti / / tyai=sya avasthAmai vive na tAvAmai, BthA45 ThevAya cha - utsinna kulavALI vatsanuM pAlana karanArI dhanyA nAmavALInA putra saMgama nAmavALAe indra utsavamAM ghera ghara kSIrAtrane khAtA joIne tenI mAtA pAse yAcanA karI, tethI dUdha AdinA abhAvathI thayelA khedavALI evI Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-85-86-87 tene jANIne tenI pADozI strIo vaDe teNIne apAyeluM te raMdhAyuM, ANI vaDe saMgamane bhAjanamAM apAyuM, eTalAmAM mAsakSamaNanA pAraNAvALA muni AvyA, thayelA harSavALA evA AmanA vaDe saMvibhAga apAyo, tyArapachI ati AsaktapaNAthI ghaNuM bhakSaNa karavAnA kAraNe thayelI vicikAvALo evo A marIne sAdhudAnathI upArjana karAyelA puNyanA samUhanA vazathI rAjagRhamAM gobhadra zreSThinI bhadrAno zAlisvapnathI sUcana karAyelo, vividha manorathane pUranAro putrabhAvathI thayo, zAlibhadra e pramANe nAma pratiSThita karAyuM, anukrame yauvanane pAmyo, traNa bhuvanamAM atizaya rUpavALI kanyAo paraNAI, bhogone bhogavato hato. A bAju teno pitA vidhithI kALa karIne devalokamAM gayo. prayoga karAyelA avadhivALA tenA puNyathI prerAyelA ane pitAne, zAlibhadra pratye atyaMta sneha thayo, tethI dekhADAyuM che potAnuM rUpa jenA vaDe evA janaka haMmezAM divya vastra-alaMkAra-vilepana-puSpa Adi vahuo sahita evA tene mokalavA lAgyA ane bhavanane ratna AdithI bharyuM. ekavAra ratnakaMbalanA vepArIo AvyA, rAjakuLamAM dekhADAI, atimUlyavALI che, ethI zreNika vaDe grahaNa na karAI, bhadrAnI havelIe gayA. teNI vaDe vaLI nirvicAra grahaNa karIne vahunAM pagaluchaNAM karAyAM. A bAju priyA vaDe grahaNa karavA mATe preraNA karAtA zreNika rAjA vaDe vepArIo bolAvAyA, teo vaDe vRttAMta kahevAyo. tethI thayelA vismayavALA zreNika rAjA vaDe A jovo joIe. jenI AvA prakAranI tejasvitA che, e pramANe vicArIne tenA prasthApana mATe zAlibhadrane mokalavA mATe, bhadrAne dUta mokalAyo, jaIne Avelo A dUta, kahe che - he mahArAja ! bhavananA satata ratnaprakAzapaNAthI AnA vaDe caMdra, sUrya paNa kyAre paNa jovAyA nathI, tethI mArA bhavanamAM Agamana vaDe mahArAja mane anugraha kare, tene sAMbhaLIne ullasita thayelA vismayanA atirekavALA rAjA pora parivAra sahita gayA. vaibhavanA atizayathI hasAyuM che kuberabhavana jenA vaDe evuM te bhavana tenA vaDe jovAyuM. cothI bhUmi upara pahoMcAyuM, karAI che ucita pratipatti evI bhadrA sAtamI bhUmi upara gaI, jayAM zAlibhadra rahe che, karAyuM che abhutthAna evo A teNI vaDe kahevAyo. putra ! tane jovAnI icchAthI zreNika rAjA nIce rahelA che, tene joIne tenI pratipattine kara, te kahe che - tame ja tenA mUlyane jANo cho, bIjI=bhadrA, kahe che - A kariyANuM nathI. to zuM che? tAro svAmI rAjA che. tethI mAre paNa bIjo svAmI ? athavA viSayarUpI kAdavamAM magnapaNAthI moharAjAne vaza vartanArA mArA jevAne A yukta che, munio ja meLavAyelA AtmalAbhavALA che, e pramANe citavatA evA tene vairAgyanA atizayathI cAritrano pariNAma thayo, topaNa mAtAnA AgrahathI UtarIne zreNika jovAyo, tenA vaDe paNa snehapUrvaka joIne potAnA khoLAmAM sthApana karAyo, tethI kSaNamAM plAna mukhavALA, nIkaLatA AMsuvALA tene joIne bhadrA zreNika pratye kahe che - mahArAja ! AzAlibhadra, divya vilepana AdithI lAlana karAyela indriyapaNuM hovAthI manuSyanA aMgarAga=vilepana AdinI gaMdhane sahana karavAne samartha nathI, tethI choDI do, rAjA kahe che, tethI teNI vaDe devano vyatikara kahevAya ane te mukta karAye chate bhadrA vaDe rAjA bhojanathI niyaMtrita karAyo, AnA vaDe svIkArAyuM, vividha rana-suvarNathI dhovAyo che aMdhakAra evI nirmaLa yaMtra vAvaDIomAM snAna karAvavAne AraMbha karAyo ane saMbhramathI aMgulImudrAratna paDyuM, tethI capaLa kIkIvALA jotA evA tene joIne bhadrA vaDe Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-85-86-87 kahevAyelI dAsIthI kAlikA prayogathI jaLa kaDhAye chate prakAzita karAyuM che dizAcakravAla jenA vaDe evA vividha ratna-alaMkAronI aMtargata potAnuM aMgulImudrAra aMgArA jevuM plAna joIne vilakho thayo chato kahe che - A zuM che , parijana vaDe kahevAyuM - devathI lavAyeluM zAlibhadranI vahuonuM nirmAlya, utkRSTa puSyavALAone asAdhya nathI, jethI A pramANe devo paNa kiMkarapaNAne svIkAre che, thayelA atyaMta vismayavALo bhadrAthI karAI che bhojanAdi pratipatti jenI evo rAjA nIkaLyo. zAlibhadra paNa pharI vizeSathI dharmaghoSasUri mahArAja pAse dharmane sAMbhaLIne pAchaLathI bhagavAna vIra samavasaryo chate bhadrAne ane parijanane judA judA upAyo vaDe samajAvIne vahuo sahita dIkSA lIdhI, tyArapachI sutra ane arthane grahaNa karatA, sAmAcArIne pravartAvatA, vividha tapovizeSane karatA ghaNA kAla sudhI bhagavAna sAthe vihAra karIne rAjagRha AvyA. gocaramAM praveza karatA bhagavAna vaDe kahevAyA - mAtA tane chorAvaze, kramathI potAnA ghare gayA, tapathI tapelA gAtrapaNAthI koI vaDe na oLakhAyA, nagarathI jatAM pUrvajanmanI mAtAthI dahIM vaDe pratilAbhAyA ane tenA vaDe bhagavAna puchAyA, bhagavAna vaDe paNa pUrvajanmano vRttAMta kahevAyo. tyArapachI thayelA jAtismaraNavALA te ja dahIMnuM pAraNuM karIne karAyelA pAdapopagamana anazanavALA evA marIne sarvArthasiddha vimAnamAM utpanna thayA, tyAMthI cyavIne kevalalakSmIne pAmIne siddha thaze. have akSarArtha - tyAM=bhavanamAM, maNio caMdrakAnta Adi che, kanaka, suvarNa, ratna-kaMbala Adi dhana, catuSpada Adi ane maNio, kanaka Adi dvanda samAsa che, teo vaDe bharAyeluM te hote chate paNa kharekhara A pramANe saMbhaLAya che - mArI upara paNa avya svAmI ja che e hetuthI zAlibhadra vigata kAmavALA thayA=viSayo pratye nirabhilASa thayA, teNe=zAlibhadrae, tyAre vicAryuM - mArA jevAne A yukta che=mArA mAthe svAmI che te yukta che, je kAraNathI jeo atazata Adi tapa ane pRthvI Adi rakSaNAtmaka saMyama karatA nathI, te puruSo avazya preSapaNAne arthAt kiMkarapaNAne pAme che, e pramANe saMbaMdha che, konA kiMkarapaNAne pAme che? ethI kahe che - tulya hAtha-pagavALA samapuruSonA kiMkarapaNAne pAme che=samAna avayavapaNuM hovAthI tulya puruSonA paNa kiMkarapaNAne pAme che. tenA ja zAlibhadranA, yatitvane AzrayIne kahe che - suMdara surUpavALA, sukumAra=mRdu zarIravALA, sukhane ucita=lAlana karAyelI IndriyavALA, suMdara evA A sukumAra sukhocita e pramANe samAsa che, tenA vaDeetevA zarIravALA zAlibhadra vaDe pUrvamAM, AvA prakAranA chatA zAlibhadra vaDe vividha tapa-vizeSathI=aneka svarUpavALA aThama Adi tapavizeSathI, te prakAre deha zoSAyopAtaLo karAyo, kathaMcit jIvathI avyatiriktapaNuM hovAthI deha AtmA ja che ema kahela che; kema ke jIvatA zoSaNathI anupapatti che, kaI rIte dehanuM zoSaNa karyuM ? ethI kahe che - je pramANe svabhavanamAM paNa=potAnA gharamAM paNa jaNAyA nahi. I85-86-87ll Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-85-86-87, 888 149 bhAvArtha : vivekapUrvaka karAyelo dharma mahAphaLavALo che, avivekapUrvaka karAyeluM ghaNuM paNa kaSTa alpaphalavALuM che, tethI gRhastha avasthAmAM paNa zAlibhadranA vivekanuM mahAphaLa che ane avivekavALA bAhya kaSTa AcaranArA sAdhuonA kaSTanuM alpa ane tuccha phaLa che, e spaSTa karavA mATe kahe che - zAlibhadra pracura bhogasAmagrIvALA gharamAM janmelA, tevI sAmagrImAM prAyaH jIvane bhoga sivAya anya kaMI jaNAtuM nathI, chatAM mArA upara anya svAmI che, mAtra eTaluM jJAna thavAthI tenI bhoga pratyenI kAmanA nAza pAmI; kema ke zAlibhadranAM vivekacakSu pragaTa hatAM, tethI vicAra Ave che ke jeo tapasaMyama karatA nathI. teo bIjAnA dAsapaNAne prApta kare che ane meM tapa-saMyama karyuM nathI, mATe mArA mAthe svAmI che, tethI zAlibhadrane viveka utpanna thayo ke viSayane parAdhIna jIvone haMmezAM dAsapaNAnI prApti che; kema ke jeo viSayanA dAsa che, teo dAsapaNAnA karmane bAMdhe che ane jeo viSayonA dAsa nathI, paraMtu AtmAnA mULa svabhAvane pragaTa karavAnA upAyabhUta tapa-saMyamamAM yatna kare che, teo potAnA AtmAnA svAmI bane che, anyanA dAsa banatA nathI, A prakAre sAmAnya nimittane pAmIne paNa zAlibhadramAM mahAna viveka pragaTyo, tethI saMyama grahaNa karIne potAnA AtmA upara potAnuM prabhutva meLavavA mATe tapavizeSa dvArA potAnA dehane te rIte zoSavyo, jethI svabhavanamAM vhoravA gayelA te bhavananA loko paNa koI tene oLakhI zakyA nahi. tethI phalita thAya che ke jeone bAhya sarva padArtho pratye asaMgabhAva pragaTyo che, AtmAnA nirAkuLa svabhAvamAM sthira thavAno daDha abhilASa pragaTyo che, tevA susAdhuo jema vivekapUrvaka upasargone sahana karIne paNa mahAna phaLa meLave che, tema gRhastha avasthAmAM rahelA zAlibhadrae paNa vivekanA baLathI mahAvairAgyane prApta karyo ane sAdhupaNuM grahaNa karIne paNa te rIte saMyama pALyuM ke jethI saMyama mAtra kaSTarUpa na thayuM, paraMtu jinavacanAnusAra vizeSa prakAranA asaMgabhAvane prApta karIne sarvArthasiddhanA sukhane pAmyA, mATe bAla tapasvI tAmalI tApasanuM ajJAna tapa alpaphalavALuM thayuM ane gRhastha avasthAmAM ane saMyama avasthAmAM vartato zAlibhadrano viveka mahAphaLavALo thayo. II85-86-8nA avataraNikA: nanu kimityanenaivaM zarIraM zoSitamityucyate-dharmArtham, kiM vA'tyalpamidamucyate, anye tadarthaM tyajantyAtmAnamapi zarIramapIti / atra kathAnakamujjayinyAM bhadrAzrAvikAsatkayAnazAlAsthitasUrisuhastino rAtrau nalinIgulmavimAnavaktavyatApratibaddhamadhyayanaM parAvartayataH zrutvA bhadrAtanayo'vantisukumAraH saJjAtajAtismaraNastadvimAnacyutatvAjjAtautsukyo'vatIryoparitanaprAsAdatalAd gatvAcAryasamIpaM tAn papraccha-'bhagavan kathaM yuSmAbhiridaM Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa0 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-88 dRSTaM ? kathaM vA labhyata' iti / sUrirAha-'AgamadRSTyA dRSTaM, labhyate tu mokSArthaM pravRttairanuSaGgeNa / sa prAha-'pratipanA mayA bhavato bhagavadanubhAvAtpravrajyA anazanaM ca, kuru tadanujJayAnugrahamiti / ' tato jJAnAvalokena vijJAyAnirvartakaM nirbandhamArAdhakatvaM ca dattaM dravyaliGgaM pratyAkhyAnaM cAcAryaH / tato nirgatyAnucitabhUmigamanatayAtisukumAratvAtkSaradrudhiracaraNo gato viviktasthaNDilam / tadgandhAnusArAnugatayA khAditumArabdhaH sanijabAlakadambakayA zivayA / tathApyavicalitasattvaH samAdhinA vihAya dehapaJjaramutpannastatraiva vimAna iti / tathA caahavataraNikALuM:kayA kAraNathI AmanA vaDe zAlibhadra vaDe, A prakAre zarIra zoSita karAyuM ? uttara apAya che - dharma mATe. athavA zAlibhadrae dharma mATe zarIra zoSavyuM e alpa kahevAya che ? avya tenA mATe=dharma mATe, AtmAne paNa zarIrane paNa, tyAga kare che, emAM kathAnaka che - ujjayinImAM rAtrine viSe nalinI gulma vimAnanA varNanathI racAyelA adhyayananuM parAvartana karatA, bhadrA zrAvikAnI yAnazAlAmAM rahelA suhastisUri mahArAjane sAMbhaLIne thayelA jAtismaraNavALA te vimAnathI yutapaNuM hovAthI thayelA sukvavALA bhadrAnA putra avaMtisukumAre uparanA prAsAdatalathI UtarIne AcArya pAse jaIne teone pUchayuM - bhagavan! ApanA vaDe A kevI rIte jovAyuM? athavA kevI rIte prApta karAya che ?sUri mahArAja kahe che - AgamadaSTithI jovAyuM, vaLI mokSa mATe pravRtta thayelA vaDe prasaMgathI prApta karAya che, te kahe che, mArA vaDe bhagavAnanA prabhAvathI bhAvathI pravajyA ane anazana svIkArAyAM, tenI anujJA vaDe anugrahane karo, tethI jJAnaprakAza vaDe anirvartaka Agrahane ane ArAdhakapaNAne jANIne AcArya vaDe dravyaliMga ane pratyAkhyAna apAyuM, tyAMthI nIkaLIne anucita bhUmimAM gamanapaNAthI ati sukumArapaNuM hovAthI jharatuM rudhira che caraNamAMthI jene, evA te muni ekAMta nirjIva bhUmimAM gayA, tethI tenI gaMdhanA anusArathI AvelI potAnAM baccAMonA samUhathI sahita evI ziyALaNI vaDe khAvAne mATe AraMbha karAyo, topaNa avicalita sattvavALA muni samAdhithI dehapaMjarane choDIne te ja vimAnamAM utpanna thayA ane te pramANe kahe che - gAthA : dukkaramudghosakaraM, avaMtisukumAlamaharisIcariyaM / appA vi nAma taha tajjai tti accherayaM eyaM / / 8 / / gAthArtha - duSkara evuM avaMtisukamAra maharSinuM caritra romanA harSanuM janaka che, kharekhara AtmA paNa te prakAre tyAga karAya che e Azcarya che. ll88II Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-88 TIkA : duSkaraM duranuSTheyam, ata evodghoSakaraM romaharSajananaM, kiM tat ? avaMtisukumAramaharSezcaritaM, katham ? AtmApi pUrvoktayukteH zarIramapi nAmeti prasiddhamidamAgame, tathA kathAnakoktaprakAreNAtyajata iti Azcaryametaccitramiti / / 8 / / TIkArya : tuSAra ..... jinnati || duSkara=duHkhe karIne AcarI zakAya evuM, AthI ja udghoSakarakaromanA harSa, janaka, zuM te che?=duSkara ane romanA harSanuM janaka zuM che ? te kahe che - avaMtisukumAra maharSinuM caritra che, kevI rIte ? ethI kahe che - AtmA paNa=pUrvokta yuktithI zarIra paNa, nAma e vAkyAlaMkAramAM che. AgamamAM A prasiddha che, te prakArathI=kathAnakamAM kahevA prakArathI, tyAga karAya che e Azcarya che=citra che. 188 bhAvArtha : avaMtisukumAra nalinIgulma vimAnanA varNanane sAMbhaLIne bhogothI virakta thayelA, tethI duSkara ane vicArakanA harSane utpanna kare tevA uttama caritravALA che; kema ke dehano saMga spaSTa vidyamAna che, chatAM dehanA kaSTanI upekSA karIne dharma mATe te rIte daDha vyApAra kare che ke prANanA nAzamAM paNa temanuM citta daDha vyApAravALuM bane che ethI potAnA dehano temaNe te rIte tyAga karyo e mahAAzcarya che. ahIM vizeSa e che ke kAzImAM karavata mukAvanArA mokSanI icchAvALA apunabaMdhaka jIvo je ceSTA kare che, temAM teonI mokSanI icchA prazaMsanIya che, paraMtu A rIte dehatyAga prazaMsanIya nathI tema kahevAya che ane nalinIgulma vimAnanuM varNana sAMbhaLIne tyAM javAnI icchAvALA avaMtisukumAra dehano tyAga karavA tatpara thayA, anazana svIkAryuM, temanA prANatyAganI prazaMsA karI che; kema ke temanuM caritra AzcaryabhUta che, tema kahela che, tethI sthUlathI virodha jaNAya, paraMtu avaMtisukumAre bhagavAnanA vacananA anubhAvathI pravrajyA ane anazana svIkAryA che. vaLI Arya suhastisUri mahArAje jJAnanA avalokanathI temanuM ArAdhakapaNuM joIne dIkSA ApI che, tethI nakkI thAya che ke avaMtisukumAre sukha-duHkhAdi sarva bhAvo pratye samAna cittane dhAraNa karIne upasarga sahana karela che ane vikArI sukhane vikArI sukharUpe jANanArA hatA ane nirvikArI zamabhAvanA sukhane paNa jANanArA hatA, chatAM vikAravALI avasthAmAM vikArI sukhanI icchA paNa saMbhave, topaNa balavAna icchA nirvikArI sukhanI che, tethI nirvikArI sukharUpa zamabhAvamAM magna rahIne teoe kaSTa veThyAM che, jyAre kAzIe karavata mukAvanArA apunabaMdhaka jIvo te prakAranA vivekathI yukta nathI, tethI mokSanA upAya viSayaka vAcya AcaraNArUpa kaSTane jonArA che, paraMtu vItarAganA vacana anusAra prakRSTa pApathI varjanarUpa pravrajyAnA paramArthane jonArA nathI, jyAre avaMtisukumAre bhAvathI pravrajyA svIkArI tyAre prakRSTa pApathI para thavA mATe yatnazIla thayA che ane pravajyAnA aMgabhUta anazanane Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-88-89 svIkAreluM, ethI anazanathI atizayita thayelo pravrajyAno pariNAma hovAthI temanA caritrane duSkara ane romanA harSajanaka kahela che. I88aaaa. avataraNikA : na vA citra, yataHavataraNikA - athavA A citra nathI=avaMtisukumAre dharma mATe prANatyAga karyo e Azcarya nathI, je kAraNathI zuM ? e gAthAmAM kahe che - gAthA : ucchUDhasarIragharA, anno jIvo sarIramannaM ti / dhammassa kAraNe suvihiyA sarIraM pi chaTuMti / / 89 / / gAthArtha : dUra karAyAM che zarIra ane ghara jemanA vaDe evA suvihito jIva anya che, zarIra anya che, e prakAranI bhAvanA vaDe dharmanA kAraNe zarIrane paNa choDe che. ll89II. TIkA - 'ucchUDhasarIraghara'tti avakSiptadehagehAH, katham ? anyo jIvaH zarIra-manyaditi bhAvanayA dharmasya kAraNAd dharmanimittamAzritya suvihitAH sAdhavaH zarIramapi, AstAM dhanakanakAdikaM, tyajantIti / / 89 / / TIkArca - chUDhasarIra ratti .. canantIti | uchUDhazarIraghara=dUra pheMkAyAM che zarIra ane ghara jemanA vaDe evA, kevI rIte choDyAM che ? ethI kahe che - jIva anya che, zarIra anya che, e prakAranI bhAvanAthI deha ane gharane choDyAM che, evA suvihita sAdhuo dharmanA kAraNamAM=dharmanA nimitane AzrayIne, zarIrane paNa=dhana-kanaka Adi dUra raho, zarIrano paNa tyAga kare che. lucci bhAvArtha pUrvamAM kahyuM ke avaMtisukumAranuM caritra AzcaryakArI che, have paramArthathI AzcaryakArI nathI, te spaSTa karatAM kahe che - je mahAtmA AtmAne bhAvita kare che - jIva anya che ane zarIra anya che; kema ke AtmA "jJa svabhAvavALo che, zarIra ajJa svabhAvavALuM che, A prakAre bhAvana karIne nirAkuLa svabhAvavALA AtmAmAM sthira thayelA pariNAmavALA te mahAtmA AtmAnA nirAkuLa "jJa' svabhAvane pragaTa karavA te prakAre lIna Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-89-90 1pa3 varte che ane te prakAre lIna thavAnA aMgarUpe deha ane gharano tyAga karIne mAtra AtmAnA nirAkuLa jJAna svabhAvamAM cittane sthira kare che, teo mATe zarIrano tyAga karavo paNa duSkara nathI, AthI tevA mahAtmAo tevA avasaranI prApti vakhate deha sAthe cittane nirAkuLa svabhAvamAM daDha pravartAvI zake che, tethI dehanA chedana-bhedanamAM paNa teo koI prakAranA kSobhane pAmatA nathI, paraMtu bhedajJAnanA prakarSanA baLathI zuddha AtmAne pragaTa karavA samartha bane che. l8nA avataraNikA : nanu kathamasau tAvatA kSaNena tadvimAnamAsAditavAnityata aahavataraNitArtha - nanuthI zaMkA kare che - kevI rIte A=avaMtisukumAre teTalI kSaNathI=anazana karIne te rAtrinA alpakALathI te vimAna=nalinI gulma vimAnane, prApta karyuM ? ethI kahe che - gAthA : egadivasaM pi jIvo, pavvajjamuvAgao anantramaNo / jai vi na pAvai mokkhaM, avassa vemANio hoi / / 10 / / gAthArtha : ananyA manavALo eka divasa paNa pravajyAne pAmelo jIva mokSane pAme che, jo mokSa na pAme to avazya vaimAnika thAya che. II9oll. TIkA :___ evaM manyate, kiM ? bahukAlApekSayA ekadivasamapi jIvaH, upalakSaNaM caitanmuhUrtAdInAM, kiM ? pravrajyAmupAgato'rhaddarzitAM dIkSAM pratipatraH, kimbhUtaH ? ananyamanA nizcalacittaH sanmokSaM prApnoti dhRtisaMhananakAlAdisAmagrIvirahAdyadyapi na prApnoti-na labhate, mokSaM, tathApyavazyaM niyamena vaimAniko vimAnAdhipatirdevo bhavati caraNopabRMhitasamyagdarzanasyANIyaso'pi viziSTaphalahetutvAditi T10 nA TIkArya : parva mate ..... detutvati | A pramANe manAya che - bahukAlanI apekSAthI zuM? eka divasa paNa ane A=eka divasa e aMtarmuhUrta AdinuM upalakSaNa che, pravrayAne pAmelo jIva=ahetuthI batAvAyelI dIkSAne pAmelo jIva, ananya matavALonizcala cittavALo chato, mokSane prApta kare che. dhRti, saMghayaNa, kAla Adi sAmagrInA virahathI joke mokSa prApta karato nathI, topaNa avazya= Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-90-91 niyamathI, vaimAnika=vimAtAdhipati deva, thAya che; kema ke thoDA paNa cAritrathI upabhraMhita samyagdarzananuM viziSTa phalapaNuM che. 90pa bhAvArtha : pravrajyA e prakaSTabhAvathI pApathI para thavAne anukULa kriyArUpa che ane je pravrajyAmAM ananya manavALA che=eka cittavALA che, te mahAtmA eka divasa paNa pravrajyAmAM ananya manavALA rahe ke aMtarmuhUrta mAtra paNa ananya manavALA rahe to teonuM citta pApathI viruddha AtmAnA nirAkaLa bhAvamAM javA mATe pravarte che, jenAthI anAdithI saMcita thayelAM sarva pApo nAza pAme che ane jIva mokSamAM jAya che, jema arIsAbhuvanamAM beThelA bharata mahArAjA pravrajyAmAM ananya cittavALA thayelA hovAthI tatkSaNa kevalajJAna pAmyA ane dhRti, saMghayaNa, kAla Adi sAmagrIno viraha hoya to pravrajyAmAM ananya manavALA muni paNa mokSane prApta na karI zake, topaNa vimAnanA adhipati deva avazya thAya che; kema ke alpa paNa cAritranA pariNAmathI saMvalita evuM samyagdarzana tevA prakAranA viziSTa phaLano hetu che, tethI avaMti-sukamAlane eka rAtrinA saMyamanA baLathI devalokanI prApti thaI, temAM koI Azcarya nathI; kema ke je pravrajyA anaMta bhavonAM saMcita pApone eka aMtarmuhUrtamAM nAza karavA samartha che, tevI uttama pravrajyAnuM devalokarUpa phaLa alpa mAtra ja che. ll9oll avataraNikA - na kevalamanenaiva dharmArthaM dehatyAgo'kAri, kiM tarhi ? bahubhiriti darzayan dRssttaantaantrmaahavataraNikArca - kevala AmanA vaDe ja-avaMtisukumAla vaDe ja, dharma mATe dehatyAga karAyo nathI, paraMtu ghaNA mahAtmAo vaDe dharma mATe dehano tyAga karAyo che, e pramANe batAvatA daSTAttAntarane kahe che - gAthA : sIsAveDheNa sirammi, veDhie niggayANi acchINi / meyajjassa bhagavao, na ya so maNasA vi parikuvio / / 11 / / gAthArtha : ziroveSTa vaDe mastaka veSTita karAye chate bhagavAna metAryanAM be cakSuo bahAra nIkaLyAM ane te manathI paNa parikupita thayA nahi. II91|| TIkA : veSTyate'neneti veSTaH, ziraso veSTaH ziroveSTastena karaNabhUtena zirasi veSTite nirgate akSiNI, kasya ? metAryasya bhagavataH, na ca naivAsau manasApi, AstAM vAkkAyAbhyAM, parikupitastatkAriNIti Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-91 gamyata iti sakSepArthaH, vistarArthaH kathAnakagamyastaccedaM rAjagRhe metAryanAmA tapasvI gocaracaryayA praviSTaH suvarNakArabhavanaM, tatra ca zreNikarAjadevAcanikArthaM nivASTazataM sauvarNikayavAnAM praviSTo'bhyantare suvarNakAraH, bhakSitaM tatkrauJcena, nirgatastadadRSTvAsau muniM pRSTavAn, krauJcakaruNayA nAkhyAtaM muninA, tato'sakRtprazne'pyakathayati munau rAjabhayAjjAto'sya kopaH, veSTitamArdracarmarajjvA tanmastakaM, gADhabandhAnirgate locane, samullasitajIvavIryAnaladagdhakarmendhanaH prApya kevalaM tatkSaNameva samAptAyuSkaH prApto mokSamiti / / 91 / / TIkArya : vecatte .... momiti | AnA dvArA veSTA karAya e veda, mastakano veSTa karAya e ziroveSTa, karaNabhUta evA tenA vaDe mastaka veSTita karAye chate be cakSuo bahAra nIkaLyAM, konAM-metArya bhagavAnanAM, A mahAtmA manathI paNa-vacana-kAyAthI dUra raho matathI paNa, tenA karanArAmAM kupita thayA nahi, e prakArano saMkSepathI artha che, vistArathI artha kathAnakathI gamya che ane te A che - rAjagRhamAM metArtha nAmanA tapasvI gocaracaryAthI sonInA gharamAM pravezyA ane tyAM zreNika rAjAnI devapUjA mATe ekaso ATha sonAnA java banAvIne sonI atyaMtara bhAgamAM pravezyo. krauMca pakSI vaDe te bhakSaNa karAyA, bahAra nIkaLelA evA teNe tene nahi joIne munine pUchayuM, kroMcanI karuNAthI muni vaDe na kahevAyuM, tethI vAraMvAra prazna karAye chate paNa muni nahi kahevA chatAM ane rAjAnA bhayathI Ane kopa thayo, temanuM mastaka bhInI cAmaDAnI dorIthI vIMTaLyuM. gADha baMdhanathI be locana bahAra nIkaLyAM, samullasita thayelA jIvavIryarUpa agnithI baLAyAM che karmabaMdhana jemanA vaDe evA teo kevalajJAnane prApta karIne te kSaNe ja samApta thayelA AyuSyavALA mokSane pAmyA. ll1/l bhAvArtha : metArya muninA mastake sonIe cAmaDAnI pAghaDI bAMdhI. tethI temanAM be cakSu bahAra nIkaLyAM, topaNa te muni zamabhAvamAM lIna hatA, tethI manathI paNa temanuM citta kopane abhimukha thayuM nahi, paraMtu AtmAnA nirAkuLa svabhAvamAM vizrAMtine anukULa dRDha vyApAravALuM hovAthI dharmanI vRddhi thaI ane dharmanI vRddhinA prakarSathI kevalajJAnanI prApti thaI. tethI e phalita thAya ke AtmAnA nirAkuLa svabhAvamAM vizrAMtine anukULa yatna karanArA mahAtmAo dharmanI vRddhi mATe yatna karatA hoya tyAre bhAvathI dehano tyAga karelo che, tethI dehanA nAza pratye paNa teo nirapekSa pariNAmavALA che ane te bhAvanA prakarSathI te mahAtmA vItarAga bane che. A rIte dharmanI vRddhi mATe avaMti sukumAle dehatyAga karyo, tema ghaNA mahAtmAoe dehano tyAga karyo che. II91aaaa Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-92 avataraNikA : tadevamanena zarIraM tyaktaM, na ca tattyAgakAriNi kruddhaH, idameva munInAM kartuM yuktaM, yata aahavataraNikArya : A rIte AmanA dvArA=metArya muni dvArA, zarIra tyAga karAyuM ane teno tyAga karAvanAramAMe sonImAM, krodha pAmyA nahi, Ane ja munioe karavuM yukta che=upasargo karanAra pratye krodhano tyAga karavo munione yukta che. jethI kahe che - gAthA : jo caMdaNeNa bAhuM, AliMpai vAsiNA va tacchei / saMthuNai jo va niMdai, maharisiNo tattha samabhAvA / / 12 / / gAthArtha : je caMdana vaDe bAhune lepa kare che athavA vAsIthI=raMdhAthI, tene cheda kare che athavA je stuti kare che athavA niMdA kare che, tyAM maharSio zamabhAvavALA hoya che. II92aaaa. TIkA : yaH kazciccandanena gozIrSAdinA bAhuM bhujamAlimpati samAlabhate, vAsyA vA takSNotyavalikhati, ya iti vartate, tadanena zArIrAvupakArAnupakArAvuktau, adhunA mAnasAvadhikRtyAha-saMstauti zlAghate yo vA nindati tiraskurute, maharSayaH susAdhavastatra avalepakAdau samabhAvAstulyacittAH, na candanAlepaka-stAvakayostoSavanto nApi vAsItakSakanindakayo roSavanta ityarthaH / / 12 / / TIkArya : : zvavana .... rUtya | je koI caMdanathI=gozISa AdithI, bAhune=bhujAne, lepe che athavA vAsIthI=raMdhAthI, avalekhana kare che muninA zarIranuM chedana kare che, AnA dvArA zarIranA upakAra, anupakAra kahevAyA. have mAnasane AzrayIne kahe che - je saMtuti kare che=zlAghA kare che athavA je niMdA kare che, maharSio susAdhuo, tyAM=avalapakAdimAM, zamabhAvavALA tulya cittavALA che, caMdanano lepa karanArAmAM ane stuti karanArAmAM toSavALA nathI. vaLI raMdhAthI cholanArA ane hiMdakamAM roSavALA nathI. I92aa bhAvArtha : muni mohano tyAga karIne prakarSathI AtmAnA nirAkuLa svabhAvamAM vizrAMta thavA yatna kare che, tethI potAnA AtmA dehathI bhinna che tema jANIne munio dravyathI dehanI sAthe saMbaMdha hovA chatAM bhAvathI Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-92-93 157 saMbaMdhano cheda karIne AtmAnA nirAkuLa svabhAvamAM daDha upayoga pravarte te prakAre mahAprayAsane karanArA hoya che, tevA munine koI caMdanathI lepa kare athavA suthAranA raMdhAthI zarIrane chole topaNa teono zamabhAvano pariNAma alanA pAmato nathI, A prakAre muni jema zarIranI pIDAmAM nirapekSa che, tema lokonA mAna-sanmAnamAM ane lokonI niMdAmAM paNa nirapekSa hoya che. tethI tevA munione mokSaprApti atisulabha che. kvacit saMghayaNa AdinA abhAvane kAraNe mokSa na thAya topaNa uttama devabhavanI prApti thAya che. l9zA avataraNikA : te tarhi evambhUtAH kuto bhavantItyucyate-gurUpadezAt, ata eva nirvikalpakaM guruvacanagrAhiNAmupabRMhaNAM kurvnaahavataraNikArya : to te=munio, AvA prakAranA zenAthI thAya che ? ethI uttara apAya che - guruupadezathI, AthI ja nirvikalpa guruvacananA grAhIonI upabRhaNAne karatAM kahe che - bhAvArtha : gAthA-92mAM batAvyuM evI nirlepa pariNativALA munio kaI rIte banI zake che ? temAM yukti batAve che - gurunA upadezathI thAya che; kema ke guruno upadeza jinavacananA rahasyane batAvanAra che ane jinavacano vItarAgatA tarapha janArAM che, tethI jeo gurunA upadezane gaMbhIratApUrvaka grahaNa karIne sadA tenAthI bhAvita thAya che, teonuM citta vItarAgabhAvamAM sthira-sthiratara thAya che, tenAthI gAthA-92mAM kahyA tevA mahAtmA thAya che. AthI ja vItarAgatAnA rahasyane batAvanArA gurunA vacanane nirvikalpa grahaNa karavuM joIe ane te rIte grahaNa karanArA mahAtmAo ja dhanya che, te batAvavA mATe kahe che - gAthA : sIhagirisusIsANaM bhadaM guruvayaNasaddahaMtANaM / vayaro kira dAhI vAyaNa tti na vikoviyaM vayaNaM / / 13 / / gAthArtha - gurunA vacananI zraddhAne karanArA siMhagirinA ziSyonuM kalyANa thAo, vaja kharekhara vAcanA Apaze, e prakAranuM vacana vikopita karAyuM nahi. Il all Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 TIDA : tatra tAvatkathAnakaM kathyate pahezabhAlA bhAga -1 / gAthA - 63 prAkkathito vairasvAmyatizizuH sAdhUnAM hastIbhUta AsIt / sa prathamaM sAdhvInAmupAzraye tiSThannekAdazAGgAni tAsAM paThantInAM padAnusAritayA jagrAha / pazcAdAnItaH sAdhumadhye sthiratayA yatki - JcitpaThannanupalakSyastasthau / anyadA taM vasatipAlaM vidhAya gateSu gocare sAdhuSu, bahirbhUmAvAcAryasIhagiriSu sa sthApanAsAdhUn kRtvA mahatA zabdena paripATyA vAcanAM dadau / AgataizcAcAryairupAzrayAbhyarNe zrutvA taddhvanimacintitaM kiM jhaTityAgatAH sAdhavaH ? sthitvopayujya nanu vairaH khalvayaM nirUpayadbhizca lakSito vAcayatyekAdazApyaGgAni / tato mA bhUdasya saGkSobha ityapasRtya bRhaddhvaninA kRtA naiSedhikI / itareNApi saMvRtyAkAraM kRtA pratipattiriti / tataH puruSaratnamidaM mA'vijJAtavIryAH paribhUvannete iti sAdhUnAM kiJcitkAryamuddizya prasthitA grAmAntaraM guravaH / te'pyAhuH - 'ko'smAkaM vAcanAM dAsyatIti ?,' sUribhiruktaM - 'vaira' (vajra ) iti / tatastatheti pratipannametaiH, gatA guravaH vaireNApi samutsAritasteSAM svalpakAlena bahuguNaH svAdhyAyaH, samAhlAditAni cittAni / AgatairgurubhiruktAste kimutsRtaH svAdhyAyaH ? tepi prAhuH - 'bADham, ayamevAsmAkaM vAcanAcAryo'nugRhya kriyatAm' / tairuktaM- 'kariSyate kRtopadhAna' iti / adhunAkSarArthaH " siMhagirisuziSyANAM bhadraM kalyANaM bhavatviti zeSaH kIdRzAM ? guruvacanam, anusvAralopaH prAkRtatvAt, zraddadhatAM bhAvasAraM gRhNatAM tathAhi - tairvero dAsyati vAcanAmiti vacanamAcAryasambandhi na kila vikopitaM na vikalpitam api tu nirvicAraM gRhItamiti saNTaGkaH iti / / 93 / TIDArtha : tatra saNTaGkaH iti / / temAM sthAna hevAya che pahelAM kahevAyelo vajasvAmI e pramANe bALaka sAdhuonA hAthamAM prApta thayelo hato, prathama sAdhvIonA upAzrayamAM rahetA evA teNe bhaNatI evI teNIonI pAsethI padAnusAripaNAthI agiyAra aMgone grahaNa karyAM, pAchaLathI sAdhuonI madhyamAM lavAyelo sthirapaNAthI je kaMIka bhaNato anupalakSya=nahi oLakhAyelo A bhaNe che ke nathI bhaNato, AnI pAse keTaluM jJAna che ke nathI, temAM nahi oLakhAyelo, rahyo, ekavAra te vasati sAcavanAro karIne sAdhuo gocaramAM gaye chate, AcArya siMhagiri bahAra bhUmi gaye chate te sthApanAsAdhune karIne=badhA sAdhuonI upadhi mAMDalI AkAre goThavIne, moTA zabda vaDe paripATIthI vAcanA ApavA lAgyo, upAzrayanI pAse AvelA AcArya vaDe tenA dhvanine sAMbhaLIne vicArAyuM - zuM sAdhuo jaldIthI AvI gayA ? UbhA rahIne upayoga mUkIne kharekhara A vajra che ? ane kamADanI tirADamAMthI jotA AcArya vaDe agiyAre - Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-93-94 1pa9 paNa aMgonI vAcanA Apato oLakhAyo. tethI Ane saMkSobha na thAo, ethI pAchaLa khasIne moTA avAja vaDe nisIhi karAI. A bAju itara vaDe paNa=vaja vaDe paNa, AkAranuM saMvaraNa karIne temanI pratipatti karAI tethI A puruSaratna che. avijJAta vIryavALA AmanAthI paribhava na pAme thI sAdhuone kaMIka kArya uddezIne guru grAmottara prasthAna karavA taiyAra thayA. teo sAdhuo, kahe che - amane koNa vAcanA Apaze? sUri vaDe kahevAyuM - vaja vAcanA Apaze, tethI teo vaDe tema thAo, e pramANe svIkArAyuM. guru gayA, vaja vaDe paNa teone alpakALathI bahuguNavALo svAdhyAya karAvAyo, citta AnaMdita karAyAM, AvelA guru vaDe kahevAyA - zuM svAdhyAya barAbara vRddhi pAmyo ? teo kahe che - atyaMta vRddhi pAmyo, anugrahapUrvaka A ja amArA vAcanAcArya karAya. teo vaDe kahevAyuM - karAyelA yogodrahanavALA=jemaNe yogAdvahana karyuM che tevA vaja AcArya, karAze. siMhagirinA suziSyonuM bhadra-kalyANa, thAo, kevA prakAranA ziSyonuM ? ethI kahe che - guruvacananI zraddhAne karatA=bhAvasAra grahaNa karatA siMhagirinA ziSyonuM, kalyANa thAo ema avaya che, te A pramANe - teo vaDe=siMhagirinA suziSyo vaDe, vaja vAcanA Apaze e prakAranuM AcArya saMbaMdhI vacana vikopita karAyuM nahi ke vikalpita karAyuM nahi, paraMtu nirvicAra grahaNa karAyuM, e pramANe saMbaMdha che. I93 bhAvArtha - guNavAna guru haMmezAM ziSyo vItarAganA vacananA pAramArthika bhAvomAM sthira-sthiratara thAya te prakAre saMvegapUrvaka vAcanA Ape che ane siMhagiri ziSyone vAcanA ApanArA guru hatA, tethI tevA gurunA upadezathI pariNata te ziSyo hatA, mATe gurunA vacanamAM vikalpa vagara zraddhAvALA hatA arthAt A guru je paNa kahe che, te ekAMte mArA hita mATe che tevo svaanubhava siddha nirNaya hato, tevA ziSyonuM kalyANa thAo. e prakAre graMthakArazrI apekSA rAkhe che. kevA prakAranA gurunA vacananI avikalpa zraddhA hatI, te spaSTa karatAM kahe che - vajaRSi tamane vAcanA Apaze, e pramANe kahIne guru anyatra gayA, tyAre A bAla sAdhu kaI rIte vAcanA Apaze ? teno koI vikalpa karyA vagara teoe te vacana svIkAryuM, tethI guNavAna gurunA vacanamAM sthira zraddhA hovAthI teone gurunuM vacana zIdhra ja pariNamana pAme che. tenA baLathI tevA mahAtmAo vAsI-caMdana tulya pariNativALA bane che. I93mA avataraNikA :ziSya avataraNikArya :vaLI gurunuM vacana vikalpa vagara grahaNa karavuM joIe, ene daDha karavA mATe kahe che - Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 gAthA miNa goNasaMgulIhiM, gaNehi vA daMtacakkalAI se / icchaM ti bhANiUNaM, kajjaM tu tameva jANaMti / / 94 / / upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-94 gAthArtha : gonasa sApavizeSane tuM aMgulIthI mApa athavA tenA=sApanA, dAMtamaMDalane tuM gaNa, ema guru kahe tyAre huM IcchuM chuM, e pramANe kahIne kArya kare che. vaLI kArya=prayojana, te ja=guru, jANe che. II4II TIkA H mimISva iyattAparicchedArthaM, gonasam ahivizeSam aGgulIbhiriti yadi guravo brUyuH / tathA gaNaya parisaGkhyAhi dantacakkalAni dazanamaNDalAni se asya gonasasyeti vA brUyuH / vAzabdo vikalpArthaH / tatra ziSyeNa icchAmIti bhaNitvA vacanena pratipadyetyarthaH, anuSThAnenApi karttavyam tadeva, nAnyat mithyAvinItatvaprApteH, tuzabdasya vizeSaNArthatvA-tkAlavilambenAdeze pratipRcchya karttavyaM kimiti ? ata Aha-- jAnanti yuktAyuktaM yato gurava iti gamyate / pAThAntaraM vA 'icchanti bhANivvaM / kajjaM tu ta eva jANaMti / ' ayamarthaH - icchAmIti bhaNitavyaM ziSyeNa, na ayuktametaditi guruvacanapratighAtaH karttavyaH / kimiti ? yataH kAryaM yattathAvidhabhaNane prayojanaM tattu ta eva guravo jAnanti, viziSTatarajJAnatvAt / tuzabdAdihApi pakSe karttavyamapi tadeveti / / 94 / / TIkArtha H mimISva veveti / / gonasane=sApavizeSate, aMgulIothI mApa=tenA pramANano pariccheda kara, e pramANe jo guru kahe ane AvA=sApanA daMtacakkalone=dAMtanA maMDalone, gaNa e pramANe kahe, vA zabda vikalpa arthavALo che, tyAM ziSya vaDe huM svIkAruM chuM ema kahIne=vacanathI svIkArIne, anuSThAnathI paNa te ja karavuM joIe, anya nahi; kema ke anya karavAthI mithyA vinItatvanI prApti che, tu zabdanuM vizeSaNa arthapaNuM hovAthI kAlavilaMbanathI Adeza hote chate=guru vaDe amuka kALa pachI e prakArano sApane mApavA viSayaka Adi Adeza hote chate, pratipRcchA karavI joIe, kema AvuM anucita karavuM joIe ? ethI kahe che je kAraNathI yuktAyuktane guru jANe che, pAThAMtara icchA e pramANe kahIne kArya vaLI te jatamevanA sthAne ta va pAThAMtara hovAthI te ja=guru ja, jANe che. A artha che phacchAmi e pramANe ziSyae kahevuM joIe, A ayukta che, e pramANe guruvacanano pratighAta karavo joIe nahi, kayA kAraNathI guruvacanano pratighAta karavo joIe nahi ? ethI kahe che je kAraNathI kArya=tevA prakAranA kathanamAM je prayojana, ..... -- Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-94-5 161 teo ja=guru ja, jANe che; kema ke viziSTatara jJAnapaNuM che, tu zabdathI A paNa pakSamAM kartavya paNa te ja che. I94 bhAvArtha : ziSyoe guru guNavAna che ke nahi te parIkSA karIne ja guNavAna hoya temane ja guru tarIke svIkAravA joIe. guNavAna guru ziSyone karmanirjarA thAya tevuM ucita kArya kahe ane suziSyone pratidina nirmIta hoya che ke guru je je Adeza kare che, te Adeza anusAra pote ucita kRtya karIne saMvegano atizaya karI zake che, tenAthI potAnuM citta sadA nirmaLa-nirmaLatara thatuM dekhAya che. tevA guNavAna guru koIka evA saMyogamAM ziSyane kahe ke A sApane tuM AMgaLIthI mApa athavA A sApanA dAMtane tuM gaNa, to sthUlathI jotAM te kRtya ziSyanA mRtyunuM ja kAraNa che, topaNa ziSyane guNavAna guru pratye sthira vizvAsa hoya che ke guru kyAreya akArya karavAnuM kahe nahi, tethI A prakAranuM kathana karavAnuM prayojana teo ja jANatA hoya che; kema ke viziSTatara jJAnavALA che, mATe vivekI ziSyae gurunA vacanamAM vikalpa karyA vagara huM tamArI AjJA icchuM chuM, e pramANe kahIne te ja kArya karavuM joIe. ahIM sApanA dRSTAMta dvArA e batAvavuM che ke je kAryamAM potAne spaSTapaNe nirjarA dekhAya nahi, paraMtu nirarthaka ke ahitanI pravRtti dekhAya, topaNa vivekI ziSyae vicAravuM joIe ke guru kyAreya karmabaMdhanuM ke ahitanuM kAraNa thAya tevI pravRtti batAvatA nathI, mArA hitanI ja pravRtti batAve che, mATe atyAre paNa je Adeza kare che te Adeza avazya mArA hita mATe hoI zake, e prakArano vikalpa karIne gurunA vacana pramANe kRtya karavuM joIe. AthI ja siMhagiri AcAryanA ziSyoe A bALamuni kaI rIte vAcanA Apaze ? te prakArano vikalpa karyA vagara gurunA vacanano svIkAra karyo to temane hitanI prApti thaI. ll14nA avataraNikA : tathAdiavataraNikArya : te A pramANe=ziSyane je karavAno Adeza kare tenuM prayojana guru jANe che, ema kahyuM. te A pramANe che - gAthA : kAraNaviU kayAI, seyaM kAyaM vayaMti AyariyA / taM taha saddahiyavvaM, bhaviavvaM kAraNeNa tahiM / / 15 / / gAthArtha :kAraNanA jANanAra AcArya kyAreka kAgaDAne dhoLo kahe che, tene gurunA vacanane, te prakAre Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-95-96 svIkAravuM joIe, temAMete prakAranA guruvacanamAM, kAraNathI thavuM joIe kAraNathI gurue A kahyuM che ema ziSyae mAnavuM joIe. ll5ll TIkA : kAraNavido nimittajJAH kadAcit kasmiMzcitprastAve zvetaM dhavalaM kAkaM vAyasaM vadeyurAcAryA guravastadvacanaM tathA zraddhAtavyaM bhAvasAraM pratipattavyam / kimiti ? bhavitavyaM kAraNena tasmin, na niSprayojanA gurugiraH pravartanta iti matvA / / 95 / / TIkArya : ravivo. mitvA | kAraNane jANanArA=nimittane jANanArA, AcArya guru, kyAreka=koIka prastAvamAM, zveta=sapheda, kAgaDo che e pramANe kahe, temanA vacananI te pramANe zraddhA karavI joIe= bhAvasAra svIkAravuM joIe, kayA kAraNathI pratyakSa viruddhamAM zraddhA karavI joIe ? ethI kahe che - temAM gurunA vacanamAM, kAraNathI thavuM joIe=tiwyojana gurunI vAta pravartatI nathI, e pramANe mAnIne kAraNathI thavuM joIe. II95iaa bhAvArtha : guNavAna guru mokSanA atyaMta arthI che, vacana gupti ane bhASA samitivALA che, tethI unmattanI jema yathAtathA kyAreya bole nahi, evA kAraNanA jANanArA AcArya kyAreka kAgaDAne dhoLo kahe to ziSyae te prakAre svIkAravuM joIe ane vicAravuM joIe ke guru mokSa ane mokSanA upAyabhUta prayojana sivAya kyAreya bolatA nathI. tethI A prakAre bolavAnuM nakkI koIka prayojana hovuM joIe, tema vicArIne kAgaDA dhoLA che, evuM guruvacana paNa nirvikalpa svIkAravuM joIe arthAt je kriyAmAM nirjarAne anukuLa spaSTa koI yatna na dekhAto hoya evI kriyA karavAnI guru kahe topaNa vicAravuM joIe ke niSkAraNa athavA karmabaMdhanuM kAraNa bane tevI kriyA karavAnuM guru kyAreya kahe nahi, mATe koI viziSTa prayojanathI e pramANe kriyA karavAnuM kahe che, tema mAnIne gurunI te AjJA svIkAravI joIe. AlpA avataraNikA : evaMkAriNo gunnmaahavataraNikArya :AvA prakAranuM karanAranA guNane kahe che gAthA : jo giNhai guruvayaNaM, bhaNNaMtaM bhAvao visuddhamaNo / osahamiva pijjaMtaM, taM tassa suhAvahaM hoi / / 16 / / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-96-97 gAthArtha : je vizuddha manavALA bolAtA guruvacanane bhAvathI grahaNa kare che, pivAtA auSadhanI jema tene te sukhane lAvanAruM thAya che. II6 TIkA H yo gRhNAti guruvacanaM bhaNyamAnaM, guruNocyamAnaM bhAvato'ntaHkaraNena, ata eva vizuddhamanA niSkalaGkacittaH, oSadhamiva pIyamAnaM tad guruvaco gRhyamANaM tasya grahItuH sukhAvahaM bhavati, karmarogocchedakatvAditi / / 96 / / 163 TIkArtha H yo vRdhdhati ..... tvAvitti / / je kahevAtA guruvacanane=guru vaDe kahevAtA vacanane, bhAvathI=aMtaHkaraNathI, grahaNa kare che, AthI ja vizuddha manavALA che=niSkalaMka cittavALA che. auSadhanI jema pivAtuM te= grahaNa karAtuM guruvacana, tene=grahaNa karanArane sukhAvaha thAya che; kema ke karmaroganuM chedakapaNuM che. 96 bhAvArtha - guru guNavAna na hoya to vidhipUrvaka teno tyAga karavAnuM kahyuM che, paraMtu je guru guNothI yukta che, tevA guNavAna gurunA vacanane vizuddha manavALA je ziSyo bhAvathI grahaNa kare che, teone tevA guNavAna gurunAM sarva vacano saMvegapUrvaka kahevAyelAM hovAthI yogya ziSyane samyak pariNamana pAme che. jema koI rogI auSadhane pIe to te sukhAvaha bane che, tema yathArtha pariNamana pAmatuM gurunuM vacana te mahAtmAnA bhAvarogano nAza kare che, mATe guNavAna guru sarvajJanA vacanAnusAra tattvane batAve che, tevo nirNaya thayA pachI vikalpa rahita temanA vacanane grahaNa karavAnI prakRtivALA uttama ziSyane guru je prakAranA saMvegathI je je vacano kahe che, temanAM te te vacanothI tene paNa te prakArano saMvega thAya che, tenAthI te mahAtmAnA karmarogano uccheda thAya che, mATe te gurunuM vacana temanA mATe sukhane karanAruM thAya che. II6 avataraNikA : anyacca suziSyo'pi sa eva, yata Aha avataraNikArya : ane bIjuM, suziSya paNa te ja che, je kAraNathI kahe che gAthA : - aNuvattagA viNIyA, bahukkhamA niccabhattimaMtAya / gurukulavAsI amuI, dhannA sIsA iya susIlA / / 97 / / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-97-98 164 gAthArtha : anuvartako vinIto bahu kSamAvALA gurumAM nitya bhaktivALA gurukulavAsI amocakA, A rIte suzIla ziSyo dhanya che. II97 TIkA H anuvartakA anukUlavRttayo, vinItAH kRtyakAriNo, bahukSamA nIroSAH, nityaM bhaktimanto gurau sadAntaHkaraNapratibaddhAH, cazabdaH samuccaye, gurukulavAsinaH svagurugacchasevinaH, zrutagrahaNArthamAcAryAntarAntikaM gatAH punaramocakA granthasamAptAvapi na jhaTiti taM muJcanti, dhanyAH puNyabhAjaH ziSyA vineyA ityevaM suzIlA bhavanti, svaparayoH samAdhijanakatvAditi / / 97 / / TIkArya : anuvartakA banatvAvitti / / anuvartako=anukULa vRttivALA, vinIta=kRtyane karanArA, bahu kSamAvALA=roSa vagaranA, nitya bhaktivALA=gurunA viSayamAM sadA aMtaHkaraNathI pratibaddha, ca zabda samuccayamAM che, gurukulavAsIo=svagurunA gacchane sevanArA zrutagrahaNa mATe AcAryaMtara arthAt anya AcArya pAse gayelA, pharI amocakA=graMtha samApta thaye chate paNa zIghra temane nahi mUkanArA-te AcAryAMtarane mUkatA nathI, dhanya=puNyazALI, ziSyo=vineyo A prakAre suzIla thAya che; kema ke svaparanI samAdhinuM janakapaNuM che. 97 / / bhAvArtha : je ziSya guNavAna gurune prApta karyA pachI guNavAna gurune anukULa pravRtti karanArA che, vinayavALA che=gurunAM ucita kRtyo vivekapUrvaka karanArA che, kRtyo karatI vakhate kyAreya roSAdi karanArA nathI, paraMtu kSamAnA pariNAmavALA che, guNavAna gurumAM sadA aMtaHkaraNathI pratibaddha che arthAt A guNavAna guru mArA saMsAranA kSayanuM kAraNa che; kema ke temanAM saMvegaparAyaNa vacanothI mArAmAM sadA saMveganI vRddhi thAya che, tethI mArA sarva kalyANanuM eka kAraNa che, e prakAre svasaMvedanathI jaNAtuM hovAne kAraNe guNavAna guru pratye bhaktivALA che. vaLI evA guNavAna gurunA kuLamAM vasanArA che, vaLI vizeSa jANavA mATe anya koI AcArya pAse gayA hoya topaNa jevo graMtha samApta thAya ke tarata temane mUke nahi, paraMtu temanI pAse rahIne aucityapUrvaka bhakti kare ane ucitakALe svagacchamAM Ave, AvA suMdara zIlavALA ziSyo dhanya che; kema ke A prakAre sarva ucita AcaraNA karIne potAnA cittanI samAdhi prApta kare che ane tenA ucita vartanathI gurune paNa samAdhinI vRddhi thAya che. II97 // avataraNikA : kimiyanto guNA mRgyanta ityAzaGkya teSAM mAhAtmyamAha Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-98 avataraNikArca - kayA kAraNathI ATalA guNo =ziSyomAM ATalA guNo, jovAya che. e prakAranI AzaMkA karIne teonA mAhAbhyane kahe che - gAthA : jIvaMtassa iha jaso, kittI ya mayassa parabhave dhammo / saguNassa ya nigguNassa u, ayaso'kittI ahammo ya / / 98 / / gAthArtha : ahIM=lokamAM, saguNa ziSyane jIvatAne caza, marelAne kIrti, parabhavamAM dharma thAya che, nirguNane vaLI ayaza, akIrti ane adharma thAya che. ll98aaaa. TIkA - jIvataH prANAn dhArayata iha loke saguNasya yazaH aho puNyabhAgayamiti zlAghArUpaM bhavatIti sambandhaH mRtasya kIrtistadrUpaiva saMzabdatA parabhave paraloke dharmazca sudevagatyAdiheturbhavatIti cazabdasya samuccayArthasya vyavahitaH sambandhaH / vyatirekamAha-nirguNasya tu anuvartakatvAdiguNazUnyasya punarjIvato'yazaH, mRtasyA'kIrtiH, paraloke'dharmazca durgatikAraNaM bhavatIti / / 18 / / TIkArya : nIvataH e. mavatIti che. A lokamAM jIvatA=prANa dhAraNa karatA evA saguNane yaza=aho puNyabhAr A che, e prakAranI zlAghArUpa yaza thAya che, e pramANe saMbaMdha che. marelAne kIti tarUpa ja=sazabdatA rUpa ja, thAya che, paralokamAM dharmasudevagati Adino hetu evo dharma thAya che. zabdano samuccaya arthe saMbaMdha che. vyatirekane kahe che - vaLI nirguNo=anuvartakatvAdi guNazUnya evA jIvatAne ayaza thAya che, marelAne akIti che ane paralokamAM durgatinuM kAraNa evo adharma thAya che. I98 bhAvArtha : je jIvo sarvajJanA vacanAnusAra guNavAna gurune vivekapUrvaka samarpita che, tevA guNavAna ziSyanI ziSTa loko haMmezAM prazaMsA kare che ane je mugdhajIvo che, te to nirguNa guru-ziSyanA yathAtathA vyavahArane joIne prazaMsA kare che, te paramArthathI temanA guNano yaza nathI, paraMtu mugdha lokothI karAyelo mithyAcAra che ane je ziSya bhagavAnanA vacanathI bhAvita che ane vivekapUrvaka guNavAna gurune prApta karIne teonI nitya bhakti karIne zrutathI bhAvita thAya che ane tevA mahAtmA pAse navuM navuM zruta bhaNe che, teonI Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-98-99 ucita AcaraNAnI A lokamAM prazaMsA thAya che ane mRtyu pachI ziSTa lokomAM teonI kIrti pravarte che arthAt A mahAtmA dhanya hatA ke jemaNe guNavAna gurune prApta karIne potAno manuSyabhava saphaLa karyo. vaLI, paralokamAM paNa teone sudevatva, sumAnuSatva Adi gationI prApti thAya che; kema ke vivekapUrvaka sevAyelo dharma sadgatinI paraMparAnuM eka kAraNa bane che ane je tevA guNovALA ziSya nathI, paraMtu svamati anusAra jIvanArA che, teone joIne ziSTa puruSo vicAre che ke guNavAna gurune pAmIne paNa A jIvano manuSyajanma niSphaLa che. vaLI maryA pachI paNa teonA te prakAranA vartanane jonArA puruSothI lokamAM teonI akIrti prasiddha thAya che ane anucita pravRttine kAraNe je pApaprakRti te jIva bAMdhe che, tenAthI paralokamAM durgatinI paraMparA prApta thAya che. phakta mugdhalokothI temanA jIvatA chatAM ke maryA pachI kIrti vistAra pAmatI hoya, topaNa anucita karanArAnI kIrti pAramArthika nathI, viDaMbanA mAtra che. jema nirdhana puruSane koI dhanavAna puruSa che, ema kahe eTalA mAtrathI te dhanavAna banato nathI, tethI nirguNanI guNavAnarUpe khyAti e paramArthathI teonI viDaMbanA che. II98 avataraNikA : tadevaM suvineyadurvineyayorguNadoSAn pratipAdyedAnI vizeSato durvineyadoSAneva dRssttaantenaahavataraNitArtha : A rIte suziSya ane duziSyanA guNa-doSo batAvIne have vizeSathI duHziSyanA doSone dAMta dvArA kahe che - gAthA : vuDDAvAse vi ThiyaM, ahava gilANaM guruM parihavaMti / datto vva dhammavImaMsaeNa dussikkhiyaM taM pi / / 19 / / gAthArtha : dattanI jema dharmanA vimarzakapaNAthI kuvikalpathI, vRddhAvAsamAM rahelAno athavA glAna guruno paribhava kare che, te paNa duHzikSita=duSTa ceSTita che. I99ll TIkA : iha vRddhaH kSINajavAbalo'bhidhIyate, tasya AmaryAdayA RtubaddhavarSAkAlayormAsacaturmAsAbhyAmabhyadhikaM vasanaM vRddhAvAsastasminnapi sthitam, AstAmaniyatavihAriNaM, athaveti pakSAntaradyotakaH glAnaM rogagrastamapavAdapadeSu vartamAnamiti gamyate, guruM paribhavanti nyakkurvanti mandabuddhyaH kena ? dharmavimarzakena, tatra vimarzanaM vimarzaH, kutsito vimarzo vimarzakaH dharme vimarzako dharmavimarzaka iti samAsaH, tena, vayaM dhArmikA niraticAratvAt, ayaM tu na tathA sAticAratvAt, evaMvidhakuvikalpenetyarthaH Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 6paTezamAlA lAga-1 | gAthA-8E duHzikSitaM durabhyastaM kugatihetutvAda duSTaceSTitamityarthaH, tadapi susthitaM manyatayApi guruparibhavanama, AstAM nirupAdhiduvinItatayetyapi zabdArthaH / kiMvatparibhavanti ? dattavaditi / atra kathAnakamkollapure nagare'nAgatamatyantaM durbhikSaM vijJAya dezAntare gacchaM visRjya vihitanavabhAgakSetrAH kSINajaGghAbalAH sUrisaGgamasthavirAstasthuH / teSAM ca tathAvidhApramattatAparANAM kila nagaradevatopazAntA / anyadA samAgatastadudantAnveSaNArthaM dattanAmA tacchiSyaH paripATyA prAgdRSTavasatibhAgasthaM sUriM dRSTvA sa vikalpitavAn vasatiyatanAmapyeSa na karoti, nUnamavasannIbhUta iti sthitaH yutakopAzraye, anviSTA vArtA, guruNA''kAritaH pravizatA gocare antaprAntakuleSu babaTATyamAnasya jAto'sya saGklezaH, lakSito tadabhiprAyaH, praviSTaH zreSThigRhe guruH, tatra ca revatIgRhItaM rudantaM dArakaM pratyAha-mA rudihi dAraka ! iti / tataH kRtvA''rATI naSTA revatI praguNIbhUto bAlo, jAtaharSeH svajanaiH pratilambhito modakairbhUtabhAjanaH prahito dattazcintitamanenedRzAni sthApanAkulAnyasya santi, tathApi mAmanyatra bhrAmayati prAntakuleSvaTitvA bhuktaM gurubhiH pazcAdAvazyake AlocyopavizantaM dattaM prati gururAha samyagAlocaya ! sa prAha-kimatrAsamyak ? gururAha-nAlocitastvayA dhAtrIpiNDaparibhogaH, tato'sUyayAtisUkSmadarzI bhavAniti vadanupavizya pratikramya gato nijopAzrayam / sUriguNAvarjitayA ca devatayA darzayAmyasya guruparibhavatarukusumamiti saJcintya kRtaM mahAndhakAraM prabalavAtahimazakalavarSaM tadvasatau / trastazcAsau pUtkurvan guruNAbhihita ita Agaccheti / sa prAhana pazyAmi dvAraM, guruNA kRtaH saghRSya pradIpavajjvalantyagulyA prakAzaH, so'cintayatpradIpo'pyasyAsti, iti samAgatastanmUlaM, samanuziSTo devatayA-he durmate ! kiyadetat ? amUn mahAtmanaH paribhavan lapsyase kugatipAtamiti / tataH saJjAtapazcAttApaH patito gurucaraNayoH, pratipanaM prAyazcittamiti / / 19 / / TIvArtha: iha vRddhaH ..... prAyazcittamiti / / mI vRddha kSIra dhAvA pAya cha, tanI mahathI tula= zItoSNakAla ane varSAkAlamAM (anukrame) mAsacAturmAsathI adhika vasavuM te vRddhAvAsa che, temAM paNa sthita aniyatavihArIne dUra raho, paraMtu vRddhAvAsamAM paNa rahelAne athavA pakSAMtaranuM dyotaka che, glAna=rogagrasta=apavAdapadamAM vartatA, evA gurune=vRddhAvAsamAM rahelA ke glAsa gurune paribhava kare che-maMdabuddhivALA tiraskAra kare che, zenAthI ? ethI kahe che - dharmanA vimarzakathI paribhava kare che, tyAM vimarzana vimarza che, kutsita vimarza vimarzaka che, dharmanA viSayamAM vimarza dharmavimarzaka, e pramANe samAsa che, tenA vaDe guru paribhava karAya che, ema avaya che, Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-99 kaI rIte guruno paribhava karAya che ? te spaSTa kare che - niraticArapaNuM hovAthI ame dhArmika chIe. vaLI sAticArapaNuM hovAthI A tevA nathI, AvA prakAranA kuvikalpathI guruno paribhava karAya che, te paNa=susthita macapaNAthI gurunuM paribhavana, duHzikSita cheduSTa abhyasta cheHkugatinuM hetupaNuM hovAthI duSTa ceSTita che, nirupAdhi=susthita manyapaNArUpa upAdhi rahita, duvinItapaNAthI duSyaSTita to dUra raho, e ga izabdano artha che, konI jema paribhava kare che - dattanI jema paribhava kare che, emAM kathAnaka che - kollapura nagaramAM AvanArA atyaMta dukALane jANIne gacchane dezAMtara mokalIne karAyA che nava bhAga kSetranA jemanA vaDe evA kSINa thayelA jaMghAbaLavALA saMgamasUri rahelA hatA, tevA prakAre apramattatApara evA teone kharekhara nagaradevatA upazAMta thayelA hatA. ekavAra temano vRttAMta jANavA mATe datta nAmano temano ziSya Avyo. paraMparAthI pahelAM jovAyelI vasatimAM rahelA sUrine joIne teNe vikalpa karyo. A vasatinI yatanAne paNa karatA nathI, kharekhara avasAnna thayelA che, ethI judA upAzrayamAM rahyo. vArtA puchAI, guru vaDe bolAvAyo. gocaramAM pravezatA aMtaprAMtakulomAM bahu bhaTakatA evA Ane saMkleza thayo, teno abhiprAya jaNAyo. guru zreSThInA gharamAM pravezyA ane tyAM revatIthI grahaNa karAyelA raDatA bALaka pratye kahe che - bALaka ! raDa nahi, tethI rADa pADIne revatI nAThI, bALaka svastha thayo, thayelA harSavALA svajano vaDe lADavA horAvAyA, bharelA bhAjanavALo datta mokalAyo. AnA vaDe vicArAyuM - AnA AvA prakAranA sthApanAkulo che, topaNa mane anyatra bhADe che, prAMta kulomAM bhamIne guru vaDe bhojana karAyuM. pAchaLathI AvazyakamAM AlocanA karIne beThelA datta pratye guru kahe che - sabhya AlocanA kara, te kahe che - ahIM samyapha zuM? guru kahe che - tArA vaDe dhAtrIpiMDano paribhoga AlocanA karAyo nathI, tyArapachI IrSAthI tame atisUkSma jonArA cho, e pramANe bolato besIne pratikramaNa karIne potAnA upAzraye gayo ane sUrinA guNathI AkarSAyelA devatA vaDe Ane gurunA paribhavarUpI vRkSanuM phUla dekhADuM, e pramANe vicArIne tenI vasatimAM mahAaMdhakAra karAyo, prabaLa vAyubaraphanA TukaDAnI varSAne karI, trAsa pAmelo pokAra karato A guru vaDe kahevAyo. A bAju Ava, te kahe che - dvArane joto nathI, guru vaDe saMgharSa karIne dIpakanI jema prakAzatI AMgaLI vaDe prakAza karAyo. teNe vicAryuM - Ane dIvo paNa che. temanI pAse Avyo, devatA vaDe zikSA apAyo. he durmati ! A keTaluM? A mahAtmAnA paribhavane karato kugatipAtane tuM pAmIza, tethI thayelA pazcAttApavALo gurunA caraNamAM paDyo. prAyazcitta svIkArAyuM. l99ll bhAvArtha - je guru jinavacanathI bhAvita che, sarvatra ucita pravRtti karanArA che, temaNe je rIte ziSyane atyAra sudhI anuzAsana ApyuM che, tenAthI ja temanA guNo svayaM prakAzita che, tethI tevA guNavAna gurune pAmIne paNa datta jevA koIka muni kaMIka ArAdhaka hovA chatAM mugdha buddhithI dharmanA vimarza dvArA vRddhAvAsamAM rahelA ke glAna guruno paribhava kare che, te paNa duzleSTita che. jema guru guNavAna hovA chatAM datta Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-99-100 nAmanA sAdhu temanA samAcAra pUchavA mATe tyAM Ave che, tyAre je sthAnamAM hatA te sthAnamAM ja rahelA joIne svamati vikalpathI A guru navakalpI vihAra karatA nathI arthAt prastuta nagaramAM paNa sthAna parivartana dvArA navakalpI vihAra karatA nathI, mATe dharmathI bhraMza pAmelA che, tevo vikalpa kare che, te paNa duSyaSTita che. vastutaH teo navakalpI vihAra kare che athavA A rIte paripATIthI AvyA che ke nahi, evo vicAra karyA vagara svakalpanAthI vicAra karyo, paraMtu vRddhAvAsamAM rahyA chatAM teo kaI rIte ArAdhanA kare che ityAdi joIne vicAra karavAmAM viveka na karyo. tevA guNavAna guru pratye vizeSa bhakti thavI joIe, tenA badale datta sAdhune kaMIka tuccha matine kAraNe ane zuddha AcaraNA pratyenA kaMIka pakSapAtane kAraNe gurune asaMyamI joyA ane paribhava karyo te paNa durgatinI prAptinuM kAraNa evuM duSyaSTita che, mATe vivekI ziSyae nipuNa prajJAthI vicAra karyA vagara sahasA guNavAna guruno paribhava karavo joIe nahi. II9ll avataraNikA : yato duvinItasyAyaM doSaH, ato guruviSayameva pratibandhadADhyaM vineyasya dRssttaantenaahavataraNitArtha : je kAraNathI durvitItane A doSa che, AthI ziSyanI gurUviSayaka pratibaMdhanI dRDhatAne dAMtathI kahe che - gAthA : AyariyabhattirAgo, kassa sunakkhattamaharisIsariso / avi jIviyaM vavasiyaM, na ceva guruparibhavo sahio / / 100 / / gAthArtha : sunakSatra maharSi jevo AcAryano bhaktirAga kone che ? jIvita paNa vinAza karAyuM, guruno paribhava sahana karAyo nahi ja. II100II TIkA : AcAryabhaktirAgo gurugocarAntarasnehaH kasya sunakSatramaharSisadRzo ? na kasyacitprAyaH / tena hi jIvitamapi vyavasitaM niSThAM nItaM tyaktamityarthaH / apizabdasya vyavadhAnasambandhAt, naiva guruparibhava AcAryatiraskAraH soDhaH kSAntaH, cazabdAt tiraskRtazca pratipakSaH, tathAhi-so'nukUlapratyanIkaM bhagavadavarNavAdaM kurvantaM gozAlakaM jJAtatatsAmo'pi nirAkRtavAn, niruttaratayA jAtakopena nisRSTayA tejolezyayA dagdho'calitasattvaH samutpano mahardhikavaimAnikabhAveneti // 100 / / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-100-101 TIkArya : sAvArthapatti rA .... bhAveneti | AcAryanI bhaktino rAga guru viSayaka AMtarasneha, sunakSatra maharSi jevo kone che ? arthAta prAyaH koIne nathI, di=je kAraNathI, tenA vaDe sunakSatra maharSi vaDe, jIvita paNa vyavasita karAyuM=tiSThAne prApta karAyuM tyAga karAyuM, gari zabdano vyavadhAnathI saMbaMdha hovAne kAraNe vivuM pachI saMbaMdha che, guruparibhava=AcAryano tiraskAra, sahana karAyo nahika sunakSatra maharSi vaDe sahana karAyo nahi ane zabdathI pratipakSano tiraskAra karAyo, te A pramANe - pratikULa pratyatIka evA bhagavAnanA avarNavAdane karatA gozALAne jaNAyelA tenA sAmarthavALA paNa teNe=sunakSatra munie, sirAkRta karyo, niruttarapaNAthI thayelA kopa vaDe mukAyelI tejalezyA vaDe bALI naMkhAyo, acalita satvavALA te maharSi mahardhika vaimAvikabhAvathI utpanna thayA. ll100nA bhAvArtha : sunakSatra munine guNavAna dharmAcArya evA vIra bhagavAna pratye atyaMta bhaktirAga hato, tethI gozALo jyAre bhagavAnanI sAme asaMbaddha pralApa kare che, tyAre teno pratikAra karIne gozALAne niruttara kare che ane gozALA pAse tejovezyA che, tema jANavA chatAM paNa potAnA jIvanano vinAza thavA daIne paNa guruno paribhava sahana karyo nahi, tethI guNanA pakSapAtI evA yogya ziSyo guNavAna guruno vinaya to kare che, paraMtu guruno paribhava paNa sahana karatA nathI, temAM ja teonI guru pratye bhakti che, tema nirNata thAya che. 10nA avataraNikA - tadevamasya mahAtmanaH paramagurau bhagavatIdRzaH pratibandho'bhUdataH puNyabhAgayaM, tathA caahavataraNikArca - A rIte A mahAtmA=sunakSatra munine, paramaguru evA bhagavAnamAM AvA prakArano pratibaMdha hato, AthI puNyabhA... A che=sunakSatra muni puNyazALI che ane te rIte kahe che=guNavAna guruno parAbhava sahana na kare te puNyabhAvyuM che, te rIte gAthAmAM kahe che - gAthA - puNNehiM coiA purakaDehiM siribhAyaNaM bhaviyasattA / gurumAgamesibhaddA, devayamiva pajjuvAsaMti / / 101 / / gAthArtha : zrInuM bhAjana AgAmibhadra evA bhavya jIvo pUrvanA karelA puNyathI prerAyelA devanI jema gurunI paryApAsanA kare che. ll10nA Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-101 s: puNyaizcoditAH preritAH purAkRtairjanmAntarakRtairguruM paryupAsata iti sambandhaH, ke ? bhavyasattvAH pratyAsannamokSA jantavaH, te ceha loka eva zrIbhAjanaM jJAnAdilakSmIpAtraM bhavanti, paraloke punarAgamiSyad bhAvi bhadraM kalyANaM yeSAM te tathA, svargApavargaprApteH kiMvatparyupAsate ? devatAmiva paramAtmabuddhyetyarthaH / yataH sukhaduHkhAvAptiparihArau prAyaH prANinAM tatprabhAvajanyAviti / atra kathAnakamzvetAmbyAM pradezI rAjA, mantrI citranAmA paramazrAvakaH tadbahirudyAne samavasRtaM kezinAmAnamAcAryamAkAcintayadayaM rAjA mahAmithyAtvagrahagrastaH pApAnuSThAnaprasakto, durbuddhirmayyapi mantriNi yAsyati narakaM, tadenaM nayAmi kenacidupAyena bhagavanmUlam / tato'zvavAhanikAvyAjena nItaH sa tena taM pradezaM, khedavinodacchalenopavezito, yatra bahujanapariSanmadhyagato bhagavAn dharmamAcaSTe / sa mantriNaM pratyAha-kimayaM muNDo rAraTIti ?, mantriNoktaM-na jAnImo'bhyarNIbhUyAkarNayAmaH / gatau nikaTe, tataH sUriNA prarUpite devatAvizeSasvarUpe jIvAdiSu ca sa prAha-sarvamidamasambaddhamasattvAd, asattvaM ca pratyakSagocarAtItatvAdviyadaravindavat / sat hi na pratyakSagocarAtItaM bhUtacatuSTayavat / gururAhabhadra ! kimidaM bhavato'dhyakSaviSayAtItamuta sarvAsumatAm ? AdyapakSe tAvat stambhAdimadhyaparabhAgAdInAmabhAvaprasaGgaH, bhavadarzanasyArvAgbhAgavartitvamAtragrahaNAyaiva vyApArAt, nApi dvitIyaH pakSaH, tasyApyasiddhatvAt, tatsiddhau tavaiva sarvajJajIvatAsiddheH devatAvizeSajIvAdipratiSedhAnupapattiH, jIve sati bandhAdInAM sUpapAdakatvAt / ityAdinA vAdena nirAkRto jAtasamyagdarzanapariNAmaH sa prAhabhagavannevameva, naSTo me mohapizAco yuSmadvacanamantraiH kevalaM kulakramAyAtA asmAkaM nAstikatA, sA kathaM moktavyA ?, gururAha-bhadra ! na kiJcidetat, sati viveke kiM kulakramAyAto vyAdhirdAridryaM vA na tyAgArhamiti ?, kiJca kulamakulaM vA prANinAmekAkinAmeva anAdau bhave bhramaNAtsarvakuleSUtpAda-sambhavAcca / tato'sau saJjAtatattvanirNayaH pratipadya zrAvakadharmaM, pratipAlya niraticAraM, pazcAtpuruSAntarAsaktayA sUryakAntAbhidhayA bhAryayA pAraNake dattaviSo jJAtavyatikaro'pyacalitacittaH samAdhAnena mRtvA samutpano varavimAnAdhipatibhAvena // 101 / / TImArtha :__puNyai ..... bhAvena / / purAtamaitaramA dhAyesA, puzyathI prezayetA gurI paryupAsanA re che, e pramANe gAthAnA aMtima pada sAthe saMbaMdha che, koNa kare che ?=koNa gurunI paryApAsanA kare che? ethI kahe che - bhavya jIvo=najIka che mokSa jemane evA jIvo, ane teo ahIM=lokamAM, Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-101 zrInuM bhAjata jJAnAdi lakSmInuM pAtra thAya che, paralokamAM vaLI prApta thanAra bhadra kalyANa che jeone te tevA che=AgAmibhadra che; kema ke svarga-apavarganI prApti che, konI jema parthapAsanA kare che? ethI kahe che - devatAnI jema guru e paramAtmA che, evI buddhithI paryApAsanA kare che. je kAraNathI prAyaH prANIone sukhanI prApti ane duHkhano parihAra temanA prabhAvathI utpanna thAya che, emAM kathAnaka che - zvetAMbI nagarImAM pradeza rAjA hatA, parama zrAvaka evA citra nAme maMtrIe te nagarInI bahAranA udyAnamAM kezI nAmanA AcAryane samavasarelA sAMbhaLIne vicAryuM - huM maMtrI hote chate paNa A rAjA mahAmithyAtvarUpa grahathI grasta thayelo, pApaanuSThAnamAM prasakta thayelo dubuddhi narakamAM jaze, tethI A rAjAne koIka upAya vaDe bhagavAna pAse laI jAuM, tethI azva khelAvavAnA bahAnAthI tenA vaDe te rAjA, te pradezamAM laI javAyo, khedamAM vinodanA bahAnAthI besADAyo. jyAM ghaNA lokonI parSadAnI madhyamAM rahelA bhagavAna dharmane kahe che, te rAjA, maMtrI pratye kahe che - A muMDo zuM barADA pADe che ? maMtrI vaDe kahevAyuM - ApaNe jANatA nathI, pAse jaIne sAMbhaLIe, banne nikaTa gayA. tethI sUri vaDe jIvAdi ane devatAnuM vizeSa svarUpa kahevAya chate te kahe che - asattva hovAthI A sarva asaMbaddha che ane AkAzapuSpanI jema pratyakSa viSayane atItapaNuM hovAthI asattva che, bhUtacatuSTayanI jema sad vastu pratyakSa viSayane atIta nathI. guru kahe che - bhadra ! zuM A pratyakSa viSayathI atIta tane che ke sarva prANIone ? tyAM prathama pakSamAM tArA pratyakSa viSayane atIta che temAM, tArA darzananI pUrva bhAgavartI vaLI aMgamAtra grahaNane mATe ja vyApAra hovAthI staMbha Adi - madhya-parabhAga AdinA abhAvano prasaMga che. dvitIya pakSa paNa nathI; kema ke tenuM asiddhapaNuM che, tenI siddhi hote chate tArI jema sarvAnA jIvatAnI siddhi hovAthI devatAvizeSanA jIva AdinA pratiSadhanI anupatti che; kema ke jIva hote chate baMdha AdinuM sUpa pAdapaNuM che. ityAdithI nirAkaraNa karAyelo, thayelA samyagdarzananA pariNAmavALo te kahe che - bhagavAna ! e ema ja che. tamArA vacanarUpI maMtra vaDe mAro mohapizAca nAza pAmyo che, kevala kulakamathI AvelI amArI nAstikatA che, te kevI rIte choDAya? guru kahe che - he bhadra ! viveka hote chate zuM kulakramathI Avelo vyAdhi athavA dAridrazya tyAgane yogya nathI ? vaLI, anAdi bhavamAM bhramaNathI ane sarva kulomAM utpAdano saMbhava hovAthI ekAkI ja evA prANIone kula zuM athavA akula zuM?tyArapachI thayelA tattvanA nirNayavALo A zrAvaka dharmane svIkArIne niraticAra pALIne pAchaLathI bIjA puruSamAM Asakta thayelI sUryakAMtA nAmanI patnI vaDe pAraNAmAM apAyelA viSavALo jaNAyelA vyatikaravALo paNa nahi calAyamAna thayelA cittavALo zreSTha vimAnanA adhipati bhAvathI utpanna thayo. /101 bhAvArtha - je jIvoe janmAMtaramAM zreSTha karma bAMdhyuM che jethI tattva pratyeno pakSapAta pragaTa thAya ane tenA kAraNe Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-101, 102-103 173 guNavAna gurune pAmIne temanI paryApAsanA karavAno pariNAma thAya evA che te bhavya jIvo jJAnAdi lakSmInuM bhAjana bane che ane bhaviSyamAM jeonuM bhadra thavAnuM che, teo paramAtmabuddhithI guNavAna gurunI upAsanA kare che. jema paramAtmA pUrNa guNanuM bhAna che, tema guNavAna guru paNa paramAtmAnA vacanAnusAra svayaM pravartatA hoya che ane yogya jIvone pravartAvatA hoya che, tethI guNavAna guru paNa paramAtmA mAnIne upAsya che. e rIte jeo guNavAna gurunI upAsanA kare che, tenAthI teone sukhanI paraMparAnI ane duHkhanA abhAvanI prApti thAya che, ethI kalyANanI paraMparAnA arthIe bhagavAnanA vacananA paramArthane batAvanArA guNavAna gurunI sadA paryApAsanA karavI joIe. II10nA avataraNikA : ayaM ca yadyAcAryA nAbhaviSyaMstadA narakamagamiSyaditi tathA caahavataraNitArtha - jo AcArya na prApta thayA hota=prApta na thayA hota, to narakamAM jAta. ane te rIte kahe che=jIvone sukha-duHkhanI prApti ane parivAra prAyaH gurunA prabhAvathI thAya che, ema pUrvamAM pradezI rAjAnA daSNatathI batAvyuM, te rIte gAthAmAM kahe che - gAthA - bahusokkhasayasahassANa, dAyagA moyagA duhasayANaM / AyariyA phuDameyaM, kesipaesI bva te heU / / 102 / / narayagaigamaNapaDihatthae kae taha paesiNA ranA / amaravimANaM pattaM, taM AyariyappabhAveNaM // 103 / / gAthArtha : lAkho bahumukhanA ApanArA ane seMkaDo duHkhothI mukAvanArA AcArya guruo che, e spaSTa che, kezi-pradezInI jema tane hetu cheHdRSTAMta che. te prakAre pradeza rAjA vaDe narakagatigamana pratihata dakSa karAye chate AcAryanA prabhAvathI te amaravimAna prApta karAyuM. II102-103. TIkA bahusaukhyazatasahasrANAM prabhUtasukhalakSANAM dAyakAH tathA mocakA duHkhazatebhyaH, ke ? AcAryA guravaH, sphuTametaniHsandigdhamidaM, kathaM ? kezipradezivat, kezinA prabodhitaH pradezI kezipradezI, tadvat / tathAhyasau durgatevimocya sugatau sthApitaH / ziSyaM pratyAha-ayaM te heturdRSTAnto, hinoti Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 upadezamAlA bhAga-1 gAthA-102-103, 104 gamayatyarthamiti vyutpatterheturuktaH / idameva bhAvayati-gamyata iti gatirnarakarUpA gatirnarakagatistasyAM yad gamanaM tasmin parihatthaM dakSaM tasmin kRte nirvartite karmaNIti gamyate, tathA tena prakAreNa pradezinA rAjJA amaravimAnaM prAptaM, tadAcAryaprabhAveNa gurumAhAtmyeneti / / 102-103 / / TIkArya : vahuhya ..... gurumadicceneti | bahusakhyazatasahasrotuM=prabhUta lAkho sukhone ApanArA ane seMkaDo duHkhothI mukAvanArA, koNa? ethI kahe che - AcAryo=guruo che, sphaTa A che=tisaMdigdha A che, kaI rIte ? ethI kahe che - kezipradezInI jema=kezi guru dvArA prabodhita kezi-pradezI tenI jema, te A pramANe - A=pradezI, durgatithI mukAvAIne teo vaDe kezi vaDe, sugatimAM sthApana karAyo, ziSya pratye kahe che - A tane hetu che=dAMta che dinoti=arthane jaNAve che. e vyutpattithI hetu kahevAyo che=daSTAMta hetu kahevAyo che. Ane ja bhAvana kare che - prApta karAya che, e gati narakagati, temAM je gamana, pratihasta=dakSa, te karAya chan=narakagatigamatamAM dakSa karAye chate, te prakAre pradezI rAjA vaDe amaravimAna prApta karAyuM te AcAryanA prabhAvathI-gurunA mAhAbhyathI prApta karAyuM. 102-103nA bhAvArtha : guNavAna guru haMmezA yogya ziSyane ke yogya saMsArI jIvane sanmArga batAvanArA che ane kaI rIte tenuM hita thAya teno sUkSma bodha karAvIne jagatathI rakSaNa karanArA che, tethI guru hajAro, kroDa sukhonA hetu che ane durgatimAM paDatA jIvanuM rakSaNa karIne duHkhathI mukAvanArA che. A kathana kezi guru ane pradezI rAjAnA dRSTAMtathI spaSTa che, tethI graMthakArazrI ziSyane temanuM dRSTAMta tane bodha karAvavA mATe hetu che, tema kahe che. tethI kezi gaNadhare je rIte pradezI rAjAno vistAra karyo, te rIte sanmArgadAyaka guru mArA nistAranA hetu che, tema haMmezAM bhAvana karavuM joIe ane te daSTAMtane ja spaSTa karatAM kahe che - pradezI rAjAe narakagatimAM gamana prahasta kareluM, chatAM AcAryanA prabhAvathI amaravimAnane pAmyA. tethI nakkI thAya che ke guNavAna guru yogya ziSyane ke yogya saMsArI jIvane mokSamArgamAM pravartAve che, mATe temanA sarva kalyANanI paraMparAnuM eka kAraNa guNavAna guru che mATe devanI jema tevA guNavAna gurunI paryApAsanA karavI joIe arthAt jema vItarAganI pUjA karavAthI saMsArano kSaya thAya che, tema guNavAna gurunI upAsanA karavAthI bhagavAnanuM vacana samyagu pariNamana pAme che, jenAthI saMsArano kSaya thAya che. ll102-103 avataraNikA :tadidamavetya gururArAdhanIyo, guruNApi ziSyaH samyak zikSaNIya ityAha ca Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-104 175 avataraNikArya : te Ane jANIne=pradezI rAjAnA daSTAMtathI pUrvamAM kahyuM tene jANIne, gurunI ArAdhanA karavI joIe. gurue paNa ziSyane samyaka zikSA ApavI joIe, mArgamAM pravartAvavo joIe, e pramANe kahe che - gAthA : dhammamaiehiM aisuMdarehiM kAraNaguNovaNIehiM / palhAyaMto bva maNaM, sIsaM coei Ayario / / 104 / / gAthArtha : dharmamaya atisuMdara kAraNa guNathI lavAyelA=yukta, vacano vaDe jANe ziSyanA manane praphlAda karatA AcArya ziSyane preraNA kare cheHzikSA Ape che. ll104ll TIkA : dharmeNa nirvRtAni niravadyatvAddharmamayAni taiH, tathA atisundarairvacanadoSarahitaiH, tathA kAraNaguNopanItaiH, tatra kAraNaM svabhaNanaprayojanaM, guNAH ziSyamANasya jJAnabhAjanatAdayaH kAraNaM ca guNAzceti dvandvaH, tairupanItAnyupaDhaukitAni, ziSyasyApi pratItAvArohitAnItyarthaH, tairvacanairiti gamyate, prahlAdayanniva manazcittam, anyasyAzrutatvAttasyaiva, ziSyaM codayati zikSayatyAcAryo gururiti / / 104 / / TIkArca - gharme ... muriti | dharmathI nivRta thayelA, niravadhapaNuM hovAthI dharmamaya evA ane atisuMdara evA=vacananA doSathI rahita evA ane kAraNaguNathI upavItavayano vaDe AcArya ziSyanA manane allAda kare che ema avaya che, tyAM kAraNa potAnA kathananuM prayojana che, guNo zikhavAtA evA ziSyanI jJAtabhAjanatA Adi che, kAraNa ane guNo e pramANe hRddha samAsa che, tenAthI=kAraNa ane guNothI, upavIta-upaDhokita=ziSyane paNa pratIta thayelamAM Aropita vacano vaDe jANe tenA manane pralAda karatA ziSyane preraNA kare che. gAthAmAM tenA manane evo prayoga nathI, chatAM tenA manane kema grahaNa karyuM ? ethI kahe che - anyanuM amRtapaNuM hovAthI tenA ja=ziSyanA manane jANe allAda karatA AcArya ziSyane preraNA kare che. 104 bhAvArthapUrvamAM ziSyane upadeza Apyo ke devanI buddhithI guNavAna gurunI upAsanA karavI joIe. have guNavAna Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-104-105 guru ziSyane kaI rIte zikSA Ape, te spaSTa kare che. jethI kezi gaNadhara jevA guNovALA suguru che ane tenAthI saMsArasAgara tarAya che, tevo bodha thAya che ane tevA AcArya dharmamaya vacanothI ziSyane preraNA kare che. paraMtu mAtra potAne apekSita bAhya kRtyonA kartavya viSayaka preraNA karatA nathI; kema ke guNavAna guru sarva jIvone Atmatulya jonArA che ane saMsArasAgara taravAnA arthI jIvane dharmamaya zabdothI anuzAsana Ape che. jema kezi gaNadhare pradeza rAjAne dharmamaya zabdothI preraNA karela. vaLI te vacano paNa vacananA doSathI rahita arthAt yathArtha bodha karAve evAM atisuMdara vacanothI ziSyane preraNA kare che. vaLI te vacano kAraNa guNathI yukta hoya che=gurue tevAM ja vacana kahevAnuM prayojana e che ke yogya ziSya jJAnAdi guNonuM bhAjana thAya ane tene tattvanI prApti thAya, svabhUmikA anusAra uttara-uttaranA guNanI vRddhi karIne saMsArasAgarathI sukhapUrvaka tarI zake. vaLI AvAM vacanothI guNavAna guru jANe ziSyanA manane AnaMda pamADatA hoya te rIte preraNA kare che. tethI e phalita thAya ke ziSyanI yogyatA, ziSyanI ruci ane ziSyanI zaktinuM samyagu Alocana karIne te rIte tene preraNA kare che. tethI te ziSyane Atmahita sAdhavA mATe zuM karavAthI kalyANanI prApti thAya ? teno yathArtha bodha thAya che. te sAMbhaLIne ziSyanuM mana atyaMta AnaMdita thAya che. I104 avataraNikA : tena ca manaHprahlAdanaM satyavacanaireva kAryaM na punarasatyaM priyamapi vaktavyaM, taduktaMsatyaM brUyAt priyaM brUyAt, na brUyAt satyamapriyaM / priyaM ca nAnRtaM brUyAdeSa dharmaH sanAtanaH / / 1 / / yena ca prANAtyaye'pyasatyaM priyamapi na bhASitaM, taM dRssttaantdvaarennaabhidhitsuraahavataraNikArya : ane tenA vaDe=gurue, mananuM pralAdana=ziSyanA matanuM pralAdana, satya vacano vaDe ja karavuM joIe. vaLI asatya priya paNa kahevuM joIe nahi, te kahevAyuM che - satya kahevuM joIe, priya kahevuM joIe, satya paNa apriya kahevuM joIe nahi, priya paNa asatya kahevuM joIe nahi, e sanAtana dharma che. ane jenA vaDe-guru vaDe prANanA atyayamAM paNa asatya priya paNa kahevAyuM nahi, te dAMta dvArA kahevAnI IcchAvALA kahe che - bhAvArtha : guNavAna gurue ziSyanA manane AnaMda thAya tevuM paNa je te vacana kahevuM ucita nathI, paraMtu je vacana tattvane sparzanAruM hoya, ziSyanA hitanuM eka kAraNa hoya tevuM satya vacana ja kahevuM joIe. je Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-105 vacana ziSyanA ahitanuM kAraNa bane tevuM vacana paramArthathI satya nathI. vaLI koI ziSyane asatya vacana ja priya thatuM hoya topaNa tevuM vacana kahevuM joIe nahi; kema ke te ziSyane asatya vacana priya che ane guru tenI puSTi kare, to te ziSya niHzaMka te prakAre anucita pravRtti karIne ahitane prApta kare, mATe guNavAna gurue koIka doSane kAraNe ziSyane asatya vacana priya hoya to paNa tenA cittanA AhvAda mATe tevuM vacana kahevuM joIe nahi ane je mahAtmAe potAnA prANanA nAzano saMbhava hovA chatAM asatya paNa priya na kahyuM, te dRSTAMta dvArA kahevAnI icchAvALA ahecha - gAthA: jIyaM kAUNa paNaM, turumiNidattassa kAliyajjeNa / avi ya sarIraM cattaM, na ya bhaNiyamahammasaMjuttaM / / 105 / / gAthArtha: jIvitanuM paNa=mUlya karIne surumiNi nagarImAM dattanI AgaLa kAlikAcArya vaDe zarIra tyAga karAyuM, paNa adharmayukta kahevAyuM nahi. II10pA. Tos: jIvanaM jIvaH prANadhAraNaM taM kRtvA paNaM mUlyaM, jIvitamapi vyayanIyaM vidhAyetyarthaH, turumiNyAM nagaryAM dattasturumiNIdattaH, tasya purata iti gamyate, kAlikAcAryeNa zarIramapi tyaktam, apizabdasya vyavahitasambandhAt cazabdAtsvAbhiprAyeNa, na punastyaktameva, na ca naiva bhaNitamuktam adharmasaMyuktaM sapApaM vacanamiti zeSaH, akSarArtho'yam / adhunA kathAnakam turumiNyAM dattanAmA dvijo mantrI rAjyam vazIkRtya jitazatrurAjaM ca niSkAsyAdhiSThitarAjyo bahuyAgAniSTavAn / anyadA kAlikAcAryA AgatA bhadrA mAtA prAha-'putra mAtulaM gatvA pazya / ' saharSa pramANaM kRtvA copaviSTaH dharmamAkarNayAmIti yAgaphalaM pRSTavAn gururAha-hiMsAdisAdhyo'dharmaH / sa prAha-yAgaphalaM kathaya ?, gururAha-hiMsA kugatihetuH / sa prAha-kimidamaprastutaM ?, gururAhayadyevaM narakapAtaH phalaM yajJAnAm / sa prAha-ko'tra pratyayaH ? gururAha-saptame'hni AsvAditAzuciH kumbhIpAkena pakSyasa ityayaM pratyayaH, sa prAha-tvaM kva yAsyasi ? gururAha-kRtadharmo divamiti, tataH sakrodhastanirodhakAn puruSAn vidhAya zodhitAzeSarAjamArgaH sthito'ntaHpraviSTaH, saptame dine bhrAntyA mArayAmi taM duSTazramaNakamiti nirgacchato rAjamArge'tivegitamAlAkAramuktA Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-105 puSpasthagitA'zvakhurAhatA praviSTA viSTA tadvadane, tadAsvAdanAjjAtapratyayatvAdutpannabhayo nivartitumArabdho'sau, tato viraktatvAdAnItajitazatrubhiH punargraho bhaviSyatItyAlocya gRhItaH sAmantaiH, pakvaH saha zvabhiH prakSipya kumbhe, vilapanmahAklezena gato narakaM gururapi pratipAlya paryAyaM gato divamiti, evamanyenApi parisphuTo dharmaH kathanIyaH / / 105 / / TIkArya : nIvAM. kathanIH | jIvana jIva prANanuM dhAraNa paNa=mUlya, tene karIne vinAzanIya jIvita paNa karIne, turumiNI nagarImAM datta e turumiNIdata tenI AgaLa kAlikAcAryathI zarIra paNa tyAga karAyuM, " zabdanuM vyavahita saMbaMdhapaNuM hovAthI, zabdathI svaabhiprAyathI tyAga karAyuM, paraMtu tyakta ja nathI arthAt A mane mAre topaNa mAre asatya kahevuM nahi, e prakAranA abhiprAyathI zarIra tyAga karAyuM, adharma saMyukta pApasahitanuM vacana, kahevAyuM nahi ja, A akSarArtha che. have kathAnaka che - turAmiNI nagarImAM datta nAme brAhmaNa maMtrI rAjyane vaza karIne ane jitazatru rAjAne uThADIne adhiSThita karAyuM che. rAjya jenA vaDe evo bahu yAgone karavA lAgyo, ekavAra tenA mAmA kAlikAcArya AvyA, mAtA vaDe kahevAyelo tenI pAse gayo. vaMdana karIne yAganuM phaLa pUchayuM. guru kahe che - dharma ahiMsA AdithI sAdhya che, te kahe che - yAganuM phaLa kaho, guru kahe che - hiMsA kugatinuM kAraNa che. te kahe che - zuM A aprastuta ? guru kahe che - jo e pramANe to yajJanuM phaLa narakamAM pAta che. te kahe che - ahIM kayo pratyaya =sAbitI ? guru kahe che - sAtamA divase khavAyelI che azuci evA kuMbhIpAka vaDe tuM pakAvAIza, A pratyaya che. te kahe che - tuM kyAM jaIza? guru kahe che - karAyelA dharmavALo devaloka jaIza, tethI krodhavALo evo temanA nirodhaka puruSone cokIdAra sainikone, karIne sApha karAyo che rAjamArga evo sAtamA divase bhrAntithI te duSTa zramaNane mAruM e pramANe rAjamArgamAM jatAne ativegavALo mALIthI mukAyelI puSpathI DhaMkAyelI azvanI burAthI UDelI viSTA tenA mukhamAM pravezI, tenA AsvAdanathI thayelA pratyayapaNAthI utpanna thayelA bhayavALA teNe pAchA pharavAno AraMbha karyo. tyArapachI viraktapaNuM hovAthI lavAyelA jitazatru vaDe vaLI duHkhe karIne grahaNa karavA yogya thaze, e pramANe vicArIne sAmaMto vaDe grahaNa karAyelo kUtarAonI sAthe kuMbhamAM nAMkhIne mahAklezathI vilApa karato pakAvAyelo narakamAM gayo. guru paNa saMyama paryAyane pAlana karIne devalokamAM gayA. A pramANe anya vaDe paNa spaSTa dharma kahevA yogya che. 7/105 bhAvArtha : niHspRhI munio dharmamAtramAM pratibaddha cittavALA hoya che, tethI dharmanI puSTi thAya tevuM vacana ja bole che. adharmanI puSTi thAya tevuM vacana kyAreya bolatA nathI. AthI koI zikArI susAdhune pUche ke Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-105-106 179 haraNa kaI dizAmAM gayuM che, tyAre jIvarakSA mATe mRSAvAda kare, tyAre paNa anya jIvanA hitanI ciMtAthI te prakAranuM vacana bole che. paraMtu potAnA svArtha khAtara ke nirvicArakatAthI bolatA nathI, AthI kAlikAcAryane datta nAmanA maMtrIe pUchyuM ke mArA yajJanuM phaLa zuM ? tyAre potAnA prANanI paNa ciMtA karyA vagara satya vacana kahyuM, paNa datta maMtrInA asatya vacananI puSTi thAya tevuM kahyuM nahi. ethI e phalita thAya ke jo guru kahe ke yajJa suMdara che, to temanA vacanathI te yajJanA pApanI anumodanA thAya. niHzukatAthI yajJanI pravRtti thAya, te sarvanA nivAraNa mATe kAlikAcArye ahiMsAthI sAdhya dharma che, hiMsA kugatino hetu che, tema kahIne yajJanuM phaLa narakapAta che, ema spaSTa kahyuM. A rIte te mahAtmAe potAnA asatya vacanathI adharmanI puSTi na thAya tevo yatna karyo. II10pA avataraNikA : yastvanyathA kathayettaddoSaM dRssttaantenaahavataraNikArya - je vaLI anyathA kahe=viparIta vacana kahe, tenA doSane daSTAMta dvArA kahe che - gAthA : phuDapAgaDamakaheMto, jaTThiyaM bohilAbhamuvahaNai / jaha bhagavao visAlo, jaramaraNamahoyahI Asi / / 106 / / gAthArtha : yathAsthita spaSTa ane pragaTa dharmane nahi kaheto bodhilAbhane haNe che. je pramANe bhagavAnano vizAla jarAmaraNa mahodadhi thayo. ll106 TIkA : sphuTaM vyaktaM varNaH, prakaTamanigUDhArthatayA, sphuTaM ca tatprakaTaM ceti samAsaH, tamakathayan yathAvasthitaM dharmamiti gamyate, kiM ? bodhilAbhaM pretya jinadharmaprAptirUpamupahanti nAzayati, kiMvat ? yathA bhagavato vIrasya vizAlo vistIrNo, jarAmaraNe eva bahutvAnmahodadhirjarAmaraNamahodadhiH sa AsIt / tathAhi-RSabhadevapautreNa marIcinA satA pravrajyAbhagnatayA kalpitatridaNDyAtmaveSeNa glAnAvasthAyAmasaMyatatayA sAdhubhirapraticaritatvAt karomi kiJcitsahAyamityabhiprAyeNa dharmopasthitaM kapilaM prati yaduktaM-kapila ! ihApi atrApi iti matsambandhini sAdhusambandhini cAnuSThAne dharmo'stItyarthaH, tanmAhAtmyAdasau naSTabodhiH saMsAre sAgaropamakoTAkoTI bhrAntaH pazcAd vardhamAnasvAmibhAvenotpanna iti / tadeSa bhAvibhavabhramaNatvAd vratAdacAlIt, anye tu na calantyeveti / / 106 / / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-10-107 TIkArya : 8 vyae >> vaceti | spaSTa=vaNa vaDe vyakta, pragaTa=atigUDhArthapaNAthI pragaTa ane spaSTa evuM te pragaTa, e pramANe samAsa che, tene nahi kahetA=spaSTa ane pragaTa evA yathAsthita dharmane nahi kahetA, bodhilAbhane=janmAMtaramAM jiladharmanI prAptirUpa bodhilAbhane, nAza kare che. konI jema nAza kare che ? je pramANe bhagavAna vIrano vizAla=vistIrNa, jarA-maraNa ja bahupaNuM hovAthI mahodadhi jarAmaraNamahodadhi te hato, te A pramANe - RSabhadevanA pautra marIci chatA evA tenA vaDe pravrajyA bhagnapaNAne kAraNe kalpita tridaMDyAtmaveSathI glAna avasthAmAM asaMtapaNAne kAraNe sAdhuo vaDe apraticaritapaNuM hovAthI koIka sahAyane karuM e abhiprAyathI dharma mATe upasthita thayelA kapila pratye je kahevAyuM - ahIM paNa mArA saMbaMdhI anuSThAnamAM ane A paNa sAdhu saMbaMdhI anuSThAnamAM dharma che, tenA mAhAbhyathI A=marIci, naSTa thayelA bodhivALA saMsAramAM koDAkoDI sAgaropama bhA. pAchaLathI vardhamAnasvAmI bhAvathI utpanna thayA, te kAraNathI A marIci, bhAvi bhavabhramaNapaNuM hovAthI vratathI calAyamAna thayA, bIjA vaLI calAyamAna thatA nathI ja. ll106 bhAvArtha : je mahAtmAo upadeza Ape che ke ziSyane anuzAsana Ape che, teo varNo vaDe spaSTa ane pragaTa arthavALA yathAsthita dharmane kahetA nathI, paraMtu je te bAhya kRtya karavAnuM kahe che athavA zrotAne dharmanA viSayamAM bhrama thAya tevuM kahe che, teo bodhilAbhano nAza kare che. jema vIra bhagavAne marIcinA bhavamAM kapilane aspaSTa zabdomAM kahyuM ke hAthatrapa e pramANe ahIM paNa che, tyAM bodhilAbhano nAza karIne vizAla saMsAranuM arjana karyuM, saMsAramAM paribhramaNanA bhayavALA gurue ke upadezake zAstramAM dRSTa hoya athavA pUrva puruSo pAsethI saMbhaLAyelo hoya ane yuktithI nirNAta hoya tevo spaSTa artha kahevo joIe, yathAtathA kahevuM joIe nahi, anyathA potAnA niHzuka pariNAmane anurUpa saMsAranI vRddhirUpa phaLanI prApti thAya che. 106aaaa avataraNikA : Aha ca avataraNikArya :vaLI, kahe che - gAthA : kAruNNaruNNasiMgArabhAvabhayajIviyaMtakaraNehiM / sAhU avi ya maraMti, na ya niyaniyamaM virAhiMti / / 107 / / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-107 gAthArtha : kArya, rudana, zRMgArabhAva, bhaya, jIvitanA aMtakaraNa vaDe sAdhu mare che arthAt mRtyuno svIkAra kare che, paNa potAnA niyamanI virAdhanA karatA nathI. 107aa TIkA - kAruNyAdibhirna ca naiva nijaniyamamAtmIyavrataM virAdhayanti khaNDayanti sAdhava iti sambandhaH / tatra kAruNyaM karuNAbhAvaH, ruditaM svajanAdivipralapitaM, zRMgArabhAvAH kAmotkocakAriNo yoSidAdibibbokAH, bhayaM rAjAdestrAsaH, jIvitAntakaraNaM prANaprahANasampAdanaM, kAruNyaM ca ruditaM cetyAdi dvandvaH tairanukUlapratikUlopasargarhetubhUtairapItyarthaH / api cetyabhyuccaye, mriyante tyajanti prANAn, na ca naiva nijaniyamaM virAdhayantIti / / 107 / / TIkArya : ruSamirna ... virAthIti kAruNya Adi vaDe nijaniyamanI AtmIya vratanI, sAdhuo virAdhanA karatA nathI=khaMDana karatA nathI, e pramANe saMbaMdha che, tyAM kAruNya karuNAbhAva che. rudita svajanAdithI vipralapita che, zRMgAra bhAvo=kAmanA ukekane karanArA strI AdinA cALAo, bhaya= rAjA AdithI trAsa, jIvitanuM aMtakaraNa=prANatyAganuM saMpAdana, kAruNya ane rudita ItyAdino dvanda samAsa che. anukULa-pratikULa upasarganA hetubhUta evA teo vaDe paNa=kAruNyAdi vaDe potAnA vratanI virAdhanA karatA nathI, ema avaya che. gapa e amyuccayamAM che, paraMtu prANono tyAga kare che, nija niyamanI virAdhanA karatA nathI ja. I107 bhAvArtha : susAdhu saMsAranA ucchedanA arthI che, tethI prANanA bhoge paNa potAnI lIdhelI pratijJAnuM samyagu pAlana kare che. kathaMcit bhAvanI vRddhimAM vighna thatuM hoya to apavAda sevIne paNa zamabhAvanI vRddhimAM yatna kare che, AthI hiMsaka prANIthI mRtyuno bhaya hoya tyAre samabhAvanI vRddhi thAya tema hoya to mRtyune svIkAre che ane samabhAvanI vRddhi azakya jaNAya tyAre bAhya virAdhanA karIne vRkSa Adino Azraya kare che, topaNa mAre zamabhAvanI vRddhimAM apramAdathI yatna karavo che, e rUpa potAnA vratanI virAdhanA karatA nathI evA mahAtmA koIne karuNAne vaza thaIne potAnA vratathI viparIta pravRtti karatA nathI. jema bhASAsamiti viSayaka Apela dRSTAMta anusAra koI mahAtmA mAtA-pitAne bodha karAvavA jatA hatA, mArgamAM bhIlanI pallI AvI, sAdhu pAse dhana haze tema mAnIne bhIle temane pallImAM rAkhela. keTalAka samaya pachI temane choDI dIdhelA, tyArapachI mahAtmA mAtA-pitAne bodha ApavA mATe AgaLa jAya che, tyAre teo jAna laIne AvatA sanmukha maLe che, chatAM teo pratye karuNAno bhAva karI kahetA nathI, AgaLa pallI che, paraMtu potAnA vratanI maryAdAnusAra sarva vikalpathI para potAnA cittane potAnA niyama Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-107-108 anusAra pravartAve che. vaLI svajana Adi vilApa kare temane vaza thaIne paNa potAnA niyamanuM ullaMghana karatA nathI. vaLI kAmane utpanna kare tevA zRMgArAdi bhAvone joIne paNa potAnA niyamanuM ullaMghana karatA nathI. vaLI rAjAdithI bhaya vartato hoya tyAre paNa potAnA vatanI maryAdAnuM ullaMghana karIne potAnA jIvitanuM rakSaNa karavA yatna karatA nathI, paraMtu zamabhAvanI vRddhi zakya hoya to prANanA bhoge paNa niyamanuM pAlana kare che. sAdhunAM sarva mahAvrato bhAvathI samabhAvanI vRddhine anurUpa yatna svarUpa che, tethI samabhAvanA rakSaNa mATe kvacit apavAdathI bAhya pravRttinA saMyoga anusAra ucita yatna kare topaNa paramArthathI potAnA niyamanI virAdhanA karatA nathI ane jeo karuNAdi bhAvone vaza thaIne te te prakAranI pravRtti kare che, teo avazya potAnA niyamanI virAdhanA kare che. ll10nA avataraNikA : tadevaM svayaM vratadADhyaM vidheyaM tadvati ca pramodaH kAryaH, sa hyatadvato'pi mahAphalaH, tathA caahavataraNitArtha : A rIte=gAthA-107mAM kahyuM e rIte, svayaM vratanuM daDhapaNuM karavuM joIe ane tadvAnamAM=Dha vratavALA puruSomAM, pramoda karavo joIe ane te=daDha vratavALAmAM pramoda, taDvALAne paNa=vrata vagaranA jIvone paNa mahAphalavALo che ane te prakAre kahe che - gAthA : appahiyamAyaraMto, aNumoyaMto vi suggaiM lahai / rahakAradANaaNumoyago migo jaha ya baladevo / / 108 / / gAthArtha : Atmahitane AcaratA ane anumodanA karatA sugatine pAme che, je pramANe rathakAra, dAnanI anumodanA karato mRga ane baLadeva. ll108|| TIkA : AtmahitaM svapathyaM tapaHsaMyamAdikamAcaran kurvan sugatiM svargAdikAM labhate, anumodayan ca dAnamAnasAbhyAM samarthayaMzceti bhAvaH / kiMvat ? rathakArastaddAnAnumodako mRgo hariNo baladevazcaite yathA sugatiM labdhavantaH, cazabdasya vyavahitasaMbaMdhAdityakSarArthaH / bhAvArthaH kathAnakagamyastaccedaMbaladevasya gRhItapravrajyasya viharatastadrUpadarzanAkSiptacittayA kayAcittaruNyA nijadArako ghaTabhrAntyA niyamya rajjvA kUpe'vatAritaH, taM dRSTvA'ho me rUpamanarthaheturato na yukto me grAmAdipraveza iti Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-108 sampradhAyATavyAM sa vijahAra / taddarzanadezanAbhyAM pratibuddhA bahavo'TavIsattvAH, mRgazcaiko'tibhaktatayA na mumoca tatpArzvam, anyadA samAyAto dArunimittaM rathakAraH, samupasthito bhikSArthaM bhojanakAle mAsapAraNako baladevaH, pratilabhayitumArabdhastena cintitaM kuraGgeNa puNyavAnayaM sulabdhamasya janma yo'muM mahAnubhAvaM pArayati lagnaH / atrAntare prabalapavanapreritArthacchinnataruNA nipatya vyApAditAH samutpannAstrayo'pi brahmaloke maharddhikavaimAnikabhAveneti / / 108 / / TIkArya : sAhiti ... bhAveneti | Atmahitane svapathya evA tapa-saMyama Adine, AcaratA sugatine prApta kare che ane anumodana karatA=dAna-mana dvArA samarthana karatA=dAnathI rathakAra ane manathI mRga samarthana karatA, sugatine prApta kare che, konI jema ? ethI kahe che rathakAra, tenA dAnano anumodaka mRga haraNa ane baLadeva A traNe jema sugatine prApta karI, 2 zabdano vyavahita saMbaMdha hovAthI baLadeva zabda pachI 2 zabdano saMbaMdha karela che, e pramANe akSarArtha che. bhAvArtha kathAnakagamya che ane te A che - grahaNa karAyelI che praayA jemanA vaDe evA vihAra karatA baLadeva muninA temanA rUpanA darzanathI AkSipta cittavALI koIka strI vaDe potAno bALaka ghaDAnI bhrAMtithI doraDAthI bAMdhIne kUvAmAM utArAyo, tene joIne aho ! mAruM rUpa anarthano hetu che. AthI gAma AdimAM pravezayukta nathI, e pramANe vicArIne aTavImAM vihAra karyo, temanA darzana ane dezanA vaDe ghaNA jaMgalanA prANIo pratibodha pAmyA. eka haraNa atibhaktapaNAthI tenA paDakhAne mUkato na hato. ekavAra rathakAra lAkaDAM mATe Avyo, bhojanakAla mAsanA upavAsanA pAraNAvALA baLadeva bhikSA mATe upasthita thayA. tenA vaDe rathakAra vaDe, vhorAvavAne mATe AraMbha karAyo, haraNa vaDe vicArAyuM - A puNyavAna che, Ano janma saphaLa che, je lagna thayelo A mahAnubhAvane pAraNuM karAve che, eTalAmAM prabaLa pavanathI prerAyelA ardha dAyelA vRkSa vaDe paDIne marAyelA traNe paNa brahma devalokamAM mahaddhi vaimAnikabhAvathI utpanna thayA. /108 bhAvArtha : jeo tapa-saMyama Adi svarUpa svapathya evuM Atmahita Acare che, teo svargAdine prApta kare che, jema balabhadra muni AtmAnA mohanAzane anukULa evA svapazya svarUpa tapa-saMyama AcaratA hatA, tenAthI pAMcamAM devalokane pAmyA. vaLI rathakAra balabhadra muninI pratye bhaktinI vRddhi thAya, te prakAre Atmahitane AcaratA dAna Ape che, tene paNa sugatinI prApti thaI ane sAkSAt tapa-saMyama AcaravA asamartha evo ane rathakAranI jema dAna ApavA mATe asamartha evo mRga rathakAranA dAnanI anumodanA karato sugatine pAmyo. AnAthI e phalita thAya ke sAkSAt Atmahitane anukULa AcaraNA karanArA mahAtmAnuM citta jema Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-108-109 mohanAzane anukULa svazakti anusAra prakarSavALuM che, tema dAnanI kriyA karanAra rathakAranuM paNa citta svazakti anusAra Atmahita karavA mATe prakarSavALuM che. vaLI dAnanI anumodanA karanAra haraNanuM citta guNo pratye tIvra pakSapAta thAya, tevI anumodananI pariNatimAM tIvra yatnavALuM che. tethI traNeya jIvomAM samAna rIte vIryano utkarSa hovAthI traNeya jIvo brahma devalokamAM mahaddhika deva tarIke utpanna thayA, tethI zaktinA prakarSathI kRtya sevavAno ke anumodanAno pariNAma vartato hoya to badhAnuM samAna phaLa prApta thAya che. II108 avataraNikA : tadevaM sadgocaramanumodanAmAtramapi mahAphalaM bhavati, asadviSayastu mahAklezo'pyanarthaka evetyAha 2avataraNikALuM: A rIte sadviSayaka anumodana mAtra paNa mahAphaLavALuM che. vaLI asadviSayavALo mahAkleza paNa anarthaka ja che ane e pramANe kahe che - gAthA : jaM taM kayaM purA pUraNeNaM aidukkaraM ciraM kAlaM / jai taM dayAvaro iha, kareMto to saphalayaM hutaM / / 109 / / gAthArtha : je pUrvamAM pUraNa vaDe cirakAla atiduSkara tetapa, karAyuM, jo ahIM jinazAsanamAM, dayApara evo tene karata to saphaLa thAta. II109ll TIkA : yattatkRtaM tapa iti zeSaH, purA pUraNeneti pUrvaMpUraNanAmnA zreSThinA atiduSkaraM ciraM kAlaM, yadi taddayAparaH saniha sarvajJazAsane sthito'kariSyattataH saphalamabhaviSyat, mokSAdisAdhakaM sampadyeta / kathAnakaM tAmalivad dRSTavyam / / 109 / / TIkArya :cata .... dRSTaTyam je te tapa karAyuM, e pramANe zeSa che. konA vaDe karAyuM ? ethI kahe che - pUrvamAM pUraNa nAmanA zreSThi vaDe je atiduSkara cirakAla tapa karAyuM, jo tenI dayApara chato Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-109-110 185 ahIM=sarvajJanA zAsanamAM rahelo, karata to saphaLa thAta mokSAdi sAdhaka thAta, kathAnaka tAmalinI jema jANavuM. 109aaaa bhAvArtha : pUraNa zreSThi bhadraka prakRtivALA hatA, AtmakalyANa mATe atiduSkara tapa karatA hatA. chatAM bhagavAnanA zAsananA paramArthanI prApti na hatI ane tenI mati tApasanA ajJAtadharmathI vAsita hatI, tethI sarvajJazAsananA vivekapUrvaka dayAvALA thaIne te tapa karyo nahi, tethI vizeSa phaLavALo na thayo, te rIte ja bhagavAnanA zAsanamAM sthUlathI sAdhupaNuM laIne kaSTone veThe che, jIvonI dayA kare che, topaNa sUkSma bodha nahi hovAthI sAdhu sarva AcaraNA dvArA kaI rIte nigraMthabhAva prasthita che, tenA paramArthane jANatA nathI, ethI nigraMthabhAvane anukULa baLa saMcaya thAya te prakAre tapa karatA nathI, teo atiduSkara tapa kare, topaNa emano mahAkleza pUraNanI jema anarthaka ja thAya abahu phaLavALo thAya ane je vivekasaMpanna zrAvaka che, te paNa bhAvasAdhunA nigraMthabhAvane jonArA che, tethI te nigraMthabhAvanI prApti thAya te rIte zakti anusAra sadA zrAvakadharmane pALIne zakti saMcaya kare che, teo paNa bhAvanA prakarSathI mahAphalane pAme che. AthI ja bhAvasAdhu evA baLadeva muni pratye bahumAna bhAvavALA rathakAra dAnanI kriyAmAtrathI paNa mahAphalane pAmyA ane haraNe paNa balabhadra muninA munibhAvanA paramArthane jANanAra ane rathakAranA dAnanA uttama pariNAmane jonAra hovAthI te dAnanI anumodanA mAtrathI sugatirUpa mahAphaLane prApta karyuM, ethI dharmakRtyamAM viveka balavAna kAraNa che ane vivekI jIvo tapa karIne sarvajJanA vacanAnusAra te prakAranI AtmAnI dayA kare che, teono tapa vizeSa phaLavALo bane che. II109 avataraNikA : sarvajJazAsanastho hi kAraNe'pavAde vartamAno'pi svazaktyodyacchannArAdhaka evetyaahavataraNitArtha : sarvajJazAsanamAM rahelo kAraNathI apavAdamAM vartato paNa svazaktithI udhama karato ArAdhaka ja che, ene kahe che - gAthA - kAraNanIyAvAse suTTayaraM ujjameNa jaiyavvaM / jaha te saMgamatherA, sapaDiherA tayA Asi / / 110 / / gAthArtha - kAraNathI nityavAsamAM atyaMta udhamathI yatna karavo joIe, je pramANe te saMgama sthavira tyAre saprAtihArya hatA. ll110ll Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 upadezamAlA bhAga-1/ gAthA-110-111 TIkA - ___ kAraNena kSINajaGghAbalatvAdinA nityAvAsa ekatra vasanaM, tasmin suSThutaramatizayenodyamena yatitavyaM yatnaH kAryaH, evaM hi kriyamANe yathA te saGgamasthavirAH saprAtihAryA devatAsampAdyAtizayavantastadAsan, tathAnye'pi bhavantIti gamyate / kathAnakaM prAkkathitamiti / / 110 / / TIkArya : sAra ... pravithimiti A kAraNathI =kSINa jaMghAbalavAdi kAraNathI, nitya AvAsa eka sthAne rahevuM, temAM atyaMta udyamathI yatna karavo joIe. A pramANe karAte chate=jaMghAbaLa kSINa thAya tyAre atyaMta udyamathI nityAvAsa thAya e rIte karAya chate, je pramANe te saMgama AcArya sthavira saprAtihAryA-devatAsaMpAgha atizayavALA, tyAre hatA, te pramANe anya paNa thAya che e pramANe jaNAya che. kathAnaka pahelAM kahevAyeluM che. 110nA bhAvArtha - susAdhue vItarAganA vacanAnusAra ucita kRtyo karIne niHsaMgatAnI prApti thAya tevo ja yatna karavo joIe, anya rIte yatna karavAthI tenuM kaSTamaya jIvana abahuphalavALuM thAya che. AthI ja kSINa jaMghAbala Adi kAraNo utpanna thayAM hoya tyAre sAdhue atyaMta udyamapUrvaka nityavAsamAM yatna karavo joIe. jethI eka sthAnamAM vasIne satata guNasthAnakanI vRddhimAM yatna thaI zake. phakta tyAM paNa jaMghAbala anusAra eka nagaramAM kSetranuM parAvartana Adi karIne kSetrano pratibaMdha TALavA yatna karavo joIe ane jeo zaktinA prakarSathI vihAramAM udyama kare che, teo vihAranA zramathI zrAMta thAya che ane kSINa jaMghAbaLa hovAnA kAraNe ane baLathI karAyelA vihArane kAraNe zArIrika klezone anubhave che, mAnasika svasthatAne prApta karI zakatA nathI ane bhagavAnanA vacanAnusAra te te bhAvomAM udyama karI zakatA nathI, temanI AcaraNA avivekamUlaka hovAthI viziSTa phalavALI thatI nathI ane vivekI evA saMgamAcArya te prakAre sthiravAsa karIne paNa devatAthI saMpAgha atizayavALA thayA, tema anya paNa sAdhuo bhagavAnanA vacanathI bhAvita thaIne te prakAre kare to temanA bhAvanA prakarSathI mahAnirjarAne prApta kare ane ativizuddhinI prApti kare to saMgamAcAryanI jema devatAsaMpAdya atizayavALA thAya. I11nA avataraNikA : vipryydossmaahavataraNikArya :viparyayamAM akAraNe sthiravAsamAM, doSane kahe che - Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-111 187 gAthA : egaMtaniyavAsI, gharasaraNAIsu jai mamattaM pi / kaha na paDihaMti kalikalusarosadosANa AvAe / / 111 / / gAthArtha : ekAMta niyatavAsI gharazaraNAdimAM jo mamatvane paNa kare to kema kali-kaluSa-roSa doSonA ApAtamAM na paDe ?=teo avazya te klezomAM paDe che. ll111il. TIkA : ekAntanityavAsino niSkAraNaM sarvadaikatravasanazIlAH, tathA gRhazaraNAdiSu bhavananIvAdiSu, AdizabdAd bandhujanAdiparigrahaH, kiM ? yadi mamatvamapi kurvantIti zeSaH, mameti nipAtaH, ahamasya svAmItyarthe vartate / tadbhAvastattvaM tadapi, AstAM svayaM karaNAdikaM, tadA kathaM na patiSyanti patiSyantyevetyarthaH / kva ? ityAha-kaliH kalahaH, kaluSaM pApaM, roSaH krodhaH, mAnAdyupalakSaNaM caitat, kalizca kaluSaM cetyAdi dvandvaH ta eva teSAM vA tajjanitatvAddoSAH kalikaluSaroSadoSAH, teSAM ya ApAto mIlakastasminniti / / 111 / / TIkArca - pAntanityavAsino .... kSitriti | ekAMta nityavAsIo=niSkAraNa eka sthAnamAM vasavAnA svabhAvavALA ane gRhazaraNAdimAMebhavAnIdrAdimAM, jo mamatvane paNa kare che Adi zabdathI baMdhujana AdinuM grahaNa che, mamatvamAM rahela mana e zabda nipAta che, huM Ano svAmI chuM, e arthamAM varte che, teno bhAva tatva=mamatva, te paNa kare che, svayaM karaNa Adi dUra raho svayaM gRha AdimAM kArya ta karatA hoya topaNa jo mamatva karatA hoya to kema patana pAmaze nahi ? arthAt patana pAmaze ja, kyAM patana pAmaze ? ethI kahe che - kali=kalaha, kaluSatrapApa, roSa=krodha ane A=krodha e, mAna AdinuM upalakSaNa che, kali ane kaluSa ItyAdi dvanda samAsa che, te ja=kali-kaluSaroSa te ja athavA teonuM jatitapaNuM hovAthI doSo che =kali-kaluSa-roSadoSo che, teono ApAta= milaka, temAM paDe che. ll111] bhAvArtha : je sAdhuo ekAMta nityavAsI che=niSkAraNa sadA eka sthAnamAM vasanArA che, kvacit AjubAjunAM sthAnomAM jaI Ave topaNa potAnA niyata sthAnamAM vasanArA che ane potAnA sthAnamAM samArakAmAdi kAryamAM mamatvane dhAraNa karanArA che ane baMdhujana AdimAM mamatvane dhAraNa kare che, teo sAdhuveSamAM hoya, kaSTo veThatA hoya, tapAdi bAhya kRtyo karatA hoya topaNa mamatvane kAraNe potAnA sthAnakRta ke Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-111-112 bhaktavargAdi kRta kalahane prApta kare che, potAnApaNAnI buddhine kAraNe pApanuM arjana kare che, prasaMge teno nAza Adi thAya to krodha-mAna Adi bhAvo kare che, te sarve klezanI prApti dvArA manuSyajanmane niSphaLa kare che, mATe kalyANanA arthI sAdhue vitarAganA vacananuM smaraNa karIne sarva udyamathI sarvatra mamatvano tyAga thAya te rIte navakalpI vihAra karavo joIe, potAnuM sthAna rAkhavuM joIe nahi ane baMdhujana ke bhaktavarga Adi pratye mamatvabuddhi dhAraNa karavI joIe nahi, jethI vItarAganA vacananA pAlanathI potAnuM citta vItarAgatulya thavAmAM yatnavALuM thAya. ll111aaaa avataraNikA - kimityetadevamata aahavataraNikArya : kayA kAraNathI A ekAMta nityavAsa, A pramANe cheHkali AdinuM kAraNa che ? AthI kahe che - gAthA : avikattiUNa jIve, katto gharasaraNaguttisaMThappaM / avi kattiyA ya taM taha, paDiyA asaMjayANa pahe / / 112 / / gAthArtha - jIvone kartana karyA vagara kevI rIte ghara-zaraNa-guti-saMsthApya thAya? vaLI kartana karIne ane karAvIne tene te pramANe karatA asaMyatonA pathamAM paDelA che. I112aaaaN TIkA - avikartya jIvAna, tarvAdInAM chedAdikamakRtvetyarthaH, kutaH ? gRhazaraNaguptisaMsthApyaM kartuM zakya naiveti zeSaH / tatra gRhaM sadanaM, zaraNaM nIvra, guptirvRtiH prAkArAdikA, gRhaM ca zaraNaM cetyAdidvandvaH, tAsAM saMsthApyaM samAracanIyaM patitAderityarthaH / ato'pi sambhAvyata etat, kartitvA svayaM, cazabdAkartayitvA ca paraijIrvAn, tad gRhAdikaM saMsthApyaM tathA ye kurvanti, te'saMyatAnAM gRhasthAnAM pathi mArge patitA bhavanti, tatkarmakAritvAdveSasya cAkiMcitkaratvAditi / / 112 / / TIkArya : visarca .... vara tvati jIvone kartana nahi karIne=vRkSa AdinA chedAdi nahi karIne, kaI rIte gRha-zaraNa-guptisaMsthApya karavAnuM zakya che ? arthAt nathI ja, tyAM gRha sadana che, zaraNa tIvra che, gupti prAkAra Adi killo Adi, vADa che, gRha ane zaraNa ItyAdi dvanda samAsa che. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-112-113 189 teonuM saMsthApya=paDelA AdinuM samAraNa, kaI rIte thaI zake ? arthAt hiMsA vagara thaI zake nahi, AthI paNa A saMbhAvanA karAya che, svayaM kartana karIne, 4 zabdathI bIjA vaDe jIvonuM kartana karAvIne gRhAdi saMsthApya che, te pramANe jeo kare che, teo asaMyatonA gRhasthonA, mArgamAM paDelA che; kema ke tenAM kAryo karavApaNuM che=gRhasthonAM kAryo karavApaNuM che. ahIM prazna thAya ke sAdhuveSamAM che, mATe gRhastha nathI ema kahI zakAze, ethI bIjo hetu kahe che - ane veSanuM akiMcitkarapaNuM che=nirarthakapaNuM che. In11aaaa bhAvArtha : gharanuM nirmANa jIvonI hiMsAthI thAya che, svayaM kare ke bIjA pAse karAve, topaNa gharanuM samArakAma vagere sarva kRtyo hiMsA vagara thatAM nathI, tethI je te pramANe nityavAsa kare che, gRhAdi rAkhe che, teo niyamA asaMyamamAM paDe che. kvacit tapa-tyAga Adi AcaraNA karatA hoya, sAdhvAcAra pALatA hoya topaNa gRhasthanI jema AraMbha-samAraMbhamAM pravRtta hovAthI asaMyata pathamAM paDelA che; kema ke veSamAtra akiMcitkara che. I11thA avataraNikA - na kevalaM gRhakarmANi yaterdoSAya, kiM tarhi ? ttsmbndhmaatrmpiityaahavataraNikArya : kevala gRhasthanAM karmo yatine doSa mATe nathI, paraMtu teno saMbaMdha mAtra paNa doSa mATe che, ene kahe che - gAthA - thevo'vi gihipasaMgo jaiNo suddhassa paMkamAvahai / jaha so vArattarisI, hasio pajjoyanaravaiNA / / 113 / / gAthArtha : thoDo paNa gRhasthano prasaMga zuddha yatine paMkane karmarUpI kAdavane prApta karAve che, je pramANe vAstaRSi pradhota rAjA vaDe hasAyA. I113I. TIkA : stoko'pi gRhiprasaGgo gRhasthasambandho yateH sAdhoH zuddhasya nirmalasya paGa malamAvahati sampAdayati dRSTAntamAha-yathAsau vArattakaRSiH pradyotanarapatinA, tathAnyo'pi gRhisambandhAjjAtamAlinyo hasyata ityupanayaH, kathAnakaM punaratra Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190. upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-113 suMsumAranagare dhuMdhumArarAjasutayA aGgAravatyA vAde tiraskRtaniSkAsitayA parivAjikayA darzitatadrUpA''kSiptacittena dUtapreSaNA'dAnAkruddhanojjayinyA Agatya caNDapradyotarAjena ruddhaM tanagaraM, viSaNNena rAjJA kimatra bhaviSyatIti pRSTo naimittikaH, sa prAha-nirUpya kathayAmi, tato gato'sau nimittagrahaNArthaM, trAsitAni tena ramamANAni DimbharUpANi, itazca vArattakanAmA munistatraiva nAgagRhe sthita AsIt, tanmUlaM gatAni kathaJcittAni, tenoktaM-mA bhaiSuriti, itareNApi zrutaM tadvAkyaM, kathitaM ca rAjJaH, gRhItvA tadarthaM jAtAvaSTambhena tena datvA'vaskandaM gRhItazcaNDapradyotaH, AnItazca svagehamuktazca kimidAnIM bhavataH kriyate ? sa prAha-yadbhavadgRhamAgatAnAM yujyate tatkuru ? tato vazIkRteSu nIceSu kRpAvantaH santa ityAlocya dattA aGgAravatI tasmai / sa tayA saha bhramannagare'lpasAmagrIkaM tadavalokya tAM pRSTavAn kathamahaM gRhIta iti, sA prAha-nimittabalena, sa prAha-kathaM ?, tataH kathitastayA munivRttAntaH / anyadA sa vArattakamunirdarzitastayA tasya, tato'sau lokasamakSaM hAsagarbhaM tamabravIt naimittakakSapaka ! namaste / tataH kva mayA nimittaM prayuktamityupayukto munirjanmaprabhRti svAparAdheSu, AH / jJAtaM dAraka ! mA bhIrdAnamiti / tato jAtapazcAttApo datvAlocanAM pratikrAnta iti / / 113 / / TIkArya : stoDa ... nidrAnta ti | thoDo paNa gRhasthano prasaMga gRhasthano saMbaMdha, zuddha yatine= nirmaLa sAdhu, kAdavamala, saMpAdana kare che, dagaMtane kahe che - je pramANe A vArattaka RSi pradyota narapati vaDe hasAyA, te pramANe anya paNa gRhasthanA saMbaMdhathI thayelA mAlityavALA hasAya che, e pramANe upAya che. kathAnaka vaLI ahIM che - susumAra nagarathI dhuMdhumAra rAjAnI putrI aMgAravatI vaDe vAdamAM tiraskAra karAyelI ane pachI kADhI mukAyelI parivAjikA vaDe dekhADAyelA tenA rUpathI AkSipta cittavALA dUtanuM mokalavuM, nahi ApavAthI krodhavALA thayelA caMDapradyota rAjA vaDe ujjayinIthI AvIne tenuM nagara ruMdhAyuM, viSAda pAmelA rAjA vaDe ahIM zuM thaze? e pramANe naimittika puchAyo. te kahe che - joIne kahuM chuM ane tyAra pachI nimitta grahaNa mATe tenA vaDe ramatA bALako trAsa pamADAyA ane A bAju vArattaka nAmanA muni tyAM ja nAgagRhamAM rahelA hatA, te bALako koIka rIte tenI pAse gayA. te muni vaDe kahevAyuM. bhaya na pAmo, itara vaDe paNa=naimittika vaDe paNa, te vAkya saMbhaLAyuM, te rAjAne kahevAyuM. tenA arthane grahaNa karIne thayelA avakhaMbhavALAnizcayavALA, tenA vaDe humalo karIne caMDapradyota grahaNa karAyo, potAnA ghare laI javAyo ane kahevAyo - hamaNAM tamAruM zuM karAya?te kahe che - je tamArA ghare AvelAnuM karAya te mAruM karAya. tethI vaza karAyelA nIcAmAM saMto kRpAvALA hoya che, e pramANe vicArIne tene aMgAravatI apAI, teNI sAthe nagaramAM bhamatA teNe alpa sAmagrIvALA te nagarane joIne teNIne pUchyuM - huM kevI rIte grahaNa karAyo ? teNI kahe che - nimittanA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-113-114 191 baLathI. te kahe che - kevI rIte? tethI teNI vaDe munino vRttAMta kahevAyo. ekavAra teNI vaDe vArattaka muni dekhADAyA. tethI A=caMDa pradyota, hAsya che garbhamAM jene evuM lokonI samakSa tene kahe che - he naimittika zramaNa ! tamane namaskAra karuM chuM. tethI mArA vaDe kyAM nimitta prayoga karAyo ? e pramANe munie janmathI mAMDIne potAnA aparAdhomAM upayoga mUkyo : jaNAyuM. AthI bALakane nimitta apAyuM, tethI thayelA pazcAttApavALA AlocanA karIne pAchA pharyA=pApathI pAchA pharyA. 7/113/ bhAvArtha - vArattaka RSi niHspRhI muni hatA. atizaya niHspRha thavA mATe prAyaH sadA dhyAnamAM rahIne ekalA vicaratA hatA ane jinavacanathI atyaMta bhAvita hatA, tethI e prakAranI vacanasiddhivALA hatA, jyAre caMDapradyota sAme rAjAno jaya thaze ke nahi, tene jANavA mATe naimittike bALakone bhayabhIta karyA, te bALako doDIne muni pAse gayA. munie kahyuM - bhaya pAmo nahi, eTalo mAtra snehano prasaMga munine prApta thayo, tethI sarva prakAre zuddha saMyama pALanArA te mahAtmAne te aMzamAM saMyamanI azuddhinI prApti thaI ane tenA kAraNe caMDapradyota vaDe hasAyA. tethI je susAdhu che, chatAM gRhastha pratye leza paNa sneha saMbaMdha rAkhe che, teo vivekI puruSo pAse hAsyapAtra bane che; kema ke gRhasthanA saMbaMdhathI potAnuM cAritra malina kare che. ll113. avataraNikA : tadayaM sAmAnyena gRhasthasambandhe doSo'bhihitaH, adhunA vizeSato yuvtismbndhmvetyaahavataraNitArtha : te kAraNathI gRhasthanA saMbaMdhamAM sAmAnyathI A doSa kahevAyo pUrvagAthAmAM kahyuM te doSa kahevAyo. have vizeSathI strInA saMbaMdhane AzrayIne kahe che - gAthA - sabbhAvo vIsaMbho, neho raivaiyaro ca juvaijaNe / sayaNagharasaMpasAro, tavasIlavayAiM pheDejjA / / 114 / / gAthArtha : yuvatijananA viSayamAM sadbhAva sAdhunI vasatimAM akALe AvavuM, vizvAsa, sneha, ratino vyatikara, svajana-ghara viSayaka saMprasAra-vArtAlApa, he ziSya !tArA zIlavatone nAza karaze. ll114ll TIkA : sadbhAvastAsAmakAle vasatau vidyamAnatA, vizrambho vizvAsaH, sneho rAgaH, rativyatikaro madanotkocakArikathAprabandhaH, cazabdo'nukteGgitAdisamuccayArthaH / yuvatijane strIlokaviSaye, Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-114-115 tathA svajanagRhasaMprasAro bandhuviSayo bhavanaviSayazca / tAbhiH saha paryAloca ityarthaH, kiM ? tapaHzIlavratAni 'pheDejja tti' nAzayet, tatra tapo'nazanAdi, zIlamuttaraguNAH, vratAni mUlaguNAH, yadi vA he ziSya ! tava zIlavratAni nAzayediti / / 114 / / TIkArya : samAvaH ... nAziita | yuvatijanamAM strIlokanA viSayamAM, sadbhAva=vasatimAM akALe teNIonI vidyamAnatA, vizramma=vizvAsa, sneha=rAga, rativyatikara=kAmane pragaTa karanArI kathAno prabaMdha, 2 zabda anukta evA iMgitAdinA samuccaya arthavALo che ane svajana ane gharano saMprasAra= strIonA baMdhunA viSayavALo ane gharanA viSayavALo teNIonI sAthe paryAloca arthAt pRcchA Adi, zuM tapa-zIla vratone nAza kare ? tyAM tapa anazana Adi che, zIla uttaraguNo che, vrato mULaguNo che athavA he ziSya ! tArAM zIlavratone nAza karaze. ll114 bhAvArtha : susAdhue gRhasthanI sAthe alpa paNa snehano prasaMga na karavo joIe, temAM vArattaka RSinuM dRSTAMta batAvyuM. have vizeSathI sAdhue strInA saMsargathI atyaMta dUra rahevuM joIe. te batAve che; kema ke vArattaka RSine to gRhasthanA prasaMgathI alpa malinatAnI prApti thaI, paraMtu strInA paricayathI to saMyama sarvathA nAza pAme che, mATe susAdhue temanI vasatimAM akAle strIonA sadbhAvano parihAra karavo joIe. strIo to na Ave, sAdhvI paNa akAle na Ave te rIte zIlanuM rakSaNa karavuM joIe. saMyamanA prayojanathI ke tattva sAMbhaLavAnA prayojanathI Ave te teno kAla che, paraMtu rAtre na Ave, divase paNa je te samaye tenA Agamanano parihAra karavo joIe, anyathA te saMbaMdhane kAraNe sAkSAt kAmanI vicAraNA na Ave topaNa parasparano kaMIka vizvAsa, kaMIka sneha ityAdi thAya, jenAthI sAdhunA saMyamano nAza thAya. vaLI sAdhue strIo sAthe AtmIyatAthI vizvAsa thAya, tenAthI paNa dUra rahevuM joIe. snehano pariNAma ke kAmane pragaTa kare tevA vArtAlApAdino paNa parihAra karavo joIe. vaLI strIonA svajana Adi viSayaka ke gharaviSayaka koI prasaMgamAM vArtAlApa karavo joIe nahi. jo sAdhu te sarvano parihAra na kare to tenAM tapa-zIla-vato Adi sarva kramasara nAza pAme che, mATe bAhya AcaraNAthI saMyamanI kriyAo thatI hoya topaNa aMtaraMga pariNatithI te te prakAranA snehanA bhAvonI puSTi thavAthI grahaNa karAyeluM saMyamajIvana paNa sarvathA niSphaLa bane che. I114 avataraNikA : anyacca avataraNitArtha - ane bIjuM sAdhue zuM na karavuM joIe ? te batAve che - Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-115 193 gAthA - joisanimittaakkharakouyaAesabhUikammehiM / / karaNANumoyaNehi ya, sAhussa tavakkhao hoi / / 115 / / gAthArtha : jyotirka-nimitta-akSara-kautuka-Adeza-bhUtikarmathI ane karAvaNa ane anumodanathI sAdhunA tapano kSaya thAya che. ll115ll TIkA : jyotiSkaM grahagaNitaM, nimittaM horAjJAnAdi, akSarANi mAtRkAdIni, kautukaM snapanAdi, Adeza= etadbhaviSyatItyAdinirNayakaraNaM, bhUtikarma rakSArthaM bhUtikriyA, mantrAdyupalakSaNaM caitat, jyotiSkaM ca nimittaM cetyAdi dvandvaH, tairaviSaye svayaM prayujyamAnaiH kAraNA'numodanAbhyAM ca, teSAM kiM ? sAdhostapaHkSayo bhavati, anazanAditapaH kurvato'pi tanniratasya tannazyati viruddhatvAdityarthaH / tadidaM vijJAya Adita eva evaMvidhAnuSThAnaiH saGgo na kAryaH sa hi duranta iti / / 115 / / TIkArca - cotirdhA . duranta ti | jyotiSka grahanuM gaNita, nimitta=orAjJAnAdi, mAtRkAdi akSaro, kautuka=snAnAdi, Adeza="A thaze' ItyAdi nirNayanuM karaNa, bhUtikarma=rakSA arthe bhUtikriyA, ane A=bhUtikarma, maMtrAdinuM upalakSaNa che. jyotiSa ane nimitta ItyAdi dvanda samAsa che, teothI= aviSayamAM svayaM prayoga karAtA jayotiSka AdithI, kAraNa ane anumodanA dvArA=teonA karAvavA ane anumodanA dvArA, sAdhunA tapano kSaya thAya che. anazana Adi tapa karatA chatAM paNa AmAM virata sAdhuno teetapa, nAza pAme che; kema ke viruddhapaNuM che-tapa asaMgabhAvane anukULa yatna svarUpa che ane jyotiSka Adi saMgane anukULa yatna svarUpa che, ethI viruddhapaNuM hovAthI tapa nAza pAme che, ema avaya che. te A jANIne=gAthAmAM je kahyuM te A jANIne, AdithI ja=saMyama jIvananA prAraMbhathI ja, AvA prakAranAM anuSThAnonI sAthe saMga karavo joIe nahisAdhue jyotiSka AdimAM yatna karavo joIe nahi, hiM=je kAraNathI, te=jyotiSka AdimAM yatna, duraMta che-kharAba phaLavALo che. ll11pA. bhAvArtha : koI sAdhu jyotiSka, nimitta Adi pravRtti svayaM karatA hoya, koI svayaM na karatA hoya, paraMtu ziSyAdine te prakAre karAvatA hoya athavA svayaM karatA-karAvatA na hoya, paraMtu koI karatA hoya tene joIne te ucita che, tevo alpa paNa pariNAma kare to anumodanAnI prApti thAya ane saMyama jIvananA nAzanA Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-115-116 aMgabhUta jyotiSka AdimAM leza paNa karaNa-karAvaNa-anumodanano pariNAma te saMganI vRddhi svarUpa che, tethI saMganA ucchedanA kAraNabhUta vivekapUrvaka karAyelA tapano paNa te nAza karanAra bane che. tethI koI sAdhu saMgathI para thavA mATe ucita vivekapUrvaka anazanAdi tapa karatA hoya ane tenA dvArA AtmAne bhAvita karIne asaMgabhAvanA baLano saMcaya karatA hoya, chatAM koIka nimitte jyotiSThAdi viSayaka traNamAMthI koIpaNa prakArano pariNAma thAya, tyAre te sAdhumAM bAhya padArthonA saMgano pariNAma pragaTe che. jethI tapa karIne je kAMI asaMga zaktino saMcaya karela, teno kSaya thAya che, mATe kalyANanA arthI sAdhue jyotiSka Adi kRtyothI dUra ja rahevuM joIe. l/11paNA avataraNikA : Aha cavataraNitArtha - ane kahe che - gAthA : jaha jaha kIrai saMgo, taha taha pasaro khaNe khaNe hoi / thevo vi hoi bahao, na ya lahai dhiI niraMbhaMto / / 116 / / gAthArtha - je je prakAre saMga kare che, te te prakAre kSaNe kSaNe prasara thAya che te te prakAranI atipravRtti rUpa asara thAya che, thoDo paNa saMga ghaNo thAya che, nirodha karAto guru AdithI virodha karAto, dhRtine pAmato nathI. ll116ll TIkA : yathA yathA kriyate saGgaH sambandho duranuSThAnairiti gamyate, tathA tathA prasaro'tipravRttirUpaH kSaNe kSaNe'parApare kAlalave bhavati gADhataraM vardhata ityarthaH / bahuH khalvevaM svalpastu na doSAya iti yo manyeta taM pratyAha-stoko'pi bhavati bahuH, pramAdasyAnAdibhavAbhyastatvAt / sa cAzaktaH, pazcAnna ca naiva labhate dhRtiM svasthatAM nirudhyamAno nivAryamANo gurvAdibhiriti / / 116 / / TIkArya : yathA yathA .. miiita cheje je prakAre saMga karAya che--duranuSThAno sAthe saMbaMdha karAya che=saMyamanI vRddhinuM kAraNa na bane, tevI AcaraNA sAthe sAdhu saMbaMdha kare che, te te prakAre kSaNe kSaNe apara apara kAlalavamAM, ati pravRttirUpa prasara gADhatara vadhe che-te te pravRtti vagara jIva rahI na zake Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-116-117 15 tevo pariNAma sthira thAya che. bahu A prakAre che-doSarUpa che, paraMtu svalpa saMga doSa mATe nathI, e pramANe je mAne che, tenA pratye kahe che - thoDo paNa bahu thAya che=pramAdanuM anAdi bhava abhyastapaNuM che ane te=saMga karanAra sAdhu Asakta thAya che. pAchaLathI virodha karAto guru Adi dvArA nivAraNa karAto, svasthatArUpa vRtine prApta karato nathI ja. I116il bhAvArtha - sAdhue saMyamanI vRddhinA kAraNarUpa ucita pravRttine choDIne anya koI anuSThAna sAthe saMga karavo joIe nahi, paraMtu AtmAnI asaMga pariNati vRddhi pAme tevo ja yatna karavo joIe. Ama chatAM koIka sAdhu je je prakAre bAhya anuSThAnomAM saMga kare che arthAt lokano paricaya Adi bAhya pravRttino saMga kare che, tema tema dareka kSaNe te pravRtti karavAno pariNAma gADhatara bane che; kema ke jIvano prasAda svabhAva anAdi abhyasta che, tethI thoDo paNa bAhya pravRttino saMga kramasara vadhato jAya che ane jyAre te pravRtti karavAno pariNAma atyaMta sthira thAya tyAre koI gItArtha guru Adi te prakAranI pravRttinuM nivAraNa kare topaNa te prakArano saMgano pariNAma daDha thayelo hovAthI te anuSThAna vagara te jIva dhRti pAmato nathI, mATe susAdhue AtmAnA asaMga pariNAmanI vRddhi thAya te rIte traNa guptiothI gupta thaIne sadA yatna karavo joIe, anyathA alpa mAtrAmAM te te saMganI pariNati kyAreka kyAreka kare topaNa te prakAranI pravRtti pratye jIvanuM valaNa kramasara vRddhi pAmaze, je saMyama jIvananA vinAzanuM prabaLa kAraNa banaze. II11aaaa avataraNikA - kathaM svalpo'pi saGgo bhurbhvtiityaahavataraNitArtha - kevI rIte svalpa paNa saMga bahu thAya che ? ethI kahe che - gAthA - jo cayai uttaraguNe, mUlaguNe vi acireNa so cayai / jaha jaha kuNai pamAyaM, pilijjai taha kasAehiM / / 117 / / gAthArtha : je uttaraguNono tyAga kare che, te svalpakALathI mUlaguNono paNa tyAga kare che. jema jema pramAda kare che, tema kaSAyothI pIDAya che. II117nA TIkA :yastyajati uttaraguNAn piNDavizuddhyAdIn, mUlaguNAnapi prANAtipAtaviramaNAdIn, acireNa Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-117 svalpakAlena sa tyajati, yato yathA yathA karoti pramAdaM zaithilyaM preryate svaguNebhyaH pracyAvyate labdhAvakAzatvAt tathA kaSAyaistathaiva pramAdavadvIpsayA sthitA ye krodhAdayastairityarthaH / / 117 / / TIkArca - vacanati .... cartha che je sAdhu piMDavizuddhi Adi uttaraguNono tyAga kare che, te sAdhu acirathI=svalpakALathI, mUlaguNono paNa tyAga kare che, je kAraNathI je je prakAre pramAda=zaithilya kare che=saMyamamAM zaithilya kare che, te prakAre=te te prakAre, kaSAyo vaDe svaguNothI pracyAvana karAya che; kema ke labdhaavakAzapaNuM che, te prakAre ja pramAdanI jema vIsA hovAne kAraNe tathA tathA be vakhata grahaNa hovAne kAraNe, je je krodhAdi rahelA che, teo vaDe pracyAvana karAya che, ema saMbaMdha che. ll11nA bhAvArtha : susAdhu asaMgabhAvanI vRddhi mATe pAMca mahAvrato rUpe mUlaguNo ane piMDavizuddhi Adi uttaraguNonuM satata samyagu sevana kare che, tethI satata svabhAvaprANanuM rakSaNa karIne mULa-uttaraguNone atizaya atizayatara prApta kare che, Ama chatAM pramAda doSane kAraNe te sAdhu koIka nimitte piMDavizuddhi Adi uttaraguNone tyAga kare tyAre mULaguNo vidyamAna rahe che, chatAM jo te sAdhu uttaraguNanI azuddhithI nivartana na pAme to alpakALamAM mULaguNono tyAga thAya che; kema ke piMDavizuddhi AdinA tyAgane kAraNe AtmAmAM je saMganA pariNAmo thayA, te pratidina vadhatA hovAthI sAkSAt AcaraNAthI mULaguNono tyAga nahi hovA chatAM te sAdhu te prakAranI saMganI pariNatine pAme che, tethI bhAvathI mULaguNa rahita bane che. jema gRhastha dhanAdinA saMgavALA che, tema te sAdhu dehanI anukULatAnA saMgavALA thAya che. tethI piMDavizuddhi AdimAM upekSA kare che ane te dehanI zAtAno saMga te prakAre puSTa puSTatara thAya tyAre potAnA SakAyanA pAlanano pariNAma ane kaSAyathI AtmAnuM rakSaNa karavAno yatna nAza pAme che. tethI te sAdhu mULaguNa rahita bane che. uttaraguNanA tyAgathI mULaguNanA abhAvanI prApti kema thAya che, temAM yukti batAve che - jIva je je prakAre saMyamamAM zaithilyarUpa pramAdane kare che, te te prakAre labdhaavakAzavALA krodhAdi kaSAyo vRddhi pAmIne jIvane guNathI pracyAvana kare che. jema prathama bhUmikAmAM dehanA kaMIka mamatvanA kAraNe piMDa azuddhinuM sevana thayuM, tethI kaSAyanI kaMIka vRddhi thaI ane pratidina te prakAre piMDanI azuddhinA baLathI kaSAyonI vRddhi thatI rahe to anya kaSAyonA tirodhAnapUrvaka saMjvalana kaSAyamAM vartatA muni kramasara apratyAkhyAnAdi kaSAyonA udayane prApta kare che. jenAthI mULaguNono nAza thAya che; kema ke saMjvalananA udayathI aticAronuM sevana thayeluM ane te aticAro vRddhi pAmIne apratyAkhyAnAdi kaSAyonA udayanuM kAraNa banyA, tethI sAdhu mULaguNa rahita thAya che. I11nA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-118 avataraNikA : vyatirekamAha avataraNikArya : vyatirekane kahe che=svalpa paNa saMga karyA vagara jeo dhRtibaLathI asaMgamAM jAya che, temano mULaguNathI pAta thato nathI, e rUpa vyatirekane kahe che gAthA: 197 jo nicchaeNa giues, dehaccAe vi na ya dhiiM muyai / so sAhei sakajjaM, jaha caMDavaDiMsao rAyA / / 118 / / gAthArtha H je sAdhu ke zrAvaka nizcayathI=dRDha saMkalpathI, grahaNa kare che=potAnI bhUmikA anusAra ucita anuSThAna grahaNa kare che ane dehanA tyAgamAM paNa dhRtine mUkatA nathI, te svakAryane sAthe che, je pramANe caMdrAvataMsaka rAjA. 118|| TIkA H yo nizcayena gADhaM gRhNAti sadanuSThAnamiti zeSaH, tathA dehatyAge'pi zarIravyaye'pi sati na ca naiva dhRtiM muJcati, sa sAdhayati svakAryaM niSpAdayatyAtmaprayojanaM, kiMvadityAha-yathA candrAvataMsako rAjA, tathA hi upoSitaH sa rAtrau yAvat pradIpaH prajvalati tAvanmayA sthAtavyamiti pratijJAya kAyotsargeNa sthitavAn, dAsIdArikayA tu kathaM svAmyandhakAre sthAsyatItyabhiprAyeNA'parA'paratailaprakSepeNa sarvarajanI prajvAlitA / tataH zarIrasaukumAryAdupakrAntAyuSko'calitasaddhyAno gato devalokamiti / / 118 / / : TIkArtha yo nizcayena vevanomiti / / je sAdhu nizcayathI=aMtaraMga dRDha pariNAmathI, gADha sadanuSThAnane grahaNa kare che ane dehanA tyAgamAM paNa=zarIrano nAza thaye chate paNa, dhRtine mUkatA nathI, te svakAryane=Atmaprayojanane, niSpAdana kare che, konI jema ? ethI kahe che je pramANe caMdrAvataMsaka rAjA. te A pramANe - upavAsavALA te=caMdrAvataMsaka rAjA, rAtrine viSe 'jyAM sudhI dIvo baLe che, tyAM sudhI mAre rahevuM' e pramANe pratijJA karIne kAyotsarga vaDe rahyA, dAsaputrI vaDe vaLI svAmI aMdhakAramAM kevI Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-118-119 rIte raheze ? e prakAranA abhiprAyathI bIjuM-bIjuM tela nAkhavA vaDe AkhI rAtri dIvo saLagato rakhAyo, tethI zarIranA sukumArapaNAne kAraNe pUrA thayelA AyuSyavALA devalokamAM gayA. ll118 bhAvArtha : je sAdhu ke zrAvaka svabhUmikAnuM ucita anuSThAna svIkArIne te anuSThAnanA baLathI asaMgamAM javA yatna kare che, teo te te anuSThAna dvArA kaSAyonA unmelanamAM yatna kare che athavA vitarAganA guNone sparzavA yatna kare che ane koIka rIte viSama saMyogo prApta thAya topaNa dehano tyAga karIne paNa svIkArAyelA anuSThAnamAM dhRtino tyAga karatA nathI teo svakAryane sAdhe che arthAt manuSyabhavanI kAyAno tyAga thAya topaNa daDha saMkalpabaLanA saMskArone kAraNe ane tenAthI baMdhAyelA zreSTha puNyane kAraNe janmAMtaramAM yogasAdhaka sarva zreSTha sAmagrIne prApta kare che. jema caMdravartasaka rAjA rAtre abhibhava kAyotsargamAM rahelA ane saMkalpa karelo ke "jyAM sudhI A dIvo baLaze, tyAM sudhI kAyotsargamAM rahIne zubha ciMtavana karIza ane dRDha pratijJAvALA te mahAtmA jyAre temanI dAsI dIvAmAM tela pUrIne AkhI rAtri dIvo baLato rAkhe che, tyAre potAnI pratijJA anusAra zubha ciMtavanano tyAga karyA vagara maraNa prApti sudhI aMtaraMga udyamavALA rahyA. tethI zreSTha devalokanI prApti thaI, tema je sAdhu nigraMthabhAvamAM javA mATe daDha pratijJA karIne tenA rakSaNa mATe saMyamanI ucita kriyAo kare che, teo saMyamakALamAM bhAvathI nigraMthabhAva prApta na thayo hoya topaNa guNasthAnakanI vRddhi dvArA svaparAkramanA baLathI sukhapUrvaka nigraMthabhAvane prApta kare che. jethI saMsAra parimitikaraNarUpa svaprayojananI siddhi thAya che. II118 avataraNikA :kiJca avataraNikArya - vaLI vRtivALA puruSo svIkAryane sAdhe che. teno samuccaya karatAM kahe che - gAthA : sIuNhakhuppivAsaM, dussejjaparIsahaM kilesaM ca / jo sahai tassa dhammo, jo dhiimaM so tavaM carai / / 119 / / gAthArtha : zIta-uSNa-sudhA-pipAsA duzacyA pariSadane ane klezane je sahana kare che, tene dharma thAya che ane je dhRtimAna che, te tapane seve che. ll119ll TIkA : zItaM himam, uSNo dharmaH, kSudhA bubhukSA, pipAsA tRT, eSAM samAhAradvandvaH, tat, tathA duHzayyA Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-119-120 nimnotratA zayanabhUmiH, parISahA nAnArUpAH pIDAH, atrApi sa eva dvandvaH, tat, tathA klezaM divyAdikRtopasargarUpaM, cazabdaH samuccaye, yaH sahate kSamate tasya dharmo bhavati, na caitadavizeSeNocyate, kiM tarhi ? yo dhRtimAn niSpakampacittaH sa tapaH zItAdisahanaklezAdikaM caratyanutiSThati / anyasyAtahetutvena dharmakSatikAritvAditi / / 119 / / TIkArca - zItaM . varitnAiita | zIta=hima, uSNa=dharma=parasevo, sudhA-bumukSA, pipAsA-tRSA, Amato samAhAra dvanda samAsa che, te=zIta-uSNa-sudhA-pipAsArUpa che, ane duHzayyA=lIcI-UMcI zayana-bhUmi, pariSado judA judA rUpavALI pIDA, ahIM paNa=duHzayyA ane pariSahamAM paNa, te ja dvanda samAsa che, te=duzadhyA ane pariSaha ane kleza=deva AdithI karAyelA upasargarUpa kleza, je sahana kare che, tene dharma thAya che. 2 zabda samuccayamAM che ane A=je sahana kare che, tene dharma thAya che e, avizeSathI kahevAtuM nathI, to zuM ? je dhRtimAniSpakaMpa cittavALo che te, tapanekazItAdi sahana ane kAyakleza Adi tapane, seve che; kema ke anyanuM dhRti vagaranA jIvonA zItAdi sahana AdinuM, ArtadhyAnAdi hetupaNuM hovAthI dharmanI kSati karavApaNuM che arthAt vRti vagaranA jIvo zItAdi sahana kare, tenAthI dharmanI hAni thAya che. ll119. bhAvArtha - jeo saMyama jIvanamAM zIta-uSNa Adi pariSahone seve che ane klezarUpa upasargone sahana kare che, teone sarvatra asaMga pariNatirUpa dharma pragaTa thAya che. vastutaH zItAdi sahana karavA mAtrathI dharma thato nathI, paraMtu jeo dhRtimAna che, teo zItAdi pariSahakAlamAM paNa potAnA asaMga bhAvanI vRddhi thAya, te prakAre yatna karavA samartha che. teone potAnI dhRtinA baLathI ane te prakAranA pariSaha-upasarganA baLathI nirjarAne anukULa tapanI prApti thAya che ane jeomAM aMtaraMga nikhUkaMpatArUpa dhRti nathI, teo zItAdine sahana kare che ane zItAdimAM ja citta jatuM hovAthI saMzleSano pariNAma thAya che, te pIDAthI vyAkuLa citta thAya che topaNa zItAdine sahana karavA yatna kare che. teomAM aMtaraMga bhAvane anukULa dhRti nahi hovAthI ArtadhyAnAdi thAya che. jenAthI zItAdi pariSaha sahana karavA chatAM paNa dharmanI kSati thAya che. ll11lI. avataraNikA : kevalaM saiva dhRtirvijJAtasarvajJazAsanatattvAnAmavazyambhAvinIti dRssttaantenaahavataraNikArya : kevala jaNAyuM che sarvajJazAsananuM tatva jene evA jIvone te ja vRti avazya thanAra che. e pramANe dAMtathI kahe che - Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-120 gAthA: dhammamiNaM jANaMtA, gihiNo vi daDhavvayA kimua sAhU ? / kamalAmelAharaNe, sAgaracaMdeNa etthuvamA / / 120 / / gAthArtha : A dharmane jANatA gRhastho paNa daDha vratavALA thAya che, sAdhunuM zuM kahevuM? kamalAmelAnA udAharaNamAM ahIM sAgaracaMdrathI upamA che. ll120ll TIs: dharmamimaM sarvajJapraNItaM jAnanto gRhiNo'pi dRDhavratA bhavanti, kimuta sAdhavaH ! taiH sutarAM dRDhavratairbhAvyaM, tanmAtradhanatvAdityabhiprAyaH, kamalAmelAharaNe sAgaracandreNAtropamA upamAnaM, tathAhyasau gRhastho'pi gADhataraniyamo jAta iti, atra kathAnakamdvAravatyAM baladevapautrasya niSadhaputrasya sAgaracandrasya citre nAradadarzitAyAM nabhaHsenakadattAyAM kamalAmelAkanyakAyAM jAto'nurAgAtirekaH, tasya sarvaM tanmayaM pazyataH pralapataH parihAsataH zAmbena sthagite nayane, sa prAha-muJca kamalAmele ! zAmbenoktaM-nAhaM kamalAmelA kanyakA api tu kamalAmelaH, sa tu pratyAgatacittaH prAha-mIlaya tarhi kamalAm ? idAnIM chalitatvAnirvoDhavyeyaM pratijJeti saJcintya zambena vidyAbalena vivAhakAle nItvodyAnamudvAhitA sA / tena ca pradviSTo jAto nabhaHsenakaH sAgaracandropari / anyadA bhagavadariSTanemipAdamUle dharmaM zrutvA pratipannANuvrato gADhatarasaMvegAt sthitaH kAyotsargeNa zmazAnAbhyaNe sAgaracandraH, dRSTo nabhaHsenakena, cintitamanena pUrayAmi svamanorathAn, tataH kRtvA mRttikayA veSTanaM pUritaM ziraH prajjvalitakhadirAGgAraiH / itaro'pyacalitacitto gADhataraM pravardhamAnazubhadhyAno vimucya dehapaJjaraM gato divamiti / / 120 / / TImArtha :dharmamimaM ..... divamiti / / sAdharma= A nd us agdi stho 5 6 pratApa thAya che, sAdhuonuM zuM kahevuM ? teo vaDe sAdhuo vaDe atyaMta daDha vratavALA thavA yogya che; kema ke tatmAtra dhanapaNuM che=sAdhune dharma mAtra dhanapaNuM che, e prakArano abhiprAya che. ahIM dhRtinA viSayamAM, kamalAmelAtA udAharaNamAM sAgaracaMdrathI upamA che. te A pramANe - A=sAgaracaMdra, gRhastha hovA chatAM paNa gADhatara niyamavALA thayA. ahIM kathAnaka che - dvAravatI nagarImAM baladevanA pautra niSadhanA putra evA sAgaracaMdrane citramAM nArada vaDe dekhADAyelI nabhasenakane Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-120-121 201 apAyelI kamalAmelA kanyAmAM anurAgano atireka thayo, sarva tanmaya=kamalAmelAmaya, jotA, pralApa karatA evA tenAM be nayano zAMba vaDe parihAsathI DhaMkAyAM, te kahe che he kamalAmelA ! choDI de, zAMba vaDe kahevAyuM - huM kamalAmelA kanyA nathI, paraMtu kamalAmelo chuM, te vaLI pAchA pharelA cittavALo=kamalAmelAnA dhyAnathI pAchA pharelA cittavALo, kahe che to kamalAne meLavI Apa. hamaNAM chalapaNAthI A pratijJA vahana karavI joIe, e pramANe vicArIne zAMba vaDe vidyAnA baLathI vivAhakALamAM udyAnamAM laI jaIne te paraNAvAI. tethI nabhaHsenaka dveSavALo thayo. ekavAra bhagavAna ariSTanemi pAse dharma sAMbhaLIne svIkArAyAM che aNuvrata evo sAgaracaMdra gADhatara saMvegathI smazAna pAse kAyotsarga vaDe rahyo. nabhaHsenaka vaDe jovAyo, AnA vaDe vicArAyuM - Aje potAnA manorathone pUrNa karuM chuM, tethI mATI vaDe pAghaDI karIne saLagatA kheranA aMgArAthI mastaka purAyuM. bIjo paNa sAgaracaMdra paNa, nahi calAyamAna thayelA cittavALo, gADhatara vadhatA zubhadhyAnavALo deharUpI pAMjarAne mUkIne devaloka gayo. 120 bhAvArtha: jeo bhagavAnanA zAsananA sArane pAmelA che, teone sarva kalyANanI paraMparAnuM eka kAraNa svIkArelAM vrato anusAra bhAvomAM apramAdathI yatna karavo joIe, tema dekhAya che, teo jyAre je vrata grahaNa kare che, te vratanA pAlana dvArA niSpAdya bhAvomAM dRDha yatna karavA mATe prANano paNa tyAga kare che, temAM sAgaracaMdranI upamA ApI che arthAt sAgaracaMdrae pauSadha pratimAmAM dRDha udyama karyo, tyAre maraNAMta upasargamAM paNa pravardhamAna zubha dhyAnavALA te mahAtmA potAnI pratijJAthI calAyamAna thayA nahi. A prakAre bhAvana karIne kalyANanA arthIe daDha pratijJAvALA thavA yatna karavo joIe. II120/I avataraNikA : atraivArthe dRSTAntAntaramAha avataraNikArya : A ja arthamAM dRSTAntAntarane kahe che=dRDha sattvavALA prANanA bhoge vratanA pariNAmano tyAga karatA nathI e ja arthamAM dRSTAntAntarane kahe che gAthA: devehiM kAmadevo, gihI vi na vi cAio tavaguNehiM / mattagayaMdabhuyaMgamarakkhasaghoraTTahAsehiM / / 121 / / gAthArtha H mattagajendra-sApa-rAkSasanA ghora hAsyavALA deva vaDe gRhastha evo paNa kAmadeva tapaguNothI tyAga karAI zakAyo nahi. ||121aaaa Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-121-122 TIkA : devasya ete tatkRtatvAdevAH, taiH kAmadevazcampAyAM zrAvako gRhyapi na ca naiva 'cAio tti' zakitastapoguNebhyazcAlayitumiti zeSaH / kairdevairityAha-mattagajendra-bhujaGgama-rAkSasaghorATTahAsaiH, tathAhi-zakravarNanA'zraddhAnAgatena devena sa kAyotsargastho vaikriyagajAdibhiH kadImAno'pi na kSobhaM gato dRDhavratatvAt / sAdhavastu nitarAmakSobhavanto viziSTataravivekakalitatvAt / / 121 / / TIkArya : tevI nitatvAn aa devatA A che=upasargo che, tatkRtapaNuM hovAthI deva saMbaMdhI che, te upasargo vaDe kAmadeva=caMpAmAM zrAvaka gRhastha paNa tapaguNothI tyAga karAvAyo nahi=calAyamAna karavA samartha thayo nahi, deva saMbaMdhI kayA upasargo vaDe ? ethI kahe che - matagajendra-sAparAkSasanA ghora aTTahAsyavALA upasargo vaDe calAyamAna karavA samartha thayo nahi. te A pramANe - zakratA varNanamAM azraddhA karatA AvelA deva vaDe kAyotsargamAM rahelA te kAmadeva vaikriya hAthI AdithI kadarthanA karatA paNa kSobhane pAmyA nahi; kema ke daDhavratapaNuM hatuM, vaLI sAdhuo to atyaMta akSobhavALA hoya che, kema ke viziSTatara vivekathI yuktapaNuM che. I12nA bhAvArtha : kAmadeva zrAvaka deha Adi padArthothI AtmA bhinna che, e prakAranA vivekathI yukta hatA, topaNa gRhastha avasthAmAM hovAthI svajana-parigraha vagaranA nahi hovAthI temane tevuM prajvalita bhedajJAna na hatuM, jevuM susAdhune hoya che. AthI ja susAdhu sarva bhogasAmagrIno tyAga karIne dehane paNa dharmanA upakaraNa mAtrarUpe dhAraNa kare che. ethI susAdhuo viziSTatara vivejyukta che, te apekSAe alpavivekathI yukta evA paNa kAmadeva zrAvaka dhyAnarUpa tapamAM rahIne viziSTa viveka pragaTa karavA yatna karatA hatA, te vakhate koIka deva temanI parIkSA karavA mATe Ave che ane matta hAthI vagerenA aneka upasargo kare che, topaNa daDha pratijJAvALA kAmadeva te upasargothI calAyamAna thayA nahi, paraMtu upasargakALamAM paNa svIkArAyelA dhyAnamAM ja daDha yatna karIne AtmAne tattvathI vAsita karatA hatA, tethI viziSTa vivekathI yukta evA sAdhue to atyaMta akSobhavALA thavuM joIe. ll12nA avataraNikA: avivekinastvakRtAparAdhe'pi prANigaNe kupyanti / taddvAreNa cAbhuktabhogA apyanarthakaM kugatau patantIti, Aha cavataraNiyArtha: avivekI jIvo to ati aparAdhavALA paNa prANIgaNamAM kopa kare che, tenA dvArA abhakta bhogavALA paNa anarthaka kugatimAM paDe che ane kahe che - Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-122 203 gAthA : bhoge abhuMjamANA vi, keI mohA paDaMti aharagaI / kuvio AhAratthI, jattAi jaNassa damago vva / / 122 / / gAthArtha : bhogone nahi bhogavatA paNa keTalAka mohathI adhogatimAM paDe che, jema AhArano arthI dramaka yAtrAmAM loko upara kupita thayelo adhogatimAM paDyo. II12IL TIkA - bhogAn zabdAdInabhujAnA api ananubhavanto'pi kecitprANino mohAdajJAnAtpatanti yAnti adharagatiM narakamityarthaH, kupitaH kruddha AhArArthI bhojanaprArthako yAtrAyAmutsave janasyopari dramakavad raGka ivetyakSarArthaH / kathAnakamadhunA rAjagRhe mahotsave gate vaibhAragirisamIpamudyAnikAyAM loke bhikSAmalabhamAnaH kazcidrakaH zrutvA rakSakebhyo gatastatraiva / tatrApi pramattatayA lokasyA'labdhabhakSyasya jAto'sya tIvraH kopaH, cUrNayAmyenaM sarvaM durAtmAnaM janamiti cintayaMzcaTitaH parvataM, khanitreNonmUlito gaNDazailaH, tena ca patatA pravardhamAnaraudradhyAnazcUrNito gataH saptamanarakapRthivIM, lokastu naSTa iti / / 122 / / TIkArya - mo . nakha rUti zabdAdi bhogone nahi bhogavatA paNa=nahi anubhavatA paNa, keTalAka prANIo mohathI=ajJAnathI, adharagatine=naraka gatine, prApta kare che, AhArano arthI=bhojananI prArthanA karanArA, yAtrAmAMsutsavamAM, loko upara kupita thayelA dramukanI jema=kanI jema, e pramANe akSarArtha che. have kathAnaka che - rAjagRhamAM mahotsavamAM gayelo loka hote chate bhikSAne nahi prApta karato koIka raMka ArakSako pAsethI sAMbhaLIne vaibhAragiri pAsenI udyAnikAmAM ja gayo. tyAM paNa lokanA pramattapaNAthI nahi prApta karelI bhikSAvALA Ane tIvra kopa thayo. A sarva durAtmA lokone cUrNa karI nAkhuM, e pramANe vicArato parvata upara caDyo, kodALA vaDe moTo paththara ukhADAyo ane paDatA evA tenA vaDe=paththara vaDe, vadhatA rodra dhyAnavALo cUrNa karAyelo sAtamI narakamAM gayo. vaLI loko nAsI gayA. //1rara. bhAvArtha : pUrvamAM vivekI jIvo vivekane atizaya karavA mATe kaI rIte daDha pratijJAmAM rahe che, te kAmadevanA dRSTAMtathI batAvyuM, have jeone viveka pragaTyo nathI, tevA jIvo pApanA udayane kAraNe bhogone prApta Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-122-123 karI zakatA nathI, tethI bhogone nahi bhogavatA paNa bhogonI lisAvALA jIvo kliSTa bhAvone karIne narakagatine pAme che. jema AhArano arthI dramaka nagaramAM AhAranI prApti nahi thavAthI yAtrAmAM gayelA loko pAsethI AhAra meLavavA tyAM jAya che ane tyAM bhikSA nahi maLavAthI loko upara kupita thayelo te lokone mAravAnA adhyavasAyavALo parvata uparathI zalAne pheMke che ane svayaM marIne sAtamI narake jAya che, tethI saMsArI jIvo avivekane kAraNe nimitto anusAra kliSTa bhAvo karIne durgatimAM jAya che, mATe vivekI puruSoe dhRtibaLathI evAM dRSTAMtonuM bhAvana karIne vivekanI vRddhi thAya te prakAre ja sadA yatna karavo joIe. ll12zA avataraNikA: tadidamavivekavijRmbhitaM vijJAya labdhe viveke tatra yatnaH kArya iti / Aha cavataraNikArya : te A avivekanA vilAsane=vagara bhogave paNa jIvo avivekathI durgatimAM paDe che, e avivekanA kAryane, jANIne viveka prApta karAve chate tyAM=vivekanA atizayamAM, yatna karavo joIe ane kahe che - gAthA : bhavasayasahassadulahe, jAijarAmaraNasAgaruttAre / jiNavayaNami guNAyara !, khaNamavi mA kAhisi pamAyaM / / 123 / / gAthArtha : lAkho bhavamAM durlabha janma-jarA-maraNarUpa sAgarathI utAranAra evA jinavacanamAM he guNAkara ! kSaNa paNa pramAda kara nahi. I123 TIkA : bhavazatasahasradurlabhe janmalakSaduSprApe, jAtijarAmaraNasAgarottAre mokSarUpataTaprApakatvAt, jinavacane sarvajJabhASite guNAkara ! jJAnAdyutpattisthAna ityutsAhanAya sabahumAnaM ziSyAmantraNaM, kSaNamapi svalpakAlalavamapi mA kArSIH pramAdaM zaithilyam, api tu tadgrahaNAttaduktakaraNodyogaM vidadhyA iti 22rUA TIkArca - bhavazata .... vidhyA rati lAkho bhavamAM durlabha=lAkha janmamAM duHkhe karIne prApta karI zakAya evuM, jAti-jarA-maraNarUpa sAgathI utAranAra=mokSarUpa taTanuM prApakapaNuM hovAthI janma-jarA Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-123-124 205 maraNarUpa sAgarathI utAranAra, jitavacanamAM=sarvajJabhASita vacanamAM, he guNAkara ziSya ! kSaNa paNa=svalpakALa lava paNa, pramAda=zaithilyane, tuM kara nahi, paraMtu tenA grahaNathI-jinavacatatA grahaNathI, tenA kahevA anuSThAnanA karaNamAM udyogane tuM kara, guNAkara e saMbodhana kema kahyuM ? e spaSTa kare che - jJAnAdi utpattinuM sthAna evA he ziSya ! e prakAre utsAha karavA mATe bahumAna sahita ziSyane AmaMtraNa che. ll123 bhAvArtha : anaMtakALathI jIva saMsAramAM hovA chatAM atyAra sudhI bhagavAnanuM vacana prApta karI zakyo nathI, tethI koIka rIte jinanuM vacana prApta thayA pachI pramAda kare to lAkho bhava sudhI tenI prApti durlabha thAya che, vaLI te jinavacana janma-jarA-maraNarUpa sAgaramAMthI bahAra kADhIne mokSataTane prApta karAve tevuM che; kema ke saMsArasAgaranA paribhramaNanuM bIja ajJAna che, tenA kAraNe bAhya padArtho pratyenA saMzleSathI janya kaSAyonuM kALuSya che ane jeo jinavacananA paramArthane jonArA che, teone jinavacana kaI rIte jinatulya thavAnuM kAraNa che, tenuM rahasya dekhAya che tevA jIvo jinavacananA paramArthane jANyA pachI paNa jo pramAda kare to prApta thayeluM jinavacana ghaNA bhavo sudhI prApta thAya nahi, tethI ziSyane utsAhita karavA mATe kahe che - he guNAkara ! ziSya ! jinavacanane prApta karyA pachI tenA sUkSma rahasyane prApta karavA mATe ane tenAthI thayelA bodha anusAra ucita yatna karIne moha nAza karavA mATenA udyamamAM te leza paNa pramAda kara nahi; kema ke jo pramAdavaza A manuSyabhava pUrNa thaze to pharI jinavacananI prApti atidurlabha thaze. AnAthI e phalita thAya ke je jIvone je prakAranI mana-vacana-kAyAnI zakti prApta thaI che ane je prakAre padArthane jANavAne anukULa matijJAnano kSayopazama che, te matijJAnathI vairyapUrvaka jinavacanane jANavA mATe yatna karavo joIe ane jinavacana kaI rIte sarva anuSThAno vItarAgatAnuM kAraNa bane te rIte sAdhavAnuM kahe che, tenA paramArthane jANIne zakti anusAra te bodhane sthira karavo joIe ane potAnI zaktinuM Alocana karIne potAnI zakti anusAra te te ucita anuSThAna sevavuM joIe. jethI guNanI vRddhi dvArA prApta thayeluM jinavacana kalyANanuM kAraNa bane. II123 avataraNikA :pramAdasya ca rAgadveSau hetU, yata Aha avataraNikArya : ane prasAdanA rAga-dveSa hetu che, je kAraNathI kahe che - Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-124 gAthA : jaM na lahai sammattaM, ladbhUNa vi jaM na ei saMvegaM / visayasuhesu ya rajjai, so doso rAgadosANaM / / 124 / / gAthArtha : je kAraNathI samyaktane prApta karato nathI, prApta karIne paNa je kAraNathI saMvegane prApta karato nathI ane viSayasukhomAM raMjita thAya che, te rAga-dveSano doSa che. ll124ll TIkA : yanna labhate samyaktvaM tattvArthazraddhAnarUpaM, labdhvApi yanaiti na gacchati saMvegaM mokSAbhilASaM, viSayasukheSu ca zabdAdijaniteSu rajyate prasakto bhavati yatsa doSo'parAdho rAgadveSayoH nAnyasya, tayoreva jIvAnyathAtvakAritvAditi / / 124 / / TIkArya : panna nakhate .... kSatviAti kAraNathI tatvArthazraddhAnarUpa samyaktane jIva prApta karato nathI, vaLI je kAraNathI prApta karIne paNa=samyaktane prApta karIne paNa, mokSAbhilASarUpa saMvegane pAmato nathI ane je kAraNathI zabda AdithI utpanna thayelA viSayasukhomAM rAga kare che-prasakta thAya che, te doSa=aparAdha, rAga-dveSano che, avyavo nahi; kema ke te be ja jIvavA anyathAtvanuM karavApaNuM che jIvane viparItarUpe kare che. ll12nA bhAvArtha : jIvamAtra sukhanA arthI che ane sukha AtmAnI nirAkuLa prakRti che, chatAM paNa je jIvomAM bAhya padArtho viSayaka tIvra saMzleSa che, tenA kAraNe iSTa padArthomAM rAga ane aniSTa padArthomAM dveSa varte che, teone AtmAnuM nirAkuLa svarUpa AtmA mATe tattva che ane tene prApta karavuM e ja mAruM mukhya prayojana che, e prakAre tattvArthazraddhAnarUpa samyaktanI prApti thatI nathI, temAM te jIvomAM vartato rAgaveSano pariNAma kAraNa che ane koIka rIte koIka jIvamAM rAga-dveSa kaMIka maMda thAya che, ethI tattvArthanI zraddhA pragaTa thAya che, topaNa te jIvo saMvegane prApta karatA nathI, jo ke samyagdaSTi jIvane satata mokSano abhilASa hoya che, topaNa aviratiApAdaka tIvra rAga-dveSa vidyamAna hoya ane tenA kAraNe hitamAM pramAda ApAdaka rAga-dveSa pravartatA hoya tyAre samyagdaSTi jIva paNa bhogAdine tyAga karIne viratimAM prayatna karavA utsAhita thato nathI, te prakArano saMvega te jIvone prApta thato nathI. temAM paNa kAraNa teomAM vartatA rAga-dveSa ja che, vaLI koIka rIte mokSanA abhilASavALA thaIne dezavirati ke sarvavirati grahaNa kare topaNa indriyonA zabdAdi janita viSayomAM teone prIti thAya che, temAM paNa teomAM vartatA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-124-12pa rAga-dveSa ja kAraNa che. AthI ja bhAvathI munibhAvane pAmelA paNa jIvo anukULa viSayone prApta karIne temAM saMzleSa pAme che, tyAre cAritrane malina kare che. yAvatuM cAritrathI patana pAme che, te sarva aparAdha jIvamAM vartatA rAga-dveSanA pariNAmano che; kema ke rAga-dveSano pariNAma jIvamAM te prakAranI vikRtine kare che, jene vaza thaIne jIva sarva prakAranI anarthonI paraMparAne prApta kare che. I124 avataraNikA : taHavataraNikArya :AthI rAga-dveSa sarva anartho kare che AthI, zuM karavuM joIe ? ene kahe che - gAthA : to bahuguNanAsANaM, sammattacarittaguNaviNAsANaM / na hu vasamAgaMtavvaM, rAgaddosANa pAvANaM / / 125 / / gAthArtha : te kAraNathI bahuguNa=atyaMta, nAzane karanArA samyakta-cAritra guNano vinAza karanArA pApI evA rAga-dveSane vaza thavuM joIe nahi. I/1rapI. TIkA : tattasmAd bahuguNaH zreSThataro nAzo'pagamo yayostau tathA tayoH, tathA samyaktvacAritraguNAnAM samyagdarzanacaraNajJAnAnAM, vinAzaH pralayo yakAbhyAM sakAzAt tau tathA tayoH, na hu naiva vazamAgantavyaM rAgadveSayoH pApayoH na tadAyattairbhAvyamityarthaH / / 125 / / TIkArya : tattasmAd. mAdhyamicartha che te kAraNathI=saMsArI jIvone je kaMI artha thAya che, te sarva rAga-dveSathI thAya che, te kAraNathI, bahuguNa=zreSThatara nAza=apagama che, je bethI te tevA che=bahutara nAza karanArA che, te beno ane samyakta cAritra guNono vinAza=pralaya che, je bethI te tevA che, te beneetevA pApI evA rAga-dveSane, vaza thavuM joIe nahi ja te bene AdhIna thavuM joIe nahi. II125 bhAvArtha : rAga-dveSa AtmAnuM ghaNA prakAre nAza karanAra che; kema ke rAga-dveSane vaza thayelA jIvo aMtaraMga samRddhithI rahita thAya che ane aMte naraka ane nigodamAM anarthane prApta kare che. AthI ja cauda pUrvadharo paNa Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-125-126 rAga-dveSane vaza thaI naraka-nigodamAM jAya che, tethI jIvano atyaMta nAza karanAra rAga-dveSa ja che, vaLI, jIvanA sukhanI prAptinuM prabaLa kAraNa samyakta ane cAritra guNa che. tenI prApti pachI jIvo sadgatinI paraMparA dvArA aMte pUrNa sukhamaya mokSane prApta kare che, tevA samyakta ane cAritra guNane nAza karanArA pApI evA rAga-dveSanA pariNAmo che, tethI graMthakArazrI kahe che ke tevA pApI evA rAga-dveSane vaza thavuM joIe nahi. jo tene vaza thazo to aMtaraMga guNa saMpattino nAza thaze ane atyaMta anarthanI paraMparAnI prApti thaze, A prakAre bhAvana karIne rAga-dveSanA jaya mATe yatna karavo joIe. ll12pA avataraNikA : kimityata aahavataraNitArtha - kayA kAraNathI rAga-dveSane vaza thavuM joIe nahi ? ethI kahe che - gAthA : navi taM kuNai amitto suThu vi suvirAhio samattho vi / jaM dovi aNiggahiyA, karaMti rAgo ya doso ya / / 126 / / gAthArtha : atizayathI paNa suvirAdhita evo samartha paNa amitra zatru, te anarthane karato nathI ja, je anarthane anigRhIta evA rAga ane dveSa banne paNa kare che. II12ll TIkA : nApi naiva tatkaroti amitraH zatruH suSThvapyatizayenApi suvirAdhitaH prakhalIkRtaH samartho'pi labdhAtmalAbho'pItyarthaH / tasya tathAbhUtasyApyekabhavikamaraNahetutvAt / yatkiM ? dvAvapyanigRhItAvucchRGkhalau kuruto, rAgazca dveSazca, cazabdo dvayorapi tulyabalatAM dyotayati / / 126 / / TIkArya : nA neva ..... thoti amitra-zatru, suSu paNa=atizayathI paNa, suvirAdhita=prakhalIkRta, samartha paNa=prApta karAyelA AtmasAmarthyavALo paNa, teneete anartha, karato nathI ja; kema ke tevA prakAranA paNa te zatrunuM ekabhavikamaraNahetupaNuM che, tenAthI zuM? ethI kahe che - bane paNa atigRhIta-urphekhaka evA, rAga-dveSa kare che=jIvone anartha kare che, 5 zabdo=banne paNa zabdo, banI paNa, tulyabalatAne ghotita kare che. ll126aaaa Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-126-127 209 bhAvArtha : saMsArI jIvono koIka atizaya zatru hoya, vaLI te zatru atizaya virAdhanA karAyelo hoya, tethI te akaLAyelo hoya, vaLI ahita karavA samartha paNa hoya tevo zatru paNa te jIvane tevo anartha karI zakato nathI jevo anartha rAga-dveSa kare che; kema ke tevo zatru paNa prastuta eka bhavamAM tene mArI zake che, aneka bhavonI kadarthanA karI zakato nathI. jyAre nigraha nahi karAyelA rAga-dveSa jIvane tenA karatAM paNa adhika anarthonI paraMparAne prApta karAve che arthAt ghaNA bhavo sudhI durgatinI paraMparA prApta karAve che. vaLI, te rAga-dveSa saMsAranA sarva prakAranA anarthanI prAptimAM samAna baLavALA che; kema ke jema utkaTa rAgathI jIva sAtamI narakamAM jaI zake che ane dIrghakALa saMsAramAM bhamI zake che, tema utkaTa dveSathI paNa jIva sAtamI narakamAM jaI zake che ane dIrghakALa saMsAramAM paribhramaNa kare che, mATe jIvamAM vartatA rAga-dveSanA pariNAmo potAnA jevA zatru che, tevo zatru jagatamAM anya koI nathI. AnAthI e phalita thAya ke jeo vitarAga thayA nathI, topaNa jo rAga-dveSano sadA nigraha kare ane tenA kAraNe temanAmAM vartatA rAga-dveSa jinavacanathI niyaMtrita bane to te rAga-dveSa ja sarva kalyANanI paraMparAnuM kAraNa bane che. AthI ja susAdhuo jinavacanathI rAga-dveSane niyaMtrita karIne rAgane AtmAnA nirAkuLa svabhAvamAM ane nirAkuLa bhAvanI prAptinA upAyamAM sthira kare che ane dveSane AtmAnA kaSAyathI AkuLa svabhAvamAM sthira kare che. tethI te mahAtmAmAM vidyamAna rAga-dveSa svano uccheda karIne hitanI paraMparAnuM kAraNa bane che, kema ke vivekathI nigraha karAyelA rAga-dveSa sadgatinI paraMparAnuM kAraNa che ane vivekathI nahi nigraha karAyelA rAga-dveSa sarva anarthanI paraMparAnuM kAraNa che. ll12aa avatarANikA - kiM kuruta ityaahavataraNikArya :zuM kare che ?=rAga-dveSa zuM artho kare che ? ethI kahe che - gAthA : iha loe AyAsaM, ayasaM ca kareMti guNaviNAsaM ca / pasarvati ya paraloe, sArIramaNogae dukkhe / / 127 / / gAthArtha - A lokamAM AyAsane ane ayazane ane guNanA vinAzane kare che, paralokamAM zArIrikamAnasika duHkhone utpanna kare che. II127ii. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-127-128 TIkA : iha loke AyAsaM zarIramanasokyAmam, ayazazca azlAghAM lokataH kurute, guNavinAzaM ca caraNAdInAmiha loka eva pUjyatvahetUnAM pralayaM cetyarthaH / prasuvAte janayataH paraloke'nyajanmani narakapAtAdihetutvAt zArIramanogatAni dehajamAnasAni duHkhAnIti / / 127 / / TIkArca - phuda nove.... duHAnIti A lokamAM (rAga-dveSa) AyAsane=zarIra ane mananA vyAyAmane kare che ane ayazanetralokathI azlAghAne, kare che ane guNanA vinAzane=A lokamAM ja pUjyatvanA hetu evA cAritra AdinA pralayane, kare che ane paralokamAM=anya janmamAM, tarakapAta AdinuM hetupaNuM hovAthI zarIra ane manogata-dehathI utpanna thayelA ane mAnasa duHkhone utpanna kare che. [12mA bhAvArtha : saMsArI jIvone rAga-dveSa A lokamAM zarIrano zrama ane manano vyAyAma karAve che. AthI ja saMsArI jIvo dhana AdinA rAgane vaza dhana meLavavA mATe zArIrika zrama kare che ane aneka prakAre mAnasika zrama kare che. vaLI rAgI ane dveSI jIvone loko tevA durguNI rUpe jue che, tethI apayaza phelAya che arthAt juo A atikrodhI che, atirAgI che, tema apayaza thAya che. vaLI koIka rIte viveka pragaTa thavAne kAraNe jIvamAM cAritra Adi guNo pragaTa thayA hoya to rAga-dveSa teno paNa vinAza kare che, AthI ja rAga-dveSane vaza thaIne cauda pUrvadhara nigodAdi kliSTa bhavomAM jAya che. vaLI rAga-dveSane vaza thayelA jIvone paralokamAM zArIrika-mAnasika duHkho prApta thAya che; kema ke rAgI-dveSI jIvo kliSTa karmo bAMdhIne narakapAta Adine pAme che, tyAM teo aneka prakAranI kadarthanAne prApta kare che. ll12nA avataraNikA : evaM sthiteavataraNitArtha : A pramANe sthita hote chata=rAga-dveSa A lokamAM ane paralokamAM anarthakArI hote chate, gAthA : dhiddhI aho akajjaM, jaM jANaMtovi rAgadosehiM / phalamaulaM kaDuyarasaM, taM ceva nisevae jIvo / / 128 / / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-128 211 gAthArtha : rAga-dveSa vaDe atula evA kaTuka rasavALA je akAryane jANato paNa jIva tene ja seve che, aho tene dhikkAra thAo. II128II TIkA : dhigdhigiti sambhrame dvivacanama, ahozabdaH khede, pazyata yUyamiti pArzvasthAmantraNe vA, akArya dhikkArArha kaSTametat, yajjAnannapi rAgadveSAbhyAM phalamasatpravRtteH hetubhUtAbhyAM kAryamatulaM mahatkaTukarasamugravipAkaM, tathApi tadeva tatkAraNabhUtamasacceSTitaM niSevate jIvaH prANIti / / 128 / / TIkArya : iiiitta .. prAti | dhim dhinuM e pramANe saMbhramamAM be vakhata vacana che, gadA zabda khedamAM che athavA tame juo, e pramANe pAse rahelAne AmaMtraNa arthamAM che. akArya=dhikkAra yogya che A kaSTa che, hetubhUta evA rAga-dveSathI=akAryanA hetubhUta evA rAga-dveSathI, atula= moTuM, kaTuka rasavALuM=ugra vipAkavALuM, phaLa=asat pravRttinuM kArya, jene jANato paNa che, topaNa tene ja=tenA kAraNabhUta asat ceSTitane jIva seve che. 128 bhAvArtha - jeonAM vivekacakSu pragaTa thayelAM che, teo saMsAranuM vAstavika svarUpa jonArA che ane vivekacakSuthI joI zake che ke rAga-dveSa A lokamAM paNa aneka phlezo karAve che, paralokamAM paNa aneka phlezo karAve che, tethI rAga-dveSa dvArA mahAna kaTurasavALuM phaLa prApta thAya che. Ama jANavA chatAM paNa anAdithI pramAdano abhyAsa hovAthI tevA vivekI jIvo paNa rAga-dveSane vaza thaIne akAryane seve che, te akArya atyaMta nidya che, te batAvavA mATe kahe che - tevA akAryane dhikkAra thAo. AnAthI e phalita thAya ke tattvanA jANanArA jIvo paNa upadezanA vacanathI bhAvita nathI hotA, tyAre anAdinA saMskArone vaza thaIne aneka prakAranAM pApone kare che, joke teone rAga-dveSanA phaLano bodha che, tethI pApa karatI vakhate kaMIka sakaMpatA rahe che, topaNa kaSAyonA pracura dabANane kAraNe teo kaSAyonA Avegane vALavA samartha nathI ane te jIvo ja upadezanA vacanathI bhAvita thAya, tyAre te upadezanA vacanathI te prakAranA kaSAyonuM vAraNa paNa karI zake che, tevA jIvone upadeza ApavA mATe kahe che - AvA akAryane dhikkAra thAo. AthI samyagdaSTi jIva paNa pramAdavaza hoya che, tyAre rAgakeSanA kaTravipAkane jANe che, topaNa pAtane abhimukha thAya che ane upadezanA vacanathI guNasthAnakamAM sthira thAya che. AthI ja siMhaguphAvAsI muni paNa IrSAnA vazathI guNasthAnakathI pAta pAmyA ane upakozAnA vacanathI pratibodha pAmyA ane guNasthAnakamAM sthira thayA, tethI badhA samyagdaSTi jIvo zAstravacanathI te rIte bhAvita thaIne avasthita guNasthAnakamAM rahI zakatA nathI, nimittone pAmIne rAga Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-128-129 dveSanA kaTuvipAka jANavA chatAM tene sevavA tatpara thAya che. jema siMhaguphAvAsI muni upakozAnA hAvabhAvane joIne rAgavaza thAya che, tyAre kAma sevavA tatpara thAya che. yAvad comAsAmAM ratnakaMbala levA jAya che, tyAre sAkSAt upakozA sanmukha nathI, topaNa tene prApta karavAnA abhilASathI nivartana pAmyA nahi ane aneka kaSTa veThIne upakozA mATe ratnakaMbala laI AvyA. tethI tattvanA jANanArA paNa ane kAmanA kaTuka phaLane jANanArA paNa te siMhaguphAvAsI muni kAmane sevavA tatpara thayA. tevA jIvone bodha karAvavA mATe prastutamAM kahe che ke tevA rAga-dveSane dhikkAra thAo, je jIvane akArya ka2vA preraNA kare che. A prakAre bhAvana karavAthI akAryamAM pravartaka rAga-dveSa zithila mULavALA thAya che, jethI tattvane jonArA jIvo sukhapUrvaka tattvamArgamAM pravRtti karI zake che. 128 avataraNikA : tathAhi avataraNikArya : te A pramANe=rAga-dveSanA kaTukaLane jANanArA paNa akArya seve che, ema pUrvamAM kahyuM, te jIvo akAryanA phLane kaI rIte jANe che ? te tathAdithI batAve che gAthA: - ko dukkhaM pAvejjA ? kassa va sokkhehiM vimhao hujjA ? | ko va na labhejja mokkhaM ?, rAgaddosA jai na hujjA / / 129 / / gAthArtha H koNa duHkhane pAme ? athavA kone sukhothI=prApta thayelAM sukhothI vismaya thAya ? athavA koNa mokSane na pAme ? jo rAga-dveSa na hoya. II129 TIkA H ko duHkhaM prApnuyAt ! hetvabhAvAnna kazcit kasya vA saukhyaiH prAptairvismaya Azcaryabuddhirbhavet ! na kasyacit, vibandhakAbhAvena sulabhatvAt / ata eva ko vA na labheta mokSaM zivaM ? rAgadveSI yaddina mavetAmiti / / 2 / / TIkArtha H ko dukkha mavetAmiti / / koNa duHkhane prApta kare ?=rAga-dveSarUpa hetuno abhAva hovAthI koI du:khane prApta kare nahi athavA kone prApta thayelAM sukhothI vismaya thAya ?=Azcaryabuddhi thAya ? koIne na thAya; kema ke vibaMdhakanA abhAvane kAraNe=rAga-dveSarUpa sukhanA vibaMdhakanA Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-129-130 213 abhAvane kAraNe, sulabhapaNuM che=sukhanuM sulabhapaNuM che, AthI ja=duHkha prApta thAya nahi ane sukha sahaja varte AthI, koNa mokSane prApta na kare, jo rAga-dveSa na hoya. II129 bhAvArtha : je mahAtmAone nirmaLa dRSTi pragaTI che, teone spaSTa dekhAya che ke mArAmAM jo rAga-dveSa na hoya to mane koI duHkha prApta thAya nahi; kema ke AkuLatA ja duHkha che ane anAkuLatA ja sukha che ane rAga-dveSa jenAmAM nathI, tevA jIvane dehanAM kaSTo prApta thAya, sarva bAhya saMyogo pratikULa prApta thAya, topaNa dehamAM rahelo temano AtmA vItarAganA vacanAnusAra vItarAgabhAvane anukULa yatamAna hoya to temane duHkha prApta thAya nahi. jema pauSadhamAM rahelA sAgaracaMdranA mastaka upara zatrue mATInI pAghaDI banAvIne temAM aMgArA bharyA, topaNa sAgaracaMdra duHkhanA hetuno abhAva hovAthI duHkhane pAmyA nahi, paraMtu kaSAyonA upazamabhAvanA sukhamAM teo magna rahyA, tethI jeonuM citta rAga-dveSanA saMzleSathI para varte che, tethI dehane AzrayIne ke bAhya padArthone AzrayIne iSTa-aniSTanA vikalpo thatA nathI, paraMtu mAtra AtmAnI nirAkuLa avasthA mane iSTa che, e prakAranA adhyavasAyathI vItarAganA vacananA baLathI cittane pravartAve che, teone du:khanA hetubhUta rAga-dveSano abhAva hovAthI koI prakAranuM duHkha thatuM nathI. vaLI saMsArI jIvone viziSTa koTInuM sukha prApta thAya che, tyAre vismaya thAya che arthAt Azcarya thAya che ke huM puNyazALI chuM ke mane A sukha prApta thayuM, paraMtu jeonuM citta rAga-dveSathI para che, teone sukhanA bAdhaka rAga-dveSano abhAva hovAthI nirAkuLa avasthAnuM sukha sulabha hoya che. tethI bAhya sukhane pAmIne koI vismaya thato nathI. eTaluM ja nahi, paraMtu kaSAyonA upazama mATe kaMIka yatna karyA pachI ahIM mane apUrva anubhava thAya che, ityAdi vAcAthI abhivyakta thanAra Azcaryabuddhi paNa thatI nathI, paraMtu rAga-dveSa vagara potAne sukha sulabha hovAthI mUrkhanI jema rAga-dveSa karIne kaSAyonI AkuLatA prApta thAya, tenAthI dUra rahevA yatna kare che. je jIvone bAhya padArthamAM kyAMya rAga-dveSa nathI, paraMtu vItarAganA vacanAnusAra rAga-dveSanA kSayamAM ja yatna varte che, tevo kayo jIva mokSane prApta karato nathI ? arthAt vartamAnamAM ja temanuM citta sarva bhAvonA saMzleSathI muktaprAya che ane sarva karmarahita mokSa paNa temane atyaMta Asanna che. AvA prakAranA tattvane jANanArA jIvo paNa jo zAstravacanathI bhAvita thAya nahi to rAga-dveSane vaza akAryane seve che. II129II avataraNikA - tadidaM rAgadveSAvadhikRtyoktam, adhunA ttprkRtiiruddishyaahavataraNikArya : te A=atyAra sudhI varNana karyuM te A, rAga-dveSane AzrayIne kahevAyuM. have tenI prakRtine uddezIne kahe che=rAga-dveSavALA jIvonI je prakRti che, tene uddezIne kahe che - Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 gAthA : upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-130 mANI gurupaDaNIo, aNatthabhUo amaggacArI ya / mohaM kilesajAlaM, so khAi jaheva gosAlo / / 130 / / gAthArtha H mAnI, gurupratyanIka, anarthathI bharelo ane amArgacArI evo te niSphaLa kleza jALane seve che, je pramANe gozALo. ||130nA TIkA H mAnI garvito, gurupratyanIka AcAryapratikUlaH, anarthabhUto duHzIlatvAdanekApAyapUritaH, amArgacArI utsUtrakartavyaH, cazabdaH samuccaye, evaMvidho yaH syAt sa kiM ? mudhAyAM bhavaM maughaM niSprayojanameva, evazabdasyeha sambandhaH, klezajAlaM zirastuNDamuNDanatapazcaraNAdikaM khedavRndaM khAdatyAtmasAtkaroti, tatsAdhyaphalAbhAvAt, dRSTAntamAha, yathA gozAla: pUrvoktasvarUpa evaMguNo bhagavadvIraziSyAbhAsa kRti / / 30 / / TIkArya : mAnI pavito..... kRti / / mAnI=garvita, gurupratyanIka=AcAryane pratikULa, anarthathI bharelo duHzIlapaNuM hovAthI aneka apAyothI purAyelo, amArgacArI=utsUtrane sevanAro, ca zabda samuccayamAM che. AvA prakArano je sAdhu thAya te zuM ? mudhAmAM thanAra maugha arthAt niSprayojana ja, klezajAlane=ziramuMDana-tapa-cAritra Adi khedanA samUhane, AtmasAt kare che; kema ke tenAthI arthAt klezajAlathI sAdhyaLano abhAva che. dRSTAMtane kahe che je pramANe gozALo=AvA guNavALo bhagavAna vIranA ziSyanA AbhAsavALo. / / 130 / / 1 bhAvArtha H pUrvamAM rAga-dveSa kaI rIte anarthakArI che, te batAvyuM. eTaluM ja nahi, paNa vivekI jIvone paNa rAga-dveSa akAryamAM pravartAve che, tema batAvyuM. have jeomAM viveka nathI ane rAga-dveSathI atyaMta vAsita mativALA che, teo kevI prakRtivALA che, te batAvatAM kahe che - koIka rIte saMyama grahaNa karela hoya, chatAM ati rAga-dveSavALA jIvo mAnI hoya che, tethI ame sAdhu chIe, tyAgI chIe, mATe lokoe amAro Adara-satkAra karavo joIe, tema mAne che ane mAnane vaza saMyamajIvana niSphaLa prAyaH kare che. vaLI ati rAga-dveSavALA hovAthI guNavAna gurunA pratyenIka che. AthI teonA vacanathI pratikULa svamati anusAra varte che. vaLI ati rAgI-dveSI evA te sAdhu Aloka ane paralokanA anarthathI bharAyelA Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-130-131 che; kema ke kaSAyonI duHzIlatA hovAne kAraNe vartamAnamAM aneka klezo pAme che ane AgAmImAM aneka klezone pAmaze. vaLI amArgamAM caranArA che sUtra viruddha kRtyo karanArA che, tethI svamati anusAra rAgAdithI AkuLa thaIne lokamAM pUjAvA mATe te te prakAranI zAstra viruddha pravRtti kare che, AvA prakAranA je sAdhu che, teo mastakano loca, tapa, saMyamanI paDilehaNa Adi sarva kriyAo rUpa phlezakALane niSphaLa seve che; kema ke te kriyAothI sAdhya kaSAyonuM zamana che ane teonI sarva pravRtti kaSAyonA zamanane anukULa nathI, paraMtu kaSAyanI vRddhine anukULa che. tethI saMyamanAM kaSTo paNa kaSAyonI vRddhinA aMgabhUta ja che, mATe teono saMyamano sarva kleza ekAMte niSphaLa ja che. jema vIra bhagavAnanA ziSya gozALAnuM saMyama sarvathA niSphaLa hatuM. II13nA avatAraNikA - jigya avataraNikArya - ziSya dvArA rAgI-dveSI jIvanI anya prakRti batAve che - gAthA : kalahaNakohaNasIlo, bhaMDaNasIlo vivAyasIlo ya / jIvo niccujjalio, niratthayaM saMjamaM carai / / 131 / / gAthArtha : klahanazIla ane krodhanazIla, bhaMDaNazIla ane vivAdazIla nitya ujvalita-krodhathI dhamadhamato, jIva nirarthaka saMyamane Acare che. II131il. TIkA : kalahanaM rATikaraNaM, krodhanaM svaparayoH krodhajananaM tAbhyAM zIlaM samAdhAnaM yasya sa tathA, tathA bhaNDanazIlo lakuTAdiyuddhasamAdhAnaH, vivAdazIlo rAjakulAdau vyavahAre svarasapravRttiH, cazabdaH svagatAnekabhedadyotakaH / evaMvidho jIvo nityojjvalitaH sadA krodhAmAto nirarthakaM niSprayojanaM saMyamaM caratIti / / 131 / / TIkArya : vadanaM .... gharatIti . kalahata=rATikaraNa, krodhana=sva-paramAM krodhane utpanna karavo, te banne dvArA zIla=samAdhAna, che jene te tevo che=kalahanazIla ane krodhanazIla che ane laMDanazIla=lAkaDI AdithI yuddha karanAro, vivAdazIla=rAjakulAdi vyavahAramAM svarasa pravRttivALo, 2 zabda svagata Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-131-132 aneka bhedano uddadyotaka che. nitya ujvalita=sadA krodhathI dhamadhamato, AvA prakArano jIva nirarthaka=tiwyojana, saMyamane seve che. I131 bhAvArtha jeoe koIka rIte saMyama grahaNa karyuM che, chatAM kalahano svabhAva, krodhano svabhAva atizaya varte che, badhA sAthe jhaghaDA karavAno svabhAva atyaMta varte che, rAjakula AdimAM vyavahAra karIne potAno pakSa sAco che, tema sthApana karavA mATe anya sAdhune rAjakuLamAM laI javA mATe prayatna kare che ane haMmezAM krodhathI prajvalita rahe che, tevA sAdhu saMyamanI anya tapa AdinI AcaraNA karatA hoya topaNa teonuM saMyama nirarthaka che; kema ke saMyamanI AcaraNA kaSAyonA zamana mATe che ane tevA sAdhuo potAnI prakRtithI sadA kaSAyonI vRddhi kare che. saMyamanI kriyAthI paNa kaSAyonuM zamana karatA nathI ane ame saMyamI chIe, tema mAne che, A sarva rAga-dveSarUpa kaSAyanI prakRtinuM kArya che. ll131aaaa avataraNikA - kimityata aahavataraNikArya : kayA kAraNathI=kayA kAraNathI rAga-dveSane vaza jIvo saMyamanI pravRtti karavA chatAM niSphaLa kare che ? AthI kahe che - gAthA : jaha vaNadavo vaNaM davadavassa jalio khaNeNa niddahai / evaM kasAyapariNao, jIvo tavasaMjamaM dahai / / 132 / / gAthArtha : je pramANe vanano agni tvarita tvarita baLato vanane kSaNamAM bALe che, e rIte kaSAyapariNata jIva tapa-saMyamane bALe che. II13 TIkA : yathA vanadavaH kAnanAgnirvanaM 'davadavassa tti' tvaritaM tvaritamiti kriyAvizeSaNaM, jvalitaH samiddhaH kSaNena svalpena kAlena nirdahati vizeSeNa bhasmIkaroti, evaM kaSAyapariNataH krodhAdyanugato jIvastapaHpradhAnaH saMyamastapaHsaMyamastaM dahatIti / / 132 / / TIkArya :kathA vanavava:... tati pA je pramANe vanadava=jaMgalano agni, davadavasa tvarita tvarita, jvalita Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-132-133 thayelo kSaNathI=svalpa kAlathI, vanane bALe che=vizeSathI bhasmIbhUta kare che, e rIte kaSAyapariNata jIva=krodhAdine anusaranAro jIva, tapapradhAna evuM saMyama tapasaMyama, tene bALe che. 132 // bhAvArtha : koI jIva saMsArathI virakta thaIne saMyama grahaNa kare ane kalyANanA arthe tapa-saMyamanI te te prakAranI kriyA kare topaNa rAga-dveSanI prakRtirUpa doSone kAraNe gAthA-130-131mAM kahyuM, tevA doSone sevatA hoya to teonI kaSAyanI prakRti teothI sevAyelA tapa-saMyamano nAza kare che. jema jaMgalano agni tvarita tvarita vRddhi pAmato jaMgalane alpakALamAM bhasmIbhUta kare che; kema ke te agnine zAMta karavAnI sAmagrI jaMgalamAM vidyamAna nathI, tethI te agnithI vanane bhasma karatAM rokI zakAya nahi, tema jeomAM prabaLa kaSAyo che, temane upadezakanAM vacano ke zAstranAM vacano paNa sparzatAM nathI, paraMtu gozALAnI jema teo prajvalita kaSAyavALA rahe che, tevA sAdhuo tapa-saMyamanI AcaraNA karatA hoya topaNa temanA kaSAyo temanA saMyamane bALIne bhasma kare che. tethI kalyANanA arthIe rAga-dveSathI niSpAdya kASAyika prakRtine zAMta karavA sadA yatna karavo joIe, anyathA saMyamanI sarva kriyAo niSphaLa thaze. II132/ avataraNikA : sAmprataM tadbahiHkartavyaistapaH saMyamavinAza iyattAM bibhaNiSustAvatsambandhagAthAmAha 217 avataraNikArtha : have tenAM bahAranAM kartavyo vaDe=rAga-dveSanAM bAhya anucita kRtyo vaDe, tapa-saMyama vinAza pAme, tene kahevAnI icchAvALA prathama saMbaMdha gAthAne kahe che gAthA = pariNAmavaseNa puNo, ahio UNayarao va hojja khao / tahavi vavahAramitteNa, bhaNNai iNamaM jahA thUlaM / / 133 / / gAthArtha H pariNAmanA vazathI vaLI adhika ke Unatara kSaya thAya=tapa-saMyamano kSaya thAya, topaNa vyavahAra mAtrathI yathAsthUla A kahevAya che=AgaLanI gAthAmAM kahe che, e kahevAya che. II133II TIkA pariNAmavazena tIvramandAdyadhyavasAyAyattatayA punaH pratipAditAdviziSTaH kathamadhiko'rgala Unatarako vAhInataro vA bhavet kSayaH, tapaH saMyamayoriti zeSaH / kaH ? tathApi vyavahAramAtreNa bhaNyate idaM vakSyamANaM yathA sthUlaM bAdaradRSTyA na nizcIyata ityarthaH / / 133 / / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-133-134 TIkArya - paripAmavazena .... . . pariNAmanA vazathI tIvra-maMda Adi adhyavasAyanA AdhInapaNAthI, puta=vaLI=pratipAditathI viziSTa, adhika=argala athavA Utara=hIvatara, tapa-saMyamano kSaya thAya che, topaNa vyavahAramAtrathI A=AgaLa kahevAya che e, yathAsthUla bAhyadRSTithI kahevAya che, nizcayathI nahi. II133aaaa. bhAvArtha : munio rAga-dveSa vagaranA nathI, topaNa satata rAga-dveSanA ucchedamAM yatnavALA che ane rAga-dveSanA uccheda mATe zakti anusAra tapa-saMyamamAM udyama kare che, chatAM keTalAka mahAtmAone koIka nimitte tIvra rAga-dveSano pariNAma thAya che, jenA kAraNe teonA tapa-saMyama nAza pAme che, teTaluM ja nahi paNa dIrgha saMsAravRddhi pAme che. jema sAvaghAcAryane tIvra rAga-dveSano pariNAma thayo to alpakAlamAM mokSamAM jaI zake tevA paNa te mahAtmAe anaMtakALa saMsAramAM paribhramaNane prApta karyuM. vaLI koIka mahAtmAne tevo tIvra pariNAma thAya nahi to saMsAranI vRddhi thAya nahi, paraMtu svIkArela tapa-saMyamano pariNAma nAza pAme che. vaLI keTalAka mahAtmAonA rAga-dveSa kaMIka vadhAre tIvra thAya to kaMIka saMsAranI vRddhi paNa thAya che, jema marIcine koDAkoDI sAgaropama saMsAranI vRddhi thaI, vaLI keTalAkane maMda rAga-dveSano pariNAma thAya to tapa-saMyamano nAza thato nathI, topaNa temanA tapa-saMyama malina thAya che. jema vArattaka RSi mAM methI e pramANe kahe che, tyAre gRhastha sAthe saMbaMdhano alpa pariNAma thayo, tenAthI temanA tapa-saMyama nAza pAmyA nahi, topaNa kaMIka malinabhAvane pAmyA. tethI jIvanA tIvra-maMda Adi adhyavasAyane anurUpa alpa ke adhika tapa-saMyamano nAza thAya che, te sarvane nizcaya nayanI dRSTinI vivakSA karyA vagara vyavahAra mAtrathI vicArIe to kevA prakAranA rAga-dveSathI keTaluM saMyama nAza pAme che. te batAve che - vyavahAranaya sthUla kriyAnA baLathI tapa-saMyamanA nAzanI maryAdAno niyama bAMdhe che; kema ke bahalatAe te te prakAranAM kRtyothI jIvonuM te te prakAranuM saMyama nAza thAya che. II133 avataraNikA : kiM ttHavataraNikArca - te zuM che ?=vyavahAranayathI tapa-saMyamano nAzaka rAga-dveSano pariNAma zuM che? te batAve che - gAthA - pharusavayaNeNa diNatavaM, ahikkhivaMto ya haNai mAsatavaM / varisatavaM savamANo, haNai haNaMto a sAmaNNaM / / 134 / / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-134-135 219 gAthArtha : paruSavacanathI divasano tapa haNe che, adhikSepa karato mAsAdi tapane haNe che, Akroza karato varasano tapa haNe che. vaLI haNatotratADana karato, saMpUrNa saMyamano nAza kare che. II134 TIkA : paruSavacanena karkazavacasA dinatapo divasakRtamanazanAdi upalakSaNatvAtsaMyamaM ca hanti, evaM sarvatra yojyam / adhikSipan jAtyAdibhihIlayan mAsatapaH, tathA varSatapaH zapamAna Akrozan hanti, ghrastADayaMstu punaH zrAmaNyaM sarvaparyAyamiti / / 134 / / TIkArya : puruSavarane ..... sarvaparyAiita | paruSa vacanathI-karkaza vacanathI, divasanA tapane nAza kare che= divasamAM karAyela anazanAdi tapa ane upalakSaNapaNuM hovAthI eka divasanA saMyamano nAza kare che, e rIte sarvatra yojana karavuM=AgaLanA kathanamAM paNa yojana karavuM, adhikSepa karato=jAti AdithI hIlanA karato, mAsatapano nAza kare che ane upalakSaNathI mahinAnA saMyamano nAza kare che ane zapamAna=Akroza karato sAdhu, eka varSanA tapato ane saMyamano nAza kare che. vaLI tADana karato sarva paryAyarUpa zramaNyano nAza kare che. I134 bhAvArtha : koI sAdhu saMyamamAM ane tapamAM usthita hoya tenA dvArA tapa-saMyamanA saMskAro AdhAna kare che ane tene anurUpa uttama puNya prakRti bAMdhe che. jenAthI tene sarva kalyANanI paraMparAnI prApti thaze, tevA tapasvI saMyamI sAdhu paNa koIka nimitte bIjAne pIDA kare tevAM paruSa vacano kahe to eka divasa je upavAsa Adi karyA hoya ane saMyamanuM pAlana karyuM hoya, tenAthI thayelI AtmAnI vizuddhi teno eka kSaNamAM nAza kare che. tethI te sAdhue apramAdabhAvathI tapa-saMyama pALIne je kAMI zaktisaMcaya karyo che, te kaThora vacananA pramAdathI kSaNamAM nAza pAme che. vaLI koI sAdhu jAti AdithI bIjAnI hIlanA kare to eka mahinAnA tapa-saMyamano nAza kare che. vaLI koI sAdhu ati AvezathI koIne Akroza kare tyAre eka varSanA tapa-saMyamano nAza kare che. vaLI krodhanA atizayane kAraNe koIne tADana kare, tyAre teno sarva paryAya nAza pAme che. tethI vyavahAranA baLathI paNa A prakAranA saMyama nAzarUpa phaLano vicAra karIne vivekI sAdhue paruSavacanAdinA parihAra mATe sadA udyamazIla rahevuM joIe. II134 gAthA : aha jIviyaM nikiMtai, haMtUNa ya saMjamaM malaM ciNai / jIvo pamAyabahulo, paribhamai a jeNa saMsAre / / 135 / / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-135-136 gAthArtha H have jIvitano nAza kare che, (tyAre) saMyamane haNIne pApane ekaThuM kare che. jethI=je pApathI, pramAdabahula jIva saMsAramAM paribhramaNa kare che. II135 TIkA H atha jIvitaM prANadhAraNaM nikRntati cchinatti mArayatItyarthaH, tadA hatvA cazabdAtsakalakAlajanitaM saMyamaM, malaM pApaM cinoti badhnAti, jIvaH pramAdabahulaH san paribhramati yena pApena hetubhUtena saMsAre kRti||rU|| TIkArya H atha jIvitaM saMsAre kRti / / have jIvita=prANadhAraNa, teno nAza kare che, tyAre ca zabdathI sakala kAlathI prApta karAyelA saMyamane haNIne malane=pApane, bAMdhe che. je pApathI pramAdabahula evo jIva hetubhUta evA pApathI saMsAramAM paribhramaNa kare che. 135 / / ..... bhAvArtha - koI sAdhu tapa-saMyamamAM udyamI hoya, zuddha saMyama pALatA hoya, chatAM koIka nimitte krodhanA AvezamAM AvIne koIne mArI nAkhe tyAre atyAra sudhI je saMyama pALyuM che=A bhavamAM ke pUrvanA bhavomAM je kAMI saMyama pALyuM che, te sarvano nAza kare che ane saMsAranA paribhramaNanA kAraNIbhUta pApane bAMdhe che, tenA phaLarUpe te jIva saMsAramAM paribhramaNa pAme che. II135 // avataraNikA : ata Aha avataraNikArya : AthI ja kahe che=gAthA-134-135mAM kahyuM e pramANe paruSa vacanAdithI tapa-saMyamano nAza thAya che AthI ja gAthAmAM kahe che e pramANe munio bIjAthI AkrozAdi karAyelA paNa svayaM Akroza Adi karatA nathI. te kahe che gAthA H akkosaNatajjaNAtADaNAo, avamANahIlaNAo ya / muNiNo muNiyaparabhavA, daDhappahAri vva visarhati / / 136 / / gAthArtha : jANyo che parabhava evA munio Akroza, tarjanA, tADanA, apamAna ane hIlanAne daDhaprahArInI jema sahana kare che. II136 / / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-136 221 TIkA : Akrozo vacanaiH zapanaM, tarjanA sAkSepamaGgulyAdibhinirbhartsanaM, tADanA rajjvAdibhiH kuTTanam, Akrozazca tarjanA ca tADanA cetyAdidvandvastAMstathA, apamAnaH kriyayA paribhavaH, hIlanA jAtyAdibhirnindA, anayorapi dvandva eva taiH, caH samuccaye, munayo muNitaparabhavA jJAtaparalokamArgA viSahante kSamante, kiMvadityAha dRDhaprahArivat / tathAhi-sa pallIpatiH san patito grAme, taccauraivilumpyamAnairekasya dhigjAteH snAnAya gatasya gRhAdAraTatAM sabrAhmaNIkAnAM pRthukAnAmAnIya pAyasaM bhakSitumArabdham, samAgato bhaTTaH, etaM vRttAntaM zrutvA ruSA gRhItvA'rgalAM gatvA tanmadhye pazcAllagnabhAryaH prahartumArabdho brAhmaNaH, vyApAditA katiciccaurAH, tato jAtaroSeNa dRDhaprahAriNA karavAlena dvadhA kRtaH, tadbhAryA ca nivAraNabuddhyA taccharIrasaMsaktatvAt patitaH sphuraMstadgarbhaH, taddarzanAd dhigmAmatipApakAriNaM, kuto me zuddhiriti jAto'sya gADhaH pazcAttApaH / tato bhavitavyatayA''sAdya suguruM taddezanayA jAtaviveko niSkrAnto yAvattaM garbhaM sphurantaM smarAmi tAvanmayA na bhoktavyamiti gurvanujJAto gRhItvA'bhigrahaM tasminneva deze prAgvirAdhitajanairAkrozAdibhiH pratikSaNaM khalIkriyamANo'pi jAtatattvanirNayatvAdadInamanasko vihRtya kaJcitkAlaM nirazanaH prakSAlya pApaM gataH zivamiti / / 136 / / TIkArya : sozo. zivamati aaaa vacana vaDe zapata Akroza, tarjanA=aMgulI Adi vaDe sAkSepa nirbharjana, tADanA=doraDA AdithI mAravuM, Akroza, tarjanA ItyAdi dvanda samAsa che, tene muni sahana kare che, ema avAya che ane apamAna kriyAthI paribhava, hIlanA=jAti AdithI niMdA, A beno paNa dvanda samAsa che, tene muni sahana kare che. ra zabda samuccayamAM che, jaNAyelA parabhavavALA munio=jaNAyo che paralokano mArga evA munio, sahana kare che, konI jema ? ethI kahe che - daDhaprahArInI jema. te A pramANe - te=DhaprahArI, pIpati chato gAmamAM Avyo, lUMTatA evA tenA coro vaDe snAna mATe gayelA viSNu jAtivALA ekanA gharamAMthI brAhmaNI sahita bALakonA pAyasaneHkhIrane, lAvIne khAvAne mATe zarU karAyuM, brAhmaNa Avyo, A vAta sAMbhaLIne roSa vaDe argalAne sAMkaLane, grahaNa karIne temanI madhyamAM jaIne pAchaLa lAgelI bhAryAvALA brAhmaNe haNavA mATe AraMbha karyo. keTalAka coro mArI naMkhAyA, tethI thayelA roSavALA daDhaprahArI vaDe A brAhmaNa ane tenI bhAryA karavAlathI be bhAga karAyA. nivAraNabuddhithI teNInA zarIranuM saMsaktapaNuM hovAthI skurAyamAna thato evo teno garbha paDyo. tenA darzanathI atipApakArI evA mane dhikkAra ho, mArI zuddhi kyAMthI ? e pramANe Ane gADha pazcAttApa thayo. tyArapachI bhavitavyatAthI sugurune meLavIne temanI dezanAthI thayelA vivekavALAe saMyama svIkAryuM, "jyAM sudhI te skurAyamAna thatA taraphaDatA, garbhane Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-136-137 smaraNa karuM chuM, tyAM sudhI mAre bhojana karavuM nahi" e pramANe abhigrahane gurunI AjJAthI grahaNa karIne te ja dezamAM sthAnamAM, pahelAM duHkhI karAyelA lokothI AkrozAdi vaDe pratikSaNa alanA karAtA paNa thayelA tatvanA nirNayapaNAthI adIna manavALA nirAhArI daDhaprahArI kaMIka kAla sudhI vihAra karIne pApane prakSAlana karIne zivane pAmyA. /13 bhAvArtha : je munioe paralokano mArga jAmyo che arthAt vartamAnamAM jema jema samabhAvanI vRddhi karIza, tema tema paralokamAM mArA hitanI paraMparA thaze, e prakArano jeone bodha che, tevA munio vartamAnanA tapa-saMyamano nAza paralokanA vinAzanuM kAraNa che, tema jANIne koI jIva tene Akroza kare, tarjanA kare, tADana kare, apamAna kare, hIlanA kare, topaNa te nimitte cittamAM leza paNa vipariNAmane karatA nathI. paraMtu zamabhAvanI pariNativALA te mahAtmAo vicAre che ke AkrozAdi karanArA te jIvo mArA nimitte karma bAMdhIne durgatimAM jaze, tema teo pratye dayALu hRdayavALA te munio kupita thayA vagara te sarva upasargo sahana kare che, tenAthI teonA tapa-saMyama vizuddha vizuddhatara bane che. jema daDhaprahArI mahAtmA lokonA AkrozAdine sahana karIne kevaLajJAnane pAmyA. I136aaaa avataraNikA : anyacca avataraNikArya - ane anya =bIjuM daSTAMta, lokonA upasargone sahana karavAnA viSayamAM batAve che - gAthA - ahamAhaya tti na ya paDihaNaMti sattAvi na ya paDisavaMti / marinnatAvi narDa, sati sIhantio a zarUchA gAthArtha - adhamo vaDe haNAyelA sAdhuo pratighAta karatA nathI ja ane Akroza karAyelA paNa pratiAkroza karatA nathI, marAtA paNa sAdhu sahastramalamuninI jema sahana kare che. ll137ll TIkA - adhamainIcairAhatA muSTyAdibhiriti hetona ca naiva pratighnanti, zaptA api na ca naiva pratizapante AkrozitA api nAkrozantItyarthaH / kiM bahunA ? mAryamANA api yatayaH sahante sahasramallavat / sa hi vIrasenanAmA padAtiH san jIvanaM grAsaM dIyamAnamapi rAjJA tvayi tuSTe sarvaM zobhanaM Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-137 223 bhaviSyatItyabhidhAya nAgrahIt / anyadA prAtyantikakAlasenopadrute rAjani sabhAgate kastaM nigrahISyatItyabhidadhAne sa prAha-ahaM bhavadAdezAt / rAjAha-evaM kuru, tataH kRtapraNAmo gatvaikAkI baddhvAnItavAMstam / rAjJApi jAtapramodAtirekeNa sazlAghamanekagrAmalakSadAnapUrvakaM dattaM sahasramalla ityabhidhAnaM / jAto'sau rAjA, anyadA sudarzanAcAryasamIpe dharmamAkarNya jAtavairAgyo niSkrAntaH krameNa pratipannajinakalpo dRSTaH kAlasenena, so'yaM durAtmA, apanayAmyasyAdhunA pauruSamiti vadatA puruSaiH kadarthayitumArabdhastena / tato mannimittamete varAkA durgatiM yAsyantIti karuNAparItacittatvAt prabalazubhadhyAno mRtvA gataH sarvArthasiddhimiti / / 137 / / / TIkArya : ane ... sarvArthasiddhiti | adhamo vaDe=nIca jIvo vaDe, muSTi AdithI haNAyelA e hetuthI pratighAta karatA nathI ja ane zApa apAyelA paNa Akroza karAyelA paNa, pratiAkroza karatA nathI, ghaNAthI zuM ? marAtA paNa yatio sahasamallanI jema sahana kare che. te vIrasena nAme sainika chato rAjA vaDe AjIvikA apAtI paNa tame prasanna thaye chate sarva sAruM thaze,' e pramANe kahIne grahaNa karato na hato. ekavAra ati najIkanA evA kAlasenano upadrava thaye chate rAjA sabhAmAM hote chata koNa tene nigraha karaze ? e pramANenA kathanamAM te kahe che - tamArA AdezathI huM nigraha karIza. rAjA kahe che - e pramANe tuM kara, tethI karAyo che praNAma jenA vaDe evo te ekAkI jaIne tene bAMdhIne lAvyo. rAjA vaDe paNa thayelA pramodanA atirekathI prazaMsA sahita aneka lAkha gAma ApavApUrvaka sahasamalla e pramANe kAma karAyuM. A rAjA thayo. ekavAra sadarzanAcArya pAse dharma sAMbhaLIne thayelA vairAgyavALA sahasramale dIkSA aMgIkAra karI, krama vaDe svIkArAyelA jitakalpavALA sahastramalla kAlasela vaDe jovAyA. te A durAtmA che, have AnA baLane dUra karuM, e pramANe bolatA tenA vaDe=kAlasena vaDe puruSothI kadarthanA karavA mATe AraMbha karAyo, tethI mArA nimitte A bicArA durgatimAM jaze, e pramANe karuNAyukta citapaNAthI prabaLa zubhadhyAtavALA marIne sarvArthasiddhamAM gayA. ll137nA bhAvArtha - munio paralokanA sukhanI prAptino upAya zamabhAvano pariNAma che, evA paramArthane jonArA che ane Akroza Adi tapa-saMyamanA nAzanA hetu che, tema jonAra che, AthI ja adhama jIvo mahAtmAne muSTi AdithI haNe topaNa teno pratikAra karatA nathI. vaLI koI Akroza kare to pratiAkroza karatA nathI, vaLI sahasamallanI jema tevA mahAtmAne koI mAre topaNa sahana kare che, jema sahastramalla munine gRhastha avasthAnA verane smaraNa karIne kAlasene vadha karavA mATeno prayatna karyo, topaNa nirmala cittavALA sahasamalla prabaLa zubhadhyAnanA baLathI sarvArthasiddhamAM gayA. ll13LA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 avataraNikA : tadayaM mahAtmA prANaprahANe'pi na kSAntezcalitaH budhyate cedaM sAdhUnAM yata Aha upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-138 avataraNikArya : ane A mahAtmA prANanA nAzamAM paNa kSAMtithI calita thayA nahi ane sAdhuonuM A=kSamAzIlapaNuM jaNAya che, je kAraNathI kahe che gAthA : - dujjaNamuhakodaMDA, vayaNasarA puvvakammanimmAyA / sAkULa te na baccA, vaMtInaya vadaMtALa / / 8 / / gAthArtha H durjananA mukharUpI dhanuSyathI nIkaLelAM pUrve karAyelA karmathI utpanna thayelAM te vacanabANo kSAMtilakane vahana karatA sAdhuone lAgyAM nathI. II138 / / TIkA H durjanamukhaM khalavaktraM kodaNDaM dhanuriva yeSAM tato nirgamAtte tathA, vacanAnyeva bhedakatvAt zarA bANA vacanazarAH, pUrvakarmanirmitAH, purAkRtakarmajanitAH, sAdhUnAM te na lagnAH, bhUtanirdezaH sthitametaditi jJApanArthaH, anyathA na laganti na lagiSyantItyapi TraSTavyaM kSAntireva tannivAraNadakSatvAt pArja, taadatAM dhAyatAmiti / / 8aaaa ..... TIkArya : durjanamukhaM. dhArayatAmiti / / durjananuM mukha=khalanuM mukha, kodaMDa=dhanuSya jevuM che. jeone temAMthI nirgamana hovAne kAraNe te tevAM che=durjananA mukharUpI dhanuSyathI nIkaLelAM che, bhedakapaNuM hovAthI vacano ja zara=bANo che=vacanazaro che, pUrva karma nirmita=pUrve karAyelA karmathI utpanna thayelAM vacanarUpI bANo che, sAdhuone lAgyAM nathI. bhUtakALano nirdeza A sthita che, e pramANe jaNAvAnA arthavALo che=na nanAHmAM bhUtakALano nirdeza sAdhuone te lAgyAM nathI, e sthita che. e jaNAvavA mATe che, anyathA lAgatAM nathI ane lAgaze nahi, e paNa jANavuM. kSAnti ja tenA nivAraNanuM dakSapaNuM hovAthIdurjananAM vacanonA nivAraNanuM dakSapaNuM hovAthI, phalaka che, tene vahana karatAne=dhAraNa karatA munione, te lAgyAM nahi, ema anvaya che. 138 / / bhAvArtha susAdhu haMmezAM kSamAdi guNothI bhAvita hoya che, tema potAnA pUrva karmanA udayathI utpanna thayelAM Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-138-139 225 durjananA mukhamAMthI nIkaLelAM kaTuvacano dvArA tiraskAra kare to paNa sAdhuone te vacano sparzatAM nathI; kema ke sAdhuo kSAMtirUpI phalakane dhAraNa karanArA hoya che. tethI kSAMti guNanI sAthe athaDAIne te vacano niSphaLa jAya che, paraMtu muninA haiyAmAM praveza karIne zalyanI jema pIDA karatAM nathI. AthI ja jeo sadA kSamAbhAvanAthI bhAvita che, temane koInAM kaTuvacano sparzatAM nathI. susAdhuo tevA hoya che, tethI teone koInAM kaTuvacano lAgyAM nahi, vartamAnamAM lAgatAM nathI ane bhaviSyamAM lAgaze nahi, na tanA: e prakArano bhUtakALano prayoga karyo che te batAve che ke susAdhune lAgyAM nathI, te sthita padArtha che sadA rahenAro bhAva che. jo tevuM na hoya to lAgatAM nathI, lAgaze nahi, tema kahevuM joIe. paraMtu je vAstavika sAdhu che, tene kyAreya lAgyo nathI, te sthita vastu che. te batAvavA mATe bhUtakALano prayoga che. I138 avataraNikA : anyaccAvivekinaH krodhAvakAzaH, na vivekina ityaahavataraNikArya : ane bIjuM avivekIne hitAhitano bodha nathI tevA avivekIne, krodhano avakAza che, vivekIne nahi, ene kahe che - gAthA : patthareNAhao kIvo, pattharaM Dakkumicchai / miyArio saraM pappa, saruppattiM vimaggai / / 139 / / gAthArtha : pattharathI haNAyelo kUtaro pattharane roSathI khAvA mATe Icche che, siMha bANane prApta karIne bANanI utpattinI mArgaNA kare che. ll139IL. TIkA : prastareNa pASANena, AhataH klIvaH zvA, prastaraM daSTuM roSato bhakSayitumicchati, na ca zaknoti / mRgAristu siMhaH punaH zaraMbANaM prApya bhedakatvenAsAdya zarotpatti, kuto'yamAyAta iti vimRgayate vizeSeNa nibhAlayatItyarthaH / / 139 / / TIkArya : prastare ..... nimAyatItyartha che pASANathI haNAyelo napuMsaka evo kUtaro pASANane roSathI khAvA mATe Icche che ane khAI zakato nathI. vaLI siMha bANane prApta karIne=bhedakapaNAthI arthAt Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-139-140 ghAyala thavA rUpe prApta karIne, zaranI utpattine kyAMthI A AvyuM che, e pramANe vizeSathI jue che. 139 bhAvArtha : kUtarA upara koI patthara nAkhe to te gussAthI pattharane khAvA mATe yatna kare che, jyAre siMha upara koI bANa choDe to te siMha te bANanA utpattisthAnanI gaveSaNA kare che, tema siMha jevI viveka dRSTivALA sAdhuo koI Akroza kare to te AkrozavacanarUpa pattharano pratikAra karavA yatna karatA nathI, paraMtu AkrozanuM mULa kAraNa potAnuM tevA prakAranuM karma che, tenA kAraNe A Akroza kare che, tema jANIne te karmane niSphaLa karavA arthAt nAza karavA zamabhAvamAM yatna kare che. jema siMha bANa mAranAra upara tarApa mArIne bANa mAranArano nAza kare che, tema potAnA upara thanAra AkrozanuM mULa bIjabhUta potAnA bhUtakALamAM karAyelAM karyo che, tema jANIne susAdhu kSamA dvArA potAnAM karmone niSphaLa kare che. jema vira bhagavAnanA kAnamAM govALiyAe khIlA ThokyA topaNa vira bhagavAna tenA pratye kopa karatA nathI, paraMtu pUrvanAM baMdhAyelAM potAnAM te prakAranAM upasargajanaka karmono nAza karavA zamabhAvamAM yatna kare che, tethI upasarga sahavA rU5 aMtaraMga prayatnathI zamabhAvanA pratibaMdhaka karmo nAza pAme che. ll139II avataraNikA: tathA avivekI kenacitkadaryamANaH zvavatprastare tadapakArAya yatate, vivekI tu mRgArivanmUlotthAnamanveSayanevaM bhaavytiavataraNitArtha - ane koIkathI kadarthanA karAto avivekI kUtaro jema pattharamAM tema tenA apakAra mATe yatna kare che. vaLI vivekI siMhanI jema mULanI utpattinuM anveSaNa karato A pramANe bhAvana kare che - gAthA - taha pub ikiM na kayaM, na bAhae jeNa me samatthovi / iNhi kiM kassa va kuppimo tti dhIrA aNuppecchA / / 140 / / gAthArtha : te prakAre pUrvamAM zuM nathI karAyuM? jenA vaDe=je kuzala karma vaDe, samartha evo paNa mane pIDA na kare? hamaNAM kema athavA konI upara kopa karIe? e pramANe vicArIne ghIra puruSo avihvaLa thAya che. II140I Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-140-141 27 TIkA : tathA pUrvaM janmAntare kiM na kRtaM yena na bAdhate=na pIDayati, kuzalakarmaNA hetubhUtena, 'me tti' mAM samartho'pi prabhaviSNurapi, AstAM nIcAdiH ato mamaivAyaM doSaH, na kadarthayituH, idAnIM kiM kupyAmaH kimiti niSkAraNaM krudhyAmaH ?, kasya copari kupyAma iti paryAlocya dhIrA mahAtmAna, "gapuSyijI ri' vidvatA bhavantati pA240pA. TIkArya : tathA pUrva ..... mavati che te prakAre pUrvamAM=janmAMtaramAM, zuM nathI karAyuM ? jenA vaDe hetubhUta evA kuzala karma vaDe, bAdhA na kare=samartha evo paNa mane pIDA na kare, nIca Adi dUra raho=nIca Adi dUra raho, samartha paNa mane pIDA na kare, AthI=janmAMtaramAM meM kuzala karma karyuM nathI. A mAro ja doSa che arthAt mane A Akroza kare che, temAM mAro ja doSa che, kadarthanA karanArano nahi, hamaNAM kema kopa karIe?=kayA kAraNathI viSkAraNa kopa karIe ? athavA konA upara kopa karIe ? e pramANe paryAlocana karIne dhIra evA mahAtmAo avighala thAya che. II140 bhAvArtha - siMhane jema padArthane vAstavika jovAnI dRSTi che, tethI siMha potAnI upara tIra mAranArano nAza karavA tatpara thAya che, paraMtu AvelA bANa upara kopa karato nathI, tema je mahAtmAmAM tattvane jovAnI nirmaLa dRSTi pragaTa thaI che, teo padArthanA vAstavika svarUpane jonArA che. tethI vicAre che ke mane koIpaNa jIva Akroza kare che tathA prakAranA mArA pUrvakarmanI preraNAthI Akroza kare che. jo pUrvamAM meM tevuM karma bAMdhyuM na hota to mane Akroza karata nahi, vastutaH pUrvabhavamAM jo meM tevuM kuzala karma karyuM hota to asamartha puruSa to mane pIDA karata nahi, paraMtu samartha puruSa paNa mArA te prakAranA kuzala karmathI haNAyelI buddhivALo thavAthI mane kyAreya upadrava karI zake nahi ane vartamAnamAM mane je upadrava thAya che, temAM mArA pUrvakarmano ja doSa che, tethI arthathI mAro ja doSa che, kadarthanA karanArano nahi; kema ke mArAM tevA karmothI prerAIne ja kadarthanA karanArane tevI buddhi thaI che, mATe kadarthanA karanAra upara huM kema niSkAraNa kopa karuM ? te pramANe tattvane vicAravAmAM dhIra puruSo sarva prakAranA upadravomAM avihvaLa thAya che arthAt tattvanA bhAvanane kAraNe samabhAvane anukULa teonuM sattva AkrozanA nimittane pAmIne atizayita thAya che. jethI vipula nirjarAne prApta kare che. AthI ghANImAM pilAtA mahAtmAo te pilAvAnI kriyA nimitte kSapakazreNi prApta karI zakyA. 14nA avataraNikA - tadevaM dveSiNi dveSatyAgo'bhihitaH, adhunAnurAgiNyapi svajanAdike rAgatyAgaM dRSTAntenAha Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-141 avatarazikSArtha : te AkagAthA-140mAM kahyuM e, dveSImAM muni upara AkrozAdi karanAra zreNImAM, dveSatyAga kahevAyo munino ASatyAga kahevAyo. have anurAgI paNa svajanAdimAM rAganA tyAgane munie sAno tyA 42vo 'sa. mene, 4itathI 44 cha - gAthA: aNurAeNa jaissavi, siyAyavattaM piyA dharAvei / tahavi ya khaMdakumAro, na baMdhupAsehiM paDibaddho // 141 / / gAthArtha : pitA anurAgathI yati paNa chatAne, yati evA paNa putra munine dhavala chatra dhAraNa karAve che ane topaNa=AvA paNa pratibaMdhanuM kAraNa hote chate skaMdakumAra baMdhunA pAzathI=svajananA snehanA dhanathI, prativaddha thayA nahi. ||141 / / TI :__ anurAgeNa snehena yaterapi sataH sitAtapatraM dhavalachatraM pitA janako dhArayati, tathApi cedRze'pi pratibandhakAraNe sati skandakumAro na bandhupAzaiH svajanasnehabandhanaiH pratibaddha iti / / atra kathAnakam zrAvastyAM kanakaketo rAjJaH sutaH skandakumAro vijayasenAcAryasamIpe dharmamAkarNya bhavaviraktacitto bahUpAyaiH pitaraM pratyAyya niSkrAntaH pitApi snehAtirekeNAdyadinAdArabhyAptapuruSeNa zubhrAtapavAraNaM dhArayAJcakAra krameNa pratipatrajinakalpo gato'sau kAJcInagaryAM, dRSTazca gocare praviSTo bAlakAlAnItayA sunandAbhidhAnayA laghutarabhaginyA, tato hRdayasphuritakathitabandhubhAvAM suciraM snigdhadRSTyA nirIkSamANAM tAM pratyabhijAnanapi snehalezenApyaspRSTacitto'sau nirgato vyApAditazca kilejyA tatpatinA / sA'pi vijJAya vyatikaraM grahagrahItA satI praguNIkRtA nAnopAyairmantribhiriti / / 141 / / ToDArtha : anurAgeNa ..... mantribhiriti / / yati pachatAne sAthI pitA sita mAduate ad, dhAraNa karAve che ane topaNa AvA paNa pratibaMdhanuM kAraNa hote chate, skaMdakumAra baMdhunA pAzathI= svajananA snehanA baMdhanathI, pratibaddha thayA nahi. emAM kathAnaka che - zrAvastImAM kanakaketu rAjAnA putra evA skaMdakumAre vijayasena AcArya pAse dharmane sAMbhaLIne bhavathI Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-141-142 229 virakta thayelA cittavALA ghaNA upAyo vaDe pitAne samajAvIne dIkSA aMgIkAra karI. pitAe paNa snehanA atirekathI pahelA divasathI mAMDIne Apta puruSa vaDe sapheda chatra dhAraNa karAvyuM. krama vaDe svIkArAyo che jinakalpa evA A kAMcI nagarImAM gayA, gocarIe gayelA bAlakALathI lavAyelI sunaMdA nAmanI atyaMta nAnI bahena vaDe jovAyA, tethI hRdayamAM skulo kahevAya che baMdhubhAva jeNI vaDe evI lAMbA vakhata sudhI snigdha daSTithI jotI evI teNIne oLakhatA paNa snehanA lezathI paNa nahi sparzAvelA cittavALA A muni nIkaLyA ane kharekhara IrSAthI tenA pati vaDe marAyA. teNI paNa vyatikarane jANIne graha grahaNa karAyelI chatI maMtrIo vaDe judA judA upAyothI svastha karAI. l/141// bhAvArtha : sAdhue jema AkrozAdimAM vihvaLa thavuM joIe nahi, tema anurAgI paNa svajanAdi pratye snehanA pariNAmathI leza paNa nirIkSaNa karavuM joIe nahi, paraMtu aMtaraMga snehano pariNAma skuraNa na thavA detAM asaMgabhAvanI vRddhi thAya tevo ja yatna karavo joIe, temAM skaMdakumArano prasaMga batAve che - skaMdakumAranA pitA putra pratye atyaMta rAgavALA hatA, tethI ghaNA upAyothI pitAne samajAvIne kuMdakumAre dIkSA lIdhI, topaNa putranA snehathI pitA Apta puruSa vaDe tenA mastaka upara chatra dhAraNa karAve che, topaNa skaMdakumArane pitA pratye leza paNa snehano pAza nathI. tyArapachI ammalita jinavacanAnusAra saMyamamAM udyama karIne aMte jinakalpane svIkAre che. vihAra karatA te kAMcI nagarImAM gayA. gocarIe gayelA nAnI bahena vaDe jovAyA, bahena tene atyaMta sneha dRSTithI jue che, teNIne oLakhI javA chatAM te mahAtmAne bahena pratye leza paNa snehano pariNAma thato nathI. mAtra jinakalpamAM pratibaddha mAnasavALA te muni niHsaMgabhAvathI vicare che, tyAre bahenanA patie potAnI patnIno skaMda muni pratye snehabhAva joIne temane mArI naMkhAvyA, topaNa sarvatra muni niHspRhI rahyA. temanuM dRSTAMta grahaNa karIne susAdhue paNa svajananA pAzamAM pratibaddha thavuM joIe nahi. II1411 avataraNikA : sAmpratamamumevArthaM dRddhyvaahavataraNikArya : have A ja arthane-sAdhue svajanAdimAM rAgano tyAga karavo joIe e arthane, daDha karatAM kahe che - gAthA : guru gurutaro ya aiguru, piyamAIavaccapiyajaNasiNeho / ciMtijjamANaguvilo, catto aidhammatisiehiM / / 142 / / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-142 gAthArtha : pitA-mAtA-apatya-priyajanano sneha, guru, gurutara ane atiguru che, vicArAto gahana che, ati dharmadUSita evA sAdhuo vaDe tyAga karAyo. II14. TIkA : gururgurutaro'tiguruH krameNa pitRmAtrapatyapriyajanasnehaH, tatra pitrA saha mAtA pitRmAtA, sA cApatyAni ca priyajanazceti dvandvaH, teSu tadviSayaH sneha iti samAsaH, tataH pitRmAtRsneho gururdustyajatvAt, apatyasneho gurutaro dustyajataratvAt / priyajano bhAryAbhaginyAdiryatastatra gADhazcittavizrAmaH, tatastatsneho'tiguruH, tadviyogasya maraNAdihetutvAt / eSa ca cintyamAno gupilaH, sarvo'pi paryAlocyamAno gahano durantabhavakAraNatvAt / atastyakto'tidharmatRSitairdRDhadharmalampaTaiH saadhubhirviruddhtvaattaiti 24rA. TIkArya : guru ..... tati guru-gurutara-atiguru, kramathI pitA-mAtA-apatya ane priyajanano sneha che, tyAM=pitRmAtu Adi samAsa che tyAM, pitA sahita mAtA pitRmAtA che ane teNI ane putro ane priyajana e prakAre dvanda samAsa che, teomAM-pitR AdimAM, temanA viSayavALo sneha e pramANe samAsa tyArapachI pitA-mAtAno sneha gurutara che; kema ke dusyapaNuM che. putrono sneha dusthajatarapaNuM che, je kAraNathI priyajana-bhAryA-bhaginI Adi che temAM gADha cittano vizrAma che, tethI temano sneha atiguru che; kema ke temanA viyoganuM maraNAdi hetupaNuM che ane A ciMtavana karAto gupila che-sarva paNa paryAlocana karAto gahana che; kema ke duraMta bhavanuM kAraNa paNuM che, AthI atidharmatRSita evA sAdhuo vaDe=daDha dharmamAM laMpaTa evA sAdhuo vaDe, tyAga karAyo che; kema ke tenuM snehanuM, viruddhapaNuM che. 14rA bhAvArtha saMsArI jIvone saMgamAMthI AnaMdanI prApti thAya che, tethI jeone atyaMta vatsala mAtA-pitA prApta thayAM che, tenA kAraNe teone mAtA-pitA pratye ati sneha varte che. AthI temano tyAga karavo teo mATe azakya hoya che, vaLI sAmAnyathI pitA-mAtA karatAM paNa gurutara sneha priya putro pratye hoya che, teno tyAga karavo atiduSkara che. vaLI patnI Adi pratye ati gurutara sneha che, te atizaya duryajya che. AthI ja tenA viyogane kAraNe maraNa AdinI paNa prApti thAya che. jema rAma upara lakSmaNane gADha prIti hatI, tethI rAmanA mRtyunA samAcAra maLavAthI lakSmaNanuM mRtyu thayuM, ethI priyajanano sneha ati guru hoya che ane A sarva paNa snehanuM paryAlocana karavAmAM Ave to te atyaMta gahana che arthAt sukhapUrvaka tenuM nivAraNa karI zakAya tema nathI ane nivAraNa na karI zakAya to duraMta bhavanuM kAraNa Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-142-143 231 thAya che. AthI atidharmanI tRSAvALA evA mahAtmA vaDe duSkara paNa priyajanano sneha tyAga karAyo, jo ke tuccha prakRtivALA jIvone mAtA-pitAdi ke putrAdi pratye paNa tevo sneha hoto nathI, paraMtu potAnA dehanI zAtA pratye ati sneha hoya che ane potAne je ati anukULa varte, tenA pratye sneha thAya che ane te anukULa vartanAra paNa pratikULa varte to sneha nAza pAme che. eTaluM ja nahi paNa anukULa vartanAra paNa svabuddhithI pratikULa jaNAya to sneha nAza pAme che. teono snehano abhAva tattvanA paryAlocanathI thayelo nathI, paraMtu ati svArthamAMthI utpanna thayelo temano sneha te vyakti pratye utkaTa nahi hovAthI ane potAnA svArthanA kAraNabhUta dhanAdi pratye ke dehAdi pratye utkaTa hovAthI nAza pAme che. AvA paNa jIvo atidharmanI tRSAvALA thAya to ja te prakAranuM tuccha mAnasa ane viSayo pratyeno sneha choDI zake che, paraMtu jeomAM mAtra bAhya saMyama pALavAnI manovRtti che ane rAgAdinA unmelanane anukULa daDhadharmanI laMpaTatA pragaTI nathI, tevA sAdhuone anukULa viSayonA snehano tyAga karavo duSkara che.ll14rA avataraNikA : tathAdiavataraNikArya : te A pramANe dharmanI ati tRSAvALA munio vaDe tevA snehano tyAga karAyo che, ema pUrvamAM kahyuM te A pramANe che - gAthA - amuNiyaparamatthANaM, baMdhujaNasiNehavaiyaro hoi / avagayasaMsArasahAvanicchayANaM samaM hiyayaM / / 143 / / gAthArtha : nahi jaNAyelA paramArthavALA jIvone baMdhujananA snehano prasaMga hoya che, jaNAyelA saMsAra svabhAvanA nizcayavALA mahAtmAnuM hRdaya samAna hoya che sarvatra rAga-dveSa rahita hoya che. ll143 TIkA :___ amuNitaparamArthAnAmajJAtatattvAnAM bandhujanasnehavyatikaraH svajanAnurAgasambandho bhavati / avagato jJAtaH saMsArasvabhAvasya bhavasvarUpasya vizarArurUpatayA nizcayo nirNayo yeSAM te tathA, teSAM punaH samaM=tulyaM snehadveSarahitaM hRdayaM sarvatra bhavatIti / / 143 / / TIkArya : gaNita .... mavatIti amuNita paramArthavALA jIvone=ajJAta tatvavALA jIvone, baMdhujananA snehano vyatikara=svajananA anurAgano saMbaMdha, thAya che, avagata che=jJAta che saMsArano svabhAva Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-143-144 vizarArurUpapaNAthI arthAt nAzavaMta rUpapaNAthI bhavanA svarUpano nizcaya che jemane te tevA che, teonuM hadaya sarvatra tulya varte che sneha-dveSa rahita varte che. II143 bhAvArtha : je saMsArI jIvone mAtra anukUla padArthomAM sukha dekhAya che ane bAhya pratikUla bhAvomAM duHkha dekhAya che, tevA jIvo kvacit saMsAra tyAga kare, saMyama grahaNa kare, saMyamanI sarva ucita kriyAo Atmahita arthe kare, topaNa jemane bodha nathI ke cittamAM vartatA saMzleSanA pariNAmathI saMsAra che ane cittanA saMzleSanA tirodhAnane anukULa daDha vyApArathI dharma niSpanna thAya che, te prakAranA bodha vagaranA jIvone baMdhujananA snehano prasaMga avazya thAya che, AthI ja gRhastha avasthAmAM temano sneha hato, te paNa paraspara viruddha prakRtine kAraNe tUTe che, tevA jIvo saMyama grahaNa kare tyArapachI te baMdhujana ja temanI pAse AvIne prIti vyakta kare, tyAre ati prItipAtra bane che; kema ke nahi jaNAyelA paramArthavALA teo mAtra bAhya AcaraNAmAM dharmane jonArA che ane pote bAhya tyAga karyo che mATe kRtakRtya che, tema mAnIne bAhya padArthomAM potAnI snehanI prakRtine joDIne potAno bhava niSphaLa kare che ane jemane bhavanuM svarUpa yathArtha jaNAyuM che, tevA mahAtmAo to bhavanA kAraNabhUta saMgathI para thavA aMtaraMga yatna kare che. tethI bAhya saMyamanI kriyAthI ke bAhya tyAgathI temanuM citta saMtoSavALuM nathI, paraMtu bAhya bhAvomAM citta saMzleSa na pAme te prakAre ja dRDha praNidhAna karIne sarva ucita pravRttio kare che. tethI temanuM citta rAga-dveSa rahita sarvatra samAna rahe che. ll143 avataraNikA : kiM ceha loke'pyanarthahetutvAd bandhUnAM ninimittastadgocaraH sneha iti dRSTAntaiH prtipipaadyissurgaathaamaahavataraNitArtha - vaLI A lokamAM paNa anarthanuM hetupaNuM hovAthI baMdhuono tenA viSayavALo lilimita sneha che, e pramANe dAMto vaDe kahevAnI IcchAvALA dvAragAthAne kahe che - gAthA - mAyA piyA ya bhAyA, bhajjA puttA suhI ya niyagA ya / iha ceha bahuvihAI, karaMti bhayavemaNassAiM / / 144 / / gAthArtha : mAtA, pitA, bhrAtA, bhAryA, putro, mitro, svajano ahIM ja=A lokamAM ja, ghaNA prakAre bhaya-vaimanasyAdine kare che. II144 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-144-14pa TIkA : mAtA, pitA, vazI: samuSya, brAtA, mA, putra sudava=mitrALa, ninAda=zvananA, ihaiva bahuvidhAni kurvanti bhayavaimanasyAni trAsamanoduHkhAnIti samAsArthaH / avayavArthaM tu pratidvAraM vasyati sA244nA TIkArca - mAtA avazyati | mAtA, pitA, 2 zabdo samuccayamAM che. bhAI, bhAryA, putro, mitro, potAnA svajano ahIM ja=vartamAna bhavamAM ja, ghaNA prakAre bhaya-vaimanasyone trAsa-manadu:khone, kare che e prakAre samAsa artha che. vaLI avayavArtha pratidvAra kahevAze. ll144 bhAvArtha : je jIvone svajana pratyeno gADha rAga saMyamamAM daDha udyama karavAmAM bAdhaka thAya che, temaNe tenAthI thanArA vartamAna bhavanA saMbhavita anarthonuM bhAvana karavuM joIe, jethI potAno rAga kSINa thAya. jema dhananA arthI jIve A lokamAM dhanane kAraNe zuM zuM anartho saMbhavita che, tenuM pUrvamAM batAvyuM tema bhAvana kare to tenI dhana meLavavAnI ane saMgraha karavAnI vRtti kSINa thAya che ane A lokamAM dhanathI zuM zuM anukULatA maLe che, tenuM bhAvana kare to teno dhana pratyeno vidyamAna rAga pravardhamAna bane che. tema mAtA-pitA potAne kaI rIte hitakArI che, tenI ucita vicAraNA aucityanA pAlana mATe vivekI puruSe avazya karavI joIe. AthI ja mAtA-pitA duSpatikAra che, tema zAstravacana che, topaNa temano sneha mokSapaMthamAM javAmAM bAdhaka thato hoya topaNa snehanA pratibaMdhane toDavA mATe A bhavamAM paNa te sneha kaI rIte anarthakArI che, tema nipuNa prajJAthI jeo bhAvana kare che, temano bAhya evA svajanAdi pratyeno snehapratibaMdha tUTe che. tethI sukhapUrvaka asaMgabhAvamAM javA samartha bane che, te mATe ja prastuta dvAragAthAmAM mAtA-pitAdi dvArA A lokamAM ja ghaNAM trAsa-manoduHkhAdi prApta thAya che, te batAve che. I144 avataraNikA : ttraadydvaarmdhikRtyaahavataraNitArtha :temAM Adya dvAra=mAtA nAmanA prathama dvArane AzrayIne kahe che - gAthA : mAyA niyagamai vigappiyammi atthe apUramANammi / puttassa kuNai vasaNaM, culaNI jaha baMbhadattassa / / 145 / / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-14pa gAthArtha : nija mativikalpita prayojana nahi purAye chate mAtA putrane kaSTa kare che, je pramANe culanI brahmadatane kaSTa kare che. ll14ull TIkA : mAtA-jananI nijakamativikalpite svIyabuddhicarcite artheprayojane'pUryamANe'sampadyamAne putrasya karoti vyasanamApadaM, culanI yathA brahmadattasyetyakSarArthaH / kathAnakamadhunA-mRte brahmarAje tatpatnI culinI dIrghanAmnA tanmitreNa saha vinaSTA / vijJAtA dhanumantriNA, vyutpAditastena tatsuto brahmadattaH kAkakokilAdisaGgrahaNadarzanena, dattazca sahacarastasya varadhanurAtmatanayaH / tayApi kutazcid jJAtvA taM vyatikaraM cintitaM bhaviSyati me rativighnaH tato'mumeva brahmadattaM vyApAdayAmIti janApavAdakSAlanArthamudvAhitaH kAJcitkanyakAM, pravezitaH pUrvaracite jatugRhe, dApito'lakSito'gniH, mantriNA prAgracitaprayogeNa niSkAsito bhUmikhAtena gato deshkaanitti 241 TIkArca - mAta=gananI sevAnivari I mAtA=jananI, nija mativikalpita artha nahi purAye cha0= potAnI buddhithI carcita evuM prayojana aprApta thaye chate, putranA vyasanane=Apattine kare che. je pramANe brahmadattane culanI, e pramANe akSarAI che. have kathAnaka - brahmarAja mRtyu pAme chate tenI patnI culanI dIrgha nAmanA maMtrI sAthe vinaSTa thaI=vyabhicAriNI thaI, dhanu maMtrI vaDe jaNAI, tenA vaDe teno putra brahmadatta kAgaDo-koyala Adi saMgrahaNakanA darzana vaDe jaNAvAyo ane potAno putra varadhanu tene sahacara apAyo, teNI vaDe paNa kyAMkathI te vyatikarane jANIne vicArAyuM. mane ratimAM vina thaze, tethI A ja brahmadattane mArI nAkhyuM ane janaapavAda dhovA mATe koIka kanyAne paraNAvAyo. pUrve racAyelA lAkSAgRhamAM pravezyo. nahi jaNAyelo agni apAyo, maMtrI vaDe paNa pUrve racAyelA prayoga vaDe kaDhAyo, bhUmikhAtathI suraMgathI, dezakAlikapaNAthI gayo. 7/14pa bhAvArtha - mAtA lAlana-pAlana karIne bALakane moTo kare che ane bahulatAe putra pratye atyaMta sneha hoya che. tethI putrane paNa mAtA pratye atisneha thavAno prasaMga prApta thAya ane vivekI putra mAtAnA upakArane smaraNa karIne tenI sAthe avazya ucita vartana kare. Ama chatAM Atmahita sAdhavAmAM mAtAno sneha vijJabhUta thato hoya to saMyama grahaNa karyA pachI paNa te snehanA tAMtaNA dUra thatA nathI, tenA nivAraNano upAya pratipakSa bhAvanA che ane temAM paNa vartamAna janmanA anarthonuM bhAvanA anubhava anusAra karavAmAM Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-145-146 235 Ave to snehanAM baMdhano jaldI tUTe che. tethI vivekI mahAtmA vicAre che ke koI mAtAne potAnI matithI vikalpita sukhanA upAyanI prApti karavI hoya ane teno putra vighnabhUta thAya to te mAtA putrano paNa nAza karavA tatpara thAya che. jema culanI mAtA brahmadatta putrano nAza karavA tatpara thaI. A prakAre bhAvana karIne mahAtmA vicAre ke 'saMsArI jIvo mATe kaMI asaMbhavita nathI, vartamAnamAM je mAtA mArA pratye atyaMta sneha dhAraNa kare che, te ja mAtA koIka nimittathI tenA kalpita sukhamAM huM vighnabhUta thAuM to mAro nAza karavA paNa tatpara thAya, mATe AvA asAra snehathI saryuM,' tema bhAvana karIne mAtAnA snehanA pratibaMdhane dUra karavA yatna kare to te mahAtmA saMyamamAM sukhapUrvaka yatna karI zake che. 145aa avataraNikA : pitRdvAramadhikRtyAha - avataraNikArtha : pitRdvArane AzrayIne kahe che gAthAH savvaMgovaMgavigattaNAo, jagaDaNaviheDaNAo ya / kAsI ya rajjatisio, puttANa piyA kaNayakeU / / 146 / / gAthArtha H rAjyane mATe tarasyA thayelA pitA kanaketue putronAM sarva aMgopAMganI vikartanA kadarthanAvibAdhAne karI. II146II TIkA H sarvAGgopAGgavikartanAH samastAvayavacchedanAH, jagaDanaviheThanAzca kadarthanavibAdhAzca akArSIt kRtavAn, cazabdAtkAritavAMzca / rAjyatRSito vardhamAnA mamaite rAjyaM hariSyantItyabhiprAyeNetyarthaH putrANAM pitA kanakaketurnAma rAjA / sa hi vividhayAtanAbhirjAtAn jAtAn svasutAn mAritavAn / pazcAttetalimantriNA mahAdevyA dArikA jAtA sA ca mRtetivyAjena kanakadhvajastatsutaH svagRhe nidhAya rakSitaH, sa tasmin mRte rAjye'bhiSikta iti / / 146 / / TIkArya H sarvAGgopAGga kRti / / putronA aMga-upAMganI vikartanA=samasta avayavatI chedanA ane kadarthanA ane vibAdhAne karI ane ca zabdathI karAvI, Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-14-147 koNe karAvI ? ethI kahe che - rAjya mATe tarasyA thayelA pitA kAkaketu nAmanA rAjAe vadhatA evA A=mArA putro, rAjyane laI leze, e prakAranA abhiprAyathI karI - te janmelA janmelA potAnA putrone vividha yAtanAothI mArato hato, pAchaLathI teTalIputra maMtrI vaDe 'mahAdevIne bALakI thaI te marI' e pramANe kapaTathI teno putra=rAjAno putra kanakadhvaja potAnA gharamAM rAkhIne rakSaNa karAyo, te maraNa pAme chata=rAjA kanakaketu maraNa pAme chate, te= putra kanakadhvaja, rAjya upara abhiSeka karAyo. 146 bhAvArtha : pitA pratye aucitya pAlana mATe pitAthI karAyelA upakAranuM smaraNa Avazyaka che, topaNa yogamArganI pravRttimAM pitAno sneha ati bAdhaka che, tethI vivekI puruSe pitAnA snehanA tyAga mATe vicAravuM joIe ke saMsAranuM A vicitra svarUpa che ke pitA paNa jyAre svArthavaza bane che, tyAre putranI viDaMbanA karanAra thAya che, mATe A mArA pitA che, e prakAre snehane vaza thaIne yogamArganI pravRtti zithila karavI joIe nahi, paraMtu sarva udyamathI sarvatra sneharahita thavA prayatna karavo joIe ane te bhAvanI utpatti mATe bhAvana karavuM joIe ke rAjyanI tRSAvALo kanakaketu rAjA atyaMta dveSathI potAnA putronAM aMgopAMgo janmatAnI sAthe chedI nAkhato hato ane janmelA putrone kadarthanA ane pIDAo karato hato ane bIjA pAse karAvato hato, tethI saMsAramAM pitA ja pitArUpe putra pratye dveSI thaI zake che; jyAre te prakArano moha pravarte che, tyAre pitAne putra putra dekhAto nathI, paraMtu potAnA rAjya mATe vijJabhUta zatru dekhAya che. A rIte saMsAranA karmajanya svarUpanuM bhAvana karIne pitAnA snehano tyAga karavo joIe. I14vA avataraNikA : adhunA bhraatRdvaarmuddishyaahavataraNikArya : have bhrAtAdvArane uddezIne kahe che - gAthA : visayasuharAgavasao, ghoro bhAyA'vi bhAyaraM haNai / AhAvio vahatthaM, jaha bAhubalissa bharahavaI / / 147 / / gAthArtha : viSayasukhanA rAgane vaza evo ghora bhAI paNa bhAIne haNe che, je pramANe bAhubalInA vadha mATe bharatapati abhimukha thayo. II147ii. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-147-148 TIkA : viSayasukharAgavazakaH zabdAdisukhagRddhiparAdhIno ghoro bhayAnakaH praharaNagrahaNAt bhrAtApi bhrAtaraM hanti / AdhAvito'bhimukhaM gato vadhArthaM vyApAdananimittaM yathA bAhubalino bharatapatizcakravartI / kathAnakaM prAkkathitamiti / / 147 / / TIkArya : viSayasuharI: ..... thimiti viSaya sukhanA rAgane vaza=zabdAdi sukhanI vRddhine parAdhIna, ghora=bhayAnaka evo =mAravA mATe hathiyAra grahaNa karela hovAthI bhayAnaka evo, bhAI paNa bhAIne haNe che, je pramANe bAhubalInA vadha mATeetAza nimite, bharatapati cakravartI abhimukha thayA. kathAnaka pahelAM kahevAyeluM che. I147nA bhAvArtha : bhAI pratyenA ati snehavALA jIve bhAvana karavuM joIe ke viSaya sukhanA rAgane vaza mAravAmAM tatpara thayela ghora evo bhAI paNa bhAIne haNe che. jema bharata bAhubalIne mAravA mATe doDela, tethI saMsAranuM A prakAranuM svarUpa hovAthI asAra evA bhAInA snehathI saryuM, ema bhAvana karIne te prakAranA snehanA pratibaMdhane dUra karavA yatna karavo joIe. sAmAnyathI baLadeva-vAsudevane ekabIjA pratye ati bhrAtRsneha hoya che, AthI ja kRSNa ane balabhadrane paraspara sneha hato. tethI vivekasaMpanna paNa balabhadrane kRSNanA jIvatA sudhI saMyamano pariNAma na thayo ane mRtyu pachI paNa ati snehane vaza tenA maDadAne sajIva mAnIne pherave che ane jyAre bhAI marI gayo che, tevo bodha thAya che, tyAre ja te snehanAM baMdhano toDI zake che, tethI gADha snehanAM baMdhanonA nivAraNa mATe prastuta gAthAnA bharata-bAhubalInA dRSTAMtathI bhAvana karIne mahAtmAo bhAI pratyeno sneha vRddhi pAme nahi, tevo yatna kare che. ll14LA avataraNikA : sAmprataM bhAryAdvAraM vivRnnvnnaahavataraNitArtha :have patnIdvArane vivaraNa karatAM kahe che - gAthA : bhajjAvi iMdiyavigAradosanaDiyA karei paipAvaM / jaha so paesirAyA, sUriyakaMtAI taha vahio / / 148 / / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-148-149 gAthArtha : IndriyanA vikAranA doSathI nacAvAyelI patnI paNa patipApane patine mAravAnA pApane, kare che, je pramANe te pradeza rAjA sUryakAMtA vaDe te pramANe vadha karAyo. 148. TIkA : bhAryApi patnyapi, AstAmanyAH indriyavikAradoSanaTitA cakSurAdivikRtyaparA-dhavigopitA karoti patipApaM bhartAraM mArayatItyarthaH, yathAsau pradezirAjaH sUryakAntayA tathA viSadAna-prakAreNa vadhito mAritaH / prAkkathitamidamapi kathAnakamiti / / 148 / / TIkArya : mAji. thAnani || bhAya paNa=patnI paNa, anya dUra raho, indriyanA vikAranA doSathI nacAvAyelI=cakSa Adi vikRtinA aparAdhathI vigopita evI patnI paNa, patipApane kare che= bhartAne mAre che, je pramANe A pradezI rAjA sUryakAMtA vaDe te prakAre=viSa ApavAnA prakArathI haNAyo, A paNa kathAnaka pahelAM kahevAyeluM che. 148 bhAvArtha : keTalAka jIvone strIno rAga atizaya hoya che, teno tyAga ati duSkara hoya che. tenA kAraNe dharmane abhimukha suMdara citta hovA chatAM saMyamayogamAM yatna karavA samartha banatA nathI, evA jIvoe strIno rAga tyAga karavA mATe tevAM ja dRSTAMto vAraMvAra bhAvana karavAM joIe; kema ke karmajanya vicitra rAga atizaya hoya tyAre kaI rIte parAvartana pAme, te niyata nathI. vartamAnamAM potAnA pratye rAgavALI patnI paNa game te nimittane pAmIne anyatra rAgavALI thAya che, tyAre te ja vinAzano hetu bane che. AthI ja indriyavikAranA doSathI vinAzane pAmelI sUryakAMtA patnIe pradezI rAjAno vadha karyo. A prakAre sUkSma dRSTithI rAganI calacittatAnuM bhAvana karavAthI patnIne mArA pratye atyaMta rAga che, te buddhithI vadhato potAno rAga nAza pAme che. tenAthI saMyamane anukULa dRDha vyApAra thaI zake che. ll148 avataraNikA : putrdvaaroddeshenaahavataraNikArya :putradvAranA uddezathI kahe che - gAthA : sAsayasukkhatarassI, niyaaMgasamunbhaveNa piyaputto / jaha so seNiyarAyA, koNiyaraNNA khayaM nIo / / 149 / / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahezabhAlA bhAga - 1 / gAthA - 147 gAthArtha : je pramANe zAzvata sukhano tarasyo priya putravALo te zreNika rAjA potAnA aMgathI utpanna thayela koNika rAjA vaDe kSayane prApta karAyo=mRtyune prApta karAyo. / / 149 / / 237 TIkA : taro vegastadvidyate yasyAsau tarasvI, zAzvatasaukhye mokSasukhe tarasvI kSAyikadarzanatvAt zAzvatasaukhyatarasvI, sa kiM ? nijakAGgasamudbhavena putreNetyarthaH, priyaH putro yasyeti priyaputraH san yathAsau zreNikarAjaH koNikarAjena kSayaM nItaH, tathAnyo'pi nIyata ityakSarArthaH bhAvArtha: kathAnakAdavaseyastaccedaM I rAjagRhe zreNikarAjapatnyAzcellaNAyA garbhadoSAdbharturantrabhakSaNe dohadamabhUt, pUritaM tadandhakAre kRtrimAntrairmantriNA / jAtazcojjhito duSTo'yamiti dArakastayA gRhopavane, dRSTaH zreNikena samarpito dhAtryAH kRtamazokacandra iti nAma / tasya cojjhitasya kukkuTenAGgulI manAg bhakSitA''sIt / tatpIDayA rudato'tisnehena tasya kledadigdhAM tAM pitA cUSitavAn / praguNIbhUtA ca sA konA jAtA, taddvAreNAsau konika ityAkAritaH / pazcAtkonikAya rAjyaM ditsunA rAjJA hallavihallAbhyAmaSTAdazavaktro hAraH kuNDalayugmaM hastiratnaM ca dattam / ajJAtatadabhiprAyasyotpannaH konikasya matsaraH, tato'sau sAmantAn sahAyIkRtya zreNikaM svapitaraM baddhvA cArake'kSipat / kazAnAM zatena kadarthayati ca pratidinaM krodhAvezAt / anyadA bhuJjAnasyotsaGgopaviSTena tasya suna bhAjane mUtritaM, manAgapasArya bhuktaM tattena, cellaNAM ca pratyuktaM - amba ! dRSTo mamApatyasnehaH ! sA gadgadvAgAha - yattavoparyapi tvatpiturgurutaraH sneho'bhUttatphalamadhunAnubhavati sa idAnIm / prAhakathaM ? tayApi kathito vRttAntaH / tato jAtapazcAttApaH svayameva gRhItvA nigaDakhaNDanArthaM parazuM gataH kArAgRham / Agacchan sa dRSTo guptipAlaiH kathitazca taiH zreNikAya / tenApi duHkhamAreNa mAmayaM mArayiSyatIti saJcintya bhakSitaM tAlapuTaM viSaM, prAgbaddhAyuSkatvAnmRtvA gataH sa prathamapRthivIm, itaro'pi kAlena SaSThImiti / / 149 / / TIDArtha : taro SaSThImiti / / ta2=vega, te vidyamAna che bhene te tarasvI zAzvata sodhyamAM=mokSasuSamAM, tarasvI; kema ke kSAyika darzanapaNuM che, te zuM ? ethI kahe che potAnA aMgathI utpanna thayelA putra vaDe priya putra chato evo A zreNika rAjA je pramANe=koNika rAjA vaDe, kSaya prati laI javAyo, te pramANe anya paNa laI javAya che, e pramANe akSarArtha che. - Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-149-150 bhAvArtha kathAnakathI jANavo ane te A - rAjagRhamAM zreNika rAjAnI patnI calaNAne garbhanA doSathI svAmInA AMtaraDAnA bhakSaNamAM dohalo thayo, aMdhakAramAM kRtrima AMtaraDAthI maMtrI vaDe te purAyo. A duSTa che, ethI teNI vaDe janmelo bALaka gharanA upavanamAM tyAga karAyo. zreNika vaDe jovAyelo dhAtrIne apAyo. azokacaMdra e pramANe nAma karAyuM ane tyAga karAyelA evA tenI aMgulI kukaDA vaDe thoDI khavAI hatI, tenI pIDAthI raDatA evA tenI kledathI kharaDAyelI te aMgulIne pitAe ati snehathI cUsI ane sAjI thayelI te aMgulI khUNAvALI thaI. te dvArathI A koNika e pramANe bolAvAyo. pAchaLathI koNikane rAjya ApavAnI icchAvALA rAjA vaDe halla-vihallane aDhAra cakravALo hAra, kaMDalayugma ane hastitva apAyuM. nathI jaNAyo temano abhiprAya evA koNikane matsara utpanna thayo. tenA vaDe koNika vaDe, ta=rAjA, sAmattAnI sahAya karIne bAMdhIne jelamAM naMkhAyo ane krodhanA AbaMdhathI pratidina cAbukanA so TakA vaDe karthanA karAve che. ekavAra bhojana karatA evA tenA khoLAmAM beThelA putra vaDe bhAjanamAM pezAba karAyo, saheja dUra karIne tenA vaDe te khavAyuM ane cellaNA pratye kahevAyuM - he mAtA ! mAro saMtAnasneha jovAyo? gadgad vANI vaDe teNI kahe che - putra ! tArA pitAno gurutara sneha hato, hamaNAM tenA phaLane anubhave che. te kahe che - kevI rIte? tethI teNI vaDe vRttAMta kahevAyo. tethI pazcAttApa thayo. svayaM ja beDI toDavAne mATe kuhADIne grahaNa karIne kArAgRhamAM gayo, Avato guptipAlo vaDe jovAyo. teo vaDe zreNikane kahevAyoHvRttAMta kahevAyo. tenA vaDe paNa duHkhamAra vaDe A mane mAraze, e pramANe vicArIne tAlapuTa viSa bhakSaNa karAyuM. pahelAM baMdhAyelA AyuSyapaNAthI marIne pahelI narakamAM gayo, bIjo paNa=koNika paNa, kAla vaDe mRtyu pAmIne, chaThI narakamAM gayo. /149 bhAvArtha - putra pratye atyaMta sneha hoya teNe tenA vAraNa mATe bhAvana karavuM joIe ke zreNika rAjA kSAyika samyagdaSTi hatA, tethI zAzvata sukhanI atyaMta tRSAvALA hatA. chatAM tevA prakAranA karmanA doSane kAraNe putra pratye atyaMta snehavALA hatA. tethI callaNAe putrano tyAga karyo, topaNa pAcho lAvIne snehathI moTo karyo, te koNika ja zreNika rAjAnA mRtyunuM prabaLa kAraNa banyo. tethI potAnA karmanA doSanA kAraNe putra viparIta bhAvavALo thAya che, tyAre pitAnA ahitanuM kAraNa bane che. A prakAre bhAvana karIne saMsAranI vicitratAnuM spaSTa avalokana karavAmAM yatna karavAthI putrano sneha dUra thaI zake che ane yogamArga susthita bane che. I14nA avataraNikA : adhunA suhRdvaarmdhikRtyaahavataraNikArya :have mitradvArane AzrayIne kahe che - Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-150 241 gAthA : luddhA sakajjaturiA, suhiNo vi visaMvayaMti kayakajjA / jaha caMdaguttaguruNA, pavvayao ghAio rAyA / / 150 / / gAthArtha : lubdha thayelA svakArya mATe utsAhavALA kRtakAryavALA mitro paNa visaMvAda kare che zatru bane che, je pramANe caMdraguptanA guru cANakya vaDe parvataka rAjA ghAta karAyo. ll15o|| TIkA : lubdhA lobhavantaH svakAryArthaM tvaritAH sotsAhAH svakAryatvaritAH suhRdo'pi visaMvadanti anyathA bhavanti, kRtakAryA=niSpAditaprayojanAH santaH, yathA candraguptaguruNA cANakyena parvatako mlecchAdhipatirghAtito rAjA / sa hi tena nandocchedArthaM suhattvena gRhItvAnItaH, pazcAniSkAsite nande adhiSThite pATaliputre, abhiSikte candragupte rAjJi, pariNate rAjye, ayamardharA-jyahara iti nopekSaNIyaH, prakAzaM ca mAryamANe syAtprakRtivirAga ityAlocya viSabhAvitakanyApariNayana-dvAreNa mAritaH parvatakazcANakyena / tathAnyo'pi kRtakAryeNa mAryate suhRdityupanayaH / / 150 // TIkArca - nucthA .... suvuipanAH | lubdhA=lobhavALA, svakArya mATe tvarita thayelA=utsAhavALA, kRtakAryavALA=niSpanna karelA prayojanavALA, chatA mitro paNa visaMvAda kare che anyathA thAya che= mAranArA thAya che, je pramANe caMdraguptanA guru cANakya vaDe svecchAdhipati parvataka rAjA ghAta karAyo - te=parvataka rAjA, tenA vaDe-cANakya vaDe, naMdanA ucchada mATe mitrapaNAthI grahaNa karIne lavAyo, pAchaLathI naMda dUra karAye chate, pATaliputra adhiSThita karAye chate, caMdragupta rAjA abhiSeka karAye chate A ardha rAjyane haraNa karanAro che, ethI upekSA karavI joIe nahi ane marAte jIte prajA virakta thaze,' e pramANe vicArIne viSathI vyApta thayelI kanyAne paraNAvavAnA dvArathI cANakya vaDe parvata marAyo, te prakAre anya paNa karAyelA kAryathI=svArtha pUrNa thavAthI, mitrane mAre che, e pramANe upAya che. 150nA bhAvArtha : keTalAka jIvone mitro pratye snehano atizaya hoya che, kema ke jIvanA citrakarmane kAraNe jIvamAM citra prakAranA rAga udbhave che, tethI te prakAranA rogane kAraNe temane mitro pratye gADha sneha hoya che ane gADha snehane kAraNe temane sadA mitro ja hitarUpa jaNAya che ane temanI sAthe snehasabhara Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-150-151 vAtomAM sukha jaNAya che, tevA jIvone mitrano sneha dUra karavo atiduSkara che. chatAM kalyANanA arthI evA jIvoe vicAravuM joIe ke "mitro paNa jyAre lobhavALA bane che, potAnA prayojananA utsAhavALA bane che ane potAnI pAsethI mitrane kAryanI siddhi thaI jAya tyAre te mitra anupayogI jaNAya ke potAnA phaLamAM vidbhakArI jaNAya tyAre te mitra ja teno nAza kare che. jema caMdraguptanA guru cANakyae naMdanA uccheda mATe parvataka rAjA sAthe mitratA karI ane potAnuM kArya siddha thayA pachI viSakanyA dvArA te parvataka rAjAno nAza karyo. A rIte bhAvana karavAthI mitra pratyenA snehanA pratibaMdho zithila thAya che, tethI yogamArgane anukULa dRDha utsAha thAya che. II15nA avataraNikA : nijkdvaarmdhikRtyaahavataraNikArya : svajanadvArane AzrayIne kahe che - gAthA : niyayA vi niyayakajje, visaMvayaMtaMmi huMti kharapharusA / jaha rAmasubhUmakao, baMbhakkhattassa Asi khao / / 151 / / gAthArtha :niko paNa baMdhuo paNa, potAnA kAryano visaMvAda thaye chate khara-paruSa thAya che niSphara karmavALA ane vANIthI karkaza thAya che, je pramANe rAma ane subhUmakRta brAhmaNa ane kSatriyano kSaya thayo. II151il TIkA : nijakA api bandhavo'pi nijakakArye svaprayojane visaMvadati vighaTamAne bhavanti kharaparuSAH kharAH karmaNA niSThurAH paruSA vAcA karkazA iti bhAvaH / yathA rAma-subhUmakRto brahmakSatrasya, samAhAradvandvaikavad bhAvAdAsIt kSayaH, iha ca yathAyogaM sambandhaH, rAmakRtaH kSatrakSaya AsIt, subhUmakRtastu brahmakSaya ityakSarArthaH / adhunA kathAnakam gajapure'nantavIryarAjabhAyA bhaginI reNukAbhidhAnA pariNItA jamadagnitApasena / sA anyadA''yAtA gajapure bhaginIsamIpe rAjJA ca samutpAditastasyAstanayaH, nItA RSiNA / tasyAzca vidyAdharadattaparazuvidyo rAmaH jyeSThatanaya AsIt / tena kulakalaGkabhUteyamiti jAtakrodhena vyApAditA sA sasutA / tat zrutvA anantavIryeNAgatya RSerAzramo vinAzitaH, rAmeNApi tacchi Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-151 243 razchinnaM parazunA, jAto'nantavIryasutaH kArtavIryo rAjA tenAkarNya vRttAntaM jAtamatsareNAgatya hato yamadagniH, rAmeNApyasAviti / tadbhAryA sutArA''pannagarbhA bhayAtprapalAyamAnA gatA tApasAzramam / tatra ca vihvalatvAtpatito niSpannadArako bhUmiM gRhNannAsyena / kRtaM tadvAreNa tasya nAma subhUma iti / rAmeNApi gatvAdhiSThitaM tadrAjyaM, krodhavazAt kRtA saptakRtvo niHkSatriyA vasudhA, bhRtaM pradhAnakSatriyadaMSTrANAM sthAlam / anyadA pRSTastena naimittikaH kuto me maraNamiti / sa prAhayatsavidhAnAdetAH sthAlasthitA daMSTrAH pAyasIbhaviSyanti tata iti / tatastadupalambhArthaM kAritaM tena siMhAsanaM tasyAgrato nivezya sthAlamavAritasatram / itazca naimittikasUcitasutAvaratvAnmeghanAdavidyAdhareNa sevyamAno gato vRddhiM subhUmaH / sa mAtaramapRcchat kimiyAneva loka iti ? tat zrutvA vaco ruditaM tayA, so'vocad-amba kimetat ? tayA kathito vRttAntaH / tato'sAvabhimAnena gato gajapuraM, praviSTaH satramaNDapam, adhiSThitaM siMhAsanaM, pAyasIbhUtA daMSTrA bhakSayitumArabdhAH, zrutaM tadrAmeNa, samAgatastatra sa sabalaH, tataH subhUmapuNyAnubhAvAdyaH prAk kSatriyasanidhAnena jajvAla sa vidhyAtaH parazuH, praharabalaM bhagnaM meghanAdena, parazurAmaM pratyupasthito bhuktvA gRhItasthAlaH subhUmaH, kRtaM tadevatayA taccakram tatastena taM nipAtya rAjyamadhiSThAyaikaviMzativArAnirbrAhmaNIkRtya pRthivIM gataH saptamapRthivImiti / / 151 / / TIvArtha: nijakA ..... pRthivImiti / / Cast goidhumo 5gi, podij prayoga vidyamAna thathe chate khara-paruSa thAya che=kAryathI niSphara ane vANIthI karkaza thAya che, je pramANe parazurAma ane subhUmathI karAyelo brA ane kSatrano kSaya thayo, brA ane kSatrano samAhAra 8% hovAnA kAraNe ekavacanano bhAva che ane ahIM yathAyoga saMbaMdha che, rAmathI karAyelo kSatriyono kSaya thayo. vaLI subhUmathI karAyelo brAhmaNono kSaya thayo, e pramANe akSarArtha che. have kathAnaka - gajapuramAM anaMtavIrya rAjAnI patnInI reNukA nAmanI bena yamadagni tApasa sAthe paraNAvAI, teNI ekavAra blena pAse AvI, rAjA vaDe teNIne putra utpanna karAyo. RSi vaDe lavAI ane teNIne vidyAdharathI apAyelI parazuvidhAvALo rAma moTo putra hato. kuLane kalaMkabhUta A che, ethI thayelA krodhavALA tenA vaDe putra sahita mArI naMkhAI, te sAMbhaLIne anaMtavIrya vaDe AvIne Azrama vinAza pamADAyo, rAma vaDe paNa parazuthI tenuM mastaka chedayuM, anaMtavIryano putra kArtavIrya rAjA thayo, vRttAMtane sAMbhaLIne thayelA matsaravALA tenA vaDe AvIne yamadagni haNAyo, rAma vaDe paNa A haNAyo, tenI bhAryA-kArtavIryanI bhAryA, vaLI tArA prApta thayelA garbhavALI bhayathI nAsatI tApasanA Azrame gaI ane tyAM vihvaLapaNuM hovAthI mukha vaDe bhUmine grahaNa karato janmelo bALaka paDyo. te dvArA tenuM nAma subhama e pramANe karAyuM. rAma vaDe paNa jaIne te rAjya adhiSThita karAyuM. krodhanA vazathI pRthvI sAta vAra ni kSatriyA karAI. pradhAna evA kSatriyonI dADhono thALa bharAyo. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-151-152 ekavAra tenA vaDe naimittika puchAyo. mAruM maraNa konAthI thaze ? teNe kahyuM - jenA samIpapaNAthI A thALamAM rahelI dADho khIra thaze, tenAthI maraNa thaze. tyArapachI tene jANavA mATe te thALane siMhAsana AgaLa sthApana karIne avArita satra=jemAM koIne vAraNa karAtA nathI evI dAnazALA karAvAI ane A bAju nimittikathI sUcana karAyela putrInA patipaNuM hovAthI meghanAda vidyAdhara vaDe sevAto subhUma vRddhine pAmyo. teNe mAtAne pUchyuM - zuM ATalo ja loka che ? te vacanane sAMbhaLIne teNI vaDe caDayuM, te bolyo - mAtA A zuM? teNI vaDe vRttAMta kahevAya. tethI A abhimAnathI gajapura gayo. dAnazALAnA maMDapamAM pravezyo. siMhAsana para beTho, khIra banI gayelI dADhone khAvAno AraMbha karyo. te rAma vaDe saMbhaLAyuM, sainya sahita Avyo. tyArapachI subhUmanA puNyaprabhAvathI pahelAM kSatriyanA samIpapaNAthI je parazu saLagatI hatI, te bujhAI. prahAra karatuM sainya meghanAdathI bhagna thayuM. grahaNa karAyelo che thALa evo subhama khAIne parazurAma prati upasthita thayo. tenuM arthAta thALanuM devatA vaDe cakra karAyuM. tethI tenA vaDe tene haNIne rAjya upara besIne pRthvIne ekavIsa vAra brAhmaNa vagaranI karIne sAtamI narakamAM gayo. /151/ bhAvArtha : koI jIvane svajana pratye atyaMta sneha hoya tyAre teNe bhAvana karavuM joIe ke svajana paNa potAnuM prayojana siddha thatuM na hoya athavA prayojana vinAza thatuM hoya tyAre kaThora bane che ane kaThora bhASAvALo bane che. tethI jyAM sudhI potAnuM prayojana vighaTamAna thatuM nathI, tyAM sudhI te svajana anukULa rahe che. jema rAma ane subhUma paraspara svajana jevA saMbaMdhavALA hatA, topaNa te bannee potapotAnA prayojanano vinAza thato joyo, tyAre ekabIjAnA kuLano kSaya karavA mATe brAhmaNa ane kSatriya kuLano kSaya karyo. tethI svajana paNa tyAM sudhI ja svajana che, jyAM sudhI potAnA prayojanamAM viddhabhUta jaNAto nathI. A prakAre bhAvana karavAthI svajana pratyeno pratibaMdha kSaya thAya che ane yogamArganI pravRtti dRDha thAya che. 1pavA avataraNikA : yato'daH svjnsnehpryvsaanmtHavataraNikArya : je kAraNathI svajananA snehanuM paryavasAta A che=gAthA-144thI mAMDIne atyAra sudhI varNana karyuM e che, AthI zuM ? ethI kahe che - bhAvArtha - gAthA-144mAM mAtA-pitA Adi snehanAM sthAno grahaNa karIne dvAra gAthA batAvI. tyArapachI mAtApitA Adi kaI rIte anarthanAM kAraNa bane che, te dareka vAra batAvyAM. tenAthI phalita thAya ke mAtApitA Adi svajanano sneha tyAM sudhI che ke jyAM sudhI potAne temanAthI viparIta ruci nathI. AthI Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-1pa 245 ja jyAre viparIta rucivALAM mAtA thayAM tyAre brahmadattane mAravA taiyAra thayAM, tema dareka svajana snehanuM kAraNa che, tema anarthanuM kAraNa paNa thaI zake che. e prakAre bhAvana karIne munio zuM kare che, te gAthAmAM patAve - gAthA: kulagharaniyayasuhesu ya, sayaNe ya jaNe ya niccamuNivasahA / viharaMti aNissAe, jaha ajjamahAgirI bhayavaM / / 152 / / gAthArtha: kula-ghara-nija sukhomAM, svajanamAM ke sAmAnya lokamAM munivRSabho nitya anizrAthI vihare che, je pramANe bhagavAna Arya mahAgiri. II15rA s: kulagRhanijakasukheSu kuTumbabhavanAtmIyasAteSu, cazabdAddezAdau ca, svajane bandhuvarga, jane sAmAnyaloke cazabdau nirvizeSatAdyotanArthI, nityaM sadA anusvAralopAt, athavA nityamunivRSabhAH sthiramunivRSabhAH susAdhavo viharantyanizrayA nirAlambanatayA, na kulAdIni nizrAM kRtvetyarthaH, dRSTAntamAha-yathA AryamahAgiribhagavAn / sa hi vyavacchinne'pi jinakalpe Aryasuhastini gacchaM nikSipya gacchanizrayaiva jinakalpika iva vijahAra / anyadA pATaliputre'bhinavazrAvako vasubhUtiH zreSThI svajanadharmakathArtham AryasuhastisUriM gRhe nItavAn / tasmin kathayati praviSTa AryamahAgirirgocare / taM dRSTvA kRtaM tena sa sambhrameNAbhyutthAnam / nirgate ca tasmin vasubhUtirabravIt-bhagavan ! kiM bhavatAmapyAcAryAH ? tatastaiH kathitaH sabahumAnastadvRttAntazcaryA ca, gataH suhastI / dvitIyadine tenApi kAritamujjhitadharmakAdyannapAnaM gRhe gRhe / tato dattvopayogaM vijJAtatattvatayA gocarAnivAryasuhastinaM pratyAhurArya ! tvayAneSaNA kRtA, so'vocat kathaM ? tenoktaM gatadine tvayA yadabhyutthAnamakAri tata ityabhidhAya gataH kSetrAntare sa bhagavAniti / / 152 // TImArtha :___ kulagRha ..... bhagavAniti / / duga-bhane 044 sumomai=muTuMba-bhavana mane mAtmIya sAtAmai, zabdathI dezAdimAM, svajanamAM=baMdhuvargamAM, janamAM=sAmAnya lokamAM, zabdo nirvizeSatAne arthAt samAnatAne dekhADanArA che. nitya=sadA, athavA nitya munivRSabho=sthira munivRSabhosusAdhuo, anizrAthI-nirAlaMbanapaNAthI, vihare che. kulAdinI nizrAne karIne nahi. dAMtane kahe che - je pramANe Arya mahAgiri bhagavAna - Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 gAthA-152 153 te=Arya mahAgiri, jinakalpa vyavacchinna thaye chate paNa AryasuhastimAM gacchane sthApana karIne gaccha nizrAthI ja jinakalpInI jema vihAra karavA lAgyA. ekavAra pATaliputramAM abhinava zrAvaka vastubhUti zreSThI svajanane dharmakathA mATe Arya suhastisUrine ghare laI gayo. te kathA karate chate Arya mahAgiri gocarI mATe padhAryA. tene joIne tenA vaDe=Arya suhastisUri vaDe saMbhramathI abhyutthAna karAyuM ane te cAlyA gaye chate vasubhUtie pUchyuM - bhagavAna ! zuM tamArA paNa AcArya che ? teo vaDe bahumAna sahita temano vRttAMta ane caryA kahevAyAM. tenA vaDe paNazrAvaka vaDe paNa, ghera ghera ujjitadharma AdivALuM pheMkI devA yogya vagere dharmavALuM, annapAna karAvAyuM. tethI apAyelA upayogathI jaNAyelA tattvapaNAthI gocarIthI pAchA pharIne Arya suhasti pratye kahyuM - Arya ! aneSaNA karAI, te bolyA konAthI ? tArAthI, je kAraNathI abhyutthAna karAyuM, e pramANe kahIne te bhagavAna=Arya mahAgiri mahArAjA, bIjA kSetramAM gayA. /152 - bhAvArtha : 246 -- pUrvamAM mAtA Adi kaI rIte putrAdinA vinAzanuM kAraNa bane che ityAdi varNana karyuM. je mahAtmAo tenuM samyabhAvana kare che, teone sthira bodha thAya che ke saMsAranA padArtho pratyeno sneha koI niyata nathI, paraMtu saMyogAnusAra parAvartana pAme tevo che. mATe jagatamAM koI padArtha pratye sneha karavo ucita nathI, e prakAre bhAvana karIne susAdhu sarvatra snehanA pratibaMdhone dUra karavAnA arthI bane che. tethI kuTuMba pratye, potAnA ghara pratye ke potAnA zarIra saMbaMdhI zAtAnAM sukhomAM pratibaMdhane dhAraNa karatA nathI. tethI sarva bhAva pratye anizrAthI vihare che arthAt koI pratye snehabuddhi karatA nathI, paraMtu AtmAnA asaMgabhAvane pragaTa karavA sadA udyama kare che. je pramANe Arya mahAgiri bhagavAna koI pratye nizrA karyA vagara viharatA hatA, tethI e phalita thAya ke mAtA-pitA Adi snehanA saMbaMdhonI anarthakAritAnuM bhAvana mAtra teonA snehabaMdhananA vinAza mATe nathI, paraMtu sneha mAtra atyaMta visaMvAdavALo che, tema bhAvana karIne kyAMya sneha na thAya, e prakAre susAdhue vicaravuM joIe. AthI zAtAdi sukhamAM paNa snehane dhAraNa karatA nathI ane pote je nagara AdimAM vihAra karatA AvelA hoya te nagaranA sAmAnya loka ke baMdhuvarga bhaktithI Ave teo pratye paNa snehasaMbaMdha vagara susAdhu vicare che, nahi to bhAvasAdhupaNAnI aprApti thAya. II152 avataraNikA : vizva avataraNikArtha : vaLI snehano parihAra muni kaI rIte kare che ? teno samuccaya karatAM kahe che gAthA: rUveNa juvvaNeNa ya, kannAhi suhehiM gharasirIe ya / na ya lubdhaMti suvihiyA, nidarisaNaM jaMbunAmutti / / 153 / / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-153-154 gAthArtha - rUpathI, yauvanathI, kanyAothI, sukhothI, gharanI lakSmIthI suvihita sAdhuo lobha pAmatA nathI ja, dRSTAMta jaMbu nAmavALAnuM che. 153 // 247 TIkA H rUpeNa sundareNa hetubhUtena, tathA yauvanenodagreNa, cazabdAtkalAbhizca kanyAbhiH suguNAbhiH sukhaiH sAtairgRhazriyA ca na naiva lubhyanti lobhaM yAnti suvihitAH sAdhavaH, nidarzanaM dRSTAnto jambUnAma kRti / thAna prAthitam ||zyarU TIkArya : rUpeNa prAvathitam / / hetubhUta evA suMdara rUpathI ane udagra yauvanathI, ca zabdathI kalAothI, suguNa evI kanyAothI, sukhothI ane gRhanI lakSmIthI suvihita sAdhuo lobhane pAmatA nathI. dRSTAMta jaMbukumAra nAmavALA che, kathAnaka pUrvamAM kahevAyeluM che. 153 // bhAvArtha : ..... mokSanA arthI sAdhuo rAganA sthAnabhUta mAtA-pitAdi sarva kuTuMbIono potAnA pratye game teTalo utkaTa sneha hoya topaNa kyAre viparIta pariNamana pAme te kahI zakAya nahi, te prakAre bhAvana karIne gAthA-152mAM kahyuM tema sarvathA anizrAthI vihare che ane temAM dRDha yatna hovAne kAraNe koIkanuM suMdara rUpa jovAmAM Ave topaNa sTeja paNa snehano pariNAma thato nathI. koInA ugra arthAt khIlelA yauvanane joIne snehano pariNAma thato nathI. koIka jIva pAse aneka prakAranI kaLAo joIne prIti thatI nathI. vaLI guNavatI suMdara kanyA jue topaNa tenA pratye prIti thatI nathI. vaLI AkuLatA na kare tevA zAtAnA sukhamAM paNa prIti thatI nathI. vaLI koInI vizALa gRhalakSmI jue temAM leza paNa prIti thatI nathI. A rIte suvihita sAdhuo sarvatra niHsaMgabhAvane te rIte sthira kare che ke jethI indriyono kolAhala zAMta rahe che. temAM jaMbusvAmI dRSTAMta che - vizALa lakSmI sAthe AvelI suMdara kanyAone, teNIonA rUpane-yauvananekaLAone joIne dIkSA mATe tatpara thayelA jaMbusvAmI leza paNa snehanA pariNAmavALA thayA nahi. A prakAre bhAvana karIne susAdhuo tevA cittanA nirmANa mATe sadA udyama kare che. II153 // avataraNikA : ata evaihikasukhaniSpipAsena suguruniyantritabahusAdhumadhye sthAtavyamiti updidRkssusttkaaridvaarennaahavataraNikArya : AthI ja=suvihita sAdhu rUpAdithI lobhAtA nathI AthI ja, aihika sukhanI tRSNA vagaranA mahAtmAe suguruthI niyaMtrita evA ghaNA sAdhuonI madhyamAM rahevuM joIe. e pramANe upadeza Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-154 ApavAnI IcchAvALA graMthakArazrI tene karanArAnA dvArathI=suguruthI niyaMtrita evA ghaNA sAdhuonI madhyamAM nAnA 4STatathI, 8 cha - gAthA: uttamakulappasUyA, rAyakulavaDiMsagAvi muNivasahA / bahujaNajaisaMghaTuM, mehakumAru vva sahati / / 154 / / gAthArtha : uttama kuLamAM utpanna thayelA rAjakuLamAM tilakabhUta paNa munivRSabho meghakumAranI jema bahujanavALA yatimonA saMghaTane sahana 5re cha. ||154 / TIs: uttamakulaprasUtAH pravaragRhajAtA rAjakulAvataMsakA api pradhAnatayA tattilakabhUtA apItyarthaH munivRSabhAH pravarayatayaH kiM ? yatInAM sAdhUnAM saGghaTTaH sAraNAvAraNAdirUpaH, saGkIrNavasatau gAtrasambandhAtmako vA, bahavo janA nAnAdezajAH, sAdhulokAH tatkAritayA yasmin sa tathA / bahujanazcAsau yatisaGghaTTazceti samAsaH taM, meghakumAra iva sahanta iti / atra kathAnakam___ rAjagRhe zreNikanRpasya abhayakumArArAdhitadevapUritameghadurdinadohadAyA bhAryAyA dhAriNyAH suto meghakumAro bhagavatsamIpe niSkrAntaH / sa saGkaTavasatau dvAradattasaMstArakaH sAdhubhizcaraNaghaTTitaH zaikSakatvAdacintayanmamaite gRhiNaH priyavacanAdikamupacAramakArSaH, adhunA caivaM mAM paribhavanti tadvaraM gRhasthateti bhagnacittaH prabhAte gato bhagavadvandanArtham / vanditvotthito bhagavatAbhihito meghakumAra ! virUpakaste'bhiprAyaH, na smarasi ? yadbhavAnitastRtIyabhave gajaH san vanadavabhayAttaTe pravizan paGkamagnaH prAgvirAdhitagajena dazanAbhyAM bhinno mahAduHkhena mRtaH saptarAtreNa samutpannaH punaH karitayA / saJjAtajAtismaraNena davarakSaNArthaM kRtaM sthaNDilatrayaM, lagne dave thAvatA tvayA dRSTaM tatpazusaGghAtapUritaM, praviSTazca tatra kathaJcit, karNakaNDUyanArthamudastacaraNena dRSTo'dhastAcchazakaH, tatkaruNayA sthitastvaM tathaivAhorAtratrayam, ito mRto jAtastvamayaM zreNikatanayabhAvena / etadAkarNya jAtismaraNena saha saJjAto'sya pazcAttApaH, patito bhagavaccaraNayorabravIccAdyaprabhRti sarvAvayaveSu sAdhucaraNairmudyamAneSvapi mayA na manoduSkRtaM vidheyamityabhigrahaM kRtavAn / nirvAhitaM ca tena tanmahAtmanA, anupAlya drAdhIyaH paryAyaM sa gataH sarvArthasiddhi(ddha)miti / / 154 / / TArtha : uttamakula ..... savArthasiddhimiti / / Gtama pulamai G4s thayelA zreSTha YeomA yesA, rA043 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-1pa4 249 avataMsaka paNa=pradhAnapaNAthI tenA tilakabhUta paNa, munivRSabho=zreSTha yatio, zuM ethI kahe che - thationo saMghaTTa=sAraNA-vAraNAdirUpa saMghaTTa athavA sAMkaDI jagyAmAM zarIra saMbaMdhI athaDAmaNa, ghaNA loko=judA judA dezanA thayelA sAdhu loko tenA karanArApaNAthI che jemAM te tevA che=bahujana thati saMghaTTavALA che. bahujana evo A yatisaMghaTTa e pramANe samAsa che, tene meghakumAranI jema sahana kare che. AmAM kathAnaka - rAjagRhamAM zreNika rAjAnI abhayakumArathI ArAdhanA karAyelA devathI purAyelA meghanA kAraNe thanArA duSTa divasanA dohalAvALI bhAryA dhAriNInA putra meghakumAre bhagavAna pAse dIkSA aMgIkAra karI. sAMkaDI vasatimAM bAraNe apAyo che saMthAro jene evo te sAdhuo vaDe pagathI sparza karAyelo zikSakapaNuM hovAthI=navadIkSitapaNuM hovAthI, vicAravA lAgyo - gRhI evA mane priyavacana Adi upacAra karatA hatA. have A pramANe mane parAbhava kare che. tethI gRhasthapaNuM sAruM, e pramANe bhAMgelA cittavALo savAre bhagavAnane vaMdana karavA gayo. vaMdana karIne Ubhelo bhagavAna vaDe kahevAyo - meghakumAra ! tAro abhiprAya viparIta che. tuM smaraNa karato nathI, je kAraNathI AnAthI trIjA bhavamAM hAthI chato tuM dAvAnaLanA bhayathI nadImAM praveza karato kAdavamAM kheMcI gayelo, pahelAM kadarthanA karAyelA hAthI vaDe be dAMtathI bhedAyelo sAtarAtrithI mahAduHkhathI maryo. vaLI hAthIpaNAthI utpanna thayo, thayelA jAtismaraNavALA tArA vaDe dAvAnaLathI rakSaNa mATe IMDilatraya vanaspati Adi rahita zuddha jagyA karAI, dAvAnaLa lAge chate doDatA pazusamUha vaDe jovAyeluM te IMDilatraya pazunA samUha vaDe purAyuM. tuM koIka rIte pravezyo, kAna khaNavAne mATe UMcA karAyelA pagavALA tArA vaDe nIce sasalo jovAyo. dayAthI tuM tema ja=UMcA karelA pagavALo, rahyo. traNa rAtri vaDe maryo. zreNikanA putrabhAvathI thayo. AneA kathanane, sAMbhaLIne Ane=meghakumArane, jAtismaraNa sahita pazcAttApa thayo. bhagavAnanA caraNamAM paDyo ane bolyo - AjathI mAMDIne sarva avayavomAM sAdhuonAM caraNo vaDe mardana karAte chate mAre mananuM duSkRta karavuM nahi ane te mahAtmA vaDe te vacana nirvahana karAyuM. atyaMta dIrtha saMyama paryAyane pALIne sarvArthasiddhamAM gayA. 154ll bhAvArtha : syAdvAdanI ucita vicAraNA karIne hitAnukUla, ucita pravRtti karanArA mArgAnusArI dRSTivALA sAdhuo mAtA Adi svajanono sneha kevo cala che ? tenI ucita vicAraNA kare che tenuM svarUpa pUrvamAM batAvyuM. te rIte susAdhu bhAvana karIne sarvatra ucita pravRtti karavA tatpara thAya che, evA jIvo gRhastha avasthAmAM hoya tyAre mAtA-pitA Adi sAthe vivekapUrvakanI pravRtti thAya, te rIte temanA upakArane yAda karIne varte che ane saMsAranA sarva saMbaMdho atyaMta cala che, kevala svArtha upara jIve che, tema bhAvana karIne sarvatra snehanA saMbaMdhone toDavA mATe yatna kare che ane saMyamanuM baLa saMcaya thAya to gRhavAsano tyAga karIne saMyama grahaNa kare che. tevA munivRSabho uttama kuLamAM utpanna thayelA hoya ane uttama kuLane kAraNe sarvatra sahaja mAna-sanmAna maLatuM hoya, pote badhAthI adhika hoya, vaLI rAjakuLamAM tilakabhUta hoya, tethI huM satkArane yogya chuM, tevI buddhi nirmANa thayelI hoya chatAM je muniomAM mArgAnusArI buddhi pragaTa thaI che, teo rAjakuLa ke uttama kuLa saMsAramAM aniyata che, tema bhAvana karIne gRhastha avasthAnA Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-1pa4-1papa bhAvono atyaMta tyAga karIne niHsaMgabhAvanA atyaMta arthI bane che. tethI ghaNA janavALA sAdhuonA saMghaTTane sahana kare che arthAtu ghaNA sAdhuo sAraNA-vAraNAdi kare, tene prItipUrvaka svIkArIne potAne kRtakRtya mAne che, paraMtu huM rAjakuLano chuM, huM buddhimAna chuM, tevo ahaMkAra karIne sAraNA-vAraNAdithI subhita thatA nathI. paraMtu A sAraNA-vAraNA ja mArA hitanuM parama bIja che, tema mAnIne sahana kare che athavA sAdhuo parimita vasatine grahaNa karIne nivAsa kare che, tyAre dehane mATe nivAsanI parimita bhUmi prApta thAya. tenAthI klezane pAmatA nathI, paraMtu meghakumAre jema bhagavAnanA upadezathI sthira thaIne tene sahana karyuM ane asaMgabhAvamAM yatna karyo, tema munivRSabho kare che. I15jhA avataraNikA : duSkarazca kSudrajantubhirgacche vAsaH / ytHavataraNitArtha - ane zudra jIvo vaDe gacchamAM vAsa duSkara che, je kAraNathI tyAM zuM che ? te kahe che - gAthA - avarupparasaMbAhaM, sokkhaM tucchaM sarIrapIDA ya / sAraNa vAraNa coyaNa, gurujaNaAyattayA ya gaNe / / 155 / / gAthArtha : gacchamAM paraspara saMbodha, tuccha saukhya, zarIranI pIDA, sAraNA, vAraNA, codanA ane gurujananI AdhInatA che. II1papaI TIkA : parasparaM sambAdho'nyonyaghaTTanaM bhavati, tathA saukhyaM vaiSayikaM tucchaM na kiJcit, kAraNAbhAvAt zarIrapIDA ca parISahodayasyAvazyaMbhAvitvAt / tathA smAraNavAraNacodanAzca bhavanti, tatra vismRte kvacitkartavye bhavatedaM na kRtamiti smAraNA, akartavyAnAM niSedho vAraNA, uktamapyakurvati asakRtkharamadhuravacanaiH pravartanaM codanA / gurujanAyattatA ca gaNe gacche na gurumanApRcchyocchvAsavyatirekeNa tuM sammate ti sAravA TIkArca - parasparaM . namya ti | paraspara saMbadha anyonya saMghaTTa thAya che ane saukhya vaiSayika tuccha thAya che=kaMI thatuM nathI; kema ke kAraNano abhAva che=gacchamAM tyAgaparAyaNatA hovAne kAraNe tuccha sukhano abhAva thAya che ane zarIranI pIDA thAya che-pariSahatA udayanuM avazyabhAvipaNuM che Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-155 251 ane smAraNA-vAraNA-codanA thAya che, tyAM=sAraNAdimAM, kyAreka kartavya vistRta hote chate tArA vaDe A karAyuM nathI, e pramANe smAraNA karAya che. akartavyono niSedha vAraNA che, vAraMvAra kahevAyeluM paNa nahi karate chate kaThora-madhura vacanathI pravartAvavuM codanA che=kAMIka kaThora-kAMIka madhura vacanothI pravartana codanA che ane gurujananI AdhInatA che. A sarva kyAM che ? ethI kahe che gaNamAM=gacchamAM che; kema ke gurujanane pUchyA vagara ucchvAsane choDIne kaMI karavAne mATe prApta thatuM nathI. / / 155 - bhAvArtha : je jIvo mokSanA arthI hoya, kalyANanA AzayathI sAdhupaNuM grahaNa kareluM hoya, topaNa sarvatra asaMgabhAvane anukULa yatna karavAnuM sattva jeomAM nathI, paraMtu anukULatApUrvaka bAhya AcaraNAo karIne huM saMsArasAgarathI tarIza evI mati che, tevA kSudra jIvo gacchamAM vasavA mATe asamartha che; kema ke gacchamAM temane aneka prakAranI bAdhA jaNAya che. kayA prakAranI bAdhA jaNAya che ? te batAvatAM kahe che nivAsasthAnanI vasati parimita hovAne kAraNe anyonya saMghaTTa thAya che, tethI gRhasthaavasthAmAM je rIte sukhapUrvaka rahI zakatA hatA, tema anukULa vasatinA abhAvathI rahI zakatA nathI. vaLI indriyone anukULa tuccha sukha potAne gacchamAM maLatuM nathI; kema ke guNavAna guru haMmezAM indriyonA saMvara mATe preraNA kare che ane gacchamAM susAdhuo haMmezAM badhI indriyone saMvRtta karIne sarva pravRtti kare che. tethI kSudra jIvo indriyanuM sukha nahi maLavAthI vyAkuLa thAya che, tema kalyANanA arthI tapane karanArA paNa teo indriyonI tRpti karavA mATe potAnI icchAnusAra vicare che. vaLI gacchamAM zarIranI pIDA prApta thAya che; kema ke sugurunA niyaMtraNa nIce pravartato gaccha te rIte vasati Adi nirdoSa grahaNa kare che, tethI tyAM avazya pariSahonI prApti thAya, tenAthI trAselA kSudra jIvo gacchamAM vasI zakatA nathI. vaLI gacchamAM nirjarAne anukULa ucita kRtyomAM jIvane pramAda vartato hoya tyAre anya susAdhuo tene smaraNa karAve che ke A kartavya tAre A rIte karavuM joIe, jethI nirjarAnI prApti thAya, koIka vakhate vidhi anusAra na thatuM hoya athavA saMyamanI vRddhinuM kAraNa na hoya tevuM te kRtya hoya to susAdhuo tene vAraNa kare che. vaLI, vAraMvAra ucita kRtyo karavAnuM kahevA chatAM koI sAdhu na kare to gItArtha guru ke anya suvihita sAdhu kaMIka kaThora kaMIka madhura vacano vaDe tene te kRtya karavA preraNA kare che arthAt kahe che ke A pramANe pramAda karIza to duraMta saMsAranI prApti thaze, mATe vivekI evA tAre pramAda karavo ucita nathI. A prakAranA sAraNAdi suyogya jIvone ekAMte hitakArI ane madhura jaNAya che, paraMtu jeonI mati svaicchAnusAra karavAmAM pravartatI hoya temane te sAraNAdi asahya bane che. tenAthI vyAkuLa thaIne teo gacchano tyAga kare che; kema ke kalyANanA arthI hovA chatAM kaSAyane paravaza kSudra prakRti zAMta thaI nathI, mArgAnusA2I sUkSma buddhi pragaTI nathI, tethI svamati anusAra pravRtti karavAmAM dharma jaNAya che. vaLI, gacchamAM dareka kArya gurujanane AdhIna thAya che. A prakAranI parAdhInatA zudra jIvone gacchamAM rahevAmAM bAdhA kare che. vastutaH guNavAna guru hitAhitano vicAra karIne jenAthI te Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2para upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-1papa-156 ziSyanuM paNa hita thAya ane gacchanA anya sAdhunuM paNa hita thAya, te rIte ucita pravRtti karavA mATe preraNA kare che, topaNa jIvone te prakAranI parAdhInatA cittane vikSobha karanAra ja bane che. tethI temane gacchamAM rahevuM duSkara che. II1papA avataraNikA : evaM tarhi kRtaM gacchena, ekAkyeva dharmaM kuryAmiti yo manyeta taM prtyaahavataraNitArtha - A rIte to gaccha vaDe saryuM, gharmane ekAkI ja evo huM karuM, e pramANe je mAne che, tenA pratye kahe che - gAthA : ikkassa kao dhammo ?, sacchaMdagaImaIpayArassa / viM vA re3 rU ?, parihara3 varadaM vaM vA rAuddA gAthArtha : svachaMda gati matinA pracAravALA ekane dharma kyAMthI hoya? athavA eka zuM kare? athavA akAryane kevI rIte parihAra kare ? II1pakA TIkA - ekasya kuto dharmaH ? kimbhUtasya ? svacchandasA nijAkUtena gatimatipracAro bahizceSTAbuddhyoH prasaro yasya sa tathA, kiM vA karotvekaH kRtyaM, pariharatu kathamakAryaM vA ? akRtyamupAyAbhAvAt, vAzabdau parasparApekSayA vikalpArthAviti / / 156 / / TIkArya : sthi ... vivAthaviti | ekane kyAMthI dharma hoya ? kevA prakAranA ekane ? tethI kahe che - svacchedathI nija abhiprAyathI gati-matino pracAra che jene=bahAranI ceSTA ane buddhino prasara che jene te tevA cheHsvacchaMda gati-mati pracAravALA che, tene dharma kyAMthI hoya? tema anvaya che. athavA eka evo te zuM kRtya kare ? athavA kevI rIte akAryane parihAra kare ? arthAt akRtyano tyAga kare? kare nahi; kema ke upAyano abhAva che, vA zabdo paraspara apekSAthI vikalpa arthavALA che. 156il bhAvArtha - syAdvAda anekAMta dRSTithI padArthane batAve che ane sarva dRSTio ucita rIte ucita sthAne joDavAmAM Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-156-1pa7 253 Ave to ekAMte kaSAyone tirodhAna karIne hitane anukULa pravRtti karavA jIva tatpara thAya che. AthI ja saMgamAcArya zAstrathI nipuNa mativALA hatA, temanA aneka ziSyo hatA ane pote kSINa thayelA jaMghAbaLavALA hatA, topaNa potAnI sevA mATe koI ziSyane nahi rAkhatAM sarvane anyatra vicaravAnI anujJA ApI ane sarva suvihita anya gItArthanI nizrAmAM vicaratA hatA ane pote ekalA rahIne dharmanI vRddhi karatA hatA. vIra bhagavAna paNa vizvabhUtinA bhavamAM gItArtha hatA ane gurunI anujJAthI ekAkI vicaratA hatA. zAstrathI pariNata mativALA hatA, tethI temane AzrayIne ekAkImAM paNa dharmanI vRddhi hoya che. paraMtu jeo gItArtha thayA nathI athavA gItArtha hovA chatAM gacchavAsathI kalyANa sAdhI zake tevI bhUmikAvALA che, tevA sAdhu gacchanA pratikULa saMyogothI vihvaLa thaIne svacchaMda gati-matinA pracAravALA thAya ane ekalA vicare to teone dharma thaI zake nahi; kema ke asaMga pariNatinI niSpattimAM guNavAna gurunuM pAtaMtrya ane sAraNA-vAraNAdi sarva prabaLa kAraNa che. AthI ja caMDarudrAcAryanA gItArtha ziSyo paNa gurunA sAraNA-vAraNAdinA kAraNe saMyamanI vRddhi je karI zakyA te svayaM thaI zake nahi, tema jANIne kopa prakRtivALA paNa gurunA saMgano tyAga karatA na hatA, tethI jeo gItArtha hoya ane viziSTa sAraNAdi viziSTa guru pAsethI prApta thAya tema hoya chatAM svacchaMda matithI ekAkI vicare to dharma thAya nahi. vaLI ekalo sAdhu zuM kRtya karI zake ? arthAt svayaM zAstraprajJA na hoya, asahiSNu Adi svabhAva hoya, koInuM veyAvacca Adi karavAnI vRtti na hoya tevI kSudra prakRtivALA sAdhu ekAkI vicare to asaMgatAne anukULa zuM kRtya karI zake ? arthAt karI zake nahi, paraMtu jeo gacchamAM rahIne gacchanA sarva AcAro ane sAraNA-vAraNAdine samyagu pariNamana pamADIne nirlepa thayA che, evA ja viziSTa sAdhu saMgamAcAryanI jema ekAkI rahe to asaMga pariNatine vizeSa vizeSatara karI zake che, jyAre anya sAdhuo to ekAkI rahe to potAnI svachaMda matine puSTa puSTatara kare che. tethI teo bAhyathI tapanI kriyA ke nirdoSa bhikSAcaryAnI kriyA ke svAdhyAyAdi karatA hoya topaNa te sarva dvArA ucita pravRtti karIne asaMgabhAvane anukULa yatna karI zakatA nathI, paraMtu manasvitAthI potAnAM kalpita tapa-tyAgAdi kRtyo karIne mithyA AzvAsana dhAraNa kare che, paramArthathI te kRtyo paNa mohanAzane anukULa nahi hovAthI dharmakRtya ja nathI, tethI ekAkI dharmakRtya karI zake nahi. vaLI akAryane kaI rIte parihAra karI zake ? arthAt svacchaMda mati hovAthI tenI je paNa akAryane abhimukha mati pravarte che, te svaicchAnusAra kare che, mATe susAdhue suvihita gacchamAM vAsa karavo joIe ane te gacchanI maryAdA dvArA svacchaMda matino virodha karavA prayatna karavo joIe, jethI sAraNAdi dvArA potAnI prakRti krame karIne jinavacanathI niyaMtrita thAya ane tenA kAraNe sarvatra ucita pravRtti karavAne anukULa citta nirmANa thAya. 1pakA avataraNikA :kiJca Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 avataraNikArya : vaLI ekAkIne dharma na thaI zake teno samuccaya kare che gAthA: upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-157 - katto suttatthAgamapaDipucchaNacoyaNA ya ikkassa / viNao veyAvaccaM, ArAhaNayA ya maraNaMte ? / / 157 / / gAthArtha H ekAkI sAdhune sUtrArthano Agama, pratikRcchanA, codanA, vinaya, veyAvacca ane maraNanA aMte ArAdhanatA kyAMthI hoya ? ||157|| TIkA H kutaH sUtrArthAgamapratipracchanaM codanA vA ekasya, tatra sUtrArthAgamaH sUtrArthayorlAbhaH, pratipracchanaM mugdhabuddhitayA prazna, codanA vyutpannamatitvAccAlanA, vAzabdaH prAgvat / tAH kutaH ? ekasya nirgocaratvAnna kutazcidata eva vinayo daNDakagrahaNAdirveyAvRttyamauSadhasampAdanAdi ArAdhanA vA namaskArapratyAkhyAnAdibhAvarUpA maraNAnte maraNalakSaNAvasAne kuta iti varttate / / 157 / / TIkArya : taH vartate / / sUtrArthano Agama, pratikRcchA athavA codanA ekane kyAMthI hoya ? tyAM= sUtrArthatA Agama AdimAM, sUtrArthano Agama=sUtra ane arthano lAbha, pratipRcchana mugdha buddhipaNAthI prazna che, codanA vyutpanna matipaNAthI cAlanA che, te ekane kyAMthI hoya ?=nirviSayapaNuM hovAthI koInAthI na thAya, AthI ja dAMDo grahaNa karavo AdirUpa vinaya, auSadha saMpAdanAdirUpa vaiyAvRttva, maraNAMtamAM=maraNa svarUpa avasAnamAM, namaskAra pratyAkhyAnAdi bhAvarUpa ArAdhanatA kyAMthI thAya? arthAt thAya nahi. / / 157 / / bhAvArtha: susAdhu saMyama grahaNa karIne navAM navAM sUtro ane arthono bodha karIne tenAthI AtmAne bhAvita kare che, jethI mohathI pratikULa sUkSma-sUkSmatara bhAvo AtmAmAM pragaTa thAya che ane tenI prApti guNavAna guruthI saMbhave, tethI ekAkIne mahAkalyANanA kAraNIbhUta sUtra ane arthano sUkSma bodha nahi thavAthI hitanI prApti thaI zake nahi. vaLI je sthAnamAM ucita nirNaya na thAya te sthAnamAM tattvane jANavAnI buddhithI susAdhu guru pAse pratikRcchana karI zake, paraMtu ekalA sAdhu te prakAranI pratikRcchA kyAMthI karI zake ? jethI ucita-anucitano nirNaya karIne hitane anukULa pravRtti thaI zake ? vaLI vyutpanna mativALAne Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-157-158 2papa kAraNe je cAlanA thAya te paNa guNavAna guruthI prApta thAya; kema ke sUtra-artha bhaNAvatI vakhate kvacit ziSya cAlana kare che, kvacit guru cAlanA kare che. jyAre ziSyane te prakAre cAlanA skurAyamAna na thAya tyAre sUtra-artha karatI vakhate guNavAna guru te prakAranI cAlanA kare che, jethI ziSyane yathArtha bodha thAya ane ucita pravRtti karavAnI sUkSma dizA prApta thAya. paraMtu ekAkIne pustakamAMthI adhyayana karavA mAtrathI te prakAranI codanA prApta thAya nahi, mATe ekAkI sAdhu A sarva lAbhothI vaMcita thAya che. vaLI guNavAna guru bahArathI Ave tyAre dAMDo grahaNa karavo Adi rUpa vinaya che. auSadha saMpAdanAdi rU5 veyAvacca karIne guNavAna gurumAM rahelA te te guNonI anumodanAjanya nirjarAnI prApti thAya che, te ekAkIne kyAMthI prApta thAya ? vaLI maraNano prasaMga hoya tyAre ucita paccakakhANa nirdhAmaNAdirUpa aMtima ArAdhanA gItArtha guru vagara ekAkI sAdhu kaI rIte karI zake ? ane jo karI zake nahi to prApta thayelo manuSyabhava ane svIkAreluM saMyama paNa niSphaLa jAya. AthI ja saMgamAcArya jevA je RSio sarva rIte ekAkI rahIne zAstranI sUkSma matithI AtmAne bhAvita karIne paMDitamaraNa pAmavA samartha che, tevA gItArtha vizeSa mATe ja kAraNe ekAkIpaNuM iSTa che, bIjAe to suvihita gacchanI gaveSaNA karIne hita sAdhavA yatna karavo joIe. II1paNA avataraNikA :tathA avataraNikArca - tathAthI ekAkInA saMbhavita anya doSo batAve che - gAthA : pillijjesaNamikko, painnapamayAjaNAu niccabhayaM / kAumaNo vi akajjaM, na tarai kAUNa bahumajjhe / / 158 / / gAthArtha : ekAkI sAdhu eSaNAne preraNA kareaullaMghana kare, prakIrNa strIjanathI nitya bhaya rahe, akAryane karavAnA manavALo paNa ghaNAnI vacce karavA mATe samartha nathI. II158ll. TIkA :__ prerayenirbhayatvAdullaGghayet eSaNAM gaveSaNagrahaNagrAsaviSayAmAgamoktAM mArgaNAmekaH prakIrNapramadAjanAditastato vikSiptastrIlokasakAzAdekasya nityabhayaM sadA bhItizcAritradhanApahAritvAt, tasya vyatirekamAha-karmodayAt kartumanA apyakAryaM na tarati na zaknoti kartuM bahumadhye niyntrittvaatiti pAra68pA Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 upadezamAlA bhAga-1/ gAthA-158 TIkArya : prerarmitvA niyaMtritatvaviti aa preraNA kare=nirbhayapaNuM hovAthI eSaNAnuM ullaMghana kare= gaveSaNa-grahaNa-grAsa viSayaka AgamamAM kahevAyelI mArgaNAne ekAkI sAdhu ullaMghana kare, prakIrNa strIjAthI ahIMtahIM vikSipta strIlokothI, ekAkI sAdhune nitya bhaya che=sadA bhIti che; kema ke cAritradhAnanuM apahArIpaNuM che, tenA=strIjanatA bhayatA, vyatirekane kahe che - karmanA udayathI akArya karavAnI IcchAvALo paNa ghaNAnI madhyamAM karavAne mATe samartha thato nathI; kema ke niyaMtritapaNuM che. II158 bhAvArtha : kalyANanA arthI jIvone paNa vItarAga na thAya tyAM sudhI saMsAramAM nimitta anusAra bhAvo thavAnI saMbhAvanA rahe che. AthI vizvabhUtinA bhavamAM vIra bhagavAna agiyAra aMganA dhAraka hatA, gItArtha guruthI ekAkI vihAra mATe anujJA pAmelA hatA topaNa jyAre vizAkhA naMdIe tenI mazkarI karI, tyAre kaSAyane vaza thaIne gAyane uchALe che ane potAnI zakti vyakta kare che ane ghaNI zaktinI prAptinuM niyANuM kare che, tethI sArA paNa jIvo balavAna nimitte mArgamAMthI pAtane pAme che, tyAre sAmAnya sAdhu to nimittAne anusAra bhAvo karavAnI prakRtivALA ja hoya che, tethI teone gItArthanA baLathI ja zubhabhAvono saMbhava che, Ama chatAM jo teo ekAkI vihAra kare to gItArtha gurunA niyaMtraNano vikalpa nahi hovAthI nimittane pAmIne eSaNAnA ullaMghanano pariNAma thaI zake che. tethI zAstramaryAdAnuM ullaMghana kare, jema koIne tyAM viziSTa vastunI prApti hoya to zaMkAthI te sAdhu tene prazna kare ke kayA prayojanathI A sarva karyuM che ? tyAre zrAvaka kaMIka sakaMpatAthI kahe ke Aje mahemAno AvavAnA hatA tethI karela che, AvA samaye doSita che tevo nirNaya thavA chatAM grahaNamAM yatanAnuM ullaMghana kare, kvacit gaveSaNA ane grahaNanI zuddhi kare, topaNa vAparatI vakhate anukULa-pratikULa viSayaka rAga-dveSanA pariNAmo kare. jyAre gItArthanA sAMnidhyamAM hoya to gItArthanI preraNAthI bhAvita thayelA sAdhu gaveSaNAmAM paNa maryAdAnuM ullaMghana na kare, grahaNamAM paNa maryAdAnuM ullaMghana na kare, kvacit grahaNamAM sahasA ullaMghana thayuM hoya to paNa te guNanA arthI sAdhu AvIne potAne thayela zaMkAnuM gurune nivedana kare, jema koI gRhastha kahela hoya ke mahemAna AvavAnA hatA mATe Aje amuka rasoI banAvI che, te tenuM vacana sakaMpa hoya, chatAM koIka sAdhu vahore ane guNavAna gurune AvIne nivedana kare to guru tene te AhAra paraThavI devAnuM vidhAna kare, jethI saMyamano pariNAma rakSita thAya. paraMtu ekAkI sAdhu hoya to te prakAre thavAno prasaMga rahe nahi. vaLI vAparatI vakhate paNa guNavAna gurunI preraNAne kAraNe dhUma-agni doSono parihAra thAya ane guNavAna gurunA anuzAsananA abhAvamAM vAparavA viSayaka Agamaukta maryAdAnuM ullaMghana thavAno prasaMga Ave. vaLI Amatema pharatI kAmanI icchAvALI strIothI sAdhune sadA bhaya rahe che; kema ke ekAkI sAdhune Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-158-159 257 joIne teo akAryanI mAgaNI kare tyAre nimittane pAmIne te sAdhune paNa pAtano pariNAma thaI zake che. vaLI ghaNA sAdhunI madhyamAM vasanArA sAdhune strI taraphathI upadrava thavAnI zakyatA alpa rahe che. vaLI nimittane pAmIne kAmanI icchA thAya, topaNa ghaNA sAdhunI madhyamAM hovAthI te vicAra pravardhamAna thato nathI, paraMtu alpa thaIne virAma pAme che. vaLI ekAkI sAdhune strIne joIne kAmanI icchA thAya tyAre koI niyaMtraNa na hovAthI svAbhAvika e prakArano bhAva pravardhamAna thAya. tethI akArya thavAnI paNa saMbhAvanA rahe che, mATe kalyANanA arthI sAmAnya sAdhue gacchamAM ja vAsa karavo joIe, ekAkI vihAra karavo joIe nahi. II158 // avataraNikA : tathA avataraNikArya : tathA dvArA ekAkInA anya doSono samuccaya kare che gAthA = uccArapAsavaNavaMtapittamucchA mohio Fat / saddavabhANavihattho, nikkhivara va kuNai uDDAhaM / / 159 / / gAthArtha: uccAra=maLa, prazravaNa=mUtra, vAnta=vamana, pitta-mUrccha AdithI mohita evo ekAkI sAdhu sadravabhAjanavihasta jo nikSepa kare to AtmA ane saMyamanI virAdhanA kare che, uccArAdi kare to uDvAhane kare che. II159 TIkA H uccAraH :=purISa, prasravaLa=mUtra, vAtaM=vamAM, pittamUrchA=pittotreAvA-mijI vihvatatA, AdizabdAdvAtavisUcikAdigrahaH, etairakANDapravRttairmohito vidhuritazarIra ekaH sadravabhAjanavihastaH sapAnakapAtravyagrakaraH san, vAzabdo yadizabdArtho yadi tad bhAjanaM nikSipati vihvalatAghAtena prerayati tadA AtmasaMyamavirAdhaneti gamyate / athAgRhItenAcaratyuccArAdIni tataH karotyuDDAhaM pravacanalAghavamiti / / 159 / / TIkArya H uccAraH nAdhavamiti / / uccAra=maLa, prazravaNa=mUtra, vAta=vamana, pittamUrchA=pittanA udrekathI AkasmikI vihvaLatA, Avi zabdathI vAta-visUcikA AdinuM grahaNa che, akAMDa pravRtta Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2pa8 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-159-160 evA AnAthI mohita thayelo uccArAdithI vidhurita zarIravALo, ekAkI saddavabhAjanavihasta=pANInA pAtrathI vyagra karavALo chato, jo te bhAjanane vihvaLatAtA ghAtathI pheMke tyAre AtmAnI ane saMyamanI virAdhanA kare che, gAthAmAM vA zabda Hi zabdanA arthamAM che. have zarIranI tevI vihvaLatAne kAraNe pAnakanuM bhAjala agRhIta che, tenAthI uccAradine kare to uDAha kare che-pravacananuM lAghava kare che. I159ll bhAvArtha : viziSTa gItArtha puruSo bhagavAnanA vacanAnusAre ekAkI vicaratA hoya teo prAyaH te prakAranA aMtaraMga saMcita viryavALA hoya che. tethI pitta-mUrchAdi thavAno prasaMga jaNAya tyAre prAyaH teo kAyAne paraThavIne AtmAnA nirAkuLa bhAvamAM sthira thavA udyama karatA hoya, jethI teone AtmavirAdhanA-saMyamavirAdhanA ke zAsanauDAhano prasaMga Ave nahi, paraMtu je sAmAnya sAdhu che, te to kalyANanA arthI hovA chatAM ekAkI vicare to koIka evI zArIrika sthitimAM maLano udraka thAya, tenAthI atyaMta vihvaLa thAya ane ucita sthAne jaI zake tevI sthiti na hoya tyAre samudAya aMtargata sAdhuo veyAvacca karIne teno upAya karI zake, ekAkIne tevo upAya koNa kare ? vaLI vamanAdi thatuM hoya to ane pittanI mUccha AvI hoya to sahAyaka sAdhunA baLathI svastha rahI zake che ane jo te ekAkI hoya to A sarva prayogomAM pANInA pAtrathI vyagra karavAno uccArAdinI vihvaLatAne kAraNe pANInA bhAjanane hAthamAMthI pADe to saMyamanI virAdhanA thAya; kema ke tyAM rahelA koIka jIvanI virAdhanA thavAno saMbhava rahe ane pote paDI jAya to AtmavirAdhanA thavAno prasaMga Ave. jyAre samudAyamAM hoya to anya sAdhunI sahAyathI tenuM ucita nivAraNa thaI zake ane ekAkI hoya to te prakAranI asvasthatAne kAraNe pANInuM bhAjana grahaNa karyA vagara je te sthAne uccArAdi kare to tene te rIte joIne pravacananuM lAghava thAya; kema ke mArgamAM je te sthAne A rIte maLAdi kare ane pANInA pAtra vagara tene jatA joIne lokone thAya ke bhagavAnano dharma vivekavALo nathI, tethI A loko A rIte asahAyathI jIve che ane jematema pravRtti kare che. jyAre viziSTa gItArtha sAdhu to AvA samaye pote je sthAnamAM vartatA hoya tyAM ja zuM aucitya karavuM, jethI potAnAthI saMyamanI virAdhanA na thAya, pravacanano uDAha na thAya ane potAnI samAdhino bhaMga na thAya, te rIte yatna karIne Atmahita sAdhI zake che, mATe sAdhue ekAkI rahevuM joIe nahi, paraMtu guNavAna gacchamAM ja rahevuM joIe. kvacit guruguNathI yukta guru na hoya to vivekapUrvaka guNavAna guru pAse saMkramaNanI vidhi che, te pramANe bIjA guruno Azraya karavo joIe, paraMtu ekAkI vicaravuM joIe nahi. I1palA avataraNikA : anyaSya avataraNikArya :ane bIjuM=ekAkI vihAramAM bIjA doSo batAve che - Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa9 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-160 gAthA : egadivaseNa bahuyA, suhA ya asuhA ya jIvapariNAmA / ikko asuhapariNao, caijja AlaMbaNaM laddhaM / / 160 / / gAthArtha : eka divasathI ghaNA prakAre zubha-azubha jIvanA pariNAmo thAya che, azubha pariNata evo ekAkI sAdhu AlaMbanane prApta karIne saMyamano tyAga kare saMyamanI maryAdAnuM ullaMghana kare. II16oll TIkA : ekadivasena bahavaH zubhAzcAzubhAzca jIvapariNAmA manovivartA bhavanti, yadi nAmaivaM tataH kimityAha-eko'sahAyo'zubhapariNataH kliSTAdhyavasAyagatacittaH san tyajedujjheta saMyamamiti gamyate, AlambanaM svamativikalpitaM kiJcit kAraNaM labdhvA prApyeti / / 160 / / TIkArya : divasena .... prAti eka divasathI ghaNA zubha-azubha jIvanA pariNAmo =mananA vivartA, thAya che, jo A pramANe che, tenAthI zuM ?=jIvane eka divasamAM aneka zubha-azubha bhAvo thAya che, tenAthI zuM ? ethI kahe che - eka=sahAya vagarano sAdhu, azubha pariNAmavALo=kliSTa adhyavasAyagata cittavALo chato, saMyamano tyAga kare, kyAre tyAga kare ? ethI kahe che - svamativikalpita kaMIka kAraNarUpa AlaMbanane prApta karIne saMyamano tyAga kare, mATe ekAkI vicaravuM joIe nahi. I160mAM bhAvArtha : kalyANanA arthI sAdhu paNa guNavAna gurunA saMvegapUrvakanA anuzAsanathI saMyamanA pariNAmamAM sthira thavA yatnazIla thaI zake che ane jeo koIka rIte ekAkI vicare che, tevA jIvone eka divasamAM paNa nimitto anusAra zubha-azubha ghaNA pariNAmo thatA hoya che. jinavacananuM AlaMbana laIne prayatna karatA hoya tyAre Atmahita viSayaka kaMIka jAgRti hovAthI zubhabhAva hoya che, kyAreka nimittane pAmIne bAhya padArtha sAthe saMbaMdhavALA thAya che, tyAre te te prakAranA azubhabhAvo paNa thAya che. AthI gocarI grahaNa Adi karatI vakhate jinavacanathI bhAvita na hoya to yathAtathI grahaNa karavAno pariNAma thAya che. gocarI vAparatI vakhate paNa dhUma-agni Adi doSanI upekSA karIne AhArane anurUpa pariNAmo thAya che, tethI jo sAdhu ekAkI vicare ane koIka azubha pariNAma thAya to saMyamanI maryAdAno tyAga kare che ane tevuM koI bAhya AlaMbana prApta thAya to veSano paNa tyAga kare che. kvacit veSano tyAga na kare topaNa Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-160-101 tevA bAhya AlaMbanane pAmIne anucita pravRtti karIne dIrgha saMsArane prApta kare che, tevA sAdhune guNavAna gurunA sAMnidhyathI AtmahitanI prApti thaI zake che. phakta jeo atyaMta saMvegathI bhAvita mativALA che, viziSTa gItArtha che ane ekAkI rahIne sarva prakAranA saMvegane atizaya karavA mATe atyaMta prayatnazIla che, evA ja mahAtmAone guru ekAkI vicaravAnI anujJA Ape che, anyathA samudAyanA baLathI azubha pariNAmathI sAdhunuM rakSaNa thAya che ane gItArtha gurunA saMvegapUrvakanA anuzAsanathI zubha adhyavasAyanI vRddhi thAya che. ll110II avataraNikA - avataraNitArtha : vaLI ekAkImAM anya doSo batAve che - gAthA : savvajiNappaDikuTuM, aNavatthA therakappabheo ya / ekko ya suyAutto vi, haNai tavasaMjamaM airA // 161 / / gAthArtha - | sarva jino vaDe pratikuSTa che=ekAkIpaNuM niSiddha che, anavasthA che, sthavirakalpano bheda cheH vinAza che, eka evo svAyukta paNa=atyaMta apramatta paNa, zIdhra ja tapa-saMyamano nAza kare che. II161il. TIkA : sarvajinaiH RSabhAdibhiH pratikuSTaM pratiSiddhamiti samAsaH, ekAkitvamiti gamyate / tathAhiasmin satyanavasthA bhavati, pramAdapracuratayA prANinAmapareSAmapi tathApravRtteH, ataH sthavirakalpabhedazca ayaHzalAkAkalpatApatteH, kiM bahunA ?, ekaH, cazabdo'vadhAraNArthaH sa ca paryante sambhatsyate, svAyukto'pi suSThu apramatto'pi AstAmaparaH kiM ? hanti vinAzayati tapaHpradhAnaH saMyamastapaHsaMyamaH tama, virAva zISyamevencartha pAThThA TIkArya : sarvanine .... zImevencartha | sarva jino vaDe=RSabhadeva Adi vaDe, ekAkIpaNuM pratikuSTa cheH pratiSiddha che, te A pramANe - Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-161 261 A hote chata=sAdhu ekAkI vicarate chate, anavasthA thAya che; kema ke jIvonA pramAdapracurapaNAne kAraNe bIjAonI paNa te pravRtti thAya che=kalyANanA arthI sAdhumAM paNa anAdithI sthira thayela pramAdapracurapaNuM hovAne kAraNe koI sAdhune ekAkI vicaratA joIne bIjAonI paNa te prakAre ekAkI vicAravAnI pravRtti thAya che. AthI=ekAkI vihAramAM atavasthA che, AthI ekAkIne vicaravAmAM sthavirakalpano bheda cheHsthavirakalpano vinAza che; kema ke lohanI, zalAkAtI, kalpatAnI Apatti che, vadhAre zuM kahevuM? ja zabda avadhAraNa arthamAM che ane te=avadhAraNa, paryatamAM aMtamAM, yojAze, eka evo svAyukta paNa=suSNu apramatta paNa, bIjo dUra raho, zuM=eka apramatta paNa zuM? tapa che pradhAna jemAM evuM saMyama tapasaMyama, tene vinAza kare che, acirathI=zIdhra ja vinAza kare che. ll161II bhAvArtha sarva tIrthakaroe sAdhune ekAkI rahevAno niSedha karyo che, mATe kalyANanA arthI sAdhue bhagavAnanA vacananuM smaraNa karIne paNa ekAkI vicaravuM joIe nahi, vaLI ekAkI vicaravAthI anavasthAnI prApti thAya che, kema ke kalyANa mATe saMsAra choDIne AvelA sAdhumAM paNa anAdikALathI sthira thayela pramAdapracuratA che, tethI koIne ekAkI vicaratA joIne bIjAne paNa thAya ke A rIte huM vicarIza to gacchanA upadravathI mukta thaIza, tema mAnIne ekAkI vihAranI pravRtti kare, tethI ekAkI vihAra karanAra sAdhu anyane paNa bhagavAnanA vacanathI viparIta pravRtti karavAmAM prabaLa kAraNa bane che, ethI unmArgamAM pravartAvavArUpa doSanI prApti thAya che. vaLI, ekAkI vihArathI bhagavAne batAvelA sthavirakalpano vinAza thAya che; kema ke ekAkI vihAra sthavirakalparUpa uttama AcAramAM lokhaMDanI zalAkA nAkhIne tene chinna-bhinna karavAnI pravRtti tulya che, vastutaH sthavirakalpano AcAra che ke jaghanyathI eka gItArtha hoya ane pAMca sAdhu zeSakALamAM sAthe vase che ane cAturmAsamAM jaghanyathI sAta sAdhu sAthe vase che. ekAkI vihAra karanAra A vyavasthAno nAza kare che, vadhAre zuM kahevuM? koI sAdhu zuddha bhikSAcaryAthI saMyamanA sarva AcAromAM apramatta hoya to paNa te tapa, saMyamane ekAkI sAdhu zIdhra nAza kare che; kema ke jIva nimitta pramANe bhAvo karavAnA svabhAvavALo che, tethI jeone atyaMta saMvega che ethI apramAdapUrvaka saMyamanI AcaraNAo kare che tevA paNa sAdhune guNavAna gurunA sAraNAdi dvArA saMyamanI vRddhi thAya che ane ekAkI rahevAthI sAraNAdino abhAva prApta thAya che, svaye saMvegane atizaya karavo atiduSkara che ane saMveganA pariNAmane atizaya na karI zake to saMyamanI vAcya AcaraNA vidyamAna hovA chatAM aMtaraMga tapa-saMyamano pariNAma nAza pAme che; kema ke aMtaraMga tapa-saMyamano pariNAma pAMca indriyonA saMvarapUrvaka AtmAnA asaMgabhAvanI vizrAMtine anukULa yatna svarUpa che ane te saMvegapUrvakanA upadezazravaNathI jIve che, jyAre gItArthagurunA abhAvane kAraNe ekAkI sAdhune te prakAranA saMvegapUrvakano upadeza prApta thato nathI, tethI apramAdI sAdhunuM paNa tapa-saMyama alpakALamAM nAza pAme che. II11aaaa Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-1ra-163 avatarazisl: bahavastu saMvignAH sarvApAyAn parihartuM samarthA bhavantItyAha caavatarazikSArtha :vaLI ghaNA saMvizno sarva apAyono parihAra karavA samartha thAya che, ene kahe che - gAthA: vesaM junakumAriM, pautthavaiyaM ca bAlavihavaM ca / pAsaMDarohamasaiM, navataruNiM therabhajjaM ca / / 162 / / saviDaMkubbhaDarUvA, diTThA mohei jA maNaM itthI / AyahiyaM ciMtitA, dUrayareNaM pariharaMti / / 163 / / gAthArtha: Atmahitane ciMtana karanArA sAdhuo vezyAne, jIrNakumArIne, proSitabhartAne, bALavidhavAne, pAkhaMDaroghAne, asatIne, navayauvanAne, vRddha patinI patnIne dUrathI parihAra kare che, e prakAre saMbaMdha che. saviTaMka ulkaTa rUpavALI je strIo jovAyelI manane moha pamADe che, tene AtmahitanuM ciMtana karanArA sAdhuo tyAga kare che. ll11ra-113II Tos: vezyAM gaNikAM, jIrNakumArImapariNItaprauDhAM, proSitapatikAM gatabhartRkAM, cazabdAH samuccayArthAH, bAlavidhavAM bAlaraNDA, pAkhaNDena rodho yasyAH sA tathA tAM vratinImityarthaH / asatI kulaTAM, navataruNI pratyagrayauvanAM, sthavirabhAryAM vRddhapatnI ca pariharantIti sarvatra kriyAsambandhaH / etAsAM ca grahaNaM niruddhatayA samanmathatvAt gADhatarApAyakAritvadarzanArthaM kiJcAnena saviTaNkodbhaTarUpA ityatra viTaGko vibandhaH zubhAdhyavasAyaskhalanaM 'Taki bandhane' iti vacanAt saha viTaGkena varttata iti saviTakam udbhaTamudAraM, saviTaGkamudbhaTaM rUpaM yasyAH sA tathA dRSTA avalokitA mohayati vaicitryamAnayati yA kAcinmano'ntaHkaraNaM strIH yoSit tAmAtmahitaM svasya pathyaM cintayanto gaNayantaH sAdhavo dUratareNa gADhaM dUreNa pariharanti varjayantIti / / 162-163 / / TIvArtha:vezyAM ..... varjayantIti / / vezyAne[fgista, emAzaaalpolI prauDha strI, proSita Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-162-163 263 patie=dezAMtara gayelA pativALIne, bALavidhavAne bAlya avasthAmAM raMDAyelI, pAkhaMDa rodhavALI=pApanA khaMDatathI rodha che jene te tevI che, tevI svadarzana ke paradarzananA vratavALI arthAt sAdhvIne, asatIne kulaTAne, navataruNIne=navA yauvatavALIne ane sthavirabhAryAne-vRddha uMmaravALAnI patnIne, parihAra kare che. e pramANe sarvatra=vezyA Adi sarva zabdomAM kriyAno saMbaMdha che ane AmanuM grahaNa=vezyA Adi strIonuM nAmollekharUpe grahaNa, niruddhapaNuM hovAthI=kAmanI IcchA koIka rIte virodha karIne beThelI hovAthI samanmathapaNuM hovAnA kAraNe=vedodayanI pariNativALI hovAthI gADhatara apAyakArIpaNuM batAvavA mATe che arthAt sarva strIo kAmavikAranuM kAraNa banI zake che, topaNa ullekha karAyela vezyA Adi sarva strIo vizeSa prakAre kAmaudvekanuM kAraNa bane tema che, athavA AnA vaDe zuM?=vezyA Adi sarva vaDe zuM ? saviTaMka ubhaTa rUpavALI jovAyelI strIo moha pamADe che, ema avaya che, e prakAranA kathanamAM viTaMka vibaMdha che=zubha adhyavasAyanuM snalana che; kema ke Ta dhAtu baMdhanamAM che e prakAranuM vacana che, viTaMka sahita=zubha adhyavasAyanA smalana sahita varte che, te saviTaMka kAmanA AveganA pariNAma sahita varte che, tevI saviTaMka strI, udbhaTa=udAra arthAt saviTaMka ubhaTa udArarUpa che jeNIne te tevI che=kAmanA vikAravALI ane bIjAne kAma utpanna kare tevI ubhaTa rUpavALI je strIo che, te jovAyelI=avalokana karAyelI, moha pamADe che=viparIta cittatAne karAve che, je koI strI manane=aMtaHkaraNane, moha pamADe che, teNIne AtmahitanuM ciMtavana karatA=svanA paththaro vicAra karatA sAdhuo, atyaMta dUrathI parihAra kare che=varjana kare che. I162-163 bhAvArtha : susAdhuo AtmakalyANanA atyaMta arthI hoya che, topaNa anAdithI vedanA udayavALA che ane sarva kaSAya-nokaSAyamAM kaSAya balavAna hovA chatAM vedano udaya sarvathI balavAna che, tethI sArA paNa RSione vedano udaya mArgathI pAta karavAnuM prabaLa kAraNa bane che, tethI jenAthI kAmanA vikArano atyaMta saMbhava hoya tenAthI teo atyaMta dUra rahe che. jema vezyA bIjAne kAma utpanna karavAmAM kuzaLa hoya che, tethI koIka nimitte teNIno saMparka thAya tema hoya to susAdhu tenAthI dUra rahe che. vaLI koIka nahi paraNelI prauDha uMmaravALI strI hoya te haMmezAM kAmathI vihvaLa hoya che, mATe susAdhune kAmano udreka karavAmAM prabaLa kAraNa bane tevI hoya che. tethI tevI strIothI sAdhu dUra rahe che, vaLI jeno pati paradeza gayelo che, tethI kAmAtura che, tenAthI paNa dUra rahe che; kema ke kAmane vaza strI sAdhune paNa kAma udraka kare tevI saMbhAvanA rahe che. vaLI bALavidhavA strI kAmathI atRpta hovAthI tenAthI dUra rahe che. vaLI je strIo pApanA khaMDana mATe abrahmano rodha kare che, tevI vratavALI sAdhvIothI paNa dUra rahe che; kema ke vratavALI hovA chatAM vedano udaya naSTa thayo nathI ane sAdhunA darzanathI te sAdhvIone paNa kAmanI icchA thaI zake che ane kAmanI icchAne vaza te prakArano hAvabhAva vyakta kare to sAdhune pAta thavAno prasaMga Ave mATe tenAthI dUra rahe che. vaLI asatI strIo atyaMta kAmanI vRttivALI hoya che, tethI Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-1ra-163, 114 sAdhunA puSTa dehane joIne nirbhikatAthI kAmanI mAgaNI kare to sAdhune paNa te prakArano pariNAma thavAnI saMbhAvanA rahe che. vaLI ugra yauvanavALI strIo jovA mAtrathI vikAra utpanna kare tevI hoya che, tenAthI paNa dUra rahe che. vaLI koI vRddha puruSanI patnI nAnI umaranI hoya, patithI atRpta hoya, tevI strI puSTa dehavALA sAdhune joIne kAmanI abhivyakti kare tevI saMbhAvanA rahe che, teno paNa sAdhu parihAra kare che, A sarvanA nAmollekhapUrvaka kathana karyuM. tethI e phalita thAya ke A sarva strIothI kAmano udraka thAya to gADhatara apAya thavAnI saMbhAvanA che, to paNa sAmAnyathI je strIone zubha adhyavasAyanuM alana thayeluM che ane kAmane abhimukha thayelI che, tethI ubhaTa rUpe pragaTa thayuM che arthAt kAmanI mAgaNI kare tevuM svarUpa pragaTa thayuM che, tevI strIo jovA mAtrathI sAdhune viparIta cittatAne karAve che arthAt moha utpanna kare che. AvI sarva strIono sAdhu atyaMta parihAra kare che; kema ke potAnA AtmAmAM vidyamAna vedano udaya nimittane pAmIne pAtanuM kAraNa banI zake ane ghaNA saMvigna sAdhunI madhyamAM hoya to A sarva apAyono parihAra karI zake che. ekAkI sAdhu hoya to parihAra karavAnI icchA kare to paNa tevI koI strI sanmukha Ave to teno parivAra duSkara bane che. jema atyaMta saMyamI siMhaguphAvAsI muninI sanmukha upakozA rAtre ekAMtamAM viziSTa prakAranA hAvabhAvayukta AvI tyAre sthUlabhadra muni jevA dRDha saMkalpavALA nahi hovAthI skUlanA pAmyA, mATe sAdhue ekAkI vicaravuM joIe nahi. II162-16alii. avataraNikA - ayaM ca strIjanitApAyaH sakalaviSayanibandhanatayA gurutarasaMsArakAraNatvAdupalakSaNatvena shessaapaayaanAmupasto , yata - avataraNikArya : ane A strIjanita apAya badhA viSayanuM kAraNa paNuM hovAthI strIthI pAta pAmelA sAdhune badhA viSayanI prApti hovAthI, gurutara saMsAranuM kAraNa paNuM hovAne kAraNe zeSa apAyonA upalakSaNapaNAthI upavyasta che anya sarva apAyo tenAthI prApta thAya che, tema batAvAyuM che. je kAraNathI - gAthA - sammaddiTThI vi kayAgamo vi aivisayarAgasuhavasao / bhavasaMkaDammi pavisai, itthaM tuha saccaI nAyaM / / 164 / / gAthArtha : karAyelA AgamavALo=bhaNelA AgamavALo paNa, samyagdaSTi paNa ativiSayanA rAganA sukhanA vazathI bhavasaMkaTamAM praveza pAme che, A arthamAM tane satyakI daSTAMta che. II164l. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BhezamAlA bhAga-1 / gAthA-154 265 Tos: samyagdRSTirapi tattvArthazraddhAnayukto'pi, tathA kRto vihitaH sAmarthyAdAtmanyAgamaH zrutaM yena sa kRtAgamaH, asAvapi, kiM punaranya ityapizabdArthaH, kim ? atIvaviSayeSu zabdAdiSu rAgazcetaso'bhiSva GgastasmAt sukhaM, duHkhe'pi viparyAsAt sukhabuddhastadvazakastadAyatta iti samAsaH / sa kiM bhavasaGkaTe kliSTasaMsAre pravizati yAti, ziSyaM pratyAha-atrArthe taveti vineyaparAmarzaH satyakIjJAtamudAharaNamiti gAthAsamAsArthaH / kathAnakamatrAdhunApeDhAlAbhidhAnena vidyAdhareNa svavidyAnikSepapAtradhiyA brahmacAriNyudaraje mahAbale nikSipAmItyAkUtena jyeSThAnAmAryAyAmudapAdi sutatvena satyakI, vardhitaH sAdhvImadhye, gRhItamupazrutyA bahuzrutam / anyadA kAlasandIpakavidyAdhareNa pRSTo bhagavAn vIraH 'kuto me bhayamiti / ' bhagavatoktamitaH satyakitaH, tato 're mAM mArayiSyasi tvamityAdi hIlitaH pAtitaH svacaraNayorbalAmoTikayA tena ca satyakestasyoparyamoM, babhUva ! tato dattAH pitrA tasya vidyAH, sAdhayitumArebhe rohiNIM / kurvaMzcopasargAnvAritaH kAlasandIpakaH siddhA'hamasyeti vadantyA tayA, sa ca kila satyakI tayA bhavapaJcakaM sAdhayan hataH, SaSThabhave SaNmAsazeSAyuSA siddhyantI niSiddhA, bhavAntare setsyati iti vadato tato gADhamanuraktA satI sA abravIt tyajaikamaGgaM tAvake dehe pravizAmIti / darzitamanena lalATaM, vidArya pravizya tayA kRtaM tuSTayA tatra locanam / sa cAcintayanmadIyajananI vratinI satI dharSitA pApenAneneti vyApAditaH peDhAlaH, dRSTo nazyan kAlasandIpako'nena, lagnastatpRSTe, tenAkAri nabhasi mAyAmayaM tadvyaMsanAya tripuraM, bahu yuddhvA tad dagdhvA ghAtito'sau pravizan lavaNe mahApAtAle / anye tu bruvate bhagavaccaraNamUle tena sAdhu kopopazamaH saJjAta iti / tato jAtabalotkarSoyama'pratimallatayA yathAdarza rAjAdiyoSitaH pradveSAd dhigvarNakanyakA RSipatnIzca bhujAnastrisandhyaM ca bhagavatAmAyataneSu vandanapUjanagItanRtyAdi vidadhAno yatheSTaM bhuvi saJcacAra / __ anyadojjayinyAM caNDapradyotaH 'kaH khalvenaM pApaM ghAtayiSyatIti' mahato'marSAtsadasi nyagAdIt / taM gaNikomA prAha-bhavadAdezAdahamiti / so'vocadevaM kuru / dRSTvA anyadA nirvRhakagatA vikasitamukulitakamaladvayahastA vimAnArUDhaM nabhaso'vatarantaM vikasitakuzezayakaraM prasArayantaM mukulitamupanIyAgre sA tamavAdIt-yogyastvamIdRzAM na punarvikazitAnAM yastvaM mugdhabuddhIH prArthayase na punarmAdRzIH prauDhayoSitaH iti tadvacanakauzalAkRSTacetAH snigdhadRSTiyaSTinihatazca nityameti tadgRhe / tatsaundaryAvarjitahRdayasya jAtastasya tasyAmanurAgotkarSaH, nivRttazcAnyanArItarSaH saJjAtAtyanta Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-164 vizrambhazcAbhidadhe tayA kvAvasare bhavato vidyA avasarpatIti ? sasnehalaGghitatvAdanAkalayya yoSiccetazcApalyamAha-nidhuvana iti / nyavedi rAjJe tayA / niyuktAstena tadghAtArthaM puruSAH / sA'bravItkathaM mAM rakSiSyatha ? tatastadudaroparivartipadmadalAdicchedadvAreNa pratyAyitAstaiH / gatAyAM ca tasyAM manujAn rAjA prAha-dvayamapi nihantavyaM, mAbhUditaH kazcidanartha iti, tathAkRtaM taistatastacchiSyo nandIzvaro vidyAbhiradhiSThito bRhacchilAmAdhAyopari nagarasyAha-na bhavatAM madgurughAtakAnAM mokSaH, nUnaM sarvAnapi paurAna sanRpAMzcUrNayiSyAmi / tatastadarthadAnapurassaraM sanAgariko rAjovAca, prasIdatu bhagavAnajAnadbhiranuSThitamiti so'vAdIt yadyevaMsthitayoretayoH pUjAM pratiSThAM ca devasadmasu kuruSveti / pratipadya kRtaM tattairgataM parAM kASThAmiti / sa tu satyakI mRtvA narakaM jagAmeti / / 164 / / TIkArca - sarTiphi... kAti samyagdaSTi paNa tatvArthazraddhAnayukta paNa ane karAyeluM bhaNAyeluM, sAmarthyathI AtmAmAM Agama=mRta, jenA vaDe te kRtAgama AtmAmAM zrutajJAna saMpanna thayeluM che evo, A paNa zuM vaLI anya e ja zabdano artha che, zuM? zabdAdi viSayomAM atizaya rAga=cittano abhivRMga. tenAthI thatuM sukha; kema ke duHkhamAM paNa sukhabuddhino viparyAsa che. tene vaza=tene AdhIna, te bhavasaMkaTamAM praveza kare che=kliSTa saMsAramAM praveza pAme che, A arthamAM "tane' e zabdathI viyato=ziSyano parAmarza che, tethI tene satyakI udAharaNa che, e gAthAno samAsa artha che. have ahIM kathAnaka - potAnI vidyAne pAtramAM sthApana karavAnI buddhivALA peDhAla nAmanA vidyAdhara vaDe brahmacAriNInA udaramAM utpanna thayelA mahAbaLavALAmAM sthApana karuM, e abhiprAyathI jyeSThA nAmanAM sAdhvImAM sutapaNAthI satyanI utpanna karAyo, sAdhvIonI madhyamAM vRddhi pAmyo, upagrutithI ghaNuM zruta grahaNa karAyuM, ekavAra kAlasaMdIpaka vidyAdhara vaDe vIra bhagavAna puchAyA - mane konAthI bhaye che ? ethI bhagavAna vaDe kahevAyuM - A satyakIthI, tethI are ! tuM mane mArIza? ityAdi hIlanA karAyo, baLAtkAre tenAthI A satyakI, potAnA pagamAM paDAyo, Ane amarSa thayo, pitA vaDe tene vidyAo apAI, rohiNIne sAdhavAne mATe AraMbha karyo. huM Ane siddha thaI chuM, e pramANe bolatI teNI vaDe upasargone karato kAlasaMdIpaka aTakAvAyo ane kharekhara te satyakI teNI vaDe bhavAMcaka sudhI sAMdhato haNAyelo, chaThA bhavamAM cha mAsa bAkI AyuSyavALA tenA vaDe siddha thatI "bhavAMtaramAM siddha thaze' e pramANe bolatA vaDe niSedha karAyelI, tethI gADha anurAgavALI chatI teNI bolI, eka aMgano tyAga kara, tArA dehamAM praveza karuM, AnA vaDe lalATa dekhADAyuM, phoDIne pravezI, khuza thayelI teNI vaDe tyAM locana karAyuM ane teNe vicAryuM - vratavALI chatI mArI mAtA A pANI vaDe kalaMkita karAI ethI (tenA vaDe) peDhAla mArI naMkhAyo, AnA vaDe nAsato kAlasaMdIpaka jovAyo, tenI pAchaLa lAgyo, tenA vaDe tene chetaravA mATe AkAzamAM mAyAmaya tripura karAyuM, ghaNuM yuddha karIne ane tene traNa purane, bALIne lavaNa samudramAM mahApAtALamAM praveza karato A ghAta karAyo. bIjA AcAryo kahe che - bhagavAnanA caraNamULamAM tenI sAthe krodhano upazama Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-164 thayo. tyAra pachI thayelA balanA utkarSavALo apratimallapaNAthI je pramANe jovAyeluM te pramANe rAjAdinI strIone ane dveSathI brAhmaNanI kanyAone ane RSipatnIone bhogavato ane traNa saMdhyAe bhagavAnanA AyatanomAM vaMdana, pUjana, gIta, nRtya Adine karato icchA pramANe pRthvI upara vicAravA lAgyo. ekavAra ujjayanImAM caMDapradyota rAjA "kharekhara koNa A pApIne mAraze " e pramANe moTA amarSathI sabhAmAM bolyo, tenI gaNikA umA kahe che - tamArA AdezathI huM mArIza, teNe kahyuM - e pramANe tuM kara. ekavAra kalagIvALI vikasvara kaLIdAra be kamaLa che hAthamAM jene evI teNIe vimAnArUDha thayelA AkAzamAMthI UtaratA vikasita kamalamAM hAthane phelAvatA evA tene mukulita kamaLa pAse laI jaIne kahyuM - tuM AvA prakAranAne yogya che, vikasitone nahi, je tuM mugdha buddhivALI strIone prArthanA kare che, mArA jevI proDha strIone nahi, tethI tenA vacanakauzalathI AkRSTa cittavALo nigdha daSTirUpI yaSTithI haNAyelo tenA ghare gayo, tenA sauMdaryathI Avarjita hRdayavALA tene teNImAM anurAgano utkarSa thayo, anya nArIno tarSa nivRtta thayo ane thayelA atyaMta vizvAsavALo teNI vaDe kahevAyo. kayA avasare vidyA tamArAthI dUra jAya che ? snehalaMdhitapaNuM hovAthI strInA cittane nahi jANIne te cApalaneauttarane, kahe che - maithuna samaye vidyAo mArAthI dUra jAya che. ANI vaDe rAjAne jaNAvAyuM, tenA vaDe tenA ghAtane mATe puruSo niyukta karAyA. teNI bolI - mane kevI rIte rakSaNa karazo ? tethI tenA peTa upara rahelA paghadala AdinA chedanA dhArathI teo vaDe pratIti karAvAI. teNI gaye chate rAjAe manuSyone kahyuM - bannene paNa haNavA, AthI koI anartha na thAya, teo vaDe tema karAyuM. tethI vidyAothI adhiSThita thayelo teno ziSya naMdIzvara nagaranI upara moTI zilAne laIne kahe che, mArA guruno ghAta karanArA evA tamAro chuTakAro nathI. sAce ja, rAjA sahita sarva paNa puravAsIone huM cUrNa karIza. tethI tene artha arthAt bali ApavApUrvaka nagaraloko sahita rAjA bolyo - he bhagavAna ! prasanna thAo, nahi jANatA amArA vaDe AcaraNa karAyuM, te bolyo - jo e pramANe che to rahelA evA A bannenI devAlayamAM pUjA ane pratiSThAne karo, svIkArIne teo vaDe te karAyuM, parAkASThAne pAmyuM, te satyakI vaLI marIne narakamAM gayo. /174 bhAvArtha koI jIva bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhAvALo hoya, zAstrano ghaNo abhyAsa karelo hoya chatAM atyaMta viSayasukhanA rAgane vaza hoya ane viSayasukhano rAga pravardhamAna bane to viparyAsabuddhi utpanna kare che, tenuM samyajJAna paNa niSphaLaprAyaH bane che. jenAthI saMsAranA kliSTa paribhramaNane prApta kare che, tethI strI pratyeno rAga badhA prakAranA bhogonA AkarSaNanuM kAraNa bane che, jIvanA samyaktanA nAzanuM kAraNa bane che ane zAstranA bodhane paNa niSphaLa karavAnuM kAraNa bane che. je jIva samyagdarzana sAthe Agamano abhyAsa karIne alpakALamAM saMsAranA kSayane pAmanAra che, te jIva paNa atyaMta viSayasukhanA rAgane vaza duraMta saMsAramAM bhaTake che. ahIM graMthakArazrI ziSyane kahe che - satyakInuM dRSTAMta che. jo ke satyanI samyagdaSTi che, zAstraadhyayana karIne agiyAra aMganA dhAraka thayA che arthAt paTu prajJAne kAraNe sAdhvInA upAzrayamAM rahIne sAMbhaLI-sAMbhaLIne agiyAra aMganA dhAraka banyA. tethI bahuzruta Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-14-15 che ane kSAyika samyakta hovAne kAraNe dIrgha saMsAranI prApti nathI, topaNa kSAyika samyakta pAmatAM pUrve atyaMta viSayasukhanA rAgane vaza kyAreka mithyAtvane pAmIne narakanuM AyuSya bAMdheluM, tethI durgatimAM paDyA. tethI anya sAmAnya samyagdaSTi jIvo zAstra bhaNelA hoya chatAM atyaMta viSayasukhanA rAgane vaza thAya to kulavAlaka muninI jema anaMta saMsAra paNa prApta kare, mATe vezyAne vaza thayela kulavAlaka munine kAmano udaya anaMta saMsAranuM kAraNa che, mATe susAdhue tevAM sarva AlaMbanothI sadA dUra rahevuM joIe. II114 avataraNikA : tadete viSayAbhiSvaGgiNAM doSAH, yastu gRhastho'pi vidhinA sAdhUnparyupAste tadguNAnAvirbhAvayannAha - avataraNikArya - te A viSayanA abhiLaMgavALA jIvonA doSo che pUrvamAM je kahyuM ke sAdhu paNa strI Adine vaza thAya to bhavasaMkaTamAM paDe che, te A viSayanA abhiLaMgavALA jIvonA doSo che. vaLI je gRhastha paNa vidhithI sAdhuonI parthapAsanA kare che, tenA guNone AvirbhAva karatAM graMthakArazrI kahe che - gAthA : sutavassiyANa pUyApaNAmasakkAraviNayakajjaparo / baddhaM pi kammamasubhaM, siDhilei dasAraneyA va // 165 / / gAthArtha : sutapasvI sAdhuonAM pUjA-praNAma-satkAra-vinayakarmamAM tatpara evo zrAvaka baMdhAyelA paNa azubha karmane kRSNanI jema zithila kare che. II165ll TIkA : sutapasvinAM zobhanasAdhUnAM pUjApraNAmasatkAravinayakAryapara iti, atra pUjA vastrAdibhiH, praNAmo mU , satkAro vAcA guNotkIrtanaM, vinayo'bhyutthAnA''sanadAnAdiH, etAnyeva kAryANi, yadi vA kAryaM pratyanIkopadravavAraNAdi, pUjA ca praNAmazcetyAdidvandvaH tatparastaniSThaH, kiM baddhamapi karma upAttamapi karma jJAnAvaraNAdi, azubhaM kliSTaM, zithilayatyudveSTayati, ka ivetyatra dRSTAntamAhadazAhanetRvat kRSNa ivetyarthaH / sa hi bhagavantamariSTanemi saparikaraM dvAdazAvarttavandanenAbhivandya saJjAtazramAtirekaH papracchabhagavan ! tribhiH SaSThyadhikaiH saGgrAmazatairme tAdRzaH zramo nAbhUdyAdRgadya sAdhuvandanena, bhagavAnAha Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-1pa 269 kRSNa ! bahu adya sAdhitaM tvayA, kSAyikaM samyagdarzanaM tIrthakaranAmagotraM ca labdhaM, saptamanarakapRthivIprAyogyaM ca te karma yadAsIttattRtIyanarakapRthivIyogyaM nirvartitamiti / / 165 / / TIkArca - sutasvinAM nirvartitati / satapasvI sAdhuonAM=zobhana sAdhuonAM, pUjA-praNAma-satkAravinayakarmamAM tatpara evo zrAvaka baMdhAyelA paNa azubha karmane zithila kare che, ema saMbaMdha che. ahIM pUjA vastra AdithI che, praNAma mastakathI che, satkAra vANIthI guNanA kIrtanarUpa che. vinaya abhyatthAna-Asana dAnAdi che, A ja kAryo che athavA kArya pratyakSIkanA upadravanuM vAraNa Adi che, pUjA ane praNAma ItyAdi dvanda samAsa che, temAM tatpara tenI niSThAvALo, zuM kare che? tethI kahe che - baMdhAyelA paNa=grahaNa karAyelA paNa, jJAnAvaraNIyAdi azubha karmane kliSTa karmane, zithila kare che, konI jema ? emAM dagaMtane kahe che - dazArpatRnI jema=kRSNanI jema - parivAra sahita evA bhagavAna ariSTanemine dvAdazAvarta vaMdana vaDe vaMdana karIne thayelA zramanA atirekavALA teNe pUchyuM - bhagavAna ! tresaTha so saMgrAma vaDe mane tevA prakArano thAka nathI lAgyo jevA prakArano Aje sAdhuone vaMdana karavAthI lAgyo. bhagavAne kahyuM - tArA vaDe Aje ghaNuM siddha karAyuM - kSAyika samyagdarzana, tIrthakaranAmagotra ane sAtamI narakamRthvI prAyogya tAruM je karyu hatuM, te trIjI naraka pRthvI prAyogya karyuM. ll16po bhAvArtha : koI sAdhu bhagavAnanA vacanAnusAra sarva ucita pravRtti karIne mohanI sAme sadA subhaTanI jema laDatA hoya tevA zobhana sAdhune joIne je zrAvakane tenA guNo pratye atyaMta bhakti thaI che ane te bhaktinA atizayane kAraNe potAnA saMyoga anusAra pUjA-praNAmAdi kare to guNavAnanI bhaktinA kALamAM vartatA guNo pratyenA pravardhamAna rAgane kAraNe pUrvamAM baMdhAyeluM azubha karma zithila thAya che, kema ke je bhAvathI je karma baMdhAya che, tenAthI viruddha bhAvathI te karma nAza pAme che. AthI ja atyaMta azubha bhAvathI kliSTa karma baMdhAyelAM te guNavAnanA guNonA pravardhamAna rAgathI zithila thAya che, jema kRSNa mahArAjA guNasaMpanna guruonA guNonA pAramArthika bodhavALA hatA, guNanA atyaMta rAgI hatA, AthI nemanAtha bhagavAnane aDhAra hajAra sAdhunA parivAra sahita joIne te sarvane dvAdazAvarta vaMdanathI vaMdana kare che arthAt eka divasamAM te saMbhava nahi hovAthI pratidina zakti anusAra vaMdana karatAM keTalAka divase aDhAra hajAra sAdhune daDha praNidhAnapUrvaka vaMdana pUrNa kare che, te upayoganA baLathI temane kSAyika samyagdarzana pragaTa thAya che arthAt guNavAna sAdhunA guNonA smaraNapUrvaka vaMdana karatI vakhate pravardhamAna guNanA rAgane kAraNe khaMDa kSapakazreNi prApta karIne kSAyika samyagdarzanane prApta kare che. vaLI guNonA rAgano prakarSa hovAthI tIrthakara nAmakarma bAMdhe che ane vAsudevanA bhavane kAraNe je sAtamI naraka pRthvI prAyogya karma bAMdheluM hatuM, tene vizuddha adhyavasAyathI alpa karIne trIjI naraka prAyogya kare che. tethI gRhastha paNa vidhipUrvaka sAdhunI paryApAsanA karIne sAdhunI jema sukhapUrvaka saMsArano kSaya karI zake che. II16pA. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-166 avataraNikA : ata evAha avataraNikArtha : AthI ja kahe che--vivekI zrAvaka susAdhune praNidhAnapUrvaka vaMdana karatAM azubha karmano nAza kare che AthI ja kahe che 511211 : abhigamaNavaMdaNanamaMsaNeNa paDipucchaNeNa sAhUNaM / cirasaMciyaM pi kammaM, khaNeNa viralattaNamuve / / 166 / / gAthArtha H abhigamana-vaMdana-namaskArathI, pratipracchanathI sAdhunAM cirasaMcita paNa karma kSaNathI viralapaNAne prApta kare che. II166 // TIkA H abhigamanamAgacchato abhimukhyAnaM, vandanaM guNotkIrttanaM, namaskaraNaM kAyamanaH prahvatA, abhigamanaM ca vandanaM ca namaskaraNaM ceti dvandvaikavadbhAvastena, tathA pratipracchanena zarIrapATavAdivArttAnveSaNena kriyamANena sAdhayanti jJAnAdibhirmokSamiti sAdhavaH, teSAM cirasaJcitamapi prabhUtajanmopAttamapi karma jJAnAvaraNAdi kSaNena svalpakAlena viralatvaM stokatvamupaiti prApnoti tat kartturiti gamyate / / 166 / / TIkArya H abhigamanaM gamyate / / abhigamana=AvatA sAdhunI sanmukha javuM, vaMdana=guNanuM utkIrtana, namaskaraNa=kAyA ane mananI pravatA=bhaktithI namratA, abhigamana, vaMdana ane namaskaraNa, e prakAre dvandvano ekavadbhAva che, tenAthI karma viralapaNAne pAme che ema anvaya che ane pratipracchanathI=karAtA evA zarIranI paTutA Adi vArtAnA anveSaNathI karma viralapaNAne pAme che ema anvaya che, jJAnAdi vaDe mokSane sAdhe che, te sAdhuo teonA abhigamanAdi dvArA cirasaMcita paNa=ghaNA janmathI baMdhAyelAM jJAnAvaraNIya Adi karma, viralapaNAne=stokapaNAne, prApta kare che, konAM karma stokapaNAne prApta kare che ? ethI kahe che tenA kartAnAM=abhigamanAdi karanArAnAM, karma viralapaNAne prApta kare che. 166 // bhAvArtha: je zrAvakone ke sAdhuone potAnAthI adhika guNavALA sAdhuo pratye bhaktino atizaya che, susAdhunA Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-166-17 sattvano samyagu bodha che ane mahAsAttvika evA susAdhuo je rIte jinavacananuM avalaMbana laIne saMsArano kSaya karI rahyA che, te joIne teo pratye bhaktino atizaya thavAthI te mahAtmA padhAratA hoya tyAre sanmukha gamana kare tenAthI pravardhamAna rAgane kAraNe vipula karmanI nirjarA thAya che. vaLI sAkSAt temanAM darzana karIne vaMdana-namaskArano pariNAma thAya che, tyAre vRddhi pAmatA rAgane anurUpa viziSTa viziSTatara nirjarA thAya che. vaLI, susAdhu vihArAdi karIne AvelA hoya tyAre zarIranI paTutA Adi vArtAnuM anveSaNa kare, saMyama mATe anya koI vastu Avazyaka hoya tenI pRcchA kare te sarva kALamAM zrAvakanA cittamAM vartato viveka ane sAdhunA guNono rAga tene anurUpa ghaNA janmonAM baMdhAyelAM jJAnAvaraNIyAdi karmo alpakALamAM viralapaNAne prApta kare che arthAt ati kSINapaNAne prApta kare che. tenAthI te mahAtmA parimita bhavomAM susAdhunI jema sAttvika thaIne saMsArano kSaya karavA samartha banaze; sadgatinI paraMparA dvArA sarva kalyANanI prApti karaze. ll16kA avataraNikA - tadevamabhigamanAdivinayaH karmakSayahetutvAt sarvasAdhUnAM vidheyaH vizeSato gurUNAM, tathA ca kurvaMsteSAmapi zraddhAM janayatItyAha cavataraNitArtha - A rIte abhigamatAdi vinaya karmakSayanuM hetupaNuM hovAthI sarva sAdhuone vidheya che. vizeSathI guruono vidheya che ane te rIte karato=guruono abhigamanAdi vinaya karato, teone paNa=guru Adine paNa, zraddhA utpanna kare che=A yogya jIva che; kema ke tene guNano rAga che, e prakAranI zraddhAne utpanna kare che ane e pramANe kahe che - gAthA - kei susIlasuhammAisajjaNA, gurujaNassa vi susIsA / viulaM jaNaMti saddhaM, jaha sIso caMDarudassa / / 167 / / gAthArtha : keTalAka suzIla sudharma ane atisajjana evA suziSyo gurujananI paNa vipula zraddhAne utpanna kare che, jema caMDarudrAcAryanA ziSya. ll167LA TIkA : kecit na sarve suzIlasudharmA atisajjanA ityatra suzIlA viziSTendriyanoindriyasamAdhAnavantaH sudharmANaH zrutacAritradharmopetAH, ata evAtIvasantazca te janAzcAtisajjanAH sarvaprANinAmamRtarUpatvAt suzIlAzca te sudharmANazca te'tisajjanAzceti karmadhArayaH, gurujanasyApi AstAmapareSAM, suziSyAH Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 upadezamAlA bhAga-1| gAthA-167 zobhanavineyAH, kiM ? vipulAM mahatIM janayantyutpAdayanti zraddhAM saMvegalakSaNAM ka ivetyAha-yathA ziSyazcaNDarudrasyeti / atra kathAnakamujjayinyAM caNDarudrAbhidhAnaH sUriratiroSaNaprakRtitvAtsAdhubhyaH pRthagAsAMcakre mA bhUtkopotpattiriti / itazcebhyasuto'bhinavapariNIto durlalitagoSThIparikaraH sAdhUna vavande, kelipriyatayA tanmitraiH sAdhavo'bhidadhire pravrajayatAma, tairapi zaThAH khalvete iti darzitaH sUrireSo'smAkaM gururiti / gatAste tatsamIpe tathaiva coktavantaH sa roSAdAha-Dhaukayata bhUtiM, tathA kRtaM taiH, kRto'nena locaH, vilakSIbhUtAste tatsvajanabhayAd gatAH svagRheSu / itarastvAha-bhagavan ! kelireva sadbhAvIbhUto'yaM, tad gacchAmo'nyatra yAvannAgacchanti mabandhava iti / gururAha-ahaM rAtrau na pazyAmi, tad gacchaM panthAnaM nirUpyAgaccha / kRtaM tattena, pravRttau tau rAtrau, nimnonnataskhalanena gurorabhUdroSotkarSaH, he duSTaziSya ! kIdRzaM nirUpitaM tvayetyAdi vadatA tADitaH zirasi daNDena, tato hA mandabhAgyena mayAyaM mahAtmedRzImavasthAM prApita iti jAto'sya saMvegaH, punaH punastADyamAnasya pravRddho'sau, jAtaM zukladhyAnamutpAditaM kevalamiti samyakpathA taM netumArabdhaH, prabhAte ca galacchoNitasnapitamUrti taM pazyataH sUrerapyaho ! asyAdyadinadIkSitasyApi prazamaprakarSaH ! mama tu nirvivekatvamityAdibhavatpazcAttApAnaladandahyamAnakarmaNo'cintyatayA jIvavIryazakterutpannaM kevalamiti / / 167 / / ToDArtha : kecit ..... kevalamiti / / 24ls=Adals paraMtu 2418, suzIla-sudharma-tisara elya che, emAM suzIla=viziSTa evA indriya-toIdriyanA samAdhAnavALA, sudharmavALA=zruta-cAritra dharmathI yukta, AthI ja atizaya saMta atisajjanA; kema ke sarva prANIomAM amRtarUpapaNuM che, suzIla evA te sudharma evA te atisajjata e prakAre karmadhAraya samAsa che. bIjAo dUra raho, gurujanane paNa suziSyo=zobhana ziSyo, vipula=moTI, saMvegarUpa zraddhAne utpanna kare che, konI hema ? methI 3 cha - he pramANa yaMdrAyAnA ziSya, amAM thAna - ujjayinImAM caMdra nAme sUrie atikrodhanI prakRtipaNuM hovAthI kopanI utpatti na thAya e hetuthI sAdhuothI judo AvAsa karyo ane A bAju navA paraNelA manohara goSThI karanArAnA parivAravALA zreSThIputrae sAdhuone vaMdana karyuM. kelibriyapaNAthI tenA mitro vaDe sAdhuo kahevAyA. Ane dIkSA Apo, teo vaDe paNa kharekhara A loko zaTha che, ethI sUri dekhADAyA. A amArA guru che, tenI pAse, teo gayA, te pramANe ja (guru) kahevAyA. teNe roSathI kahyuM - rAkha lAvo, teo vaDe tema karAyuM. A guru vaDe loca karAyo, teo vilakhA thayA, temanA svajanonA bhayathI potAnA ghare gayA, itara=navadIkSita ziSya, vaLI kahe che - Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-167, 168-169 bhagavAna ! ramata ja A saddabhUta prasaMga thayo. te kAraNathI bIjA sthAne ApaNe jaIe, jeTalAmAM mArA bAMdhavo Ave nahi, guru kahe - huM rAtrimAM joto nathI, tethI tuM jA. mArgane joIne Ava, te navadIkSita vaDe te karAyuM, te banne rAtrimAM pravRtta thayA. khADA-TekarAnuM alana hote chate gurune roSano utkarSa thayo. he duSTa ziSya! tArA vaDe kevA prakAranuM jovAyuM ? ityAdi bolatA guru vaDe ziSya mastakamAM tADana karAyo. tethI hA, maMdabhAgya evA mArA vaDe A mahAtmA, AvA prakAranI avasthAne prApta karAyA. e pramANe Ane saMvega thayo. vaLI tADana karAtAno A=saMvega, vRddhi pAmyo, zukladhyAna thayuM, kevalajJAna utpanna karAyuM. samyaka mArga vaDe laI javAne mATe AraMbha karAyo ane savAramAM jharatA lohIthI snAna karAvAyelI mUrti evA tene jotA surine paNa "aho ! Aje dIkSita thayelA evA paNa AnA prazamano prakarSa ! vaLI mAruM nirvivekIpaNuM' e pramANe pragaTa thatA pazcAttApa rUpa agnithI baLAtA karmavALA caMDarudrAcAryane jIvavIryazaktinuM aciMtyapaNuM hovAthI kevalajJAna utpanna thayuM. l/197ll bhAvArtha : keTalAka aneka guNothI kalita ziSya hoya evA mahAtmAo guNavAna guruno te prakAre atizaya vinaya kare che. te vinayane joIne gurune paNa vizeSa prakArano saMvega thAya che. sAmAnyathI gurunI saMvegapUrvakanI AcaraNAthI ziSyone saMveganI vRddhi thAya che. Ama chatAM keTalAka ziSyo te prakAranI viziSTa yogyatAvALA hoya che, teonI tIvra saMvegapUrvakanI AcaraNA hovAthI guNavAna guruno atizaya vinaya kare tyAre ziSyanA te prakAranA vinayathI pragaTa thatA kSamAdi bhAvone joIne gurune paNa tIvra saMvega thAya che, jema caMDarudrAcAryanA ziSyanI te prakAranI vinayavALI prakRtine joIne caMDarudrAcAryane paNa mokSamArgamAM je nirmaLa zraddhA hatI, te atizaya tIvra bane che. jenA utkarSathI temaNe kevalajJAnane prApta karyuM. tethI guNavRddhinA arthI yogya jIve guNavAna guruno atizaya vinaya karavo joIe. ll117ii. avatAraNikA : tadevaM paruSe'pi gurau vinayaH kAryaH ityukte mA kazcidabhavyamapi taM na tyakSyatIti tcchikssnnaarthmaahavataraNikArya - A rIte=pUrvagAthAmAM caMDarudrAcAryanuM daSTAMta batAvyuM e rIte, kaThora paNa gurumAM vilaya karavo joIe, e pramANe kahevAya chate koIka=koIka ziSya, abhavya paNa=ayogya paNa, guruno tyAga karaze nahi, tene bodha ApavA mATe kahe che - gAthA : aMgArajIvavahago, koI kugurususIsaparivAro / sumiNehi jaIhiM diTTho, kolo gayakalahaparikinno / / 168 / / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 pahezabhAvA bhAga - 1 / gAthA - 158-157 / so uggabhavasamudde, sayaMvaramuvAgaehiM rAehiM karaho vakkharabhario, diTTho porANasIsehiM / / 169 / / gAthArtha : sAdhuothI svapnamAM nAnA hAthIothI parivarelo zUkara jovAyo te aMgArA rUpa jIvonA vadhane karanAro suziSyanA parivAravALo koIka kruguru hato. svayaMvaramaMDapamAM AvelA rAjA evA purAtana ziSyo vaDe bhArathI bharelo UMTa ugra bhavasamudramAM bhamato evo te potAno guru jovAyo. / / 168-169II TIkA : gAthAdvayasyApyarthaH kathAnakagamyastaccedam vijayasenasUreH ziSyeNa svapne zUkaro gajakalabhazatapaJcakena parivArito dadRze kathitaM guroH, so'vocadabhavyaH kazcitsuparikaraH samAyAsyati, taddine evAgato rudradevanAmAcAryaH zatapaJcakena sAdhUnAM, kRtocitA pratipattiH / nizi parIkSArthaM gurUktaiH sthaNDilamArge vikIrNAH sAdhubhiraGgArAH / tataH zeSAgantukAH sAdhavaH pAdapAtAt kizikizikAzabdamAkarNya sAnukrozaM mithyAduSkRtamiti vadanto nivartante sma / rudradevastu tadAkarNanAtsaharSaM gADhataraM mamarda, uvAca ca - arhadbhirete'pi jIvA ityuktAH / dRSTaM tatpratijAgradbhirmunibhiH prabhAte gurustacchiSyAnupapattibhiH pratyAyyAbhavyo'yamiti taM bahizcakAra / kRtvA tapaste gatA divam / tatazcyutvA vasantapure dilIpanRpateH sarve'pi sutatvena saJjajJire / anyadA gajapure kanakadhvajabhUpatikanyakAsvayaMvaramaNDape jagmuste / tatrAropitabRhadbhAraM jarAjIrNazarIraM mahAkAyaM kRtArttanAdaM karabhamekaM dadRzuH / AvirabhUtteSAM tasyopari karuNA, saJjAtaM jAtismaraNaM, tadanusAreNa vijJAtametaireSo'sAvasmadguruH, aho ! vicitraH saMsAraH, yat tAdRzIM jJAnalakSmImavApya sadbhAvato'zraddadhAno varAko'yamimAmavasthAM lebhe / anantaM ca bhavaM lapsyata iti kRpayA sa vimocitaH tataste sarve'pi niSkrAntA iti / adhunA'kSarArthaH-aGgArajIvavadhaka iti aGgArA eva tadbuddhyA jIvAH prANinasteSAM vadhako vinAzakaH, kazcit kuguruH kadAcAryaH suziSyaparivAraH zobhanavineyaparikaraH, svapne yatibhiH sAdhubhirdRSTaH kolaH zUkaraH, gajakalabhaparikIrNo laghuhastiparivArita iti, sa ugrabhavasamudre raudrasaMsArasAgare bhramanniti zeSaH, svayaMvara iti bhImasenanyAyena svayaMvaramaNDapamupAgataiH prAptaiH rAjabhirnRpaiH karabhaH san upaskarabhRtaH bhArapUrita ityarthaH, dRSTaH purAtanaziSyaiH janmAntarAntevAsivaira / / 168-169 / / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-168-169 TIkArya : gAthAsya ..... nIvairiti / be gAthAno paNa artha kathAnakathI gamya che ane te A vijayasenasUrinA ziSyo vaDe svapnamAM pAMcaso nAnA hAthIo vaDe parivarelo zUkara jovAyo, gurune kahevAyuM, te bolyA sArA parivAravALo koIka abhavya Avaze, te divase ja rudradeva nAme AcArya pAMcaso sAdhuo sAthe AvyA. ucita pratipatti karAI, rAtrine viSe parIkSA mATe guruthI kahevAyelA sAdhuo vaDe sthaMDilamArgamAM aMgArA patharAyA. tethI zeSa AgaMtuka sAdhuo paga paDavAthI kizikizika zabdane sAMbhaLIne pazcAttApa sahita duSkRta mithyA thAo, e pramANe bolatA pAchA pharyA. rudradeve vaLI tene sAMbhaLavAthI harSasahita (aMgArAne jIvo mAnIne) atyaMta mardana karyuM ane bolyA - arihaMto vaDe A paNa jIvo che, e pramANe kahevAyA che, jAgatA munio vaDe te jovAyuM. savAre gurue tenA ziSyone A abhavya che, e pramANe upapattithI pratIti karAvIne= sAbitIthI khAtarI karAvIne, tene bahAra karyo. teo tapa karIne devalokamAM gayA, tyAMthI cyavIne sarve paNa vasaMtapuramAM dilIpa rAjAnA putrapaNAthI utpanna thayA. - 275 ekavAra purAtana ziSyo evA te rAjAo gajapuramAM kanakadhvaja rAjAnI kanyAnA svayaMvaramaMDapamAM gayA, tyAM bharelA ghaNA bhAravALA, jarAthI jIrNa zarIravALA, moTI kAyAvALA, karAyelA ArtanAdavALA UMTane joyo. teone tenA upara karuNA thaI, jAtismaraNa thayuM, tenA anusArathI A loko vaDe A amAro guru che tema jaNAyuM. 'aho saMsAra vicitra che, jethI tevA prakAranI jJAnalakSmIne pAmIne sadbhAvanI azraddhAne karato A bicAro A avasthAne pAmyo ane anaMtabhavane prApta karaze,' e prakAre dayAthI tene choDAvIne badhAe dIkSA aMgIkAra karI. have akSarArtha aMgArajIvavadhaka=aMgArA ja te buddhithI prANIo, teono vadhaka=vinAzaka, koIka phuguru=kadAcArya, suziSyanA parivAravALo=zobhana ziSyonA parivAravALo, sAdhuo vaDe svapnamAM jovAyo. kola=zUkara, gajakalabhathI parikIrNa=laghu hAthIothI parivarelo, svapnamAM jovAyo, te=aMgArajIvavadhaka guru, ugra bhavasamudramAM=raudra saMsArasAgaramAM bhamato svayaMvaramAM AvelA=bhImasena nyAyathI svayaMvaramaMDapane prApta thayelA purAtana ziSyo evA=janmAMtaranA aMtevAsI jIvo evA rAjAo vaDe UMTa chato upaskarathI bharAyelo=bhArathI bharelo, jovAyo. / / 168-169 / / bhAvArtha: pUrvamAM guNasaMpanna guruno ziSyae vinaya karavo joIe, e prakAre kahyuM. tyAM gussAnA svabhAvavALAmAM paNa vinaya karavo joIe, tema kahyuM. Ama chatAM ayogya gurumAM vinaya karavo ucita nathI, paraMtu teno tyAga ja ucita che, te batAvavA mATe kahe che koIka sAdhuone svapnamAM gajabaccAMothI parivarelo zUkara dekhAyo, tenA baLathI temanA gurue kahyuM ke suziSyanA parivAravALo koIka kuguru Aje Avaze ane parIkSA karIne te aMgAra jIvano vadhaka che, tema nakkI karyuM ane tevA kuguruno tenA ziSyoe gItArtha sAdhunA upadezathI tyAga karyo. tethI je guru bhagavAnanA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-168-169, 170 vacanAnusAra sanmArganuM sthApana karatA na hoya, kadAca te gussAnA svabhAvavALA hoya ke na hoya ane ziSyonI bAhya ciMtA karatA hoya ke na karatA hoya, eTaluM ja nahi paNa aMgAramardaka AcAryanI jema zAstramAM nipuNa hoya ane ziSyone zAstra bhaNAvI saMpanna karyA hoya athavA jamAlI jevA bhagavAnanI AjJAnA virAdhaka hoya tevA guruno yogya ziSyoe tyAga karavo joIe; kema ke kugurunI sevAthI karmabaMdhanI prApti thAya che, jyAre caMDarudrAcArya to gurunA aneka guNothI kalita hatA, mAtra puruSa svabhAva hato, tethI ziSyonI koI anucita pravRtti joIne kupita thatA hatA, topaNa zuddha mArganA pakSapAtI svaparanA kalyANanA arthI evA suguru hatA, temano vinaya karavo joIe ane tevA sugurumAM kvacit koI doSa dekhAya topaNa temano vinaya ka2vo joIe. paraMtu bhagavAnanA mArgathI viparIta rucivALA ayogya guruno to tyAga ja ka2vo joIe, jema aMgArajIvavadhaka guruno temanA ziSyoe tyAga karyo ane te kuguru ugra bhavasamudramAM bhaTakatA UMTano avatAra pAme che ane temanA pAMcaso ziSyo saMyama pAmIne devalokamAMthI cyavIne rAjA thAya che ane svayaMvaramAM temanA purAtana ziSya evA rAjAoe potAnA gururUpa UMTane bhArathI bharAyelo joyo, tenAthI saMvega pAmIne teoe saMyama grahaNa karyuM. II168-169lA 206 avataraNikA : nanu kathamayAmAcAryapadaprApto'pvevaMvidhakliSTapariNAmo'bhUt ?, ucyate - bhavAbhinanditvAt, ata Aha avataraNikArtha : A=aMgAramardaka, kevI rIte AcAryapadane pAmelA paNa AvA prakAranA kliSTa pariNAmavALA thayA ? uttara apAya che bhavAbhinaMdIpaNuM hovAthI, je kAraNathI kahe che gAthA: - - saMsAravaMcaNA na vi, gaNaMti saMsArasUyarA jIvA / sumiNagaeNa vi keI, bujjhati pupphacUlA vva / / 170 / / gAthArtha H saMsArathUkara jIvo saMsAramAM vaMcanAone paNa gaNatA nathI, keTalAka svapnanA jJAnathI paNa puSpacUlAnI jema bodha pAme che. II170II TIkA H saMsAre bhave vaJcanAH svalpaviSayasukhagRddhAnAM narakAdiyAtanAsthAnaprAptyA vipralambhanAstAH nApi naiva gaNayantyAkalayanti saMsArazUkarA bhavagarttakolakalpA jIvAH gurukarmakAH prANinaH kiM sarve'pi ? netyAha svapnagatenApi gamerjJAnArthatvAt nidrAnimittajJAnenApyAstAM jAgradavasthAdharma Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-170 dezanayetyapizabdArthaH, kecillaghukarmakA budhyante, tattvamiti gamyate, puSpacUlAvat, ityatra kathAnakampuSpabhadre nagare puSpaketurnRpatiH, puSpavatyAM yamalayugmamudapAdi, puSpacUlaH puSpacUlA ca / tayoryovane gADhatarasnehasambandhamupavIkSya janako'cintayat, yadyetanmithunakaM viyokSyate tadA nUnaM prANAMstyakSyati ato'viyoga eva zreyAnityAlocyAkarotsacivAdibhirvAryamANo'pi tayordAmpatyam / tanidena pravadrAja puSpavatI, kRtvA ca tapo'gamadivaM, tataH prayuktAvadhervijJAya prAgbhavamanayorviSayavyAmUDhayobhavabhramaNaM mA bhUditi saJcintyA'yaM pratibodhopAya iti svapne darzayAmAsa narakAntastIvravedanAvitudyamAnAnArakAn puSpacUlAyAH / satrAsaM vibuddhayA nyavedi tayA bhartuH, tenApi ete jJAsyantItyAya pRSTAH pAkhaNDino narakasvarUpam / te cAnyonyaM viruddhaM pralepuH, tatra ca mAsakalpena sthito'nikAsutanAmA sUriH tamAhUya papraccha / sa dRSTAdviziSTataramAcacakSe, sA'vocat kiM bhagavatApi svapno dRSTaH ?, gururAha-na svapnaH kintu sarvajJAgamaH / anyadA devena darzitAstathaiva devalokAH / teSvapi savizeSamAkhyAteSu Aha-bhagavan ! kathameteSu gamyate ? iti / guruNoktaM sucaritadharmeNa / tato vimocya sA bharturAtmAnaM prAvrAjIt, jajJe ca mArgajJA / anyadA jJAnAtizayena bhAvimahAdurbhikSamAkalayya javAbalaparikSINatayA sAdhUna dezAntareSu visRjya sUrayastatraiva tasthuH puSpacUlA ca / sA hi rAjJA tatraivAvasthAnavyavasthayA muktA pravrAjiteti kRtvA, tasyAzca guruvaiyAvRttyaM sabahumAnamAcarantyA vizuddhAdhyavasAyatayA samutpannaM kevalajJAnaM, tato yatheSTaM gurUNAM sampAdayAmAsa / te procuzcintitaM bhavatI kathaM jAnIte (se) ? sA Ahakevaleneti / anye tu bruvate kila varSati parjanye bhaktamAdAyAgatA, tairuktA kathamAgatAsi ? sAvocadacittapradezeneti / kathamiti pRcchatAM kathitaM kevalajJAnAvalokena / tataH kimahaM na setsyAmIti cintAparo'bhUtsUriH, itarAha-monmanIbhavantu, bhaviSyati bhavatAM gaGgAmadhye kevalamiti / te ca gacchaprasthApanadinAdArabhya vizeSato vikRSTatamatapaHsaMyamairAtmAnaM bhAvayAmAsuH / anyadA gaGgAyAM nAvArUDhA yatra yatra te tiSThanti tatra tatrAsau nauradho gacchati sma, madhye sthitAnAM majjitumArabdhA, tataH svamaraNabhayAdroSAcca nAvikaiH kSipyamANAnAM jale madIyakSArazarIrasamparkAtrIrajIvA vinazyantIti karuNAparItacetasAmAsAditazukladhyAnAnAmutpanaM kevalaM jJAnaM kSINamAyuH gatAH zivadhAmeti / / 170 / / ToDArtha:saMsAre ..... zivadhAmeti / / saMsAramA samAM, paMyanAmAvasya85 viSayasumamA mAsa pAne Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-100 narakAdi yAtanA sthAnanI prAptithI chetarAmaNo tene, saMsArakara jIvo=bhavarUpI khADAmAM rahelA guru karmavALA prANIo, gaNakAratA nathI ja, zuM sarva paNa gaNakAratA nathI ? ethI kahe che - svapnajJAnathI paNa keTalAka bodha pAme che, am dhAtunuM jJAnArthapaNuM hovAthI, nidrAmAM prApta thatA nimittajJAnathI paNa arthAt jAgRta avasthAmAM dharmadezanAthI to dUra raho, paraMtu nidrAmAM prApta thayela nimittajJAnathI paNa keTalAka laghukarmavALA jIvo puSpacUlAnI jema tatvanA bodhane prApta kare che. AmAM kathAnaka - puSpabhadra nagaramAM puSpaketu rAjAnI puSpavatI rANIthI puSpacUla ane puSpacUlA yamalayugya utpanna karAyuM, yauvanamAM te bannenA gADhatama snehanA anubaMdhane jANIne pitAe vicAryuM - jo A yugalano viyoga karAze, to prANono tyAga karaze, AthI aviyoga ja kalyANakArI che, e pramANe vicArIne maMtrI AdithI vAraNa karAtA paNa pitAe te bannene pati-patnI karyA. tethI vairAgya thavAthI puSpavatIe dIkSA lIdhI, tapa karIne devalokamAM gaI, tyArapachI prayoga karAyelA avadhijJAnavALI teNIe pUrvabhavane jANIne viSayamAM vyAmUDha thayelA A bannenuM bhavabhramaNa na thAo, e pramANe vicArIne "A pratibodhano upAya che ethI puSpacUlAne svapnamAM narakonI aMdara tIvra vedanAthI pIDAtA nArakone dekhADyA. ANI vaDe svAmIne viparIta buddhithI (thatA) trAsa sahita jaNAvAyo. tenA vaDe paNa A loko jANaze, ethI pAkhaMDIone bolAvIne narakanuM svarUpa puchAyuM. teo anyonya viruddha bolavA lAgyA ane tyAM arNikAputra AcArya mAsakalpathI rahelA temane bolAvIne pUchyuM, temaNe AcAryae, jovAyelAthI viziSTatAne kahyuM, te=puSpacUla rAjA, bolyo - zuM bhagavAna vaDe paNa svapna jovAyuM? guru kahe che - svapna nathI, to zuM che ?sarvanuM Agama che. ekavAra deva vaDe te pramANe ja devaloko dekhADAyA, te paNa savizeSa kahevAya chate kahe che=rANI kahe che - bhagavAna ! A devalokomAM kevI rIte javAya ? ethI guru vaDe kahevAyuM - sArI rIte AcarelA dharma vaDe javAya, tethI teNIe svAmIne choDIne pote dIkSA lIdhI ane mArgane jANanArI thaI. ekavAra jJAnanA atizayathI thanArA mahAdukALane jANIne jaMghAbalanuM kSINapaNuM hovAthI sAdhuone dezAMtaramAM mokalIne sUri ane puSpacUlA tyAM ja rahyAM. rAjA vaDe tyAM ja rahevAnI vyavasthAthI teNI rajA apAyelI ane ethI karIne teNIne dIkSA apAyelI, bahumAna sahita guruveyAvRtyane AcaratI teNI vaDe vizuddha adhyavasAyapaNAthI kevalajJAna utpanna karAyuM. tethI gurunA icchitane saMpAdana karavA lAgI, te bolyA - tame ciMtavAyeluM kevI rIte jANo cho ? teNI kahe che - kevalajJAnathI. bIjA AcAryo vaLI kahe che - kharekhara megha varasate chate AhArane laIne AvI. teo vaDe=AcArya vaDe kahevAI - kevI rIte tuM AvelI che?teNI bolI - acitta pradezathI, kevI rIte ? e pramANe pUchatA=pUchatA AcAryane, kahevAyuM - kevalajJAnanA baLathI, tethI zuM huM siddha thaIza nahi ? e pramANe sUri ciMtAtura thayA. itarA=puSpacUlA sAdhvI, kahe che - UMcA manavALA na thAo, tamane gaMgAnI madhyamAM kevalajJAna thaze ane teo gacchane prayANa karAvavAnA divasathI mAMDIne potAne vizeSathI vikRSTatama tapa-saMyama vaDe bhAvana karatA hatA ja. ekavAra vaLI gaMgAmAM nAva upara ArUDha thayelA jyAM jyAM te rahe che, tyAM tyAM A nAva nIce jatI Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-170-171 279 hatI. madhyamAM rahelA te sAdhune DUbADavAno AraMbha karAyo, tethI svamaraNanA bhayathI ane roSathI nAviko vaDe pANImAM naMkhAtA mArA khArA zarIranA saMparkathI pANInA jIvo vinAza pAmaze, ethI karuNAyukta cittavALA, prApta karAyelA zukladhyAnavALA AcAryane kevalajJAna utpanna thayuM, AyuSya kSINa thayuM, mokSamAM gayA. ll17all bhAvArtha : bhAre karma jIvone vartamAnanAM sukhomAM ja te prakAranI gRddhi hoya che ke jethI potAnI anucita AcaraNAthI narakAdinI prApti thaze, teno paNa teo vicAra karatA nathI. AthI ja aMgAramardika AcArya sAdhuveSamAM hatA, AcAryapadane pAmelA hatA, ziSyone zAstra bhaNAvIne saMpanna karyA, chatAM temanA cittane bhagavAnanuM vacana sparzI zake tevI nirmaLa pariNativALA nahi hovAthI saMsAranAM tuccha sukhomAM sukhabuddhivALA hatA, tethI saMsArazUkara evA teo potAnI bhAvinI anarthanI paraMparAnI upekSA kare che arthAt vicAramAtra paNa karatA nathI. vaLI keTalAka laghukarmI jIvo upadezAdithI to bodha pAme che, paraMtu upadeza vagara paNa svapnamAM narakAdinuM jJAna thAya tenAthI paNa padArthanA vAstavika svarUpano vicAra karanArA bane che. jema puSpacUlA rAjakanyA te prakAre bodha pAmIne saMyama grahaNa kare che. tethI jIvanAM karmonI pracuratA ke alpatA kRta ja jIvane viveka-avivekanI prApti che arthAt karmanI pracuratA hoya tyAre viveka pragaTa thato nathI ane karmanI alpatA hoya tyAre alpa nimitte paNa viveka pragaTe che. I/17mAM avataraNikA : ata evaahavataraNitArtha : AthI ja kahe che aNikAputra tapasaMyamanA baLathI kevalajJAna pAmyA ema pUrvamAM kahyuM AthI ja kahe che - gAthA : jo avikalaM tavaM saMjamaM ca sAhU karijja pacchA vi / aniyasuo bva so niyagamaTThamacireNa sAhei / / 171 / / gAthArtha : je sAdhu pAchaLathI paNa avikala tapa-saMyamane kare che, te sAdhu arNikAputranI jema niyamathI jaldI potAnA prayojanane sAdhe che. I171II. TIkA : yaH kazcidavikalaM sampUrNaM, tapo'nazanAdi, saMyamaM ca pRthivIkAyarakSaNAdikaM, sAdhurmuniH, kuryA Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-171-172 danutiSThet, pazcAdapi paryantakAle'pItyarthaH, sa kiM anikAsuta iva kathAnakoktAcAryavat sa sAdhuH nijakamAtmIyam, arthaM prayojanam, acireNa kSipraM, sAdhayati niSpAdayatIti / / 171 / / TIkArya : vaH zcit e. niSNAtIti che. je koI sAdhu=muni avikala=saMpUrNa, tapa, anazana Adi ane saMyama pRthvI rakSaNAdi kare che, pAchaLathI paNa=paryatakAlamAM paNa, te te sAdhu, zuM ethI kahe che - aNakAputranI jema=kathAmAM kahevAyelA AcAryanI jema, te sAdhu nijaka potAnA, AtmIya arthane prayojana, zIdhra sAdhe che. 1715 bhAvArtha : je sAdhu potAnI zaktine gopavyA vagara pAMca indriyano saMyama yathArtha pALe che ane SayanA pAlanamAM apramAdathI yatna kare che ane zakti anusAra bAhya ane atyaMtara tapa karIne AtmAne saMpanna kare che, te sAdhu guNasaMpattithI samRddha thayela hovAthI arNikAputranI jema pAchaLathI paNa niyamathI alpakALamAM potAnA prayojanane sAdhe che arthAt A bhavamAM mokSa na thAya topaNa parimita bhavamAM saMsArano kSaya thAya, tevuM puNya upArjana kare che ane tevI AtmAnI guNasaMpattino saMcaya kare che; kema ke je mahAtmAne saMsAra atyaMta nirguNa jaNAyo che, te mahAtmA zakti anusAra tapa-saMyamamAM ucita yatna karIne AtmAne te rIte saMpanna kare che, jethI parimita bhavomAM avazya tenA saMsArano kSaya thAya che. II17nA avataraNikA : iha ca tapaHsaMyamau paramArthasAdhanahetutvenokto tau ca bhogatyAgAd bhavataH sa ca 'ArtA narA dharmaparA bhavanti' iti vacanAt duHkhitaireva kriyate na sukhitairiti yo manyeta taM niraakrtRmaahavataraNikArya : ane ahIM tapa, saMyama paramArthasAdhananA heturUpe kahevAyA ane te tapa, saMyama, bhogavA tyAgathI thAya che ane te=bhogano tyAga, duHkhI manuSyo dharmapara thAya che, e prakAranuM vacana hovAthI duHkhito vaDe ja karAya cheetapa, saMyama karAya che, sukhito vaDe nahi, e pramANe je mAne che, tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che - bhAvArtha : ahIM tapa-saMyamathI nirjarA ane saMvarano pariNAma grahaNa karela che ane Azravano nirodha ane purAtana karmonA nAzane anukULa vyApAra saMsAranA kSayanuM kAraNa che, tethI tapa-saMyama jIvanA paramArthanA sAdhaka che ane te tapa-saMyama prApta thayelA bAhya bhogonA tyAgathI thAya che ane mugdha jIvo mAne che ke duHkhita dharmapara thAya che; kema ke bahulatAe je jIvone saMsAranA pratikULa saMyogo hoya che temane ja tyAgAtmaka dharma karavAno abhilASa thAya che tema dekhAya che, tethI koIkane bhrama thAya ke duHkhita Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-172 281 vaDe bhoganA tyAgarUpa dharma karAya che, sukhI jIvo to prApta thayelA sukhamAM ja magna hovAthI dharmamAM yatna karavAnuM choDIne dharmane abhimukha thatA nathI, tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che. gAthA : suhio na cayai bhoe, cayai jahA dukkhio tti aliyamiNaM / cikkaNakammolitto, na imo na imo pariccayai / / 172 / / gAthArtha - sukhita bhogone tyAga karato nathI, je pramANe duHkhita tyAga kare che e alika vacana che, cIkaNA karmathI yukta A duHkhita tyAga karato nathI, A=sukhita tyAga karato nathI. ll17 TIkA : sukhamAlAdarUpaM sajAtamasyeti sukhitaH, tArakAditvAdita pratyayaH, na tyajati na muJcati bhogAn zabdAdIn tyajati yathA duHkhita iti yadetaducyate alIkamanRtamidaM vaca iti zeSaH, yatazcikkaNakarmAvalipto nibiDajJAnAvaraNAdisthagito jIva iti gamyate, na imo tti nAyaM duHkhito na imo tti nAyaM sukhitaH parityajati bhogAnityato laghukarmatAtra kAraNaM na sukhitatvaduHkhitatve / / 172 / / TIkArya : sulun .... yuvatatve | AlAdarUpa sukha thayuM che ane te sukhita, tArakAdipaNAthI Duta pratyaya che, sukhita zabdAdi bhogono tyAga karato nathI, je pramANe duHkhita tyAga kare che. e pramANe je A kahevAya che, te alika=jUThuM vacana che. je kAraNathI cIkaNA karmathI aliptaRtibiDa jJAnAvaraNAdithI DhaMkAyelo jIva A=duHkhita, parityAga karato nathI, A sukhita paNa bhogono tyAga karato nathI, ethI ahIM=bhogonA tyAgamAM, laghukarmatA kAraNa che, sukhitatvadukhitatva nahi. II172aaaa bhAvArtha : je jIvonAM jJAnAvaraNIya Adi karmo gADha che, teo kadAca zAstra bhaNIne vidvAna thAya, topaNa tattvane jovAmAM bAdhaka cIkaNAM karmo vidyamAna hoya to temane tattva dekhAtuM nathI, kadAca bhUtakALanA karelA puNyanA udayathI sukhita hoya topaNa tattva dekhAtuM nathI. kadAca vartamAna bhavamAM atyaMta duHkhI hoya topaNa A sarva duHkhanuM kAraNa zuM che ? teno vicAramAtra paNa karatA nathI, paraMtu viSayomAM gRddhivALA viSayo mATe pravRtti kare che. AthI sukhita bhogone tyAga karatA nathI, je pramANe duHkhita tyAga kare che, ema je mugdha buddhithI bole che, te alika vacana che. vastutaH tattvane jovAmAM bAdhaka karmo kSINa thayAM che, teo bhogono tyAga kare che, te karmono kSaya kyAreka zAstraabhyAsathI thAya che, kyAreka sAmAnya nimittathI thAya che, to kyAreka tevA prakAranA du:khanA nimittamAM tevo Uha thavAthI thAya che. jenAthI Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-172-173 teone tattva dekhAya che. AthI ja ghaNAM zAstro bhaNelA hoya chatAM tattvane jovAmAM cIkaNAM karmo vidyamAna hoya to tattva joI zakatA nathI ane mAna-khyAti meLavavAmAM janma niSphaLa kare che ane cIkaNAM karmo vipAkamAM Ave tyAre mUDha mativALA thAya che, mATe duHkhita tyAga karato nathI ke sukhita tyAga karato nathI, evI niyata vyApti nathI, paraMtu cIkaNAM karmonA lepavALA jIvo bhogono tyAga karatA nathI, tenI sAthe niyata vyApti che, mATe kalyANanA arthI jIve viparyAsa AdhAyaka cIkaNA karmanA kSaya mATe udyama karavo joIe. II17zA avataraNikA : tthaahiavataraNikArya :te A pramANekacIkaNAM karmothI jIvo bhogono tyAga karatA nathI. te A pramANe - gAthA : jaha cayai cakkavaTTI, pavittharaM tattiyaM muhutteNa / na cayai tahA ahano, dubbuddhI kapparaM damao / / 173 / / gAthArtha : je pramANe cakravartI teTalA vistRta parigrahane muhUrtathI tyAga kare che, te pramANe anya durbuddhi evo dramaka karparane tyAga karato nathI-ghaDA AdinA kapAlane tyAga karato nathI. II17all TIkA : yathA tyajati cakravartI bharatAdiH pravistaraM parigrahaM tAvantaM SaTakhaNDabharatAdipramANaM muhUrtena kSaNamAtreNa, na tyajati tathA adhanyo nirbhAgyo, durbuddhiH kaluSamatiH, karparaM ghaTAdikapAlaM dramako ra rUtti pAra7rUpA TIkArca - yathI carnati .ra ti cheje pramANe cakravartI bharata Adi pravistarane parigrahane, teTalAka pakhaMDa bharatAdi pramANa, muhUrtathI=kSaNamAtrathI, tyAga kare che. te pramANe adha=virbhAgya, dubuddhi= kaluSa mativALo, dramaka=2ka, karparane=ghaTAdi kapAlane tyAga karato nathI. II173 bhAvArtha : jemanAM cIkaNA karmo atipracura che, temane tapa-saMyamane abhimukha bhAva thato ja nathI ane vidyamAna paNa cIkaNAM karmo tevAM daDha nathI, temane tapa-saMyama ja sevavA yogya che, tevI sthira buddhi hoya che, Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-173-174 283 topaNa tapa-saMyamane anukULa tyAgano pariNAma tatkAla ullasita thato nathI, jema bharata cakravartI cakravartInA bhoga bhogave che ke bAhubalI sAthe yuddha kare che, tyAre te prakArano saMyamano pariNAma thato nathI, jema cakravartIe nAnA bhAIone AjJA svIkAravA kahyuM tyAre aThANu bhAIo bhagavAna pAse gayA ane bhagavAnanA upadezathI virakta thaIne tarata saMyamane grahaNa karyuM, tema bAhubalI sAthe parAjaya thavA chatAM bharata mahArAjAne saMyamano pariNAma thayo nahIM. bAhubalIne paNa bharatanI sevA mATenI mAgaNIthI tyAgano pariNAma thayo nahIM, te samaye teo cIkaNA karmavALA nahi hovA chatAM saMyamane anukULa pariNAma thavAmAM bAdhaka karmonA udayavALA hatA, Ama chatAM jyAre bAhubalIne bharatane cUrNa karavAno pariNAma thayo, tyAre te prakAranuM cIkaNuM karma dUra thavAthI kSaNamAM tapa-saMyamano pariNAma thayo ane bharata mahArAjAne paNa arIsAbhuvanamAM beThA che, tyAre te prakAranA nimittane pAmIne cIkaNAM karmo dUra thavAthI kSaNamAtramAM tapa-saMyamano pariNAma thayo. AthI cha khaMDanA sAmrAjyano kSaNamAtramAM tyAga karyo ane je jIvo manuSyabhavane pAmavA chatAM nirbhAgya che, durbuddhivALA che, temane saMsArasukha maLyAM hoya topaNa tyAgano pariNAma thAya nahi ane daridra hoya topaNa tyAgano pariNAma thAya nahi. kyAreka bAhyathI tyAga kare topaNa nibiDa jJAnAvaraNIya karmanA udayathI aMtaraMga rIte to mAna-sanmAna ane anukULa bhogasAmagrImAM sukhabuddhi sthira hoya che, tevA jIvone paramArthathI saMvegano pariNAma sparzI zakato nathI. tethI bAhya bhogono tyAga e sukhanA tyAga svarUpa dekhAya che, paraMtu bAhya bhoganA tyAgakALamAM upazamasukhane anukULa koI prakArano bodha nahi hovAthI paramArthathI teo koI prakArano tyAga karI zakatA nathI. AthI ja caramAvartanI bahAranA jIvo bAhya tyAga karIne ane kaSAyonA apravartanarUpa zubha lezyAne dhAraNa karIne saMyama pALe che, yAvad navamA raiveyaka sudhI jAya che, topaNa deha sAthe saMgavALI uttama bhogasAmagrIthI yukta avasthA sArabhUta jaNAya che. tethI bAhya sukhamAM ja sukhabuddhivALA teo adhika sukhanA upAyarUpe bAhya tyAga kare che, evA jIvo paramArthathI asaMgabhAvanuM kAraNa bane tevo koI tyAga karatA nathI, jyAre vivekI jIvo AtmAnA nirAkuLa svabhAvane sArarUpe gaNIne cha khaMDanA sAmrAjyane paNa tRNa tulya gaNIne tyAga kare che. ll17all avataraNikA : saJjAtakarmavivarAH punardehamapi tyajantItyAha cavataraNikArya : saMjAta karmavivaravALA jIvo tatvane jovAmAM bAdhaka karmonuM vivara jemane prApta thayuM che tevA mahAtmAo, vaLI dehane paNa tyAga kare che. ene kahe che - gAthA : deho pivIliyAhiM, cilAiputtassa cAlaNi bva kao / taNuo vi maNapaoso, na cAlio teNa tANuvariM / / 174 / / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-174-15 gAthArtha : kIDIo vaDe cilAtIputrano deha cAlaNI jevo karAyo, tenA vaDekacilAtIputra vaDe, teNIonI upara thoDo paNa manano prasveSa karAyo nahi. II174 TIkAH dehaH kAyaH pipIlikAbhiH kITikAbhizcilAtIputrasya pUrvakathAnakenoktasya cAlanIvat kRtastathA'pi tyakto'yamiti matvA tanurapi svalpo'pi manaHpradveSazcittAprItilakSaNo na cAlito nodIritastena cilAtIputreNa tAsAM pipIlikAnAmuparIti / / 174 / / TIkArya : re.... 35rIti | pUrve kathAnakamAM kahevAyelA cilAtIputrano deha=kAyA, kIDIo vaDe cAlatI jevo karAyo, topaNa A=deha, tyAga karAyo che, e pramANe mAnIne thoDo paNa cittanI aprIti svarUpa manano praASa tenA vaDe=cilAtIputra vaDe, teNIonI upara kIDIonI upara, karAyo nahi. II174il. bhAvArtha : je mahAtmAone potAno AtmA dehathI bhinna che ane AtmAnA nirAkuLa svabhAvamAM sthira thavAno yatna ekAMte sukhanuM kAraNa che, evI sthira buddhi che, temane tattva jovAmAM bAdhaka karmono kSayopazama varte che ane tevA mahAtmA cilAtIputrano deha, kIDIo vaDe cAlaNI jevo karAyo, topaNa meM dehano tyAga karyo che, huM mArA AtmAnA saMvarabhAvamAM sthita chuM, e prakAranI sthira buddhivALA te mahAtmAe kIDIo upara leza paNa manapraASa karyo nahi, tethI rAga-dveSanI pariNati kSINa kSINatara thatI jAya ane vItarAgatAne anukULa pariNati pragaTe tevuM mahAparAkrama teo karI zakyA; AthI cilAtIputrane AtmAnA pAramArthika svarUpano nirmaLa bodha hato, tethI potAnA cittane AtmAnA nirAkuLa bhAvamAM sthira karI zakyA. I174 avataraNikA : evaM stiavataraNikArya - Ama hote chate zuM prApta thAya ? e kahe che - gAthA : pANaccae vi pAvaM, pivIliyAe vi je na icchaMti / te kaha jaI apAvA, pAvAi~ kareMti annassa / / 175 / / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-175-176 gAthArtha H prANanA tyAgamAM paNa jeo kIDIonA paNa nAzane icchatA nathI, te apApA munio kevI rIte anyanAM pApone=anyanI hiMsAne, karaze ? I175]I 285 TIkA H prANAtyaye'pi AyuSkAdivinAze'pi pApaM drohAbhisambandhalakSaNaM kAraNe kAryopacArAt pipIlikAyA api AstAM manujAdeH ye bhagavanto necchanti nAbhilaSanti te kathaM kena prakAreNa yatayaH sAdhavaH apApAH avadyarahitAH pApaM kariSyantyanyasya ? asambhava evAyamityabhiprAyaH / / 175 / / TIkArtha: - prANAtyaye'pi abhiprAyaH / / prANanA nAzamAM paNa=AyuSya AdinA vinAzamAM paNa, pipIlikAnA paNa pApane drohane=kIDIne dUra karavAnI abhisaMdhirUpa pApane icchatA nathI. pApano artha droha karyo; kema ke kAraNamAM=droha abhisaMdhirUpa kAraNamAM pAparUpa kAryano upacAra che, manuSyAdi dUra raho, paraMtu kIDIonA paNa drohane je bhagavAna icchatA nathI, te apApA yatio=avadya rahita sAdhuo, kayA prakArathI anyanA drohane karaze ? A=anyano droha, asaMbhava che, e prakArano abhiprAya che. / / 135 / / bhAvArtha : sAmAnyathI saMsArI jIvo dehanI anukULatA mATe sarva prakAranA AraMbha-samAraMbhAdi pApo kare che; kema ke deha sAthe abheda buddhi sthira che, tethI dehane je anukULa che, te mane anukULa che ane dehane pratikULa che, te mane pratikULa che. tevA bodhathI sarva AraMbhAdi kare che, eTaluM ja nahi AtmakalyANanA arthI vivekI zrAvako paNa je kAMI dhanaprAptinI ane bhogAdinI pravRtti kare che, tyAM paNa dehanI sAthe abheda buddhi ja kAraNa che. jyAre cilAtIputra mahAtmA to prANano nAza thAya tevI sthitimAM kIDIono upadrava vartato hato, topaNa kIDIone dUra karavAnA ke dehanuM rakSaNa karavAnA koI pariNAma karatA nathI. tethI saMpUrNa sAvadha rahita je mahAtmA sAkSAt dehanI pIDA karanArI kIDIo pratye paNa drohanA pariNAmane karatA nathI, teo zarIra mATe manuSyAdino to droha kevI rIte kare ? teo sarva udyamathI AtmAnA nisaMgabhAvamAM dRDha yatna karIne vItarAga thavA yatna kare che. 175 // avataraNikA : mA bhUniraparAdhe pApakaraNaM sAparAdhe tu na kazcit kSamate iti yo manyeta taM prtyaahavataraNikArya : niraparAdha jIvamAM pApakaraNa na thAo, paraMtu sAparAdha jIvamAM=potAnA pratye je aparAdha kare che te jIvamAM, koI sahana karato nathI, e pramANe je mAne che tenA pratye kahe che Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-176-177 gAthA : jiNapahaapaMDiyANaM, pANaharANaM pi paharamANANaM / na karaMti ya pAvAiM, pAvassa phalaM viyANaMtA / / 176 / / gAthArtha : pApanA phaLane jANanArA mahAtmAo prANane haranArA evA paNa prahArone karatA jinapathanA apaMDitonAM pApone=pratikArarUpa pratiprahArone, karatA nathI. II176ll TIkA : jinapathA'paNDitAnAM sarvajJamArgAkuzalAnAM, prANaharANAmapi jIvitAntakarANAM api kimutAnyeSAM, praharatAM khaDgAdighAtaM dadatAM puruSAdhamAdInAmiti gamyate, na kurvanti ca pApAni tadupari drohAbhiprAyapratipraharaNAdIni, cazabdAt pratyuta karuNAM bhAvayantyasmannimitto'mISAM varAkANAM narakapAta iti pApasya phalaM narakAdikaM vijAnanto'vabudhyamAnA iti / / 176 / / TIkArya : binapatha ... avabudhyAnA rUtti | jinapatha apaMDitonA=sarvajJamArgamAM akuzalonA, prANane haraNa karanArA paNa jIvitano aMta karanArAonA paNa, avyanA vaLI zuM ? prahAra karatAnA paNa=pagAdi ghAta ApatA puruSAdhamonA, pAponeetenA upara drohanA abhiprAyathI pratiprahArAdine, karatA nathI, 5 zabdathI UlaTuM karuNAne bhAvana kare che. amArA nimitte mArA upara prahAra karavA nimitte, A zaMkaDA jIvono tarakapAta che, e prakAre karuNA bhAvanA kare che, koNa kare che ? ethI kahe che - pApanA taraka Adi phaLane jANanArA mahAtmAo pApa karatA nathI, ema avaya che. ll176 bhAvArtha : je saMsAravartI jIvoe jinapathano paramArtha jANyo nathI, kevaLa mohapathamAM pravartavAmAM kuzaLa che, tevA jIvo svamati kalpanAthI mahAtmA pratye paNa prahAra karavA tatpara thAya che ane teonA prANanA nAzamAM paNa yatna kare che, topaNa je mahAtmAo pApanA phaLane jANe che, teo tevA ghAtakI jIvonA prahAra sAme potAnA rakSaNa mATe paNa koI pApo karatA nathI, paraMtu mohathI anAkuLa AtmasvarUpamAM sthira thavA mATe jinavacananuM daDha avalaMbana laIne pApa karanArA jIvo pratye karuNA bhAvanA kare che arthAt mArA nimitte A jIvo narakanA pAtane pAmaze, tethI teone anartha na thAo, te prakAranI bhAvanAne kare che. II17nA avataraNikA :pApaphalameva vyavahArato abhidhitsurAha Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-177 avataraNikArya :pApaphaLane ja vyavahArathI kahevAnI icchAvALA kahe che - gAthA : vahamAraNaabbhakkhANadANaparadhaNavilovaNAINaM / savvajahanno udao, dasaguNio ikkasi kayANaM / / 177 / / gAthArtha : ekavAra karAyelA vadha-mAraNa-abhyAkhyAnadAna-paradhanavilopana Adino sarvathI jaghanya udaya dasa guNo che. ll177TI TIkA : vadhastADanaM, mAraNaM prANacyAvanam, abhyAkhyAnadAnamalIkadoSAropaNaM, paradhanavilopanamadattaparasvagrahaNaM, vadhazca mAraNaM cetyAdidvandvastAnyAdiryeSAM marmodghaTTanAdInAM tAni tathA teSAM sarvajaghanyo atyantanikRSTaH, udayo vipAko dazaguNitaH, ikkassi tti ekAM vArAM kRtAnAM vihitAnAm ekavAraM vadhako dazavArA vadhyata ityAdi yojanIyam / / 177 / / TIkArya - vastAranuM yoganIyam aa vadhatADana, mAraNa=prANagyAvata, abhyAkhyAna dAnaHkhoTA doSanuM AropaNa, paradhanavilopana=nahi ApelA paradhananuM grahaNa, vadha ane mAraNa ItyAdi dvanda samAsa che, te che Adi je marma ughADA karavA AdivA te tevA che, teno=vadhAdi pApono, sarvathI jaghaca= atyaMta nikRSTa, udaya=vipAka, daza guNo che. ekavAra karAyelAvA arthAt ekavAra vadha karanAro daza vAra vadha karAya che ityAdi joDavuM. II177 bhAvArtha :nizcayanaya to pariNAmanI taratamatAthI phaLanI taratamatAne svIkAre che. tethI eka vakhata karAyeluM pApa paNa pariNAmanA utkarSathI anaMtakALa sudhI kadarthanA pamADe che, AthI ja krUra cittathI karAyeluM eka vakhatanuM paNa pApa jIvane anaMtakALa sudhI vadha AdinI prApti karAve che, topaNa vyavahAranaya sAmAnyathI koI jIva koIno vadha kare athavA tADana kare ke mAraNa kare te sarvanuM jaghanyathI daza vakhata phaLa maLe che, tema svIkAre che. vaLI pariNAmanA bhedathI anekagaNuM phaLa paNa svIkAre che. A prakAre pApanA phaLanuM bhAvana karIne mahAtmAo pApathI atyaMta nivartana pAme che, tethI potAnA upara apakAra karanArA pratye paNa pratikArarUpe koI pApa AcaratA nathI. II17LI. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-178-179 gAthA : tibbayare u paose, sayaguNio sayasahassakoDiguNo / koDAkoDiguNo vA, hujja vivAgo bahutaro vA // 178 / / gAthArtha : vaLI tIvratara praaSamAM so guNo, lAkha guNo, kroDa guNo, kroDakroDa guNo athavA atyaMta ghaNo vipAka thAya. II178II TIkA : tIvratare utkaTatare tuzabdAt kAlAntarAnubandhini ca pradveSe'prItilakSaNe sati zataguNitaH zatasahasrakoTIguNaH zatasahasro lakSaM koTAkoTIguNo vA bhavet vipAkastadudayo bahutaro vA pradveSotkarSApakarSasya vicitratvAt, tadapekSayA karmabandhavipAkasyApi nAnArUpatetyabhiprAyaH / / 178 / / TIkArya : tIvratare .... gamaprAyaH | tIvratara thaye chata-utkaTatara praaSa thaye chate ane tu zabdathI kAlAMtara anubaMdhavALo praASa thaye chate aprItirUpa praaSa thaye chate, so guNo, zatasahasra=lAkha guNo, kroDa guNo athavA kroDakroDa guNo vipAka=teno udaya thAya athavA bahutara vipAka thAya; kema ke praASanA utkarSa-apakarSanuM vicitrapaNuM che, tenI apekSAthI karmabaMdhanA vipAkanI tAnArUpatA che= anekarUpatA che, e prakArano abhiprAya che. I178 bhAvArtha - pUrvagAthAmAM vadhAdinuM jaghanyathI paNa daza gaNuM phaLa batAvyuM, te vadhAdi pradveSathI thAya che, tethI have je jIvone nimitta pAmIne koInA pratye tIvratara pradvaiSa thAya che, te praSanI taratamAtAne anurUpa te jIvo tevA prakAranuM vicitra karma bAMdhe che, jenAthI temane so gaNuM, lAkha gaNuM, kroDa gaNuM ke kroDakroDa gaNuM phaLa maLe che, mATe vivekI puruSe praaSanA anarthakArI phaLanuM bhAvana karIne koIpaNa jIva pratye prasveSa karavo joIe nahi, AthI pApanA phaLane jANanArA mahAtmAo koI potAnA prANano nAza karatuM hoya to tenA pratye praaSa karatA nathI, paNa pradvaiSanuM A anarthakArI phaLa che, tema bhAvana karIne AtmAne zAMtarasamAM sthira karavA yatna kare che. ll178 avataraNikA - tadidamavetya yathAdita eva karmasaGklezo na bhavati tathA apramAdo vidheya iti / nanu kimapramAdena ? na hi tatsAdhyastabandhAbhAvastatkSayo vA kiM tarhi ? yAdRcchiko marudevyAdInAM tathaivopalambhAditi durvidagdhabuddhivacane ye mugdhabuddhayaH pratibandhaM vidadhyustAn zikSayitumAha Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-179 avataraNikArya : te Ane jANIne=pApanAM phaLo be gAthAthI batAvyAM te Ane jANIne, je pramANe zarUAtathI ja karmasaMzleSa na thAya, te pramANe apramAda karavo joIe. navuthI zaMkA kare che - apramAdathI zuM ? arthAt apramAdanuM koI prayojana nathI; kema ke tenAthI sAdhya=apramAdathI sAdhya, tenA baMdhano abhAvaHkarmanA baMdhano abhAva, nathI athavA karmakSaya nathI, to zuM che ? tethI kahe che - vAdacchika karmakSaya che; kema ke marudevI Adine te prakAre upalaMbha che, e prakAre durvidagdha buddhinA vacanamAM je mugdha buddhivALAo pratibaMdhane dhAraNa kare che, temane bodha karAvavA mATe kahe che - gAthA : ke ittha karitA''laMbaNaM, imaM tihuyaNassa accheraM / jaha niyamAkhaviyaMgI marudevI bhagavaI siddhA // 179 / / gAthArtha : ahIM apramAdanA vyatikaramAM, keTalAka traNa bhuvananA A AzcaryanuM AlaMbana kare che, je pramANe niyamothI akSapita aMgavALAM bhagavatI marudevI siddha thayAM. ll179ll TIkA : kecidatattvajJAH atra vyatikare kurvanti, Alambyata iti AlambanamavaSTambhastadidaM vakSyamANaM tribhuvanasyAzcaryaM kAdAcitkabhAvarUpatvAdadbhutaM, yathA kiM ? niyamyate vazIkriyate AtmA''bhyAmiti niyamau tapaHsaMyamau tAbhyAmakSapitAGgI tapaHsaMyamAniSTaptazarIretyarthaH, marudevI bhagavatI RSabhadevajananI siddhA niSThitArthA jAtA tathA vayamapi setsyAmaH, kimapramAdena ? / tathAhi-gajaskandhArUDhAyAstasyA bhagavatazchatrAtichatradarzanena pramodAtizayAdullasitajIvavIryAyAH karmakSayaH kevalajJAnamAyuHsamAptirmokSaprAptizcAkSepeNa zrUyata iti kathAnakaM cAsyA RSabhadevacaritAt semiti 272aa. TIkArya - citattvajJAH ... semiti | A vyatikaramAM=apramAdanA vyatikaramAM, keTalAka tatvane nahi jANanArAo traNa bhuvananA AzcaryanuM AlaMbana kare che =kAdAcitka bhAvarUpapaNuM hovAthI adbhuta evA vakSyamANa Ane avalaMbana kare che, je pramANe zuM ? ethI kahe che - niyama karAya che-vaza karAya che. AtmA AnA dvArA e niyamo tapa-saMyamarUpa niyamo tenA dvArA apita aMgavALA tapa Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-179-180 saMyama nathI levAyA jevAthI evA zarIravALAM bhagavatI marudevI=RSabhadevanI mAtA siddha thayAMka pUrNa prayojanavALAM thayAM te rIte ame paNa siddha thaIzuM, apramAda vaDe zuM ? te A pramANe - hAthInA skaMdha upara ArUDha thayelAM teNIne, bhagavAnanA chatra-aticchatranA darzanathI pramodanA atizaya kAraNe ullasita thayelA jIvavIryavALAM marudevIne akSepathI tapa-saMyamanA niyamanA kSepa vagara=akSepapUrvaka karmakSaya, kevaLajJAna ane mokSaprApti saMbhaLAya che. kathAnaka RSabhadeva caritrathI jANavuM. ||179ll bhAvArtha : - keTalAka apramAdanA viSayamAM marudevA mAtAnuM AlaMbana grahaNa kare che. vastutaH A traNa bhuvananuM Azcarya che; kema ke prAyaH sarva jIvo tapa-saMyamamAM apramAda karIne caramabhavane prApta kare che ane caramabhavamAM paNa prAyaH apramAda sevIne kevaLajJAna prApta kare che, ethI kalyANanA arthI jIvoe tapasaMyamanuM AlaMbana levuM joIe. marudevA mAtAnI jema koIka jIva tapa-saMyamamAM apramAda karyA vagara nisargathI kevaLajJAna pAmyA, tema sarva jIvone nisargathI kevaLajJAnanI prApti zakya nathI. tethI saMsArakSayanA arthI jIve tenA upAyabhUta tapa-saMyamamAM yatna karavo joIe. ll179 avataraNikA - kathametat dussttaalmbnmityaahavataraNikArya :kevI rIte A duSTa AlaMbana che ? ethI kahe che - gAthA : kiM pi kahiM pi kayAI, ege laddhIhi kehi vi nibhehiM / patteyabuddhalAbhA, havaMti accherayambhUyA / / 180 / / gAthArtha : koIka kSetramAM, koIka kALamAM, koIkane prApta karIne, koIka kAraNo vaDe labdhio dvArA keTalAka jIvo pratyekabuddha lAbhavALA AzcaryabhUta thAya che. II180|| TIkA : yataH kimapi vastu vRSabhAdikaM prApyeti gamyate, tathA kasminnapi kSetre kadAcit kAle eke karakaNDvAdayo labdhibhistadAvaraNIyakarmaNAM kSayakSayopazamopazamarUpAbhiH kaizcidapi nibhaistasyaiva vRSabhAdervastuno jarAjIrNatvAdilakSaNaiH, kiM ? pratyekabuddhalAbhA bhavantyAzcaryabhUtA ityato na tannidarzanenAnyaistapaHsaMyamayoH zaithilyaM vidheyaM kAdAcitkabhAvarUpatvAt teSAm / tatraikaM vastu Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-180-181 prati pratyekaM bodho buddhaM tasya lAbhaH buddhalAbhaH pratyekaM buddhalAbho yeSAM karakaNDvAdInAM te tathA T280nA TIkArca - yaH vimA tathA je kAraNathI kaMI paNa vRSabha Adi vastune pAmIne ane koIka kSetramAM, koIka kALamAM keTalAka karakaMDu Adi jIvo labdhio vaDe-tenA AvaraNIya karmanA kSayopazamarUpa labdhio vaDe, koIka kAraNo vaDeete ja vRSabha Adi vastunA jarAjIrNatvAdirUpa kAraNo vaDe, zuM? ethI kahe che - pratyekabuddha lAbhavALA AzcaryabhUta thAya che, ethI temanA daSTAMtathI anyoe tapa-saMyamamAM zaithilya karavuM joIe nahi; kema ke teonuM tevA prakAranAM AzcaryonuM, kadAcitkapaNuM che, tyAM eka vastu prati pratyeka bodha buddha, teno lAbha buddhalAbha, pratyeka buddhalAbha je karakaMDu Adine che te tevA che. ll1801 bhAvArtha : pUrvamAM kahyuM ke keTalAka jIvo tapa-saMyamamAM apramAda karavAnuM choDIne marudevAnuM AlaMbana le che, te ucita nathI. te batAvavA mATe kahe che - jagatamAM jIvonAM karmo vicitra prakAranAM che, tethI karakaMDu Adi keTalAka jIvo koIka vRSabha Adine prApta karIne te vRSabha Adine jarAthI jIrNa jue che, tenAthI temano tenAM AvaraNIya karmono kSayopazama thAya che. tethI AzcaryabhUta evA pratyekabuddha thAya che. eTalA mAtrathI badhA jIvone baLadane te rIte joIne te prakAre karmono kSayopazama thato nathI; kema ke baLadAdine joIne virakta thayelA mahAtmAone tatkAla ja jaghanyathI agiyAra aMga sudhI zrutajJAnano kSayopazama thAya che. koIka to pUrvadhara paNa thAya che, jyAre anya jIvo to te prakAre baLadAdine aneka vakhata jue topaNa te prakAre karmanA kSayopazamabhAvane pAmatA nathI, tethI sAmAnyathI badhA jIvoe tapa-saMyamamAM apramAda karavo joIe, jethI tenA baLathI karma kaMIka kSayopazamabhAvane pAme. paraMtu pratyekabuddhane baLada mAtra jovAthI kSayopazama thayo, mATe ApaNe paNa baLadane te rIte joIzuM to ApaNane paNa pratyekabuddhanI jema kSayopazama thaze, tema vicArI jeo pramAda kare che, teo Atmahitane nahi vicAratAM potAnI jAtane Thage che. I18nA avataraNikA - ye tu tAnevorarIkRtya pratyekabuddhAn pramAdino bhavanti, anyebhyazca taccaritamupadizanti te svayaM naSTAH parAnapi nAzayantItyAha cavataraNikArya :jeo vaLI teone ja AzrayIne marudevI pratyekabuddhAdine AzrayIne, pramAdI thAya che ane Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-181 anyone tenA caritrano upadeza kare che, teo svayaM nAza pAmelA bIjAne paNa nAza kare che. ene kahe che - bhAvArtha : je sAdhuo ke zrAvako bAhya kriyAmAM pramAdI che ane vicAre che ke marudevI Adie tapa-saMyamanI kriyA kyAM karI che ? athavA pratyekabuddha bAhya tapa-saMyama kyAM kare che ? topaNa teo nirlepa pariNatine prApta karI zakyA. tethI ApaNe paNa nirlepa pariNatine anukULa aMtaraMga udyama ja karavo joIe. bAhya kriyA anAvazyaka che, tema vicArIne bAhya kriyAmAM pramAdavALA thAya che ane anyane paNa marudevI - pratyekabuddhanAM dRSTAMto Ape che ane kahe che ke mAtra bAhya kriyA karavAthI phaLasiddhi thAya nahi, paraMtu aMtaraMga nirlepa pariNatithI phaLasiddhi thAya. tema kahIne svayaM bAhya kriyAmAM udyama karatA nathI, bIjAne paNa te prakAre preraNA kare che, bAhya kriyA karavAmAM ALasu evA teo te prakAranA bhAvo karavAmAM asamartha hovAthI mAtra vicArothI saMtoSa mAnIne manuSyabhava niSphaLa kare che ane bIjAone paNa te prakAre upadeza ApIne nAza kare che. ene kahe che - gAthA - nihisaMpattamahano, patthiMto jaha jaNo niruttappo / iha nAsai taha patteya-buddhalacchiM paDicchaMto / / 181 / / gAthArtha : nidhine pAmelo adhanya evo prArthanA karato nirAdhamajana je pramANe nAza pAme che tenA lAbhane prApta karato nathI, te pramANe pratyekabuddhanI lakSmIne Icchato puruSa sanmArgano nAza kare che. ll181TI TIkA : nidhiM ratnAdibhRtaM bhAjanaM samprAptaM labdham, adhanyo nirbhAgyaH, prArthayantrabhilaSan, yathA yena prakAreNa, jano lokaH, niruttappo tti nirudyamastadgrahaNe balividhAnAdikriyAzUnya ityarthaH / iha loke nazyati na tallAbhabhAgbhavati hasyate ca lokaiH, tathA pratyekabuddhalakSmIM karakaNDvAdibodhasamRddhi, pratIcchan pratIkSyamANo, nirvikalpaM mokSaM saMyamAdividhAnenA'gRhNan sanmArgAnazyatIti / / 181 / / TIkArya : nirSi .... sanmAtrIti | nidhinetraratnAdithI bharelA bhAjanane, saMprApta=pAmelo evo, adha=nirbhAgya, prArthanA karato=IcchA karato, loka je prakAre tenA grahaNamAM virugha=bali vidhAnAdi kriyAthI zUnya, A lokamAM nAza pAme che-tenA lAbhano bhAgI thato nathI, ane loko Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-181-182 vaDe hasAya che, te pramANe pratyekabuddhanI lakSmIne=karakaMDu AdinA bodhanI samRddhine, IcchA karato, nidhAna jevA mokSane saMyamAdi vidhAnathI nahi grahaNa karato, sanmArgano nAza kare che. 181aaaa bhAvArtha : jema koIne ratnAdithI bhareluM bhAjana prApta thayuM hoya, paraMtu te bhAgya rahita hoya tyAre te nidhi grahaNa karavAnI ucita vidhimAM yatna karyA vagara tene grahaNa karavAno abhilASa kare che ane ucita bali-vidhAnAdi kriyA kare nahi to te nidhinA adhiSThAyaka devo tene te nidhi grahaNa karavA de nahi, tethI bali AdinA vidhAnapUrvaka nidhine prApta karI zake tevo te mUrkha tene prApta karyA vagara duHkhI thAya che ane loko dvArA upahAsa pAme che, tema je jIvone kaMIka mArgAnusArI buddhi pragaTI che, tethI AtmAno nirlepabhAva prApta karavA jevo che, tema jaNAya che. ethI ratnAdithI bharelA bhAjana tulya nirlepabhAvane anukULa jJAnano kaMIka kSayopazamabhAva varte che, topaNa bhAgyahIna hovAthI viparyAsanI buddhi paNa varte che. tethI pratyekabuddhAdinAM dRSTAMta laIne vicAre che ke temaNe bAhya kaSTone vekyA vagara sahaja aMtaraMga bhAvo karIne mokSane prApta karyo che, tema huM paNa bAhya kaSTono tyAga karIne temanI jema aMtaraMga yatna karIne hita sAdhuM. vastutaH pratyekabuddhanAM tevAM sopakrama karma hovAthI temanuM aMtaraMga virya alpa bAhya nimittathI ullasita thayuM, tevuM sopakrama karma potAnuM nahi hovAthI nirlepa pariNatine anukULa sAkSAt mAnasa vyApAra kare topaNa tevI nirlepa pariNatimAM bAdhaka karma balavAna hovAthI jema bali AdinI kriyA vagara vyaMtaro tene nidhAna grahaNa karavA detA nathI, tema saMyamanI ucita bAhya AcaraNA daDha praNidhAnapUrvaka karyA vagara tenAM nirlepa pariNatinAM bAdhaka karmo tevI nirlepa pariNatine ullasita thavA detA nathI, tethI jo te jIva pratyekabuddhanuM dRSTAMta laIne yathArtha mArgAnusArI buddhithI vicAra karata to tene jaNAta ke pratyekabuddha aMtaraMga bhAvonA baLathI kalyANa sAdhI zakyA tema mAre paNa aMtaraMga bhAvonA baLathI ja kalyANanI prAptimAM yatna karavo Avazyaka che, mAtra bAhya kriyAnA baLathI nahi. topaNa pratyekabuddha jevuM sadvarya mane bAhya alpa nimittathI ullasita thatuM nathI, mATe tene ullasita karavA mATe pUrvanA mahAtmAo paNa saMyamamAM udyama karatA hatA. bhagavAne paNa saMyama grahaNa karIne upasargo sahana karyA. tethI mAre paNa aMtaraMga pariNatinI prApti mATe saMyamanI ucita kriyA ja karavI joIe. A prakAre mArgAnusArI buddhithI jo te jIva vicAra kare to tenI bhUmikA anusAra ranathI bharelA bhAjana tulya aMtaraMga nidhi avazya prApta thAya, paraMtu kaMIka viparyAla AdhAyaka buddhi hovAthI pratyekabuddhAdinA dRSTAMtathI bhAvane abhimukha pariNAmavALA paNa te jIvo bAhya AcaraNAne nahi karatA potAnAmAM sanmArganI prAptine anukULa je zakti hatI teno vinAza kare che. tethI nidhAna jevA mokSane prApta karI zakatA nathI. 181 avataraNikA - ataH prekSAvatA na kiJcid duSTAlambanaM vidheyaM yato durjayo rAgAdigrAmaH sarvadA'vizvAsahetutvAt tathA cAha Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-182 avataraNikArya : AthIetatvane kaMIka jANavA chatAM bhAgyahIna jIvo pratyekabuddhanuM darzata laIne potAnA sarvIryano nAza kare che AthI, vicAraka puruSe koI duSTa AlaMbana levuM joIe nahi, je kAraNathI rAgAdino samUha durjaya che; kema ke sarvadA avizvAsanuM hetupaNuM che ane te rIte=vicAraka puruSe duSTa AlaMbana levuM joIe nahi te rIte kahe che - gAthA : soUNa gaI sukumAliyAe, taha sasagabhasagabhayaNIe / tAva na vIsasiyavvaM, seyaTThIdhammio jAva / / 182 / / gAthArtha : te rIte zazabhazakanI bhaginI sukumArikAnI avasthAne sAMbhaLIne jyAM sudhI zveta asthivALo dhArmika che, tyAM sudhI vizvAsa karavo joIe nahi=rAgAdino vizvAsa karavo joIe nahi. ll18zA TIDA : zrutvA''karNya, gatimavasthAM, sukumArikAyAH tathA zazakabhasakabhaginyAH tAvanna vizvasitavyaM rAgAdInAmiti zeSaH, zvetAni dhavalAni asthIni yasyAsau zvetAsthizto bhaNyate, dharmeNa carati dhArmiko yatiH zvetAsthizcAsau dhArmikazceti samAsaH, sa yAvanna sampanna ityupaskAraH / yAvaccharIrI munistAvat tena rAgAdibhyo bhetavyamiti bhAvaH yadi vA zreyorthI mokSArthI dhArmiko yatiryAvat tAvanna vizvasanIyam / niSThitArthena satA vizrambhaH kAryaH ityakSarArthaH / adhunA'tra kathAnakamvasantapurAdrAjaputrau zazaka-bhasakAbhidhAnau niSkrAntI, pazcAdgItArtho jAtI, bhaginIM sukumArikAM to pravrAjayAmAsatuH / tasyAzcotkRSTarUpatayAkRSTacetasastaruNAH sAdhvIpratizraye pravizya tAM nirIkSAJcakrire / tatastadupadravaH kathitastayormahattarayA / pazcAttAmekagRhe nikSipya rakSatostayoste taruNA yoddhamArabdhAH / tato manimitto'yamanayoH kleza iti dhigmAmanarthakArizarIramiti vairAgyAtpratipannaM tayA'nazanam / tato'tIvakSINazarIratvAt saJjAtamohAtirekA mRteti matvA pariSThApitA tAbhyAm / zItapavanasamparkAtpratyAgataprANA dRSTA saikena sArthavAhena / strIratnametaditi buddhyAbhya godvartanauSadhAdikrameNa sa tAM punarnavIcakre / krameNa sa tayApi tathAbhavitavyatayA karmavaicitryAdanupakRtavatsalo'yamiti matvA ca sarvaM pratipede sthitA ca tena saha kiyantamapi kAlaM viSayasukhamupabhuJjAnA Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-1892 25 sA tatra / anyadA tayA dRSTau tau svabhrAtarau, patitA taccaraNeSu, nivedito vRttAntaH tAbhyAM vimocya sArthavAhAt punaH pravrAjitA kRtvA tapaHsaMyamaM yayau divamiti / / 182 / / TIkArca - kRtvAiDarSa .... vivamiti | te rIte zazaka-bhazakatI bahena sukumArikAnI gatine-avasthAne, sAMbhaLIne tyAM sudhI gAdino vizvAsa karavo joIe nahi, jyAM sudhI zveta asthi dhArmika yati che=mRtyu evo dhArmika yati che, tyAM sudhI vizvAsa karavo joIe nahi, zveta asthi dhArmikano samAsa spaSTa kare che - zveta=dhavala asthi che jene e zveta asthi marelo kahevAya che. dharmathI care che e dhArmika yati che, zveta asthi evo A dhArmika e pramANe samAsa che, te jyAM sudhI saMpanna na thayo mRtyu na pAmyo, tyAM sudhI rAgAdino vizvAsa karavo joIe nahi. e pramANe upaskAra che, yAvat muni zarIrI che, tyAM sudhI tenA vaDe=muni vaDe, rAgAdithI bhaya rAkhavo joIe, e prakArano bhAva che athavA jo zreyArthI=mokSArthI evo dhArmika yati che, tyAM sudhI rAgAdino vizvAsa karavo joIe nahi. niSThita arthavALA chatA=rAgAdino nAza thavA rUpa tiSThita arthavALA chatA, vizvAsa karavo joIe, e pramANe akSarArtha che. have ahIM kathAnaka - vasaMtapurathI zazaka ane zika nAmanA rAjaputroe dIkSA aMgIkAra karI. pachIthI gItArtha thayA, te bannee bahena sukumArikAne dIkSA ApI ane tenA utkRSTa rUpANAthI AkRSTa cittavALA yuvAno sAthvInA upAzrayamAM pravezIne teNIne jovA lAgyA. tethI teno upadrava mahattarA sAdhvI vaDe te bannene zazaka-bhazakane, kahevAyo. pAchaLathI teNIne eka gharamAM rAkhIne rakSaNa karatA evA te bannenI sAthe te yuvAnoe yuddha karavAno AraMbha karyo. tethI mArA nimitte A bannene A kleza thayo. ethI anarthakArI zarIravALI evI mane dhikkAra ho, e pramANe vairAgyathI teNI vaDe anazana svIkArAyuM, tyArapachI atikSINa zarIrapaNuM hovAthI thayelA mohanA atirekavALI A mRtyu pAmI. e pramANe mAnIne te banne vaDe paraThavI devAI, ThaMDA pavananA saMparkathI pAchA AvelA prANavALI sArthavAha vaDe jovAI. A strIratna che, e pramANe jANIne abhaMga-udvartana-auSadha AdinA kramathI teNe teNIne svastha karI ane priyatamA banAvI. teNI vaDe paNa tathAbhavitavyapaNAthI ane karmanA vicitrapaNAthI 'A anupakRta vatsala che" e pramANe mAnIne sarva svIkArAyuM. tenI sAthe viSayasukhane bhogavatI teNI tyAM te nagaramAM, keTaloka kAla rahI, ekavAra banne bhAIo jovAyA, temanAM caraNomAM paDI, vRttAMta jaNAvyo, te banne vaDe sArthavAhathI mukAvIne pharI dIkSA apAI, tapasaMyamathI devalokamAM gaI. /182 bhAvArtha : kalyANanA arthI paNa jIvo bAhya AcaraNA dvArA svabhUmikA anusAra nirlepa pariNati karI zake tevA hovA chatAM zAtAnA arthI ane kaSTakArI saMyamanI AcaraNAo pratye anAdaravALA pratyekabuddhAdinuM AlaMbana viparIta rIte grahaNa karIne potAnAmAM vartatA sukhazIlatAne anukULa rAgAdi bhAvono vizvAsa Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 kare che, jethI hita sAdhI zakatA nathI. temane graMthakArazrI kahe che zazaka-bhazakanI bahena sukumArikAe bhavathI virakta thaIne saMyama grahaNa kareluM ane ati rUpavatI hovAthI yuvAnothI thatA upadravothI rakSaNa karavA mATe banne bhAIone sadA prayatna karavo paDato hato. tethI vairAgyathI sukumArikAe anazana svIkAryuM ane mRtyu pAmI che, ema mAnIne be bhAIoe tene paThavI dIdhI. koIka sArthavAha sAthe tene saMbaMdha thayo tyAre virakta evI paNa te sArthavAha pratye rAgavALI thaI. tenI te prakAranI vatsalatAne AdhIna teno svIkAra karyo. tema kalyANanA arthI sAdhue sukhazIlatAne anukULa bhAvone vaza thavuM joIe nahi, paraMtu jyAM sudhI dehamAM prANa che, tyAM sudhI rAgAdithI bhaya pAmIne kalyANa arthe prayatna karavo joIe. II1824 upadezamAlA bhAga-1 avataraNikA : tadidamavetya sarvadA'yamAtmA dAnto dhAraNIyaH, durdamazcAyaM yata Aha - - avataraNikArya : te Ane jANIne=sukumArikAnA dRSTAMtathI rAgAdinI avizvasanIyatA jANIne A AtmA haMmezAM damana karAyelo rAkhavo joIe ane AAtmA, durdama cheduHkhe karIne indriyothI rakSaNa karI zakAya tevo che, je kAraNathI kahe che gAthA : ..... gAthA-182-183 kharakarahaturayavasahA, mattagaiMdA vi nAma dammaMti / ikko navari na dammai, niraMkuso appaNo appA / / 183 / / gAthArtha: gadheDo, UMTa, ghoDo, baLada, matta gajendra paNa damana karAya che. kevaLa eka niraMkuza potAno AtmA damana karAto nathI. II183|| TIkA kharakarabhaturagavRSabhA rAsabhauSTrAzcabalIvardAH, tathA mattagajendrA api, madotkaTakarivarA api, nAmeti prasiddhamidam / damyante vazIkriyante, eko navaraM yadi paraM na damyate, niraGkuzaH tapaHsaMyamAGkuzarahitaH san 'appaNo' tti prAkRtazailyA AtmIya AtmA jIva iti / / 183 / / TIkArtha H khara nIva kRti / / rAsabha, UMTa, azva, baLada ane matta hAthI paNa=madathI utkaTa thayelo karivara paNa damana karAya chevaza karAya che, nAma eTale prasiddha A che=khara Adi damana karAyA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-183-184 che e prasiddha che. jo vaLI kevaLa eka damana karAto nathI, koNa damana karAto nathI ? ethI kahe che - niraMkuza tapa-saMyamanA aMkuza rahita chato potAno AtmA damana karAto nathI. I183mA bhAvArtha : pUrvagAthAmAM sukumArikAnA dRSTAMtathI kahyuM ke rAgAdino vizvAsa karavo joIe nahi, tethI have kahe che ke jemane saMsArathI vistAra pAmavAnI icchA thaI che ane pratyekabuddha jema bhAvathI nirlepa thayA che, tema bhAvathI nirlepa thavAnI icchAvALA che temaNe vicAravuM joIe ke gadheDA Adi prANIone damana karI zakAya che, paraMtu bAhya ucita tapa ane pAMca indriyonA saMyamarUpa aMkuza vagara potAno AtmA damana karI zakAto nathI, tethI jo dehane anukULa sarva karIne nirlepa thavAno vikalpa svIkAravAmAM Avaze to pratyekabuddhanI jema pote nirlepatA prApta karI zakaze nahi, paraMtu jo indriyonA viSayothI dUra rahIne, zakti anusAra tapanI AcaraNA karIne AtmAne bhAvita karavAmAM Avaze to AtmA kaMIka aMze saMvarabhAvane pAmaze ane pratyekabuddhanI jema svabhUmikA anusAra potAne kaMIka nirlepa pariNati prApta thaze. I183 avataraNikA - tasmAdidaM cintymavataraNikArya :te kAraNathI A ciMtavana karavuM joIe - gAthA : varaM me appA daMto, saMjameNa taveNa ya / mAhaM parehi dammaMto, baMdhaNehiM vahehi ya / / 184 / / (3ttarAdhyayane 2/gdha) gAthArtha : tapathI ane saMyamathI damana karAyelo mAro AtmA sAro che, para vaDe vadhathI ane baMdhanathI damana karAyelo huM na thAuM. ll184ll TIkA : varaM mayA AtmA damitaH saMyamena tapasA ca, mAhaM parairanyairdamito vazIkRto'kRtapuNyaH kuyonigataH san bandhanairnigaDAdibhirvadhaizca lakuTAdibhiriti / / 184 / / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-184-185 TIkArya : a mA .... traviiiti | mArA vaDe tapa ane saMyamathI damana karAyelo AtmA sAro che, akRta puSyavALo kuyonimAM gayelo chato huM para vaDe=anya vaDe, baMdhanathI=nigaDa arthAt beDI AdithI ane vadho vaDe=lAkaDI Adi vaDe, damana karAyelo na thAu=vaza karAyelo na thAuM. ll184 bhAvArtha - saMsArathI bhaya pAmelA ane saMsArathI AtmAnA rakSaNano upAya nirlepa pariNati che, tevA bodhavALA mahAtmAe vicAravuM joIe ke pAMca indriyanA saMyamathI ane daDha tapathI damana karAyelo mAro AtmA zreSTha che; kema ke indriyonA vikArothI vartamAnamAM paNa je klezo thatA hatA, te dUra thAya che. cittanI svasthatA prApta thAya che, kuyoninI prApti thatI nathI, tethI baMdhana ane vadha vaDe bIjA dvArA mAruM damana karavAno prasaMga prApta thAya nahi. tethI e phalita thAya ke jeo tapa-saMyamathI AtmAnuM damana karatA nathI, teo indriyone vaza thaIne pApa bAMdhe che ane tenAthI kuyonimAM jAya che, tyAM bIjA dvArA vadha, baMdhanAdi anarthone prApta kare che, tenuM samyagU bhAvana karIne tapa-saMyama dvArA AtmAnuM damana karavA yatna karavo joIe. ll184 avataraNikA - anyacca avataraNikArya :ane bIjuM=AtmAnA damana viSayaka bIjuM zuM vicAravuM joIe ? e kahe che - gAthA : appA ceva dameyaco, appA hu khalu duddamo / appA daMto suhI hoi, assiM loe parattha ya / / 185 / / (3ttaradhyayane /5) gAthArtha : AtmA ja damana karavo joIe, AtmA kharekhara durdama che, damana karAyelo AtmA A lokamAM ane paralokamAM sukhI thAya che. II185ll TIkA - Atmaiva damayitavyo yataH Atmaiva huravadhAraNe, khalukyAlaGkAre, durdamo na bAhyAH zatrava Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 / gAthA-185-186 299 ityavadhAraNaphalam, AtmA damitaH sukhI bhavati, asmin loke ihaloke, paratra ca paraloke ceti / / 1 / / TIkArya H Atmaiva ceti / / AtmA ja damana karavo joIe, je kAraNathI AtmA ja durdama che, bAhya zatru nahi, e prakAre avadhAraNa LamAM du zabda che, haju zabda vAkyAlaMkAramAM che. damita AtmA AlokamAM ane paralokamAM sukhI thAya che. 185 bhAvArtha : sukhanA arthI jIve vicAravuM joIe ke potAno AtmA ja damana karavA yogya che; kema ke AtmadamanathI vartamAnamAM kleza dUra thAya che, paralokamAM paNa hita thAya che. vaLI bAhya zatru durdama nathI, paraMtu potAno AtmA ja durdama che. bAhya zatrunuM damana karIne jIva kSaNabhara sukha meLave che, jyAre AtmAnuM damana karavAthI vikAranA upadrava vagarano AtmA sukhI thAya che ane vikAranA damanane kA2Ne zubha karmo baMdhAvAthI paralokamAM paNa sukhanI paraMparA prApta thAya che, mATe sukhanA arthI jIve sukhanA upAyabhUta AtmAnA damanamAM yatna karavo joIe. II185II avataraNikA : ucchRGkhalaH punarayaM mahate'narthAya tata Aha avataraNikArya : vaLI ucchaMkhala evo AAtmA, moTA anartha mATe che. je kAraNathI kahe che gAthA: niccaM dosasahagao, jIvo avirahiyamasuhapariNAmo / navaraM dine pasare, to dei pamAyamayaresu / / 186 / / gAthArtha : haMmezAM doSathI sahagata evo avirahita azubha pariNAmavALo jIva kevala vitIrNa prasara hote chate=yatheSTa ceSTA pravRtta / thaye chate, tenAthI dustara evAM viruddha kartavyomAM pramAdane kare che. II186 TIkA H nityaM sadA, doSasahagato rAgAdigrasto, jIva AtmA, avirahitAzubhapariNAmo'tyantakliSTAdhyavasAyo navaraM kevalaM datte vitIrNe, prasare yatheSTaceSTAyAM kiM ? tataH prasaralAbhAd dadAtyanekArthatvAt karoti pramAdaM viSayakaSAyapravRttilakSaNam, atareSu dustareSu lokAgamaviruddheSu karttavyeSviti gamyate / / 186 / / Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-18-187 TIkArya : nityaM . nitya=sadA, doSathI sahagata=rAgAdithI grasta, jIva-AtmA, avirahita azubha pariNAmavALo=atyaMta kliSTa adhyavasAyavALo, kevala yatheSTa ceSTAmAM vitIrNa karAve chate tethI=prasaratA lAbhathI, ataramAM=dustara evA loka Agama viruddha kartavyomAM, pramAdane=viSayakaSAyanI pravRttirUpa pramAdane kare che, tAttinuM anekArthapaNuM hovAthI karotinA arthamAM che. 186 bhAvArtha : AtmAne sanmArgamAM ullasita karavA mATe upadeza ApatAM kahe che ke A jIva haMmezAM rAgAdi doSathI grasta che, tethI nimitta anusAra atyaMta kliSTa adhyavasAyo kare che ane jo tenuM damana karavAmAM na Ave to rAgAdi vaza yatheSTa ceSTAmAM tenI pravRtti satata vistAra pAmatI rahe che. tethI loka ane Agama viruddha evAM kAryomAM A jIva pramAdane karIne saMsAranI sarva kadarthanAo prApta karaze, mATe kalyANanA arthI jIve potAnI rAgAdi avasthAnuM samyagu bhAvana karIne tenA damana mATe tapa-saMyamamAM udyama karavo joIe. I18aaaa avataraNikA : kiJca-anAtmajJo'yamihalokakSatimapyAtmano na jAnAtItyAha cavataraNikAW : vaLI anAtmajJa evo A jIva potAnI AlokanI kSatine paNa jANato nathI, ene kahe che - gAthA : acciyavaMdiyapUiyasakkAriya paNamiomahagghavio / taM taha karei jIvo, pADei jahappaNo ThANaM / / 187 / / gAthArtha : arcana karAyelo, vaMdana karAyelo, pUjana karAyelo, satkAra karAyelo, praNAma karAyelo, mahAI karAyelo=moTA pade sthApana karAyelo, mUDha jIva tene te pramANe kare che. je pramANe potAnA sthAnane nAza kare che. II187nA TIkA : arcito gandhacandanAdibhiH devatAvad, vanditaH sadguNotkIrtanena, pUjito vastrAdibhiH, satkArito'bhyutthAnAdibhiH, praNamito mUrjA, arcitazcAsau vanditazca sa cAsau pUjitazcetyAdikarmadhArayaH, Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 upadezamAlA bhAga-1| gAthA-187-188 tathA mahAghito mahAghaH kRta AcAryAdipadasthApanena tadguNapakSapAtibhiriti gamyate, sa tu mUDhastathA tat karoti kimapi duSTacaritaM jIvaH, pAtayati vinAzayati yathA''tmanaH sambandhi-sthAnamarcanAdinibandhanaM, patitazca pazcAt teSAmapi nindyo bhavati stokena ca bahu hArayati / / 187 / / TIkArya : azvito ... rAti | arcana karAyelo-devatAnI jema gaMdha-caMdana AdithI pUjana karAyelo, sadgaNanA utkIrtanathI vaMdana karAyelo, vastrAdi vaDe pUjana karAyelo, abhyatthAnAdi vaDe satkAra karAyelo, mastakathI praNAma karAyelo, acita evo A vaMdita evo te A pUjita ItyAdi karmadhAraya samAsa che ane mahardhita=mahAI karAyelo-tenA guNanA pakSapAtIo vaDe AcArya Adi padanA sthApanathI mahAI karAyelo, te mUDha te pramANe kare che kaMIka duSTa caritra kare che, je pramANe potAnA saMbaMdhi sthAnane arcanAdi kAraNavALA sthAnane, vinAza kare che ane patita thayelo pAchaLathI teone paNa liMda thAya che ane thoDA vaDe ghaNuM hAre che. ll18 bhAvArtha saMsAramAM keTalAka jIvo mAna-khyAtinA arthI hoya che ane mAna-khyAtine prApta karyA pachI viSayomAM tevA mUDha rahe che. jethI AlokamAM paNa tiraskArane pAme che ane indriyane paravaza jIvo te tiraskArane jANatA nathI. tene batAvavA mATe kahe che - keTalAka jIvo sAdhupaNuM laIne vidvAna thAya tyAre lokothI pUjana, arcanA, vaMdanA, satkAra karAya che ane tenA guNanA pakSapAtIo vaDe AcArya Adi pada upara sthApana karAvAya che. chatAM jyAre te jIvo viSayomAM mUDha bane che, tyAre te prakAranuM duSTa ceSTita kare che. tethI atyAra sudhI je zrAvako temane pUjanAdi karatA hatA, teo ja tenAthI vimukha thAya che. tethI thoDA sanmAnane meLavIne AlokamAM paNa niMdya bane che ane paralokamAM paNa durgatinI paraMparAne prApta kare che. tethI e phalita thAya ke viSayomAM mUDha thayelo jIva AlokamAM je prakAre anarthane prApta kare che tene joto nathI, mATe mUDhatAnA parihAranA arthIe zAstravacananuM bhAvana karIne AtmAnA damana mATe satata udyama karavo joIe.ll187nA avataraNikA : ata evAha avataraNikArya : AthI ja kahe cheHanabhijJa evA sAdhu AlokanI kSatine jotA nathI. AthI ja kahe che - gAthA : sIlavvayAiM jo bahuphalAiM haMtUNa sokkhamabhilasai / dhiidubbalo tavassI, koDIe kAgiNIM kiNai / / 188 / / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-188-189 gAthArtha H je bahu phaLavALA zIlavratone haNIne sukhane icche che=mAna-sanmAnAdine Icche che, dhRtibaLa rahita evo te bicAro kroDa rUpiyA dvArA kAkiNIne grahaNa kare che. II1885 TIkA H zIlavratAnItyatra zIlaM mUlottaraguNasamAdhAnaM, vratAnyahiMsAdIni teSAM pRthaggrahaNaM prAdhAnyakhyApanArthaM, yo mandabuddhirbahuphalAni svargApavargadAyIni hatvA = vilopya, saukhyaM vaiSayikaM tucchamabhilaSati = prArthayate, sa kiM ? dhRtidurbalo viziSTacetaH praNidhAnavikalastapasvI varAkaH satAM karuNAspadabhUtaH koTyA lakSazatalakSaNayA, kAkinIM rUpakAzItitamabhAgarUpAM krINAti = gRhNAtIti / / 188 / / TIkArya H zItavratAnI ..... nRAtIti / / zIlavrato emAM zIla mULa-uttaraguNonuM samAdhAna che arthAt mULauttaraguNonuM sevana che. vrato, ahiMsA Adi che, teonuM pRthagrahaNa=zIlamAM aMtarbhAva hovA chatAM pRthagrahaNa, prAdhAnya batAvavA mATe che, je maMdabuddhivALo bahu phalavALAne=svarga-apavarga denArAM vratone haNIne=vilopa karIne, tuccha vaiSayika sukhanI abhilASA kare che=prArthanA kare che, te zuM kare che ? te kahe che dhRtibaLathI rahita=viziSTa cittanA praNidhAna rahita, tapasvI=bicAro= saMtone karuNAnuM sthAna, evo te kroDathI kAkiNIne=rUpiyAnA eMzImA bhAgarUpa kAkiNIne grahaNa kare che. II188 - bhAvArtha: jeo saMyama grahaNa karIne mahAna phalavALA tapa-saMyamanAM anuSThAno karIne AlokamAM mAna-sanmAnarUpa tuccha viSayasukhane icche che, teo kroDa rUpiyA kharcIne kAkiNI kharIde che; kema ke je tapa-saMyama sat sevana dvArA svarganA ane mokSanA phaLane denArA hatA, te tapa-saMyamane maMdabuddhivALo jIva AlokanA tuccha mAna-sanmAnamAM niSphaLa kare che, mATe AtmAnA guNone pragaTa karavAne anukULa viziSTa cittanI praNidhAna zakti vagarano che. tethI vartamAnamAM dekhAtAM indriyajanya sukhothI atirikta Atmahitane jovA mATe tatpara thatA nathI. 188 // avataraNikA : na cAyamAtmA viSayaistoSayituM zakyo bhogAbhyAsamanuvivarddhante rogA kauzalAni cendriyANAmityanyairapyabhidhAnAdAha ca avataraNikArtha : ane A AtmA viSayothI toSa pamADavo zakya nathI; kema ke rAgo ane indriyonA kozalo bhoganA abhyAsanI vRddhi kare che ane e pramANe anyo vaDe paNa kathana hovAthI kahe che - Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-189 303 gAthA : jIvo jahAmaNasiyaM, hiyaicchiyapatthiehiM sokkhehiM / toseUNa na tIrai, jAvajjIveNa savveNa / / 189 / / gAthArtha : jIva je pramANe ciMtavAyeluM hoya, hRdayane ISTa, prArthanA karAyelAM sukho vaDe jIve tyAM sudhImAM sarvathI toSa karavAne mATe samartha banato nathI. II189ll TIkA : jIvo yathAmanaskRtaM yathAcintitaM hRdayeSTaprArthitairmanovallabhapanyAdibhiH sampAditairityarthaH kaiH ? saukhyaiH, toSayituM tuSTIkartuM 'na tIrai' tti na zakyate dinena, nApi mAsena, na saMvatsareNa, kiM bahunA ?, yAvajjIvena sarveNa samastAyuSA'pItyarthaH / yAvacchabdopAdAnAt prAg dinAdayo gamyanta rUti 282aaaa TIkArya : nIvo . sItta rUti | jIva yathA manaskRta=je pramANe ciMtavAyeluM hoya, hRdayane ISTa prArthita evA sukhathI=manovallabha evA patnI AdithI prApta karAyelA sukhathI tuSTa karavA mATe dilathI-eka divasathI, samartha thato nathI, mAsathI paNa nahi, varSathI nahi, vadhAre zuM kahevuM? yAvajjava sarvathI paNa=samasta AyuSyathI paNa tuSTa karavA samartha thato nathI, yAvat zabdanuM grahaNa hovAthI=gAthAmAM thAvat zabdanuM grahaNa hovAthI, pUrvamAM vAvajIva kahyuM tenI pUrvamAM, divasa AdinuM grahaNa jaNAya che. ll189 bhAvArtha : sAmAnyathI jIvane jemAM sukha buddhi hoya che, temAM satata pravRtti kare topaNa tRpta thato nathI, paraMtu te prakAranI pravRtti karIne haMmezAM AnaMda levAnI vRtti hoya che, tethI puNyanA sahakArathI potAnI icchA anusAra suMdara bhogasAmagrIthI prApta thatuM sukha tene maLe to paNa te kyAreya tRpta thato nathI, mATe viSayonA sevanathI tRptino saMbhava nathI, paraMtu pratipakSanA bhAvanathI viSayonI niHsAratAnuM jJAna thAya to ja jIva viSayothI nivartana pAmI zake che. AthI ja jemane AtmAnI nirAkuLa avasthAmAM sukha che tevuM jJAna thayuM cheAma chatAM anAdithI sthira thayelA saMskArone kAraNe ane avirati ApAdaka bahukarma prabaLa sAmarthyavALAM hovAne kAraNe bhoganI icchA thAya che, topaNa A bhoganI icchA jIvanI vikRti che ane tevI vikRtine kAraNe bhogathI sukha thAya che, evo jene spaSTa bodha che, teo pratipakSanA bhAvanathI vikArone zAMta karavA yatna kare che, tevA mahAtmAone bhogathI paNa te vikAro dhIre dhIre zame che, Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-189-190 topaNa jIva tattvanA viSayamAM jAgRta na rahe to bhoganI pravRttithI bhogano abhyAsa ja vRddhi pAme che, mATe vivekIe tattvanuM bhAvana karIne bhogavRttine zithila karavA yatna karavo joIe. ll18TI avataraNikA : tathAdiavataraNikArya : te A pramANekapUrvagAthAmAM kahyuM ke viSayanA sukhathI jIva tRpta thato nathI, mATe te pAramArthika sukha nathI ane AtmAnA svAthyathI AtmA tRpta thAya che, mATe pAramArthika sukha che, tethI pAramArthika sukha mATe yatna karavo joIe. te tathAdithI batAve che - gAthA : sumiNaMtarANubhUyaM, sokkhaM samaicchiyaM jahA natthi / evamimaM pi aIyaM, sokkhaM suviNovamaM hoi / / 190 / / gAthArtha : svapnAMtaramAM anubhavAyeluM atIta sukha cAlyuM gayeluM sukha, je pramANe nathI, e pramANe A paNa=jAgRta avasthAmAM thanAruM atIta sukha svapna jevuM che. ll190II TIkA : svapna eva tadanyApekSayA svapnAntaraM, tatrAnubhUtaM veditaM saukhyaM, 'samaicchiyaM' ti atItaM yathA nAsti evamidamapi jAgradavasthAbhAvi atItaM saukhyaM vaiSayikaM svapnopamaM svapnatulyaM bhavati, tucchatvAdato nAtrA''sthA vidheyA / / 190 / / TIkArya : svana parva ..... vigheyA svapnamAM ja, tenAthI anyanI apekSAe svaptAMtara che, temAM anubhUta= vedana karAyeluM, sukha samaIcchita =cAlyuM gayeluM, je pramANe nathI, e rIte A paNa=jAgRta avasthAmAM thanAruM, atIta=cAlyuM gayeluM, vaiSayika sukha svapnatulya thAya che, kema ke tucchapaNuM che. AthI ahIM= vaiSayika sukhamAM, AsthA=zraddhA, karavI joIe nahi. II190 bhAvArtha - saMsArI jIvone sukha iSTa che, yogIone paNa sukha iSTa che, paraMtu yogIo AtmAnA nirAkuLa bhAvarUpa pAramArthika sukhane icche che ane saMsArI jIvo potAnI icchAne vaza thaIne icchAnA viSayabhUta bAhya sukhone prApta karIne tenAthI pote sukhI che tema mAne che, teone saMsAranuM sukha vAstavika kevuM Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-190-191 che teno bodha karAvavA mATe kahe che - svapnamAM anubhavAyeluM je sukha che, te svapna cAlyuM gayA pachI dekhAtuM nathI arthAt meM svapnamAM sukha anubhaveluM, tevI pratIti thAya che, topaNa te viSaya svapnamAlamAM na hato. mAtra kalpanAthI te sukha anubhaveluM che, tema pratIti thAya che. e rIte jAgrata avasthAmAM paNa je sukho che, te bhogavyA pachI svapna jevAM che; vidyamAna paNa bAhya viSayomAMthI sukha AtmAmAM praveza pAmatuM nathI, paraMtu jema svapnamAM A viSayo mane prApta thayA che, tevI kalpanAnA baLathI sukhano anubhava thayo, tevo AtmAmAM vikAra thavAne kAraNe A padArtho mArA sukhanuM kAraNa che, tevo saMkalpa udbhava thAya che. tethI kaMIka iSTa padArthanI prAptithI sukhano anubhava thAya che. AthI pUrve te iSTa padArthane joIne sukhano anubhava thato hato, te iSTa padArtha pratye koIka nimitte dveSa thAya che, tyAre te padArthane AzrayIne A sukhanuM sAdhana che, tevo vikalpa thato nathI, tenI prAptimAM paNa sukha thatuM nathI, paraMtu duHkha ja thAya che, mATe AtmAmAM thayelA iSTaaniSTa vikalponA baLathI tenI prAptimAM sukha-duHkhanA vikalpo thAya che, mATe saMsAranuM sukha svapna tulya che; kema ke vikalpo karIne sukhanI buddhi thavAthI sukha thAya che, pAramArthika sukha nathI, mATe tuccha che jyAre viSayonA anicchAkALamAM jIvamAM je svAthya varte che, te ja jIvanuM pAramArthika sukha che, mATe viSayonA sukhamAM AsthA karavI joIe nahi. II10LA avataraNikA - yastu viddhyaattddossdrshnaayaahavataraNikArya : je vaLI dhAraNa kare=viSayasukhanI AsthAne dhAraNa kare, tenA doSane batAvavA mATe kahe che - gAthA : puraniddhamaNe jakkho, mahurAmaMgU taheva suyanihaso / bohei suvihiyajaNaM, visUrai bahuM ca hiyaeNaM / / 191 / / gAthArtha : je pramANe saMbhaLAya che, te pramANe ja mathurAmAM nagaranI pALa pAse kRtanikaSa maMgu AcArya yakSa thayA, suvihitajanane bodha karAve che ane hRdayathI ghaNA kheravALA thAya che. II1915 TIkA : atra kathAnakaM-mathurAyAM maGgunAmAcAryo rasAdilolyAnityavAsaM pratipede, sa mRtvA tatraiva nagare apathasarapratyAsannayakSAyatanAdhiSThAyakatvena vyantaro jajJe / vibhaGgenAvalokya pUrvabhavaM saJjAtapazcAttApo'dhunedaM prAptakAlamiti saJcintya sAdhUnAM bahirnirgacchatAM purato yakSapratimAmukhAnmahatIM jihvAM Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-191 niHsArayAmAsa / te procuH kimevaM kuruSe ? tataH so'zeSaM saviSAdamAtmavRttAntamAcacakSe, yathAryamaGgurbhavatAM gurujihvAdoSena mUrcchayA ca yAta IdRzImavasthAM tadbhavadbhirapyevaM na vidheyaM nispRhairbhAvyaM mA bhUdevaMvidho'nartha iti vayaM tu pazcAttApena khedamanubhavAma ityuktatvAt tirohito'bhUditi akSarArtho / 309 adhunA akSarArthaH- puranirddhamane yakSo mathurAyAM maGgurmathurAmaGguH sampanna iti vAkyazeSaH, tathaiva yathA zrUyate zrutanikaSa ityAgamakaSapaTTakaH, bahuzrutatvAt parIkSAsthAnamityarthaH / sa pazcAd bodhayati prAkRtazailyA varttamAnanirdezAd bodhitavAn suvihitajanaM sAdhulokaM 'visUrai' ttikhinnavAn, vahu prabhUta, ca: samuye, yena vinneneti prANyA TIkArya H atra kathAnakaM citteneti / / AmAM kathAnaka mathurAmAM maMgu nAmanA AcAryae rasa AdinI AsaktithI=sagArava AdithI, nitya AvAsa svIkAryo. te marIne tyAM ja nagaranI khALa pAse yakSAlayanA adhiSThAyakapaNAthI vyaMtara thayo, vibhaMga jJAnathI pUrvabhavane joIne thayelA pazcAttApavALo have A prApta thayelo kALa che, e pramANe vicArIne bahAra nIkaLatA sAdhuonI AgaLa yakSapratimAnA mukhathI moTI jIbhane bahAra kADhato hato, teo bolyA zA mATe tuM A pramANe kare che ? tethI AvyaMtare, samagra potAno vRttAMta viSAdapUrvaka kahyo, je pramANe AryamaMgu tamArA guru jillAnA doSathI ane mUrchAthI AvI avasthAne pAmyA te kAraNathI tamAre paNa A pramANe karavuM joIe nahi, niHspRha thavuM joIe AvA prakArano anartha na thAya, vaLI ame pazcAttApathI khedane anubhavIe chIe e pramANe kahIne addezya thayo. e pramANe akSarArtha - ***** have akSarArtha - puranA nirNamanamAM=nagaranI khALa pAse, mathurA nagarImAM maMgu=mathurAmaMgu AcArya yakSa thayA. te pramANe ja=je pramANe saMbhaLAya te pramANe ja, zrutanikaSa=AgamakaSapaTTaka, hatA; kema ke bahuzrutapaNuM hovAthI parIkSAnuM sthAna hatA, te pAchaLathI suvihitajanane=sAdhujanane, bodha karAve che. prAkRta zailIthI vartamAnakALano nirdeza hovAthI bodha karAvyo ane hRdayathI bahu khedavALA thayA. 1915 bhAvArtha : mathurAmAM maMgu nAmanA AcArya rasAdinI lolupatAthI nityAvAsane svIkAre che ane marIne vyaMtara thAya che. temane devalokamAM suMdara AvAsa hoya che, topaNa mathurA nagarImAM khALa pAse yakSamaMdiranA adhiSThAyaka deva thayelA, tethI AvA tuccha sthAnanA adhiSThAyakapaNAthI temane pazcAttApa thAya che, pote bahuzruta mahAtmA hovA chatAM rasanI lolupatAthI manuSyabhava hArIne tuccha vyaMtarabhava pAmyA. tethI potAnA suvihita sAdhuone bodha karAve che, potAnA pramAdano kheda kare che. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-11-192 tethI phalita thAya ke jeo viSayasukhamAM lolupatA kare che, teo kyAre paNa tRpta thatA nathI ane tenAthI baMdhAyelA karmanA anarthanA phaLane prApta kare che, mATe A viSayo svapnatulya che, ema bhAvana karIne viSayothI virakta thaIne Atmika sukhamAM sthira thavA yatna karavo joIe, anyathA maMgu AcAryanI jema pAchaLathI khedano prasaMga prApta thaze. II191aaaa avataraNikA : sa ca tadA yadacintayat tdaahavataraNitArtha - ane teNe=maMgu AcAryae, tyAre=vyaMtaranA bhavamAM, je ciMtavana karyuM, tene kahe che - gAthA - niggaMtUNa gharAo, na kao dhammo mae jiNakkhAo / iDDirasasAyagaruyattaNeNa Na ya ceio appA // 192 / / gAthArtha : gharathI nIkaLIne mArA vaDe Rddhi-rasa ane zAtAnA gurupaNAne kAraNe jinezvarathI kahevAyelo dharma karAyo nahi ane AtmA jAgRta karAyo nahi. II192aa TIkA : nirgatya gRhAt pravrajyAM gRhItvetyarthaH, na kRto dharmo mayA jinAkhyAtaH, kena hetunetyAha-RddhirasasAtagurutvena, RddhiH ziSyAdisampad, rasA madhurAdayaH, sAtaM mRduzayyAdisampAdyaM sukhaM, Rddhizca rasAzca sAtaM ceti dvandvastairgurustadAdaravAMstadbhAvastattvaM tena, na ca naivacetito vijJAta AtmA moropadaneti ArA TIkArya - nitya ... modIdoneti gharathI nIkaLIne-dIkSA grahaNa karIne, mArA vaDe bhagavAnathI kahevAyelo dharma karAyo nahi, kayA hetuthI karAyo nahi ? ethI kahe che - Rddhi-rasa-zAtAnA gurupaNAthI, Rddhi ziSya AdinI saMpadA, raso madhura Adi, zAtA komaLa zayyA AdithI prApta karI zakAtuM sukha, Rddhi, rasa ane zAtA e pramANe dva samAsa che, teo vaDe=Rddhi Adi vaDe, guru tenA AdaravALo, teno bhAva tatva tenAthI mArA vaDe gharma karAyo nahi ane mohathI upahatapaNAthI AtmA cetita=vijJAta, karAyo nahi ja. II19rA Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-192-193 bhAvArtha : maMgu AcArya AtmakalyANa mATe pravajyA grahaNa karIne bahu zAstro bhaNelA, Ama chatAM mohane vaza thaIne ziSya AdinI saMpattimAM toSavALA hatA, indriyone anukULa madhura svAdamAM rasavALA hatA, zAtAnA atyaMta arthI hatA, tethI sAdhupaNuM niSphaLa karIne asAra evA vyaMtaranA bhavane pAmyA ane bhavitavyatAne yoge te mahAtmAne vyaMtaranA bhavamAM pUrvabhavanI potAnI anucita pravRttinuM smaraNa thayuM, tethI potAnA pramAda mATe pazcAttApa kare che. vastutaH AcAryanA bhavamAM jAgRta thayA nahi, have te sAdhanA devabhavamAM thaI zake nahi, tethI potAnA mohaApAdaka pracura karmae manuSyabhava niSphaLa prAyaH karyo ane karmanI kaMIka laghutAne kAraNe devabhavamAM mArgAnusArI buddhi thavAthI pazcAttApa thayo, tethI temanA dRSTAMtane bhAvana karIne yogya jIvoe vartamAnamAM viSayone paravaza thavuM joIe nahi. l/19zA gAthA - osanavihAreNaM, hA jaha jhINammi Aue sabve / kiM kAhAmi ahanno ?, saMpai soyAmi appANaM / / 193 / / gAthArtha - hA zabda dainya arthamAM che, osanna vihArathI je pramANe huM sthita chuM, sarva AyuSya kSINa thaye chate huM zuM karIza? hamaNAM kevala potAno zoka karuM chuM. ll19all TIkA : avamabhagnavihAreNa zaithilyakAlagamanena, hAzabdo dainye, yathA'haM sthitaH, tathaiva kSINe AyuSi sarvasmin kiM kariSyAmi adhanyaH ? sampratyadhunA zocayAmyAtmAnaM kevalamiti / / 193 / / TIkArya : savamavidyAre ... vamiti | avasatra vihArathI=zaithilyapUrvaka kAlanA gamatathI, huM zabda daivyamAM che, je pramANe huM rahelo chuM=avasatra vihArathI huM rahelo chuM, te pramANe ja rahIza, to sarva AyuSya kSINa thaye chate adhavya evo huM zuM karIza ? kevala AtmAno zoka karuM chuM. II193aaaa bhAvArtha : keTalAka mahAtmAo AtmakalyANanA arthI hoya che, chatAM saMyama grahaNa karyA pachI paNa mahAdhairyano abhAva hovAthI zaithilyathI kAlagamana kare che, Ama chatAM aMtaraMga rIte potAno prasAda pazcAttApano viSaya paNa thAya che, tethI vicAre che. A rIte zithilatApUrvaka saMyamajIvananA pAlanathI jo mAruM AyuSya pUruM thaze to adhanya evo huM zuM karIza ? atyAre huM kevala AtmAno zoka karuM chuM, paraMtu pramAdane dUra karavA samartha thato nathI, tethI nakkI anarthanI paraMparAne prApta karIza. A prakAre pazcAttApa karIne Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 upadezamAlA bhAga-1/ gAthA-193-194 pramAda pratye kaMIka zithila bhAvavALA thAya che, topaNa pramAdI svabhAvane kAraNe te rIte saMyama sevIne manuSyabhava prAyaH niSphaLa kare che. 193 avataraNikA : tham ?avataraNikArya : kevI rIte AtmAno zoka kare che ? te batAve che - gAthA : hA nIva ! pAva bhImadisa, nAnoLIyAuM vadugAvuM che bhavasayasahassadulahaM pi, jiNamayaM erisaM laddhaM / / 194 / / gAthArtha : he jIva! pApI lAkho bhavomAM durlabha paNa AvA prakAranA jinamatane pAmIne ekendriyAdi jAti ane zIta-uSNAdi seMkaDo yoniomAM tuM bhamIza. II194ll TIkA : hA dainye, jIva pApa durAtman ! bhramiSyasi paryaTiSyasi, jAtaya ekendriyA-dyAH, yonayaH zItetarAdyAH, jAtayazca yonayazceti samAsaH, tAsAM zatAni, bahUni, bhavazatasahasradurlabhaM janmalakSaduSpApam apiH sambhAvanAyAM jinamataM bhagavadAgamamIdRzamacintyacintAmaNikalpaM labdhvA AsAdya tadakaraNAditi // 194 / / TIkArca - dA ..... tarachiita | hA zabda devya arthamAM che, te jIva, pApI=durAtmA, ekendriyAdi jAtio, zIta-ItarAdi yonio, jAtio ane yonio e pramANe samAsa che, tenA ghaNA seMkaDo bhavo bhamIza, lAkho bhavamAM durlabha paNa jinamatane=bhagavAnanA Agamane, AvA prakAranAne= aciMtya ciMtAmaNi jevA Ave, pAmIne tenA akaraNathI tuM bhamIza. 194tA. bhAvArtha : pramAdI sAdhu anAdinA pramAdanA abhyAsane vaza saMyamajIvana pasAra karatA hoya tyAre AtmAne anuzAsana ApatAM vicAre che ke he pApI jIva ! aciMtya ciMtAmaNi jevA jinamatane pAmIne tuM A rIte pramAda karIza, to ekendriyAdi kharAba yoniomAM dIrghakALa bhaTakIza; kema ke traNa avasthAno kALa utkRSTathI be hajAra sAgaropama che ane A rIte pramAda karavAthI pramAdanI paraMparA cAle to saMsArano Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-194-195 uccheda saMbhavato nathI, tethI mAre avazya ekendriyAdi bhavomAM javuM paDaze, A prakAre atyaMta bhAvana karIne avasanna vihAravALA paNa sAdhu pramAdathI AtmAnuM rakSaNa karavA mATe prayatna kare che ane jinamatanI durlabhatAnuM bhAvana karIne AtmAnuM rakSaNa karavA mATe A rIte bhAvana karIne baLasaMcaya karavA yatna kare che. II194 avataraNikA : anyacca avataraNikArya : ane pramAdI sAdhu bIjuM zuM bhAvana kare che ? te batAve che 11211 : - pAvo pamAyavasao, jIvo saMsArakajjajjuto / dukkhehiM na nivviNNo, sokkhehiM na ceva parituTTho / / 195 / / gAthArtha H pApI pramAdane vaza thayelo jIva saMsAranA kAryamAM udhamavALo du:khothI nirveda nahi pAmelo, sukhothI paritoSa nahi pAmelo ja saMsAramAM bhame che, ema saMbaMdha che. II195 TIkA H pApaH pramAdavazakaH kaSAyAdyAyatto jIvaH saMsArakAryodyukto bhavanibandhanAnuSThAnanirato, makArasyAgamikatvAt duHkhairna nirviNNaH punaH punastaddhetuSu pravRtteH, saukhyairna ca naiva parituSTastatprAptAvapi tattarSAtirekAnivRtteH, cazabdAnmokSahetuvimukhazceti / / 195 / / TIkArya H pApaH vimudyumcati / / pApI pramAdane vaza karAyelo=kaSAya AdhIna jIva, saMsAranA kAryamAM ughukta=bhavanA kAraNabhUta anuSThAnamAM nirata, duHkhothI nirveda nahi pAmelo; kema ke pharI pharI duHkhanA hetuomAM pravRtti che ane sukhothI paritoSa pAmelo nahi ja; kema ke tenI prApti hote chate paNa tenI tRSAnA atirekanI anivRtti che, ca zabdathI mokSanA hetuthI vimukha che. / / 195 bhAvArtha: je jIvo pApamAM nirata che, kaSAyAdi pramAdane AdhIna che, saMsAranAM kRtyomAM ughukta che, teo saMsAranA paribhramaNanAM duHkhothI nirvedane pAmyA nathI. AthI pharI pharI saMsAranA paribhramaNanA hetuomAM pravRtti kare che ane saMsAranAM sukhothI tRpti pAmyA nathI; kema ke teonI saMsAranAM sukhonI tRSA vadhyA kare Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-195-196 311 che, AthI saMyama grahaNa karIne paNa mAtra bAhya mAna-khyAti Adi kRtyomAM potAnA janmane niSphaLa prAyaH kare che ane prApta thayelAM sukhomAM tRpta thatA nathI ane mokSanA kAraNabhUta AtmAnI nirAkuLa avasthAmAM yatna karavAmAM atyaMta upekSAvALA che, tevA sAdhuo ke zrAvako prAyaH manuSyabhava niSphaLa kare che. A rIte bhAvana karIne paNa mahAtmA potAnA pramAda svabhAvane dUra karavA yatna kare che. ll1lpA avataraNikA :tathAdi avataraNikArya : te A pramANe=gAthA-195mAM batAvyuM ke A jIva pramAdavaza che, tethI saMsAranA kAryamAM ughukta che, tenA kAraNe duHkhathI nirveda pAmato nathI ane sukhothI paritoSa pAmato nathI, te sarvane kramasara batAvavA mATe tathAdithI kahe che - gAthA : paritappieNa taNuo, sAhAro jai ghaNaM na ujjamai / seNiyarAyA taM taha, paritappaMto gao narayaM / / 196 / / gAthArtha : paritApathI atyaMta thoDo AdhAra che-paritrANa che, jo dhana tapa-saMyamamAM udhama na kare to, tene=pApane, te prakAre paritapana karatA zreNika rAjA narakamAM gayA. ll196ll TIkA : paritapteneti nindAgarhArUpazcittakhedaH paritaptaM pazcAttApa iti bhAvaH, tena tanuko laghIyAn sAdhAraH paritrANaM yadi ghanaM gADhamapramattatayA tapaHsaMyamayornodyacchati na yatate, atrArthe sAdharmyadRSTAntamAhazreNikarAjastat tathA AtmanindanAdiprakAreNa paritapyamAno'pi gataH sImantAkhyaM narakamiti, kathAnakaM prAk kathitam / / 196 / / TIkArya : parivartanati >> vathita paritaptathI-niMdA-gaha Adi rUpa cittano kheda paritapta che arthAt pazcAttApa che tenAthI, tabuka atyaMta thoDo sAdhAra=paritrANa che. jo dhana=gADha, apramAdapaNAthI tapa-saMyamamAM yatna na kare, A arthamAM=pApano pazcAtApa thavA chatAM tapa-saMyamamAM udhama na kare to te pazcAtApa alpapramANa AdhAra che. e arthamAM sAdharma dAMtane kahe che - zreNika rAjA tene=karelA pApane, te prakAre=AtmaliMdAdi prakAre, paritapana karatA paNa sImastaka nAmanA narakAvAsamAM gayA. kathAnaka pUrvamAM kahevAyeluM che. 196u Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-196-197 bhAvArtha: saMsArI jIvo je bhAvothI karma bAMdhIne durgatinI paraMparAne prApta kare che, teno koIne yathArtha bodha thAya ane potAnA karelA pApano pazcAttApa kare, to pApa kaMIka alpa thAya che. tenAthI tenuM paritrANa thAya che, topaNa te paritrANa alpa che, jo te mahAtmA atyaMta apramAdathI tapa-saMyamamAM udyama kare to te pApathI tenuM rakSaNa thAya che. jema atyaMta bhAre pApa karIne paNa arjuna mALI Adi tapa-saMyamamAM udyama karIne durgatinA pAtathI potAnuM rakSaNa karI zakyA; kema ke tapa-saMyamathI viruddha saMsArI bhAvo che ane te bhAvo ja saMsAranI sarva viDaMbanAnuM kAraNa che ane te bhAvothI baMdhAyeluM pApa tapa-saMyamamAM yatna karavAthI nAza pAme che. AthI ja sarva pAponuM prAyazcitta tapa pravrajyA che, jenAthI thayelAM pApono nAza thAya che. paraMtu jeo pApa karyA pachI pazcAttApa kare che ane tapa-saMyamamAM udyama karatA nathI, teonuM paritrANa alpamAtrAmAM thAya che. temAM dRSTAMta batAve che jema zreNika rAjAe dharmanI prApti pUrve zikAra Adi pApo karelA ane dharmanI prApti pachI AtmaniMdAdi prakArathI te thayelAM pApothI paritApane pAmelA hatA, topaNa narakamAM gayA. tethI pApano paritApa alpamAtrAvALuM trANa che, tapa-saMyama pradhAnarUpe trANa che. AnAthI e phalita thayuM ke pApI jIva pramAdavaza saMsArakAryamAM ughukta rahe che, ethI pazcAttApa thavA chatAM paNa saMsArakAryano tyAga karI zakato nathI. II196 avataraNikA : yathA'yaM duHkhairnirviNNa jIvastathAha avataraNikArya : je pramANe A jIva duHkhothI viDaMbanA karAyo. te prakAre kahe che gAthA = - jIveNa jANi u visajjiyANi, jAIsaesu dehAI / thevehiM tao sayalaM pi, tihuyaNaM hojja paDihatthaM / / 197 / / gAthArtha: jIva vaDe seMkaDo janmomAM je zarIro visarjana karAyA, temAMthI thoDA vaDe paNa sakala paNa tribhuvana paripUrNa thAya. [1974 TIkA - 'jIveNa jANi u visajjiyANi' tti visarjitAni prAkRtazailyA liGgavyatyayaH, ye visRSTAstyaktAH tuzabdAt tyakSyante cA'kRtapuNyena jAtizateSu dehAH kAyAH stokaistataH svalpaistebhyo Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 313 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-197-198 madhyAdanantabhAgamAtraiH, kiM ? sakalamapi tribhuvanaM bhavet 'paDihatthaM' ti paripUrNaM, tathApi nAsya toSa kRti / / 27 / / TIkArya : ***** jIveNa * kRti / / jIva vaDe je visarjana karAyA, vinitAni e napuMsaka liMga prAkRta zailIthI liMgano vyatyaya che=puMlliMgane badale napuMsakaliMga che, je tyAga karAyA ane gAthAmAM tu zabdathI tyAga karAze, kevA jIva vaDe ? ethI kahe che nahi karAyelA puNyavALA jIva vaDe tyAga karAyA, kevI rIte tyAga karAyA ? ethI kahe che . -- -- seMkaDo janma hote chate tyAga karAyA, temAMthI thoDA vaDe=teomAMthI anaMta bhAgamAtra evA thoDA vaDe, zuM ethI kahe che * sakala paNa tribhuvana paripUrNa thAya, topaNa Ane=jIvane, toSa nathI dehanI prAptimAM nirveda thato nathI. / / 197 / / bhAvArtha : kalyANanA arthI jIve gaMbhIratApUrvaka bhAvana karavuM joIe ke potAnA AtmAe seMkaDo janmomAM je zarIro tyAga karyAM che, te sarvano anaMtamo bhAga paNa grahaNa karavAmAM Ave to AkhuM cauda rAjaloka pramANa kSetra bharAI jAya. tethI A dehanI viDaMbanAthI jIvane kheda thato nathI, te pramAdanuM bIja che, jyAre vicArakane to A prakAre anaMtAM zarIronA tyAganuM smaraNa thAya to avazya zarIronI prAptinA ucchedanA kAraNIbhUta tapa-saMyamamAM apramAda ullasita thAya, paraMtu mohathI mUDha jIva saMsAranA vAstavika svarUpanuM te rIte bhAvana karIne saMsAranA paribhramaNanA duHkhothI nirveda pAmato nathI ane pramAdane vaza prApta thayelA deha saMbaMdhI saMsAranA kAryamAM udyamazIla rahe che, saMsAranI A viSamatA che. I|197 // avataraNikA :~i avataraNikArtha : vaLI saMsArI jIvo du:khathI viDaMbanA karAyA, tene spaSTa karavA mATe bdhithI batAve che gAthA : nahadaMtamaMsakesa'TThiesu jIveNa vippamukkesu / tesu vi havejja kailAsamerugirisannibhA kUDA / / 198 / / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-198-199 gAthArtha H jIvathI mukAyelA nakha-dAMta-mAMsa-keza-hADakAMo, teo vaDe paNa kailAsa-meruparvata jeTalA phUTo thAya. 19855 TIkA H nahadantamaMsakesaTThiesu tti tRtIyArthe saptamI, tatazca yAni nakha - danta-mAMsa - kezAsthIni jIvena vipramuktAnyanAdau bhave tairapi piNDitairiti zeSaH, kiM ? bhaveyuH kailAzamerugirisannibhA mahAparvatatulyA ityarthaH kUTAH stUpA iti / / 198 / / TIkArtha H ..... naha * kRti / / nakha-dAMta-mAMsa-keza-hADakAM tRtIyAnA arthamAM saptamI che ane tethI je jIvathI mukAyelA nakha, dAMta, mAMsa, keza, hADakAM, anAdi bhavamAM ekaThAM karAyelAM teo vaDe zuM ? ethI kahe che kailAsa-merugiri jevaDA=moTA parvato jevaDA, phUTo=stUpo, thAya. 198 - bhAvArtha : saMsAramAM paribhramaNa karatA jIve anaMtAM zarIro mUkyAM, te zarIranA nakha-dAMta Adi avayavo ekaThA ka2vAmAM Ave to meruparvata jevA ghaNA stUpo thAya arthAt tenAthI paNa anaMtaguNA nakha AdinA pudgalone prApta karIne jIve tyAga karyA che, tethI saMsAramAM prApta thatA zarIranuM svarUpa sUkSma buddhithI bhAvana karavuM joIe ane kaI rIte saMsArano uccheda thAya, jethI A duHkhanI paraMparA prApta thAya nahi, ema gaMbhIratApUrvaka samAlocana karavuM joIe. II198 avataraNikA : tathA avataraNikArya : ane jIve anya keTalAM duHkho bhogavyAM che, te batAvatAM kahe che gAthA : - himavaMtamalayamaMdaradIvodahidharaNisarisarAsIo / ahiyaro AhAro, chuhieNAhArio hojjA / / 199 / / gAthArtha H sudhita jIva vaDe himavaMta-malaya-maMdara-dvIpa-udadhi-pRthvI jevA rAzithI adhikatara AhAra bhakSaNa karAyelo thAya. II199 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-199-200 315 TIkA : himavAMzca malayazca mandarazca dvIpAzca udadhayazca dharaNyazca dharmAdyA iti samAsaH, AhArasyAtibahutvakhyApako himavadAdInAM pRthaga nirdezaH tatsadRzAzca te rAzayazceti karmadhArayastatastebhyo'dhikataraH samargalatara AhAro'zanAdiH kSudhitena bubhukSitenAhArito bhakSito bhavediti / / 199 / / TIkArya - divazva ... mahiri II himavAna, malaya ane aMdara ane dvIpo, samudro ane pRthvIo=dharmA Adi pRthvIo e prakAre samAsa che, AhAranA atibadutvano khyApaka himavad Adino pRtha... nirdeza che ane tenA sadaza te rAzio che, e pramANe karmadhAraya samAsa che. tenAthI adhikatara AhAra=azalAdi, kSadhita jIva vaDe bhakSaNa karAyelo thAya. II199o. bhAvArtha : saMsArI jIva dareka bhavamAM AhArasaMjJAne vaza AhAra kare che, chatAM kyAreya tRptine pAmato nathI. AthI jIve anaMtA bhavomAM himavaMta parvata AdithI adhikatara AhAra grahaNa karyo che, chatAM AhAranI lAlasA zAMta thatI nathI, mATe pharI dehanI prApti na thAya te rIte tapa-saMyamamAM udyama karIne sudhAnI vedanAthI zAMti pAmavA yatna karavo joIe. ll19tA. avataraNikA : tathA avataraNikArya : ane saMsAranA nirvedanuM anya kAraNa batAve che - gAthA : jaM NeNa jalaM pIyaM, dhammAyavajagaDieNa taM pi ihaM / sabvesu vi agaDatalAyanaIsamuddesu na vi hojjA / / 200 / / gAthArtha : grIkha AtapathI abhibhUta evA AnA vaDe=jIva vaDe, je pANI pivAyuM te ahIM sarva paNa kUvA-taLAva-nadI-samudromAM na ja hoya. l20oll TIkA : yadanena jIvena jalaM pItaM, 'ghammAyavajagaDieNaM'ti grISmAtapAbhibhUtenetyarthaH tadapi jalam ihaloke sarveSvapi avaTataDAganadIsamudreSu nApi naiva bhavediti / / 200 / / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-200-201 TIkArya : vana ... matiti | grISma AtapathI abhibhUta evA A jIva vaDe je jala pivAyuM, te paNa jala ahIM lokamAM sarva paNa kUvA-taLAva-nadI-samudramAM na ja hoya. ll200|| bhAvArtha : saMsAravartI je kAMI kUvA AdithI mAMDIne svayaMbhUramaNa samudra sudhInA samudramAM pANI che, tenAthI paNa adhika pANI Ave aneka vakhata pIdhuM che, to paNa tenI jaLaviSayaka tRSA zAMta thatI nathI ane tRSAnuM bIja dehano saMbaMdha che ane dehanA saMbaMdhanuM bIja rAga-dveSa che, tenA ucchedano vyApAra tapasaMyama che, e prakAre bhAvana karIne kalyANanA arthI jIve tapa-saMyamamAM sUkSma buddhipUrvaka udyama karavo joIe. jethI saMsAranA paribhramaNarUpa duHkhonI viDaMbanAthI AtmAnuM rakSaNa thAya. 200II avataraNikA : tathA avataraNitArtha :ane anya paNa saMsAranA paribhramaNanuM duHkha batAvavA mATe kahe che - gAthA : pIyaM thaNayacchIraM, sAgarasalilAo hojja bahuyayaraM / saMsArammi aNaMte, mAUNaM annamanANaM / / 201 / / gAthArtha : anaMta saMsAramAM anya anya mAtAonA stananuM pivAyeluM dUdha sAgaranA pANIthI bahukAra thAya. ra01II TIkA : pItaM stanA eva stanakAsteSAM kSIraM dugdhaM, tat kiM ? sAgarasalilAt samudrapAnIyAd bahutaramadhikataraM bhavet syAt kva ?, saMsAre'nante'nupalabdhaprAgbhave ityarthaH / mAtRNAM jananInAm anyAnyAsAm parAparajanmabhAvinInAmiti // 201 / / TIkArya : pIta bhAvinInAmiti | AtA ja stanakA teonuM dUdha pivAyuM, te zuM ? ethI kahe che - sAgaranA pANIthI=samudranA pANIthI, bahutara=adhikatara, thAya, kyAM thAya ? anaMta saMsAramAM= Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-201-202 317 tathI prApta thayo prathama bhava jemAM evA saMsAramAM avya-anya mAtAonA=para-apara janmamAM thanArI mAtAonA stananuM pivAyeluM dUdha bahutara thAya ema avaya che. ra01 bhAvArtha :saMsAranuM vAstavika svarUpa upasthita karAvavA mATe kahe che - saMsAramAM bhamatA jIvane anaMtI mAtAo prApta thaI che, te mAtAonA stananuM dUdha jIva vaDe pivAyuM te samudranA pANIthI paNa adhika thAya che, topaNa jIva tRpta thato nathI ane saMsAranA paribhramaNanA duHkhothI nirveda pAmato nathI, mATe nipuNa prajJApUrvaka saMsAranA svarUpanuM bhAvana karIne saMsAranA uccheda mATe yatna karavo joIe. l201aaaa avataraNikA : tathA avataraNitArtha : ane - gAthA - pattA ya kAmabhogA, kAlamaNaMtaM ihaM sauvabhogA / apuvvaM piva manai, taha vi ya jIvo maNe sokkhaM // 202 / / gAthArtha - upabhoga sahita evA kAmabhogo ahIM=saMsAramAM, anaMtakALa prApta karAyA, topaNa jIva manamAM apUrvanI jema sukhane mAne che. ll20I TIkA : prAptA labdhAH, cazabdaH pUrvoktasamuccaye, kAmyanta iti kAmAH zabdAdayasta eva bhogAste kAlamanantaM devAdibhaveSu iha loke te ca prAptA'pi kArpaNyAdinAkAraNenAnupabhogAH syurata evAhasaha upabhogenAnubhavena varttanta iti sopabhogAH, apUrvamiva prAgadRSTamiva manyate Akalayati tathApi ca jIvo manasi hRdaye saukhyaM vaiSayikamiti / / 202 / / TIkArya : prApta ... vaiSayiti zabda pUrvoktanA samuccayamAM che, kAmanA karAya te kAma zabdAdi te ja bhogo che, te=bhogAdi anaMtakALa ahIM=lokamAM, devAdi bhavomAM prApta karAyA che. te prApta Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-202-203 karAyelA paNa kArpagya Adi kAraNathI nahi bhogavAyelA thAya. ethI kahe che - upabhoga sahita= anubhava sahita varte ethI sopabhogA, kAmo che, topaNa jIva manamAM vaiSayika sukhane apUrvatI jema=pUrvamAM nahi joyelAnI jema, jANe che. ra0rA bhAvArtha : saMsAramAM bhamatA jIvane zarIra sAthe gADha saMbaMdha che, tethI sukhano arthI jIva je bhavamAM je zarIra maLe, te zarIranA baLathI sukhanA upAyabhUta kAmajogone prApta kare che ane te kAmabhogo jIve anaMtI vakhata prApta karyA che; kema ke kALa anaMto che. tethI anaMtakALamAM durgati AdimAM jAya che, tema jIva kyAreka kyAreka deva-manuSyagatine paNa pAme che, tyAre bhogone prApta kare che ane anaMtakALamAM te devAdi bhavo paNa anaMtI vakhata prApta thayelA ane te sarvano upabhoga anaMtI vakhata karyo, topaNa jIva saMsAranA vAstavika svarUpane joto nathI. tethI vartamAna bhavamAM prApta thayelA bhogone apUrvanI jema mAne che. vastutaH saMsAranA ucchedanA kAraNabhUta tapa-saMyama ane tapa-saMyamane batAvanAra bhagavAnanAM vacanonuM sUkSma rahasya jIvane kyAreya prApta thatuM nathI. AthI ja saMsAranuM paribhramaNa atyAra sudhI vidyamAna che, chatAM mohathI mUDha mativALA jIvo sattAstronA paramArthane apUrvarUpe jotA nathI, paraMtu prApta thayelA vaiSayika sukhane apUrvarUpe jue che. AthI saMsAranA paribhramaNanAM duHkhothI nirvedane pAmatA nathI. 20zA avataraNikA :sarva avataraNikArya : ane bIjuM=saMsArI jIvonI mUDhatAnuM svarUpa bIjA prakAre batAve che - gAthA - jANai ya jahA bhogiDDisaMpayA savvameva dhammaphalaM / tahavi daDhamUDhahiyao, pAve kamme jaNo ramai / / 203 / / gAthArtha : je pramANe bhogI RddhinI prApti sarva ja dharmanuM phaLa jANe che, topaNa daDha mUDha hRdayavALo jIva pApakarmamAM rame che. ll203 TIkA : jAnAti vikalpate cazabdAt pazyati sAkSAdyathA bhogAH zabdAdayaH, teSAmRddhirutkarSastasyA sampat sampattirutkRSTaviSayasamprAptirityarthaH, yadi vA kimanena ? sarvameva yacchubhamupalabhyate Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA 203-204 sugurusamparkAdi taddharmaphalaM, tathApi jAnannapi dRDhamUDhahRdayaH gADhaM viparyastacittaH san pApe karmaNi nano ramata kRti / / 20 / / TIkArtha H jAnAti ramata kRti / / jANe che=vikalpa kare che, ca zabdathI sAkSAt jue che, je pramANe bhogo zabdAdi teonI Rddhi=utkarSa, tenI=bhogAdi RddhinI, saMpatti=utkRSTa viSayanI saMprApti dharmanuM phaLa che ema jANe che e pramANe anvaya che. athavA AvA vaDe zuM? ethI kahe che sarva ja je zubha suguruno saMparka Adi prApta thAya che, te dharmanuM phaLa che, topaNa=jANato paNa, dRDha mUDha hRdayavALo=gADha viparyasta cittavALo chato, jana pApakarmamAM rame che. II203 / / bhAvArtha - jeone kaMIka vicArazakti pragaTI che, teo saMsAramAM bhoganI RddhinI prApti thAya che ane sadguruno saMparka Adi je zubha prApta thAya che, te dharmanuM phaLa che tema jANe che ane sAkSAt jue paNa che; kema ke dharma karIne jIvo devagatimAM gayA che tevuM tIrthaMkaronA astitvakALamAM pratyakSathI dekhAtuM hoya che ane koIka rIte dharma karIne devagatimAM gayA che, teo paNa pUrvamAM meM dharma karelo che, tenuM A phaLa che, tema jotA hoya che, Ama chatAM dRDha mUDha hRdayavALA jIvo pApakarmamAM ja ramatA hoya che, AthI ja devabhavamAM gayA pachI anyanI adhika saMpatti joIne pote hIna saMpatti pAmyA, tenuM kAraNa pUrvabhavamAM karelo pramAda che. tema vicArIne potAne prApta thayelI saMpattinA kAraNarUpe dharma che, tema jANavA chatAM jeone viSayamAM gADha mUrchA che, te jIvo pApamAM ramanArA che, paraMtu saMsAranA ucchedanA upAyane abhimukha thatA nathI, A prakAre bhAvana karIne saMsAranA paribhramaNathI ane saMsAranA paribhramaNanA kA2NIbhUta mUDha matithI AtmAnuM rakSaNa karavA yatna karatA nathI. tethI kalyANanI paraMparA prApta karatA nathI. II203|| avataraNikA :jji avataraNikArya : vaLI saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa anya mUDhatAne bdhithI batAve che gAthA: - jANijjai ciMtijjai, jammajarAmaraNasaMbhavaM dukkhaM / na ya visaesu virajjai, aho subaddho kavaDagaMThI / / 204 / / Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-204 gAthArtha : janma-jarA-maraNathI thayeluM duHkha jaNAya che, ciMtavana karAya che, aho subaddha kapaTagraMthi jIva viSayomAM virAma pAmato nathI ja. Il204il. TIkA - jJAyate gurUpadezAdinA budhyate cintyate punaH punarmanasi sthApyate kiM tadityAha-yaduta janmajarAmaraNasambhavaM duHkhaM viSayasaGgAd bhavatIti zeSaH, na ca naiva viSayebhyaH zabdAdibhyaH paJcamyarthe saptamI virajyate viraktairbhUyate janairiti gamyate / aho ! iti vismaye subaddhaH suniyantrito durmocakatvAt kapaTagranthirmoharUpastathA coktaM vivicya bAdhAH prabhavanti yatra, na tatra mithyAmatayazcaranti / saMsAramohastvayamanya eva, digmohavattattvadhiyA sahAste / / 204 / / TIkArya : rAvate . sadAtte | jaNAya che=guru upadezAdithI jaNAya che, ciMtana karAya che pharI pharI manamAM sthApana karAya che, zuM te manamAM sthApana karAya che ? ethI kahe che - te vatathI batAve che - janma-jarA-maraNathI thanAruM duHkha viSayanA saMgathI thAya che ane zabdAdi viSayothI subaddha kapaTagraMthi jIva virakta thato nathI, viSapu zabdamAM paMcamInA arthamAM saptamI che, gadA zabda vismaya arthamAM che, subaddha suniyaMtrita; kema ke duHkhe karIne mUkavApaNuM che, kapaTagraMthi moharUpa che ane te pramANe kahevAyuM che - vibhAga karIne jyAM bAdhAo utpanna thAya che, tyAM mithyAmativALA caratA nathI, saMsArano moha vaLI A anya ja che, tattvabuddhinI sAthe digbohanI jema rahe che. ra04mAM bhAvArtha : saMsArI jIvo mAtra vartamAnamAM dekhAtA padArthone jonArA che, mArA mRtyu pachI zuM ? teno vicAra mAtra paNa karatA nathI, chatAM koIka yogya jIvane guru upadezAdi prApta thAya tyAre tene bodha thAya che ke viSayonA saMgathI navA janmanI prApti thAya che; kema ke saMgathI navA bhavanI prAptinA kAraNabhUta karmo baMdhAya che. tethI jyAM sudhI viSayo pratye saMgano pariNAma che, tyAM sudhI mane janma-jarA-maraNathI thanAruM duHkha avazya prApta thaze. Ama jANIne vAraMvAra tenuM ciMtavana paNa kare che, topaNa anAdikALathI viSayomAM suniyaMtrita evo moharU5 graMthivALo jIva viSayothI virakta thato nathI. tethI e phalita thAya ke zAstraadhyayanathI ke gurunA upadezathI jeone tattva yathArtha dekhAya che, tevA paNa jIvomAM jyAM sudhI moha ApAdaka karmo pracura varte che, tyAM sudhI sarva anarthonA bIjabhUta viSayomAM virakta bhAva thato nathI. tethI vivekI jIvone paNa viSayono tyAga duSkara duSkara che. ll204TI Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-205. 321 avataraNikA :tathA- avataraNikArya : ane anya jIvo duHkhathI nirveda pAmatA nathI. te batAve che - gAthA : jANai ya jaha marijjai amaraMtaM pi hu jarA viNAsei / na ya ubviggo loo, aho rahassaM sunimmAyaM / / 205 / / gAthArtha : jANe che ja je pramANe marAya che, nahi maratAne paNa jarA vinAza kare che, loka udvigna thato nathI ja, aho sunirmita rahasya tame juo. /ra0pA TIkA : jAnAtyeva yathA mriyate'mriyamANamapi ca jarA vayohAnirUpA vinAzayati valIpalitAGgabhaGgAdinA visaMsthulayati, na ca naiva udvigno loko bhavabhayavirahAdaho ! iti vivekinAmAmantraNe pazyata yUyaM rahasyaM guhyaM 'sunimmAya'ti sunirmitaM durbhedamityarthaH / / 205 / / TIkArya : nAnAva ..... turkemisyartha. | jANe che ja=saMsArI jIva jANe che ja, je pramANe marAya che, nahi maratAne paNa jarA vinAza kare che-vayanI hAnirUpa jarA valI-palita-aMgabhaMgAdi dvArA jIvane visaMsthala kare che, loka udvigna thato nathI ja; kema ke bhavanA bhayano viraha che, aho, e vivekIone AmaMtraNamAM che, tame juo, sunirmita durbheda rahasyane=guhyane tame juo. ra0pA bhAvArtha : saMsArI jIvone pratyakSa che ke badhA mare che tema huM paNa eka divasa avazya marIza ane nahi maratA paNa saMsArI jIvone jarA vinAza kare che. tethI pUrvamAM suMdara dekhAto deha aneka prakAranI viparIta avasthAne pAmIne jIvane vihvaLa kare che. A sarva dekhAtuM hovA chatAM jarAthI rakSaNa karavA mATe saMsArI jIvo zakya bAhya yatna kare che, paraMtu A bhavabhramaNa jIva mATe saMtrAsa che, tema vicArIne bhavathI udvegavALA thatA nathI, e ja batAve che ke jIvamAM mUDhatA ApAdaka evuM koIka prabaLa karma che, jethI bhavathI viSama sthiti pratyakSa jovA chatAM jIvo bhavanA ucchedano vicAra karatA nathI. A prakAranuM sunirmANa thayeluM guhya rahasya che, te vivekI puruSo tame juo. jethI saMsAranI A sthiti joIne saMsAranI viDaMbanAthI potAnuM rakSaNa karavAne anukULa mArgAnusArI buddhi pragaTe. 20pA Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-206 avataraNikA : tathAdiavataraNiyArtha: te A pramANekapUrvagAthAmAM kahyuM ke sunirmita rahasya A che ke loko A rIte mRtyu pAme che, te jovA chatAM udvega pAmatA nathI. te kathanane tathAthiI batAve che - gAthA : dupayaM cauppayaM bahupayaM ca apayaM samiddhamahaNaM vA / aNavakae vi kayaMto, harai hayAso aparitaMto / / 206 / / gAthArtha : anapakRta hote chate paNa kRtAMta dvipadane-catuSpadane-bahupadane-apadane-samRddhane-adhanane=daridrane, haraNa kare cheprANathI vinAza kare che, haNAyelI AzAvALo jIva gayelA zramavALo che. ra01I. TIkA : dvipadaM narAdikaM, catuSpadaM gavAdikaM, bahupadaM bhramarAdi, apadaM sarpAdi, samRddhamIzvaram, adhanaM daridra, vAzabdAt paNDitamUrkhAdigrahaH / kimityAha-anapakRte'pyapakArAbhAve'pi kRtAntaH svAyukakSayalakSaNo harati prANebhyazcyAvayatItyartho, hatAza ityAkrozavacanamaparitrAnto vigatazrama rUti pAraddA TIkArca - parva ... rati 1 dvipada manuSya Adi, catuSpada gAya Adi ane bahupada bhramara Adi, apada sarpa Adi, samRddha Izvara=dhanavALo, adhara=daridra, vA zabdathI paMDita-mUrkha AdinuM grahaNa che, te sarvane zuM ? ethI kahe che - apakRta hote chate paNa=apakArano abhAva hovA chatAM paNa, kRtAMta potAnA AyuSyanA kSayarUpa yamarAja, prANothI yuta kare che. ethI hatAza thayelo jIva aparitrAMta cheHvigata zramavALo che arthAt kRtAMtathI rakSaNa karavA mATe hatAza thayelo jIva koI prayatna karI zakato nathI. 206 bhAvArtha jIvo viSaya pratye saMzleSanA pariNAmavALA che, tethI saMzleSane anusAra te te bhavanA AyuSyane bAMdhe che ane te AyuSyakSaya e ja yamarAja che. jIve teno koI apakAra karyo na hoya topaNa badhAnA prANono nAza kare che. A prakAranI saMsAranI sunizcita vyavasthA che ane AyuSyakSayathI potAnuM rakSaNa karavA Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 gAthA 206-200 323 mATe jIva hajAro, kroDo yatna kare topaNa hatAza thayelo jIva gayelA zramavALo che arthAt tenA rakSaNa mATe koI yatna karI zakato nathI. Ama bhAvana karIne jeo viSayothI virakta thAya che, jenA kAraNe sarvatra asaMga pariNAmane prApta kare che, teo ja navA AyuSyanA baMdhanA anarthane prApta karatA nathI. jethI AyuSyakSayanA anartharUpa maraNanI viDaMbanA prApta thAya, te sivAya AyuSyakSayarUpa kRtAMtathI potAnuM rakSaNa koI karI zake tema nathI, chatAM anaMta maraNonAM du:khothI jIva nirveda pAmato nathI, AthI saMsAranA kSaya mATe udyama karavA samartha banato nathI. II206nA avataraNikA : anyacca avataraNikArya :- - ane bIjuM=vaLI jIva duHkhothI nirveda pAmato nathI. te bIjI rIte batAve che gAthA = na ya najjai so diyaho, mariyavvaM cA'vaseNa savveNa / AsApAsaparaddho, na karei ya jaM hiyaM vajjho / 207 / / gAthArtha H te divasa jaNAto nathI ja ane avazathI sarvae maravuM paDaze, AzApAzanA kroDa karAyA che jenA vaDe evo vadhya jIva=prApta thayelA bhavamAM aneka prakAranA manorathane vaza thayelo jIva, je hita che tene karato nathI. II207II TIkA - na ca naiva jJAyate sa divaso yatra mariSyata iti zeSaH, athavA marttavyameva, cazabdo avadhAraNeSazena parAyattena sarveNa jantunA, evamapi sthite 'AsApAsaparaddho' manorathapAzakroDIkRto na karotyeva yadanuSThAnaM hitaM pathyamAtmano vadhya iva vadhyaH sadA kRtAntamukhAntarvartitvAditi / / 207 / / TIkArya - na ca mullAntarvatitvAvitti / / te divasa jaNAto nathI ja, jemAM pote maraze ane avazya maravAnuM che, ca zabda avadhAraNamAM che, kaI rIte maravAnuM che ? ethI kahe che sarva jaMtu vaDe avazathI=parAdhInapaNAthI, maravAnuM che, A pramANe sthita hote chate paNa=kyAre mRtyu thaze ? tenuM jJAna nathI, paNa avazya maravAnuM che, e pramANe sthita hote chate, AzApAzathI - Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-207-208 parAdha manorathanA pAzathI gherAyelo jIva, je hita anuSThAna che, te karato nathI ja=AtmAnA pathyane karato nathI ja, kevo jIva karato nathI ? te kahe che - vadhya jevo vadhya jIva karato nathI; kema ke haMmezAM kRtAntanA mukhanI aMtatipaNuM che. 207 bhAvArtha : saMsAranA vAstavika svarUpanuM nirmaLa dRSTithI avalokana thAya, te mATe mahAtmA sarvane anubhavasiddha vastu upadeza dvArA spaSTa kare che - sarva jIvane avazya paravazathI maravAnuM che, paraMtu kayA divase mRtyu thaze ? tenuM jJAna nathI. A rIte svaanubhavathI jene pratyakSa dekhAtuM hoya te jIva to haMmezAM potAnA AtmAnuM je hita hoya tevuM anuSThAna kare, paraMtu saMsArI jIvo viSayomAM mUDha che, tethI pratyakSathI A prakAre dekhAya che, topaNa hajI mRtyu nathI AvyuM to kaMIka bhogasAmagrI ekaThI karuM, kaMIka dhanasaMcaya karuM ityAdi manorathanA pAzathI gherAyelA hoya che. paramArthathI kRtAntanA mukhamAM hovAnA kAraNe vadhya che, to paNa prApta thayelA manuSyabhavamAM AtmAne mATe je pathya anuSThAna che, tene karatA nathI, paraMtu viSayane paravaza thaIne anaMta maraNonI paraMparAnA kAraNane seve che ane tatkAla prApta viSayomAM manuSyajanmane niSphaLa kare che. l20LA avataraNikA : tathA caahavataraNikArca - ane te rIte kahe che=je rIte saMsAranuM vAstavika svarUpa che, te batAvIne AtmAnuM hita karavAno ullAsa thAya te rIte kahe che - gAthA - saMjharAgajalabubbuovame, jIvie ya jalabiMducaMcale / jovaNe ya naIvegasannibhe, pAvajIva ! kimiyaM na bujjhase / / 208 / / gAthArtha : saMdhyAno rAga ane jalanA parapoTA jevuM jIvita hote chate ane jalabiMdu jevuM caMcaLa yauvana hote chate ane nadInA vega jevo dravyano saMcaya hote chate he pApI jIva ! zuM A prakAre bodha pAmato nathI ? Il208II Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-208 325 TIkA : saJjhA ityAdirUpakaM sandhyArAgazca jalabudbudazceti dvandvastAbhyAmupamA yasya tasminevaMvidhe jIvite AyuSi sati cazabdo vyavahitasambandhaH, jalabinducaJcale ca kuzAgrAdilagnajalavaccapale vetyarthaH / upamAtrayAbhidhAnamatitaralatAdarzanArthaM, yauvane tAruNye cazabdAd dravyanicayAdau ca nadIvegasannibhe sarijjavatulye sati he pApajIva ! durAtman kimidaM na budhyase pazyannapIti / / 208 / / TIkArya : sA .... pazyannapati | saMdhyAno rAga ane jalato parapoTo e prakAre dvanda samAsa che, te bo dvArA upamA che jene te AvA prakAranuM jIvita hote chate=AyuSya hote chate, zabda vyavahita saMbaMdhavALo che ane pANInA biMdu jevuM caMcala yauvana hote chate kuzanA agra bhAge rahelA pANInA TIpA jevuM capala yauvana hote chate, upamAtrayanuM kathata=saMdhyAnA raMga, jalato parapoTo ane jalanuM biMdu e traNa upamA jIvita ane yauvananI ati taralatA batAvavA mATe che, 4 zabdathI dhanano samUha Adi nadInA vega jevA hote chate he pApajIva=durAtmA, Ane joto paNa tuM zuM bodha pAmato nathI. I208II - bhAvArtha saMdhyAkALano samaya jonArane suMdara jaNAya che, paraMtu te saMdhyAnA raMgo parimita samaya mATe hoya che. thoDI vAramAM aMdhakAra phelAya che, tema potAnuM jIvita game teTaluM dIrgha hoya topaNa anaMtakALamAM saMdhyAnA raMgonI kSaNa jeTaluM alpa dekhAya che; anaMtakALanI apekSAe so varSa nahi, kroDo varSa paNa saMdhyAnA raMga tulya alpa che. vaLI pANImAM parapoTA thAya che, te kSaNamAM nAza pAme che, tema te te bhavanA AyuSyarUpI parapoTo kSaNamAM nAza pAme che, tethI jIvanuM AyuSya ghaNuM dIrgha hoya topaNa anaMtakALanI apekSAe pANInA parapoTA jevuM alpakAlIna che. vaLI yauvana jalanA biMdu jevuM caMcaLa che arthAt ghAsanA agra bhAgamAM lAgeluM pANInuM biMdu kSaNamAM sukAI jAya che, tema kSaNamAM yauvana pUrNa thAya che ane vRddhAvasthA prApta thAya che. vaLI saMsArI jIvo sukhI thavA mATe dhanano saMcaya kare che, te paNa nadInA vega jevo che. jemAM pANIno vega kSaNamAM nAza pAme che, tema puNyanA sahakArathI zrama karIne prApta karelo dhanano samUha, jevuM puNya samApta thAya ke tarata cAlyo jAya che. A prakAre sarva vastu atyaMta asthira che. Ama jovA chatAM asthira jIvita, asthira yauvana ane asthira dhanasaMcayamAM AsthA karIne pApI jIva kema bodha pAmato nathI ? vastutaH potAno AtmA zAzvata hovAthI sthira che. AtmAnI aMtaraMga guNasaMpatti sthira che, tene prApta karavA mATe jIve sadA udyama karavo joIe, jethI prApta thayelo bhava AtmAnA hitanuM kAraNa bane, paraMtu mUDha jIva zAzvata AtmAnI ciMtA karato nathI, bhavamAM prApta thayelA vaiSayika sukhamAM vyagra rahe che, mATe he Atman ! tuM bodha pAma, e prakAre upadeza Ape che. 208 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-209 avataraNikA : iha cAbodho viparyAsarUpaH sa ca prAyeNa gADhataraH kAmAd bhavati tathA caahavataraNitArtha - ane ahIM potAnA AtmAnA hita viSayaka, abodha viparyAsarUpa che ane te=viparyAsa prAya kAmathI gADhatara thAya che=kAmanA sevanathI gADha thAya che ane te rIte kahe che - gAthA : ___ jaM jaM najjai asuI, lajjijjai kucchaNijjameyaM ti / taM taM maggai aMgaM, navari aNaMgo ttha paDikUlo / / 209 / / gAthArtha : je je azuci jaNAya che, kutsita A che, jethI karIne lajjA pamAya che, te te aMganetrastrInA aMgane, ahIM pratikULa evo kAmadeva kevaLa Icche che. l209ll TIkA - __ yadyaditi vIpsayA sarvasaGgrahamAha-jJAyate bAlairapi yadutAzuci azuddhaM lajyate yena ca kutsanIyametaditi kRtvA taM taM maggaitti mRgayate abhilaSatyaGgaM yoSijjaghanavivarAdikamavayavaM, navaraM kevalamanaGgo madanastasyaiva tatprArthanahetutvAt puruSAt pArthakyena kartRtvamatra loke pratikUlo gADhaviparyayarUpatvAt pratiloma iti / uktaM cayallajjanIyamatigopyamadarzanIyaM, bIbhatsamulbaNamalAvilapUtigandhi / tadyAcate'Ggamiha kAmakRmistadevaM, kiM vA dunoti na manobhavavAmatA sA / / 1 / / / / 209 / / TIkArya : yati vAta sA vat r e pramANe vIsAthI sarva saMgrahane kahe che. bAlo vaDe paNa jaNAya che, zuM jaNAya che te catuta thI kahe che - azuci-azuddha ane jenA vaDe=je azuci vaDe, A kutsita che, jethI karIne lajjA pamAya che, te te aMganetrastrIonA jaghana-vivara Adi avayava rUpa aMga tene, kevala anaMga=kAma, abhilASa kare che, tenuM ja=kAmanuM ja, tenI prArthanAnuM hetupaNuM hovAthI=strInA aMganI IcchAnuM hetupaNuM hovAthI, puruSathI pRthaphapaNA vaDe kartutva che. ahIM= lokamAM, pratikULa evo avaMga=kAma, te te aMgane Icche che, ema avaya che, gADha viparyayarUpapaNuM hovAthI kAma pratiloma che ane e pramANe kahevAyuM che - je lajjanIya che, ati gopya che, adarzanIya che, bIbhatsa che, prabaLa malathI yukta pUtigaMdhavALuM che, te Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-209-210 327 aMgane ahIM=saMsAramAM, kAmarUpI kIDo yAcanA kare che, te kAraNathI A rIte=AvA kutsita aMgane Icche che e rIte, kema dubhAto nathI ? te manobhavanI vakratA che. 209 bhAvArtha : saMsAramAM jIvone Atmahita choDIne pudgalamAM pravRtti karAve tevo viparyAsarUpa abodha prAyaH kAmanA udayathI thAya che, tethI tenuM kutsita svarUpa batAvIne AtmAne jAgRta karavA mATe anuzAsana ApatAM kahe che - zarIranI azuci sarva jANI zake che ane A kutsita che, ema jANIne badhAne lajjA Ave che, tevAM paNa strIonAM aMgone AtmAmAM vartato AtmAne pratikULa evo kAma icche che, e ja batAve che ke AtmAmAM viparyAsa karAvanAra A kAma che; kema ke je pratyakSathI atyaMta kutsita jaNAya che, tenA pratye paNa jIvane kutsitatAne badale sukhanI buddhi thAya che. tethI vAstavikatAno vicAra karyA vagara mUDha thaIne anyanAM kutsita aMgo sAthe ceSTA karIne AnaMda levAno yatna kare che. vastutaH AtmAmAM tevo mUDhatA ApAdaka vedano udaya na hoya to kyAreya tevo bhAva thAya nahi te pratyakSa siddha padArtha che, chatAM vyApaka rIte A jagata kAmathI mUDha thaIne potAno prApta thayelo bhava niSphaLa kare che. A rIte padArthanA vAstavika svarUpanuM bhAvana karIne AtmAne anuzAsana ApavuM joIe, jethI mUDhatAno parihAra thAya ane zAzvata AtmAnA hita mATe zuM ucita che, enA kartavyanuM bhAna thAya. l209 avataraNikA : tathA avataraNikArca - ane anya prakAranI kAmanI viDaMbanA kevI che ? te batAve che - gAthA - savvagahANaM pabhavo, mahAgaho savvadosapAyaTTI / kAmaggaho durappA, jeNa'bhibhUyaM jagaM savvaM / / 210 / / gAthArtha : sarva grahonuM utpattisthAna sarva doSono pravartaka durAtmA evo kAmagRha mahAgraha che, jenAthI sarva jagata vaza karAyuM che. ra10II TIkA :sarvagrahANAM samastonmAdAnAM, prabhava-utpattisthAnaM, mahAgraho bRhadunmAdaH, 'savvadosapAyaTTi' tti Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-210-211 sarvadoSANAM paradArAkarSaNAdInAM pravartaka ityarthaH ko'sau kAmagraho madanacittabhramaH, durAtmA duSTasvabhAvaH, yenAbhibhUtaM vazIkRtaM jagat sarvamiti / / 210 / / TIkArya : sargha dAkhai ... sarvamiti | sarva grahono prabhAvakajIvamAM pragaTa thatA sarva unmAdonuM utpattisthAna, kAmagraha che, ema avaya che, mahAgraha che=moTo unmAda che, sarva doSono=parastrI AkarSaNAdino, pravartaka sAmagraha che=madanacittano bhrama che, durAtmA che=duSTa svabhAvavALo che, jenA vaDe sarva jagata vaza karAyuM che. para10 || bhAvArtha : saMsAramAM jyAre jIvanA kharAba graho vartatA hoya tyAre jIvane aneka Apattio Ave che. tevI Apattione pragaTa karanArA badhA unmAdarUpI grahonuM utpattisthAna kAma che; kema ke kAmanI icchAvALAne dhanAdinI AvazyakatA rahe che, tethI dhanasaMcayano unmAda thAya che. vaLI kAmano udreka strI sAthe vividha vilAsa karIne AnaMda meLavavA mATe aneka prakAranA lezono udbhava karAve che. tethI jIvamAM sarva unmAdonuM utpattisthAna kAma che; kema ke dhanAdinA unmAda karatA kAmanA unmAdane zAMta karavo atiduSkara che. vaLI sarva doSono pravartaka che; kema ke kAmane vaza parastrIsevana vagere aneka anartho prApta thAya che, vaLI kAmajanya cittano vibhrama duSTa svabhAvavALo che; kema ke cittamAM kutsita vikalpo karAvIne AtmAnI sadA viDaMbanA kare che. jenAthI AkhuM jagata vaza karAyuM che, tenA kAraNe jagatanA jIvo saMsAranA bhramaNathI bahAra nIkaLI zakatA nathI. A prakAre kAmanI viDaMbanAnuM sUkSma buddhipUrvaka bhAvana karIne buddhimAna puruSe kAmanA vikAronuM zamana thAya ane AtmAno avedI svabhAva pragaTa thAya te rIte yatna karavo joIe. ra1nA gAthA : jo sevai kiM lahaI ?, thAmaM hArei dubbalo hoi / pAvei vemaNassaM, dukkhANi ya attadoseNaM / / 211 / / gAthArtha : je kAmane seve che te zuM prApta kare che? arthAt kaMI paNa prApta karato nathI, baLane nAza kare che, durbaLa thAya che, vaimanasyane pAme che, AtmadoSathI duHkhone prApta kare che. ra11] TIkA : yaH sevate bhajate taM kAmaM sa kiM labhate ? tRptyAdikaM na kiJcidityarthaH, kevalaM 'thAma' ti balaM hArayati tatsevanAt tatazca durbalo bhavati, tathA prApnoti vaimanasyaM cittodvegaM, duHkhAni ca kSayavyAdhiprabhRtInyAtmadoSeNa svAparAdhena iti / / 211 / / Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-211-212 TIkArya : yaH sevane ... svApara dhena ti || je kAmane seve che te zuM prApta kare che ? tRpti Adi kaMI prApta karato nathI, kevala thAma=baLane nAza kare che. zenAthI nAza kare che ? ethI kahe che - tenA sevanathI kAmanA sevanathI, nAza kare che ane tethI durbaLa thAya che=zarIranA vIryakSayane kAraNe durbaLa thAya che ane vaimanasyatA=citanA udvega, prApta kare che ane AtmadoSathI svaaparAdhathI, kSaya-vyAdhi vagere duHkhone prApta kare che. l211|| bhAvArtha - anAdithI AtmAmAM sthira thayela vedanA udayathI thatI viDaMbanAne pratyakSa jovA chatAM jIva kAmane seve che, tenAthI tene tRpti Adi kaMI prApta thatuM nathI, paraMtu zarIranuM vIrya nAza pAme che, tethI durbaLa thAya che. atikAmasevanane kAraNe kSINa thayelA zarIravALo haMmezAM cittanA udvegavALo bane che. vaLI kSaya-vyAdhi vagere du:khone prApta kare che, tethI je kAma vartamAna bhavamAM kevaLa anarthakArI che, koI prakAranI svasthatAnuM kAraNa nathI, chatAM mohathI mUDha thayelA jIvo teno parihAra karavA samartha banatA nathI. A prakAre vartamAnamAM thatA kAmanA anarthonuM bhAvana karIne kAmavRttine zAMta karavA yatna karavo joIe. 211 avataraNikA : anyccavataraNikArya : ane bIjuM=bIjI kAmanI zuM vikRti thAya che ? te batAve che - gAthA : jaha kacchulo kacchaM, kaMDuyamANo duhaM muNai sukkhaM / mohAurA maNussA, taha kAmaduhaM suhaM biMti / / 212 / / gAthArtha : je pramANe khaNajanA rogavALo khaNajane karato duHkhane sukha jANe che, te prakAre mohAtura manuSyo kAmarUpa duHkhane sukha kahe che. ll1II TIkA - jaha kacchullo kacchaM ti yathA pAmAvAn pAmAM kaNDUyamAno nakhAdibhirduHkhaM tadupataptirUpaM Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-212-13 manyate saukhyaM, mohAturA madanaviparyAsavihvalA manuSyAH jIvAstathA kAmaduHkhaM sukhaM bruvate svatoSAt paraMbhe thinti pArA TIkArya : nada .... tathati . je pramANe khaNaja rogavALo khaNajad=takhAdithI khaNajane, karato tenI upataptirUpa duHkhane sukha mAne che, mohAtura madananA viparyAsathI vihvaLa manuSyo, te prakAre kAmanA duHkhane svatoSathI sukha kahe che=bIjAne sukha kahe che. ll212aa. bhAvArtha : jema koIne khaNajano roga hoya ane buddhino atyaMta viparyA hoya to khaNavAnI kriyAmAM pote sukhano anubhava kare che tema mAne che, tema kAmane paravaza jIvo spaSTa rIte kAmanI vihvaLatA anubhavAtI hoya topaNa kAmasevananI kriyAne A sukha che, e pramANe bIjAne kahe che; kema ke aMtaraMga vikArane kAraNe te prakAranI kriyAthI tene sukha thAya che. jema dehamAM te prakAranI vikRtine kAraNe paNa thAya che ane te khaNanArane te mIThI lAge che, tema kAmane paravaza jIvone kAma madhura madhura lAge che. A prakAre bhAvana karIne paNa kAmanI vikRti vikRti che, tema sthira karavAthI kAmanA vikAro zAMta thAya che, tethI jIvane nirvikArI avasthA pratye utsAha thAya che, tethI mohano nAza sukhapUrvaka karI zake che. li21zA avataraNikA : teSAM ca yad bhavati tdaahavataraNikArya - teone-pAMca IndriyonA paravaza jIvone, je thAya che, tene kahe che - gAthA - visayavisaM hAlahalaM, visayavisaM ukkaDaM piyaMtANaM / visayavisAinnaM piva, visayavisavisUiyA hoi / / 213 / / gAthArtha : utkaTa vizada viSane pInArAone jema vizada viSanuM ajIrNa thAya che, tema hAlAhala sadha ghAti evA, IndriyonA viSayarUpI viSane pInArAone viSayaviSavisUcikA thAya che. ll13II TIkA : viSayA eva mAraNAtmakatvAt viSaM hAlAhalaM sadyo ghAti, tatpibatAM viSayaviSavisUcikA bhavatIti sambandhaH, kimivetyAha-vizadaviSaM spaSTaviSam utkaTaM tIvra kAlakUTAdikaM pibatAM Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-213-2014 vizadaviSAjIrNamiva prakaTaviSAjaraNamiva mAraNAtmakaM viSaye gocare viSavisUcikA tadajIrNAtirekalakSaNA sA bhavati, kAlakUTAdiviSabhojina iva zabdAdiviSayabhojino'nantasaMsArarUpaM tadvipAkAnmaraNaM prastuvannIcartha iArarUA. TIkArca - viSaya parva ... prakhuvItyartha. 1 viSayo ja mAraNAtmakapaNuM hovAthI viSa, hAlAhala che=sadya ghAti che tatkAla mAranAra che, tene potAne viSayaviSavisUcikA thAya che, e pramANe saMbaMdha che. konI jema ? ethI kahe che - vizada evA viSane spaSTa viSane, utkaTa=tIvra kAlakUTa Adine, pItA puruSane vizadaviSa ajIrNanI jema viSayaviSavisUcikA thAya che, ema avaya che=pragaTa vizvanA ajaraNanI jema mAraNAtmaka viSayamAM viSavisUcikA-tenA ajIrNanA atirekarUpa te arthAt viSavisUcikA thAya che, tenuM tAtparya spaSTa kare che - kAlakUTa Adi viSane khAnArAnI jema zabdAdi viSayone bhogavanArAone anaMta saMsArarUpa tenA vipAkathI maraNa prApta thAya che, e prakArano artha che. para13nA bhAvArtha - jema koI manuSya utkaTa evA kAlakUTa Adi viSanuM pAna kare to tatkAla maraNa pAme che, tema hAlAhala viSayaviSane bhogavanArA saMsArI jIvane temAM jema jema sukhanI buddhi sthira thAya che ane sukhanI buddhino pariNAma jeTalo dRDha thAya che, teTalo viparyAsa thAya che. te daDha viparyAsane kAraNe anaMta saMsAramAM anaMta maraNone prApta kare che. tethI e phalita thAya ke jeo viSayone asAra jANIne viSayothI vimukha vimukhatara thaI rahyA che, chatAM anAdinA saMskArane kAraNe viSayonI atyaMta icchA thAya tyAre kAmanuM kaMIka sevana kare che, topaNa A kAmanA sevananI pravRtti e mArI vikRti che, tema bhAvana karIne tene zithila zithilatara kare che, teo kramasara anaMta maraNanA upadravathI rakSaNa pAmI rahyA che, paraMtu je viSayamAM vRddhivALA che, teone to viSayamAM ja sukhabuddhi che, viSayo vikAra utpanna kare che, tevo bodha thato nathI ane vikArI sukhathI atirikta pAramArthika sukha pratye valaNa thatuM nathI. teone viSayonA vikAro vRddhi pAmIne anaMta saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa bane che. AthI cauda pUrvadhara paNa koIka tevA prakAranA pramAdane vaza rasagArava, RddhigArava ke zAtAgAravane vaza thAya che, tyAre viSayomAM sukhanI buddhine sthira karIne anaMta saMsAra bhame che, tethI viSayo kAlakUTa viSa karatAM paNa adhika kadarthanAnuM kAraNa che. ll13 avataraNikA :ata evAha Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 avataraNikArya : AthI ja kahe che--viSayo kAlakUTa viSa jevA che. AthI ja kahe che gAthA = upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-214 evaM tu paMcahiM AsavehiM rayamAiNittu aNusamayaM / caugaiduhaperaMtaM, aNupariyaTTaMti saMsAre / / 214 // gAthArtha H A rIte ja saMsAramAM pAMca Azravo vaDe dareka samaye rajane grahaNa karIne pachIthI cAra gatinAM duHkhonA anubhavanA prakarSapUrvaka bhame che=jIvo bhramaNa kare che. II214]I TIkA H evameva varNitasthityA paJcabhirAzravatyAtmani saGgalati karma yaiste AzravAstaizcakSurAdibhiH prANAtipAtAdibhirvA kiM ? rajaH pApamAdAya gRhItvA'nusamayaM pratikSaNaM catasRSu gatiSu duHkhAni caturgatiduHkhAni teSAM paryantaH sImA tadanubhavaprakarSo yasminnaTane tat tatheti kriyAvizeSaNam, anuparyaTanti rajograhaNAt pazcAd bhramanti saMsAre bhava iti / / 214 / TIkArya H evameva bhava kRti / / A rIte ja=varNana karAyelI sthitithI=gAthA-213mAM kahyuM ke pAMce IndriyonA viSayo hAlAhala viSa jevA che, e prakAre varNana karAyelI sthitithI, pAMca Azravo vaDe=AtmAmAM karma ekaThAM thAya che jenA vaDe te Azravo te cakSu Adi athavA prANAtipAta Adi pAMca Azravo vaDe, zuM ? ethI kahe che dareka samaye rajane=pApane, grahaNa karIne cAra gatiomAM duHkhone=caturgati duHkhone, teono paryaMta=sImA, tenA anubhavano prakarSa che je aTanamAM te tevA che tene saMsAramAM=bhavamAM, anuparyaTana kare che=karmarUpI rajane grahaNa karIne pachIthI bhame che. 214 // bhAvArtha: ..... - gAthA-213mAM kahyuM e pramANe jeo pAMce indriyonA viSayomAM vRddhivALA che, tevA jIvone indriyonA viSayo ja sArabhUta jaNAya che. temAM sukha che, anyatra sukha nathI. tevo dRDha viparyAsa varte che, tevA jIvo viSayonA sevanarUpa AzravothI athavA prANAtipAtAdi AzravothI satata karmarajane grahaNa kare che ane viSayomAM ativRddhi hovAthI kliSTa karmo bAMdhIne cAra gatinAM duHkhone bhogavatA saMsAramAM bhame che, ethI pAMce indriyanA viSayo jIvane mATe kevaLa vinAzanuM kAraNa che, sukhanuM kAraNa nathI, chatAM viSayone 52vaza thayelA ane temAM ja sukhabuddhine jonArA jIvone saMsAranI sarva prakAranI kadarthanA prApta thAya che. II214 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-215 avataraNikA : tathAhi 333 avataraNikArya : te A pramANe=pAMca Azravo dvArA karma bAMdhIne cAra gatimAM paribhramaNa pAme che, te A pramANe gAthAH savvagaIpakkhaMde, kAhiMti aNaMtae akayapunnA / je ya na suNaMti dhammaM, soUNa ya je pamAyaMti / / 215 / / gAthArtha : ane jeo dharmane sAMbhaLatA nathI ane sAMbhaLIne jeo pramAda kare che, teo nahi karAyelA puNyavALA anaMta evA saMsAramAM sarvagati praskandane=sarva gatimAM gamanane, karaze. II215II TIkA H sarvagatipraskandAn samastagatigamAn kariSyanti anantake'nidhane saMsAra iti gamyate, akRtapuNyAH santaH, ke ? ye ca na zRNvanti dharmaM sarvajJoktaM, zrutvA ca cazabdau samuccayArthI ye pramAdayanti zithilayanIti zya|| TIkArtha H sarva patipraonvAn ... zithilayantIti / / sarvagatinA praskaMdane=sarva gatinA gamanane, anaMta=anidhana evA saMsAramAM, karaze=akRta puNyavALA karaze ane koNa karaze ? ethI kahe che jeo sarvajJa vaDe kahevAyelA dharmane sAMbhaLatA nathI ane sAMbhaLIne jeo pramAda kare che, teo aMta vagaranA saMsAranI sarva gatimAM gamana karaze, ema anvaya che. II215 / / bhAvArtha : jeo pAMce indriyone vaza che ane prANAtipAtAdi pAMce Azravone seve che, teo akRta puNyavALA chatAM aMta vagaranA saMsAramAM sarva gatiomAM paribhramaNa karaze ane jeo bhagavAnanA dharmane sAMbhaLatA nathI ane sAMbhaLIne paNa pramAdamAM paDelA che, teo prANAtipAtAdi karIne cAra gatimAM paribhramaNane ka2ze, mATe sarvajJakathita dharma sAMbhaLavo joIe ane sAMbhaLyA pachI tenA paramArthane jANavA yatna karavo joIe ane zaktine gopavyA vagara sarvajJanA vacanathI AtmAne bhAvita karIne pAMceya indriyonA viSayonA saMzleSathI AtmAnuM rakSaNa karavuM joIe ane zakti anusAra prANAtipAtAdi pAMce Azravono tyAga karavo joIe. jethI saMsAranA paribhramaNathI AtmAnuM rakSaNa thAya. II215 // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-216 avataraNikA : tadeSa prAptadharmANAM zaithilye'pAyo gadito'dhunA tamAdita eva ye na pratipadyante teSAM vizeSato'. paaymtidishnaahavataraNikArya : te A prApta karAyelA dharmavALAonA zaithilyamAM apAya kahevAyo. have tene=dharmane, jeo AdithI ja svIkAratA nathI, teone vizeSathI apAya che, e prakAranA atidezane karatAM kahe che - gAthA : aNusiTThA ya bahuvihaM micchaddiTTI ya je narA ahamA / baddhanikAiyakammA, sugaMti dhammaM na ya kareMti / / 216 / / gAthArtha : bahu prakAre anuzAsana karAyelA je mithyASTi adhama puruSo baMdhAyelA nikAcita karmavALA che, teo dharmane sAMbhaLe che ane karatA nathI. ll16nA TIkA : cazabdo'pizabdArthaH, anuziSTA api dharmadezanayA coditA api, bahuvidhaM nAnArUpaM, mithyAdRSTayazca viparyastabuddhayo ye narAH puruSAH, adhamA nIcAste nitarAM sarvagatipraskandAnanantasaMsAre kariSyantItyarthaH / yato baddhaM svapradezaiH zleSitaM nikAcitamavazyavedyAvasthAM nItaM karma jJAnAvaraNAdi yaiste tathAbhUtAH zRNvanti dharmaM kvacit parAbhiyogAt samavasaraNAdigamane na ca naiva kurvantIti / / 216 / / TIkArya : razof .... QIti | ja zabda ja zabdanA arthavALo che, bahu prakAre=judI judI rIte, anuzAsana karAyelA paNa=dharmadezanAthI preraNA karAyelA paNa, mithyASTio=viparyasta buddhivALA, je adhama puruSo che teo anaMta saMsAramAM sarva gatiomAM gamana karaze, je kAraNathI baddha sva pradezothI zleSita, nikAcita avazya vedha avasthAne prApta karAyelA jJAnAvaraNIya Adi karma che jemanA vaDe te tevA prakAranA jIvo kyAreka paranA abhiyogathI=dAkSiNyathI, samavasaraNa AdimAM gamana thaye chate dharmane sAMbhaLe che, karatA nathI ja. ll216 bhAvArtha : je jIvone gADha kliSTa karmo baMdhAyelAM che te adhama puruSo che ane AtmAnA vAstavika svarUpane jovAmAM viparyasta buddhivALA che, tethI bahu prakAre dharmadezanAthI preraNA karAyelA paNa teone dharma samyapha Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-216-17 335 pariNamana pAmato nathI arthAt teo koIka rIte dharma sAMbhaLe che, topaNa dharmamAM temane ruci thatI nathI, paraMtu temanI ruci bAhya viSayomAM varte che, tethI teo dharma karatA nathI ane kliSTa karmone kAraNe bhogAdimAM saMzleSa pAmIne cAra gationA paribhramaNane prApta karaze. A rIte bhAvana karIne paNa kalyANanA arthI jIve cittane viSayothI vimukha karavA yatna karavo joIe, jethI anaMta saMsAranA paribhramaNanI prApti thAya nahi. I16nA avataraNikA : ye tu kurvanti teSAM gunnmaahavataraNikArya :vaLI jeo dharmane kare che teonA guNane kahe che - gAthA - paMceva ujjhiUNaM, paMceva ya rakkhiUNa bhAveNaM / kammarayavippamukkA, siddhigaimaNuttamaM pattA / / 217 / / gAthArtha : pAMce ya hiMsAdino tyAga karIne, ahiMsAdi pAMronuM bhAvathI rakSaNa karIne karmarajathI mukAyelA jIvo uttama siddhigatine pAmyA. Il217ll TIkA : paJcaiva hiMsAdIni ujjhitvA parityajya, paJcaivAhiMsAprabhRtIni sparzanAdIni vA rakSitvA pratipAlya svagocarebhyo rAgadveSAkaraNena nivartya bhAvAt paramArthataH, kiM ? karmarajovipramuktAH santaH siddhigatiM mokSamanuttamA variSThAM prAptA iti / / 217 / / TIkArya : panthava .... prApta ti | hiMsAdi pAMceyane choDIne, ahiMsA vagere athavA sparzata=sparzanendriya, vagere pAMceyane bhAvathI=paramArthathI, rakSaNa karI=pratipAlana karIne athavA svaviSayothI rAgadveSatA akaraNathI tivartana karIne kamarajathI mukAyelA chatAM anuttama evI mokSagatine zreSTha evI mokSagatine pAmyA. 217 bhAvArtha : jeo sarvajJanA vacanane sAMbhaLIne saMsAranA paribhramaNathI virakta thayA che, teo hiMsA Adi pAMca pApono tyAga kare che ane ahiMsA Adi pAMca mahAvratomAM satata yatna kare che, pAMca indriyonA saMvaramAM Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-217, 218-219 satata yatna kare che ane bhAvathI koI viSayano saMzleSa na thAya te rIte AtmAnA saMvarabhAvanuM rakSaNa kare che. jenAthI teonuM citta vItarAga bhAvanA guNone sparze che. asaMgabhAvane anukULa baLasaMcayavALA thAya che, viSayonA vikAro kSINa kSINatara thAya che. tenA kAraNe karmarajathI mukAyelA evA teo anuttama siddhigatine pAmyA che, tethI saMsAranA upadravathI AtmAnuM rakSaNa icchatA mahAtmAe satata jinavacananuM daDha avalaMbana laIne pAMca mahAvratomAM yatna karavo joIe. jethI pAMceya indriyonA vikAro kSINa kSINatara thAya ane nirvikArI evo potAno AtmA vItarAganA vacanathI bhAvita thaIne vItarAga tulya bane. I21LA avataraNikA - tadidaM saGkSapato muktikAraNamuktamadhunA vistrtstdbhidhitsuraahavataraNitArtha - te A pUrvagAthAmAM kahyuM e, saMkSepathI mokSanuM kAraNa kahevAyuM. have vistArathI tene kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che - gAthA : nANe daMsaNacaraNe, tavasaMjamasamiiguttipacchitte / damaussaggavavAe, davvAiabhiggahe ceva / / 218 / / saddahaNAyaraNAe, niccaM ujjuttaesaNAi Thio / tassa bhavodahitaraNaM, pavvajjAe ya jammaM tu // 219 / / gAthArtha : jJAnamAM, darzana ane sAtrimAM, tapa-saMyama-samiti-gupti-prAyazcittamAM, damana arthAt IndriyonuM damana utsarga ane apavAdamAM, dravyAdi abhigrahamAM, zraddhAnapUrvaka AcaraNAmAM, eSaNAmAM je haMmezAM ughukta rahelA che, teno janma ane pravajyAno janma bhAvodadhitaraNa che. ll18-219ll. TIkA : jJAnAdiSu yaH sthitastasya muktaye janmeti sakSepArthaH / tatra jJAnamavabodharUpaM tasmiMstathA darzanaM zraddhAnaM, caraNaM kriyA, darzanaM ca caraNaM ca darzanacaraNaM caikavadbhAvastasmin, tapo'nazanAdi, saMyamaH pRthivIrakSaNAdiH, samitayaH I-dyAH, guptayo manaHprabhRtInAM nirodhaH, prAyazcittamAlocanAdi, tapazca saMyamazcetyAdidvandvaikavadbhAvastasmina, damazcakSurAdInAM nigrahaH, utsargo nirvizeSaNamanuSThAnam apavAdastadeva dravyAdyapekSam, atrApi tathaivadvandvaH tasmin dravyAdyabhigrahe caivetyatra Adizabdena kSetrakAlabhAvA gRhyante, teSvabhigraho nAnArUpo niyamaH, yadutA'mukaM dravyaM kulmASAdi grahiSye, bahirgehAt, pauruSyAM, rudatyA Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-218-219 dattamityAdilakSaNaH, caH samuccaye, evakAro vyavahitaH, sambhatsyata iti / tathA zraddhAnena sahA''caraNA zraddhAnAcaraNA, tasyAM nityaM sadA udyuktaiSaNAyAM niravadyAhAragaveSaNagrahaNagrAsagocarAyAM sthito yastasya bhavodadhitaraNameva kAraNe kAryopacArAt kiM ? janma manuSyatayotpattiH pravrajyAyA api cazabdo'pizabdArtho vratAGgIkaraNarUpAyA janma tasyaiva mokSAya, anyathA sA'pyakiJcitkarItyarthaH, tuzabdAdanarthakAriNI ceti / iha ca caraNagrahaNe sati tapaHprabhRtInAM grahaNaM tasyaiva vyAkhyAnArthaM darzanagrahaNe'pi punaH zraddhAnopAdAnaM sarvamidamAcaraNIyam / caraNakaraNasAmarthyAbhAve tu zraddheyamiti jnyaapnArthamiti / / 28-21 / / TIkArtha H jJAnAdiSu jJApanArthamiti / / jJAnAdimAM je rahelA che, teno janma mukti mATe che, e pramANe saMkSepa artha che. temAM jJAna avabodharUpa che, temAM ane darzana=zraddhAna, caraNa=kriyA, darzana ane caraNa darzanacaraNa che ekavad bhAva che temAM=jJAnadarzanacAritramAM tapa-anazanAdi, saMyama pRthvIkAyanuM rakSaNa Adi, samitio IryA Adi, mana vagerenI guptio, prAyazcitta AlocanAdi ane tapasaMyama ityAdi dvandva ekavad bhAva che temAM=tapa-saMyama samiti gupti prAyazcitamAM, nitya ughukta rahelo ema anvaya che. dama=cakSu Adino nigraha, utsarga=nirvizeSa anuSThAna, apavAda=te ja dravyAdinI apekSAvALuM anuSThAna, ahIM paNa te prakAre ja dvandva samAsa che. temAM=dama utsarga apavAdamAM dravyAdi abhigrahamAM nitya ughukta rahelo ema anvaya che. ahIM Adi zabdathI kSetrakAla-bhAvanuM grahaNa che, temAM abhigraha=aneka prakAranA niyama che e yadyutathI batAve che amuka dravya kulmASa=aDada Adi grahaNa karIza, gharathI bahAra grahaNa karIza, poraSImAM grahaNa karIza, raDatI strI vaDe apAyeluM grahaNa karIza ityAdirUpa abhigraha che, ca zabda samuccayamAM che, vAra vyavahita saMbaMdha karAze=mavoSitaLa pAse saMbaMdha karAze. ***** 339 - ane zraddhAnathI sahita AcaraNA zraddhAna AcaraNA temAM haMmezAM ughukta, eSaNAmAM=tiravadya AhAra gaveSaNa-grahaNa-grAsa gocara evI eSaNAmAM, rahelo je sAdhu che, tene bhavodadhitaraNa ja che; kema ke kAraNamAM kAryano upacAra che=bhavodadhitaraNarUpa kAryanuM kAraNa janma temAM kAryano upacAra che, janma=manuSyapaNAthI utpatti bhavodadhitaraNa che, pravrajyAno paNa janma bhavodadhitaraNa che ema anvaya che, ca zabda api zabdanA arthamAM che, vrata aMgIkaraNarUpa pravrajyAno janma tenA ja mokSa mATe che, anyathA=jo tenI pravrajyA mokSa mATe na thAya to, te paNa akiMcitkarI=nirarthaka che, tu zabdathI anarthakArI che-tenI pravrajyA anarthakArI che, ahIM cAritranuM grahaNa karAye chate tapa vagerenuM grahaNa tenA ja vyAkhyAna arthavALuM che=cAritranA bhedone spaSTa karavA mATe che, darzananA grahaNamAM paNa pharI zraddhAnanuM grahaNa sarva ja A AcaravuM joIe. vaLI, caraNakaraNanA sAmarthyanA Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-218-219, 220 abhAvamAM zraddheya che=cAritra grahaNa karavuM ucita nathI, paraMtu cAritranI zraddhA karavI ucita che, e prakAre jaNAvavA mATe che. / / 218-219 / / 33. bhAvArtha : je mahAtmA pAMca indriyothI saMvRta thaIne bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhAvALA che, tethI zaktinA prakarSathI bhagavAnanA vacanathI AtmAne bhAvita kare che, haMmezAM navA navA zrutanuM adhyayana karIne AtmAne jJAnathI saMpanna kare che. mULa guNarUpa pAMca mahAvratamAM sthira che arthAt potAnA bhAvaprANonuM rakSaNa thAya te rIte SaTkAyanA pAlanAdimAM ucita yatna karIne pAMca mahAvratonuM pAlana kare che. A rIte jJAnadarzana-cAritranA mArgane sevatA paNa te mahAtmA zakti anusAra tapamAM udyama kare che, mana-vacana-kAyAnA yogo pratye saMyamavALA che, samiti-guptimAM apramAdathI yatna karanArA che, anAbhogathI paNa saMyamamAM skhalanA thAya to prAyazcittathI zuddhi kare che, indriyonuM satata damana kare che, utsarga-apavAdane haMmezAM ucita rIte joDIne pravarte che, saMyamajIvanamAM bhAvanA utkarSa mATe abhigraho grahaNa kare che, eSaNAmAM doSone TALe che. AvA mahAtmAno janma saMsArasamudrane taravA mATe che ane temanI pravrajyA paNa saMsA2samudrathI taravA mATe che, paraMtu jeo A prakAre yatna karatA nathI, temanuM saMyamajIvana niSphaLaprAyaH che ane saMsA2avasthAmAM prApta thayelo manuSyabhava paNa niSphaLaprAyaH che; kema ke bhavodadhi taravAnA upAyo jJAnAdinuM sevana ja che. II218-219nA avataraNikA : atraiva ca vyatirekamAha avataraNikArya : AmAM ja vyatirekane kahe che gAthA : je gharasaraNapasattA, chakkAyariu sakiMcaNA ajayA / navAM mottULa ghara, gharasaMmAM jyuM tehiM 20nA gAthArtha H jeo gharanA zaraNamAM Asakta cha kAyanA zatru hiraNyAdi parigrahavALA ayatanAvALA che, teo vaDe gharane choDIne phakta gharanuM saMkramaNa karAyuM che. II220mA TIkA H ye gRhazaraNaprasaktAH sadanAcchAdanAdyArambhayuktA ata eva SaTkAyaripavaH pRthivyAdyupamardakAH, sakiJcanA hiraNyAdyupetAH, ayatA mutkalamanovAkkAyAH, navaraM kevalaM, muktvA gRhaM prAktanaM gRhasaGkramaNaM kRtaM tairliGgagrahaNachadyaneti, tacca mahate'narthAya teSAm / / 220 / / Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-220-221 TIkArtha ye gRhazaraNaprasaktAH * teSAm / / jeo gharanA zaraNamAM prasakta che=sthAna AcchAdanAdi AraMbhathI yukta che, AthI ja SaTkAyanA zatru che=pRthvIkAya AdinuM mardana karanArA che, sakiMcana che=hiraNya AdithI yukta che, ayatanAvALA che=icchA pramANe mana-vacana-kAyAne pravartAvanArA che, teo vaDe kevaLa pUrvanA gharane choDIne gharanuM saMkramaNa karAyuM che=liMgagrahaNanA bahAnAthI rahevAnuM sthAna badalAyuM che ane te teone moTA anartha mATe che. II220 // : 339 bhAvArtha : pUrvanI be gAthAmAM kahyuM tevA munio muktinA kAraNane sevanArA che ane jeo tevI pravRtti karatA nathI, teo saMyama grahaNa karyA pachI paNa gharanA zaraNamAM prasakta che arthAt zAtA mATe sthAna-vastrapAtra AdinA AraMbha-samAraMbhathI yukta che. tethI bAhyathI saMyamanI paDilehaNAdi kriyA karatA hoya zAstraadhyayanAdi karatA hoya topaNa AraMbha-samAraMbhanI pravRttithI yukta hovAthI cha kAyanA zatru che; kema ke te prakAranA AraMbha-samAraMbhamAM pRthvIkAya AdinI hiMsA kare che ane sAdhunI AcaraNA AvA prakAranI bhagavAne kahI che, tevo viparIta bodha anya jIvone thAya che, tethI anya jIvone unmArgamAM sthira karanArA che, tethI tevA yogya paNa jIvone viparIta bodha karAvIne temanI hiMsA karanArA che. vaLI, teo dhana AdithI yukta che; kema ke saMyamanuM kAraNa na hoya tevAM sthAna-vastra Adi je dhAraNa kare che te dhana Adi svarUpa che ane ayatanAvALA che=sarvajJanA vacanAnusAra niyaMtrita thaIne manavacana-kAyAne pravartAvanArA nathI, paraMtu zAtA mATe mana-vacana-kAyAne pravartAvanArA che, kevala pUrvanA gharane choDIne teoe navuM ghara UbhuM karyuM che, tethI sAdhuveSanA grahaNanA bAnAthI teoe sAdhune anukULa navo gRhavAsa svIkAryo che, te teo mATe moTA anarthanuM kAraNa che. tethI saMsArathI bhaya pAmelA mokSanA arthI jIve nipuNa prajJAthI mokSanA kAraNonuM jJAna karIne AraMbha-samAraMbhanI pravRttithI sadA dUra rahevuM joIe, nahi to pUrvanA gRhavAsa karatAM paNa saMyamajIvanano gRhavAsa saMsAranI adhika viDaMbanAnuM kAraNa banaze. II220II avataraNikA : yata Aha avataraNikArtha : je kAraNathI kahe che=gRhavAsano tyAga karIne navA gharanA saMkramaNane karanArA jIvo moTA anarthane pAme che, kema moTA anarthane pAme che ? tethI kahe che gAthA: ussuttamAyaraMto, baMdhai kammaM sucikkaNaM jIvo / saMsAraM ca pavaDDai, mAyAmosaM ca kuvvai ya / / 221 / / Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-221-222 340 gAthArtha : utsUtrane Acarato jIva atyaMta cIkaNA karmane bAMdhe che, saMsArane vadhAre che ane mAyAmRSAvAdane kare che. II2215 TIkA : utsUtramAgamanirapekSamAcaran anutiSThan akAryamiti zeSaH, badhnAti karma sucikkaNaM nibiDaM jIvastadudayAt saMsAraM ca pravarddhayati 'mAyAmosaM ca' tti mAyAmRSAvAdaM ca karotyeva, cazabdo'vadhAraNe, zAThyena prathamaM sUtroktaM kariSyAmIti pratipadya pazcAttadakaraNAditi / / 221 / / TIkArya = utsUtramAgama araLAvitti / / utsUtrane=Agama nirapekSa evA akAryane, Acarato=sevato jIva, atyaMta cIkaNA karmane bAMdhe che ane tenA udayathI saMsArane vadhAre che ane mAyA-mRSAvAdane kare che ja; kema ke zaThapaNAthI prathama 'sUtroktane huM karIza' e pramANe svIkArIne pAchaLathI tenuM akaraNa che, ca zabda avadhAraNamAM che. 221 // bhAvArtha : jeo saMyama grahaNa karyA pachI gAthA-219-220mAM kahyuM te prakAre saMyamamAM yatna karatA nathI, paraMtu pramAdavaza anukULatA anusAra sAdhuveSamAM navo gRhavAsa svIkAre che, teo Agama nirapekSa akAryane Acare che, te akArya sUtranI AjJAnusAra nahi hovAthI utsUtrarUpa che; kema ke karemi bhaMte sUtrathI sarva sAvayoganuM paccakkhANa karIne te sAvadya yoganA parihAra pratye nirapekSa pariNAmavALA thaIne svamati anusAra apavAdanuM mithyA AlaMbana laIne sarva prakAranAM dehanAM sukho mATe prayatna kare che, paraMtu ratnatrayInI vRddhimAM upekSAvALA che, temanI sarva AcaraNA utsUtrarUpa che, tenA dvArA cIkaNAM karmo bAMdhe che, jenAthI saMsAranI atyaMta vRddhi thAya che. vaLI temanuM saMyamajIvana mAyA-mRSAvAdarUpa che; kema ke vratagrahaNakALamAM prathama zaThapaNAthI sUtra anusAra karIza, e pramANe pratijJA kare che ane pAchaLathI te pratijJA anusAra karatA nathI. tethI AtmAne ThagavArUpa mRSAvAda kare che, tenA phaLarUpe dIrgha saMsAra prApta thAya che. II221 avataraNikA : utsUtrAcaraNaratAzca pArzvasthAdayo bhavanti tanmadhye tu susAdhunA na stheyam yatastatra tiSThan - avataraNikArya : ane pArzvastha Adi utsUtra AcaraNAmAM rata hoya che, teonI madhyamAM susAdhue rahevuM na joIe. je kAraNathI tyAM raheto zuM kare ? te batAve che - Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-222 341, gAthA : jai giNhai vayalovo, ahava na giNhai sarIravoccheo / pAsatthasaMgamo vi ya, vayalovo, to varamasaMgo // 222 / / gAthArtha : jo grahaNa kare-pArthasthAdi sAthe vasIne AhArAdi grahaNa kare to vratano lopa thAya athavA na grahaNa kare to zarIrano uccheda thAya, pArthasthamAM saMkrama paNa vratalopa che, te kAraNathI asaMga= pArastha Adi sAthe asaMga, zreSTha che. 22 TIkA :__ yadi gRhNAti tatsambanthyazanavastrAdIti gamyate, tato vratalopaH AdhAkarmAdidoSaduSTatvAdAgamaniSiddhatvAccAthavA na gRhNAti tataH zarIravyavacchedaH, AhArAdyabhAve tatpAtAnna kevalaM tat sambandhivastrAdigrahaNaM, kiM tarhi ? pArzvasthasaGkramo'pi ca tanmadhyasthAnalakSaNo vratalopo bhagavadAjJAbhaGgarUpatvAd "asaMkiliTehiM samaM vasejjA, muNI carittassa jao na hANI" iti vacanAt / tato varaM zreyaskaro'saGgastaiH sahAdita evAmIlaka iti // 222 / / TIkArca - ri kRratti ... [vAmIna ti | jo tenA saMbaMdhI aza-vastrAdi grahaNa kare to-pArzvastha Adi saMbaMdhI AhAra-vastrAdi grahaNa kare to, vratano lopa thAya che; kema ke AdhAkarma Adi doSathI duSTapaNuM che ane Agama niSiddhapaNuM che athavA te grahaNa kare to zarIrano vyavaccheda thAya; kema ke AhArAdinA abhAvamAM teno pAta che=zarIrano vinAza che, kevala tenA saMbaMdhI vastrAdi grahaNa nathI, to zuM che ? ethI kahe che - pArthasthamAM saMkrama paNa che temanI madhyamAM sthAnarUpa vratano lopa che; kema ke bhagavAnanI AjJAtA bhaMgarUpapaNuM che, kema bhagavAnanI AjJAno bhaMga che ? temAM hetu kahe che - asaMktionI sAthe munie vasavuM, jethI cAritranI hAni na thAya, e prakAranuM vacana che. tethI asaMga ja zreyaskara che-teonI sAthe pArthasthAdinI sAthe, pahelethI ja meLApa na karavo zreyaskara che. li222aa. bhAvArtha : gAthA-221mAM kahyuM ke utsutrane Acarato jIva cIkaNAM karma bAMdhe che ane duraMta saMsAramAM bhaTake che, sUtra viruddha leza paNa AcaraNA utsutra che. AthI sAdhujIvanamAM ke zrAvakajIvanamAM je aticAro thAya che, te paNa utsutra che. phakta susAdhu ane suzrAvaka tenI niMdA-gaha karIne te utsutra AcaraNAnI Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-222-223 paraMparAno vyavaccheda kare che. tethI duraMta saMsAranI prApti thatI nathI, paraMtu sUtrAnusArI ucita AcaraNA karavAno pakSapAta haMmezAM varte che. ethI je je aMzathI teonI sUtrAnusArI pravRtti che, te aMzathI kalyANanI prApti che. je je aMzathI alanA che, tyAM paNa niMdAno pariNAma hovAthI niHzukatA arthAt nirdhvasa pariNAma nathI, mATe moTA anarthothI rakSaNa thAya che, paraMtu jo sAdhu pArthasthAdinI sAthe vase to usUtra AcaraNAne kAraNe temanA potAnA vratanA lopano paNa prasaMga Ave. kaI rIte vratanA lopano prasaMga Ave ? tethI kahe che - pArthasthA sAthe vasavAne kAraNe teoe lAvelAM AhAra-vastrAdi grahaNa kare to vratano lopa thAya; kema ke te pArthasthAdi sAdhuo AdhAkarmAdi doSathI duSTa AhAra-vastrAdi grahaNa kare che, evAM ja AhAra-vastrAdi susAdhu grahaNa kare to pArzvasthAnI jema tenA paNa vratano lopa thAya. vaLI, te pArthasthAdi saMyamanA pariNAmanI rakSA mATe AdhAkarmAdi grahaNa karatA nathI, paraMtu pramAdane vaza grahaNa kare che. je AgamathI niSiddha che ane pArthasthAdimAM vasanAra sAdhu te AhAra-vastrAdi grahaNa na kare to AhArAdinA abhAvane kAraNe dehano pAta thAya. tethI saMyamano nAza thAya, mATe susAdhue teonI sAthe vasavuM joIe nahi. AgADha kAraNe vasavuM paDe topaNa svazakti anusAra Agama vacanAnusAra pravRtti karIne vratanA pariNAmanuM rakSaNa karavuM joIe. jo pArthasthAdinA nimitte potAnA pariNAmanuM rakSaNa na karI zake to susAdhunA paNa saMyamano nAza thAya ane niSkAraNa pArthasthAnI sAthe vasavArUpa saMkramaNa paNa vrataloparUpa ja che; kema ke bhagavAnanI AjJAno bhaMga che, kema bhagavAnanI AjJAno bhaMga che ? ethI kahe che - asaMkliSTonI sAthe munie vasavuM, jethI cAritrano nAza na thAya, e pramANe Agama vacana che, chatAM pramAdane vaza, snehane vaza, paricayane vaza ke anya koI kAraNathI jo susAdhu pArzvasthAnI sAthe vase to bhagavAnanI AjJAno lopa karato hovAthI tenA saMyamano nAza thAya, viSama kAlarUpa AgADha kAraNe pArthasthA sAthe vasavuM paDe topaNa bhagavAnanA vacanathI atyaMta bhAvita thaIne vizeSa prakAre yatna kare to ja vratanuM rakSaNa thAya, anyathA susAdhunuM saMyama nAza ja pAme, mATe prathamathI ja pArthasthAthI dUra rahevuM zreyaskara che. ra2zA avataraNikA : ziSya avataraNitArtha : vaLI=pArthasthA sAthe susAdhu vase nahi. vaLI pArzvasthA sAthe anya paNa vyavahAra kare nahi, te batAvavA mATe vizvathI samuccaya kare che - gAthA : AlAvo saMvAso, vIsaMbho saMthavo pasaMgo ya / hINAyArehiM samaM, savvajiNiMdehiM paDikuTTho // 223 / / Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-223-224 343 gAthArtha : hIna AcAravALAo sAthe AlApa, saMvAsa, vizvAsa, saMtava ane prasaMga sarva jinendro vaDe niSedha karAyelo che. ll223/l. TIkA : AlApo vacanaiH, saMvAsa ekopAzrayo, vizrambhazcittamIlakaH, saMstavaH paricayaH, prasaGgazca vastrAdidAnagrahaNavyavahAraH, kiM ? hInAcAraiH pArzvasthAdibhiH samaM saha, sarvajinendraiH RSabhAdibhiH pratiSTha:=pratiSiddha ti rararUA TIkArca - mAnApo ... pratiSiddha phari | vacano vaDe AlApa, eka upAzrayamAM saMvAsa, cittano mIlaka evo vizvAsa, saMstava=paricaya ane prasaMga=vastrAdi dAnagrahaNano vyavahAra hInAcAravALA evA pArthasthAdi sAthe RSabhAdi sarva tIrthaMkaro vaDe niSedha karAyelo che. Im223mAM bhAvArtha : susAdhue saMyamanI vRddhi sivAya anya koI pravRtti karavI ucita nathI. AthI yogya jIvane dharmanI prAptino prasaMga na hoya to gRhasthanI sAthe AlApAdi karatA nathI, paraMtu AtmAne vItarAganA vacanathI bhAvita karavA yatna kare che tema pArthasthAdi sAthe paNa AlApAdi karatA nathI; kema ke pramAda ApAdaka mohane dUra karavo atiduSkara che. tethI nimittane vaza pramAdano saMbhava rahe che. vaLI eka sthAnamAM sAthe saMvAsa paNa karavo joIe nahi; kema ke sAthe vasavAthI temanI pramAdI ceSTA joIne potAnAmAM paNa sukhazIla svabhAva pragaTa thAya. vaLI pArthasthAdi sAthe pUrvanA paricayAdi hoya topaNa cittanA melApa svarUpa vizvAsa karavo joIe nahi; kema ke bhagavAnanA vacana pratye nirapekSa pariNAmavALA evA pArthasthAdi sAthe cittano mIlaka saMbaMdha hoya to tenAM pramAdavacano paNa potAne rucino viSaya thAya to vinAzanuM kAraNa bane, mATe susAdhu jinavacanAnusAra apramAdathI pravartanArA susAdhu sAthe ke apramAdI zrAvakanI sAthe cittanA mIlaka saMbaMdharUpa vizvAsane dhAraNa kare che. vaLI susAdhue pArthasthAdino paricaya paNa karavo joIe nahi; kema ke paricayathI temanA pramAdasvabhAvathI susAdhuno AtmA vAsita thAya to vinAzanI prApti thAya. vaLI susAdhue vastrAdinA dAna-grahaNano vyavahAra paNa pArthasthAdi sAthe karavo joIe nahi; kema ke sarva tIrthakaroe hIna AcAravALA teonI sAthe AlApAdi sarva kRtyo karavAno niSedha karyo che, mATe bhagavAnanI AjJAmAM rata sAdhue pArthasthAdithI dUra dUratara rahevuM joIe. li223aaaa avataraNikA :syAt tatra vasataH ko doSa ityata Aha Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-224 avataraNikArya : thAya=A prakAre prazna thAya, tyAM pArthasthAdi sAthe, vasatA susAdhune kayo doSa che ? ethI kahe che - gAthA : annonnajaMpiehi, hasiuddhasiehiM khippamANo ya / pAsatthamajjhayAre, balA jai vAulI hoi / / 224 / / gAthArtha : pArthasthAnI madhyamAM rahelo anyonya jalpita hasita ane uddhasita vaDe sAdhu balAtkAre pheMkAto vyAkuLa thAya che. ra24ll TIkA : anyonyajalpitairvikathAsambaddhaparasparasambhASaNairhasitodbhuSitairhodrekajanitairhA-syaromAJcaiH, kSipyamANo dharmadhyAnAtpreryamANaH pArzvasthamadhyakAra iti pArzve jJAnAdInAM tiSThantIti pArzvasthA iti sAmAnyavyutpattyA'vamagnAdInAmapi grahaNAt pArzvasthAdimadhya ityarthaH, balAt kusaMsargasAmarthyAd yatiH sAdhurvyAkulIbhavati, svadharmasthairyAt cyavyata ityarthaH / / 224 / / TIkArya : gocanazvitaH ... phartha | anyonya jalpita vaDetravikathAthI saMbaddha evA parasparanA saMbhASaNa vaDe, hasita ane uddhasita vaDeaharSanA ukathI utpanna thayelA hAsya romAMco vaDe pheMkAto= dharmadhyAnathI pheMkAto, pArthasthAnI madhyamAM rahelotrajJAnAdinI pAse rahe e pArzvastha, e prakAranI sAmAnya vyutpatti dvArA avasAdinuM grahaNa hovAthI pArthasthAdinI madhyamAM rahelo yati=sAdhu, balAtkAre kusaMsarganA sAmarthyathI, vyAkuLa thAya che potAnA dharmanA svairyathI calita thAya che. ll224 bhAvArtha : koIka susAdhu kalyANanA arthI hoya to paNa koIka prakAre pArthasthanI madhyamAM vartatA hoya to paraspara vikathAnA saMbaddhano prasaMga Ave, jema pramAdI pArzvasthA sarvajJavacananA paramArthane sparze te prakAranA prayojanathI bolavAnI prakRtivALA nathI, tethI deza-kALa ane potAnA saMyogAnusAra je te prakAranI vAto karatA hoya, temanI sAthe susAdhu vase to nimittane pAmIne susAdhunI sAthe paNa vikathA saMbaddha bhASaNa kare che. tethI susAdhuno pramAda poSAya che, vaLI pArzvasthAdi hAsyAdi karIne AnaMda levAnA svabhAvavALA hoya che. temanI sAthe susAdhu vase to prasaMge temane paNa hAsyAdinI pravRttino prasaMga Ave. vastutaH Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-224-225 345 susAdhu bhagavAnanA vacanathI bhAvita thaIne satata saMyamanI sarva ucita pravRttio kare che, tethI temanI sarva pravRtti vItarAgatAne anukULa sadvIrya ullasita kare tevI hoya che. ethI susAdhu haMmezAM dharmadhyAnamAM varte che arthAt tevuM sthira citta na hoya topaNa temanuM citta dharmadhyAna sanmukha hoya che ane pArzvasthAdi sAthe vasavAne kA2Ne temanI sAthenA vArtAlApAdi prasaMgamAM susAdhu dharmadhyAnathI vyuta thAya che, mATe susAdhue pArzvasthAdinI sAthe vasavuM joIe nahi, paraMtu potAno apramAdabhAva vRddhi pAme evA samAna guNavALA ke adhika guNavALA sAthe vasavuM joIe. I // 224 // avataraNikA : tadeSa tAvat tanmadhyagatasya doSo'bhyadhAyi yastu susAdhumadhye'pi tiSThan mandapariNAmatA tatsaMsargaM vidadhyAttamadhikRtyAha avataraNikArya : te kAraNathI A tenI madhyamAM rahelA sAdhuno doSa kahevAyo=pArzvasthAnI madhyamAM rahelA sAdhuno doSa kahevAyo. vaLI je sAdhu susAdhunI madhyamAM rahelo paNa maMda pariNAmapaNAthI tenA saMsargane kare=pArzvasthAnA saMsargane kare tene AzrayIne kahe che gAthA H - loe vi kusaMsaggIpiyaM jaNaM dunniyacchamaivasaNiM / niMdai nirujjamaM piyakusIlajaNameva sAhujaNo / / 225 / / gAthArtha : loka paNa kusaMsargIpriya kharAba rIte vastra dhAraNa karanAra ativyasanI jananI niMdA kare che, e rIte sAdhujana priya che kuzIlajana jene evA nirudhamInI niMdA kare che. / / 225 / aa TIkA H ekArAntasya prAkRte prathamAntatvAlloko'pi kusaMsargipriyaM iSTakuzIlakaM janaM 'dunniyacchaM 'ti dezIbhASayA duSparihitaM SiDgaveSamiti yAvad, ativyasaninaM dyUtAdivyasanAbhibhUtaM nindati jugupsate, tathA nirudyamaM susAdhumadhyasthitamapi zithilaM, priyo - vallabhaH kuzIlajanaH pArzvasthAdiloko yasya sa tathA tamevaM sAdhujano'nusvAralopAdyathA lokastathA nindatIti / / 225 / / TIkArtha H ekArAntasya nivRtIti / / kAra aMtavALA zabdanuM prAkRtamAM prathamAMtapaNuM hovAthI loka paNa kusaMsargIpriyajana=iSTa kuzIlajanane=priya che kuzIlajana jene, dunAiyaccha ativyasanInI niMdA kare Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-225-226 che-duviccha zabda dezI bhASA hovAthI kharAba rIte paherelA vastravALA pigaSavALAne ane dhUtAdi vyasanathI abhibhUta thayelAnI niMdA kare che, te pramANe virughama=susAdhunI madhyamAM rahelo paNa zithila, priyakavallabha che kuzIlajana jene te tevo che=priya kuzIlajanavALo che tene, e rIte sAdhujana liMdA kare che=je prakAre loka kharAba rIte vastra paherelA ane ativyasanInI niMdA kare che, e prakAre susAdhu loka pramAdI sAdhunI niMdA kare che, gAthAmAM chava zabda che, tyAM anusvArano lopa hovAthI vaM karela che. 22pA. bhAvArtha : sAmAnya rIte ziSTa loko anucita pravRtti karanArA jIvone joIne kahe che ke A manuSyo kharAba saMsarganI prItivALA che, kharAba rIte vastro paheranArA che, ativyasanI che, mATe suMdara prakRtivALA nathI. tema koI sAdhu susAdhunI vacamAM vasatA hoya chatAM samiti-guptimAM apramAdathI udyamavALA na hoya, paraMtu AtmakalyANa mATe maMda pariNAma hovAne kAraNe mAtra veSathI ane bAhya kRtyothI saMtoSa mAnanArA hoya ane pArthasthAdi sAthe prItivALA hoya, temanI susAdhu niMdA kare che arthAt vicAre che ke A mahAtmAe saMyama grahaNa karyuM topaNa tenuM saMyama niSphaLaprAyaH che; kema ke te mahAtmA Atmahitane anukULa ucita prayatna karatA nathI. A prakAre ziSTAcAranuM bhAvana karIne vicAravuM joIe ke jema ziSTa puruSo vaDe niMdAyelI pravRtti karanArA durgatinA bhAjana che, tema sAdhuveSamAM yathAtathA pravRtti karanArA ane samitiguptimAM nahi pravartanArA susAdhunI madhyamAM vasatA hoya topaNa niMdanIya che ane pramAdI sAdhu sAthe paricaya karanArA che, tevA jIvone durgatinI prApti che. A pramANe bhAvana karIne susAdhue saMyamayogamAM apramAdazIla thavuM joIe ane pramAdI sAdhunA saMsargathI atyaMta dUra rahevuM joIe, jethI svIkArela sAdhupaNuM saphaLa thAya. rarapA avataraNikA: sa ca kadAcit duSTapariNAmo akAryamapi kuryaatttshcavataraNikA :ane duSTa pariNAmavALo te akAryane paNa kare, tethI zuM prApta thAya ? te kahe che - gAthA : niccaM saMkiyabhIo, gammo savvassa khaliyacAritto / sAhujaNassa avamao, mao vi puNa duggaiM jAi / / 226 / / gAthArtha : haMmezA zaMkita ane bhaya pAmelo alita cAritravALo sAdhujanane anabhimata sarvane gamya che=badhAne abhibhavanIya che. vaLI marelo paNa durgatimAM jAya che. ra21I. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-226 347 TIkA : nityaM sadA zakitazcAsau jalpAntare'pi madIyamidaM jalpyata ityutrAsAd bhItazca gacchato niSkAsanAdeH zaGkitabhIto gamyo'bhibhavanIyaH, sarvasya bAlAderapi skhalitacAritraH khaNDitazIlaH, sAdhujanasyAvamato'nabhimata iha loke, mRto'pi punardurgatiM narakAdikAM yAti, punaH zabdAdanantasaMsArI ca sampadyata iti / / 226 / / TIkArya :nityaM ... samadya ti | nitya=haMmezAM, zaMkita evo A bhaya pAmelo che, kema zaMkita che ? ethI kahe che - jalpAMtaramAM paNa anyanA kathanamAM paNa, A mArA saMbaMdhI kahevAya che, e prakAranA utrAsathI zaMkita che ane gacchathI mane kADhI mUkaze, enAthI zaMkita ane bhIta che, evo pramAdI sAdhu bAlAdi sarvathI abhibhavanIya che. vaLI A lokamAM smalita cAritravALo che-khaMDita zIlavALo che, sAdhujanane avamata che=abhimata che. vaLI marelo paNa durgatimAM=narakAdimAM, jAya che ane punaH zabdathI anaMtasaMsArI prApta thAya che. 226 bhAvArtha : je jIvo koIka rIte vairAgya thavAthI dIkSA grahaNa kare che ane saMyamanA pAlanamAM maMda pariNAmavALA che, tethI kuzIlanA saMsargamAM prItivALA che, tevA susAdhu madhye vasanArA paNa keTalAka zAsananI laghutA kare athavA lokamAM spaSTa niMdya hoya tevI pravRtti kare tevA duSTa pariNAmavALA hoya che. tethI sAdhuveSamAM ghaNA prakAranAM akAryo kare che ane susAdhunI madhyamAM evA koIka pramAdI sAdhu hoya to prAyaH susAdhu tene gacchamAM rAkhe nahi, avazya dUra kare, chatAM koI kAraNathI te sAdhu gacchamAM rahetA hoya topaNa nitya zaMkita hoya che arthAt koI anya viSayaka koI sAdhu paraspara kaMI kahetA hoya to paNa te sAdhu zaMkita thAya che ke A loko mArA viSe kaMIka kahe che. tethI zaMkAne kAraNe haMmezAM tenuM citta asvastha rahe che, tethI cittamAM asvasthatAkRta asamAdhi varte che. vaLI mArI ayogyatA joIne AcArya mane gacchamAMthI kADhI mUkaze, tevo bhaya haMmezAM rahe che. Ama chatAM vikAronuM prAcurya hovAthI zaMkAthI ane bhayathI paNa akAryathI nivRtta thatA nathI, evA sAdhu bAlAdi sarvathI abhibhavanIya rahe che; kema ke gacchamAM tenI te prakAranI khyAti rahe che. tethI sarva anya sAdhuo tene hIna tarIke jue che. tethI paNa te sAdhu dhRtine pAmatA nathI. vaLI alita cAritravALA che=anucita pravRtti karIne saMyamano nAza kare che. vaLI susAdhune abhimata nathI, tethI je gacchamAM vase che, te gacchamAM sarvatra niMdApAtra hovAthI A lokamAM duHkhI varte che, chatAM viparyAsa ApAdaka karma pracura hovAthI te sarva saMyogamAM paNa potAnI anucita pravRttino tyAga karavA te samartha thato nathI ane maryA pachI te sAdhu narakAdi durgatimAM jAya Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-226-227 che ane sAdhuveSa grahaNa karIne A rIte sAdhupaNAnI avahelanA karIne anaMta saMsAra prApta kare che. mATe kalyANanA arthIe saMyama grahaNa karyA pachI A loka ane paralokamAM niMdya evuM sAdhupaNAne anucita vartana akArya che, tema bhAvana karIne pramAdano tyAga karavo joIe ane zakti anusAra susAdhunA AcArone sevavA yatna karavo joIe, jethI AlokamAM svasthatAnuM sukha maLe ane paralokamAM anarthanI paraMparA prApta thAya nahi. li22kA savatarazisl: kusaMsargadoSe eva dRSTAntamAhaavatarazikSArtha : kusaMsarganA doSamAM ja dAMtane kahe che - gAthA : girisuyapupphasuANaM, suvihiya ! AharaNakAraNavihannU / vajjejja sIlavigale, ujjuyasIle havejja jaI / / 227 / / gAthArtha : he suvihita !girizuka ane puSpazukanA daSTAMtamAM kAraNavidhine jANanAra yati zIlavikalono= pArthasthAdino, tyAga kare ane ughatazIlavALo thAya. ll27ii. TIs: atra kathAnakam-kAdambaryAmaTavyAmekasmin nyagrodhatarukoTare dvau zuko sahodarau jajJAte / tatraiko mlecchaiH svagRhaM nItaH sa ca parvatapallIsaMvarddhitatvAt 'girizuka' ityucyate, sa ca sAGgatyavazAt krUrAdhyavasAyo jAtaH / anyastu kusumasamRddhatApasAzramavardhitatvAt 'puSpazuka' iti / so'pi saGgavazAddharmaparo'bhUd / anyadA viparItazikSA'zvApahRto vasantapurAt kanakaketurAjA'gamat tatra pallIsamIpe / tato mlecchabhAvitamatinA zukena vRkSoparisthitena kathamapi dRSTo'sau, uktaM ca tena-are ! are ! pulindakA ! iha sthitAnAmeva bhavatAM rAjA''gataH, tadenaM zIghraM gRhNItha / tato rAjJA cintitam-yatra pakSiNo'pIdRzAH sa dezo dUrato varNya iti matvA prapalAyito gatastApasAzrama, tadavalokanAt puSphazuko'vAdIt-bho bho ! tApasakumArakA ! atikhinno atithirAgacchati caturAzramaguruzcaiSo'taH zIghraM dadadhvamAsanaM kurutA''titheyamiti kumArakAn protsAhitavAn sampAditaM taiH nirvatite ca bhojane vigatakhedo nRpatirgirizukavRttAntaM nivedya tasmai kimekajAtIyayorbhavatoretAvadantaramiti taM prapaccha / so'vocat saMsargaguNAt tathAhi Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-227 349 mAtA'pyekA pitA'pyekA, mama tasya ca pakSiNaH / ahaM munibhirAnItaH, sa ca nIto gavAsanaiH / / gavAsanAnAM sa giraH zRNoti, ahaM tu rAjan munipugavAnAm / pratyakSametad bhavatA'pi dRSTaM, saMsargajA doSaguNA bhavanti / / tatastutoSa rAjetyevaM matvA duHzIlasAGgatyaM hitvA suzIlaiH sahAnyenApi saMvAso vidheya iti / adhunA'kSarArthaH-girizukapuSpazukayoH suvihita ! zobhanAnuSThAna ! iti ziSyAmantraNam, AharaNe dRSTAnte yat kAraNaM saMsargadoSopalakSaNaM tad vidhijJaH prastutadRSTAntatattvaprakArajJaH sannityarthaH, kiM ? varjayeH parihareH zIlavikalAn pArzvasthAdIn na ca tadvarjanAmAtreNa tuSTaH syAt kiM tarhi ? udyatazIlaH svayaM bhavestvaM yatirmuniriti / / 227 / / TIkArya : satra kathAnavam ..... tiniiita ahIM kathAnaka che - kAdaMbarI aTavImAM eka codha vRkSanI bakholamAM be popaTa sahodaro utpanna thayA. temAM eka popaTa pleccho vaDe svagharamAM laI javAyo ane te parvata pallImAM uchera thayo hovAthI giripopaTa e pramANe kahevAya che. ane te saMgativazAta krUra adhyavasAyavALo thayo. bIjo phUlothI samRddha evA tApasInA AzramamAM uchera pAmyo hovAthI puSpazuka e pramANe kahevAya che - te paNa=puSpazuka saMganA vazathI dharmapara thayo. ekavAra viparIta zikSAvALA azvathI apaharaNa karAyelo kanakaketu rAjA vasaMtapurathI tyAM pallI samIpe Avyo. tyArapachI svecchabhAvita mativALA vRkSa upara rahelA popaTa vaDe koIka rIte ArAjA jovAyo ane tenA vaDe kahevAyuM are are bhillo! ahIM rahelA tamArI pAse rAjA Avelo che te kAraNathI Ane zIvra grahaNa karo. tethI rAjA vaDe vicArAyuM jyAM pakSIo paNa AvA che te deza dUrathI varSa che. e pramANa mAnIne rAjA bhAgIne tApasanA AzramamAM gayo. tene jovAthI puSpazuke kahyuM, "he tApasakumAro, ati kheda pAmelA atithi Ave che. ema cAre AzramonA guru che tethI zIgha Asana Apo, Atitheyane karo' e pramANe kumArone protsAhana ApyuM, teo vaDe saMpAdana karAve chad, bhojana nivRtta thaye chate khedamukta thayelA rAjAe girizukano vRttAMta tene=puSpazukane, nivedana karIne zuM eka jAtivALA evA tamArA bannemAM ATaluM aMtara che ? e pramANe tene pUchayuM, te bolyo - saMsarganA guNathI ATaluM aMtara che, te A pramANe - mArA ane te pakSInA mAtA eka che, pitA eka che, huM munio vaDe lavAyo chuM ane te coro vaDe lavAyo che. vaLI te rAjana! te coronI vANI sAMbhaLe che, huM munivaronI vANI sAMbhaLu chuM, A tamArA vaDe pratyakSa jovAyeluM che, doSo ane guNo saMsargathI thanArA che. tethI rAjA saMtoSa pAmyo. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ztso upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-227-228 A pramANe mAnIne anya vaDe paNa=bIjAe paNa, durazIlano saMga choDIne suzIla sAthe saMvAsa karavo joIe. have akSarArtha kahevAya che - he muni ! he suvihita =zobhana anuSThAnavALA, e pramANe ziSyane AmaMtraNa che, girizuka ane puSpazukanA AharaNamAM=daSTAMtamAM, je kAraNasaMsargadoSane jaNAvavArUpa kAraNa, tenI vidhine jANanAra=prastuta dAMtanA tatvanA prakArane jANanAra chato evo tuM zIlavikala evA pArthasthAdino parihAra kara ane tenA varjanamAtrathI toSavALo thA nahi, to zuM ? ethI kahe che - tuM svayaM udyamazIla thA. 22aa bhAvArtha - be popaTa bhAIo hatA, temAMthI eka popaTa parvatanA coro pAse moTo thayo. te girizuka kahevAyo. bIjo tApasI pAse vRddhi pAmyo. te puSpazuka kahevAyo. coranI pallImAM rahenAro popaTa cora jevI kharAba bhASA zIkhelo ane puSpazuka tApasa jevI satkAranI bhASA zIkhelo. te dRSTAMta dvArA graMthakArazrI munine saMbodhana karatAM kahe che - he zobhana anuSThAnavALA muni ! arthAt teM saMyama grahaNa karyuM che, ethI suMdara anuSThAnavALA muni ! A dRSTAMtanuM bhAvana karI tAre vicAravuM joIe ke eka mAtA-pitAthI te banne popaTa utpanna thayelA hovA chatAM kusaMgathI eka kharAba prakRtivALo thayo ane satsaMgathI bIjo suMdara prakRtivALo thayo. tethI kalyANanA arthI evA tAre saMyamamAM pramAdI sAdhuno atyaMta tyAga karavo joIe ane saMyamamAM satata apramAdathI yatna karavo joIe. jethI A bhavamAM manuSyajanma niSphaLa thAya nahi, paraMtu saMyamanI suMdara AcaraNAjanya svAthyanI vRddhi thAya ane paralokamAM paNa anarthonI paraMparA thAya nahi. IN227LA avataraNikA - tadevamasati kAraNe pArzvasthAdivarjanamabhidhAyA'dhunA kAraNatastadvandanaprAptiH, taizca yat karttavyaM tdaahavataraNikArya - A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, kAraNa na hoya to pArthasthAdinA varjanane kahI=susAdhue pArthasthAdino tyAga karavo joIe e pramANe kahIne, have kAraNathI tene vaMdananI prApti cheH pArthasthAdine vaMdanaprApti che ane teo vaDe pArthasthAdi vaDe, je kartavya che tene te banne vastune, kahe che - gAthA - osannacaraNakaraNaM, jaiNo vaMdaMti kAraNaM pappa / je suviiyaparamatthA, te vaMdaMte nivAreMti / / 228 / / Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-228 3pa1 gAthArtha : kAraNane pAmIne yatio avasanna caraNakaraNavALA sAdhune vaMdana kare che, jeo suvidita paramArthavALA che teo avasanna caraNa-karaNavALA sAdhuo vaMdana karatA te sAdhune nivAraNa kare che. ra28II TIkA : avasatracaraNakaraNaM zithilataramUlottaraguNaM yatayaH susAdhavo vandante kAraNaM paryAyAdikaM prApyA''sAdya, tatra ye zItalavihAriNaH suviditaparamArthA jJAtAgamasadbhAvA yaduta mahate'nAyedamasmAkamityAtmajJAste vandamAnAn susAdhUna nivArayanti ekavacanoddeze sati bahuvacananirdezaH teSAM saMvignapAkSikatayA sundaratAjJApanArthaH / / 228 / / TIkArya : pravAsanna .. jJApanArthaH II avasa= caraNakaraNavALAne zithila karAyA che mULa-uttaraguNa jenA vaDe evA sAdhune, yatio susAdhuo, kAraNa=paryAyAdine, prApta karIne vaMdana kare che=jJAnAbhyAsarUpa paryAya ke tapAdirUpa paryAyane prApta karIne vaMdana kare che. tyAM je zItala vihArIo suvidita paramArthavALA=jaNAyA che AgamanA sadbhAvo jemanA vaDe evA, kevA prakArano jJAta Agama sadbhAva te yadutathI batAve che - AsusAdhuo amane vaMdana kare che e, amane moTA anartha mATe che. e prakAre AtmajJa evA teo vaMdana karatA susAdhuone nivAraNa kare che. ekavacanano uddeza hote chate yatio avasagna caraNakaraNavALA sAdhune vaMdana kare che, e kathanamAM avasanna caraNakaraNavALA sAdhu zabdathI ekavacanano uddeza hovA chatAM paNa gAthAnA uttarArdhvamAM bahuvacanano nirdeza=jeo suvidita paramArthavALA che, teo vaMdana karatAne nivAraNa kare che. e vacana dvArA bahuvacanano nirdeza, teonA saMvignapANikapaNAthI suMdaratA jaNAvavAnA arthavALo che. 228 bhAvArtha : utsargamArgathI susAdhuo guNathI potAnAthI adhika susAdhune vaMdana kare che; kema ke guNAdhika puruSane vaMdana karavAthI tenA adhika guNa pratye bhakti thavAthI nirjarAnI prApti thAya che ane je susAdhu adhika saMyamaparyAyavALA che, te adhika saMyamaparyAyanA baLathI te susAdhunA saMyamanA bhAvo adhika sthira thayA che, ema anumAna karIne temanI sAthe vaMdanano vyavahAra kare che. vaLI, jeo mULa-uttaraguNamAM zithila che, teo avasatra cAritranA pariNAmavALA che, temane susAdhu vaMdana kare nahi. Ama chatAM tenA mULauttaraguNathI rahita paNa sAdhuno jJAnaparyAya adhika hoya, anya guNo viziSTa hoya ene AzrayIne susAdhu vaMdana kare che arthAt teo pAse zAstraadhyayana karavA mATe ke teonA baLathI sanmArgamAM pravRtti karavA mATe teone vaMdana kare che. AthI mULa-uttaraguNathI rahita evA saMvignapAkSikanI nizrAthI Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa0 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-228-229 sAdhupaNAnuM pAlana zakya hoya tyAre suvidito temanI nizrAmAM rahIne saMyamanI ArAdhanA kare che, tyAre susAdhuo mULa-uttaraguNathI rahita paNa te sAdhune vaMdana kare che arthAt mAtra batAvavA mATe nahi, paraMtu temanAmAM je viziSTa jJAnAdi guNo che, tenA pratye bhakti-bahumAnapUrvaka vaMdana kare che. jeo zithila AcAravALA che, chatAM suvidita paramArthavALA che arthAt jANa che ke A sAdhuo saMyamamAM apramatta che, tethI teo amane vaMdana kare te amArA moTA anartha mATe che, tethI kAraNane AzrayIne vaMdana karatA hoya topaNa zithila sAdhu temane nivAraNa kare ane te zithila sAdhu paNa saMvignapAkSika che, tethI mULa-uttaraguNa rahita hovA chatAM paNa tenAmAM suMdaratA che, te batAvavA mATe gAthAnA uttarArdhamAM bahuvacanano prayoga karyo che. AnAthI e prApta thAya ke zAstranA adhyayananA prayojanathI ke sanmArgamAM pravRtti mATe anuzAsananA prayojanathI zAstramAM anipuNa susAdhuo saMvignapAkSikanI nizrA karIne zAstraadhyayana kare ke saMyama pALe tyAre te mahAtmAmAM je aMzathI jJAna-darzanano pariNAma che ane satyabhASitArUpa bIjuM durdhara mahAvrata che, tene smRtimAM rAkhIne teTalI bhaktithI vaMdana kare che, te saMvignapAkSika sAdhu jyAre vaMdana karatAne nivAraNa kare tyAre vaMdana na kare to paNa temanI ucita bhakti Adi sarva kriyA kare che ane saMvignapAkSika uttaraguNamAM anutthita hovAne kAraNe koIka kALe mULaguNa pragaTa thayela hoya to paNa nAza pAme che ane mULaguNamAM sAkSAt pratisevanA nahi hovA chatAM jeo haMmeza uttaraguNanI pratisevA kare che, temanAmAM mULaguNano saMbhava raheto nathI ane tevA prakArano pramAdI svabhAva hovAne kAraNe tattvanA jANanAra paNa saMvignapAkSika uttaraguNamAM sadA pramAdI hovAthI mULa-uttaraguNa rahita che, topaNa mULa-uttaraguNavALA sAdhu pratye tene atyaMta bhakti che ane bahumAna che. vaLI potAnI hInatA dekhAya topaNa sAdhudharmanI prarUpaNA te rIte kare che, jethI yogya jIvone susAdhu kaI rIte mULa-uttaraguNamAM yatna kare che, teno yathArtha bodha thAya, paraMtu potAnI hInatA dekhAze, tevA AzayathI te padArtha viSayaka koI spaSTatA na kare, jethI pote hIna cAritrI che, tema dekhAya nahi, to temano zuddha prarUpaNA guNa paNa nAza pAme. AthI ja potAnI hInatA dekhAvA chatAM mArganuM rakSaNa kare che, te temanuM durdhara vrata che, tethI viSamakAlamAM saMvignapAkSika sAdhu paNa susAdhune sanmArgamAM pravartAvavA samartha hovAthI vaMdana yogya ja che. phakta susAdhunuM aucitya anya che, saMvignapAkSika sAdhunuM aucitya anya che, tethI vaMdana karavA tatpara thayelA susAdhune saMvignapAkSika nivAraNa kare che. ll228 avataraNikA : vytirekmaahavataraNitArtha : vyatirekane kahe che=saMvigsapAkSika sAdhu vaMdana karatA susAdhune nivAraNa na kare to zuM artha thAya ? te rU5 vyatirekane kahe che - Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-229 gAthA : suvihiyavaMdAveMto, nAseI appayaM tu supahAo / duvihapahavippamukko, kahamappa na jANaI mUDho / / 229 / / gAthArtha H suvihitane vaMdana karAvato muni supathathI potAno ja nAza kare che, be prakAranA mArgathI mukAyelo mUDha kema AtmAne jANato nathI ? II229 // TIkA H suvihitAn susAdhUn vandayaMstadvandananiSedhamakurvannAzayati AtmAnameva, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt supathAt jJAnAdermokSamArgAd dvividhapathavipramuktaH sAdhu zrAvakAnuSTheyamArgabhraSTa iti hRdayaM, tathAhinA'sau yatiH kliSTapariNAmatvAt na gRhastho'pi liGgadarzanAdataH kathamAtmAnaM na jAnAti mUDho yena susAdhUn vandApayatIti / / 229 / / 353 TIkArya H suvihitAn . . vandrAvatIti|| suvihitone=susAdhuone, vaMdana karAvato=tenA vaMdananA viSayamAM niSedha nahi karato, potAno ja nAza kare che; kema ke tu zabdanuM avadhAraNa arthapaNuM che, zenAthI potAno nAza kare che ? ethI kahe che 1 supathathI=jJAnAdi mokSamArgathI, potAno nAza kare che, be prakAranA mArgathI mukAyelo=sAdhu ane zrAvakanA anupteyamArgathI bhraSTa thayelo sAdhu potAno nAza kare che ema anvaya che. be prakAranA pathathI kema bhraSTa che ? te tathAdithI batAve che A yati nathI; kema ke kliSTapariNAmapaNuM che=traNa guptionI pariNatinA abhAvarUpa kliSTapariNAmapaNuM che, gRhastha paNa nathI; kema ke liMganuM darzana che=sAdhuveSanuM darzana che, tethI be prakAranA pathathI mukAyelo che. AthI kevI rIte mUDha potAne jANato nathI je kAraNathI susAdhune vaMdana karAve che. / / 229 / / - bhAvArtha : je sAdhu samiti-guptimAM dRDha yatnavALA nathI, tethI zithila mULa-uttaraguNavALA che arthAt uttaraguNonuM viparIta sevana karI karIne mULa-uttaraguNa rahita thayelA che, teo saMvignapAkSika che athavA saMvignapAkSika paNa nathI, paraMtu sarvathA mArgathI rahita che ane jeo saMvignapAkSika che, teo suvihita sAdhune potAne vaMdana karavAno niSedha kare che ane jeo suvihita sAdhune vaMdana karAve che, teo jJAnAdi mokSamArgathI potAne nAza kare che; kema ke potAnAmAM ratnatrayanI pariNatirUpa bhAvasAdhupaNuM nathI, chatAM Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa4 upadezamAlA bhAga-1 | gAthA-229 ratnatrayanI pariNativALA susAdhune vaMdana karAvIne teomAM vartatA ratnatrayanI AzAtanA kare che. je AzAtanAnA pApathI pote te rIte mArgathI bhraSTa thaze ke ghaNA bhavo sudhI sanmArganI prApti durlabha thaze, mATe jeone AtmasAkSIe jotAM potAnAmAM ratnatrayanI pariNati nathI dekhAtI, teoe bhagavA, vacanAnusAra kriyA karanArA susAdhune joIne temane vaMdana karavAno niSedha karavo joIe, paraMtu meM pahelA dIkSA lIdhI che, AmaNe pAchaLathI dIkSA grahaNa karI che, tema vikalpa karIne temaNe mane vaMdana karavuM joIe, evo Agraha rAkhavo joIe nahi, paraMtu ajJAnane vaza ke koI saMyogane vaza teo vaMdana kare to temane niSedha karavo joIe. jo niSedha na kare to mokSamArganI virAdhanA karIne avazya potAnA AtmAno nAza kare che. be prakAranA pathathI mukAyelA mUDha sAdhu kema potAnA AtmAne jANatA nathI, e prakAre gAthAnA uttarArdhamAM kahyuM. tethI e prApta thAya ke susAdhu saMyamamAM utthita thaIne vItarAga thavA yatna kare che ane suzrAvaka sarvaviratinI zaktinA saMcaya mATe sAdhunI bhakti ane bhagavAnanI bhakti kare che, e banne pathathI teo rahita che; kema ke susAdhunI jema traNa guptipUrvaka saMyamanI sarva kriyA karatA nathI, tethI asaMyamanI pariNatirUpa kliSTa pariNAma che, mATe sAdhu nathI ane sAdhunA veSamAM che, tethI gRhastha paNa nathI, mATe pramAdI sAdhu pote beya pathathI rahita che, chatAM susAdhune vaMdana karAve che te mUDha che. AthI ja potAnA AtmAne jANatA nathI. teo mokSapathamAM cAlanArA nathI ane zrAvaka paNa nathI, tethI susAdhune vaMdana karAvavuM te temane ucita nathI, Ama chatAM mAnakaSAyane vaza saMyamaparyAyathI ame moTA chIe, tema mAnIne susAdhune vaMdana karavAno niSedha na kare ane susAdhu vaMdana na kare to kupita thAya tevA che, te sAdhu potAnA AtmAno vinAza kare che; kema ke ratnatrayInI AzAtanA karIne mahApApane bAMdhe che. Il29ll anusaMdhAnaH upadezamAlA bhAga-2 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaM jaM samayaM jIvo, Avisai jeNa jeNa bhAveNa / / so taMmi taMmi samae, suhAsuhaM baMdhae kammaM / / / je je samaye jIva je je bhAvathI AviSTa thAya che, 'te jIva te te samaye zubhAzubha karmane bAMdhe che. : prakAzaka : 'mRtadevatA bhavana', 5, jena marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : 32457410 E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online : gitarthganga.wordpress.com