Book Title: Swadhyay 1990 Vol 27 Ank 03 04
Author(s): R T Vyas
Publisher: Prachyavidya Mandir Maharaja Sayajirao Vishvavidyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/536107/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26.02.02 pustaka 27 akSayatRtIyA rAma ne ja namI cha mI. svAdhyAya ane saMzodhananuM tramAsika kema ke - (, ', 274 6 - RAO UNA A SAY WIVERSITP OF BARODA satyaM zivaM sundarama EXCHANGE COPY citra 2 naMdI, TADhuM ( citranI samajUtI mATe juo A aMkamAM mu. he, rAvala ane munIndra vI. jozIne lekha ) sa" pA kra rAmakRSNa tu vyAsa ni yA ma ka , prAgyavidyA mani2) @DA thA pAmyavidhA mandira, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya, vaDodarA For Private and Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pahaka 13 "vaLAvAraMvata" kartavane prazna-Ara. pI. mahetA * 289-192 14 nATayakalAmAM nyAyaya--aruNA ke. paTela ... 293-302 303-388 15 jazara-eka paricaya- vijyA esa. lele 16 TunI anuguptakAlIna be zilpakRtio -mu. ha. rAvala, munIndra vI. jozI 309-12 17 eka upekSita sakavizrI rAmakRSNa mahetA - raNajita ema. paTela "anAmI' 313320 18 gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuo-nareza veda ... 321-236 19 "patrasudhA'mAM zrImadda upendrAcAryajInI dAmpatyavruti -ka95nA mehana bAroTa *** 337-32 20 zrIyuta prItamalAla kacchInuM unnatizata-eka mane vizleSaNa -sI. vI. ThakarAla * 343-350 21 "navAsane eka khUNo-saMkula AMtaramananI tarala abhivyakti --- maheza caMpakalAla * 35-360 22 sAhitya ane vAstavaH "AMgaLiyAta'nA pariprekSyamAM --subhASa ma. dave - 361-366 23 graMthAvalokana 36-383 24 sAbhAra svIkAra 383-384 For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nA thAya. akSayatRtIyA-janmASTamI vi. saM. 2006 pustaka 27 eprila 1990-ogasTa 1990 aMka 3-4 mApavI: prIti ke. mahetA revI mApa: " aMgenAM suto veda tema ja atharvavedamAM prApta thAya che. A sUktone AdhAre "Apa :"nI viziSTatA tathA tenA mahimAne nirUpI tenA daivIsvarUpa upara atre prakAza pADavAmAM AvyuM che. cikitsAnA kSetramAM oSadharUpe tene je prayoga thAya che te paNa vicArAyuM che. vaLI, jalamAM thatI vanaspati paNa cikitsA mATe auSadharUpe upayogI che. jaLamAM rahelI amaratA, rautanya ane navajIvana ApavAnI daivI zaktinA kAraNe RSi jaLanA devatvane puraskAre che. sau prathama "" nA vistAra ane savarUpa viSe joIe. sA: pRthvInA goLArdhanI 70% jagyA roke che ane e eka ja evI vastu che je pRthvI upara kudaratI svarUpe vakhate vakhata vipula pramANamAM ghana, pravAhI ane vAyu ema trividha rUpe prApta thAya che. jaLa e sauthI vizeSa vidyutavAhaka padArtha che. sauthI vizeSa varALathapAdaka che. bIjA padArtho karatAM emeniyA vAyu ane pANIne ThaMDAM karavAmAM Ave tyAre prasaraNa kare che, je anya padArtho karatA nathI. sajIva prakriyAmAM pANI neMdhapAtra che. badhA ja padArtho vattAochA pramANamAM pANImAM drAvya che. lohImAM 9/10 TakA pANI che. vividha avayavo pANIne saMgraha kare che. ghaNI badhI vastuo zarIramAMthI pANI dvArA eka yA bIja pravAhIrUpe pasAra thAya che. Ama bhAja: zarIranI aMdara parivahananuM mAdhyama banI dehane svastha rAkhe che. svastha zarIramAM ja mana svasthatA dhAraNa karI zake che. mananI svasthatA sivAya ehAmurmika gati zakya nathI.' "svAdhyAya', pR. 27, aMte 3-, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990ogasTa 1990, 5. 19-212. maharSi vedavijJAna akAdamI, amadAvAda-380 015. . 1 Prasad E. A V., Water quality in Bhavmisra's Bhavprakash-Page no-32-34, For Private and Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 200 prIti ke. mahetA have vedo temaja athavavedamAM jaLanA vividha prakAro prApta thAya che te anAme joIeH-- 23 www.kobatirth.org RgvedamAM jaLanA cAra prakAra batAvyA che -- : vRSTi dvArA mAkAzamAMthI prApta thatuM nyu- 2 je jharaNAMthI vahe che te praavagna-jaLa, 3 kuvA ane vAvamAMthI khodIne kADhavAmAM Avatu ane 4 ona dvArA phUTIne bahAra AvatuM jaLa, A badhAM jaLa niSi tathA anyane pavitra karanAra ka.2 jaLanAM vividha nAmomAMthI keTalAMka nAmAnI vizeSatA athava vedamAM A pramANe batAvI che-- 1 jyAre jaLa pRthvI Upara ASaraNa karanAra meSa dvArA prerita dharma ne zIghra gati kare che ane temAM vidhuta vyApI jAya che tyAre jaLane'mApa: ' nAmathI bolAvavAmAM Ave che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 jaLanI nIce javAnI vAsanA arthAt vega nAmanA sahakArathI yukta thaIne vahetAM Indra-vidyuta mAvA nI zaktinA kAraNe ja jaLane r nAma ApyuM che, . 3 jaLane pRthvI upara UMyA sthAne caDhAvI devAmAM Ave che. tyAre tene pa kahevAmAM Ave che. arthAt jaLamAM upara javAnA guNu paNa rahelA che je ahIM jovA maLe che. 4 medhanI vRSTithI athavA kharaka pIgaLavAthI jyAre nadIomAM mahApUra Ave che. tyAre jaLanA pago avAja thAya che A avAjanA kAraNe jalapravADIne zI kahevAmAM Ave che. 2 " samudrajyeSThAH salilasya madhyAtpunAnA yantyanivizamAnAH / indro yA bajrI vRSabho rarAva tA Apo devIriha mAmavantu // 1 // yA Apo divyA uta vA savanti khanitrimA uta vA yAH svayaMjAH / samudrArthA mA zucayaH pAvakAstA Apo devIriha mAmavantu " // 2 // // // 4. 7/4/2-2 sA. 6-8 3 " pAnIyaM salilaM nIraM kIlAnaM jalamambu ca / Apo bArbAri ke toyaM payaH pAyastapodakam // * jIvanaM vanamambho'rtho'mRtaM manarasau'pi ca // 1 // mAtra. ( pUrvADha) vifmq.-747 " ca: aMgrInA ho / tasmAdA nadyo nAma stha tA vo nAmAni sindhava: // yatpreSitA varuNeAcchI samayalagata tadApnobindro vo yatastasmAdApo anu SThana // For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaLI, carakasaMhitAnA pAMcamA khaMDamAM divyajaLane kalyANakAraka, jIbhane gamatuM, vimala, supAcya (laghu), svabhAvathI ja ThaMDuM kahyuM che. A divyajaLa nIce paDyA pachI pAtranI apekSA rAkhe che ane jevuM pAtra tevuM bane che. divyajaLanA prakAra A pramANe che.- - 1 pAtrabhedathI jaLanA guNabheda - Ata mATImAM kaSAya ane tapItamAM kaDaka, pIMgaLI mATImAM kSAramizrita ane uSaramAM lavaNa, parvatanA vistAramAM tIkhAzavALuM ane kALI mATImAM madhura-Ama pRthvI paranA jaLamAM cha guNa kahyA che. ' ' ' ' ' 2 RtubhedathI jaLathI guNo :varSAnuM navuM jaLa bhAre, abhiSyandiI ane madhura hoya che. zaradaRtumAM je varase che te ghaNuMkharuM pAtaLuM, supAya (laghu) ane abhiSenDa vagaranuM hoya che. vasaMtanuM jaLa kaSAya, madhura ane rUkSa hoya che. grISmanuM jaLa abhiSenDa karanAruM hotuM nathI. 3 jAdA judA parvatamAMthI nIkaLatI nadInA jaLanA guNa-je nadInAM pANI pANAothI chinna-bhinna thAya che, kSobha pAme che, pachaDAya che tathA je himAlayamAMthI nIkaLelI che tathA RSiothI levAyelI che te nadIo pathya ane pavitra che.' je nadIo pAsu, retI vahenArI, vimala lavALI ane malaya parvatamAMthI nIkaLelI che teomAM amRta jevuM ja che. - je pazcima tarapha mukhavALI che te paDyuM ane nirmaLa jaLavALI hoya che. jemAM pUrva samudra tarapha mukhavALI che te dhIme dhIme vahe che, teonAM jaLa bhAre haiye che." suzrutasaMhitAmAM kahyuM che ke ' ' , " ' = : ") " , " - 1 dezabhedathI jaLa traNa prakAranuM che. gAMjA, anna ane jApAna. "' dezanuM jaLa rUkSa, laghu, kapha-pita haranAra tathA pazya che. mAns dezanuM jaLa snigdha, guru ane aneka roganuM kAraNabhUta hoya che pAra jaLe laghu, zItaLa ane madhura tathA tridoSahara che. ___ apakAmaM syandamAnA avIvarata vo hi kam / - ro : kAmavIstaDhAma yo tim | eko vo devopyatiSThat syandamAnA yathAvazam / udAniSumahIriti tasmAdudakamucyate // atharvaveda-sAta-2/12/- . 16 1 jANitA-vaMjala -. 22 6 "jaMgalaM salilaM rukSaM lavaNaM laghu pittanut / . bahinakRt kaphahRt pathyaM vikArAn harate bahUm // For Private and Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 02 prIti ke. mahetA 2 utpattinA sthAnabhedathI jaLa e prakAranuM che-vikSya ane zauma / . AmAM divyajaLa cAra prakAranuM che--pArI, vAra, sauvAra ane jaina 19 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir te paikA dhArALa paNa svarUpabhedathI be prakAranuM che--ti ane samudav< bhaumajaLa sainibhedathI aneka prakAranu hoya che. suzrute sAta prakAranuM bhaumajA kahyuM --''h', mAdheya, sArasa, tAva, prAva, maumita ane jayA tyArapachI frfect pA, vAra ane samudra A cAra prakAra joDavAmAM AvyA che. 10 vaLI, RtubhethI jaLa cha prakAranuM iM 1 varSARtunuM jaLa navuM, madhura, bhAre hoya che, r zaradaRtunuM jaLa laghu tathA nirdoSa Aya che, 3 hemantanuM jaLa bArai, snigdha baLa ApanAra hoya che, je ziziranuM jaLa hemantanI apekSAe bhaiDu laghu ane karAtazAmaka hoya che. pa vasaMtanu" jaLa krAyamadhura, rUkSa aAya che, grISmanuM jaLa manaminvayI hoya che11. bhAvaprakAzamAM paNa suzrutasahitA anusAra jaLanA vividha prakAro jovA maLe che. . A saOmAM * ANaM: ' zabda mAtra vALamAMthI sRSTi dvArA je jaLa prApta thAya che tene mATe ja prayAAya che. anya jaLa mATe nahIM kAraNa ke te divya jaLa DAya che. ' Ava: ' nI vyutpatti niruktamAM A pramANe apAI che. 1 AnUpaM vAryamiSyadi svAdu snigdhaM dhanaM guru / vahinakRt kaphahata hRdyaM vikArAn kurute bahUn // sAdhAraNaM tu madhuraM dIpanaM zItalaM laghu / tarpaNaM zecanaM tRSNAdAidoSatraya praNut // " suzrutasaMhitA--4/11 su--66 cha sutamAMAi-45 1-25 * 8 laoNLa jaLa mATebhAge AsA mAsamAM varase che. A jaLanI parIkSA karavA mATe cAMdInA vAsaNumAM bhAtanA piMDa banAvIne varasAdamAM bAra A vAsaNlRne mUkavAmAM Ave che. gheADIvAra pachI tenA varSomAM kAI parivartana na thAya to tene gALa jaLa samajavuM ane tyArabAda tene grahaNa karavuM. azvina mAsamAM zALa jaLanI jema ja sAmudrA thaI jAya che. A thALa jaLane pavitra pAtramAM laine prayogamAM levuM '', 6 mumuttamaMAi mu. 4/51-11 10 mAtra cAriyaLuM : mu. 72-74 66 vadizA ka. 4/8 !--217 For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : mAnovaiH | pANI pRthvI upara badhe vyApta thaI jAya che tethI " kAva:" kahevAya che tathA " Apa: mApanA:'-sahya totha sthApanAH sarva lokane vyApI jAya che tethI paNa va:" kahevAya che.13 mAvA mATe RvedamAM cAra sUkata che. RvedanA A cAra maMtro yajurveda, sAmaveda ane atharvavedamAM paNa jovA maLe che.14 . have javedamAM "bApa:' ne devIpe joIe. Ada 7/47 mAM jazuAvyA pramANe jaLanA viSayamAM mAnavIkaraNa tenI AraMbhAvasthAmAM ja che. tene phakta yuvatI, strIo, vara ApavAvALI ane thanamAM padhAranArI devIo kahevAmAM AvI che te devatAonuM anuzamana karanArI devIe vaLI, R. 10/30mAM : devIne semiyAgIonA yamAM birAjavA mATe nimaMtrita karavAmAM Ave che ema kahyuM che. yAjJika le ke tenAthI pavitra ane zuddha bane che. 17 Indra pitAnA vajethI tene mATe rastA banAve che.18 svapnamAM paNa te IndranAM vidhAnone teDatI nathI.9 vaLI, 7/4mAM savitAne kAraNe jaLa niyamita banI pitAnI yAtrAnA lakSyarUpa samudra tarapha jatA mArga para vahe che. 20 12 nirukta-vatA -9/3/27 pR-433 13 nirukta-vaitA -12/4/40/5-56 1 14 veda-10, 9.1 3 veda-10, 9, 3 yajurveda-11, 50, 36. 14 yajurveda-11, 12, 36. 16 sAmaveda-2. 9, 2. 10, 1 sAmaveda-2, 9, 2. 10. 3 atharvaveda-. 5. 1 . * atharvaveda-1, 5. 3 bada-109 2, tragdhada-10, , yajurveda-11, 51, 31, 15 yajurveda-36.12 sAmaveda-2, 9. 2. 10, 2 sAmaveda-1, 1, 1, 3, 13, 33 atharvaveda-1. 5. 2 atharvaveda-1, 6.1 15 zatapavitrAH svadhayA madantIdevIdevAnAmapi yanti pAthaH / R. 7/47/3 16 4-10/30/11 17 4-10/1/10 18 " razmibhirAtatAna yAbhya indro aradad mAtumUrmim / 3-7.47.4 {s " nA nAma na mAnani jAni sidhyo be kRtavaguNota " da 7,4 3 20 "yA Apo divyA uta vA dratAnti khanitrimA uta vAyAH svayaMjAH / hAtha cAra zuciH vAvavattA sAro pheva imAnavanu che " -7.46.2 For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prIti ke pahelA : sUryanI najIka che ane sUryanI sAthe che. ema - A uparAMta prathama maMDalamAM kahyuM che. 21 ka. 7/47mAM AzIrvAda, kalyANa ane sahAyatA mATe bhAja: devIne vAraMvAra vinaMtI karavAmAM AvI che. 22 4-1/23mAM durathA, abhidrohAthI, abhizApa ane anatathI paNa mukta karavAne mATe tenuM AvAhana karavAmAM AvyuM che. A devIo badhA dezone dUra kare che. sa. 7/49 anusAra maryalakamAM manuvarganA satya-amRtanuM sarvekSaNa karatA virATavaruNa tenI madhyamAM vicare che. 24 mitrAvaruNanuM adhiSThAna paNa te ja che. 25 prathama maMDalamAM : devIne mAtAo kahI che. 21 mAtAnA rUpamAM mApa: agnine utpanna kare che. 7 mAtAnI jema pitAnA zivatama rasanuM saune pradAna karavA mATe tene anurodha karavAmAM Ave che.18 te mAtRtamA che ane kaMrAcaranI jananI che. vaLI, 10/30 mAM gAja: devIne bhuvananI patnIo temaja sAthe vadhanArI ane samAna nivALI che ema kahyuM che. 20 : A jApa ne soma sAthe saMbaMdha . 10/30 mAM prApta thAya che. Indra mATe pIvA yogya rasamAM udaka meLavIne somarasa tauyAra karavAmAM Ave che, jenuM pAna karIne indra vijayI bane che tema ja AnaMdita rahe che. AvA jaLanuM sevana karavAnuM saune mana thAya che mATe jaLadevIne prArthanA karavAmAM Ave che. somarasamAM jaLa meLavavAmAM na Ave te te pIvA yogya banatuM nathI. somane jaLanI sAthe meLavavAmAM Ave che tyAre ema AnaMdita thAya che tema ja zuddha ane pavitra thAya che, je jaLanI viziSTatA tema ja pavitratA batAve che. AthI Rtviphane jaLa prApta karavAnuM kahyuM che. 31 21 amUryA upa sUyeM yAbhirvA sUryaH saha / tA no hinvantyadhvaram R 1.23.17 22 tra. 7/47/4 22 "mApa: vata ja rite kayA caMtAmamitroda cA tatama " R. 1.23-22, 10.9.8. 24 *gANA gA jo mAni maLe tyAre avavacanAnA" *. 7.49.7 25 ka. 10.30.1 : '. : 26 : 1,23.16 : 1 . ::- : " 27 tanokarI ijarmaciya tamAro ane nacatta mAtA" R. 10,91.6 28 ka. 10.9.2 29 "omAnamApo mAnuSIramRktaM pAta tokAya tanayAya za yoH| che. pUrva dizA mavo mAtRtatA vizvaya. thAturmAtoganiTI che , 6.50.7 2" je ganImunarca patnIno patra- sAdha sonAra .10.30.10 31 ka. 10/3/4-6 For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Avo te rI ma A uparAMta AvA kauSTha dhana, anna vagere Ape che. AthI jaLane surakSita rAkhavA mATe gAyanA karavAmAM AvI che. prANImAne paNuM anna ane dhAnyAdithI puSTa kare che.2 vaLI, pavitra ane ramaNIya AtmajJAna mATe jaLane surakSita rAkhavA kahyu` che. jaLa doSo dUra karanAra paNa che. jaLa Sane zarIramAMthI dUra laI jAya che ane zuddha banAve che tema RgvedamAM kahyu che. AvA jaLa sAthe samikSita thavAnI je bhAvanA vyakta tha che te dvArA jaLa zuddha ane pavitra che ema spaSTa thAya che,34 jaLane baMne lAka mATe hitakara kahyuM che. jaLa mAdaka che. AkAzamAM utpanna, traNe lekanA preraka, sIdhA mAtra para cAlanAra tema ja satata pravAhita che. pa www.kobatirth.org atharvavedamAM pazu jaLanuM mahattva batAvyuM ke te dvArA tenuM daivatva ja kta thAya che-rAnA rAjyAbhiSeka jaLathI karavAmAM Ave che. rAjyanA rAjyAbhiSeka vakhate pavitra mahAnadIe anya pavitra srota ane AkAzathI prApta thanAra divyajaLa A badhAM jaLa lAvavAmAM Ave che. rAjAnA rAjyabhiSeka jaLathI karavA pAchaLa e Azaya rahela che ke rAjA mitronI vRddhi karanAra ane kAraNa jaLa je rIte saunuM kalpAha kare che te rIte rAkha paNa saunuM kalyANuM kare. AAma jaLa saunI vRddhi karanAra che ema ahIM vyakta thAya che. 6 A uparAMta prathama je yajJIya-puruSa utpanna thayA tenuM paNa vRSTinA jaLathI siMcana karavAmAM AvyuM hatuM. A bhAkhata jAnI jiMtratA khatAve che." 32 -22 RgvedanI jema ahIM paNa jaLane mAtA samAna hitakArI gaNavAmAM AvyuM che ane AvuM hitakArI jaLa doSone dUra kare te mATe jaLane prArthanA karavAmAM AvI che. zAti RSi kahe che kr - A jaLa AMtara-khAdya zuddhi kare che ane huM zuddha ane pavitra thaI ne AgaLa cAluM 8 !* 35 . 7/40/4 " Apo hi hA manobhuva-stA na urje dadhAtana / madde LAva cakSaNe Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir idamApaH pravahata bat kiM ca duritaM mayi / Adimitro, paNa zeva kAnam / - 109 8 *. 10.30.9, 7/4e/1 " abhi tvA varcasAcinnApo divyAH payasvatIH / davAno viSamA vA mitA hada 5 - aparca-48.4 pR. 26 // 37 " taM yajJaM prAvRSA praukSanpuruSaM jAtamaprazaH / kr 1091 38 avaye 6/51/2 tena devA amaganta sAmbA valavala ce! mama, 1906011 For Private and Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra -11 www.kobatirth.org A vaLI, pApamAMthI chuTakAro meLavavA mATe jaLa dhaNuM upayogI che. pApamAMthI chuTakAro meLavavA mATe sAta nadIAne prArthanA karI hatI. nAcika doSothI bacavA mATe paNa jaLane prArthanA karavAmAM Ave che. jaLane prArthanA karavAmAM Ave che. varuNa RSie paNa doSamAMthI prAthanA karI hatI. jaLane aizvaryaM temaja vijayaprApti mATe prApta karavAmAM Ave che. jaLa nirdeESa che kAraNuM te jenI sAthe rahe che tenA guNu apanAve che. Ama vividha prakAranAM jaLa sukhakAraka che. AthI ja jaLane agni, sUrya, bhUmi, AtarikSa, dizA, udizAomAMthI pAra laI javAnuM kahyuM che. ahIM RtunI asaramAMthI mukti meLavavA mATe jaLane prArthanA karI che. zatrune vaza karavA mATe pazu jaLane prAthanA karavAmAM AvI che. kAraNa jaLa satApakArI zakti, nimUla karavAnI zakti, duHkhita novAnI zakti, nImmunA ane tIvratAnI zakti vagerene peAtAne vaza karI zatrune vaza kare che. 41 prIti ke ardhanA varSo RSie paNa uparAMta zArIrika, jaLa agni ane sAma tene dhAraNa kare che. jagatanuM sarjana agni-sAmanA sacAthI thAya che. (triyonAkhyA bAda Ane agnisAmI-vidyA kahe che. zabda ane tejane grahaNu karanAra paramANudhI jaLa baneluM che. deDakAM vagere jalajaMtue paNu jaLamAM potAnuM nivAsasthAna rAkhe che, vRSTinA ane deDakAMnI utpattinA sadha jANItA che. prANIone je khAkhatanI AvazyakatA DhAya che te vAtAvaraNa tene utpatti sAthe maLe che. deDakAnuM jaLane lIdhe astitva che tethI jaLa nivAsano hetu bane che,42 39 " muJcantu mA zapayA3dubo varuNyA'dutA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAmiyana mATe paNa mukta thavA mATe jaLane have Ava; ne cikitsAnA auSadharUpe joIe, atha, mAM ApanA cikitsAnA odhavarUpe nirdeza A pramANe che. 4 jaLa niHsana auSadhi che. jaLa zarIranA badhA doSone dhoine nirdeSatA siddha karanAra meSaja kaDavAya che. # *k atha yamasya pazvavIzAdi smAdeva kilbiSAt / " atharva, 1/112-12 .. 4 z " ani sUryezcandramA bhUmirApo yaurantarikSaM pradizo dizazca / ArnA mi iniAnA anena mA nivRtta jAvA // atharca, pA28/2 " Apo yadvastapastena taM prati tapata yo Avo yo Tona saM prati hapta coka - acarya, 2/23/1-5 Apo bhadrA catamidAya AkhaNISomI vibhAga it tA For Private and Personal Use Only tIno raso madhunAmaraMgama A mA prANena saha vardhasAgamena / atharva 3 / 13 / 5 Apo i vA u nepajIrApo amInapAtanIH / Apo vizvasya mevajIstAste kRNvantu meSajam / atharva 1.41.3 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mApodevI jaLaprayogathI apAnanI gati nimna thAya che ane tene kAraNe baha-ketA dUra thAya che. bahekejatA dUra karavA mATe nAbhithI laIne jAMdha sudhIne bhAga pANImAM palaLI jAya evA vAsaNamAM pANI nAMkhIne besavuM ane kapaDAthI peTa ane nAbhinA sthAnanuM mAliza pANIthI karavAthI badhu-ketA dUra thAya che. zarIramAM seDanAra badhA doSa dUra thAya che ane pUrNa Arogya prApta thAya che. ArogyanI daSTie jaLa uttama auSadhi che. jaLa svayaM rogahAraka auSadha che. jaLa roganAM jaMtuone nAza kare che. jaLathI ja rogonI cikitsA thaI jAya che. jaLa paitRka rogathI paNa choDAve che.* vizva paNa jaLane prayoga kare che. jaLa rUkanuM auSadha che. zAstronA traNa paNujaLa-cikitsAthI ThIka thaI jAya che. sindhadIpa RSi jaLa-cikitsAnA Adya pravartaka che. jaLathI snAna karavAthI roga dUra thaI jAya che.45 mIThAvALA jaLathI netrasnAna karavAthI netranA deSa dUra thAya che. vIMchInA viSa upara satata jaladhArA karavAthI viSa utarI jAya che, tAvamAM mastaka tapavAthI magaja upara unmAda vagerethI thatI asara dUra karavA jaLanI paTTI mukavAmAM Ave che ema paMDita sAtavalekarajIe atharvavedanA saMdarbhamAM noMdhyuM che.41 A uparAMta strI ane puruSanA prameha roganA nivAraNa mATe kaTisnAnane uttama upAya kahyo che. puruSa mATe Indriya-snAna ane strIo mATe aMtaHsnAna upayogI che.* A rIte jaLane yojanA pUrvaka prayoga karavAthI roga dUra thAya che. have suzrutasaMhitAmAM jaLane cikitsAnA auSadharUpe joIe. suzrutasaMhitAmAM jaLane zrama dUra karanAra, kalAtinAzaka, mucha tathA tarasane naSTa karanAra, taMdrA ane vamanane dUra karanAra, baLakAraka, nidAne dUra karanAra, taptidAyaka, ajIrNanuM zamana karanAra (magoLe mogane vAra) zItaLa, svaccha, laghu, saMpUrNa madhurAdi rasanuM kAraNa tema ja amRta samAna jIvanadAtA kahyuM che.48 44 "nya 1zvAto vAti nyak tapati suuryH| nIcInamacA tu racA mavA te vara " 6/1/2 .5 "idamida vA u meSajamidaM rudrasya meSajam / tenA rAtarAlyANapatravat " atharva. 6/5/1 "jAlASeNAbhi sibata jAlASeNopa sint| gAtrAguDjha meva sena no mRra nI 1 atharva. 6/57/2 46 atharvave-sAta-6/57 paranuM bhASya pR. 62 40 atharva-sAta nI 6/57 paranI samajutI juo. 48 suzrutasaMhitA-45/3-5. 196. . svA 2 For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prIti ke. mahetA suzrutasaMhitAmAM uNa, zItaLa, tema ja a5jaLane prayoga A pramANe che : 1 uSNadakanA guNa-tAva, kapha, zvAsa, vAta tathA madane naSTa karanAra pAcaka tathA haMmezA hitakAraka hoya che.49 ra zItaLa jaLane prayoga:-mUcha, pittasaMbaMdhI roga, garamI, dAha, viSa, raktavikAra, zrama, zvAsa, bhramaroga, vamana A badhA rogavALA mATe tathA jemane anna pacatuM na hoya e leke mATe zItaLa jaLa pIvuM hitakara hoya che.pa0 3 a5jaLane prayoga -jemane aruci, maMdAgni, zotha, kSaya, udararoga, koDha, netravikAra, traNa heya temaNe thoDuM pANI pIvuM che." bhAvaprakAza A uparAMta jaLane cikitsAnA auSadharUpe vigate noMdhe che ke - vadhAre jaLa pIvAthI tathA bilakula jaLa na pIvAthI AhAranuM pAcana thatuM nathI. adhika jaLa levAthI pAcaka rasa pAtaLo thaI jAya cheAthI tenI kriyA maMda thaI jAya che. bilakula jaLa na levAthI pAcakarasone sAva samucita na hovAnA kAraNe ajIrNa thaI jAya che. AthI vacce varace AvazyaktAnusAra thoDuM thoDuM pANI pIvuM joIe. eka sAthe adhika pANI pIvuM ucita nathI.52 bhojana pahelAM lIdheluM jaLa agninI maMdatA, kRzatA, tema ja bhajananA aMtamAM lIdheluM jaLa sthULatA tathA kaphavikAra ane bhejananI madhyamAM lIdheluM jaLa madhyazarIra, aninuM dIpana tathA sukhapUrvaka pAcana kare che.53 49 'jvarakAsakaphazvAsa-pittavAtAmamedasAm / nAzanaM pAcanazcaivapathyamuSNodakaM sadA // " suzrutaritA-45/39 pR. 200 60 suzrutatiA -45/28 pR. 199 51 "arocake pratizyAye praseke zvayathau kssye| mande'gnAvudare kuSThe uvare netrAmaye tthaa||" vraNe ca madhumehe ca pAnIya mandamAcaret // " mukataraMhitA-45/45-46 pR. 200 mA.5. vArika pR. 756 52 " atyambupAnAnna vipacyate'namanambupAnAcca sa eva doSaH / ato naro vahinavivardhanAya muhurmuhurvAri pibeda bhUri // " mA. . (pUrva) leka naM. 157 pR. 128 53 " bhuktasyAdau jalaM pItaM kAryamandAgnidoSakRt / madhyegnidIpanaM sthaulyakaphapradam zreSThaphale // " mA. 5. (pUrvAddha) 5. 129, For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra mApodevI: vaLA, pittanA tAva vyaktine Ave tyAre rogInI nAbhi upara eka kAMsAnuM vAsaNuM rAkhI tenAM zItaLa jaLanI dhArA karavAmAM Ave te tarata ja dAhayukta pittatAva nAza pAme che. 54 tAva hoya chatAM paNa rAgIe 'jaLa pIvu" eIe. koIpaNa avasthAmAM jaLa pIvAnA niSedha karavA na joie.55 A viSayamAM hArIte paNU karyuM che--adhika tarasa atyaMta bhayAnaka hoya che kAraNu enAthI prANu nIkaLI jAya che. gyAthI atyaMta tarasa DhAya tyAre cogyatAnusAra jaLa avazya pIvuM oie.11 www.kobatirth.org rAtre garama jaLa pIvAthI vadhelA kanuM bhedana thAya che ane vAyunuM apam thAya che arthAt vAyu zAMta thAya che tathA annanA ajara aeza parlR zIla pacI Aya che. pacha 54 sUryodaya pahelAM Asanna samayamAM jaLa pIvAthI taMtra tathA vRddhatAthI mukta thaIne vyakti sA vadhI adhika bane che paDha 55 uSaHkAlamAM je manuSya niSya nAsikAthI jalapAna kare che te nizcaya ja vruddhithI pUrNa DhAya che tathA tenAM taMtronI dAnazikta gaDasamAna hoya che tathA palitogathI mukta thaIne sukhI thAya che. 59 56 57 5.8 "" I uttAnasuptasya gabhIratAmrakasyAdipAtre nihiteMca nAbhau sItAmbudhArA bahulA patantI nihanti dAhaM svaritaM jvaraM ca // ." bhA. pra . - ( uttarArddha) cikitsAprakaraNam 8/3615. 80 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ." ataH sarvAssthAsu na kvacid gAri varjayet / / (bhA.pra. (uttarArdha) cikitsAprakaraNa 5- 18 209 " tRSNA garIyasI ghorA sadyaH prANavinAzinI / tasmAddeyaM tRSA''ttayi pAnIyamprANadhAraNam // mA.pra. (uttarArdha) 1/58-5, 17 12 " bhinatti ileSmamahAte mArute vApakarSati / ajIrNa jaravyAzu pItamuSNodakaM nizi || bhA. pra. (uttarArdha) cikitsA prakaraNa 5. 24 d. " savituH samudayakAle prasRtIH salilasya pibedaSTau / rogajarAparimuktau jIveddhatsara taM sAprabhU // bhA. pra. (pUrvArddha) 5. 150 For Private and Personal Use Only 59 " vigataghananizIthe prAtarutthAya nityaM pibati khalu naro yo ghrANarandhreNa vAri / bhavati matipUrNazcakSuSA tAcarmatulyo valipalitavihInaH sarvarogervimuktakaH // " bhA. pra. (pUrvArddha) dinacaryAprakaraNa - 5 / 137 5. 150 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 prIti ke mahilA ahI jaLane svayaM cikitsAnA auSadharUpe joyA pachI have jaLamAM thatI vanaspatine cikitsAnA auSadharUpe joIe. - 1 karma-AyuSya ApanAra tathA baLaprada che. tene A strAva rogamAM zreSTha bheSaja mAnavAmAM Ave che. jaladaramAM paNa tenuM vidhAna che. darbhane prayoga sarpaviSa, duHsvapna, ziraHzala, udarazalamAM nirdiSTa che. 2 -davane "revanA vIta' kahevAmAM Ave che. te auSadhiomAM "kSatriya" manAya che. anya auSadhine lema mAnavAmAM AvI che. durvA prANasa che. I mUtrasargamAM 3 zA-atyaMta prAcIna dravya che atharvaveda anusAra te mUtrajanana lAbhadAyI che. 4 sAka-jaLamAM thanArI vanaspati che. 5 zaupAna-zItaLa temaja dAhazAmaka che. 6 i-varSARtumAM thAya che tene 'kyanAzana' kahevAmAM Ave che. 10 A badhI auSadhio dvArA roga nAza pAme che ane A badhI auSadhio jaLamAM thatI hevAthI nIrogI thavA mATe jaLane vAraMvAra prArthanA karavAmAM Ave che. Ama "nA tema ja temAM thatI vanaspatinA guNone kAraNe jaLane devIrUpe nirUpavAmAM Ave te khUba svAbhAvika ja che. A jaLa svayaM devIrUpe tema ja oSadharUpa che AthI jaLa haMmezAM zuddha hovuM jarUrI che chatAM aneka kAraNosara dUSita bane che jema ke-kRmi, zevALa, kIcaDa, vikRtarasa, vikatavarNathI jaLa dUSita ane tyAjya bane che. AnAthI atirikta adhika garama, ati zItaLa, RtuviparIta varSAjaLa niSiddha che. A prakAranA jaLathI snAna ane tenuM pAna karavAthI udararoga, tuNuM, tAva vagere roga thAya che. 61 jaLa jIvanadhArIonuM jIvana che ane saMpUrNa jagata adhikarUpathI jalamaya che. AthI suzrutasaMhitAmAM dUSita jaLane zuddha karavAnA upAya A pramANe ApyA che - 1 kataka (nirmalI ) ne caMdananI jema dhasI jaLathI bharelA pAtramAM meLavI devuM. 2 gomeda (eka prakArane maNa)ne jalapAtramAM nAMkhIne ghumAvo tathA temAM gamedane rahevA devo. 60 vyagorf - bhAga-4 cauNama saMta thAna pR. 76-79 61 mAM. . vArita pR 757 suzrutasaMhitA sU. 45/9-10 For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ApodevI: 3 kamaLanuM mULa tathA (4) sevAlanA mULane jaLamAM ghumAvavuM. 5 vastrathI pANIne DhAMkI devuM. muktA tathA maNine jaLamAM dhumAvavAM. A rIte jaLa zuddha thAya che. 2 www.kobatirth.org bhAvaprakAzamAM jaLane zuddha karavAnuM A pramANe kahyuM che.je jaLa ukta prakAre dUSita hAya tene sUryanAM kiraNAthI garama karavuM athavA agnimAM ukALavuM athavA cAMdI, seAnuM, patthara, lokhaMDane khUba garama karI sAta vakhata te jaLamAM jhujhAvI devAthI jaLa zuddha thAya che. taduparAMta kapUra camelInAM pupa, vagerethI suvAsita karavuM. gADha kapaDAMthI DhAMkI devAthI kRmi dUra thai jAya che. pAMdaDAM, mULamAtI, sAnu vagerethI jaLane svaccha karavuM joi e.13 62 Ama jaLamAM rahelA uttama cAne kAraNe te svayaM cikitsAnA auSadharUpa hovAnI sAthe temAM thatI vanaspati pazu cikitsAmAM upayogI banatI hAi jaLane devIrUpe badhA svIkAre temAM kAMI Atha nathI. jaLa tenAmAM rahelA guNAne lIdhe prANImAtrane dUdhanA jevuM parama poSaka tethI pANI mATe paNa * vayaH ' zabda prayojAya che. zukala yajurvedanA jaLanA vayaH pupiyyA matramAMthI pacAmRta sthAnamAM dUdhathI snAnanA viniyoga A rIte sUcaka che. 63 " payaH pRthivyAM payaH oSadhISu payo divyantarikSe payodhAH / vacasvatIH praddizaH santu mahtvam / '' jI. cattu, 18/36 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 saMdarbha graMthA 1 Rgveda maMDala 6-8 zrImatsAyaNAcAthaiviracitabhASyasametA tRtIya bhAgaH, vaidika saMzodhana manyunA, nizIya caravaLa, thAya 16%*" 2 Rgveda maMDala 8-10, zrImatsAyaNAcAryaviracitabhASyasametA - caturtho bhAgaH, vaidika saMzodhana meratna-pUnA, dvitIya saMrna, rAja 1905 3 yajurveda saMhitA - zrIpAda dAmodara sAtavalekara, svAdhyAya maMDala- pAraDI, caturtha saMskaraNa 4 sAmaveda saMhitA zrIpAda dAmodara sAtavaLekara, svAdhyAya maMDala pAraDI, caturtha saMskaraNa - For Private and Personal Use Only ' rr tatra sapta kaluSasya prasAdanAni bhavanti / tadyathAka taka gomadekaSisagranthi shaivaalmUruvalgALi muttAmaLiyeti // '' yu.sa~-sU. 45/17 pR. 198 a s. (xik ) gAmarza pR. paTa Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 8 12 prIti hai. bhA 5 atharvavedakA subodha bhA kaSya -kAMDa 1-3, paM. zrIpAda dAmodara sAtavalekara, svAdhyAya maMDala - pAraDI, dvitIya saMskaraNa se 2015 I. sa. 1879. 6 atharvavedakA subodha bhASya- koDa 46 paM. zrIpAda dAmodara sAtavalekara - 11 svAdhyAya maMDala pAraDI dvitIya saMskaraNa -- 13 www.kobatirth.org saM. 2015 I. sa. 1879 atharvadevakA subodha bhASya-kAMDa - 7010, paM zrIpAda dAmodara sAtavalekara, svAdhyAya - maMDala- pAraDI tRtIya saMskaraNa, saM. 2015 I. sa. 1958 9 niruktam- durgAcAryakRta RjvarthAjya vyAkhyAnusAriNyA, paM. zrI mukundazarmaNA kRtayA niruktaviyA samupetaM ca TippanvAdibhiH pariSkRtaM ca meharacanda madAsa-naI dillI, 1982 10 bhagavatA''treya punarvasunopadiSTA tariSyeNa maharSiNAnivezena tantritA carakavalAbhyAM pratisaskRtA bhAratavarSAntirgata saurASTrapradeze jAmanagare, zrI gulAbagaramA Ayurvedika sosAyaTI ilAkhyA saMsthayA saMpAditA prakAzitA ca prathamAvRtiH 1949 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atharvavadekA subodhabhASya-kAMDa 19-20 paM zrIpAda dAmodara sAtavalekara, svAdhyAya maMDala - pAraDI, prathama saMskaraNa, saM. 2017 sana 1960 2 suzrutasaMhitA zrIlhaNAcAryaviracitayAnibandha saMgrahAlayavyAkhyayA nidAnasthAnasya zrI gayadAsAcArya viracitayA, nyAyacandrikAkhya, vaidya yAdavajI kimajI AcArya, cokhambhA saMskRta saMsthAnavArANasI, caturthaM saMskaraNa, 1980 12 zrImadbhiyambhUpaNabhAvamizrapraNIta bhAvaprakAza (pUrvArda ), vyAkhyAkAra zrI brahmazaMkara zAstrI, vivaraNakAra zrI rUpalAla jI vaizya, cokhambA saMskRta saMsthAna, paMcama saMskaraNa, vi. saM. 2026 san 1969 - zrImadbhiSagbhUSaNabhAvamizrapraNIta bhAvaprakAza ( uttarArddha), vyAkhyAkAra zrI brahmazaMkara zAstrI, vinirmitayA zrI harihara prasAdapANDeyena prakAzana cokhambA saMskRta saMsthAna, paMcama saMskaraNa, vi.saM. 2037 san 1980 14 dravyaguNavijJAna (tRtIya bhAgaH ), AcArya priyavrata zarmA, cokhambA saMskRta saMsthAna, dvitIya saMskaraNa, vi.saM. 2036 15 dravyaguNavijJAna (caturtha bhAgaH ) AcArya priyavrata zarmA, bhokhambA saMskRta saMsthAna, prathama saMskaraNa, vi.saM. 2034 16 Water quality in Bhavmisra's Bhava Prakasa Masslit Series -2 E. A. V. Prassad. N. J. Publications, 1979 J For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zukala yajurvedamAM piMDapitRyajJa zukala yajurveda saMhitAnA bIjA adhyAyanA 28thI 34 cha maMtro "piMDapitayajJa" viSe che." pita zabda "pitA"nA arthamAM vaparAya che. temaja divaMgata, adazya, mAyALu, svargIya AtmAo mATe paNa vaparAya che. pUrvajo pratye sammAnanI bhAvanA keLavavI, samaye samaye bhAvathI temanuM smaraNa karI aMjali ApavI te pratyeka bhAratIya saMtAnanI pharaja che. bhAratIya saMskRtimAM 'karmane siddhAnta', "punarjanmavAda" temaja pitRonuM astitva sArvatrika rIte svIkArAyeluM tathya che. tethI dharmakAryomAM-lagnAdi zubha prasaMge para "nAndImAha" karIne pitRone yAda karAya che. taduparAMta zrAddhamAM paNa temane yAda karavAnI prathA che. jApAna, cIna jevA bIjA dezomAM paNa mRtAtmAone aMjali ApavAnI prathA eka yA bIjI rIte pracalita che. zubha prasaMge pitRone mAnapUrvaka bolAvavAmAM Ave che. tenAM pramANe zukala yajurvedamAM maLe che. jema ke he semapAna karanArA pitRo! tame zrauta-smArta karmAnuSThAna karanArA amArA yajJa viSe padhAro ane svadhA nAmanA annathI tRpta thaI amArA para AziSa varasAvI amAruM rakSaNa karo. sAmAnya rIte pitRonI traNa peDhIne ApaNe yAda karIe chIe; pitA, pitAmaha ane prapitAmaha. pitA jIvita hoya te pitAmaha, prapitAmaha ane vRddhamapitAmaha ema traNa peDhI. "svAdhyAya', pR. 27, aMka 3-4, akSayatItayA-janmASTamI aMka, eprila 1990ogasTa 1990, pR. 21-220. maharSi vedavijJAna akAdamI, 3. bahAIlenDa pArka, polITenika pAchaLa, amadAvAda, 380015 , OM ahanaye kavyavAhanAya svAhA...vediSadeH // 2 OM ye rupANi pratimuJcAnA ...tyasmAt // 3 OM atra pitaro mAdayadhvaM...mAvRSAyiSata // 4 OM namo vaH pitaro rasAya...Adhema // 5 OM Atta pitaro garbha kumAra...'sat // 6 OM Urja vahantIramRtaM kRtaM vacaH.virRra che. (zukala yajurveda saMhitA adhyAya-ra-maMtrasaMkhyA-rathI 34) 2 bhAtu nA vistAramAnA (za. yaja. 19.58) For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 14 kahyuM che ke seAmapAna karanArA pitR mAnanI lAgaNI vyakta thAya che. maLI Ave che.ja levAya che. A traNa peDhInA pitRone ApaNe tyAM aMjali ApavAnI prathA che. zatAyu ApI mane pavitra kare. AmAM pitR pitRnA ullekha Rgveda, atharvavedamAM paNa sArI rIte pitRonA paNa prakAra che. are arthAt avasthAnIya eTale ke pRthvIsthAnIya pitR, rAsa: parasmintrone avasthitAH arthAt svarga ke ghusthAnIya pitR ane madhyamAH--madhye mazaH madhyamAM: arthAt madhyama lAka-a'tarikSa-leAkramAM rahelA pitue ema traNa prakAro paDe che. zukala yajuveMda saMhitA paNa te vAtanA ullekha ( 19/49) kare che.5 pitR mATe vAravAra sobhyAsaH pada vaparAya che tethI tee sAmanA moTA cAhako hoya tevuM lAge che. para bese che tethI vi:-visIyantIti paNa kahevAya tethI ja pitRone darbhAsana ApI tenA para bali tarIke piDadAna karAya che. A uparAMta ( 1 ) anivAttAH pitaH ane (2) anivAtA: pittara: evA paNu be bheda thAya che. vaLI da'nI pathArI che. 6 ye vitara: aminA svAtiAH- zmazAnameM prAptA: arthAt agnikama jevu thayuM che tevA pitR ane khIjA jene smazAnakama prApta thayuM nathI arthAt Akasmika kAika sthaLe mRtyune varelA hoya ane jenuM zarIra dAkriyA mATe prApta thayuM hoya tevA pitRone anattivvAttAH vitara kahevAmAM Ave che. vaLI zu. yaju. a. 19, matra saMkhyA-61 mAM agniSNAttA pitRonuM AvAhana karIe chIe tevA ullekha che. S 3 pu'nantu' mA pi'tara'H so'myAsa'H punantu' mA pitAmahAH punantu prapitAmahAH pavitreNa za'tAyu'SA / (zukala yajurveda sa`hitA a. 19, maMtra sakhyA-37 ) 4 Rgveda 10/14 ane 10/15. athava vaida kAMDa-18 sUkta-3-4 5 utA ra utpasa unma'dhya'yAH pi'tara'H sa'myAsaH / asuM ca IyurekA Rta'jJAste no 'vantu pitaro haveSu (zu. maju. saMhitA. 19/49 ) Rgveda 10/15-1, 10/15/pa zukla yajuve da a. 19-ma trasaMkhyA 50, 57, 58. Rgveda. 10/15/3 hiyo ce gayA sutasya / rw Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10/15/4 riMgaH pitara atyA.... 10/15/5 3vadUtAH pitaraH somyAsa: riMkyeSu ye'gnidhyAttA ye anagnidhvAttA madhye divaH svadharmA mAdayante / ja. phaeN. bhaTTa temAM ema pratye .. ( Rgveda. 10/11/1 ) 9 agniSvAttAnumato havAmahe nArAzara se somapIrtha ma AzuH / ( zu. yajuve+da a 19, matra-60) For Private and Personal Use Only zu. ya. 19/61 ahIM unvaTa kahe che-- Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org custa yajurvedamAM vicitra 15 AcAyaeN sAyaNa RgvedanA 10/15/1 nA bhASyamAM pitRonuM vargIkaraNa uttama, madhyama ane adhama evA traNa prakArathI batAve che.10 jee zrautakarmAnuSThAnaparAyaNu rahI jIvana jIvyA ane maraNane zaraNa thayA te uttama pitR, je kevaLa smArtIkamathI jIvyA ane maraNu pAmyA te madhyama ane jemaNe saMskArahIna jIvana jIvyuM ane maraNu pAmyA te kaniSTha ke adhama samajavA. vedyamAM devA sAthe pitRonuM paNa AvAhana thatuM hatuM te parathI ema jaNAya che ke devA jeTaluM ja pitRonuM mAna hatuM. yadyapi devA kadI pitR banatA nathI paraMtu devA sAthe pitRonuM AvAhana thAya che te pitRenI daiva-tulya korTa batAve che,11 zukala yajurvedamAM A prakAranA pitRe mATe piMDa dvArA thatA yajJa batAvyA che jene piDa pitRyajJa kahevAmAM Ave che. te bIjA adhyAyamAM 29-34 ma`trA che. tene vistarazaH joIe. viro sAcchaH pitRyajJa: nitRiyajJa: arthAt piMDenu apaNuM karIne pitRone tRpta karAya. te yajJa eTale piMDapiyana. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir piDapiyananA vidhi zatapatha brAhmaNu 2/4/2/7 tathA kAtyAyana zrautasUtra 4/1 mAM savistara vadhu velA che. A yajJanA hetue nIce pramANe che, 1 devAne prasanna karavA jema devayajJa thAya che tema pitRone prasanna karavA mATe A piDapitRyajJanA vidhi che. 2 bapora pachI aparAa kALamAM pitRne piMDadAna karAya che. tenuM kAraNa e che ke pUrvAna devAnA kArya mATe, madhyAhna manuSyeAnA kArya mATe jyAre aparAhana pitRnA kArya mATe che.12 1 trividhAH pitaraH uttamAH madhyamAH adhayAzceti / yathAvidhaM zrautaM karmAnuSThAya pitRtvaM prAptAH te rAmAH| mAtamamAtravAH ye vitaH te madhyamAH ane saMjJAreviA apamAtiA ( Rgveda sAyaNa bhASya 1001pA1) 11. avantu mA pa tAso pravAlovantu mA pitare vavadUtI (R. kAparAja svA 3 agniSvAttAn pitRRn RtumataH RtusaMyuktAn havAmahe AhAyAmaH / ( ujvaTa bhASya zu. ya. sa'. 19/1 12 pUrvAhano vai devAnAM madhyaMdino manuSyANAmaparAhnaH pitRRNAM tasmAdaparAhUne dadAti // ( za. brA. 2/3/4/8 ) For Private and Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 21 ja. ka. bhada, - 3 piMDadAnathI pitRone pratyeka mAse yAda karavAnA che. A yajJa (piDapitRyajJa) amAsane divase jyAre caMdra AkAzamAM bilakula na dekhAte hoya tyAre karavAno che.13 darza yAga ane pauSTramAsayAga banane pratyeka mAse thatA ISTi yoga che. pUname paumAsa yAga ane amAse darzayAga arthAta pakSe pakSe thatI iSTio dvArA eka mAse amAsanA divase pipitRyajJa-daza yAganA aMgarUpe karavAnuM che. tema chatAM A eka svataMtra yAga che. kAraNa ke te darzAganA aMgabhUta hovA chatAM zatapatha brAhmaNa ane kAtyAyana zrotasUtra tene svataMtra yAga gaNe che. - have tenA maMtro joIe. . prathama maMtramAM sana jagyavAnAya svAhA Ave che. pitRonA kavya 'ne je grahaNa kare che te-agni "kavyavahana ' gaNAya.14 A maMtra belIne yajamAna athavA piMDapitRyajJa karanAra animAM Ahuti Ape che. bIjI Ahuti somAya jiyate svAhA bolIne Ape che. AthI vedImAM vidana karanArA asure nAza pAme che.15 yajamAne prAcInA vIti (jamaNe khabhe jaI dhAraNa) karIne gAepatya agninI pAse dakSiNAbhimukha besI piMDa mATenA viAhaNa karavAnA hoya che. dakSiNAgnimAM caru pakavavAne che. ziTTno thayaT17] a ne vaSi-(Fire meant for cooking oblations.) yajamAna dakSiNAbhimukha besIne hema kare che. ahIM yajamAne prathama khAne ardhapakavAvasthAmAM ja ghIvALA karIne straka vaDe dakSiNAgnimAM Ahuti ApavI. tyArabAda ghInI be Ahutio (1) 3 nave vyavahinAtha svAhA ane (2) % somAya jitu te vA 13 aparADne piNDapitRyajJaH candrAdarzane'mAvAsyAyAm // (kAtyAyana zrautasUtra 4/1/1) 14 kavayaH kAntadarzinaH pitarasteSAM saMbandhi kAvyaM haviH / tadvoDhumadhikAro yasyAsti sa kavyavAhanaH / tasmai kavyavAhanAya bhagnaye svAhA // (zu. yaju. saM. 2/29nuM mahIdhara bhASya) 16 avatA mager si veriye che . ya. rA28 gagerrakSaNa at kAnAt mAtA: | (za. . 2/29 uvaTa bhASya) 16 prAcInAvItinaH savyaM jAnvAdhyopAsIdastAn abravItmAsi mAsi vo'zana svadhA vo manojavo nakSatranA vo cotiriti . (za. brA. 2AhAkAra ) 10 hinAnI bALaka (kAtyAyana zrautasUtra 4/1/2) For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zukala caturvedamAM piDapiTyajJa bhAlIne agnimAM ApavI. te pachI kumAryuM (muda) agnikuMDamAM pheravavuM, tyAra pachI agni sakorIne ya mALi...(2/30)matra vA.tenA artha e che ke rAkSase pitRonuM svArUpa anna khAya che te A maLatA lAkaDA ( umADiyA )thI nAza pAme. www.kobatirth.org pachIthI traNa dama para traNa piMDa mUkAya che ane maMtra pitto mAyavyam 2/1 bhaNavAnA DAya che. arthAt AthI pitRo tRpta thAva ane AkhalAnI jema madamasta thaI potapotAnA bhAga grahaNu karI yajamAna para AzIrvAda varasAve. pachI ajali khAMdhI prArthanA karavI ke tame ya: pittaraH 2/32. cha vAra pitRne vaMdana. cha Rtuo che ane badhI RtumAM pitRo yajamAnanI rakSA kare te bhAvathI prArthanA karavAnI che. 19 3 1 rasarUpa-vasa taRturUpa pitRone namaskAra,20 2mImarUpa-pitRne namaskAra, 21 jIvananA heturUpa vApI pitRone namaskAra.22 svadhA-anarUpa pitRone namaskAra.. 4 5 dhArasvarUpa pitRone namaskAra, 6. manyu-krodhasvarUpa pitRone namaskAra. 18 utsu parajJAt noti / 16 mI thA vitaraNa 2 /32 Ama chavAra vaMdana karI yajamAna pitRone prAthaeN che. gunna: vatta amane zu, patnI, gRha, pautrAdika Ape, jethI vidyamAna dhanamAMthI ame Apane tRpta karIe. he pitR vastra dhAraNu kraro vAsa Avatta / tyArabAda badhata24 vitatte (2/33) maMtra bhaNIne yajamAnapatnI putra, 20 kA..zrI. kA..zrI. su. 4/1/9. SaD vA RtavaH pitaraH iti zrutiH / Apane da maLyAno sA: samA tethI ramAya namaH / 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mulyanti tti grISme ovaSayaH / ( jI. yama, bhA. 2/32) ( jI. yaju. 2/32 mahIdhara bhASya ) 21 29 jIvanahetubhUtAya jIvAya varSAbhyo namaH / 23 svAhA ne zarad svabhAve pitRRNAmanam / zahi dvi prAyazoDanAni mavanti / ( zu. ya. 2/32 ma. bhA.) 24 Ardhana pitaro garbha kumAraM puSkarakham (za. ya. ma. bhA. 2/32 ) For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 piDa paikI madhyama piMDa grahaNa karI tenuM prAzana kare che, khAya che. tethI uttama, kamaLa jevA mukhavALe azvinIkumAre je suMdara putra maLe tevI abhilASA sevAya che. pachI piMDa para InsI e maMtrathI yajamAna jaLa chAMTe che. te vakhate jaLadevatAne prArthanA kare che. he jaLadevatA ! anarUpa, amRtarU5 vRtarU5, jaLarUpa ane anna tathA surAne vahana karanAra tame pitRonA svadhA-paSaNarUpa che. sarvarogavinAzaka tame svadhArUpa che tethI tame amArA pitRone tRpta kare. Ama A "piMDapitRyajJa" eka zrotAga che ane temAM pitRone piDadAna ApIne tRpta karavAmAM Ave che. paMca mahAyajJomAM paNa pitRyajJanuM sthAna che ane te mahAyajJa paNa kahevAya che. mRtajana-pitRo pAchaLa piMDadAna, tarpaNa zrAddhAdi kliAo eka prakAre temane prasanna karavA mATe ja che tema piMDapitRyajJa paNa pitRonI tRpti mATe karavAmAM AvatA yajJa che. zukala yajurveda saMhitAnA bIjA adhyAyamAM AvatA 29thI 34 maMtro ( cha maMtro) A rIte piMDapiyAnI ghaNI vizada carcA kare che, jenuM zatapatha brAhamaNa tema ja kAtyAyana zrautasutra samarthana kare che. saMdarbhagrantha 1 zukala yajurvedasaMhitA, ubUTa mahIdharabhASyasamanvita, pra. metIlAla banArasIdAsabaMgale reDa, javAharanagara, dilhI-110 007, punarmudrita saMskaraNa, 1978. 2 zatapathabrAhmaNa-cisvAmI zAstrI, caukhaMbA saMskRta saMsthAna, vArANasI, bIjI AvRtti, saMvata 2040, I. sa. 1984. 3 kAtyAyana zrautasUtra-che. AlbarTa vebara saMpAdita, caukhaMbA saMskRta sirIjha ophisa, vArANasI, 1972. caTTa puruSas in (zu. ya. 2/33) 25 madhyama viruM vajAti putrAmAM (zuya. saMhitA uvaTa bhASya a. 2/33) Adhati mukhya viSe vAjhAti patnI putrajAti . ( kAtyAyana zrautasUtra' 4/1/22) 26 4 cattI ' gvaM H zIrA , parisrutam / svadhA stha tarpayata me pitRRn // (zu. va. saM. a. 2, maMtra saMkhyA 34) A maMtra jaLasiMcanane che ane nitya nipipati . kA. zrI. su. 4/1/19mAM kahyuM che te pramANabhUta vidhAna che. For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zukala yajurvedamAM pipitayajJa * yajurveda saMhitA-Arya sAhitya maMDala, ajamera (mUlamAtra) - 5 zakala yajurveda saMhitA-pUrvArdha ane uttarArdha, saMpAdakaH motIlAla ravizaMkara ghoDA, prakAzana-porabaMdara vedazALA, govidajI DAhyAbhAI lAkhANI, prakAzana-varSa-1933. 6 RvedasaMhitA bhUlamAtra-paM. zrIpAda dAmodara sAtavalekara, svAdhyAya maMDaLa, pAraDI, ( ji. valasADa) caturthavRtti. 7 atharvaveda saMhitA (mUlamAtra) zrIpAda dAmodara sAtavalekara, svAdhyAya maMDaLa, pAraDI (ji. valasADa) caturthIvRtti. C A Practical Vodic Dictionary, Suryakanta, Oxford Press, Bombay, Delhi, Calcutta, Madras, 1981. University For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lekhake ne ? 1 pAnanI eka ja bAjue, TAIpa karelA ane e zakya na hoya te zAhIthI suvAcya akSara lakhelA lekho mekalavA. TAIpa nakalamAM TAIpakAmanI bhalene sudhAryA pachI ja lekha mokalo. gUjarAta vidyApIThanA joDaNIkoza pramANe joDaNI rAkhavI Avazyaka che. lekhanI mULa prata ja mekalavI. lekhanI kArbana nakala mokale tyAre te aMgenuM spaSTa kAraNa jaNAvavuM. 2 lekhamAM avataraze, anya vidvAnanAM maMtavya TAMkavAmAM Ave che te aMgene saMdarbha pUrepUrI vigata sAthe Apavo anivArya che. pAdaTIpamAM e saMdarbhanI vigata ApatAM lekhaka athavA saMpAdaka/saMzAdhaka (aTaka pahelI), maMtha, prakAzaka, prakAzanavarSa, AvRtti pRSTha, e krama jALavavo jarUrI che. 3 svAdhyAya'mAM chapAyela sarva lekhene kaoNpIrAITa mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI, vaDodarA hastaka che. lekhake athavA anya koIe lekhamAM koI aMza lekhita paravAnagI vagara punarmudrita karavo nahIM. 4 saMkSepazabda prayojatA pahelAM e zabdo anya sthAne pUrepUrA prayojelA hovA joIe. 5 pANIne krama saLaMga rAkhI je te pRSTha upara te te pANIne nirdeza jarUrI che. vA thA ya. svAdhyAya ane saMzodhananuM mAsika saMpAdaka : rAmakRSNa tu, vyAsa varSamAM cAra aMka bahAra paDe che- dIvI aMka, vasaMtapaMcamI aMka, akSayatR.yA aMka ane janmASTamI aMka. lavAjama : bhAratamAM rUA. 20 = 00 5. (TapAlakharca sAthe). -paradezamAM yunAITeDa sTeTsa oNpha amerikA mATe 6 Dolara (TapAlakharca sAthe) -yuropa ane anya deza mATe... ra50 (TapAlakharca sAthe) AkhA varSanA grAhako lavAjamanA varSanI zarUAtathI ja nAMdhavAmAM Ave che. lavAjama agAuthI svIkAravAmAM Ave che. lavAjama mokalatI vakhate kayA graMtha mATe lavAjama mokalyuM che te spaSTa jaNAvavuM. lavAjamavarSa navembarathI okaTobara sudhInuM gaNAya che, je A saranAme mokalavuM-niyAmakazrI, prAcyavilA mandira, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya, lokamAnya TiLaka reDa, vaDedarA-360 002. jAherAta : A trimAsikamAM jAherAta ApavA mATe lakhe saMpAdaka, "svAdhyAya', prAcyavidyA maMdira, lekamAnya TiLaka reDa, vaDodarA-390 001 For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kalyANavarSAkRta sArAvalInA candrAriSTamanAdhyAyamAM vaidakIya vicAra- narendrakumAra pI. mahetA sauMskRta jyotiSazAstranA itihAsanuM avaleAkana karatAM jaNuAya che ke daivajJazirAmaNu AcArya varAhamihira (I. sa. 505)nI pachI ane prasiddha TIkAkAra bhaTTotpala (I. sa. 966)nI pahelAM thai gayela vaTezvara--kalyANavarmA ( i. sa. 178) jyotiSazAstranA itihAsamAM eka mahattvanuM sthAna dharAve che. trika'dha jyAtiSazAstranA jAtaka graMthomAM parAzara muninuM 'bRhatpArAzaraheArA zAstra' apauruSa graMthomAM prasiddha che ane AcArya varAhamihiranuM 'bRhajAtaka' pauruSagra'thAmAM sauthI prAcIna che. A be prasiddha jAtaka matheA pachI (gurjara pradezanA vyAghrapadanareza ) kalyANuvarmAe parAzara, varAhamihira, yavananarendra vagerenA prathAmAMthI sAra lai te ' sArAvalI ' nAmanA jAtaka graMthanI racanA karI. kalyANavarmAe potAnA A jAtaka graMthamAM satya, bAdarAyaNa, cANakaya, hau, cUDAmaNi, mANikaya, brahmAdi jyotiSakArInA pracalita matenA ullekha karyo che. sArAvalI nAmanA A prasiddha graMthamAM kalyANavarmAe potAnA samayanA jyAtiSazAstranA jJAnanI sAthe sAthe pracalita vaidaka (Ayurve 6) zAstra, yAgazAstra, dharmazAstra, rAjanItizAstra temaja sAmAjika paristhitinuM suMdara nirde'na karAvyuM che ane te dvArA lekhake potAnI bahumukhI pratibhAnA paricaya paNu karAvI dIdhA jema kAlidAsamAM kemesTrI eI zakAya che, kavi bhaTTimAM vyAkaraNa daSTa thAya che ane zrI harSoMmAM dArzanikatA pradarzita thAya che tema bhAratIya zAstrakArAmAM paNa viziSTa bahumukhI pratibhA jovA maLe che. kAvyaprakAzakAra mammaTa, sAhityadarpaNukAra vizvanAtha, paMDita jagannAtha vagere kAvyazAstrIoe paNa potAnuM vividha zAstraonuM jJAna tema ja pAMDitya darzAvyuM che. tattvajJAnanI zALAmAM Adyaguru zaMkarAcArya, rAmAnujAcArya, vallabhAcA` vagere AcAryoe pazu potAnI tarkazaktine tema ja bahuzrutatAne paricaya karAvyA che. Ayurve zAstramAM zAra`gadharasa`hitakAra zAra'gadhara, vaidyajIvanakAra lAla'birAja vagerenI kavitvazakti tema ja bahuzrutatA jANItI che. lAlabIrAjanA vaidyajIvanamAM zrRMgArarasanuM nirUpaNu kAlidAsanI yAda apAve che. jyAtiSAcArya varAhamihiramAM te kAlidAsa, bhavabhUti ke bANunAM paNa darzIna karI zakAya che. 'svAdhyAya', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI 'ka, eprila-1990-ogasTa 1990, pR. 221-230, *hu*sA zerI, kaDI (ena. jI. 382715. ). 1 dIkSita zara bAlakRSNa, anu. harihara prA. zaL, bhAratIya jayAtiSazAstra, dvitIya khaMDa, yuni. graMtha nirmANa bA-gujarAta rAjya, amadAvAda-6. prathama AvRtti, 1972, 5. 245, For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 narendrakumAra pI. mahetA tizAstramAM prAcIna RSimunioe ane AcAryoe tiSazAstrIya divyajJAnanI sAthesAtha bhAratIya saMskRtinAM vividha pAsAMonuM suMdara nidarzana karyuM che. ghaNIvAra eka zAstranA nirUpaNanI sAthe sAthe anya zAstronuM nirUpaNa ADakatarI rIte potAnI bahumukhI pratibhA dvArA rajU karI de che. devajJaziromaNi varAhamihire jotiSazAstranA traNe kaMdhe upara pitAnA graMthanI racanA karI che. paMcasiddhAMtikA ', "bahajajAtaka" ane "bRhatasaMhitA'mAM tenI bahumukhI pratibhA jotiSane tema ja tatta vidvAnane prabhAvita karI de che. tene "bUta saMhitA' graMtha te bhAratIya jJAnavijJAnane vizvakoza kahI zakAya. bRhatsaMhitAnA "grahagocarAdhyAya'mAM AcArya varAhamihire jyotiSaviSayaka goyarajJAnanA nirUpaNanI sAthe sAthe mudrAlaMkAra dvArA vividha devRttone paricaya karAvyo che. A mahocAradhyAyamAM lekhake eka sAthe jyotiSa, chaMda, kAvya ane alaMkArane paricaya karAvI dIdhuM che. vasahamihiranI bhASAzailImAM kAlidAsanI zailI pratibiMbita thatI jovA maLe che. tenI keTalIka zlekapaMktio kAlidAsanI AjhamajarI jevI madhura sUktione rasAsvAda karAve che ane kAlidAsanI yAda tAjI karAve che. kadAca kAlidAsa ane varAhamihira (I. sa. 505) samakAlIna hoya ane tatkAlIna (guptakAlIna ) vidyAkIya vAtAvaraNanI temanA upara asara hoya te banavAjoga che. varAhamihira pachI lagabhaga turata ja thayela kalyANuvarmAe tenA sArAvalI nAmanA jAtaka graMthamAM caMdrAribhaMgAdhyAya mAM tiSaviSayaka caMdranA yogathI thatA bAlAriSTabhaMganI sAthe sAthe Ayurvedika vicAronuM nirUpaNa karyuM che. "caMdrAriSTabhaMgAdhyAya' nAmanA A agiyAramA adhyAyamAM lekhake caMdrathI thatA vividha bhAgo ane tenAthI thatA bAlAriSTabhaMgonuM vivaraNa karyuM che "ariSTa" eTale aniSTa, amaMgaLa ke bALapaNamAM bALakane thato mRtyayoga. bALakanA janma samaye AkAzanA grahone AdhAre jAtakanI janmakuMDaLI bane che ane temAM zubhAzubha mahene AdhAre jAtakanuM bhAvijIvana ghaDAya che. azubha prahagathI bALakanuM bALapaNamAM ja mRtyu thAya che. A jAtanA roga bAlAriSTa vega kahevAmAM Ave che. lekhake sArAvalInA dazamAM adhyAyamAM bAlAriSTagonuM vizada varNana karyuM che. dazamA "ariSTAdhyAya 'mAM ariSTa yogenuM vigate varNana karyA pachI agiyAramA ane bAramA adhyAyamAM lekhake caMdra, guru, zukra vagere grahathI thatA, zubhayoga dvArA ariSTabhaMganuM vivaraNa karyuM che. caMdrAriSTabhaMgAdhyAya' nAmanA agiyAramA adhyAyamAM mAtra caMdrathI thatA zubha yogo dvArA ariSTabhaMganuM nirUpaNa karyuM che ane tenI sAthe sAthe Ayurvedika vicAranuM paNa nidarzana karyuM che. ariSTabhaMga aMgenA 2 jhA (5. ) ayutAnanya, "khUhasaMhitA" caukhambA vidyAbhavana, vArANasI-1, prAyaH zarIrAkArAnuvartino hi guNAdoSAzca bhavanti / pAMDeya (.) rAmacandra. "tividhAbharaNa, motIlAla banArasIdAsa, dilhI, 1988, A1, 5, 656. dhanvaMtariH kSapaNakAmarasiMha shkuvetaalbhttttghttsrprkaalidaasaaH| khyAto varAhamihiro nRpateH sabhAyAM ratnAni vai vararucinava vikramasya / 22.1. For Private and Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kalyANavIkRta sAzavalInA parimALAmAM vaidakIya vicAra 22 - jyatipadIya vivecananI sAthesAtha lekhake Ayurvedika vicAronuM rogo ane tenA upacAra sAthe risaprada varNana karyuM che. janmanA caMdragathI kayAre ariSTane bhaMga ke nAza thAya che tenA eka eka ganI sAthe lekhake roga ane upacAranA udAharaNa dvArA vaidakIya vicAra rajU karela che. jAtakanI janmakuMDaLImAM caMdranA vividha vegathI jema ariSTane bhaMga ke nAza thAya che tema vaidakIya vividha upacArathI ke pragothI vividha rogone nAza thAya che tevuM samucita darzana karAvyuM che. sArAvalInA 11mA adhyAyamAM kula sattara zloko jovA maLe che. keTalIka AvRttimAM aDhAra ko jovA maLe che.1 glaeNkomAM keTalIka jagyAmAM pAThabheda paNa jovA maLe che. Ama chatAM roga ane upacAramAM kaMI khAsa taphAvata jaNAtuM nathI. prathama be komAM bALAriSTaga ane tenI niSphaLatAnI prastAvanA karyA bAda trIjA kathI lekhaka janmasamayanA caMdranI sthitine AdhAre bAlAriSTayAganA nAzanuM varNana kare che. jema rAja nyAyabhaMga karanArane nAza kare tema saMpUrNa caMdra je janmasamaye badhA prahathI duSTa hoya te ariSTane nAza kare che. ahIM daMDaviSayaka rAjanaitika vicArathI bAlAriSTa bhaMganI carcAne prAraMbha thAya che. tevI ja rIte chellA aDhAramA zlokamAM jema pitA potAnA putrane mAratuM nathI, paraMtu rakSaNa kare che tema jAtakanI janmakuMDaLImAM chaThThA ke AThamA bhAvamAM rahela caMdra zubhAzubha prahathI duSTa hovA chatAM je jAtakane janma zukala pakSamAM rAtre thayo hoya athavA kRSNa pakSamAM divase thayelo hoya te caMdra prayatnapUrvaka ApasamAM rakSaNa kare che. Ama ahIM chellA zlokomAM kauTuMbika vicAra rajU thayela che. anya lokamAM lekhake mahada aMze vaidakIya vicAro rajU karyA che. koI koI vAra A carcAnI vacce (zleka 10, 11, 12, 14, 16 ane 17mA) anya (kulAMganA, lebhI, Darapeka, sUrya, rAjanI senA, sainika, vAla, mRga vagerenAM) udAharaNo dvArA bAlAriSTabhaMganI tulanA karIne vividha vicAro rajU karyA che 8 AmAM lekhakanI vaidakIya vicAraNA uparAMta anya sAmAjika, rAjakIya, bedhaviSayaka vagere bAbatanuM jJAna samullasita thAya che. have A sArAvalInA agiyAramA adhyAyamAM vaidakIya vicAronuM anuzIlana karatAM jaNAya che ke ahIM lagabhaga dazeka rogo ane tenA upacAro ke te rogane nAza karavA mATenA prayogonuM nirUpaNa thayuM che. A roga ane upacAra lekhakanA samayanA pracalita ane jANItA hovA 8 R. Santhanam, Saravali of Kalyana Varma, Vol 1, Ranjan Publications, 16, Ansari Road, Daryaganj, New Delhi 110002, First Edition. 1983, Page-142. 5 caturvedI ( DaoN). muralIdhara, zrImat kalyANavarma-viracitA sArAvalI - kAntimatI" hindI vyAkhyA sahitA, motIlAla banArasIdAsa, vArANasI, 1986, tRtIya saMzoSita herA , 10 82. - 6 ejata, pR. 79, 11/3 (11 mo adhyAya - 5). 7 ejana, pU. 81, 1/18, ' ' 1" by : 8 ejana, 5. 80-81, 11, 12, 14, 11, 17, 2, 21, , ' '' : 6 vA 4 For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 narendrakumAra pI. mahetA joIe. bAlAriSTabhaMga aMgenA caMdranA mege ane vividha raMgo tathA tenA upacAronuM eka sAthe lekhake suMdara nidarzana karyuM che.9 have kamazaH darekanuM rasaprada ane upagI mUlyAMkana karIzuM. 1 vAyuganA nAza mATe bastikriyAH sArAvalInA 11 mA adhyAyanA 4 thA lokamAM caMdragathI thatA bAlAriSTabhaMganA jyotiSaviSayaka nirUpaNamAM lekhake jaNAve che ke je pUrNa kaLAethI yukta caMdra janmasamaye - mitranA navamAMza caMdramAM sthita hoya ane te zakathI daSTa hoya te ariSTa dUra karavAvALA gomAM A zreSTha yoga che. A bAbata samajAvavA mATe lekhaka vaidakIya udAharaNa sAthe tulanA karatAM jaNAve che ke jema vAyureganA nAza mATe batikriyA koi manAya che tema ariSTanA nAza mATe caMdrathI banate uparyukta yuga cheSTha che. A vAyuganA nAza mATe Ayurvedika upacAromAM suMTha, gaThaDA, methI,hiMgASTaka vagere auSadhe jANItAM che, chatAM bastikriyA (vividha rIte karavAmAM AvatI zarIranI AMtarika zuddhi) vAyuroganA vinAza mATe uttama mAnavAmAM Ave che. bastikriyAthI zarIra vAyudoSarahita ane phUrtivAna tathA taMdurasta rahe che. bastikriyAne eka prakAranI yogika kriyA paNa mAnavAmAM Ave che. lekhake ahIM tiSaviSayaka navamAMzane eka rAzinA nava bhAga nakSatrapaddhatine mahatva paNa batAvI dIdhuM che. jyotiSazAstramAM navamAMza kuMDaLInuM vargIya, dazavargava vagere kuMDaLIomAM vizeSa mahatva jovA maLe che. . 2 kapha ane pittadoSanA vinAza mATe virecana ane vamanayA - * " A adhyAyanA pAMcamA lekamAM jalAba ane UlaTI dvArA kapha tathA pittanA doSanA zamananI carcA che. jema kapha ane pittanA dezane jalAba (reca) e vamanathI dUra karI zakAya che tema je caMdra janmasamaye parama uccane eTale ke vRSabha rAzimAM traNa aMzane hoya ane te zukrathI duSTa hoya te ariSTane nAza thAya che. arthAta bAlAriSTane bhaMga thAya che ahIM julAba temaja UlaTInA upacArathI kapha ane pittadoSa zarIramAMthI nIkaLI jAya che ane te zAMta thAya che te vicAra rajU thAya che. uracanA prahanuM mahatva paNa aMkAyuM che. bhAratIya tiSamAM uyanA grahone prabaLa ane zaktizALI-prabhAvazALI mAnavAmAM Ave che. naisargika zubha graha zukra ane tenI dRSTinuM paNa mahatva jovA maLe che. 9 ejana, pU. 79, 80 ane 81 (vividha rogo ane upacAre) 11/4, 5, 6, 7, 8, 9, 13 ane 15 (mahA.) : For Private and Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir keyajIvamAMta sAvalInA paramakRpAmAM vaidakIya vicAra 3 mahAtisAra regamAM jAyaphaLa ke dADamanA chotarAnA kvAthane praga - chaThThA kalekamAM mahA atisAra (satata jhADA thavA te) rogamAM jAyaphaLa ke (pAThabheda mujaba) dADamanA chotarAMne kavAtha akasIra che tema jaNAvyuM che. A kavAthanA prayogathI game tevA jhADA thayA hoya te paNa te maTI jAya che. AvI ja rIte janmasamaye caMdra game teTale kSINa heya te paNa jo caMdra zubhagrahanA vargamAM zubha grahathI duSTa hoya te bAlAriSTano nAza thAya che. ahIM jyotiSaviSayaka vividha grahanA varga ane zubha grahonI dRSTinuM mahattva jovA maLe che. guru zukra, budha ane pUrNacaMdrane (baLavAna caMdrane) nausargika zubha graha mAnavAmAM Ave che. mahAtisAra rogamAM jAyaphaLa ane dADamane upacAra padakIya upacAramAM jANItuM che. ahIM gArIna ane mizana ema pAThabheda jovA maLe che temAM navIpAra pATha svIkArya jaNAya che tema chatAM mahAtisAramAM dADamane upacAra paNa jANItuM che tethI A pAThabheda ghUsI gayA hoya tema lAge che. jAyaphaLane upacAra uparyukta rogamAM vizeSa lAbhaprada hoya tema lAge che. 4 unmAda reganA nAza mATe kalyANadyuta : sAtamA lekamAM unmAda (pAgalapaNuM)nA roganA nAza mATe kalyANavRtanA prayoganI carcA jovA maLe che. jema kalyANakRtanA pragathI unmAdaregane nAza thAya che tema je janmanA caMdrathA 7, 8, 6 bhAvamAM pApagrahothI rahita zubhagrahe hoya te ariSTane nAza che. ahIM jyotiSaviSayaka adhiganuM mahatva jovA maLe che. A yogathI caMdrane baLa maLe che jyAre caMdrathI . 7 ane 8mA bhAvamAM zubha graha hoya eTale ke cha zubha praha, sAtame zubha graha ane AThame zabha graha hoya tyAre caMdrAdhiyoga bane che. A yoga jema ariSTane nAza kare che tema sukha, samRddhi ane aizvaryamAM paNa vRddhi kare che. zani, maMgaLa, rAhu-ketu ane suryane pApagraha mAnavAmAM Ave che. 5 netraraMga ( pIDA) nA nAza mATe lavaNayukta kRtane pragaTa - jema lavaNayukta vRtanA prayogathI netraroga AMkhanI pIDA zame che ke te rogane nAza kare che. tema je caMdra zubha phaLa ApanAra zubhagrahathI yukta hoya ane zubhagrahanA SakANamAM hoya te ariSTane nAza thAya che. ahIM netrapIDAnA zamananuM ke netraroganA nAzanuM nirUpaNa A AThamA zlokamAM jovA maLe che. ahIM draSakANanuM mahatva paNa sucavAyuM che. 6 kaNabhUla ke kAnanA rogane dUra karavA mATe mIThAvALA pANIne prayoga - uparyukta AThamA lokamAM netraroganA nAza mATe lavaNayukta dhUtane prayoga darzAvyo che. Aja kalekamAM pUranayanaronI jagyAe zrutipUravaraphruvAjUne evo pAThabheda jovA maLe che tethI rAga ane upacAra udAharaNumAM badalAya che. upara mujaba draSakANamAM rahela caMdra jema ariSTane nAza kare che tema mIThAvALuM pANI kAnamAM nAkhavAthI karNa zala ke kAnanI pIDA-kAnane roga nAza pAme che. ahI pAThabhedane kAraNe jyotiSaviSayaka bAbata eka ja che, paraMtu vaidakIya udAharaNa badalAya che. te rogane nAza 3 hoya ane 'lAkamAM jovA maLe cheahIM netrapIDanA For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2che narendrakumAra pI. mahetA 7 harasa ke masAnA nAza mATe taka (chAza ) ke maThAnA sevanane praga: navamA zlokamAM harasa ke masAnA rogane nAza karavA mATe chAza ane maThAnA sevanane upacAra batAvavAmAM Avyo che. jema chAza ane maThAnA sevanathI gudaja eTale ke masA ke harasa mATe che tema jo janmAMgamAM caMdra pUrNakaLAethI yukta thaIne zubha grahanA dvAdazAMzamAM hoya te ariSTane nAza thAya che. ahIM gadaja eTale harasa, masA, maraDo vagere rogomAM chAza ane maThAne prayoga lAbhakAraka manAya che. jyotiSazAstramAM janmAMga sivAya hArA, dveSakANa, saptamAMza, navamAMza, dvAdazAMza ane trizAMzane SavargIya kuMDaLIo kahevAmAM Ave che. tevI ja rIte dazAMza, SaDazAMza SaDayaMza vagere kuMDaLIo dazavagIrya, vIsa varSIya ema vividha prakAranI kuMDaLImAM bane che ane temanuM viziSTa bAbatamAM viziSTa mahatva jovA maLe che. ahIM dvAdazAMzane ulekha thayeluM che. mAtApitAnA sukha bAbata paNa dvAdazAMza kuMDaLInuM mahattva mAnavAmAM Ave che. (cA tArA vinA sauhavAma) 8 AMkhamAM phelAnA nAza mATe kALAM marI ane vAMsanA uparanA kamaLa bhAganA ghasArAne prayoga - 1 AMkhamAM lAne dUra karavA mATe kALA marI ane vAMsanA uparanA kamaLa bhAganA dhasArAne prayoga teramA zlokamAM jovA maLe che. jema kALAM marI ane vAMsane uparano kemaLa bhAga ghasIne dararoja AMkhamAM AMjavAmAM Ave te AMkhanuM phUluM naSTa thAya che tevI rIte je janmane adhipati lagnamAM samasta grahothI daSTa hoya te bAlAriSTane nAza thAya che, ahIM janmane adhipati arthAta rAzIne svAmI lagnamAMsthita rahIne samasta mahethI dayhoya te ariSTane nAza kare che temAM jamanA adhipatinA sthAnanuM mahattva darzAvAyuM che. sAthe sAthe badhA graho (sAtame hovAthI athavA viziSTa daSTi karatA hovAthI) jetA hovAthI tene vizeSa baLa maLe che. 9 ugrakvaranA nAza mATe munapupa (agatyapuSpa)nA rasane suMghavAne praga- paMdaramA kalekamAM lekhake uma jvaranA nAza mATe munipuSpanA rasano prayoga sUcavyuM che. cothe divase Avate (thiye) tAva agatyapu5nA rasane suMdhavAthI UtarI jAya che, zAMta thaI jAya che. tema je caMdrathI bAramA bhAvamAM budha ke zuka hoya ane agiyAramA bhAvamAM pApagraha hoya tema ja dazamA bhAvamAM guru hoya te ariSTane nAza thAya che. ahIM viziSTa prahanuM viziSTa sthAna sUcavAyuM che. For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kayAmuvakRta sArAvalInA vAdimajUthAmAM hakIya vicAra Ama vaTezvara-kalyANavarmA e tenA prasiddha sArAvalI nAmanA jAtaka graMthamAM "caMdrAriSTa bhaMgAdhyAya' nAmanA agiyAramA adhyAyamAM jyotiSaviSayaka nirUpaNanI sAthe sAthe vaidakIya vicAronuM samucita ane upayogI darzana karAvyuM che. AmAM ApaNane kalyANuvarmAnuM ucca zaidakIya jJAna jovA maLe che. bhAratavarSamAM AyurvedanI paraMparA vaidakIya yugathI AraMbhAtI jovA maLe che. Rveda tathA yajarvedamAM AyurvedanA rAge tathA tenA upacAra mATenAM oSadhane sakta maLe che. paraMtu atharvavedamAM tenuM vizada varNana jovA maLe che. tethI Ayurvedane atharvavedane upaveda mAnavAmAM Ave che. 10 caraka, suzrata ane kazyapa saMhitAmAM Ayurvedane vistAra ane vividha vibhAgomAM vibhAjana jovA maLe che. te ATha vibhAgomAM aMgomAM vibhAjita che. A ATha aMge (zalya, zAlAka, kAya, bhUta, kaumAra, aMgada, rasAyana ane vAjIkaraNa) upara vividha graMtha racAyA che. sArAvalImAM ( jyotiSagraMthamAM ) kalyANavarmAnA samayanuM pracalita vaidakIya jJAna jovA maLe che. kathAvarmA eka prakhara jyotiSajJa hovA uparAMta AyurvedAdi vividha zAstronA talasparzI jJAtA jaNAya che. saMdarbha graMthanI sUci 1 zaMkara bAlakRSNa dIkSita, anu. harihara prA. bhaTTa, bhAratIya jyotiSazAstra, prathamakhaMDa/dvitIya khaMDa, yunivarsiTI graMtha nirmANa borDa, gujarAta rAjya, amadAvAda-, prathama AvRtti (varSa nathI lakhela). 2 AcArya baladeva upAdhyAya, saMskRta zAstroM kA itihAsa, hinduvizvavidyAlaya, kAzI, 1960 zrIvarAhamihirAcAryaviracitA mahotpalIvivRtisahitA bRhatsaMhitA, prathamobhAgaH, sampAdaka: avadhavihArI tripAThI, vArANaseya saMskRtavizvavidyAlayaH, vArANasI-2 vArANasyAm 1890 tame zakAgde varAhamihiraviracitA bRhatsaMhitA saM.paM. acyutAnanda jhA, caukhambA vidyAbhavana, vArANasI-1, 1983 5 kalyANavarmA viracitA sArAvalI, DaoN. muralIvara caturvedI, motIlAla banArasIdAsa. vArANasI, 1981, dvitIya saMskaraNa 10 upAdhyAya ( AcArya ) baladeva, saMskRtazAstroMkA itihAsa, zAradAmandira, vArANasI-5, 1682, navIna saraLa, rU. 1, 2. For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raMTa narendrakumAra pI. mahetA varma Vol, Ranjan, 6 R, Santhanam, Publications, New Delhi-2 Saravali of Kalyana 1983, First Edition. v Koith A. B., A History of Sanskrit Literature, Oxford University Press, 1966. 8 paM. zrI acyutAnanda jhA, laghupArAzarI-madhyapArAzarI cAkhambA amarabhAratI prakAzana, vArANasI-10, san 1984 I0, paJcam saMskaraNa. 9 zrImadvarAhamihirAcAryaviracitaM laghujAtakam daivajJavAcaspati-zrI vAsudeva ThAkuraprasAda pustaka , vArAhI-10, 1182, ritIya jaLa. 10 zrIgaNezadevazaviracitaH jAtakAlaGkAraH, saM. zrIkapilezvarazAstrI, caukhambhA saM. saMsthAna, pAnAnI-1, vi.saM. 2035, tRtIya lArA. 1, bhITuMDhirAjadevazaviracitaM jAtakAbharaNam, paM. zrI acyutAnanda jhA, caukhambA saM. sI. Aphisa, vArANasI-1678, dvitIya zALa. 12 zrImadda bopadeva paMDita viracita be padeva zataka, anu. zAstro girijAzaMkara, sastu sA. va. kAryAlaya, bhadra, amadAvAda, I. sa. 1982, 2jI AvRtti. 13 gumAnI viracita jJAnabhaiSajyamaMjarI, anu. rajanInAtha dhArekhAna, sastu. sA. va. kAryAlaya, amadAvAda, 1979, 4thI AvRtti. 14 munazI vijayazaMkara dhanazaMkara, dharadharane vagha, sastu sA. vi. kAryAlaya, amadAvAda 2, 1949, 15 mAdhava caudharI, divya vanaspati, gAlA pablizarsa, amadAvAda-1, 1984 bIjI AvRtti. For Private and Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImatkalyANavarmaviracitA sArAvalI ekAdazo'dhyAyaH saMbhUtariSTAkhyA bhaoNsteSAM yathA bhavedyogaiH / vAnAgamato vakSye pradhAnabhUtA yataste'tra // 1 // uDupatikRtariSTAnAM bhajastAvanirUpyate pUrvam / samyak zeSANAmapi yathAmataM brahmapUrvANAm // 2 // savaigaganabhramaNairdRSTacandro vinAzayati riSTam / ApUrvamANamUrtiryathA nRpaH sanmayed dveSam // 3 // candraH sampUrNatanuH zukraNa nirIkSitaH suhRdabhAge / riSTaharANAM zreSTho vAtaharANAM yathA bastiH // 4 // paramocce ziziratanubhRgutanayanirIkSito haratiriSTam / samyagvirekavamanaM kaphapittAnA yathA doSam // 5 // candraH zubhavargasthaH kSINo'pi zumekSito haratiriSTam / jalamiva mahAtisAraM 'jAtIphalavalkalakvathitam // 6 // saptASTamaSaSThasthAH zazinaH saumyArantyariSTaphalam / pAparamizracArAH kalyANaghRtaM yathonmAdam // 7 // yuktaH zubhaphaladAyibhirinduH saumyanihantyariSTAni / teSAmiva tryaMze' lavaNavimitraM ghRtaM nayanarogam // 8 // ApUryamANamUrti dazabhAge zubhasya yadi candraH / riSTaM nayati vinAzaM takrAbhyAso yathA gudajam // 9 // saumyakSetre candro horApatinA vilokito "hanti / riSTaM na vIkSito'nyaiH kulAnA kulamivAnyagatA // 10 // krUra vane zazAko bhavane zanirIkSitastadanuvarge / rakSati vizu prajAtaM kRpaNa iva dhanaM prayatnena // 11 // janmAdhipatirbalavAn suhRdbhirabhivIkSitaH zubhaibhanam / riSTasya karoti sadA bhIruriva prAptasaMgrAmaH // 12 // 'janmAdhipatirlagne dRSTaH sarvairvinAzayati riSTam / ghRSToSaNavidalAbhyAM pratyekakRtAJjanaM yathA zuklam // 13 // 1 pittakaphAnA / 2 daaddim| 3 sbainihntyridhaani| 4 sutipUravacchravaNazUlaM / 5 harati / 6 janmezo lAnezvaraharaH sarva / For Private and Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir narendrakumAra pI. mahetA svoccasthasvagRhe'thavApi suhRdA varge'pi saumya'thavA saMpUrNaH zubha vIkSitaH zarAdharo varge svakIye'thavA zatrUNAmavalokane na patitaH pApairayuktabhito. riSTaM hanti sudustara dinapatiH prAleyarAziM yathA // 14 // zazino'nsye budhasitayorAye krareSu vAkpatI gagane / duritaM cAturthikamiva nazyati munikusumarasanasyaiH // 15 // lAnezvarasya candraH patridazAyahiSukeSu zubha dRSTaH / kSapayati samastariSTAnyanuyAte 'nRpatirodha iva // 16 // eko janmAdhipatiH paripUrNabala: "zubhadRSTaH / hanti nizAkarariSTaM dhyAghra iva mRgAn vane mattaH // 17 // pakSe site bhavati janma yadi kSapAyAM kRSNe'thavA'hani zubhAzubhadRzyamAnaH / taM candramA ripuvinAzagato'pi yatnA dApatsu rakSati piteva zizu na hanti // 18 // iti kalyANavarmaviracitAyAM sArAvalyAM candrAriSTabhako nAmaikAdazo'dhyAyaH / * 1 svocce vA / 2 vargetha 3 saumye'pi / 4 anuyAto nirupa, riSTaM vArayate / 5 zubhagrahaidRSTaH / 6 mattAn / / * DaoN. muralIdhara caturvedI 1 zrImat kalyANavarma-viracitA sArAvalI motIlAla banArasIdAsa, vArANaNI tRtIya saMzodhita saMskaraNa, 1986, pR0 79-82 2 R. Santhanam Saravali of Kalyana Varma, Vol. I, Ranjan Publications, 16 Ansari Road, Dariyaganj, New Delhi, 110002, First Edition : 1983 p. 138-142 For Private and Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org RgvedamAM pradarzita thayelA krAntikArI vicArA vizvanAtha jI. zAsI bhAratIya Arya saMskRtine enA mULa svarUpamAM nihALavI hAya tA ApaNe ApaNI saMskRtinA Adisrota Rgveda tarapha daSTipAta karavA paDaze. "maeNToDalano dharmamUlam "--veda badhA ja dharmonuM mULa che. bhagavAna manu vedanA mahattvane darzAvatAM kahe che ke yo'nadhItya dvijo vedaM anyatra kurute zramam / sa jIvanneva zUdratvamAzu gacchati sAnvayaH // anyatra manu bhagavAne kahyuM che ke-- vedameva sadA'bhyaset tapastapasyana dvijottamaH / vedAbhyAsa hi viprasya paramaM tapamucyate // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnAthI sAbita thAya che ke prAcInakALamAM vedAbhyAsanuM keTaluM mahattva hatuM. parantu Aje vaida viSenI siddha vyaktie yatra-taMtra ca daSTigAcara thAya che. AjanA samaye prApta thatA RgvedanI zAkala zAkhAnI sa'hitA ja upalabdha thAya che. jemAM 1017 sUktA che ane 10 maDaLAmAM A veda vibhAjita che. mahAkiva DAmaranI kravitAnA a'ze| jeTalA vizALa pramANamAM che, RgvedanA sUktone AkAra ethI paNu vizeSarUpeNa che. svAmI dhyAnaMda sarasvatI kahe che tema-- veda sa` satya vidyAonuM pustaka che". eTale ahIM anya viSayAnI carcA na karatAM vedamAM AvatAM dArzanika tattvo viSe ja ullekha karIzuM, RgvedamAM evA keTalAka krAntikArI vicArA che jenA viSe kalpanA karavAmAM AvatAM te samayanA rIti-rivAjone Apane khyAla Ave che. RgvedanA 10mA maMDaLanAM pa sUkto anyeSTi saskAra vizenAM che. jemAM eka sUktane choDIne bAkInAM badhAM sUkto bhAvijanma vize ( punarjanma )nA vicAro rajU kare che. prathama sUktamAM yama-khIjAmAM pitR, trIjAmAM agni, ceAthAmAM pUSA ane aMtima sUktamAM sarasvatInI stuti karavAmAM AvelI che. A sUkatAnA adhyayanathI pratIta thAya che ke bhAratIya banne prakAranA atyeSTi sa`skAra jevA ke agni 'svAdhyAya', pu. 27, 5, 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aka, eprila 1990ogasTa 1990, pR. 231-234, * ArTsa enDa kraoNmasa kAleja, iDara ( sAbarakAMThA ) svA ma For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 vizvanAtha che. zAstrI dAha temaja bhUpraveza ( dATavAnA) banemAM mAne che. chatAM paNa vaidika saMskAromAM agnidAha saMskAra vizeSa prayalita hato. bhUpraveza saMsArI, saMnyAsI temaja navajAta zizuo mATe ja ucita manAte hatA. Aje paNa A ja prathA pracalita che. keTalAka vivecakonuM mAnavuM che ke atyeSTi saMskAra samaye mRta puruSanI patnI patinI sAthe ja satI thAya evuM vidhAna RgavedamAM ane atharvavedamAM maLe che. A aMge RgavedanA 10mA maMDaLanAM 85-86-87 sUkato joI javA vinaMtI che. satI thavAnI prathA bhAropIya yugathI pracalita haze evI mAnyatA pravarte che paraMtu AthI vizeSa pati mRtyunA kAraNe zeka karatI strIne Rgaveda (10/18/8)mAM- "udIcaM nAryAbhijIvaloka gatAsumetamupazeSa ehi / hastagrAmasya didhiSostavedaM patyurjavitvamabhisambabhUya / he nArI! UbhI thA ane sAMsArika jIvanane pharIthI svIkAra kara. tuM beTI rIte mRta vyaktinA zaba pAse zoka karI rahI che. Avo ane ahIM pAse UbhelA navA patinuM patnItva svIkAra kara, je tAre hAtha pakaDIne Ubho che, je tane sneha kare che. A rIte A maMtra vidhavAvivAha je krAMtikArI vicAradhArA che tene svIkAra tema ja satIprathAne virodha kare che. (amArI mAnyatA pramANe kadAca satI prathA je astitvamAM haze te te kSatriyavarNa pUratI ja haze.) A ja rIte yatramatnanI carcAno viSaya atharvavedano che. chatAM paNa avedamAM 10-12 evA maMtro che jemAM yaMtra saMbaMdhI viSayanI carcA karavAmAM AvI che. veda maMDaLa 2 sUkata 42 mAM kanikradajjanuSaM pravANa parti bAcamariteva nAvam / sumAlazca zakune bhavAsi mA tvA kAcidabhi mA vizvyAvidat // A maMtramAM zubha zukana mATe pakSIone maMgaLa svara ninAdita karavA mATe vinaMtI karavAmAM AvI che. AvI ja rIte aveda 1/191muM sUkta je "madhuvidyA "nA nAmathI prasiddha sUkta che temAM viSa utAravA saMbaMdhI maMtra ApelA che. rogI mRtyuzagyA upara paDela heya, bacavAnI koI AzA na hoya, tevA samaye tenA sagAsaMbaMdhIo tenI jhavanarakSA mATe prArthanA karatA hoya evA maMtro (R. 10/60/8) suktamAM ApavAmAM Avela che. maMtrane bhAvArtha kaMIka A pramANe che " jevI rIte rathamAM ghoDAne taravA mATe sArathi paTTAthI tene bAMdhI de che, tevI ja rIte me tamArA prANane bAMdhI rAkhyA che jethI tame jIvatA raho. tamArA zarIranuM avasAna na thAya ane tame sadA svastha ane dIrdhAyu rahe, For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kadamAM pradazita thayelA kAtikArI viyA RvedanuM 7mA maMDaLanuM 55muM sUkta prasthApinI upaniSadanA nAme jANItuM che. "lovers charm "nA nAmathI paNa A sUkta khUba ja prasiddha che. potAnI premikAne upADI javA mATe te Avyo che tyAre enA sagA-saMbaMdhIo tema ja AjubAjunI badhI ja vyaktione suvADI devA mATe te dANA nAkhatAM kahe che - sastu mAtA sastu pitA sastuzvA sastU vizpatiH / sasantu sarve jJAtayaH sastvayamabhito janaH // AvI ja rIte ekapatnIvrata e Adarza paraMparA rahI che. zakyapatnI haMmezAM bharsanAnuM rAra rahI che. Rgvada 10/145 sUktamAM maMtranuM uccAraNa karIne strI sapatnImardanapitAnI zakyapatnInuM mardana karI zake che- udasau sUryo aMgAdudaya mAmako bhagaH / ahaM tadvidvalA patimabhyasAkSI vivA sahiH // A rIte vedamAM divya ane dArzanika vicAre atra-tatra sarvatra jovA maLe che. je mAnavajIvananA rejidA vahevAra sAthe saMbaMdha rAkhe che. tatkAlIna samAjanI raheNIkaraNI tenA vicAro-saMka-mAnyatAonuM AmAM khUba ja suMdara rIte varNana kareluM che. For Private and Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI sayAjI sAhityamALA 333 kailAsa-svAmI praNavatIrthajI 13=00 334 aMbikA, keTezvara ane kuMbhAriyA-(sva.) zrI. kanaiyAlAla bhA. dave V=50 335 aitihAsika lekhasaMgraha-sva.) zrI paMDita lAlacaMda bha. gAMdhI 10=00 336 haribhadrasUri-pro. hIrAlAla ra. kApaDiyA 11=00 338 bhavAInA vezanI vArtAo-(sva) zrI. bharatarAma bhA. mahetA 3=00 339 zrImad bhAgavata (gujarAtI anuvAda): bhAga 1, aMdha 1-3(sva) zrI nAgaradAsa amarajI paMkaja (1965) 8=00 340 gujarAta sthaLanAma saMsada vyAkhyAnamAlA, bhAga 1 (1965) 9=00 342 kadaratanI rIta vadhu Arogya-zrI. zAMtilAla pra. purohita (1967) =50 343 bhArata-ratna-zrI. upendrarAya ja. sAMDesarA (1967) 15=50 344 mahAgujarAtanA musalamAne, bhAga 1-2-zrI karIma mahaMmada mAstara 17=00 346 peTroliyama-zrI padmakAnta ra. zAha (1970) 13=00 347 paMcadazI tAtparya svAmI praNavatIrthajI (1971) =00 348 akho ane madhyakAlIna saMtaparaMparA-(sva.) che. . ja, tripAThI 14=50 349 zrImad bhAgavataH bhAga 2-(sva.) nAgaradAsa a. paMDyA (1972) 11=50 350 carakana svAdhyAya, bhAga 1-(sva) De. bApAlAla ga. vaidya (1973) 21=00 351 gujarAtane poTarI udyoga-zrI. zAMtilAla pI. purohita (1975) 8=75 35ra UMDANane tAga-zrI choTubhAI suthAra (1975) 15=00 353 bhAratIya vINA-(sva.) che. rasikalAla ema. paMDyA (1978) 31=00 354 carakane svAdhyAya, bhAga 2-(sva.) DaeN. bApAlAla ga. vaidya (1979) 9=00 355 cAMpAnera: eka adayayana-De. ramaNalAla na. mahetA (1980) 36400 356 dvArakAnA pradezane sAMskRtika itihAsa-(sva.) zrI ka. na. joSI 44=00 357 Adhunika gujarAtanA saMto, bhAga 2-De. kezavalAla Thakkara (1979) 45=00 358 sUryazakti-zrI. padmakAnta 2. zAha (1981) 359 kavi giradhara H jIvana ane kavana-De. devadatta jozI 51=00 36. vanauSadhi kezae. ke. kA. zAstrI 35=75 361 sahastraliMga ane rudramahAlaya-(sva.) zrI kanaiyAlAla bhA. dave 9=00 36ra veNuvatItha DAkora(sva.) De. maMjulAla 2. majamuMdAra 48=00 361 vRddhatracI ane laghutrayI-(sva.) . bApAlAla ga. vaidya 33=00 363 vaDodarA eka adhyayana-De. Ara. ena. mahetA 44=00 364 mahArAjA sayAjIrAva trIjA-(sva.) pro. hasita nya 49=00 365 nAbhAjIkRta bhaktamAlanA aitihAsika bhakato-eka adhyayanazrI mULazaMkara hi. kevalIyA 44=00 366 lasa2-zrI. padmakAnta ra. zAha 48=00 317 AhAravijJAna-(punaHmudraNa) che. jayazaMkara dha. pAThaka ane (sva.) anaMtarAya ma. rAvaLa (1991) 60=00 prAptisthAnaH yunivarsiTI pustakavecANa vibhAga, mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI presa, rAjamahela daravAjA pAse, rAjama vAha, vAda-380 001 para 50 For Private and Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzana jayanta pre, ThAkara 1 samasyA : - vijJAna kahe che ke 4.5 abaja varSa pUrve pRthvInuM sarjana thayuM. te pachI temAM asaMkhya jAtinAM nAnAM-moTAM prANIo utpanna thayAM. A prANIone parasparane jIvanasaMgharSa nivAravA mATe darekane mATe alaga paryAvaraNane gokhale rakhAya. pachI te 140 lAkha varSa pahelAM manuSyajAti nirmANa thaI. A bepaguM prANI vicitra nIkaLyuM. paryAvaraNanA gokhalAnI maryAdA tene asvIkArya hatI. tenuM astitva sarvatra prasarI rahyuM ane potAnA svArthamAM naDatararU5 thatAM prANIone te raheMsI nAkhavA lAge. jayAre mANase potAnI AsapAsanI jaDacetana sRSTi nIrakhI haze, tyAre tenA cittamAM addabhuta-rasa relAye haze. manuSya janme che, Uchare che, vadhe che, hase che, jhaghaDe che ane ane maraNane zaraNa thaI jAya che. gaNyA gaNAya nahi eTalA prakAranAM anya prANIomAM paNa A ja krama che. vanaspatimAM paNa AvuM jovAya che. parvate sthira che te jharaNAM vahe che ane temAMthI nadIo bane che. A saritAe saratI saratI sAgaramAM samAya che. ane chatAM tenAM UchaLatAM jaLa maryAdA mUkatAM nathI. divasa ane rAta niyamita rIte thAya che. sUrya savAramAM Uge che ane sAMje AthamI jatAM aMdhakAra chavAya che, tyAre AkAzamAM agaNita tArA camakI UThe che! rAtre darzana dete candra roja niyamita rIte vadhate ane ghaTatuM rahe che. vAdaLAM caDhI AvI varasI jAya che ane pRvI lIlerInI sohAmaNI cAdara oDhI le che. vRkSo tathA velAo phaLaphUla Ape che, mANasanuM AvuM nirIkSaNa samasyArUpa banI gayuM! tenA manamAM aneka prazno ubhA thayA haze. zuM A badhuM anAdi kALathI Ama ja cAlatuM haze ? koIka vakhate te te uddabhavyuM haze ne? to te ApoApa UbhuM thayuM haze ke koI dvArA sarjAyuM haze ? sUrya vagere prAkRtika paribaLonI niyamitatA koI agamya niyAmakanA niyamanane AbhArI te nahi hoya ? ane je kharekhara ema na ja hoya, to te koNa haze, ke haze, kayAM rahetA haze? . vaLI teNe e paNa joyuM ke badhA manuSyo sarakhA sukhI ke sarakhA duHkhI nathI hotA. koI khUba sukhI hoya che, koI sAdhAraNa sukhI hoya che, koI duHkhI hoya che, te koI vaLI atyanta svAdhyAya', pR. 24, aMka 3-4, akSayatRtIyA -janmASTamI aMka, eprila 1990AgasTa 1990, 5. 235-246 For Private and Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yA che. ThAkara dukhI hoya che. koIne eka prakAranuM sukha hoya che te bIjA prakAranuM dukha hoya che, ane bIjAne vaLI tethI UlaTuM ja hoya che ! tene thayuM ATalI badhI viSamatA kema haze ? ane mRtyu te badhAMne ja vaLageluM che ! zuM A jagatamAM koI ja sarvathA sukhI nahi hoya ? zuM A duHkha mAtrane dUra karavAne koI ja upAya nahi hoya ? ane mRtyunA bhayane TALI zakAya evI koI ja yukti nahi hoya? 2 UkalanI zodha : mANasa prakRtithI AzAvAdI che, nirAzAvAdI nathI. tethI teNe A ane AvA anya aneka praznonA ukela zodhavA prayatna AdaryA. bhArata jevA dezamAM havA-pANI-khorAka-nivAsa jevI jIvananI jarUriyAte saraLatAthI maLI zakatI hovAthI cintanazIla RSimunio ekAntamAM besIne lAMbA samaya sudhI vicAramAM DUbI jaI A rahasyane ukela zodhavA mathI rahyA. eka te temane A jagatanA mULamAM rahelI vyavasthAnuM kAraNa zodhI kADhavuM hatuM, ane vaLI temane savizeSa prayatna dukhamAMthI tema ja mRtyunA bhayamAMthI kAyamane mATe chUTavAne upAya zodhavA mATe hate. "veda" e jagatanuM prAcInatama upalabdha sAhitya gaNAya che. vaidika saMhitAomAM AvAM cintanenA puSkaLa nideze prApta thAya che. A cintane, " brAhmaNa" tema ja "AraNyaka' pranthamAM thaIne, vaidika sAhityanA antabhAgamAM AvelAM hAI tathA samasta vedanA hArdane prakaTa karatAM hAI vedAnta' evA yathArtha nAmathI oLakhAtAM upaniSadamAM pUrNatayA vikasita thayelAM jovA maLe che. A upaniSadanA RSioe ApelAM AlekhanenI talaspazitA, rocakatA tathA saraLatA uparathI samajAya che ke A mahAna RSioe A samasta sRSTinI pAchaLa saMtAIne vilasI rahelA parama tatvane sAkSAtkAra anubhavyo haze ja. upaniSadenA amuka aMze te jagatanA zreSTha sAhityamAM sthAna pAmyA che. zahenazAha zAhajahAnanA jayeSTha putra dArA sukeche 40 jeTalAM upaniSadone phArasImAM anuvAda karele, jenA jarmana bhASAntarathI prabhAvita thaI khyAtanAma jarmana philasUpha ropenahevara (1748-1860) upaniSadanA anuvAdanA te granthane mAthe mukIne nAcatAM nAcatAM pulakita banIne bolI zake che-"It is the solace of my life, the solace of my death !-te te mArA jIvananI parama zAMti che, mArA mRtyunI parama zAMti che. ' 3 ataH vaidika RSioe prakRtimAM vyApI rahelI upara varNavI tevI aparivartanazIla nitika vyavasthAne "Rta" evuM nAma ApyuM che. A saMjJAne mULa artha "sIdhI lITI", "niyama e thAya che. te uparathI A vizvamAM je abAdhya niyama pravarte che tene mATe A maharSioe e saMjJA ApI che. A Rta' kevaLa bAhya sRSTinA niyamane ja nahi paNa nIti tathA dharmanA For Private and Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na ko niyamane paNa darzAve che, te vizvanI naitika suvyavasthA che. deza, kALa, paristhiti vagere saMdarbhone khyAlamAM rAkhIne je tathya jovAya che te ' satya ' athavA, vadhAre spaSTatA karIe tA, vyAvahArika satya 'che; parantu te ja tathyane ke vastune AvA koI prakAranA saMdarbha vinA ja, bilakula nirapekSabhAve, joI e tyAre te jevuM dekhAya che tene ' pAramArthika sama ' kahe che ane tenuM ja bIjuM nAma ' Rta' che. * vyAvahArika satya darzana tA dhaNu! karI zake, paraMtu pAramArthika satya ' je Rna', tenuM darzana to koIka viralA ja karI zake che. 4 darzana: ( ' have ApaNe ' darzana zabdanA artha kharAbara samajI lai e.' tevuM, AMkha vaDe jANuvuM ' e arthamAM saMskRtamAM dar dhAtu (v ) che. tenuM bhAvavAcaka nAma ' darzana '. tethI cakSusa indriya cakSurindriya) dvArA jJAna meLavavAnI kriyA tathA evI rIte meLaveluM jJAna e khate mATe ' dana ' zabda prayeAjAya. khIjI jJAnendriyA karatAM vadhAre cokasAIpUrva`ka viSayanuM jJAna meLavatI hovAthI cakSurindriya satyanI vadhAre najIka gaNuAtI DhAI dhaNI vAra tene sarva jJAnendriyonA pratinidhi tarIke paNu nirdezavAmAM Ave che. A rIte anya jJAnendriya dvArA meLavAtA jJAna karatAM cakSurindriya dvArA meLavAtuM jJAna caDhiyAtuM gaNAya che. mAthI ja ' pratyakSa ' [ kRti + akSa ( AMkha )-- AMkhanI sAme ' ]ne sarva pramANeAmAM mukhya gaNuvAmAM Ave che, ane nyAyAlayamAM pazu ' sAkSI ' ( ' sAkSAt--najare jonAra ' )nA vidhAnane mahattva ApavAmAM Ave che. . -" A te| sAmAnya najare dekhAya tevA sthUla padArthonA jJAnanI vAta thaI. parantu keTalAka atyanta sUkSma padArtha hoya che je sthULa netra vaDe joI zakAtA nathI; udAharaNlR tarIke paramAtmA, AtmA, svarga, ' darzana ' zabdane arthavikAsa thatAM te AvI atIndriya--jenA anubhava sAmAnya IndriyAnI madadathI meLavI zakAya nahi tevI-vastuonA sAkSAtkArane artha, ' AdhyAtmika jJAna 'maiM| artha paNuM sUcavavA lAgyA. dRzyatemanenatiyarzanam '-jenA vaDe ( atIndriya vastuone) joI-jANI zakAya che te ' darzana '~evI vyutpatti paNa thavA lAgI, jeneA a evA thAya ke je zAstrIya paddhati dvArA AtmA, paramAtmA Adi indriyAtIta padArthonA sAkSAtkAra karI zakAya-temanI sAkSAt anubhUti prApta karAya-tene paNu ' darzana ' kahevAya . 5 zruti : ' veda ' apauruSeya ' eTale ke koI manuSya vaDe jenI racanA thaI nathI tevA manAya che. te Aja kAraNe. prAcIna maharSionI pratibhA, upara darzAvyuM tevA rahasyoATana mATe, satata cintana dvArA keLavAIne samAdhinI sthitie paheAMcI jatAM, A adbhuta vizvanI pAchaLa saMtAyela rahasyane spaSTa nei zakatI hatI, samajI zakatI hatI, mANI zakatI hatI. AvI je sAkSAt anubhUtie temane thai, temane te RSioe vedamAM prakaTa karI janasamAja samakSa dharI dIdhI. 16 zabda cit dhAtu (vV vid) uparathI banelA hoI tenA sIdhA sAdo artha thAya 4 For Private and Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 jayanta pre, ThAkara ' vidyA" ke "jJAna" arthAta "utkRSTa koTinuM AdhyAtmika jJAna". A anumatiomAM jANe agamya gebI avAja dvArA A RSioe e sAMbhaLyuM ane te sAMbhaLeluM utkRSTa jJAna "veda"mAM rajU karyuM. AthI ja vedane "kRti' ke "thata" paNa kahe che-je banane zabdo che zuM sAMbhaLavuM 'mAMthI UtarI AvyA che, eka bhAvavAcaka nAma che ane bIja' kamaNi bhUtakRdanta che. Ama, veda e koI lekhakanI kati nathI paNa prAcIna RSionI kasAyelI pratibhA dvArA temane thayelI sAkSAt atumatindarzana-ja che, kRti che, gahanamAM gahana jJAna che-maharSionAM prajJAcakSu dvArA anubhavAyelAM tane samUha che. 6 darzananI bhUmikAo : AvI ucca kakSAe pahoMcavA mATe traNa bhUmikAo che: "zravaNa', "manana ', ane nididhyAsana '. "zravaNa' eTale bIjA pAsethI sAMbhaLelI vAtagura pAsethI meLavela upadeza ane vedamAMthI meLavela jJAna. A prathama bAhya bhUmikA thaI. A vAta upara satata cintana karavuM te che " manana '. A manamAM thatI Antarika bhUmikA che. AvuM avirata cintana thatAM keTalIye zaMkAo ane pRcchAo UbhI thAya, ane e cintanamAM ja temanAM nirAkaraNa paNa thaI jatAM peluM jJAna daDha thAya. A pachInI atima bhUmikA che "nididhyAsana 'nI. nididhyAsana' eTale nirantara dhyAna-je vastu upara manana thayuM ane te dvArA daDhatA sadhAI tenI sAthe ekarUpa banI javuM, tanmaya thaI javuM, kahe ke jANe ApaNuM astitva tenAthI pUrepUruM bharI devuM, dUdha ane sAkara ekarUpa thaI jAya che tema tenI sAthe ekAkAra banI javuM. Ama thatAM te gUDha padArthanI sAkSAta anubhUti thAya. darzana'nI AvI utkRSTa kakSA levAthI saheje samajAya che ke darzane e koI buddhinI ramata ke kevaLa tArkika ke bauddhika prakriyAo nathI, paNa te AcAra paNa che-sihA tene AcAramAM utAravAnI, jIvanavyavahAramAM prakaTAvavAnI paddhati paNa te Ape che. te te sarva prakAranA duHkhamAMthI, janmamaraNanA pherAmAMthI mukti meLavavA mATenA RSioe zodhelA mArgo che. avivA-ajJAna ane viparIta jJAnathI ja A dukhamaya saMsAranuM baMdhana hoI te nivArI sAcI vidyA-sAcA jJAnanI prAptine prayatna te ja che " darzana'. temAM temaNe vizvanAM paribaLonI pAchaLa kAma karatI zaktionA prabaLa samanvayane vAcA ApI che. pitAnI AsapAsanAM paribaLone sundara pRthakkaraNa karavAnI mAnavamananI adabhuta zaktinAM darzana temAM ApaNane thAya che, jene pariNAme vaividhyamAM ekatA anubhavAya che. 7 sUkSma bheda : " darzana' viSe ATale vicAra karyA pachI "darzana ', "tatvajJAna' ane aMgrejI zabda philosophy ' (philephI ) e traNe varacene sUkSma bheda samajI le jarUrI che. A traNa saMjJAo ghaNI vAra eka bIjAnA paryAya tarIke praye jAya che, tethI tAtvika bheda jANa Avazyaka che, : For Private and Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 239 "ta' eTale "te". "sara' eTale "tepaNuM' arthAta "te 'nuM vAstavika svarUpa. A "te' zuM? tenA be artha levAyaH (1) vizvanuM mULa kAraNa, jene mATe brahma ' zabda praye jAya che; (2) koI paNa vastu. Ama "tarava' eTale (1) "vizvanA mULa kAraNanuM vAstavika svarU5" ane (2) dareka padArthanuM yathArtha svarUpa '. A baMnenuM jJAna-yathArtha ke sAcuM jJAna-te "tattvajJAna'. te te eka ja heya. svarUpa eka hAya temAM parivartana na hoyaH tethI tenuM jJAna-tavajJAna-te eka ja heya. tene samajavA sAru, tene pAmavA mATenA prayatna te "darzane ', tyAM pahoMcavA mATenA vicArAyelA te mAge che. AvAM darzanamAM rajU thayeluM jJAna te "tattva'nuM sAcuM "jJAna" ja hoya ema kahI zakAya nahi. je kharekhara ema ja hota, te ATalAM badhAM darzananI jarUra ja kayAM raheta? pelA abdha manuSyonI vAta ahIM noMdhavA jevI che. temanI samakSa hAthI Ubhe hatuM, parantu teo tene joI zakatA na hatA. tethI temaNe hAthI upara hAtha pheravavA mAMDe che ane te dvArA hAthInuM svarUpa samajavA prayatna karyo. ekane hAtha hAthInA paDakhA upara pharyo tethI tene lAgyuM ke hAthI bhIMta jevo che. bIjAne hAtha tenA paga upara pharatAM tene samajAyuM ke hAthI thAMbhalA jevo che. jene hAtha pUMchaDA upara pharyo tene te doraDA jevo jaNAya. A rIte darekane hAthInuM svarUpa pitAnA prayatna ane jJAnanI maryAdA anusAra ja ja lAgyuM. paraMtu te temanAM darzane adhUrAM hatAM. darzane khATAM na hatAM. temanI maryAdA anusAra te sAcAM ja hatAM, paNa te hAthInA mAtra eka eka aMzane ja darzAvatAM hevAthI apUrNa hatAM. paNa te sarva darzanene yogya rIte samanvaya karavAmAM Ave, te hAthInuM sAcuM ane pUrNa darzana thaI zake. ane te pUrNa darzana te ja tenuM yathArtha jJAna, "tatvajJAna', jo te aMdha puruSomAMnA koIe hAthInI AjubAja pharIne tenA samagra zarIra upara hAtha pheravya hata ane ekadhyAna thaIne tenAM vividha pAsAM samajavAno prayatna karyo hota, te saMbhava che ke te hAthInA yathArtha svarUpane te samajI zake che. zaMkarAcArya jevA koIkanuM darzana " tattvajJAna'nI kakSAmAM AvI zake, pazu badhAM darzanene "tavajJAna' na kahevAya-je A zabdane sAco tAtvika artha samajIe te. Ama kahevAmAM darzane urI pADavAne hetu nathI. paraMtu vAstaviktA samajavAno prayatnamAtra che. koIka utkRSTa koTinuM darzana " taravajJAna' darzAve, paNa badhAM nahi. e sarvane samanvaya karavAmAM Ave, te tatvajJAna" thavAno saMbhava kharo. aMgrejI zabda "Philosophy' (phisephI) mULa grIka zabdo "Philos" (philesa) ane "Sophia." (sephiyA) uparathI banela che. "philesa' eTale prema, anurAga; ane sephiyA" eTale vidyA, jJAna. AthI "philephI'ne kharo artha "vidyAnurAga" ke jJAnAnarAga'-sAcuM jJAna meLavavAnI IcchA-e thAya che. grIsanA mahAna dArzanika sokreTisa (I. sa. pU. 469-399)nA jamAnAmAM vijJAna AdinA vidvAne "Sophiat" (sophisTa ) kahevAtA. semisTa eTale "jJAnapadezaka'. A sakrisTAthI pitAne jade pADavA mATe sokreTise potAne mATe "philasokara '-jJAnAnurAgI', "jJAna meLavavA mATe prayatnazIla "--e zabda prayoje . . svA 6 For Private and Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jayanta e. ThAkara philosophI" ane "darzana'nAM theya alaga alaga che te jANavAthI te be vaccenA bhedane khyAla AvI zakaze. "philephI kautukanI zAnti arthe utpanna thaI hAI kalpanA kuzaLa vidvAnonA manovidanuM sAdhana thaI zake che. darzana'nuM AvuM nathI. AdhyAtmika, AdhyAbhautika tathA Adhidaivika e traNe prakAranA saMtApane AtyaMtika eTale ke pUrepUro, kAyamane nAza karavAnA yathI ja "darzana.'nI pravRtti thaI che. pariNAme "darzane'nI dRSTi " philasaphI karatAM vadhAre vyAvahArika, leke pakAraka, suvyavasthita tathA sarvAgINa hAI vyApaka che. ApaNe upara joI gayA chIe ke prAcIna bhAratamAM aihika jarUriyAtanI cintA vadhAre na rahevAthI pAralaukika cintana vadhAre AgaLa vadhyuM ane jevo vicAra tevo AcAra. AthI ja bhAratamAM darzana tathA dharma gADha rIte saMkaLAyelAM rahyAM che. darzananAM AdhyAtmika to upara ja dharmanI daDha pratiSThA che. dhArmika AcAra vinA darzana niSphaLa gaNAya ane dArzanika vicAranI paripuSTi vinA dharma apratiSThita ja rahe. darzana vinAne dharma jhanUnI ane asahiSNu hoya che. pAzcAtya dezomAM A benuM AvuM joDANa na hovAthI vaijJAnika tathA cintakone khuba sahana karavuM paDayuM che, jayAre bhAratamAM AvuM banatuM na hatuM. bhAratamAM darzana ane dharmanA joDANane kAraNe udAratA che, ane tethI devuM karIne paNa ghI pIvAne upadeza ApanAra pUrA bhautikavAdanA pravartaka cArvAkane paNa RSi ja gaNyA che. jaina tathA bauddha jevAM darzane dharma sAthe saMkaLAyelAM hovAthI adyaparyanta jIvaMta che; jyAre cArvAka ane AjIvaka jevA dArzanika siddhAnto dharma sAthe saMkaLAyelA na hovAthI vadhAre TakI zakayA nahi. 8 anya nAmo : darzana mATe prAcIna sAhityamAM "mImAMsA' zabda paNa jAya che. "mImAMsA " eTale "manana karavAnI IcchA ', "mananazIlatA'. manana e darzanane pAye hovAthI A nAma tene apAyuM haze. bhagavAna kauTilyanA arthazAstra mAM "darzana mATe " AnyAkSikI vidyA" e prayoga karAya che. sana upasarga sAthenA ja uparathI A zabda UtarI Avyo che. "a" eTale "pachI, pAchaLa, pAchaLathI.' Vphraja eTale "jovuM" arthAta "vicAravuM', cintana karavuM". "je vastu jANI hoya, tenA upara pachIthI manana karavuM ? e artha "sAvalinI'mAM rahelo che ane e rIte e nAma paNa yathArtha ja che. kauTilya te A * AjIkSikI vidyA ne kahIH savinAna'-sarva vidyAonA hArdane prakaTa karanAra-kahe che. 9 mukhya dazana : bhAratamAM vikaselAM mukhya darzanenI saMkhyA 12 che. (1) cArvAka, (2) jaina, (3) vaibhASika bauddha, (4) sautrAMtika bauddha, (5) yogAcAra bauddha (vijJAnavAda), (6) mAdhyamika bauddha (zunyavAda), (7) sAMkhya, (8) ga, (9) nyAya, (10) vaizeSika, (11) mImAMsA ane (12) vedAnta. 10 paddazanaH A darzananA be vibhAga pADavAmAM AvyA che; 1 Astika ane 2 nAstika. sAmAnya rIte ApaNe IzvaranA ane paralokanA astitvamAM mAnanArane "Astika " ane temAM na For Private and Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzana 241 mAnanArane "nAstika" kahIe chIe. paraMtu darzananI bAbatamAM A zabdone viziSTa artha che. je "veda" ke "kRtine pramANa tarIke svIkAre che te darzane "Astika' darzana che ane je veda'nA prAmANyane gaNutAM nathI te nAstika darzane che. chellAM cha darzane-" sAMkhya ', "ga', nyAya', "vaizeSika ', "mImAMsA' ane "vedAnta'-vedanA prAmANyamAM mAnatAM hovAthI "Astika' darzane manAya che ane bAkInAM badhA " vedanA prAmANyane na mAnatAM hovAthI "nAstika" darzane gaNAya che. Astika" darzananI saMkhyA 6 hovAthI te "Sadarzana" e nAmathI prasiddha che. temAM kramAnusAra be-be darzanenAM traNa joDakAM che; 1 "sAMkhya'-'yoga'; 2 "nyAya'-'vaizeSika" ane 3 mImAMsA'-'vedAnta'. AmAMnuM "mImAMsA darzana', 'pUrvamImAMsA', "dharma-mImAMsA " ane "kamImAMsA' e nAmathI paNa oLakhAya che; jyAre vedAntadarzana'nAM bIjAM nAma che uttaramImAMsA" tathA "brahmamImAMsA'. A chaye darzanenI ajoDa tAkikatA, tenuM UMDANa ane sUkSama vivecana kharekhara adbhuta che. jayAM zratine AdhAre matanI sthApanA karavAmAM AvatI hoya, tyAM paNa rajUAta tarkabaddha rIte ja karAya che. cintananI maulikatA paNa dhyAna kheMcyA vagara rahetI nathI. manovijJAnanI UMDI carcA paNa temAM karavAmAM AvI che. dareka darzananI pitAnI tattvamImAMsA ke prameyamImAMsA, jJAnamImAMsA ke pramANamImAMsA ane AcAramImAMsA hoya che. keIka darzana emAMnA amukane vizeSa mahattva Ape ane bIja bIjAne prAdhAnya Ape e bheda che, je svAbhAvika ja gaNAya. A darzanakAra kevaLa tarka upara AdhAra na rAkhatAM potAnA siddhAMtone zrutinI kaseTIe caDhAve che, kema ke zruti e te sAkSAtkRtadharmA RSionAM prajJAcakSu dvArA jovAyelAM tane. samUha che. A andhazraddhA na kahevAya, kAraNa ke A rIte teo pratibhAsaMpanna RSioe anubhavela aparokSa jJAnanI madada le che. jIva, jagata ane Izvara jevA ati gahana viSaya upara A dArzanikoe bhinnabhinna daSTie vivecana karyuM che. A viSayanI parama gahanatA A dArzanika vivecanane nAvInya ape che. vaLI A darzanemAM maulikatA paNa che. sutra uparanA TIkAkAroe paNa mULanA siddhAnta samajAvavAmAM pitAnA svataMtra vicAro paNa koI prakAranA bhaya vinA vyakta karyA che. 1 dazana-sAhitya : A Astika darzanenuM sAhitya ativipula che, jenI zarUAta sUtragranthathI thAya che. satrantha e je te darzanane prathama prantha hovA chatAM sUtronA kartAne darzananA praNetA gaNavA e khoTuM che. uparanadhyuM che tema, ati prAcIna kALathI A cintanaparaparAe cAlI AvI che, vidi saMhitAomAM paNa tenA spaSTa nirdeza maLe che. AthI samajAya che ke " da'nA kALa pUrve paNa AvA vicAre cAlatA haze, je saMhitAomAM prakaTa thayA che ane vedanA jJAnakAMDa evA For Private and Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jayanta cheThAkara ati samRddha upaniSatsAhityamAM te dArzanika cintane pUrNatayA vikaselAM jovA maLe che. AthI eTaluM ja samajavAnuM che ke pitAnI pUrve je vicArAyuM hatuM tene saMgrahIne atyanta saMkSapti zailI dharAvatAM sUtromAM A sUtrakAroe raju karyuM che. AvAM nAnakaDAM sUtro sahelAIthI kaMThastha thaI zake e eka mahattvapUrNa hetu sUtro racavAmAM hovo joIe. keTalAka sUtragranthamAM pUrve thayelA te te darzananA AcAryonA nAmolekha paNa maLe che. sutro saraLatAthI kaMThastha thAya, paNa temanI zailI ati saMkSipta hevAthI tenA artha saraLatAthI samajI zakAya nahi e svAbhAvika che, kemake TUMkAM sUtromAM ghaNuM adhyAhAra rAkhavAmAM AvyuM hoya. A muzkelI dUra karavA mATe pachInA AcAryoe A sUtraprasthAne samajAvatA bhASya racyAM. A bhASyomAM satramAM na darzAvelA evA ghaNA muddAonI chAvaTa paNa tirUpe karavAmAM AvI, taka dvArA anya matanuM khaMDana ane pitAnA matanuM maMDana-prasthApana evI paddhati A bhASyomAM apanAvavAmAM AvI che. bhAge uparAnta vAtiko ane vRttio paNa racAyAM. A badhAnuM vivaraNu karatI puSkaLa TIkAo paNa racAI. A TIkAonA racayitAoe pazu sthaLe sthaLe potAnA maulika vicAro vyakta karyA che, jene pariNAme keTalAMka darzanamAM judA judA paMtha paNa UbhA thayA che. sarvatra lekhakonI buddhipratibhAnAM darzana thayA vinA rahetAM nathI. sauthI vadhAre samRddha sAhitya "vedAnta' darzananuM che, ane sAhityasamRddhinI daSTie "nyAya' darzanane kama bIjo Ave che. A darzanene mULa he te mANasane evI daSTi ApavAne hato ke jenA sahAre te Atyantika dukhanivRtti ane paramasukhaprApti karI zake. mAnavaduHkha bahudhA ajJAna ane viparItattAnamAMthI ja udbhavatAM hovAthI A darzane te dUra karI sAcuM jJAna pravartAvavA mATe jIvananA vaividhyapUrNa anubhavone samajavAnI rIte batAve che. paNa prAraMbhamAM kendrasthAne rahele mAnava pachIthI vikaselI bauddhikatAne pariNAme jANe pazcAdabhUmAM ja dhakelAI gayuM che ema kahIe te atizayokti nahi gaNAya 12 saMkalanA : have A cha darzananI saMkalanA joI laIe. zrutie kahyuM ane ApaNe sAMbhaLyuM. paNa evI rItanuM jJAna meLavavuM pUratuM nathI. A je jANyuM tene jovuM joIe, anubhavavuM joIe arthAta tene sAkSAtkAra karavo joIe. ane A mATenA mAMthI ja A darzane uddabhavyAM. temAM prathama Ave " sAMkhya "darzana. tenA satrakAra maharSi kapilane "AdivitAna' kahyA che. ApaNe paramatatva brahmane jANatA nathI tenuM kAraNa prakRti ane puruSane aviveka che. cetana puruSa jaDa prakRtimAM pitApaNuM jae che. mATe A jaDatAvathI ja cetanatatva pate che tevI samajaNa teNe meLavavI joIe. te be vaccenA vivekanuM jJAna thAya, te ja A samajaNa Ave. ApaNe bahmane jANatA nathI tenA A avivekarUpI For Private and Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 243 kAraNane dUra karavAnI vAta A darzane karI. mULa te brahmane jANavAnI vAta hatI. paraMtu te mATe Avazyaka vijJAna upara vadhAre bhAra mUkatAM brahma viSe mauna rakhAyuM. A paristhitine brahmano niSedha samajIne anuyAyI sAhityakAroe brahmaniSedha darzAvyuM ane tethI mULe brahmanuM jJAna meLavavAne upAya zodhavA mathatuM A darzana "nirIzvarasAMkhya' tarIke oLakhAyuM. - * sAMkhya' darzane aviveka TALIne vikajJAna meLavavAnI vAta te karI, paNa te te kevaLa dvAntika vAta ja thaI. tene AcAramAM mukavI kevI rIte ? te mATe upAya che ? AthI viveka upajAvavA mATenA sAdhananI dejanA "ga" darzane ApI. prakRtithI puruSane alaga karavA mATe yoga' arthAta "cittavRttinirodha" kare joIe tema teNe jaNAvyuM. "IzvarapraNidhAna 'thI A thaI zake vagere sAdhanasaraNi yoga' darzane batAvI. je "sAMkhya 'mAM saMtAI gayuM hatuM te IzvaranuM tattva ahIM prakaTa thaIne rahyuM. yoge mANasanA manane ThekANe rAkhavAnI yojanA ApI. tene ekAgra karavAnI AvazyaktA teNe darzAvI. tene A rAjayoga sarvasvIkRta banI gaye che. vaLI e ja dizAmAM cintana AgaLa vadhyuM. temAM evo prazna Ubho thaye ke "AtmA ' ane "paramAtmA" jevA padArtho che ja kyAM ke AvA vivekanI ane te mATenA cittavRttinirodhanI jarUra paDe ? tarkapradhAna yuganI A zaMkAnA uttararUpe "nyAya" ane "vaizeSika' darzane udbhavyAM. " nyAya darzane ati sundara rIte IzvaratatvanI prasthApanA karI ane tarkazuddhi mATe anamAna Adi pramANenI yojanA karI ApI. vaizeSika' darzane je be vacce aviveka thaI jAya che, te AtmA tathA anAtmAnA vizeSa dharmo nizcita karI ApyA, jethI te be vacce koI bhrama na rahe. A be darzanee anukrame pramANa ane prameyanI bhejanA karI ApI. nyAya e jJAnanI sarva zAkhAomAM laI janAra vidyA che. tenA anupama tarkazAstrane upayoga sarva darzanee karyo che. A bhAratIya tarkazAstra jIvanasAphalyane mArga darzAve che. "vaizeSika"nI tarkabaddhatA paNa anupama ane nirbhIka che. * vaLa cittane AgaLa vadhatAM na ja prazna Ubhe thayo. je pramANenI yojanA karAI, te te badhAM ja laukika pramANe che. AtmA ane paramAtmA jevA alaukika padArthone nirNaya AvAM kevaLa lokika pramANenI madadathI kevI rIte karI zakAya? " A parvatamAM ana che, kAraNa ke temAMthI dhumADo nIkaLe che " evI anumAnanI paddhati A gahana viSayamAM nizcaya kevI rIte upajAvI zake che pariNAme tarka upara caDhI gayelI manuSyajAti pharI kRti-veda tarapha vaLI. vedanA be vibhAga brAdhyAne " karmakAMDa' ane upaniSadano "jJAnakAMDa che. vedanAM sUktone yajJayAgAdimAM kevI rIte javAM e viSenI vyavasthA brAhmaNagranthane Azraya laIne "mImAMsA' darzana karI. A navI vyavasthAmAM yajJamAM mULa je "Rta'nI bhAvanA hatI, tenuM rUpAntara karAyuM. "mImAMsA " darzane rejidAM kartavya karavAnI vAta raju karI. A kartavya karAtAM adaSTa phaLa uddabhave che, A rIte sAcI naitikatAthI jIvana jIvavAnI kaLA A darzane darzAvI. For Private and Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 24 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jayaMta pra. lAmAM ' parantu keTalAka tattvacintAne kama kAMDanI A vigato jALa jevI ane ' darzana ' ne je muLa jaMtu " mokSa " hato, tene pratikULa lAgI. temanA AtmAne brahmajJAnanI tarasa lAgI hatI. AthI cintakAe vedanA jJAnakAMDa evAM upinaSadonA Azraya laIne mImAMsA * karI. paniyA vaidika vAdmayanA aMtabhAgamAM AvA daI ane tenuM hAI. prakaTa karatAM hovAthI * vaidAnta ( vaida+anta ) nAmathI gALakhAya che. AthI brahmamImAMsA karatuM A dAna paNa ' vedAnta' darzana nAmathI khyAti pAmyuM, ahIM eka vAta khAsa noMdhavAnI che. upara darzAvelI danAnI sa'kalanA aitihAsika nathI, parantu te darzana kevI rIte banyAM harI te samajavAnA prayatnamAMthI niSpanna thayelI che. aitihAsika hakIkata tA e che ke A badhAM cintanA judA judA RSimunienA manamAM samAntare ja pragati karI rahyAM hatAM. temanuM sAhitya to cintavikAsa khuba thayA pachI ja racAyuM. jo ema na hoya, to sAhityamAM kALakrame prathama AvatA sUtramanyA ATalA vigatapUrNa ane cintanasamRddha kevI rIte hoI zake? te pachInA pakSakAroe potAnI sUjha anusAra mULa cintana samajAvatAM navA vicAro mUkavA ane e rIte dareka dardInamAM pragati cAlatI ha 13 vedAntanI zAkhAo : ' A z2a darzana vedAnta ke ' uttaramImAMsA 'namImAMsA 'nI mukhya pAMca zAkhAo vikasI che, jemanAM nAma cyA pramANe che (1) advaita ke kevalAdvaita, ( 2) viziSTadvaita, (3) dvaitAdvaita, (4) dvaita, ane (5) zuddhAdvaita, advaitanA Adarza namUnA che. ' kAzmIrIya zaiva darzIna ' * vedAnta' darzananI adbhuta sUtramanya * ahmasUtra ' / - vedAntasUtra * mahiSa bAdarAyaNuM vyAsa (I. sa. pU. chaThThA zataka pahelAM ) racyA. kadamAM khUba nAnA evA A sUtrapranya jagatano tattvajJAnanI koi pratya banI rahyo. parantu ATalA sakSepamAM rajU thayela vastu, kalanA tathA teno vAstavika artha samajavAM muzkessa hatAM. AthI te samAvavA mATe pachInA AcAryAe 'bhASyA ' racyAM, jemAM potAnI sUjha anusAra judA judA siddhAnto darzAvyA ane A bhASyAnA siddhAnto pramANe ja upara darzAvI te vedAntadananI zAkhAe vikasI. r ' " * bAsUtra nI racanA pachI keTalAM ke zatako bAda I. sa. nA AThamAM zatakamAM mAna AcAya zaMkare (788-820) tenA upara 'zArIraka bhASya ' nAmanuM prathama bhASya racyuM. brahma e ja eka satya tattva che, jagatanuM vAstavika astitva nathI ane jIva e te brahmanuM ja rUpa che, tethI judo nathI evuM addabhuta pratipAdana A bhASyamAM karAyuM. tethI temanI nazAkhA * advaitavedAnta darzana' tarIke khyAti pAmI ane pachInA AcAryoe vikasAvela zAkhAonI tulanAmAM vadhAre spanna karavA mATe *valAdvaitavaidAna ' tarIke paNa e darzana eLakhAyuM, For Private and Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra dezana www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 245 parantu zaMkarAcAryanA darzananI bhavya UMcAIe pahoMcavuM e sAmAnya mANusA mATe ativikaTa hatuM. e khoTa pUravA mATe zakara pachI Azare be zatake AcAya rAmAnuja ( 1037 1177) padhAryA. temaNe vizva prabhuthI alaga thai zake ja nahiM ema darzAvI ' prapattinI '-sa'pUrNa zaraNAgatinI-bhAvanA ApI, je bhAvanAne pachInA AcAryae adhika vikasAvI, rAmAnujAcAryanu bhASya ' zrIbhASya ' tarIke prasiddha che ane temanI darzanazAkhA - viziSTAdvaitavedAnta ' nAmathI oLakhAya che. te pachI nimbArkAcArya ( Azare 1250 )nA bhASyamAM 'dvaitAdvaitavedAnta' nuM pratipAdana thayuM, madhvAcAye (1199-1303) * jainavedAnta ' rajU karyuM ane vallabhAcArye ( 1479-1531 ) pharI zakaranA siddhAnta tarapha vaLIne 'zuddAdvaitavedAnta' vikasAvyuM. ' 14 avirodha : ATaluM vaividhya joIne A darzonA paraspara virAdhI che ema prathama daSTie jaNAya. parantu UMDe| tulanAtmaka abhyAsa karatAM samajAya che ke vAstavikatA ethI judI ja che. A darzItA virodhI nahi paNa parasparanA pUraka jevAM che; ane te sA samanvaya thatAM bhAratIya sa`skRtinA anya bhUtakALano sAkSAtkAra thAya che. 15 Rta 'nuM avataraNa : upara je Rta'nI vAta karelI te A dAnA karmanA siddhAntamAM UtarI AvyuM, koi e ' apUrva 'nA udbhavanI vAta karI, teA koi e' adRSTa 'nA prakaTIkaraNamAM zraddhA mUkI parantu temAMthI eTaluM spaSTa thaI gayuM ke teonA darsIna anusAra, mAsane je sukhadu:kha ane sagavaDa-agavaDa prApta thAya che te koI daivI IcchAthI nahi, paNa pAte pUrve karelAM karmanA phaLarUpe ja e badhuM sAMpaDe che. amuka kuTu'bamAM amuka prakAranA sayAgA vacce janma thavA te paNa pUrvajanmanA krama anusAra ja thAya che. A rIte dareka vyakti potAnAM sukhaduHkha ane sagavaDa-bhagavaDa mATe pote ja javAbadAra che evA skreTa niSNa nIkaLI Avyo ane e niSkanA mULamAM rahyu` peluM vizvanI abAdhya naitika suvyavasthAne rajU karatuM ' Rta '. For Private and Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prAcIna gurjara granthamAlA 1 prAcIna phAgu-sagraha--sa`pAdaka : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. sAmAbhAI pArekha; devanAgarI TAIpa vidyArthI AvRtti, gujarAtI TAIpa 2 varNa ka-samuccaya, bhAga 1--mUla pADha--saM. : DaoN. bhA. ja. sAMDesarA 3 bhAlaNakRta nalAkhyAna (trIjI AvRtti )--saM. : ke. ke. kA. zAstrI 4 udayabhAnukRtavikramacaritrarAsa--sapAdaka : sva. pro. ba. ka. ThAkAra 5 bhAlaNa : eka adhyayana--lekhaka : pro. ke. kA. zAstrI ( 1971 ) 6 varNa kasamuccaya, bhAga r--sAMskRtika adhyayana ane zabdasUci, kartA : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. ramaNalAla nA. mahetA pacAkhyAna bAlAvabeAdha, bhAga 1-sapAdaka : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. sAmAbhAI pArekha A. 8 siMhAsanabatrIsI--saM. DaoN. raNajita meA. paTela 9 hammIrapramantra--sa: DaoN. bhA. ja. sAMDesarA ane DaoN. se. pArekha 10 pa'cadaMDanI vArtA--saM. DaoN. sAmAbhAi dhU. pArekha ( 1974 ) 11 vAgbhaTAla kAra bAlAvamedha--sa, DaeNA. bhogIlAla ja, sAMDesarA sva. pro. ba. ke. DAkAra granthamALA 1 vividha vyAkhyAnA guccha 1 2 "" ,, 3 "" "" 4 niruttamA 5. vikrameAzI--( anuvAda : mananikA sahita ) - 6 pravezakA, guccha pahelA www.kobatirth.org 95 "" 7 pravezake, guccha bIjo 8 abaDa vidyAdhara rAsa 3 2-50 250 6=50 2=10 2=10 4=50 3=00 4=00 9 mhArAM saoNneTa (khIjI AvRtti: khIjuM punaHmu traNa ) 4=00 10 ApaNI kavitAsamRddhi (bIjI AvRtti; chaThThuM punarmudraNuM ) moc 11 navIna kavitA viSe vyAkhyAnA (prathama AvRtti; paheluM punarmudraNuM ) 4=00 12 prA. kha, ka. ThAkAra DAyarI, bhAga 1--saMpAdaka : Dau. harSada ma. trivedI 2=00 trA. ma. ka. ThAkAra adhyayanagrantha 13 15=50 =75 14 prA. ba. ka. ThAkAranI DAyarI, bhAga ra--sapAdaka : DaoN. haSa~da trivedI 15 vivecaka--pro. balavantarAya ThAkora 25=00 prAptisthAnaH yunivarsiTI pustakavecANa vibhAga, mahArAjA sacAjIva yunivarsiTI presa, rAjamahela daravAna pAse, zAjamahela rAha, vaDodarA-390001 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only rUA. pai. 1=50 =50 9=50 11=50 3=50 6=00 10=10 24=00 15=50 t=00 31=00 12=00 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zalya-cikitsAnI prAcInatA prajJA ThAkara* Aje vizvabharanA vaijJAnike navIna prabhAvazALI dravyonI zodhamAM tathA prAcIna dravyonA mUlyAMkananA mahattvapUrNa kAryamAM aharniza lAgelA che ane temAM pragati paNa sAdhI che. mAtra auSadhio ke dravyo ja nahIM paraMtu zalyakriyA ( Surgery)mAM paNa vaijJAnikoe sArI evI siddhi hAMsala karI che. ati saMvedanazIla marmasthAnanAM oparezane karavAM Aje sahaja vAta gaNAya che. paraMtu te sAva navI zodha nathI. sAmAnya rIte zastrakriyA pazcimanI deNa gaNAya che. vAstavamAM ApaNA prAcInAe A dizAmAM ghaNI pragati karI hovAnA nirdezo daudika tema ja paravatI sAhityamAM prApta thAya che. te tarapha dhyAna doravAne namra prayAsa prastuta zodha-lekhamAM karyo che. vedamAM kevaLa adhyAtma ke karmakAMDa ja nathI, e jIvanavijJAna paNa che. mAnavajIvanane sparzatAM aneka vijJAnane emAM samAveza che. e paikInuM eka, zarIrasvAzyane lagatuM vijJAna che. svArtha jALavavA mATe apanAvAtI cikitsAnI jadI judI padhdhatione aNusAra vaidika sAhityamAM maLe che. jema ke, aSadhi-cikitsA, jalacikitsA, sauracikitsA, vAyucikitsA, anacikitsA, mAnasacikitsA ane zastracikitsA arthAta zalya-cikitsA ( surgery)nI paNa emAM chavRAvaTa che. zalya-cikitsA vize vaidika sAhityamAM ThIkaThIka ulekha prApta thAya che. emAMnA moTAbhAganA, azvinikumArae karelI adbhuta zalya-cikitsAne lagatA che. azvinikumAro cikitsako ane zalyakuzaLa vaidya (Expert physicians & surgeons) hatA, evA ulekhe Thera Thera maLe che. vedamAM azvinikumAranI zakliA viSeno ulekha Azcarya pamADe tevuM che. A uparAMta traNa. asthibhaMga tathA aMgabhaMgamAM thayelI zastrakriyAnuM varNana che. A rIte zarIranuM aMga pUrvavata bane che. vedamAM AvAM nAnAM moTAM zalyakarmo (minor and major operations )nA ullekha maLe che. ahIM dizAsucanAthe keTalIka vigato nedhIzuM. temAM sau prathama RvedanA saMdarbhe vicArIzuM. "svAdayAya', pR. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990 ogasTa 1990, pR. 9, 247-256 maharSi vedavijJAna akAdamI, amadAvAda-15. For Private and Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 249 RgvedaH www.kobatirth.org khela rAjAnI patnI vizvalAne paga yuddhamAM kapAI gayA tyAre jAMdha ApI hatI arthAta lekhakanA saLiyA tenA pagamAM nAkhyA hatA. pharIthI yuddha-sacAra karI zake evI banAvyAnuM jJAta thAya che. 1 AvuM adharu zalyamAM paNa bhAre thatuM hovAnuM pramANu cyA dvArA maLe che. zakya che ke zalyakarma bAda rohaNI, aruMdhatI ke sa`dhAnI jevI auSadhionA upayoga karavAmAM AvyA Dhoya. A auSadhi bhagna avayavane joDavAmAM upayogI che. zahiNIauSadhinA prayogathI tUTeluM hADakuM, dAjheluM aMga, kacarAI gayelA avayava pUrvavat bane che. mAMsa, majjA, asthi svastha thAya che, temaja atyaMta jhaDapathI rUjha Ave che. 1 caritra hi verivAcchedi parNamAjA khelasya paritakmyAyAm / yo aGgAmAyasa vizpalAye dhane hite sartane pratyattam // 2 jue--atharvaveT-4112 (rophiLIbhUta ) rUjuo--vAmI irAmAcaLa/6/86/16 r zataM mevA dAnamutaM pitAn cakAra tasmA akSI nAsatyA vicakSa AdhattaM dasrA bhiSajAvanavan // 5. yuvaM kanyAyApariptAya cakSuH pratyaSTutiM juSANA // 6 yAmi zacIbhiSaNA parA zroNaM cakSasa etave kRSaH yAnirvartiko prasitAmamucataM tAbhiru Su UtibhirazvinA gatam // 7 yuvaM zyAvAya dazAtImadattaM mahaH kSoNasyAzvinA kaNvAya / pravAdhametadUpaNA itaM vA macAdAmadhvo abhyadhatta Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mA cAra azvine e tene leAMkhaDanI ane eka ja divasamAM A uparAMta azvinAe adhajanAne netrapradAna karyAnA nirdeza paNa RgvedamAM prApta thAya che. Rbhra" sA dheTAM varune khavarAvI dIdhAM, tenI sArUpe pitAe tene adha banAvele, tyAre azvineAe tene AMkhA ApI hatI.ja te ja rIte Akho gumAvI beThelA kavanI prAthanA sAMbhaLI Anade tene netro ApyAne nirdeza che.pa tema ja adha parAvRjane diSTa tema ja paga ApyAnA ullekha paNa che. T For Private and Personal Use Only taduparAMta SinAe dRSadanA putrane kAna ApyAno ullekha paNa che. vaLI yunI dUdha na ApatI, prajanana na karatI (vadhyA ) duLa gAyane bharapUra dUdha ApatI karI hovAnuM jaNAvatA maMtra paNa upalabdha thAya che. ( aa. 1/117/20) jo ke, A maMtramAM auSadhiprayAga thayelA ke zastrakriyA karAyelI e spaSTa thatuM nathI. #47-91998194 * 15116:16 4. 1511857 11178 . 151128 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zakya-cikisAnI prAcInatA 2 mastaka jevAM ati saMvedanazIla marmasthAnanAM oparezananA paNa spaSTa ullekho prApta thAya che. atharvaNanA putra daADu RSi pAsethI madhuvidyA zIkhavA azvinakumAroe temanuM mastaka kApIne ghaDAnuM mastaka lagADayuM hatuM ane vidyA zIkhI lIdhA pachI pAchuM emanuM mastaka punaH besADeluM.' sAyaNAcArya mujaba dadhyaRSie madhuvidyA tathA pravaAvidyA-ema be vidyAnuM rahasya azvinikumArone kahyuM hatuM. A baMne vidyAnuM jJAna tvaSTA pAsethI Indra ane Indra pAsethI dadhya e prApta karyuM hatuM. vaLI pravargavidyAne artha sAyaNAcAryo-' bhagna ke chinna thayelA mastakane kakSapradeza sAthe punaH sAMdhanArI vidyA "-e karyo che. prastuta maMtra dvArA zastrakriyAnI prAcInatA aMgene khyAla Ave che. Avo ja eka paurANika ulalekha, zivajIe gaNezanuM mAthuM kApI nAkhyA pachI hAthInuM mastaka besADI ApyAne paNa che.10 A baMnene zalyakarma (Surgical operation)nA adbhuta camatkArarUpa lekhI zakAya. vaLI sthAva nAmanA muninA asuroe traNa TukaDA karyA hatA tyAre azvinoe e TUkaDA pharIthI joDIne emane jIvana ApyuM hatuM, e sAyaNAcAryane ullekha te eka adbhuta jokhamI zalyakama (dangerous operation)ne ja dyotaka che. RcAmAM A pramANe darzAvyuM che." he udAra azvi! he zara! tame vadhimatine hiraNyahasta nAme putra ApyuM ane huM azvi! cIrIne traNa kaTakA karelA sthAne tame punaH jIvita karyo.11 A ati gaMbhIra zastrakriyA AjanI TAMkA-TebhA levAnI rIta ane tvacA paNa (Plastic surgery)nA prakAranI hevAne saMbhava nathI! azvine uparAMta bhuoe paNa AvA adbhuta zayakarmanA camatkAro karyAnuM vedika sAhitya sUcave che. ahIM spaSTa jaNAvyuM che ke "he Rbhu tame gAyanuM mAMsa cAmaDIthI chUTuM pADatA thayA ane pharIthI mAtAne vAcharaDA sAthe meLavatA thayA.12 8 AtharvaNAyAzvinA dadhIce'zyaM ziraH pratyairayatam / savA madhu pra vocatayAntvASTaM yahanAvapikalyaM vAm // R. 111522 9 apikakSyaM chinnasya yazazirasaH kakSapradezena punaH saMdhAnabhUtaM pravardIvidyAkhyaM rahasya...... kavoriyarthaH . 1122 nuM sAyaNabhASya juo. 10 zivapuEA-kumAra#lov-AdhyAya 16 juo. 11 hiraNyahastamazvinA rarANA putraM narA vadhimatyA adattam / tridhA hazyAvamazvinA vikastamujjIvasa erayataM sudAnU // R. 111424 12 nirbaLa jamavo jAuMrAta huM vaNenAraMgatA mAtara punA. 11.8 For Private and Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 prajJA ThAkare jo ke ahIM mRta gAyane jIvaMta karI ? ke pachI mRtaHprAya thaI gayela gAyanI cAmaDI chUTI pADI tenI upara navI tvacAnuM AropaNa karI tene jIvatadAna ApyuM te spaSTa thatuM nathI. paraMtu niraMnarmaLa: jAmajarAta'ne artha sAyaNAcArya eka kathA kahIne kare che. te A pramANe che. pUrve eka RSinI gAya mRtyu pAmI hatI. RSie gAyanA vAcharaDAne joIne RbhuonI stuti karI. RSinI prArthanA sAMbhaLI Rbhue tenA jevI bIjI gAya banAvI, tenI upara mRtagAyanA cAmaDAne oDhADIne tene vAcharaDA sAthe meLavI ApI. vartamAna plAsTika sarjarImAM paNa zarIranA eka bhAganI cAmaDIne traNa upara maDhavAnI ja prakriyA karAya che. A vigatane plAsTika sarjarI ke grAphaTIMga (Plastic Surgery or grafting)nI prakriyAne purAvo gaNI zakAya ! | RvedamAM sUcavedha ke aMtaHkSepa dvArA zarIramAM gayelI davA kSaya roga maTADe che e nirdeza paNa maLe che. 13 A rIte zarIramAM davA dAkhala karavA mATenA sAdhanane emAM ulekha na hovA chatAM AjanA IjekazananI jema davA zarIramAM dAkhala karAtI haze, evuM anumAna A nirdeza parathI thaI zake che. athavaveda: atharvavedamAM vyabhicArI puruSane puruSatvahIna banAvavAno ullekha che. temAM vyabhicArI puruSanA banne aMDakozene nAza karavAnuM jaNAvyuM che. prastuta maMtramAM vRSaNa sudhI pahoMcatI nADIone "rAkhyA" ( haLane cheDe dhasarI bAMdhavAne khIle) nAmanA sAdhana vaDe bhedavAnI vAta karI che. Adhunika yugamAM puraSavaMdhyIkaraNanI kriyA sAthe Ane sarakhAvI zakAya ! anya eka sthaLe 15 gAyanA kAnane lokhaMDanA sAdhana vaDe (svati vaDe) DAma daIne roga maTADavAnI bhAratIya pazupAlaMkAmAM Aje paNa pracalita ane paraMparAgata cAlI AvatI padhdhatine nirdeza maLe che. RcAmAM vaparAyela "sthati" zabdane artha chedana mATenI charI (Operation Knife) evo thAya che. 16 Ama A maMtramAM zalyakarma mATenA sAdhanane ullekha paNa daSTigocara thAya che. 13 yasyauSadhIH prasarpathAGgamaGgaM paruSparuH / tato yakSma vi bodhasva ugro madhyamazIrivA // R. 10 / 9 / 12 14 ye nADyau'devakRte yayostiSThati vRSNyam / te te bhinadmi zamyayAmuSyA adhi musskyoH|| yatho naDaM kazipuna striyo bhindantyazmanA / gvA minahi te zeromukhya adhi mukyo -atharva--dA128415 lohitena svadhitinA mithunaM karNayoH kRdhi / amInA stra tarannu prAyo vadu che atharva-1412 16 A Practical Vedic Dictionary-Dr. Suryakanta., Pub-Oxford University Press, Delhi, 1981. For Private and Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ziya-cikitsAnI prAcInatA 251 A uparAMta atharvaveda 4/13/5 -7mAM AMgaLIo vaDe kAmaLa sparzathA rogane maTADavAnI vAta paNa che. A mAliza ke masAjanI cikitsAnuM astitva nirdeza che. e ja rIte dhorI nasa tUTI javAthI vahetuM lohI baMdha karavA mATe dhamanIone bAMdhavAnI zastrakriyAne ulalekha paNa maLe che.17 eka sthaLe mUtramArganI patharIne dUra karI mUtramayana mATenI zastrakriyAne ullekha paNa daSTigocara thAya che. atyAre paNa elopathImAM mUtramArgamAM ketheTara' pasAra karavAnI paddhati apanAvAya che. ApaNA prAcIne e darbha, zalAkA vagere dvArA prayogo karyA hoya evuM AthI mAnavAne kAraNuM maLe che. veda uparAMta rAmAyaNamAM paNa zalya cikitsAnA ullekho prApta thAya che. tyAre zalyacikitsako "zaya' (Surgeon) tarIke oLakhAtA hatA. strIonA garbhAzayanI zaya-kriyA te samayamAM thatI hovAno saMketa karatI sItA hanumAnane laMkAmAM kahe che....je rAma egya samaye AvI mArI rakSA nahIM kare te anArya rAvaNa mArAM aMgone zIdhra tIkSNa bANa vaDe kApI nAkhaze; jevI rIte zalyacikitsaka garbhasthita bALakane (bahAra ) kADhavA mATe garbhane te ja ejAro vaDe kApI nAkhe che. 19 A ulekha batAve che ke kaThina prasavAvasthAmAM athavA mAtAnuM jIvana bacAvavA mATe zacikitsaka garbhAzayanI zalya-kriyA karatA haze. AjanuM vijJAna paNa A rIta nathI ajamAvatuM? AkhanI zalya-cikitsAne paNa ullekha maLe che. kepabhavanamAM sthita ekeyI rAjA dazarathane alakanuM udAharaNa ApatAM jaNAve che-" eka aMdha brAhmaNanI yAcanAthI alake tene potAnAM cakSa ApIne dekhate karelo.20 bIjA zabdomAM kahIe te anyanAM cakSu vaDe aMdhane dRSTi ApavAnI kSamatA tyAranA cikitsakamAM hatI. 17 zatasya dhamanInAM sahasrasya hirANAm / madhurimajhA mA sAntAH asatA II atharva- zare 18 prate bhinani mehanaM vatraM vezantyA iva / gvA te pUrva muratAM gANijita sarvam che atharva-nArA nUnaM mamAnAnyacirAdanAryaH / zastraiH zitaicchetsyati rAkSasendraH / tasminanAgacchati lokanAthe maMthanansoriva rAcattaH vA.rA. 26 20 vAranA ravaje netre 3 vRthAvAnA rahIvArA. 2126 For Private and Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upara prajJA ThAkara rAmAyaNa : uparAMta pura nA aMDakozanI zalya-cikitsA aMgeno nirdeza paNa prApta thAya che. ahalyA : sAthe vyabhicAra karavAnA aparAdhamAM gautama RSi Indrane puruSatvahIna thavAne zApa Ape che. pariNAme Indra pUjananakSamatA gumAvI bese che. aMte prArthanA karavAthI pitRdeva eka "meSa" bakarAnA aDakoza kADhI Indrane lagADI Ape che. jenAthI tene putva pharIthI prApta thAya che.' A vigata tatkAlIna cikitsakonI pravINatAnA parimANurUpa che, jeo A prakAranI kaThina zakriyA karatA hatA ane saphaLatA meLavatA hatA. Ama eka vyaktinuM aMga bIjAne ApavAnI TrAnsaplAnTezana jevI adharI prakriyA paNa tyAre thatI haze evuM AthI spaSTa jaNAya che. Aje paNa kIDanI tema ja hadaya vagere zarIranAM aMgenuM TrAnsaplAnTezana thAya che. mahAbhArata : mahAbhAratamAM paNa zalyacikitsAnI mAhitI maLe che. zaraNeyA para poDhelA bhISmapitAmahane kacchamakta karavA mATe duryodhana zastravidyAmAM nipuNa evA cikitsakane Avazyaka upakaraNo sAthe pitAmaha pAse lAvyA tyAre pitAmahe zalyaviAne inkAra karyo che A dArA paNa zalyacikitsA aMgenuM pramANa prApta thAya che. vaLI zastravidra cikitsaka nidaigacine yuddhakSetramAM Ahata ane pIDita vyaktionI tAtkAlika sAravAra karI zake te uddezyathI vicakSaNa cikitsakane yuddhabhUminI pAse ja nivAsasthAna ApavAmAM AvatuM hatuM. (mahA. udyoga. 151 thI 197 ma). A uparAMta smRtiomAM paNa zalyacikitsA aMgenA nirdeza prApta thAya che. manusmRti 23 temaja yAjJavalakyasmRtimAM-je vaidyo (zalya-cikitsake) khoTI athavA to viparIta cikitsA kare tene avazya zikSA thavI ja joIe tema darzAvyuM che. Ayuveda - carakasaMhitAmAM jaNAvyA pramANe punarvasa Ageya chedana (kApavuM , bhedana (cIravuM), vyadhana (vadhavuM), dAruNa (phADavuM), lekhana (khetaravuM), utpAdana (ukheDavuM), pracchana (charakA mAravA), sIvana (sIvavuM), eSaNa (nADInI) gatinuM zodhana), kSArakarma, agnikarma (DAma devA), jaLo mUkavI vagerene zastrapraNidhAna tarIke oLakhAve che. 25 21 agrestu vacanaM zrutvA pitRdevAH smaagtaaH| utpATa meSathI satrA carAcana | vA.rA. 148 22 kapattino vaiyA coranovirA mahA-bhISma-12660 23 cikitsAnAM sarveSAM mithyA pracarA dmH| amAnuSa thano manuSa tu magnama: | manusmRti-6284 24 bhiSamithyAcarandaNDasyastiryakSu prathama damam / mAnuSe madhyamaM dAnapuNabhUtane temanuM yAjJavalakasmRti-rA242 25 zastrapraNidhAnaM punazchedanamedanavyadhanadAraNa vanottAnAdazIvacaiSanAgaDhauthati che carakasaMhitA-sUtrasthAna-11-55 For Private and Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAhya-cikisAnI prAcInatA 253 sutasaMhitAnA sUtrasthAnamAM (adhyAya-7) " tame jotarama' arthAta zalyakriyAnA 101 zastrano ullekha che. emAM 24 svatiyaMtro, be saMdaMzayanjho, be tAlayanjho, 20 nADIyaMtro, 28 zalAkAyaMtro ane 25 upayaMtro gaNAvavAmAM AvyAM che. aSTAMgahadayanA sUtrasthAnamAM paNa vividha zalyayaMtrone ulekha prApta thAya che A AyurvedasaMhitAo paNa pitAnI agAunA vidhAnanA RNune svIkAra kare che. arthAta emanI pAse paNa paraMparAthI A vidyA AvI haze. ane e dareke emAM saMzodhana dvArA A prakriyAne vadhAre vikasita karI haze. Ama AjanA vijJAnavikAsa mATe garva levA chatAM ApaNane badhuM ja pazcimamAMthI maLyuM che evI laghutAgraMthimAMthI bahAra AvavAnI jarUra che. ApaNuM vedavidyA, purANe, mahAkAvya ane AyurvedanA mahAgraMthanuM vizleSaNa-saMzAdhana sAMgopAMga karIne ApaNA A bhavya vArasAnuM jJAna samAjane karAvIe te ApaNA bhUtakALa mATe AjanI peDhI gaurava letI thaze ane emAMthI ja kaMIka karavAnI tamannA paNa enAmAM jAge te navAI nahi. A dizAmAM vikatavarga ane samAjanuM dhyAna derAya te A lekha mATe zrama saphaLa thaya gaNAze. saMdarbha-sUci: Rgveda-saMhitA 2 vedArtha-yatna bhAga 1 se 7 saMpA, paM. zrIpAda dAmodara sAtavalekara ba* svAdhyAyamA, vAra, Di-, caturtha saMskaraNam rA. bA. zaMkara pAMDuraMga paMDita guja, bhASAM-pItAMbaradAsa mahetA prakA -hitecchu presa, prathamavRtti, 1947 thI 1953 (bhAga-1thI7) le.paM. zrIpAda dAmodara sAtavalekara kaI* vALAmAtra, vANI, ki, vastrAi, dvitIya saMskaraNama, 1958 DaoN. sUryakAnta prakA* pANini panlIzasa eNDa prInTarsa, nyU vihI, prathama vALa, 161 che atharvazALa 1, 4, 6 4 vaidika devatAzAstra For Private and Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 xi 5 vede'zvinI 6 vedoM meM mahAvijJAna 7 vedo meM mAnavavAda 8 manusmRti 9 yAjJavalkyasmRti 1. vAlmIki rAmAyaNam / (kANDa-1, 2,5,6) kartA tR. kR. kRSNasvAbhi (ayyara ) zarmA prakA0 caukhambA saMskRta sIrIja Aphisa, vArANasI, prathamAvRtti, 1975 le0 zrI. pannAlAla parihAra, prakA* saMskRti saMsthAna khvAjA kutuba, vedanagara, barelI (u.pra.) prathama saMskaraNa, 1965 le. DaoN. dilIpa vedAlaMkAra prakA* amara bhAratI AntararASTrIya, po.bo. 212, vaDodarA 1, prathamAvRtti, 1982 saMpA. vAsudeva zarmA prakA. pANDuraGga jAvajI, nirNayasAgara presa, * mubaI.2 aSTamAvRtti-1929 / saMpA0 nArAyaNa rAma AcArya 'kAvyatIrtha' prakA0 nirNayasAgara presa, muMbaI-2 paJcamaM saMskaragam-1949 saMpA. DaoN. pI. ela. vaidya prakA0 orienTala insTiTyUTa, vaDodarA, prathamAvRtti zrI nIlakaNThaviracita-bhAratabhAvadIpAkhyaTIkAsamet saMpA0 rAmacaMdrazAstrI kiMjavADekara prakA0 oriyaNTala buksa rIprinTa koraporezana, nyU dilhI, dvitIya-AvRtti-1979 le0 DaoN. maMjulA jayasvAla prakA0 mahAmati prakA0 vahAduragaMja, ilAhAbAda, prathamAvRtti, 1983 Girindranath Mukhopadhyaya Pub: R. K. Naahar, & Co, 6551 Outab Road, New Delhi-110055 Reprint-Aug-1977 Edt. & Pub-Shri Gulab-Kunvarba Ayurvedic Society, Jamnagar, India First Edition-1949 saMpA. nArAyaNarAma AcArya 'kAvyatIrtha' prakA0 caukhambA oriyanTAliyA vArANasI caturtha saMskaraNaM, 1980 11 mahAbhArata-bhAga-5 (bhISmaparva) 12 bAlmIkiyugIna bhArata 13 The Surgical Instruments of the Hindus 14 The Caraka Samhita Vol.-II 15 suzrutasaMhitA For Private and Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra satya-kitsAnI prAcInatA 16 aSTAGgahRdayam 17 bhAratavarSIya prAcIna caritrakoza 18 A practical vedic Dictionary svA Ta www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 55 saMpA* harizAstrI bhiSajAcArya 0 prakA0 caukhambA oriyanTAliyA vArANasI, saptama saMskaraNam, 1982 se0 ma0 ma0 siddhezvarazAstrI citrAya prakA0 vinAyaka siddhezvarazAstrI vimAna bhAratIya caritrakoza maMDala, pUnA-4, dvitIya saMskaraNa, 1964 For Private and Personal Use Only Dr. Suryakanta, Pub : Oxford University Press, Delhi-1981 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Journal of the M. S. University of Baroda The Journal is published every year in three parts. These parts are devoted respectively to topics relating to (1) Humanities, (2) Social Sciences and (3) Science, Advertisement tariff will be sent on request. Communications pertaining to the Journal should be addressed to: The Editor (Humanities/Social Sciences/Science) Journal of the M. S. University of Baroda Faculty of Arts Compound Baroda-390 002 (India) For Private and Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra *zrImadbhagavadgItAnuM vede pratyenuM valaNa www.kobatirth.org zrImadabhagavadgInA mahAbhAratanA eka bhAga che. tenuM svataMtra madharUpe adhyayana thatuM AvyuM che. temAM thayelA vedasa.badhI ullekhA ane vidhAtA abhyAsa karatAM gItAnuM vedA pratyenuM valaSNu spaSTa thAya che. ekamAtra sAmaveda sivAya anya koIpaNa vedanA spaSTa ullekha temAM thayA nathI. dhyeya' zabdanA bahuvacanamAM prayoga thayelA che. jyAM ekavacanamAM pratyeAjAtha che tyAM paNa kahevAno bhAvArtha bahuvacanamAM che. sAmAsika prayAtrAmAM koI eka vaidya viSe prayAga thayo nathI. vedanA dharma mATe varSapa ane vaidyanA jANukArA mATe "vaividyA: '' zabdano prayoga vairAnI saMkhyA nahIM paraMtu ma prakArane khyAlamAM rAkhI karavAmAM Avyo che. Rk, , yAma ane yam e traNa prakAranA maMtrone bheda ' kathA cheka tenA parathI A spaSTa thAya che, je mATe ekavAra 'zrutti'ddha ane ekavAra "tri zabdano prayoga jovA maLe che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasagApAtta thayelA ullekhAne dhyAnamAM rAkhI, te te prasa Mge kayA saMdabha mAM tenA ullekha thayeluM che tenuM vizleSaNu karavAthI gItAnA vedA pratyeno abhigama spaSTa karavAmAM madada maLe che. A AkhI samajaNune pAMca vibhAgomAM vaheMcIne spaSTa karavAnA prayAsa ahI" karyA che. je. DI. paramAra" 'sthApAya', pu. 20, aMka 3-4, akSayatRtIyA ane janmASTamI aMka, emila 190 ogasTa 1990, pU. 257-260. * verAvaLa h 1 nAnAM nAmaneyoni / 1-22 // bhaiyA 2,41, pu 246, 8, 9,caya cha, cAmAM 1, 22, ve 11.3 ane rU.11 3 vede 15.18 vecAya 11,44, vighna ka.11, 11.11, naitiko 11 * 6.11 $ 6.20 * 3,90 . 2.53 6 11.1 * tamAma sa'mAM zrInajUtAmAMthI ApavAmAM AvyA che. anya madhAmAMthI saMdarbho lIdhA nathI. tema ja kAI matamatAtaranA ullekha karyo nathI. A bAbatamAM svayaM gItA zuM kahe che te jovA tenA pratye ja daSTi rAkhI che, For Private and Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 59 je. DI. paramAra ( 1 ) potAnAM ja sagAMvahAlAMne potAnA ja hAdhe mAravAM paDarI te bhaye aju nane thayelA viSAda TALavA bhagavAna zrIkRSNe khInna adhyAyamAM arjunane upadeza mApavAnI zarUAta karI tyAre prathama zAMcavutithI AtmAnuM amaratva ane dehanI nazvaratA samAvI, te pachI yaugatithI samAvavAnI zarUAta karI. tenI jarUra e hatI ke arjuna kSatriyakama karavA chatAM tenA karmIdhanamAMthI chUTI jAya mATe eka yogInI karmapratyenI samajaSNu daivI hoya che te samAvavAnI jarUra hatI, te zrIkRSNe spaSTa karI. yogInI karma pratyenI buddhi nizcayAtmaka ane ekAgra hoya che. te pApa ane puNyathI para DhAya che. tenAmAM nathI hotA mA ke nathI DAtI mati tene mana meAhu saphaLatA ane niSphaLatA, pApa ane puNya samAna hoya che.2 cyA buddhi ( samajaNuM ) vaivAdIothI judI paDe che. teo svargaprApti, sArI punarjanma, zakti, samRddhi vagere mATe aneka prakAranI phaLadAyaka karmakAMDIya kriyAo, bhoga ane ezvayukta jIvananI IcchAthI karavAnu kahe che. A kAmanAvAdI ane bhogavAdI didhI megInI niSkAma niyogakSema viSTa taddana judI paDe che. verdiSTa sattva, rajasa ane tamasanA viSayAvALI che jyAre yogadiSTa bA guNothI para che. tethI ja zrIkRSNa traNuM guNothI para thavAnuM ajunane upadeza che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nizrcaguNya thayA pachI vedonuM prayojana zuM rahe che? tene uttara paNuM gItAmAM Apyo che.pa AvA jJAnI mATe nAnuM jhAjhuM mahattva rahetuM nathI. kuvA ke taLAva jevA jaLAzayonuM sAdhAraNu saMjogAmAM ghaNuM mahattva hoya che paraMtu jyAre cArebAju jaLababAkAra thaI navuM. tyAre tenuM mahattva ochuM thai jAya che. kAraNa ke badhe ja sahelAIthI pANI upalabdha che. Ama vedo. sAmAnya rIte upayogI jarUra che paraMtu eka jJAnIne mATe tenI jarUra rahetI nathI. UlaTu' zrutithI vyama thayelI buddhi jyAre nizcala thAya tyAre ja yoga prApta thAya che. ag vedA ane tenI yajJayAgAdi kriyAone hetu spaSTa karatAM gItA kahe che ke sAmapAna karanArA vedajJA yajJAnuM yajana karIne pApamukta thai svarga prApti icche che. te puNya prApta karIne surendralekamAM divya devabhAga bhAgave che. paraMtu bhAga bhAgavIne puNya khUTI jatAM tee pAchA mRtyulokamAM Ave che. Ama trayIdhama (vaidudharma)mAM kahelAM sakAma karmo karanArA janmamaraNunA pherA pharyA ja ' eSA te'bhihitA sAMkhye buddhiyoge lima zRNu / 2.39 // 2 1.4, 6,4, 6.1, 21, 2.17, 228 4 246, 24, 4 traiguNyaviSayA vedA nismaiguNyo bhavArjuna / 2.45 / / 5 yAvAnartha udapAne sarvataH saMplutodake / tAvAnsarveSu vedeSu brAhmaNasya vijAnataH // 2.4 6 2: 53 For Private and Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImaddabhagavadagItAnuM pratyenuM valaNa 259 kare che. te paramasthAnane prApta karI zakatA nathI jyAre eka yogI te karI zake che. ahIM e spaSTa che ke vidika kriyAkAMDonA phaLa karatAM yogadaSTithI karelAM karmonuM phaLa caDhiyAtuM che. eTale karmaphaLanI dRSTie vedane dharma bIjI haroLamAM Ave che 3 gItAnA agiyAramA adhyAyamAM bhagavAna yogezvara zrIkRSNa arjunane divyacakSu ApI parama aizvara rUpa dekhADayuM.' AvuM anekAbhutadarzana veda, yajJa, dAna ke ugratapathI paNa zakaya nathI, ema vAraMvAra zrIkRSNe kahyuM che. vedavide jene " akSara pada' kahe che ane dezadvArA tene pAmavA mathe che te paramAtmAnI kRpA vinA zakaya nathI tethI puraSottamane sarvabhAve bhajavA joIe. TUMkamAM gItA vedanA paThana pAThana ane yajJayAga karatAM bhagavadbhaktine UMcA sthAne mUke che. 4 gItAnA paMdaramA adhyAyamAM paramAtmAthI utpanna thayelI sRSTine " azvattha'nuM rUpaka ApIne samajAvI che. avyakta parama akSara brahma AkharI tatva che. te puruSottama kahevAya che. temAMthI A tamAma pravRtti prasarI che. 10 mahata brahma tenI yoni ( utpattisthAna) che temAM te garbha mUke che jemAMthI sarva bhUtanI utpatti thaI che. satva, rajasU ane tamasU e traNa guNavALI prakRtimAMthI sRSTivistAra thayo che. tene azvatthanuM rUpa ApyuM che. A vRkSanAM mULa upara che ane thaDa nIce che. traNa guNothI vRddhi pAmelI avAntara zAkhAo upara viSayarUpI kUMpaLa phUTI che ane vedarUpI pAMdaDAM che. tenI vaDavAIo manuSyalekamAM karmo sAthe baMdhAyelI che. AvA azvattha ( vaTa) vRkSane anAsaktirUpI daDha zastrathI chedIne paramapadane khoLavuM joIe.51 A gItAne upadeza che. ahIM je vicAra rajU karyo che temAM vedane azvasthavRkSanAM parNonA sthAne mUkyAM che. kAraNa ke traNa guNothI vRddhi pAmelI zAkhAo upara kuMpaLo ane parNo phUTayAM che. vedone paNa traNa guNavALA kahyA che. A bannene dhyAnamAM letAM veda ane yajJAdi kriyAonI sakAmatA je upara spaSTa karI che te jotAM vedone parNone sthAna ApyuM che te spaSTa thAya che. sRSTinirmANamAM vedanuM sthAna kAmanAvALA hovAthI sAMsArika che. 1 6.21 2 8.28 3 8.28 mate sarvama... 4 11.8, 11.2 S" 1 -48-11:-- ---- 6 ejana 7 8.11, 11.15 8 25.1, 11.1 : 1 8.21, 8.2, 8.6, 10.12 10 15.4 11 15.2, 11.4 For Private and Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26, je. ke. paramAra 5 "vede brahmamAMthI utpanna thayA che. kAra brahmanuM akSararUpa che. A kAranuM smaraNa karate je manuSya deha choDIne jAya che te parama gati pAme che badhA vedomAM kAra ( praNava ) paramAtmAnuM rU5 che. " AvA prakAranAM vidhAnathI eTale cekhuM jaNAya che ke gItAe vedanA sArarUpa kArane svIkAra karyo che. tema ja vedonuM AkharI ceya te paramAtmAnI prApti ja che te vAta para bhAra mUke che. tema chatAM vedanAM sakAma karmo pratye gItAne bahumAna nathI. tethI "badhA vedomAM huM sAmaveda chuM 4 ema kahevA pAchaLa Azaya cekhe dekhAya che. TUMkamAM vedonI sakAma karmakAMDAtmaka dRSTi gItAne mAnya nathI paraMtu tenI brahmadaSTi svIkArya che. 1 1.25 2 bhomityekAkSara brahma myAharanmAmanusmaran / yaH prayAti tyajandehaM sa yAti paramA gatim // 8.13 // 2 kaiipha sarvene veco...! 15.16 prava: sarvavuM... 7.8 4 vedAnAM sAmavedo'smi / 10.22 // For Private and Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rudratA rasakalikA-AdAna, pradAna ane prabhAva** maNibhAI I. prajApati kAvya ane nAya saMbaMdhI sarva rasato rasasiddhAnta ane nAyaka-nAyikAnuM vizleSaNa karanAra yuddhabhaTTakRta "rasakalikA' alaMkArazAstranI alpajJAta-a5khyAta kRti che. saMskRta kAvyazAstranA itihAsakAro . pI. vI. kAze ane De esa. ke. Dee A kRtinI noMdha lIdhI nathI. saMskRta alaMkArazAstranA itihAsamAM "kAvyAlaMkAra 'nA kartA dvaTa, "zRMgAratilaka'nA kartA raddhabhaTTa ane "rasakalikAnA kartA raddhabhaTTa A traNeyanA nAmasAmyane AdhAre ane traNeya kRtionA eka sAthe nirIkSaNapUrvakanA tulanAtmaka adhyayananA abhAve A traNeya AlaMkArikonI sAcI oLakha bAbate keTalAka abhyAsIoe bhrAmaka gUMcavADe Ubho karyo che. pizela, vebara ane oNkreTa jevAoe "kAvyAlaMkAranA kartA dvaTa ane "zuMgAratilaka'nA kartA ddhabhaTTa banene abhinna mAnyA che. bane kRtiomAM kAvyazAstrIya staranI vicAraNAmAM aneka sthaLe vicAranirUpaNa-vauSamya jovA maLe che. AnA AdhAre spaSTa thAya che ke bane AlaMkAriko alaga alaga che. bane katione vigate abhyAsa karIne jekobIe paNa banene bhinna bhinna siddha karyA che.' A ja rIte, "zRMgAratilaka'nA kartA draSTi ane e ja nAmanA * rasakalikA'nA kartA ruddhabhaTTa banne vastutaH alaga alaga che. "zuMgAratilaka' kRti aneka varSothI prakAzamAM AvI che, paraMtu rasakalikA' te be varSa pUrve sane 1988mAM ja hastapratasvarUpamAMthI pahelI ja vAra saMpAdita thaIne mudrita svarUpe astitvamAM AvI. Ama, ddhabhaTTanI svAdhyAya', pR. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA- janmASTamI aMka, eprila 1990ogasTa 1990, pR. 261-266. - zAmaLAjI khAte yojAyela gujarAta rAjya yuni. ane koleja saMskRta adhyApaka maMDaLanA 16mA adhivezana prasaMge rajU thayela abhyAsa lekha. * kAMkareja ArTasa enDa komarsa keleja, tharA (ji. banAsakAMThA ). 1 De suzIlakumAra, anu. zarmA mAyArAma, 'saMskRta kAvyazAstra kA itihAsa', prakA0 hindI prantha akAdamI, premacanda mAge, rAjendranagara, paTanA, sitambara-1988, dvitIya saMskaraNa, pR.80-81 2 Pischel R., (Ed.) Spngartilaka of Rudrabbatta, Keil, 1880 3 Kalpakam Sankarnarayanam, Rasakalika of Rudrabhatta ( HEfacraat #f41), The Adyar Library and Research centre, Madras, 1988, First Edition For Private and Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maNibhAI I. prajApati rasakalikA nA prakAzananA abhAve varSo sudhI abhyAsIo zuMgAratilaka" ane "rasakalikA ne tulanAtmaka abhyAsa karI zakayA nahi. A uparAMta, bane kRtiomAM viSayavastunuM sAmya che. AvAM kAraNothI A ubhaya dvabhaddone paNa pAchaLanA keTalAka AlaMkArika ane abhyAsIo dvArA ekarUpa-eka mAnI levAmAM AvyA ane emAMthI ruddhabhaTTanI oLakha saMbaMdhI keTalIka visaMgatio sajAI. je kaMI kahevAyuM te "zRMgAratilaka'nA kartA bhaTTane kendramAM rAkhI kahevAyuM ane temAM rasakalikAnA kartA ddhabhaTTanI paNa seLabheLa thaI gaI! jemake- pratApayazobhUSaNa'nA kartA vidyAnAtha (I. 14mI sadIne AraMbha) bhaTTanA nAme "bhaMgAratilaka'nA je leko TAMke che, te vastutaH "rasakalikA'nA che ! zRMgAratilaka ' nA kartA ddhabhaTTa uparAMta "rasakalikA' nA kartA eka bIjA ddhabhaTTanI spaSTa oLakha saMbhavataH sau prathama De. vI. rAdhavana karAve che, jemake There is a work in manuscript named it in the Madras Govt. Oriental MSS. Library (R. 2241 ) which is by Rudrabhatta and is the same as the work of that name quoted by Vasudev on the Karpurmanjari:"2 rasakalikA' mAMnuM rasanI sukhaduHkhAtmaktA saMbaMdhI rUdrabhaTTanuM eka vidhAna paNa DaeN. vI. rAdhavana rasasya sukhaduHkhAtmakatayA tadubhayalakSaNatvena upapadyate ataeva tadubhayajakakatvam / tapazcAta, madrAsanA De. ke. ke. rAja ane De. vI. rAghavananA nirdezana heThaLa De. kalpakama zaMkaranArAyaNe madrAsa, maisUra ane tirupatimAMthI prApta cAra hastaprato nA AdhAre bhaTTaracita "rasakalikA'nuM saMpAdana karI tene sane 1988mAM prakAzita karI. A prakAzita "rasakalikA' ane "zRMgAratilaka nA tulanAtmaka adhyayanathI spaSTa thAya che ke baMne ddhabhaTTa bhinna bhinna che. 1 Ane vigate abhyAsa rasakalika' nA saMpAdaka De. kalpakama zaMkaranArAyaNe karyo che. 2 Raghavan V., Bhoja's Stngara-Prakasa, 7-Sri Krishnapuram Street, Madras, 1963, First Edition, P. 484. 3 Raghavan V., The Number of Rasas The Adyar Library Series 23, Madras-20, 1967, second Edition, p. 155, 4. Manuscripts. No. R. 3274 and R. 2241, Govt. Oriental Manuscripts Library , Madras. - Manuscript No. 1050, Oriental Research Institute, Mysore. - Stock No. 7509 Venkateshvar Oriental Manuscripts Library, Tirupati. For Private and Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org rudrabhakRtA rasakalikA AdAna, pradAna ane prAtha 213 rasaviSayaka uttaravA mATA bhAganI kRtionI jema, bhaTTa ( I. 13mI sadI ) nI kRti rasakalikA ' paNa khAsa karIne bharata nATayazAstra, dhana'jayakRta ' dvArUpaka, ' dhanikakRta avaloka TIkA, rAmacaMdrakRta ' nATyadarpaNuM ' ane bhojarAjakRta ' zRMgAraprakAza ' ane ' sarasvatIkaThAbharaN ' te anusare che. pUvI' kRtiomAMthI bhaTTe dhaNuM mahavyu karyuM che ane kayAMka pariyatana ane zailikatAnuM darzana karAvyuM che. 3 paraMparAnuM anusarajI karavA chatAM, staMbhare viSaya-nirUpazumAM keTalIka noMdhapAtra virodhatA ane maulikatAnuM darzana karAvyuM che : 1 ' nATayadarpaNuM ' ane udbhaTTane anusarI ruddhabhaTTa 'rasakalikA 'mAM kAvya ane nATya banne sakha`dhI rasanI carcA kare che-mAnadharnalevA jAdhavanena tra sAkSAt mAne che 2 rudrabhaTTe ' nATacaMdaNu 'te anusarI nAyakanA mahAkulInatA, audA, mahAbhAgya vagere o macAve che, paNuM dareka gahanI santa vyAkhyA ApavAmAM enI vizeSatA pragaTe che, jemake-pIvAya valpa risAya vAmiti-cite sapA 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karNastvacaM zibirmAsaM jIvaM jImUtavAhanaH / dadau dadhIcirasthIni kimayaM mahAtmanAm // " 3 rubhaI mugAranAyakanAM cAra lakSaNa batAve che jJAna-vivAna tArI mumanaH zivAya / A pachI te cAreya yugonI sadAne vyAkhyA Ape che. bhaTTanuM A nirUpaNa maulika kaDI zakAya. sva 9 4. paraMparAne atikramIne staMbhare cAra prakAranA uddIpana vibhAva savyAkhyA-sadRSTAnta nirUpe che AlambanaguNazcaiva taceSTA tadalaGkRtiH / taTasthAzceti vijJeyAzcaturthoddIpanakramAH // ( Ala banaguru, ceSTA, alakRti ane taTasthA e cAra uddIpana vibhAva ). pa paraparA pramANe vilaMbhazRMgAranIza kAmAvasyA prasiddha che. bhojarAja sarasvatIka'ThAbharaNu 'mAM AvI bAra avasthAe batAve che. rudrabhaTTa rasavistAranA saMdarbhamAM premanI khAra avasthAe sadaSTAnta nirUpe che 1 rasakalikA, pR0 102 2 ejana, 12 rU ejana, pR. 10 ejana, 1 32 For Private and Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 194 maNibhAI I. prapati cakSuH prItirmanaH saGgaH saMkalpo'tha pralApitA / jAgaraH kAryamaratirlajjAtyAgo'tha saMjvaraH / unmAdo mUcchanaM caiva caramaM maraNaM viduH // 56 // -itthaM cAvasthAvizeSeNa rsvistaarH|| 6 " nATayadarpaNa" vagerene anusarI ddhabhaTTa navame zAntarasa svIkAre che, ddhabhaTTane preyasUDyAna rasa nakAre che. zAntarasanA eNe cAra prakAra batAvyA che: vairAgya, doSanigraha, saMtoSa ane tanvesAkSAtkAra. dareka prakAra sadaSTAnta samajAve che, jema ke viSayebhyo nivRttiH vairAgyam / yathA prazAntazAstrArthavicAracApalaM nivRttanAnArasavAkyakauzalam / nirastaniHzeSavikalpaviplavaM . praveSTumanvicchati zUlinaM manaH // 7 'nAcya5nA tAmAna bhata cha: sukhaduHkhAtmako rasaH / mAne anusarIne ruddhabhaTTa paNa karuNAdi rasonI sukhAtmakatA-du: khAtmakatA nirUpe che- karuNAmayAnAmapyupAdeyatvam / sAmAjikAnAM rasasya sukhaduHkhatmakatayA tadubhayalakSaNatvenopapadyate / ata eva tadubhayajanakatvam / anvaya-vyatireka-paddhatithI rasane sukha-duHkha ubhayarUpa batAvIne, rasanA Azraya batAvIne ddhabhaTTa khAsa karIne bhaTTanAyakanA bhAvanA vyApArathI rasanI je ramaNIyatA siddha kare che emAM enI bhauti viyAradhArAnI pratIti thAya cha-rasAH naaykaashrit| eva / sAmANikarnaTaceSTayA kAvyazravaNena ca sAkSAd bhAvyante / samanubhAvyamAnAstaM tamanuvaM janayanti / paragatarasasamyagabhAvanayAnvayavyatirekAbhyAM niratizayAnandajanakatvamiti / tatra pravRttirapi ghaTata iti sarva ramaNIyamiti / uttaravartI keTalAka AlaMkArika ane TIkAkAro mATe ruddhabhaTTanI "rasakalikA' AdhArasrotasvarUpa jaNAya che. vidyAnAtha (I 14mI sadIne AraMbhika bhAga) pitAnA "pratApayazabhUSaNa'mAM "rasakalikA mAMthI aneka vyAkhyAo ane avataraNa-udAharaNe TAke che." je 1 rasakalikA, pR 66-73. 2 me46, pR. 96. 3 mena, pR. 102. 4 mena, pa. 102 5 haTavya: Rasakalika of Rudrabhatta. E. D. by Kalpakam Sankaranarayana, P. Ixxviii-xcviii For Private and Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ruvabhaTTatA kalikA - bAdAna, dAna ane prabhASa 265 huM vidyAnAya ' zu'gAratilaka' ane 'sakalikA' bannenA kartA ddhajjune eka ja mAnatA hoya ema jAya che. vaLI vidyAnAtha uddharaNanI sAthe bhaTTa ke rasakalikA 'nA nAmanA nirdeza paNu karatA nathI. mallinAthe ( I. 15mI sadI ) zizupAlavadha ' ane ' kumArasa'bhava 'nI TIkAomAM nAnirdeza vinA keTalIka evI vyAkhyAmAM dhRta karI che, je ke rasakalikA nI che, ke rAjazekharanI kapUrama jarI nI TIkAmAM vAsudeva bhaTTanA cha zloka udvata kare che. teo mAtra ' kalikA 'nuM nAma Ape che, kartAnuM nahi. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : Ama uttaravatI' TalIka kRtio upara dmabhaTTanI rasakalikA 'ne prabhAva vartAya che, pazu bhAgye ja kAIe bhaTTe ke kalikA ' e nAmanA nirdeza karyo che ! AnuM kAraNa sauMbhavata e DAI zake ke A kRtikAga pAse mathanAma ane kartAnAMmanA nirdeza vinAnI * rasakalikA nI hastaprata AvI haze. madrAsathI sapAdita ane prakAzita rasakalikA nA sapAdakazrIe je cAra hastapratAno AdhAra lIdhA che. emAMnI eka ja maisUranI hastapratamAM graMthakartA nAma habhaTTa akita che anya krAImAM nahiM. AvAM kAraNeAthI damakRSkRtAra<Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir THE GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES GOS, Nos. 30 TATIVASANGRAHA--Vol. I ( Sanskrit Text)-Edited by Pandit Embar Krishnamacharya (Reprinted; 1984) Rs 165.00 156 GANGADASA-PRATAPAVILASA-NATAKAM-by Ganga dhara- Edited by B. J. Sandesara and Pandit Amritlal M. Bhojak (1973) Rs. 12.00 ZAFAR UL WALIH BI MUZAFFAR WA ALIHI-An Arabic History of Gujarat Vol. II-by Abdullah Muhammad AlMakki Al-Asafi Al-Ulughkhani Hajji Ad-Dabir, Translated into English by M. F. Lokhandwala (1974) Rs. 50.00 158 A DESCRIPTIVE BIBLIOGRAPHY OF THE PRINTED TEXTS OF THE PANCARATRAGAMA, Vol. I-by Daniel Smith (1975) Rs. 50.00 159 SATYASIDDHISASTRA-of Harivarman, Vol. 1--Sanskrit Text from Chinese translation by N. A. Sastri (1976) Rs. 65.00 160 AGAMAPRAMANYA-of Yamupacarya-Edited by M. Narasimhachary (1976) Rs. 18.00 161 SMRTICINTAMANI-of Gangaditya-Edited by Ludo Rocher (1976) Rs. 26.00 162 VRDDHAYAVANAJATAKA-of Minaraja, Vol. I-Edited by David Pingree (1976) Rs. 94.00 163 VRDDHAYAVANAJATAKA-of Minaraja, Vol. Il--Edited by David Pingree (1977) Rs. 64.00 164 SODHALA-NIGHANTU (Namasangraba and Gunasangraha) of Vaidyacarya Sodhala-Edited by Priya Vrat Sharma (1978) Rs. 53.00 165 SATYASIDDHI SASTRA-of Harivarman-Vol. II (English translation )-by N. A. Sastri (1978) Rs. 92.00 166 SAKTISANGAMA TANTRA-Vol. IV : CHINNAMASTA KHANDA-Edited by Late B. Bhattacharyya & Pandit Vrajavallabha Dvivedi (1978) Rs. 49.00 167 KRTYAKALPATARU-of Bhatta Laxmidhara: PRA TISTHAKANDA Vol. IX-Edited by Late K. V. Rangaswami Aiyangar (1979) Rs. 53.00 168 A DESCRIPTIVE BIBLIOGRAPHY OF THE PRINTED TEXTS OF THE PANCARATRAGAMA-Vol. II-AN ANNOTATED INDEX TO SELECTED TOPICS by H. Daniel Smith (1980) Rs. 41.00 169 NYAYALANKARA-oi Abhayatilaka Upadhyaya Edited by A. L. Tbakur & Late J. S. Jetly ( 1901 ) Rs. 143.00 170 TRCABHASKARA by Bhaskararaya Edited by R. G. Sathe (1982) Rs. 53.00 171 SRI GANESAVIJAYAKAVYAM Edited by B. N. Bhatt Rs. 46.00 Can be had of : MANAGER, UNIVERSITY PUBLICATIONS SALES UNIT, University Press Premises, Near Palace Gate, Palace Road, Baroda-390 001, Gujarat, India. For Private and Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMskRta nATayazAstramAM nATakanA nAyaka paratve visaMvAda.. ema pI. kAkaDiyA* saMskRta nATayazAstranI eka sudIrdha paraMparA ApaNane tenA likhita svarUpe prApta thAya che. alabatta, A paraMparA upara bharatamuninA nATayazAstra prabhAva vartAya che, te paNa dazarUpaka ke nATakaMdarpaNanA prabhAvanI avagaNanA thaI zake nahi. saMskRta nATayazAstranI paraMparA para eka daSTipAta karatAM evuM spaSTa jaNAI Avaze ke bharata nATayazAstramAM je koI nATayalakSaNunI pUrNa sthApanA karI che tyAM paravatI AcAryo mukhyatve tenuM anusaraNa karavAmAM ja pitAnuM gaurava samaje che. paraMtu nATayazAstramAM evAM paNa keTalAMka sthaLe che, jyAM bharate eka ja viSayanuM ekI sAthe nirUpaNa karI Apela nathI athavA te tene vadhatuM-ochuM mahattva ApyuM che, jema ke AlaMbana vibhAvarUpa nAyaka-nAyikA, nATayAlaMkAra, pUrva raMgavidhAna, nATikA, prakaraNikA vagere. saMskRta nATayazAstranI paraMparAmAM AvA prasaMge visaMvAdanuM kendra banatA hoya evuM spaSTa jaNAI Ave che. A visaMvAdane mULastrota bharatanA nATayazAstranI nirUpaNa paddhati athavA te temanA Azayane samajavAmAM niSphaLa rahela paravartI nATayazAstrIya paraMparA hoI zake che. game tema, paNa saMskRta rUpaka prakAramAM nAyaka para kaMIka Avo ja visaMvAda pravarte che. bharatanA mate nATakane nAyaka prakhyAta, udAtta ane rAjavI hovA uparAMta divya AzrayavALo hoya che. ahIM bharata evuM mAnatA jaNAya che ke nATakane nAyaka divya sahAyane prApta karanAro hovA sAthe maryakoTine te avazya ho joIe. temaNe nATayazAstramAM nAyakanA divya hovA aMge koI saMkata, tarapheNa ke vizvAsa karela nathI. AthI bharata-saMmata evuM vidhAna karavAmAM koI Apatti hoI zake nahiM ke matya kaTine ane jene divya Azraya ka sahAya prApta hoya te nATakane nAyaka banavA sakSama che. paraMtu paravartI AcAryo dvArA A mULa srotanuM enA e rUpe avataraNa thaI zakyuM nathI. pariNAme eka bIjI vicAradhArAne sUtrapAta thaye, jenuM koya dhanaMjayanA phALe jAya che. teo nAyaka saMbaMdhI bharatanA matanuM atikramaNa karI evuM sthApe 'svAdhyAya', pR. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990oNgasTa 1990, pR. 26-170. * saMskRta vibhAga, bhavansa zrI e. ke. dozI mahilA koleja, jAmanagara, 2 ...cAtorAtanA yAtrA rASivaMzacaritaM tathA ca divyAzrayopetam // 20: 10. bharatanATayAraF-zarmA baTukanAtha ane upAdhyAya baladeva (saM.) pra. cIkhambA saMskRta saMsthAna, vArANasI, bIjI AvRtti. 1980. For Private and Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ema. pI. kAkaDipa che ke nATakane nAyaka maryakaTine haivA uparAMta divya paNa hoI zake che. dhanaMjayano A mata bharatavirodhI hovA chatAM temanI mAnyatAne zAradAtanaya ane zigabhapAla vaDe samarthana prApta thayela che. vizvanAtha ane rUpagosvAmI A ja paraMparAmAM vicAre che, te paNa temanuM nirUpaNa kaMIka alaga tarI Ave che. teo noMdhe che ke nATakane nAyaka divya, divyAdivya ane adigya hoI zake che. pitAnA vidhAnanA samarthanamAM anukrame zrIkRSNa, zrIrAma ane duSyatane nidarzanarUpe raju kare che. vAstavamAM bharata nAyakanI divyatAne svIkAra karavAnA pakSamAM nathI. alabatta, divya tattvanI sahAya prApta thavAmAM temane virodha nathI. zrIkRSNa vagerene divya pAtra mAnyA pachI paNuM nATakamAM tene vyApAra manuSyavata nirUpA ati Avazyaka che. AthI nATakane nAyaka maryakaTine kahevAmAM ja lakSaNunI sArthakatA rahelI che. vaLI saMskRta nATamAM nAyakanuM divyarUpe nirUpaNuM jovAyela nathI. bhAsa, bhavabhUti ke rAjazekhara vagerenAM nATakomAM te A nAyako mAnavIya svarUpe ja darzAvAyA che. hA, e kharuM che ke nAyakanA divya Azraya ke sahAyane InkAra karAyuM nathI. AthI dhanaMjaya vagerene mAnya divya nAyakanuM vidhAna vAstavika bhUmikAe TakI zake tema nathI. saMbhavataH nATyazAstramAM prayukta divyAzrayopeta zabdane lIdhe A AcAryoe nAyakanI divyatAnuM grahaNa karyuM haze. nAyaka divya nahi paNa maryakATine ja hovA aMgenuM bhAratanuM valaNa vAjabI ane yogya jaNAya che. e bhAgye ja kahevAnI jarUra rahe ke maTine nAyaka, vizeSa karIne rAjarSi nAyaka vadhu AkAMkSAvALo hoya che. jayAre divya pAtra AkAMkSAvALuM hoya te paNa atyaMta muzkela kArya pitAnI IcchA mAtrathI siddha karI levA samartha hoya che. nATakamAM AzA-nirAzAnuM dvandra Avazyaka che, nahi ke IchA mAtrathI abhyadayaprApti. nAyaka pRthapha manuSya jevo banI sahAya vagerenI zodha Adare temAM ja nATyaavasthAonI sArthakatA rahelI che, je divya pAtranA rahevAthI caritArtha thaI zake nahi. A sAthe e noMdhavA yogya che ke dhArmika mAnyatAnA saMdarbhamAM paNa divya nAyakanuM samarthana karI zakAya nahi. ApaNe daDha vizvAsa che ke divya pAtranuM AcaraNa manuSyajAta mATe anukaraNarUpa ke upadezarUpa manAyuM nathI. nATyadarpaNakAra A ja kAraNathI divya nAyakane mAnyatA ApanAra AcAryonA matane virodha kare che. AthI divya zabdane abhipreta artha-divya tatvanI pradhAnatA. darzAvatA matya nAyaka-evo levAnuM rahe che. nATakane saMpUrNa jIvananuM vivecana karanAra ane nIti saMbaMdhI upadeza ApanAruM mAnavAthI divya caritanuM Alekhana AvakArI zakAya nahi. 1 dhanaMjaya-DhA=5na-saM. De. bhAlAzaMkara vyAsa, pra. cokhakhkhA vidyAbhavana, vArANasI, tRtIya AvRtti, 1967, 3: 23. 2 zAradAtana-mAvaB%ArAna*-gA, e. sI. vaDodarA, 1968, pR. 233 : 20, zigapAla-ratALavAyAvara-saM. TI. veMkaTAcArya, pra, atyAra lAyabrerI, 1979, 3: 131. 3 vizvanAtha-arzayanansa. De. satyavratasiha, pra. caukhakhA vidyAbhavana, dvitIya AvRtti, 1963, 6 : 9. rUpagesvAmI-nATatavaritA-saM. bAbulAla zukala zAstrI, pra. caukhambA saMskRta sIrIjha, 164, 3. 4 tena ye divyamapi netAraM manyante na te samyagamaMsateti / rAmacaMdra-guNacaMdra-nATayavardhana-saM. De. nagendra vagere. dilhI vizvavidyAlaya, prathama AvRtti, 1961, pR. 20. For Private and Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMskRta nATayazAstramAM nATakanA nAyaka para visaMvAda . bhAratanuM nAyaka-vidhAna eka anya visaMvAdanuM paNa kAraNa bane che. temaNe nATakane nAyaka udAtta hevAnuM nedhyuM che. vAstavamAM bharata vaDe parigaNita cAra prakRti pramANe rAjarSinuM udAtta keTimAM grahaNa thaI zake nahi. teo nAyakanuM prakRti pramANe vargIkaraNa karatI vakhate spaSTa nAMdhe che ke deva dhIredhata, rAjA dhIralalita, senApati ane amAtya dhIrAdAtta tathA brAhmaNa ane vaNika dhIrazAMta hoya che. A vargIkaraNa rAjAne dhIralalita deTamAM sthApI Ape che. paraMtu bhArate nATakamAM tenA udAtta havAmAM vizvAsa muko che je temanI gaNanA pramANe senApati ane amAtyanI prakRti manAyela che. kharekhara te nATakanA nAyakane rAjarSi kahayA pachI udAtta gaNavA aMge temane zuM abhipreta haze e vicAraNIya banI rahe che. moTAbhAganA paravata AcAryo paNa bharatane abhipreta artha grahaNa karavAmAM niSphaLa rahe che. dhanaMjaya nATayazAstramAM prayukta udAtta zabdanA AdhAre nATakane nAyaka dhIrAdAtta koTine hovAnuM mAne che. dhanaMjaya dvArA prasthApita A mAnyatAne zAradAtanaya, vizvanAtha ane zigabhUpAla zabdaza: anusarI nAyakane dhIradAtta keTanI aMtargata mUke che. saMbhavataH bharate nAyakane apekSita guNa aMdAtya mAne che, jene dhIradAtta mAtra mAnIne A AcAryo nAyakanI prakRti nakkI karatA jaNAya che. paraMtu vyavahAramAM A niyamanuM koI pAlana thayeluM jovA maLatuM nathI. nATakane nAyaka mAtra dhIrAdAtta ja hoya che evuM mAnavAne kaI kAraNuM paNa nathI. saMskRtanAM ghaNAM evA nATako che jemAM dhIrodAtta uparAMta dhIraddhata, dhIralalita ane dhIraprazAnta kATinA nAyakanuM carita varNavAyeluM che, jemake- svavAsavadattama'mAM dhIralalita kATane nAyaka che. 'veNIsaMhAra'mAM bhIma dhIraddhara nAyaka che jyAre buddha ane mahAvIra dhIra prazAnta nAyake che. A dizAmAM rUpagosvAmInuM valaNa kaMIka aMze udAra jaNAya che. temaNe nATakanA nAyakanI prakRtine vistAra dhIrAdAtta uparAMta dhIralalita sudhI karI Apyo che. paraMtu AnAthI paristhitimAM ke vizeSa taphAvata paDatA nathI. kemake teo dhIreSThatta ane dhIraprazAnta nAyaka bAbate mauna rahe che. AthI mAnavAne kAraNa rahe che ke dhIrAdAtta nAyakane pakSa lenAra AcAryone mata saMkucita ane avyavahAru che. 1 devA dhIroddhatA jJeyA lalitAstu. namAH smRtAH / . senApatiramAtyazca dhIrodAttI prakIrtitI // dhIraparAntiA vize prajA vAgastatha | 24 18-19. bharata-nATayazAzrama-saM', baTukanAtha rASma ane baladeva upAdhyAya, ma. cIkhanA saMta saMsthAna, bIjI AvRtti, 1980. - 2 dhanaMjaya-sarjavAma-saM. De. bhAlAzaMkara vyAsa, pra. caukhakhA vidyAbhavana, tRtIya AvRtti, 1967, 3: 22. 3 zAradAtanaya-mAvakArAna-ga. o. sI. vaDodarA, 1968, pR. 23 : 8, vizvanAthanAdisthaLa-saM. De. satyavrata siMha, pra. caukhambA vidyAbhavana, dvitIya AvRtti, 1963, 6: 9. ziMgabhUpAla-sAvadhAna :-saM. TI. veMkaTAcArya, ayAra lAyabrerI, 1979, 3:130. 4 rUpasvAmI-nATakitra-saM. bAbulAla zukala zAstrI, pra. cakhambA saMskRta sIrIjha, For Private and Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 073 ema. pI. kAkaDiyA eka rIte joIe to bharate nAyakanA cAra prakAromAM karelA vargIkaraNa aMge Adhunika vidvAnomAM paNa mizra pratyAghAta paDayA che. Do. ke. eca. trivedI nAdhe che ke nATaSazAstramAM maLatuM nAyakanuM vargIkaraNu deva dhIrAddhatta, rAjA dhIralalita vagere vAstavika jAtuM nathI. kemake sAdhyuM ke ki senApati athavA amAtya hoI zake che. ane Ama thavAthI teonI parigati dhIraprazAnta koTine badale teene dhIrAdAtta gaNuvA paDaze. A sAthe DaoN. vizvanAtha bhaTTAcArya eka navA ja abhigama rajU kare che. temanA mate bharata vaDe apAyela vargIkaraNano sadama vastu ke jAtiparaka mAnavA karatAM guNulakSI levAnA che ane e rIte mijAja pramANe ekanI eka vyakti vRddhatta, udAtta vagere koI pazu vaganI DhAI zake che. game tema, paN bharata vaDe kahevAyela udAtta 2 zabdane lIdhe visadhAi janmato hovAnu prathama najara jaNAI Ave che, alabatta, A visvAnu samAdhAna meLavavA sa`skRta nATyazAstranI jaina para parA avasya upayogI thaI paDe che. A saMdarbhamAM AcArya hemacaMdranA prayatna ullekhanIya rahyo che, teo nAMdhe che ke udAttane vIrarasa yogya kahela che ane tenAthI dhIralakSita, dhIrazAMta, dhIrAhata ane dhIrAdAtta ema cAreya prATinA nAyakonuM madhya karavAnuM che. nATyadarpaNukAra vadhu spaSTatA sAthe kahe che ke rAjA dhIralalita ke dhIrAdAtta hoya che paraMtu te dhArAtana ke dhIzona paNa hoI zake che e kharuM che ke nATakano nAyaka udAttarusapana hAvA joie paraMtu e uparAMta anya koi paNa guNAvALA hoya che. saraMbhavataH udAttanuM vidhAna karavA pachI bharatanA paNa A ja Azaya rahyo dharo, kema ke nAyazAstramAM evA kAI spaSTa ullekha nathI ke nAyaka pIlina ke dhIrAdAtta ja hoya, paraMtu te dhIrena ane dhIrAMta paNa koI zake che. bharatane to mAtra nAyakamAM audAtya guNa ja apekSita hata Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir e noMdhavA yogya hakIkata che ke saMskRta nATyazAstramAM nATakanA nAyaka sabaMdhI pravatatA vivAdanu pratibiMba nATakAmAM jhIlAyuM nathI. saMskRta nATakakAroe tA nAyakane mArTinA nirUpavA sAthe pagiSThita cAramAMnI kApaNa prakRtithI sakhaddha dIvAmAM vizvAsa mUkayA che. kharekhara to lAgayAnI mAnyatAnu" parIkSagu vyAvahArika bhUmikAe thavuM joie. A mApadaMDathI vicAratAM lakSaNu thAmAM pravartatA visabAda nimU La thaI jAya che. The Natyadarpant-A critical Study, L, D Institute of Indology, Ahmedabad, 1966, P. 21. 2 Sanskrit Drama and Dramaturgy, ' Bharat Manisha, ' 1974, P, 158, 3 udAtta iti vIrarasayogya uktaH / tena dhIralalitadhIraprazAntadhIroddhata dhIrodAttazca tvaaropi vRdghatte / pR. 433, hemaca`dra--AmyAnuzazina-sa. Ara. sI. parIkha, ma. mahAvIra jaina vidyAlaya, mu`baI, 1964, 3 rAmaya -gu'-mArpa-sa. DaoN. nagendra vagara, gaThThI vidhavidyAlaya, prathama Atti, 111, pU. 2. For Private and Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org svapnavAsavadrattamamAM bhAsanuM praNayaviSayaka Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manAvaijJAnika vizleSaNa bhaTTa je. e. bhAsa bhAratIya saMskRtinA prakhara himAyatI che ane enAM dareka lakSaNune vyaktigata maneAmathananA sa Mdarbha mAM tALI pAtAnuM krAnta dRSTibiMdu sUcita kare che. tenA hetu saMskRtinI vikAsazIlatA taraphanA mAnavIya abhigama sUcavavAnA paNa che. kaui paNu saMskRtinA saMbadha vyaktigata ane samaSTigata mAnasa athavA mana sAthe hoya che. bhAsanAM nATakomAM vyaktigata mAnasa ane koi vakhata samaSTigata mAnasanuM vizleSaNuM ApaNune jovA maLe che. e dRSTae pAtro bhale rUDha hoya tA paNa temAM mukhyatve vyakti ane gauNa rIte samAjanA jIvana pratyenA mAnasika abhigamanuM darzana thAya che. A STie bhAsa eka krAntadRSTA che ane tenAM nATako jeTalAM prAcIna che teTalAM Adhunika kaviyat bhAse che. keTalAMka rUDha thai gayelAM sa MskRta nATakanAM lakSaNAne avagaNIne teNe navuM dizAsUcana paNa karyuM che. praNaya jevA vaizvika viSayanuM sUkSma manAvaijJAnika vizleSaNa bhAsanA svapnavAsavavajJamAM jovA maLe che. tethI ja kadAca prAcIna vivecakonA maMtavyamAM rahelo bhAvaka tene lAvI niha zakayA hoya. svapna.mAM rahela bhAsanA e prakAranA vizleSaNune kramazaH joie. bhAsa prAcIna nATakakAra che ane enAM nATakAmAM khAsa karIne nAndI pachI tarata ja AvatA leAkamAM koI brAhmaNu-graMthamAM joI zakAya tevI pratIkAtmakatA hoya che. te dvArA thatuM tenuM sUcana nATakanA kathAvastu sAthe saMbaMdha dharAvatuM hAya che, svapna. nATakanA Ara.bhA zlAka joi e. nAndI pUrI thayA pachI pravezatA sUtradhAra dvArA rajU thatA A zlokamAM mudrA ala'kArathI nATakanAM agatyanAM pAtrone samAveza karAyo che. A uparAMta temAM balarAmanA be hAtha tamAru` rakSaNa kare tevuM AzIrvacana che, paraMtu te uparAMta temAM eka praNaya karatI vyaktinA maneAbhAvanA khe prakAro sUcavavA mATe saMta paNa che ane te mATe temAM vaparAyela pratIkAtmaka bhASA joi e. e zleAkamAM valasya muau vAm pAtAm| e vAkyamAM vala zabda retasa athavA jIvananA baLanuM pratIka che. jema sareya krUA. 33/1 ( zauna: zevAyAnam )nA ArbhamAMnu matrIbina kimu zmazrUNI kiM tapaH / ityAdinA sAyaNacita mAdhavIya vaidArtha prakAza bhASyamAM maMtra madbhAjinazmazrutapaH zabdaH AzramacatuSTayaM vivakSitam mala rupAbhyAM zukrazoNitAbhyAM saMyogAt mala 'svAdhyAya ', pu. 27, aMka, 3-4, akSayatRtIyA janmASTamI aMka, eprila 1990gasTa 1990, pR. 271-276 * zAmaLadAsa ATsa kaoNleja, bhAvanagara. svA 10 For Private and Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 272 bhaka je. e. rAta raidgha vivatimAM te pramANe vara zabda retAnuM pratIka che, ane tenA be bhuja praNayanAM be pAsAo arthAta kavareta ane yazoreta nAM pratIka che. te dvArA bhegAtmaka praNaya ane samarpaNAtmaka athavA tyAgAtmaka praNaya sUcavAya che. A zlokamAM ApelA munaunAM vizeSa AvA pratIkAtmaka artha sAthe paNa sUcaka artha ApI zake che. A pratIkAtmaka artha dvArA svapna nATakamAM zuddha athavA samarpaNAtmaka prema ane bhegAtmaka prema evA eka ja bhAvanAM be pAsAMo rajU thAya che tevuM sUcana thayeluM che. A bAbatanA samarthanamAM A nATakamAM AvatA prasaMgenA ke-vAka vagere joI e. prathama aMkanA tapovanadazyamAM yaugadherAyaNa kahe che, dhIra joyuM patrakAra , zaktA cAritraM rakSitaM me bhaginyAH / ahIM dharmanI gati jANanArI kumArikAne eka pariNIta strInuM cAritra sAcavavA yogya mAnI che. temAM kaumAryanI prazaMsA sucavAya che. A nATakamAM kavie parasparanA premathI paraNelAM udayana ane vAsavadattAnA praNayane kasoTIe caDhAvya che. cothA aMkamAM udayana kahe che tu: havA vamUtroDa_rAja : ItyAdi zuddha premanuM lakSaNa darzAve che. te darzAvatAM jANe udayananuM mana aMdarathI cIrAya che, tethI te kahe che yAtrA tu eSA yad vimucyaha bASpaM prAtAnRpayA vAti guliH praNAma | 6 A aMkanA AraMbhamAM amadavanamAM AvelA udayananA manamAM eka prazna UbhuM thAya che, ke pite vAsavadattAne khuba cAhatA hatA te pachI padmAvatIne paNa prema karavA lAgyA che tenuM zuM kAraNa haze? arthAta kaye prema sAco che ? tethI te kahe che-purmano ya martha gSTha: rA: varita: . ahIM tenA manobhAvanAM be pAsAMonuM ekabIjA sAthenuM gharSaNa sucavAya che. tethI udayananA hRdayamAM duHkha thAya che. kavi evuM sUcave che ke mAnavanA jIvanamAM A banne prakAranA premanAM pAsAMo eTale ke zabda prema ane bhegAtmaka prema eka sAthe eka hadayamAM mojuda hoya che. tethI mAnavanuM mana vyathita hoya che. bhAratIya saMskRtimAM kAmane deva puSya kahela che ane kAma, krodha, lobha ane moha sAthe For Private and Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svanavAsavadattama"mAM bhAsanuM praNayaviSayaka manovaijJAnika vizleSaNa 273 eka guNa paNa mAnela che paraMtu ahIM dhamavirahakAma ane dharma viruddha kAma evA bhede darzAvavAne Azaya lAgatuM nathI, kAraNa ke udayananAM bIjAM lagna paNa dhArmika vidhithI thayelAM che. kAmadevanAM pAMca bANe dvArA uparokta kAmanA be prakAranuM sUcana maLe che. kAmadevanAM pAMca bANe che. te paNa be prakAre darzAvavAmAM Ave che. nabhara aravindazcAzokaJca cUtazca navamallikA nIlotpalaJca paJcaite paJcavANasya sAyakAH ahIM je pAMca puSpane nirdeza che, te pAMca jJAnendriya dvArA mana para thatI aniMdAtmaka asaranAM pratIka che, ane te dvArA pragaTatA premane zuddha prema tarIke sUcavyuM che. bIjI rIte saMmohana, unmAdana, zeSaNa, tApana ane stabhanane paNa kAmanAM pAMca bANa darzAvyAM che. A bIjA prakAranAM bANo bhegAtmaka asaranAM pratI:o che. A prakAranI bhedarekhA ahIM sUcavAya che. udayanane paNa bIjI vakhatanA, padmAvatI sAthenA lagnane pariNAme kAmadevanuM chaThuM bANa saMmohana lAgyuM che. tenAthI te vyathita thayo che ane tenI mane vyathA te manamAMja vicAre che. ene uttara te bhAse prekSaka para choDI dIdhuM che. bIjI rIte kahIe to ahIM e prazna rajU karI dIdhA che ke-eka puruSa be strIne prema karI zake ke nahIM ? e rIte udayananA svapnasamAM prayanI sUkSma bhedarekhA sUcavAya che. nItIzAstramAM De. bI. jI. desAI pAnA naM. 117-18 para benthAmanuM uddharaNa ApatAM A pramANe lakhe che " mane vaijJAnika sukhavAdanA praNetAomAM grIkanItizAstranA sInIka ane Adhunika nItizAstranI benjAma ane mIla che, benthAma kahe che-Nature has placed man under the empire of pleasure and pain. His only object is to seek ploasure and shun pain. The principle of utility subjects everything to those motives." mala kahe che "Desiring a thing and finding it pleasant, aversion to it and thinking of it as painful are phenomene entirely inseperable rather two parts of the same phenomena to think of an object as desirable and to think it as pleasant are one and the same thing." A rIte joIe te udayananA manamAM paNa padmAvatI tarapha phUpe agame che. enuM mAnavIya mana sUthama prema ane sUkSama aNagamAnA paDadhAthI vyathita thaI gayuM che. udayananI A mane vyathAnI samatulAmAM vAsavadattAnI ghaNI uktione mUkIe te vAsavadattAnuM paheluM bhAre sAbita thAya che. svapna trIjA aMkamAM vAsavadattAnI ukti cheaaryputr prekSe ityanena manorathena jIvAmi mndbhaagaa| mane na zaknomi anyaM cintayituma / vaLI aMka 4mAM padmAvatI vAsavadattAne pUche che ke For Private and Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 274 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhaTTa je. e. jema mane te vahAlA che ( Aryaputra ) eTalA ja vAsavattAne vahAlA haze ?-tenA javAbamAM vAsavattA kahe che-- azodhi m / vagere zadhdha premanI vyAkhyA karavA mATe paryApta che. te zuddha prema premapAtranA mRtyu pachI paNa TakI rahe che tema bhAse svapna nATakamAM darzAvyuM ane khAzubha kAdambarImAM te sAjita karavA mATe prayatna karyA che. bhAre kAdambarImAM janmajanmAntaranA premanu` pratipAdana karyuM' che tenu* khIja A svapna mAM paNa che, jo ke ahIM nAyaka ke nAyikAnu mRtyu thatuM nathI. paNuM vAsavadattAnA mRtyuno AAbhAsa te udayananA manamAM Ubho karavAmAM mAnyA che ! uttararAmacaritam 'mAM paNa bhavabhUtie vizudhdha premanuM nirUpaNa karyuM che. jo ke bhAsane to e darzAvavuM che ke mAnavamAM te samaNAtmaka ane bhAgAtmaka ne prakAranA prema sAthe ja rahe che, tenA sadhamAM je utkRSTa premanA manobhAva sAthe TakI rahe che te ja mAnavavyaktitvanI mahattA che. svapna. mAM rAjanItijJa thIMgadharAyaNe zuddha prayane potAnI yojanAnuM eka sAdhana banAvyo che, tethI udayana ane vAsavadattAnA prema vadhAre dIpI UyA che. pAMcamA aMkamAM padmAvatInI zI vedanAnA prasa`ga che, temAM, cothA akamAM udayanane vizuddha prema bAsavadattA para che te jANI gayelI padmAvatI kAine potAnuM mukha paNa batAvatI nathI, nahI' to e paNuM vAsavadattAne mRtyu pAmelI ja mAne che. svadazyamAM uddananA agrata mana sAthe vAsavadattAnA jAgrata mananuM bhAvimalana darzAvyuM che. ane temAM chete jyAre vAsavadattA jIvanane kahe che vaida pi IvA tyAre yananA ajAmata manamAM paNa didhAvibhakta mAnasanI nirdeza thAya che. For Private and Personal Use Only svapnamAM sIdhI rIte zuddha premanI ane ADakatarI rIte gAndhava lagnanI utkRSTatA darzAvavAmAM AvI che. tethI evuM anumAna karI zakAya gAMdhalagna bIjA prakAranAM lagno karatAM vadhAre prAcIna prakAra che. rAmAyaNanI jenA 5 asara che tevA bhAsa rAma ane sItAnA zuddha premanuM UlaTuM pratibimba svapna.mAM darzAve che. rAmAyaNamAM Adarza rAjA rAmarAjya ke rAjyanI prajA mATe patnImAga karI potAnA vizuddha prema puravAra kare che, tema svapnamAM Adarza rANI vAsavadattA rAjya mATe patine svaichika tyAga karI bhAgAtmaka prema karatAM samapa NAtmaka premane Uce sAbita karI batAve che. bhAsanI mAnasika pArzvabhUmikAmAM ekapatnIvrata ane yuddha premanuM pratipAdana raheluM che. svapananA chaThThA aMkamAM aMtamAM padmAvatIne tenA vinaya mATe mApha karI detAM vAsavadattA kahe che-- viksa mAna zarIramAdhdhati temAM, athI athavA sa'sAvarInuM zarIra ja aparAdhI che. eTale ke mAnavanuM jIvana ja zarIra sAthenA sabaMdhane kAraNe aparAdhI banI jAya che evuM sUcana thAya che ane zarIrathI para evA vizva premane emAM kAMi gumAvavAnuM hotuM nathI tevuM spaSTa thAya che. A rIte ' svapana-vAsavadattam 'mAM bhAse ArabhathI aMta sudhI praNayanAM be pAsAMonuM vizleSaNa karI batAvyuM che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ra75 vanavAsavadattama mAM bhAsanuM praNayaviSayaka manojJAnika vizleSaNa graMthasUci 1 parIkha rasikalAla choTAlAla (saMpA ) aitareya brAhmaNa-vaidika pAThAvalI, . parIkha rAmalAla DAhyAbhAI, mahAmAtra, gujarAta vidyApITha, amadAvAda-14, 1963, A. 2, pAchaLa Apela sAyaNabhASyasaMkSepa, pR. 270 2 desAI ( . ) bhAskara gopALajI, nItizAstra. pra. DaoN. sAMDesarA bhogIlAla ja. niyAmaka, prAcyavidyA mandira, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA, 1964, A, 1, pR. 111 For Private and Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir JOURNAL OF THE ORIENTAL INSTITUTE M. S. UNIVERSITY OF BARODA, BARODA Editor : R. T. Vyas The JOURNAL OF THE ORIENTAL INSTITUTE, BARODA is a Quarterly, published in the months of September, December, March and June every year. SPECIAL FEATURES : Articles on Indology, Vedic studies, textual and cultural problems of the Ramayana, Epics & Puranas, notices of Manuscripts, reviews of books, survey of contemporary Oriental Journals and the rare works forming the Maharaja Sayajirao University Oriental Series, are some of the special features of this Journal. CONTRIBUTORS TO NOTE : 1. Only typewritten contributions will be accepted. A copy should be retained by the author for any future reference, as no manuscript will be returned. 2. In the body of the article non-English stray words/Sanskrit/Prakrit line/verse must be written either in Devanagari or in transliteration with proper diacritical marks. 3. The source of citations/statements of any authority quoted should be invariably mentioned in the footnotes which must be written in the following order : (1) surname, initials of the author or editor, (2) title of the work, (underlined), (3) publisher, (4) place and year of publication and (5) page No. 4. Whenever an abbreviation is used in an article, its full form should be stated at the first occurrence and should not be repeated. 5. Give running foot-note numbers from the beginning to the end of the article. 6. The copyright of all the articles published in the Journal of the Oriental Institute will rest with the M, S. University of Baroda, Baroda. SUBSCRIPTION RATES : ANNUAL : (From Vol. 40 onwards ) Inland Rs. 60/- (Post-free ), Europe PS 10.00 (Post-freo) U.S.A. $ 20.00 (Post-free ) Subscription is always payable in advance. The yearly subscription is accepted from September to August every year. No subscription will be accepted for less than a year. Subscription/Articles may be sent to :The Director, Oriental Institute, Tilak Road, Opp. Sayajigunj Tower, Vadodara-390 002, Gujarat, India, For Private and Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upAdhyAya yazovijayajIkRta vairAgyakalpalatA rUpakAtmaka kathAsAra mahAkAvya tarIke prahalAda ga, paTela upAdhyAya yazovijayajIkata katiyugala "vAgyarati" ane "vairAgyaka95latA" paravartI jaina saMskRta sAhityamAM aneka rIte viziSTa sthAna dharAve che. svarUpa-prakAranI dRSTie vicAratAM A katio rUpakAtmaka kathAsAra mahAkAvyanI lAkSaNiktAo dharAve che. vairAgyarati khaMDita kati che, jyAre varAkalpalata pUrNa kRti che. vAstavamAM te nAmabhede bhinna lAgatI A eka ja kati che; tethI ahIM vairAgyaka95latAmAM vairAgyarati abhipreta samajavI. A rUpakAtmaka kRti hevAthI jaina saMskRta sAhityamAM tenuM sthAna vicAratA pahelAM rUpaka sAhityanA ugama-vikAsa tarapha daSTipAta karavAne upakrama che. jaina saMskRta-prAkRta sAhityamAM rUpakanAM Adi biMduo AgamagraMthomAM upalabdha thAya che ane e ja rUpako uttarakAlIna kathAonA mULa strota samAna che. paraMtu A AMgamika rUpakAtmaka yA pratIkAtmaka daSTAMtomAM kathAdeha mAMsala nathI. chatAye paravata jaina rUpakAtmaka kathAsAhityanAM bI ahIM paDayAM che. "sUtrakRtAMga nuM puMDarIka-adhyayana ke "jJAtAdharmakathA"nuM dhanazeTha ane putravadhUonuM daSTAMta AkAra yA kathAvastunI dASTae puSTa nathI chatAM jaina sAhityanA upanayukata rUpakanAM kathAtmaka varNanI ugamami che. Ane pagale ja saMdhadAsagaNIkRta prAkRta kathA "vasudevahiMDInuM (chaThThI sadI) madhubidu daSTAMta ke haribhadrAcArya kRta " samarAImsakahA " (8mI sadI)nuM bhavATavI dRSTAMta ke udyotanasUrikRti "kuvalayamAlA" (zaka saM. 700)nuM kuDaMgaThIpa daSTAMta rUpake upanaya sAthe sarjAyAM. bhAratIya sAhityamAM rUpakanuM kheDANa jaina sAhityamAM savizeSa thayeluM che ane te paNa be svarUpe. (1) daSTAMta rUpake (2) saMpUrNa rUpake. A bIjA prakAramAM amUrta bhAne mUrta karIne temanAmAM mAnavIya bhAvonuM AropaNa karIne vikasAvelI eka viziSTa paddhati che. "svAdayAya', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA--janmASTamI aMka, eprila-990ogasTa 1990, pR. 277-280, hAlA jezI sTrITa, vaDanagara-384355 For Private and Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mallAda ma. paTela A paddhatinuM sau prathama maMDANa karanAra che udyotanasUri. "kuvalayamAlA"mAM temaNe krodha, mAna, lobha, mAyA vagere amUrta bhAvonuM mAnavIkaraNa karyuM che ane tyArabAda paravatI jaina sAhityamAM ane vizALa rAjamArga zarU thaye. A 212 A rU5kasAhityane tenI carama sImAe pahoMcADavAne vaza "upamitibhava prapaMcAkathA " dvArA siddhaSigaNIne phALe jAya che. te e ja virATakAya kRtine saMkSipta karI kathAsAra mahAkAvya jevA navatara svarUpe mUkavAnuM mAna "vairAgrakalpalatA" dvArA upA. yazavijayane phALe jAya che. siddhaSigaNI kata "upamitibhavaprapaMcAkathA"ne De. vAkebIe The first Allegorical work in Indian literature kahI che. te upA. yazovijayajIkRta vairAgrakalpalatA bhAratIya saMskRta sAhityamAM sarvottama kathAsAra mahAkAvya che. verAgvakalpalatAnuM kathAvastu, pAtro, prasaMge AMtarika bhAvanAo, siddhAMtapradarzana, varNanaparaMparA, kathayitavya -A badhuM ja upamiti anusAra ja che chatAM vairAgrakalpalatAmAM yazovijyajIe pitAnI asAdhAraNa vidvattA prakaTa karavA keTalAMka navasajane-parivartana karIne maulikatA raju karI che paNa kahevuM joIe ke teo mULa kRtinI prabhAvaka asaramAMthI mukta thaI zakyA nathI. motIcaMda kApaDiyAe yogya ja kahyuM che ke yazavijayajInA graMthayugalamAM upamitine TUMka sAra jANe ke siddhASae ja lakhe heya tevI padyaracanA che. Ama chatAM yazovijayajInI asAdhAraNa vidvattA, maulika sarjanazakti ane vizeSa te jaina zAsananI sarvottamatAdarzaka rajUAta sAmarthyanAM darzana thAya che. tethI sUkSmatAthI jonArane saMkSepamAM paNa navasarjananA aMze avazya jaNAze. temane navasarjana A rIte joI zakAya. vairAgyakalpalatAne prathama stabaka yazovijayajInuM maulika sarjana che. A Akho ya stabaka temanI pariNata prajJA ane adhyAtma taraphanA anurAganuM sakaLa che. vairAgyaka95latAne A prastAvarUpa stabaka navasarjana hovAthI upamitimAM ATha prastAva che jyAre vairAgyaka5latAmAM nava stabaka che. upamiti. nA prathama prastAva ane vairAgyakalpalatAnA prathama stabakamAM eka Samya noMdhapAtra che. siddhaSie rUpakAtmaka zailAnI apUrvatA chatAM tenI zAstra-saMmati prasthApita karatAM sarasvitopamAne tasiddhAntaDabupAmya (utta. 1.80) kahIne upanayukta pIThabaMdhamAM AtmalaghatAnuM nivedana karyuM che, jyAre yazovijayajIe prathama stabakamAM sattaramI sadInA jaina zAsanamAM temaNe nihALelI vikRtio upara prahAra karyA che. siddharSinI A rUpakAtmaka prasthApita zailIne lAbha thazevijayajIe pUrNa svarUpamAM lIdhe che tethI temaNe upamiti. jevI vizALa kathAne be rIte navAjIne jene saMskRta sAhityamAM aMtima pratibhAvaMta sarjaka tarIke akSaya kIti prApta karI che. A be rItemAM eka che-sAra saMkSepa chatAM navasarjana kATinI rUpakAtmaktA ane bIjI kathAsAra mahAkAvyamAM svarUpa rUpAMtara. For Private and Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upAdhyAya caroAvijayakRta berAcaka palatA rUpakAtmaka kathAsAra... alaMkArazAstrakathita mahAkAvyaviSayaka lakSaNAthI dUratA yA sAmIpyanA vicAra karyA vagara, kroI nizcita dhyeya agara AgavA daSTibiMdunI pUrti mATe jaina sarjakoe prAkRta sa MskRta mahAkAvyAkathAone AdhAre kathAsAra mahAkAvyanAM sarjana karyA che ane e para'parA vimalasUriSkRta " paumacariya' thI zarU karIne cheka sattaramI sadInI yazovijayajInI kRti vairAgyakalpalatA sudhI vistarI. 278 jo ke A prakAranI pravRttinAM mULa dhaNuAM prAcIna che. gauDAbhinaMde kAbarIne sArasaMkSepa karyAM che. uparAMta padyumnasUriSkRta "samarAditya sakSepa ", dhanapAla kRta " tilakamaMjarI ' nA cAreka sArasaMkSepo thayA che. upamiti.nA sArasakSepo teMdhapAtra che. jema ke vardhamAnasUkRita 'umitibhavaprapa cAkathAnAm samuccaya '' haMsagaNIkRta " upamitibhavaprapaMcA kathAsArAdhAra ' devasUriSkRta 'upamitiprapa Mce dhAra. ' A uparAMta hemacaMdrAcAya kRta '" triSaSTizalAkApuruSacaratra ''nA cAreka sa MkSepo suvidita che. AvI kathAsAra kRtionA sarjana pAchaLa aneka uddezA kAma kare che, jema ke " samarA dityasaMkSepa 'mAM pradyumnasUrie lakhyuM che ke AtmanaH hetaye| paraMtu khAsa tA je te kRtinI bhavyatA, dhArmiktA, sattvazIlatA vadhu preraka rahI che. yazovijayajI teA sAkSAt kUcalI zAradA hatA te temaNe navI kRti racavAne badale sArasaMkSepa kema karyAM ? enuM gUDha kAraNa e hoI zake ke samagra jaina sidhdhAMtane eka kathAnA rUpamAM mukavAnA sauthI mahAna ane saphaLa prayatna umitimAM thaye che ane yazovijayajInI tema hatI sa vene zAsanarasita karavAnI, tethI sarva jIvaparApakArArthe upamitinA sArasakSepa karyA haze. bairAgyakalpalatA '" e umitinuM saMkSiptIkaraNa mAtra nathI, paraM'tu temAM maulika navasarjana sAthe tenuM svarUpagata parivartana karI jANe navI kRtinuM sarjana karyuM hoya tema lAge che. upamiti. kathA 'TalAkane mate caprakAvya che paraMtu bairAgyakalpalatA ucca sAhityika mUlya dharAvatuM kathAsAra mahAkAvya che. jo ke samagra sauMskRta kAvyazAstramAM kathAsAra mahAkAvyanA ullekha sarakhA nathI. A kRti enA A svarUpamAM sarvottama kRti che. Ama vairAgyakalpalatA samagra bhAratIya saMskRta sAhityamAM rUpakakathA tathA kathAsAra mahAkAvya tarIke aneAkhI kRti che. For Private and Personal Use Only Ama rUpakakathAoe bhAratanA dhArmika tema ja aupadezika sAhityanAM uttuMga zikharo sara karyAM che kAraNuM ke alakArazAstrIya baMdhanarahitatAnI mAkaLAze tene vistaravAmAM ADakatarI madada karI che : pariNAme jaina AgamasAhityamAMthI vahetAM AvatAM rUpakajharaNAM dhImedhIme odeziktAnA mahAgiri uparathI nIce UtarI sihaSi sudhImAM te mahAnada banI jAya che. pachI teA tenA vizALa vArarAzimAMthI pavatI' rUpakasAhityanI aneka naherA nIkaLI; paratu svA mA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 280 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prahalAda pra. paTela temAMthI nirmAMLa, suramya sAvara sarjAyuM te yazovijayajInI lAkSaNika kRti bairAgyakalpalatA. jo ke paravatI jaina sAhityamAM bhAgye ja evA kAI rUpakasAhityasarjaka haze ke jenI upara upamiti.nI asara na paDI hoya. vairAgyakalpalatAne sAhityika svarUpe mUlavatAM emAM aneka tattvanuM samizraNa jevA maLe che. chatAM tenA AMtarika svarUpane jotAM te mahAkAvya jevI lAge che jyAre bAhya svarUpanI dRSTie jotAM mahAkAvyanuM svarUpa dharAve che. TUMkamAM keTalIka jaina kRtine koI cokkasa kAvyasvarUpe DhALavAmAM muzkelI paDe che tevuM A kRtinI bAbatamAM paNu che. ahIM kRtinA svarUpanuM zaithilya e durguNu nathI paraMtu vaiziSTya che. mahAkAvya che tethI emAM alakArazAstrakathita keTalAMka lakSaNa anAyAse joI zakAya che. A kRti kathAsAra jo ke alaMkArazAstranI sudI para'parAmAM aneka AlakArikonA hAthe, aneka prakAranAM sAhityika, sAMskRtika vAtAvaraNu tathA tatkAlIna asara nIce vyAkhyA dhaDAtI AvI hovAthI sarva lakSaNayukta mahAkAvya bhAgye ja jovA maLaze. Ama chatAM kAvyazAstrasaMmata aneka mahAkAvya lakSaNA jevAM --sabahatA, chaMdayeAjanA, prAra Mbha, puruSArtha nirUpaNu, sargAnta bhAvikathanasUyana, RtuvaNaeNna, sUryodaya, sUryAsta caMdrodaya, sadhyArAtrivaSNuMna, mayaMtraNA, dUtapre, yuddhavarNana, rasanirUpaNu, vagere kAvyazAstrIya praNAlikAnuM sabhAnatApUva kanuM anusaraNa che. Ama rUpakakathAomAM jema upamiti. sarvottama zikhara che tema sakSipta kathAsAra mahAkAvyamAM vairAgyakalpalatA che. For Private and Personal Use Only yazovijayajI jevA mahAna tArkika, dArzanika, kavi, ane paramatakha`DanaTue umiti. jevI vizALakAya kRtanA saMkSepa karIne vairAgyakalpalatA jevI navya kRti ApI mAtra jaina sAhityanI ja nahIM paraMtu samagra bhAratIya saMskRta sAhityanI utkRSTa sevA karI che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyaviruddhanA ApI ane temanuM khaMDana rameza beTAI* " kAvyamImAMsA nA chaThThA adhyAyamAM padavAvivekamAM rAjazekhara vAyanA dasa prakAro Ape che. A tamAmanAM nAma spaSTa ja che tethI temanI vyAkhyA karavI e kartAne jarUrI lAgyuM nathI. udAharaNe tamAma kAvyanAM che, tethI vAkayenA dasa prakAra kAvyadRSTie pADelA che te tAkika rIte samajAya tevI bAbata che. Ama kAvyadayA vAkyanA eTale kavioe prayojelAM vAkAnA dasa prakAro pADayA pachI rAjazekhara kAvyaviruddha traNa Aropa uralekhe che ane te traNeyanuM khaMDana kare che. A pahelAM teNe "guNayukta ane alaMkArayukta vAkaya e ja kAvya" evI pitAnI navInatA vinAnI, koI jadI vizeSa bhAta na pADanArI ane paraMparAgata vyAkhyA ApI che ane te pachI kAvya sAmenA traNa Aropa sodAharaNa ApIne temanuM khaMDana karyuM che. Aropa A pramANe che. 1 kAvya asatya arthone bodha kare che. 2 kAvya asata mArgo ane bAbatane bodha kare che. 3 kAvya asabhya arthone baMdha kare che. A traNa kAraNosara kAvya tyAjya che, vAMcavApAtra ke upadezayogya nathI. vAmana A traNa Aropa rajU karIne temanuM khaMDana nIce pramANe kare che. 1 kAvya asatya arthane nirdeza kare che tethI vAMcavA ke upadezavA pAtra nathI. vAstavika jIvananAM vANI tathA vyavahAra karatAM e ja vANI prayojavA chatAM kAvya jaduM paDe che, vilakSaNa jaNAya che. eka vidvAna vivecaka kahe che ke "kAvyuM tu jAyate jAtu karyAcita pratibhAvata :" ane vaLI "agnipurANa" temaja " vanyAlekamAM maLatuM vidhAna che ke - apAre kAvyasaMsAre kaviveka, prajApatiH ! yathAsai rocate vizva tauva parivartate !! baMgArI enkaviH kAvye jAte rasamaye jagata ! sa eva vItarAgata nIrasaM sarvameva tat ! ! svAdhyAya', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990oNgaSTa 1990, pR. 281-288. * ela. DI. InsTiTayUTa opha InDelojI, amadAvAda. 1 Dalal C. D. and R. Anantakrishna Shastry (Editors ) "Kavyamimamsa ", Gaekwad's Oriental Series Vol. 1 Baroda, 1916. 2 " vanyAlaka" 3. 42 paranI vRtti. Anandavardhana's Dhvanyaloka, K. Krishnamoorthy, Karnatak University, Dharwad, 1973, P. 250 For Private and Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 282 www.kobatirth.org za meTA AvI kaviprazasti karavAmAM AvI hoya tyAre kAvyanA arthane asatya bha kahevA mATenAM kAraNeA paNa vajudavALAM hAya e jarUrI che. rAjazekhara virodhInA A matanI sthApanA nIce pramANe kare che : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atizayatAbharI, asabhavazI bhAsatI bAbato nirUpatA be ledha rAjarIkhara TAke che. rAjyanI prasazA karanAra eka kavi kahe che ke rAjAnA zveta yaza samagra vizvamAM vyApI, varSe, kayAMya na samAyo. ya lokamAM na samAtA A yazathI mRgAkSIo Azcarya cakita thaI ya che. AmAM rAjAnA zveta yAthI traNeya laka zveta banI jAya ane tenAthI mRganayanIone Azcarya thAya a bAbato satya paNa che. asagata paNa. bhInna lekamAM rAjyanA mahAsamaya sainyanA samada ane prAbalya tathA parAkramathI traya leAkanuM damana thayuM evuM vadhyuM na che. . A vidhAna ja zakya ane atizayoktimaya " che. ' ahIM ApaNI daSTie pahelA prazna e thaze ke zuM kharekhara kAvyavAcana karatA sahRdaya rasikajanane " AvuM te hoya ? " athavA " AvuM baneja zI rIte ? ' evA prazno thAya che kharA? kharekhara nathI ja thatA. vAcaka te heAMzathI vAMce che, prasannatA anubhave che, asabhava vAteA paNu kAvyavAcana daramyAna tene asabhava lAgatI nathI. ghaNIye vakhata evuM bane huM ke AvAM vAcananuM smaraNamAtra pathyU tene prasanna kare che ane te DephoDila puSpAnAM darzana ane nanathI mugdhatA anubhavI cUkelA kavi varDjhava mAka anubhave che ke '' And often on my coach i lie, In vacant or in pensive mood; They flash upon the inward eye, which is the bliss of solitude".3 prazna rahe ja che, vAMcatI vakhate kAvyA. asatya lAgavAne badale mugdhakara, prasannakara, avismaraNIya banI rahe to tene asatya kahevAya zI rIte ? rAjarokhara A bArApanuM khaMDana karatAM kAMThe che ke kAvya atizayoktibharyuM H asatya vaNuM na yA vidhAnathI anvita hovAne kAraNe vAstavamAM sAya nathI, kAraNa, A vananeA a vAda ke tenI atizayAkti kharekhara asaMgata ke asatya nathI. AvAM vaSNuno veda, zAstro ane jagatamAM traNeyamAM maLI Ave che. vedya ane zAstro paramapramANurUpa che, tethI tenAM vidhAtA zvasatya huM khoTAM na ja gAya ane jagatanA sAmAnya vyavahAramAM padma AvAM 3 varDjhavarthanI khyAtanAma kRti DaffodilsmAMthI. For Private and Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyaviruddhanA Are che ane temanuM khaMDana vacana sahaja bhAve svIkArAtAM hovAthI asatya ke asaMbhava na gaNAya. AthI rAja zekhara kahe che ke kharekhara te kAvyamAM kazuM ja asatya ke asaMbhava nathI. je anubhUtine asatya ke asaMbhava lAgatuM nathI te tevuM na ja gaNAya. rAjazekharanA A javAbane savizeSa spaSTa karavA mATe ApaNe kAlidAsanA " vikrama - vaMzIya " mAMthI eka udAharaNa laIe. urvazInA anupama saundaryathI prasannamugdha pururavA kahe asyAH sargavidhau prajApatirabhUccandronukAntipradaH zRGgArakarasaH kathaM nu madano mAso nu pusspaakrH| vedAbhyAsajaDaH kathaM nu viSayavyAvRttakautUhalo nirmAtuM pra bhavenmanoharamidaM rUpaM purANo muniH| A zlokamAM, urvazInuM saundarya sarjanAra candra, madana ke vasantamAsa haze e vidhAna tema ja vedAbhyAsajaDa nArAyaNa na sarjI zake e vidhAna asaMbhava che ja, chatAM vAMcatAM mugdha kare che, urvazInA anupama saundaryanAM citronI paraMparA vAcakanI daSTi samakSa khaDAM kare che. A ja te A lekanI khUbI, sArthakatA che. AthI kAvyamAM kharekhara kazuM ja asatya hetuM nathI te vAta sAcI ane sahadayane te anubhavasiddha che. AthI kAvyajagatanA rasikajanane je asatya, athavA asaMbhava na lAge, atizayoktipUrNa hovA chatAMya prasannakara bane tene kAraNe kAvyane asatya na ja kahI zakAya. 2 kAvya asata eTale ke anucita mArga upadezanA ane anaitika hevAthI amAnya arthane upadeza Ape che tethI varSa che. mamaTAcArya kAvyaliMga alaMkAranI vyAkhyA ApatAM kahe che ke "koIpaNa vastune kAraNa vAkyamAM ja antargata haya, tenAM padonA artharUpe anvita hoya tene kAvyaliMga alaMkAra kahe che." A alaMkAramAM kAraNa kivA hetu vAstavika nahIM, paraMtu kavika9ipata, kAvyajagatane hoya che. tethI te naitika dRSTie ke sAMsArika dRSTie anucita hoya ema paNa bane. AthI ApaNe kahIe chIe ke kAvyaliMgamAM hatu ane tenI vAkayapadArthatA kAvyajagatanAM hoya che. vAstavika jagatanAM nahIM. AthI ema banI zake ke jagatanI daSTie je asata hovAne AbhAsa thAya te kharekhara asata na hoya, ane kAvyajagatamAM te nahIM ja. ghaNIvAra evuM bane che ke kAvyajagatamAM te nahIM ja. ghaNIvAra evuM bane che 6 kAvyajagatanI AvI vAstaviktA ApaNA jagatanI vAstavikatA karatAM savizeSa vAstavika ane sahadaya rasikajanane utkaTa satyane anubhava karAvanAra hoya. A Aropane pratyutara rAjazekhara A rIte Ape che. (1) A asata jaNAte upadeza keTalIka vakhata vidheyane miSe niSiddha hoya che. eka gaNukA pitAnI putrIne pativratA banavAnuM, kalaMka na grahaNa karavAnuM kahe che e udAharaNanA anusaMdhAne rAjazekhara A dalIla kare che. 4 "vikramorvazIyam -1. 8 For Private and Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 284 rameza beTA (2) ghaNI vakhata sAMsArika vyavahAra kavionAM vacana para AdhArita hoya che ane ta mAnavane kalyANakArI paNa bane che. A bAbatanA satyanI pratIti ApaNane rAmAyaNa-mahAbhAratanA abhyAsathI thAya che ane ghaNI vakhata evuM bane che ke dekhItA asata lAgatA upadeza pAchaLa kavi je vicAraNA ke bhAvo rajU kare che te kavijagatanI sAthe sAthe vAstavika jagata para prabhAva pADe che. AmAM kavinI vyaMjanAo ati upakAraka bane che. (3) vaLI kAvya asata upadeza Ape che e dalIlanuM khaMDana karatAM AgaLa kartA kahe che ke vedavANI ane, ApaNe temAM umeraNa karI kahIe ke, adhikta mahAnubhAvonI vANI jagatanI daSTie asat ke pratikuLa jaNAya te paNa ane tene prabhAva me haiya che. rAjAonAM mahAna carite, prabhutvalIlA, tapasvIjanene alaukika prabhAva vagere kavio varNave tyAre vizeSa prabhAvazALI bane che. AthI kAvya mAtra asat upadeza Ape che ema na ja kahI zakAya. (4) kharekhara te kAvyane mArga e Adikavi vAlmIkine mArga che. bhavabhUti kahe che tema evA kavi bhavabhUti ke tene samAna ane je kaMI lakhe temAM asata upadeza na ja heya. kRti ane mahAkavionI vANIne AdhAra letAM rAjazekhara asata upadezanA Aropa sAme Ama vilakSaNa rIte pitAne bacAva rajU kare che. 3 kALe asabhya eTale ke azlIla arthonuM abhidhAna kare che tethI te upadezapAtra nathI. sAhityamAM amalIla ane zlIla zuM tenI carcA kavio ane Alocako sadIothI karatA AvyA che ane rAjazekharanA yugamAM paNa kAma azlIlatA ghaNI hoya che ema mAnanArA haze ja, tethI ja te temane mata kartA TAMke che. A dalIla ApyA pachI te be viparIta zRMgAranAM citronAM udAharaNa TAMka che ane te pachI te A dalIlanuM khaMDana kare che. tene pratyuttara A pramANe che : ' (1) kAvyanA saMdarbhamAM jarUriyAta UbhI thAya tyAre dekhItI rIte azlIla lAgatAM vana karavAM jarUrI banI rahe che. Ane artha e thayo ke mAnavanI hInavRttione uttejavA mATe ke mAtra galagaliyAM karavA mATe sAcA kavio racanA karatA nathI. saMdarbhamAM jarUrI hoya te kare paNa kharA. (2) Ane artha e thayo ke ghaNI vakhata saMdarbhamAM kAvyatatva jALavI rAkhavA mATe ke saundarya sAdhanA mATe ke anya koI bhAva-vizeSanI anubhUti karavA-karAvavA mATe jagatanI daSTie azlIla ke asabhya lAgatuM nirUpaNa kavi kare ema bane paraMtu tyAM tene udeza pradhAnatayA azlIlatAnA nirUpaNane na ja hoya. For Private and Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kAvyaviruddhanA bhAre peca ane temanu kha'Dana 5 ApaNe kalAnAM daSTAntA laie te eka vyAkhyAnamAM kAkAsAheba kAlelakare kahyuM hatuM huM 'ajanTA ane IlorAnI guphAomAM apsarAonI nagna mUrti joi temAM mane bhavyatAMnAM ja ja darzana thayAM che. vikAra mAthyusanI daSTimAM che, khAmAM nahIM " ane mahAbhAratanA strI patramAM jayadrathanI patnI patinA kapAyelA hAtha maLI AvatAM kahe che?-- ayaMsa rasanekaSI pInastanavima ka ! nAbhyayanaspazI nIvIviezanaH karaH || N Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tyAre temAM azlIlatAnI anubhUti bhAgye ja thAya che. (3) AgaLa rAjazekhara kahe che ke AvuM jagatanI dRSTie asabhya artha ApatuM nirUpaNuM ApaNune vadyA ane zAstramAM paLye maLe che. bhAva e che je vedA ane zAstrae ke pramANyuM hoya te asabhya na ja gaNAya. ahIM ApaNe eka hakIkata rajU karIne pUrti karIe ke AvAM varSAMte, vyAsa-vAlmIki ane kAlidAsa-bhavabhUtimAM paNa kayAMka kayAMka maLI Ave che. Ama thAya tyAre ApaNe pratIti karIe chIe ke sada mAM AvA nirUpaNano uddeza asabhya nirUpamAtranI hAtA nathI. pIye vakhata pAtranA manogatanI anubhUtine pragaTa karavA mATe ke anya koi saundaryAnubhUti athavA tA vyaMjanA mATe AvAM vana karavAmAM Ave che. nidAna sArA ane pramANita staranA, kAvya sAmenA, tenA samAjamAM pracalita A Apo nirUpIne tenuM khaMDana rAjarI khara kare che tyAre kAvyane lagatI eka sadI jIvaMta samasyA te rajU kare che. tenA ArApAnA javAba pUrI sabaLa ke samartha nathI, dareka vakhate te " AvuM to vedo ane zAstramAM padhyuM maLI Ave che" ema kahe che tyAre te dalIla sUkSma ane tathyayukta nathI. chatAM samagra dRA tenA javAbe ThIkaThIka samartha che, satASakAraka che. khAsa te! teNe je prazna upasthita karyA che te tenI dRSTinI vyApakatA ane maulika cintananA mAmahatu zrama che. kAvyamImAMsA e tene mana mAtra kAvyanA alakA eTale ke Avazyaka tattvonI mImAMsAmAtra nathI tenI pratIti te A ane AvI anya carcAmAM ApaNane karAve che. rAjazekharanI A vicAraNAnI tulanA pAzcAtya Alocaka pleTAnI AvI ja vicArA sAthe karIe to tenAthI rAjanIkharanI vicAraNA ane tenI bahumulyatA savizeSa spAkAra thaze. anukraSNunA siddhAnta ane vAstaviktA, TrejeDInI saracanA, vicArAnA siddhAnta ane tenI sAthe saMkaLAyela saundanA khyAla A ane AvA ghaNA vicAro pleTae ApyA che. tene AgaLa vadhArIne tenA ziSya erisToTale tenA poeticsmAM tathA anyatra, pleTAnI vicAradhArA na svIkArIne paNu kavitA viSenI vicAraNA eka cokkasa ane susthApita sauddhAntikatAmAM p " mahAbhArata " soMpavadeg 11.24,29-mAMhAraksa ArienTala InsTITayUTa ( punA ) prakAzana, For Private and Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rameza beTAI goThavI che. atyAre ApaNe ane te e che ke pitAnA Adarzanagara--RepublicnA saMdarbhamAM kavio viSe keTalAMka TIkAtmaka vidhAne leToe karyA che, je rAjazekharanA uddadhRta kAvyaviruddhanA AkSepa sAthe tulanAmAM mUkavA jevAM che. mArAthamidhAcitrAtanorthe jALam ! basakhyAmidhAcivAta northa vyakU ane gati athamiSAyitvAta...ema traNa kAraNosara na padeSTavyuM kAvya ema kahyA pachI rAjazekhara pote ja A traNeya AropanuM khaMDana kare che. ahIM pleTa pitAnA kapelA AdarzanagaramAM kavione sthAna zuM tenI vicAraNA karatAM kavio viSe je ghasAtAM vidhAne kare che tene pratyuttara te ApaNe tenA ziSya, erisToTalanI kAvyaviSayaka vicAraNAmAM zodhavAnA che. pleTanuM mukhya pratipAdana e che ke kavionuM sanmAna karavuM, parantu temane Adarza nagaramAM pesavA devA nahIM, Republic InmAM tenuM vidhAna che ke "And therefore when any one of these pantomimic gentlemen ...comes to us, and makes a proposal to exhibit, himself and his poetry, we will fall down and worship him as a sweet and holy and wonderful being; but we must also inform him, that in our state such as he are not permitted to exist; the law will not allow him." AnuM kAraNa, vimaseTa ane brakasanA zabdomAM joIe te- "Poetry "feeds and waters the passions creating division and unsteadiness in the heart, or frivolous laughter, and producing the opposite of civic virtue." (Literary Criticism, 41.10 ) dekhItI rIte ja A Aropane bhAva " asata arthanuM abhidhAna" che. beTuM zIkhave ane sAcuM tathA vAstavika jhUMTavI le athavA tenA para viparIta prabhAva pADe evI paristhiti pleTone mAnya nathI. A ja vAtane vistArIne kahI zakAya ke kavi ane dArzanika vaccenA sanAtaka jhagaDA tarIke svIkArIne kavitAnA vAsanAmaya, mRdutA lAvI detA ane anItimaya prabhAva tarapha dArzaniko dhyAna dore te temAM kazuM Azcarya nathI. pite kalpelA Adarza nagaranA yuvAnanAM manane nirbaLa, kSulaka vAsanAmaya banAve evAM kAvyo ane tene racanArA kavione paleTa tiraskAra kare te tenI dRSTie sAcuM che. vimaseTa-bukasa gya ja kahe che ke - "The quarrel between the poet and the philosopher is the deep end of the quarrel between the poet and the moralist. If poetry produces immoral results, this happens not without certain causes in the nature of poetry itself. and IBH SS Wimsatt and Brooks, "Literary criticism", Oxford Publishing House, Calcutta-1967 p. 10 parathI u ta. cha ejana, 5, 10, For Private and Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyaviruddhanA Are che ane temanuM khaMDana 287 One of these for instance, is the very fact that poetry deals with a variety of motives and feeling, the good and the bad, pleasure and pain " (Literary critisim, P. 10-1). " ' ' kavitA Ama vAsanAmaya, nirbaLa, anItimaya, asabhya arthanuM ane bhAvanuM abhidhAna kare ane te dvArA yuvAne yuvatIo samakSa jIvana ane kartavya, puruSArtha viSenA taddana khoTA mAtra nahIM, paraMtu asabhya bhAvanA khyAlanI duniyA UbhI karI, temAM rAcatA karI de. AthI ja prabhuprazasti ane mahApuruSonuM gauravagAna karatI kavitA mAtra AdarzanagaramAM pravezavA devI e abhiprAya le A zabdomAM raju kare che. A "... but we must remain firm in our conviction that hymns to the gods and praises of famous men are the only poetry which ought to be admitted into our State". , (Republic, X 607 ) Ama, rAjazekharanI mAphaka ja leTo paNa, bhale judI bhASAmAM asata, asatya ane asabhya prakAranI kavitA kavio race che tethI tene mAnyatA ApatA nathI ane pleTo AdarzanagaranA utkarSa ane daDhamUlatAnA saMdarbhamAM je vAta kare che te tenI dRSTie sAcI ja che. hA, kavitA je AvuM ane mAtra AvuM ApatI hoya to te amAnya ja karavI egya che. chatAM tene mATenA je mAnada leToe apanAvyA che te kharekhara cinya che ane kavitA AnA sivAya bIja' ghaNuM Ape che te paNa hakIkata che. kavitA, TrejeDI vagere je anukaraNa kare che ane tene lIdhe kavitA kharI vAstaviktAthI kayAMya dUra jatI rahe che tenI sAmene pleTane vAMdhe A saMdarbhamAM noMdhavA jevo che. leTo kahe che.. "...but I do not mind saying to you, that all poetical imitations are ruinous to the understanding of the hearers, and that the knowledge of their truc nature is the only antidote to them ". (Republic X, 595)10 anuvAda, javeTa kopIrAITa TrasTIjha, okasapharDa, 8 ejana, pR. 11. 9 ejana, ( Benjamin Jowettne 15). 10 ejana 5. 11. sva 12 For Private and Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 rameza beTAI ane vimasaoNTa-brusa leTanA RepublicnI Book-3ne AdhAre kahe che ke "Certain poems, he observes in Book-III, simply tell what happened, others actually imitate what happened-dramas, of course and these are the most dangerous ones, because the most contagious. A man who is to play a serious part in life cannot afford to imitate any other kind of part." (Literary Criticism-p. 11)?1 A ja vicAra Republic nI BookmAM savizeSa rUDha ane dRDha thayo che. pitAnA Adarza nagararAjyane khyAlamAM rAkhI leTa je kaMI kahe che temAM keTaluMka tathya che te svIkAravuM joIe. chatAM te keTalIka kavitAnI vAta kavitAsamajhane lAgu pADI kavio pratye aNagamo vyakta kare che, tyAre kharekhara te jIvananI vAstaviktA, anukaraNa, mAnavanI kalAnA AsvAdananI bhUkha, kalA ane kavitAnAM daSTibinduo laI javAba ApI zakAya. chatAM prastuta lekhamAM ApaNe uddeza mAtra tulanAtmaka ciMtanane che tethI ApaNe samAna vicAradhArA ApIe eTale ApaNe udeza bara AvI jAya che. 11 ejana, 5. 14. For Private and Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "vINAvAvetta'-kartutvane prazna Ara. pI. mahetA* I. sa. 1931mAM esa. kupusvAmI zAstrIe madrAsathI orienTala risarcanA maimAsikamAM madrAsa orienTala sirIjhanA bIjA pustakarUpe nATaka "vINAvAsavadattama * prakAzita karyuM che. madrAsanI gavarnamenTa menyuskrIpTa lAIbrerInI 2784 kramAMka dharAvatI ekamAtra hastapratane AdhAre emaNe AnuM saMpAdana karyuM che. AnI presakaeNpI De. sI. kundana rAjA, zrI TI. Ara cintAmaNi ane zrI TI. candrazekharana dvArA taiyAra thaI che. nATaka pahelA traNa aMka sudhI akhaMDa che. cethA aMkamAM prAraMbhamAM traNe paMktio che. pachI nATaka adhuruM che. nATakamAM lekhakanuM nAma nathI; nATakanuM pitAnuM nAma paNa nathI. jene AdhAre saMpAdana thayuM che, e hastapratanI sAthe eka kArDa bAdheluM che; temAM AnuM zIrSaka "vINAvAsavadattama' ApeluM che. Isa. 1930nI chaThThI ola inDiyA orienTala konpharansamAM Do. sI. kunhana rAjAe A new drama of Bhasa lekha vAMce hatA; temAM A nATakane bhAraracita jaNAvyuM hatuM. A nATakane bhAsa-nATako sAthe zailInuM ane svarUpanuM keTaluMka sAmya che-prasAdaguNa che, padyonI ochapa che, padya vastumAM sahAyaka che, saMvAda TUMkA ane arthapUrNa che, sUtradhAra dvArA AraMbha thAya che, prastAvanA TUMkI che. prastAvanAne badale sthApanA zabda che. nATaka " pratijJA yogadherAyaNa' sAthe A nATakanA keTalAka kathA samAna che- pradyotanI vivAhamanna, udayanane lagatuM kAvataruM, nIlagajanimitto enuM grahaNa, pratijJA nATaka sAthe Ane koIkavAra zAbdika sAmya che -. A nATakanA bIjA aMkamAM maMtrI viSNutrAta udayanane kahe che.-oNAvaitAlInA rivAjhAna levo vhInuM samarthaH | pratijJA.mAM maMtrI ramavAna "udayanane kahe che-na vasu te verAvaLaTIInAnA litANAnAM praNe na samajIvanIyama | bhAsanA jevI nATyaprayukti A nATakamAM jovA maLe chetrIjA aMkamAM, hR-gAya ! tathA I () pramavA "svAdayAya', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990-. egaSTa 1990, 5 28-292, * e, 11, aMjanA sosAyaTI, zizumaMgala pAse, junAgaDha- 362 001, 1 Sastri S. Kuppuswami; f ateT77H, Madras, 1931-24101722110 2 rAmaf (s.) rAma;, saMto , tilakavA nATaka, revanAgara sFTrAna jayapura, 6. 223, 3 bhAsanATakavakram, pratijJAyaugandharAyaNam, prathamo'GkaH, orienTala bUka ejansI, pUnA, For Private and Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ara. pI. mahetA zailI ane svarUpanuM nirIkSaNa karatAM, vI. vedAcAryanA * abhiprAya sAthe saMmata thaI zakAya tema che; ke A nATakanI racanA I.sa.nAM zarUAtanAM zatakamAM thaI che. paraMtu Ane bhAsacita mAnI zakAya tema nathI. A pratijJA ' nATaka bhAsakartaka che, e nizcita che; tyAre e ja kathAsUtrane AdhAre lekhaka bIja nATaka race; te zakaya nathI. kharekhara te ema kahevuM joIe, ke nATaka "vINa0'nI racanA " pratijJA'ne AdhAre thaI che. nATaka 'AzcaryacUDAmaNi" mAM sUtradhAra kahe che--mAvavAvavattAtramatInA jaththAno : : zakitamaye ghaarfvasata6 5 ahIM nATyakAra pitAnI purogAmI racanA tarIke unmAdavAsavadattA 'no ullekha kare che. A nATakanA saMpAdaka kuSNusvAmInuM anumAna che ke unmAda ' e "vINuM' che. Ama hoya to "vINA' zaktibhadranI racanA gaNAya "Azcarya. 'mAM paNu "vINA ' nI jema sutradhAra dvArA AraMbha ane prastAvanAnI jagyAe "sthApanA ' zabda che. zaktibhadra I. sa. 8mA zatakanA aMtamAM athavA navamA zatakanA Ara bhamAM thayA che. nATaka 'vaNa: 'vane ATaluM arvAcIna mUkI zakAya tema nathI. zrI suzIlakumAra dene abhiprAya egya ja che ke saMpAdaka pAse A prakAranA anumAna mATe koI AdhAra nathI. tethI kartA tarIke zaktibhadrane mAnI zakAya tema nathI. AcArya daMDI (i. sa. 8mI sadIne prAraMbha)nAH " avantisundarI'nAM prAstAvika padyomAM eka A che- zUdrakeNAsakRjjitvA svacchayA khaDgadhArayA / jagabhUyo'bhyavaSTabdhaM vAcA svacaritArthayA // 10 4 Adaval (Dr.) Niti, The Story of King Udayana, The Chowkhamba Sanskrit Series office, Varanasi-1, 1970, first edision, P. Introduction, XXVII. 5 AzcaryacUDAmaNiH, pathamo'H, zrIbAlamanoramA presa, madrAsa, 1933 6 Ibid., PP. Introduction 16-7. 7 fbid., P, Intro., 6. 8 Dasgupta S. N., De S. K., A History of Sanskrit Literature, University of Calcutta, Calcutts, 1964, Second edition, P. 301, fn. 3. 9 Ibid., P. 209, - ' 1. avantisundarI, 9, anantazayana vizvavidyAlaya, 1954 For Private and Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org * vINAyArayAttama'-"tyanA prama A zake. AtmacaritAtmaka aMza dharAvatI racanA karI hatI tevuM ahIM sUcana che. racanA ' bISmA ' kAya; tevA kRSNamAcArika 11 abhiprAya ceogya lAge che. udayana keda thAya che, eno matrI yogadharANu e DAvavA niya kare che, hradayana ujjayinInI rAjakanyA vAsavadattAnA premamAM paDe che. zUka porna svAtine kAraNe huM thayo che, mitra saciva dhrutta tene DAvavA yatnazIla che. zaka ujjayinInI rAjakanyA vinayavatInA premamAM paDe che. zanI A badhI vigato * avantisundarIkayAsAra ', caturtha pariccheda, zloka 177-200mAM 12 maLe che, * Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nATaka ' vIA 'nuM aparanAma vatsarAjacarita ' che. * vatsarAjacarita ' che. * zakuntalAcAM' nA lekhakanA AdhAra laIne, kRSNamAcAriyItA mAnyatA che ke A nATakanuM nAma ' vatsarAjacarita ' ja che, ' vahAvAsavadattama' to paranAma che. esa. ena. dAsaguptAneSTha abhiprAya che. za 'carjANI ' nA sa'pAkA Do. mAtIcandra ane DaoN. vAsudevajI savAla paNa zakane " vatsaha 'nA kartA mAne che. 6 vatsa0 'nI racanA karI che. 21 zakanA samaya I. sa. pAMcamI-chaThThI sadInA che.nATaka IgA no racanAkALa paNa I. sa.nAM prAraMbhanAM zAna che. 6. 13-4 dakSiNanAM nATakAmAM sUtradhAra dvArA AraMbha hoya che ane ' prastAvanA 'ne badale ' sthApanA ' zabda hoya che ; tenI jema mAM nATaka vISnA ! mAM paNa che. dakSiNamAM bananAryakrAne * vatsarAjacarita ke kahevAnI paraMparA che. A nATakanuM aparanAma vatsarArina ' . . . , bhara7 sapramANu siddha karyuM che. huM caMdraka dAkSiNAya hatA. je rIte ke mRcchakaTika ' ane padmaprAbhUtaka ' no nAndI lekamAM ziva che; tenI jema nATaka * vA 'mAM paNa che. eka ja kartAnI nATyaracanAmAMmAM ArAdhyadeva eka ja cAla che. kAlidAsanI bAbatamAM cyA pramANe banyuM che. 1. Krishnamachariar M.; History of Classical Sanskrit Literature, Motilal Banarsidass, Delhi 7, 1970' fist reprint, P. 581. OM ( zrI ) samULa; 561; moDAka nAdIyAya, canAma; 1154, 65matti; For Private and Personal Use Only 13 K M, HCSL, P. 578. 14 Das, HSL, P. 361. [15] motIcandra (zrI), caturbhANI hindI grantha ratnAkara prAiveTa limiTeDa, bambaI-4 1956 prathama saMskaraNa, bhUmikA, pR. 5 16 tripAThI ( mA.) ramA zara, nRSTim moTIkhAna. canArIvAsa, vinDI 7, 1676, punamutra, da. prAyama, 18 17 Bhat G, K, Prence to Mahakatika, The New Order Book Co., Ahmedabad, 1953, P. 188, Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 292 Ara. pI. mahetA bhAratIya itihAsa sAkSI pUre che ke gupta rAjAonA anta pachI ane harSavardhananA udaya pahelAM koI rAjA sArvabhauma na hata; rAjAo cAritryabhraSTa hatA. "mRchakaTika'mAM A rAjakIya sthitinuM pratibiMba che. nATaka "vINA mAM pradyotanI pitAnA mantrIo sAthenI matraNa che temAMthI A sthiti sUcita thAya che. pramukha sattAkendromAM pradyota che; paNa udayana tenI sattA mAnatA nathI. bIjA rAjAe dArUDiyA, zikArI, jugArI, Ikhera, dhAtakI, mUrakha ane Darapoka che. "mR70 'mathI jaNAI AvatI zudrakanI sAhityika viziSTatA-zailImAM prasAdaguNa, nATyakSama saMvAda, mahadaMze dIrdha na hoya tevA chaMdamAM kathAvastune upakAraka padyo-A nATaka "vINA'mAM paNa jovA maLe che. A rIte, nATaka "vINA 'nA kavi aMge traNa saMbhAvanAo vicAravAmAM AvI chebhAma zaktibhadra ane zudraka. AmAMthI zataka kartA hoya, te vadhu saMbhavita jaNAya che. For Private and Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org " nATacakulAmAM nyAyakraya ' Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 1 ) bharatanA rasasUtra para peAtAnuM spaSTIkaraNa ApatA prasidhdha cAra AcAryAnA cA? matA, te bhaTTa lAlla ne! utpattivAda,, zakukanA anumitivAda, bhaTTanAyakane bhuktivAda ane abhinavaguptane abhivyakitavAda, zaMkune mata anukRti-anumitivAda evA nAmathI prasiddha che. kAraNa ke tenA matamAM anukRtine prAdhAnya ApavAmAM AvyuM che. nATapamAM rasa anukaraNurUpa zAthI che ane anukaraNarUpa rasane prekSako kaI rIte asvAde che te samajAvatAM te e nyAya rajU kare cheH ( 1 ) maNi-pradIpa-prabhAnyAya ( 2 ) citraturaganyAya 1 maNi-pradIpa-prazAnyAya H-- " arthakiyApi mithyAjJAnAdRSTA maNipradIpa bhayo NibuddhayAbhidhAvatoH / mithyAjJAnavizeSe'pi vizeSo'rthakriyAM prati // iti 1 aruNA ke. paTela* zrI za'kukanA mate naTa anukArya rAmAdinuM anukaraNa kare che. prekSako tenA AsvAda le che. paraMtu prekSako jenA AsvAda le che, te ratyAdi bhAva vastutaH anukartA naTamAM nathI hotA, balke anukArya rAmAdinA ratyAdibhAvanuM anukaraNu hoya che. tethI te kRtrima hAya che. mithyA hoya che. asat hAya che--ahIM prazna e thAya ke, anukArarUpa jJAna asat hAine sat jJAnanA hetu kaI rIte pUre paDe ? anukartAe rajU karelA bhAva mithyA che. (naTanA bhAva asat che, rAmAdi bhAva sat che. ) te prekSakomAM sAcI lAgaNI kaI rIte anubhavAve? prekSakone thatI AhvAdarUpa phaLaprApti kaI rIte zakaya bane ? A praznanA uttararUpe zaMkuka ma--ipradIpa-prabhA nyAya rajU kare che. abhinavabhAratI ' ane ' kAvyAnuzAsana 'mAM rajU thayelA zaMkukanA mata anusAra, maNi-pradIpa-prabhA nyAyathI thatI rasapratItine A pramANe nirUpavAmAM AvI che : For Private and Personal Use Only * svAdhyAya ', pu. 27, a' 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990 ogaSTa 1990, pR. 293-302 * bI. 12, na danavana sAsAyaTI, esa. pI. hosTaeNla pAchaLa, vallabha vidyAnagara 388 120. 1 Bhatta S'ankuka-Bharata's Natyasastra-I, G. O. S, Vol, 36, Baroda, 1956, Abhinavabharati P, 273, Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 94 aruNA ke, pahela prastuta kArikA dharmAMkAtinA ' pramANuvArtika 'mAMthI levAmAM AvI che. prasaMga evA che ke e baMdha oraDAnA bAraNAnI tirADamAMthI bahAra prakAza relAya che. eka eraDAmAM zu che, anya eDamAM dIpaka. bahAra relAtI prabhAne joine, prabhAne maNi samajIne, be jaNu mAMNunI prApti mATe doDayA. temAMthI maNinI prabhAte je macchu samajIne doDayA hatA, tene bAraNuM kholatAM marmANu prApta thayA. paraMtu dIpakanI prabhAte je maNui samajayA hatA, te ThagAye, tene marmANa prApta thayo nahi. kharekhara teA, dIpakanI prabhA ane maNinI prabhA----tene maNi samajIne doDanAra ba tenuM jJAna mithyA hatuM. kAraNa ke bahAra relArka, te tA prabhA hatI, maNi nahi. Ama, tenuM jJAna mithyA hovA chatAM phaLaprAptinI bAbatamAM taphAvata jovA maLyA. ekane phaLaprApti thai, anyane nA thaI, jene phaLaprApti thaI, tenu maNiprabhAmAM maNuiMnu' jJAna, te saMvAdI bhrama hatA. jene phaLaprApti nA thaI tenuM dIpaprabhAmAM maNinu` jJAna, te visa vAdI bhrama hatA. uparanA zloka e baudhdhanaiyAyika dha kItinA ' pramANuvArtika ne kalAka che. dharmAMkIta ema kahe che ke savAdI bhrama e samyak jJAnanuM sAdhana bane che. maNi-prabhAta maNi samajyo, te tene bhrama hatA. paraMtu te saMvAdI bhrama hoine tenA jJAtAne phaLaprApti thai, te ThagAyA nahi. je mithyAjJAna tenA jJAtAne jhagatuM na hoya, te saMvAdI bhrama che ane tevA jJAnane akriyAkAritva eTale ke pariNAma niSpanna karavAnI zakti hoya che Ama, akriyAkAritva e samyakttAnanI eTale ke vastunA astitvanI kasoTI che. mugajaLa joine pANI mATe doDanAranA prayatna saphaLa thatA nathI. paraMtu a MdhArAmAM, doraDAne sarpa samajIne bhayathI mRtyu thayAnAM udAharaNA vyavahAramAM jovA maLyAM che. dha kIrtinu A tAraNu nATyanA saMdarbha mAM avaleAkIe, te naTamAM anumAna karavAmAM AvatA ritanA bhAva anukaraNarUpa dgAi mithyA che. Ama chatAM, e mithyAjJAna tenA prekSakane vAstavika ratyAdinA AsvAdanI Ana MdAnubhUti karAvI zake che. te saMvAdI bhrama hAine temAM bhAvako gAtA nathI. UlaTuM temanI apekSA pUrI thAya che. Ama, dharma kItie mithyAjJAnanuM akriyAkAritva darzAvyuM che. tene ullekha karIne zaMkuka spaSTatA kare che ke anukArarUpa jJAnane pazu artha (yAkAritva haiAya che. tethI ja, nATyaprayogamAM rajU thayelA mithyA rAmanA mithyA bhAvezane paNu sahadaya AsvAda laI zake che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zakuMka rajU karelA maNi-pradIpa-prabhAnyAyane keTalAka hiMndI vivecako A rIte samajAve cheH " eka mANasa dIvAne Nu samajI, pakaDavA doDayo. pariNAme dIpakanI javALAthI te dAjhayA. te dAjhaye, tyAre tene khabara paDI ke, A te dIpaka che, maNui nahIM. tethI peAtAnuM jJAna mithyA hatuM.? ahIM kahevuM joIe ke, savAdI bhrama ane visavAdI bhramaneA taphAvata darzAvavA leAkamAM maNui-pradIpa-prabhA pAchaLa gheDanAra be vyaktine ullekha che. kriyApada paNa dvivacanamAM che. vaLI jhaLahaLatA dIvAne hAthamAM pakaDe tyAM sudhI tene temAM maNA bhrama thAya te te mahAmUkha vyakti gaNAya. dIpaka ane maNi e be vastune nahi, baMnenI prabhA joi te bhrama thavAnI sabhAvanA sAcI lAge che. Ama, zrI dIkSitanuM arthaghaTana thADu` navAi preraka che. keTalAka hindI 2 dIkSita AnandaprakAza-rasasiddhAMta, svapavizleSaNa, rAjakamala prakAzana, dilhI, 1960, 4. 24. For Private and Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nATayakalAmAM nyAyakraya" 295 vivecakone zaMku rajU karelA A daSTAMta parathI zaMkukane bauhayAyika mAnavA prerAyA che. eTaluM ja nahi, zakakane bauddha yAyika tarIke siddha karavA dalIle raja kare che. alabatta lekhakanI kRti parathI te kayA matane anuyAyI hatuM, te zodhavA mATenI mathAmaNa te pANImAMthI pirA kADhavA jevuM che. anumAnavAdIo rasanI traNa kakSA svIkAre che :-(1) anukaraNa (2) anumAna (3) AsvAda. mahimabhaTTe paNa anukaraNa dvArA thatI rasapratItine maNi-pradIpa-prabhA nyAyathI samajAvI che. te pachI mahimabhaTTa paNa bIka nIyAyika hatA, tevuM siddha karavA prayatna karavo paDaze. zaMku ahIM dharmakAtinA pramANuvAtika'nuM je daSTAMta TAMkayuM che, te anukArarUpa jJAna sAhadayane kayA prakAre phaLaprApti karAvI zake che, te spaSTa karavA pUratuM ja. te bauddha taiyAyika hatA ke nahi, tevI tenI kheMcatANa karavI, te saraLa vivecanapaddhati nathI. zaMkake nATayamAM thatI anukRta rasapratItinA spaSTIkaraNa mATe maNi-pradIpa-prabhA nyAya TAMka che. ahIM zaMkuka samartha vivecakanI adAthI nATayamAM anukata bhAvanA mithyAtvane prazna cheDe che ane te miyAtvane grAhya banAvavA mATe maNi-pradIpa-prabhA nyAyane Azraya le che. vAstavamAM, teNe bhAvanA mithyAtvane prazna cheDavAnI jarUra na hatI. kAraNa ke (1) nATayaga daramyAna, temAM tamya banelA sahadaya bhAvakane bhAvanA mithyAtvanI pratIti thatI nathI ane bhAvanA mizyAtva aMge tene vicAravAne avakAza paNa rahetA nathI A vAta, zaMku --~-jaiiva tathA mircamAgaeN--4- 5 zabdo vaDe svIkArelI ja che (2) vaLI, citraturaganyAya vaDe jayAre te kalAnubhavanI vilakSaNatAnI vAta kare che, ane kalAnA jagatamAM thatI pratitine te mithyApratItithI bhinna gaNAve che, tyAre dharmakArtinA 'mithyAjJAnajanya artha kriyAkAritva'ne vicArane eTale ke maNi-pradIpa -prabhA nyAyane ulekhavAnI jarUra nathI. kAraNa ke bhAvanI alaukikatAnA saMdarbhamAM zaMkukanA citraturaganyAya' sAthe 'maNi-pradIpa-prabhA' nyAya thADA visaMvAdI jaNAya che. alabatta, zaMkukanI vivecanapratibhA ahIM khIlI UThe che. potAnA sidhdhAMtanuM nirUpaNa karatAM, anukRtine pRthakkaraNa dvArA samajAve che ane tema karatAM, tenA anugAmI bhaTTa tote anukRtivAda para je prahAro karyA che, tene uttara paNa zaMku ApI dIdhA che. 2 citraturaMganyAya sahaya bhAvakane nATayamAMthI rasapratIti kaI rIte thAya che, athavA te kalAnA vizvamAM thata anubhava ke hoya che, te spaSTa karavA, zaMku ke "citraturaganyAya'nuM daSTAMta ApyuM che. kalama, raMga ane pIMchI vaDe citramAM AlekhAyela azvane joIne ApaNane kevI anubhUti thAya che, e ka gupta premasvarUpa-hindI anuzIlana parva, jAnyu-mArca, 1911, 5. 25. * bhaTTa mahima-vyaktiviveka-saM. dvivedI revAprasAda, caukhambA surabhAratI prakAzana, vArANasI, 1987, pR. 76. (5) Bhatta Sankuka-Bharata's Natyas'astra, Vol. I, G.O.S, Vol, 36, p. 272 svA 13 For Private and Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 296 aruNA ke. paTela anubhatine ApaNe kevA zabdomAM vyakta karIe chIe. te varNavatAM te jaNAve che ke -citramAM azvane ApaNe kahIe chIe ke " A azva che'. citramAM ApaNane thatI azvatvanI pratIti e samyapha, mithyA, saMzaya ane sAdazya-e cAreya pratItithI vilakSaNa evI pratIti che. te avarNanIya pratIti che. zaMkukanA zabdomAM - "na cAtra nartaka eva sukhIti pratipattiH, nApyayameva rAma iti, na cApyayaM na sukhIti, nApi rAmaH syAdvA na vA'yaM iti, na cApi tatsadraza ini / kintu samyamithyAsaMzayasAdRzyapratItibhyo vilakSaNA citraturagAdinyAyena yaH sukhI rAmaH asAvayaM iti pratItiH astIti / talATTa pratibhAti na sandeho na tattva na viparyayaH dhIrasAvayamItyasti nAsAvevAyamityapi / viruddhabuddhisaMbhedAdavivecitasaMplakA - yuktyA paryanuyujyata sphurannanubhavaH kayA // iti // 6 rAma evAyam ayameva rAma iti, na rAmo'yamityottarakAlike bAdhe rAmo'yamiti, rAmaH syAdvA na vA'yamiti rAmasadRzo'yamiti ca samyamithyAsaMzayasAdRzyapratItibhyo visAvA vitratAnarfjAna rAmoDamiti pratiyA jAye --~ zaMkukanuM kahevuM che ke, citrakAre AbehUba gheDAnuM citra devuM hoya, tyAre ApaNe te joIne AnaMda anubhavIe chIe ane citrakAranI kalAnI prazaMsA karIe chIe. ApaNe jANIe chIe ke kalAnA vizvamAM thayelI A anukati che ane tethI ja citramAM azvane joIne ApaNe evuM nathI kahetA ke, "A te ja azva che, jene ApaNe dainika vyavahAramAM haNahaNatA, ghAsa khAtA, doDatA azvarUpe joIe chIe." Ama, citramAM pratIta thatuM azvatva e samyapha jJAna nathI. vaLI, citramAM azvane joIne ApaNe evuM paNa nathI kahetA ke, " A azva nathI, jene ApaNe rastA para doDate joIe chIe." Ama, citramAM thatI azvatvanI pratIti, te mizyAjJAna nathI. vaLI, citramAM avane joIne ApaNe e prazna nathI karatA, ke " zuM A azva haze ke anya kaMI? " Ama, citramAM azvanuM thatuM jJAna, te dvidhAjanya saMzayajJAna nathI. vaLI, azvanA citrane joIna, " A azvane maLatuM kaMIka che" tevuM vidhAna ApaNe karatA nathI. tethI te sArazyapratIti paNa nathI Ama, citramAM azvatvanI patIta e vyavahArajagatanI samyapha, mithyA, saMzaya ane sAdazya-e cAreya pratItithI bhinna svataMtra, lekottara pratIti che ane te AnaMdaprada pratIta che. te ja prakAre nATyaprayogamAM thatI rAmatvanI pratIti paNa samyapha. mizyA, saMzaya ane sAdRzya-e cAreya pratItithI vilakSaNa pratIti che. nATyamAM thatI rAmatvanI pratItinuM (6) Ibid-P. 273 (7) Bhatta Mammata-Kavyaprakas'a Ed. R. D. Karmarker, Bh. O. Poona-1965, p. 88 For Private and Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nATayakalAmAM vAyadaya" 297 vizleSaNa karatAM pahelAM ApaNe vyavahAra jagatanI cAra pratItione paricaya karI laI e. nyAyazAstramAM jJAnanA cAra prakAro varNavavAmAM AvyA che. temAMthI samyaphajJAna sivAyanI pratItione ayathArtha anubhava tarIke gaNavAmAM AvI che. te cAreya pratItienAM lakSaNo A pramANe che. (1) samyakajJAna-samyapha eTale vAstavika jagatanA padArtho vizenuM yathArtha jJAna. emAM prameyabhUta padArtha aMge pramAtAne nizcita pratItivALuM jJAna prApta thAya che. (2) mithyAjJAna-vyavahAra jagatamAM je vastumAM je na hoya, te jovuM. tene nyAyamAM zrama, viparyaya ke mizyA jJAnathI oLakhavAmAM Ave che. jemake, zaktimAM rajatane abhAva hovA chatAM tyAM rajata che, tevA prakAranuM jJAna thavuM, te mizyA jJAna che. madhya jJAnanI viziSTatA e che ke tenI pAchaLa kriyA thatI jovA maLe che. jema ke, chIpamAM 24tane bhrama thatAM ApaNe te levA mATe doDIe chIe. (3) saMzavajJAna -- amuka saMjogomAM evuM bane che ke ApaNe vastunuM nizcita jJAna prApta karI zakatA nathI. jJAnane viSaya banatA padArthanAM amuka ja lakSaNe spaSTa thatAM hoya, tyAre dvidhA jame che. AvuM dvidhApUrNa jJAna, te saMzayajJAna. jemake jhADanuM TUMkuM aMdhArAmAM puraSAkAre dekhAya tyAre ApaNe nizcaya karI zakatA nathI, ke te ThuMThuM che ke puruSa? Ama, eka ja padArthamAM paraspara virodhI vastuone AbhAsa thatAM, anizcita prakAranuM jJAna thAya, tene saMzaya kahe che. (4) sadazya jJAna -ghaNIvAra, aparicita padArthane khyAla ApavA sadazya dharAvata, paricita padArthone ullekha karIne spaSTatA karavAmAM Ave che. paricita padArtha vizenA jJAnanuM aparicita padArtha para AropaNa karavAmAM Ave che. A prakAre prApta kareluM jJAna te sAdazya jJAna jemake baLada na joyuM hoya, tene kahevAmAM Ave, ke baLada gAya jevo hoya che. zaMkakanuM kahevuM che ke ApaNe jyAre nATayaprayoga nihALIe chIe tyAre naTamAM rAmatvanuM AropaNa karIe chIe. ApaNe jANIe chIe ke, raMgamaMca para rautramaitra nAmane naTa che. paraMtu raMgabhUmi para tene abhinaya Apate joIe chIe, tyAre ApaNe tene rAma tarIke grahaNa karIe chIe. nATyamAM tenA harSa, zokAdi bhAvane rAmanA harSazekadi mAnIe chIe, caitramaitranA nahi. raMgabhUmi sivAya ApaNane te maLe, tyAre ApaNe tene rautramaitra tarIke oLakhIe chIe, rAma tarIke nahi. Ama, eka ja vyaktine be bhinnabhinna svarUpe oLakhIe chIe. naTa e rautramaitra hovA chatAM nATyaprayoga daramyAna tenAmAM rAmatva anubhavAya che, tenuM kAraNa zuM ? - zaMkakanA mate jema citramAM turaga joIne turagatvanI pratIti thAya che, tema nATyamAM naTamAM rAmatvanI pratIti thAya che. nATyaprayoga daramyAna prekSaka naTane rItranetra tarIke oLakhate nathI, rAma tarIke oLakhe che. Ama, rautramaitranuM vyaktigata astitva prayoga daramyAna lupta thaI jAya che. raMgabhami para prekSaka tene hasate, vAte karate, AMsu sArate jue che, tyAre te kahe che. For Private and Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 298 aruNa ke. paTela " A rAma hase che, rAma bole che, rAma raDe che vagere. Ama nATyaprayoga daramyAna prekSakane naTamAM thatI rAmatvanI pratIte, e vilakSaNa, lekettara pratIti che ane tene "citraturaga'nI upamA vaDe samajAvI zakAya. cituraganyAya ane prAcIna-vivecaka :- zaMkukane citraturaganyAya prAcIna temaja arvAcIna Alocakone mATe rasano viSaya banyo che. tenA najIkanA (1) anugAmI bhaTTa te tene pratibhAsa tarIke oLakhAvyuM che : "ata eva sindurAdayo gavAyavasannivezasadRzena sannivezavizeSeNAvasthitA gausagiti pratimAsa viSaH '8 bhaTTa tote zakukanA matanuM vivecana karatAM "turaga 'ne badale "" zabda prajIne citraturagane pratibhAsa tarIke varNavyA che. citraturaga e pratibhAsa che ke kema, te nirNaya karatAM pahelAM pratibhAsa eTale zuM, te samajI laIe. pratibhAsa :-pratibhAsa aMge rAjazekhara jaNAve che ke -"zAstra karatAM kAvyanI vilakSaNatA e che ke, zAstramAM vizvanA viSayonuM yathAtatha nirUpaNa hoya che, jayAre kAvyamAM e padArtho jevA dekhAya che, tenuM nirUpaNa hoya che. Ama, zAstromAM thayeluM varNana " svarUpanibaMdhana' hoya che. kAvyamAM thayeluM varNana pratibhAsa nibaMdhana' hoya che. A pratibhAsa e bhrama nathI, paraMtu pratibhAsane ja vastunuM svarUpa samajI koI pratikriyA karavA lAge, te bhramanI avasthA thAya. udA. tarIke, chIpa, cAMdI jevI caLakatI dekhAya, te kevaLa pratibhAsa che. paraMtu tene cAMdI samajIne tene laI levA mATe prayatna, te bhama. Ama, pratibhAsa e eka pratIti che, ane pratItinI daSTie temAM satya che. bhaTTa totane anusarIne Adhunika hindI vivecake "citraturaganyAya ane pratibhAsa tarIke oLakhAve che. keTalAka vivecako " avabhAsa' zabda prayukta kare che. pratibhAsa aMgenuM rAjazekharanuM vivaraNa jotAM ema lAge che ke pratibhAsa nibaMdhanamAM kavinI kalpanA kAraNabhata hoya che. citrakaLAmAM paNa citrakAranI kalpanA hoya che. Ama chatAM, citrane ApaNe pratibhAsa kahI zakIe nahi. baMne vacce mULabhUta taphAvata e che ke, citrakAra pitAnI kalpanA anusAra citro Alekhe che. paraMtu temAM kalpanAne svairavihAra nathI hoto. gheDo kevo hoya tenI te kalpanA kare che ane tenuM yathAtatha nirUpaNa karavA prayatna kare che. vAstavanI taddana najIka AvavA te prayatna kare che. Ama, citrakAranA nirUpaNuM pAchaLa anukaraNanA yathArtha prayatna che. pratibhAsa e te AbhAsa (8) Bhatta Tauta-Bharatas Natyas'astra, Vol. I, G.O.S. Vol. 36, p. 276 jue : hemacaMdraracita kAvyAnuzAsana (saM, Ara. sI. parIkha) a. 2, pR. 93-96, (9) rAjazekhara-kAvyamImAMsA-saM. raya gaMgAsAgara, caukhaMbA vidyAbhavana, vArANasI, 1982, 5. 100 For Private and Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "nATayakalAmAM vAyadaya" che. mRgajaLamAM jaLa dekhAvuM, te AbhAsayukta jJAna che ane te kharekhara jaLa nathI, tevI pratIti thatAM, te mizyAjJAnamAM pariName che, jyAre citramAMne cheDo gheDA sivAya, anya koI prANIne AbhAsa pedA karatA nathI. pratibhAsa e miyAjJAnajanya pratIti che. "citradurga" e mithyAjJAna nathI. e te kalA che. kalAnA kSetramAM kalpanA sahAyaka heAya che, paraMtu te ka95nA vAstaviktA pratye dorI jAya che. eTale ke samyakajJAna para te AdhArita hoya che. tethI citraturagane mithyAjJAnajanya pratibhAsa tarIke oLakhAvI, te bhUlabhareluM che. bhaTTa taute te khaMDanakartAnI dRSTithI pratibhAsa' kahyo che. (2 ) "dazarU5ka 'nA kartA dhanaMjaye citraturaganyAyanI bahu suMdara rIte spaSTatA karI che. dhanaMjayanA zabdomAM :- " krIDatAM mRNmayairyadvat bAlAnAM dvirayAdibhiH // svotsAhaH svadate tadacchotRNAmajanAdibhiH / 10 eka hRdayaMgama upamA vaDe dhanaMjaya "citraturaga"nI grAhyatA samajAve che , "jema mATInA banAvelA hAthI ramakaDAMthI ramatAM bALako tene sAcukale hAthI mAnIne ramatane AnaMda lUTe che, te ja rIte nATayamAM arjuna vagere pAtrAne sAcA mAnIne sahRdaya prekSako temAMthI AnaMda meLave che.' pUve hAthI na joyo hoya, te paNa hAthI kevo hoya, tenI kalpanA bALako ramakaDAM parathI karI le che. te ja rIte arjuna vagere pa sahudaya prekSakoe joyAM nathI, chatAM anurtAnI vezabhUSA, abhinaya vagere parathI arjuna vagere pAtronI kalapanA prekSaka karI le che. eTaluM ja nahi, bALako ramakaDAMmAthI AnaMda prApta kare che. te ja rIte prekSako nATayasRSTimAM tanmaya banIne anukartAmAM ja arjuna vagerenI kalpanA karI laI, avarNanIya AnaMda prApta kare che. 'citraturaga'nuM AnAthI vadhAre grAhya spaSTIkaraNa zuM hoI zaMka ? (3) "kAvyaprakAza'nA TIkAkAra mahezvarAcArya "Adarza' TIkAmAM jaNAve che ke (caturagapratIti e AhArya jJAna che. AhAryajJAna eTale IchApUrvaka prayukta kareluM jJAna. temanA zabdomAM - virodhinizcayavazAyAmizchAprayojyaM jJAnam AhAryajJAnamityucyate, rAmabhinnatvena jJAte naTe 'rAmo'yam' iti jJAnamizchayaiva sambhavatIti tAdRzajhAnasyAhAryatvamapapadyate iti vAdhyam 11 (10) dhanaMjaya-dazarUpaka-saM. bejanAtha pAMDeya motIlAla banArasIdAsa, vArANasI, 1972, 4-41, 42. (11) Maheswaracarya --Kavyaprakasa- Vol. I, Upraiti T.C., Parimal Publication, Delhi, 1985, Footnote, p. 98. For Private and Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruNa ke. paTela arthAta " jayAM nizcaya karavAmAM virodha jaNAtuM hoya, tyAM IcchApUrvaka prayojavAmAM AveluM jJAna, te AhAryuM jJAna kahevAya. jemake, naTa e rAmathI bhinna che, tevuM jANavA chatAM naTane vize "A rAma che" ema kahevuM, te IcchAjanya jJAna che. tevuM jJAna te AhArya jJAna kahevAya che. " " saMketa' TIkAmAM semezvare paNa citratugapratItine AhArvapratIti tarIke oLakhAvI che. (4) "kAvyaprakAzadarpaNa'nA racayitA vizvanAtha kahe che- " yathA bAlAnAM citraturage vastuparicchedazUnyA turago'yamiti buddhirbhavati, tathA rAmo'yamiti pratipattyA jhAnena grAhaye naTe, abhinetari iti / "12 arthAta, "jemake vastune bheda na samajanAra bALakone citramAM turaga joine " A turaga che' evI baMddha thAya che, te ja pramANe prekSakone naTamAM, "A rAma che" evA jJAnanI pratIti thAya che." zrI vizvanAthe ApelI spaSTatA parathI keTalAka hindI vivecako ema kahevA prerAyA che ke civaturaganI kalpanA hAsyAspada che ane te bALakone samajAvI zakAya, jJAnI sahadaya bhAvakane nahi. Adhunika vivecake - (1) zrI nagInadAsa pArekha jaNAve che ke, zaMku eka vAta kahI nAkhI nATayapratIta bIjI laukika pratIti karatAM judI che. e pratIti citraturaMganI pratIti jevI che. emAM eka prakAranI sarachAkRta AtmavaMcanA ane willing Suspension of disbelief che.13 zrI rasikalAla parIkha A maMtavyanuM parIkSaNa karatAM jaNAve che ke, "A citraturaganyAyane AtmavaMcanA bhalene vecchAe karelI-kahevI ThIka che ? jyAM Disbelief ne sthAna ja nathI, tyAM suspension kevuM? kalAnubhavane kahevA mATe A citraduraganyAya zaMkuke vAparyo che. ApaNe umerI zakIe, ke zrI nagInadAsa pArekhe kelarijanA nATayanA AnaMdane varNavatA zabda willing suspension of disbelief zaMkukanA saMdarbhamAM TAMkayA che, te citraturaga-nyAya sAthe visaMvAdI che. kAraNa ke ahIM thatI pratIti e mithyA pratIti nathI, te pUrve joI gayA. zrI nagInadAsa jevA sAkSara citraturaganI vilakSaNatAne svIkAra karyA pachIye Disbelief je zabdaprayoga sUcave, te navAI preraka che. (12) Viswanatha - Kavyaprakasadarpana - Raju Goparanjan, Manju prakashan-Allahabad, 1979, p. 25. (13) pArekha nagInadAsa-abhinavane rasavicAra, bI. esa. zAhanI kaMpanI, amadAvAda, 1969, pR. 23 (14) parIkha rasikalAla-ejana-upodaghAta-pR. 23 For Private and Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "nAthalAmAM nyAyaya (2) zrI ga. ma. dezapAMDe citranuganyAyane savAdI krama tarIke oLakhAve che. temanA kahevA mujaba, " nATayamAMnA savAdI bhramanI kalpanA ApavA te citraganuM dRSTAMta le che, " vizeSamAM teo jaNAve che ke "to pachI A pratItinuM svarUpa karyuM ? A badhA karatAM bhinna evI citranugapratIti jevI kreya ema kuka kare che.-citramAM dekhAtA thoDA e vADI nathI. jonAra tene gheADA samaje che, vastutaH A bhrama ja che paraMtu te saMvAdIbhrama che, kAraNa ke kharekhara ghoDA ane bhAsamAna dheDe e emAM saMvAda che te ja pramANe nATaya jotAM A rAma ja che evu prekSakone lAge che, te paN savAdI khama ja che 15 01 ahIM ApaNe nirdeza karIe, ke zrI dezapAMDee madhya-dIpa-prabhAnyAya ane cinuNanyAya vacce gADhALA karyo che. maNui-pradIpa-prabhAnyAyamAM mithyAjJAnanuM a kriyAkAritva darzAvatAM savAdIbhramanA ullekha che. ahIM mithyAjJAna nathI evuM svaya' zake jaNAvyuM che. citramAMturatra joIne, pachIthI * glo varga nathI ' evI mithyA pratIti thatI nathI. vaLI, miyAdAna pAchaLa jovA maLatuM kriyAkAritva paNa nathI. prekSakanI koi pratikriyA nathI hotI, tethI citraturaMgane saMvAdIbhrama kahI zakAya nahi. DaoN. nAndI citraturagane Creation of Imagination kahe che.11 ' zrI dAsaguptA citturagano pratibhAva ApatAM jaiAve che-- Sankuka introduced the similitude of painting horse to explain the enlightenment of aesthetic emotion. He said that just as of a painted horse, it can be said that it is not a horse and that it is a horse, so of an aesthetic experience we can say that it is both real and unreal, ''17 zrI mesana ane paTatra na jaNAve che keH--< na catra nartaka eva Sukhiticitraturagadi-nyayena, The idea is of enormous importance, and seems to us one of those seminal ideas which had such a great influence on later thinking. It is this: When we see a painting of a horse, we neither think it is real, nor that it is false. For such, notions do not apply to the realm of art ''.18 (15) dezapAMDu ga" ',, bhAratIya sAhityazAsa, vAvA aDha kapanI, amadAvAda, 1933, 1. 406, 407, (16) nAdI tapasvI-dhvanyAla kIcana, gujarAta yunivarsiTI prakAzana, amadAvAda, 1972, pR. 18 (17) Dasgupta S. N,-An Introduction to Indian Poetics, Ed. Raghavan S. Nagendra, Macmillan, Bombay, 1976, p. 38 For Private and Personal Use Only (18) Masson and PatwardhanaAesthetic Rapture-II, Deccan College, Poona, 1970, pp, 13, 14 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 302 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruNA ke. paTela samIkSA (1) citramAMne turaga e citrakAranI kalpanAnuM sana che ane temAM thatI turagatvanI pratIti, e bhAvakanI kalpanAnuM pariAma che. Ama, citraturaMga e kalAkAra ane bhAvakanI kalpanAnA saMvAda race che. te ja rIte, nATyasRSTimAM paNu kavi ane bhAvakanI kalpanAnA sa'vAda gyAya che. (2) kalAmAMthI prApta thatA Anada lokottara hoya che ane te jJAnanA prasiddha prakAra-samyak mithyA AdithI bhinna pratItisvarUpe hoya che. (3) kalAnI anubhUti avaNaeNnIya hoya che, tema chatAM tene InkAra thai zake tema nathI. kAraNa ke te jIvaMta anubhavarUpa hAya . (yuTyA payaMnuyupyaMta jUsanuMmaya: thA ti||'') ( 4 ) kalAnuM vizva kalpanAmaya hoya che, tema chatAM temAM vAstaviktAne prANu dhabakatA hoya che te bhramaNA, AbhAsa ke pratibhAsa nathI. (5) rasa e kalAtmaka anukaraNarUpe che. ( 6 ) Ama, bhAratIya sAhityamImAMsAmAM rasapratItine prekSaka sAthe sAMkaLanAra sauprathama zaMkuka che. nATyapratItine samajavA mATe teNe ApeluM citraturaganuM dRSTAMta navIna ane rocaka Ama chatAM, e ullekhanIya che ke, zaMkuke sUkSma evI kAvyakalAne sthULa evI citrakalAnA dRSTAMtathI samajAvIne sUkSama parathI sthULa tarapha gati karI che. che. For Private and Personal Use Only bhAratIya AlecanAkSetre maNi-pradIpa-prabhAnyAya ane citraturaganyAya prasiddha che. anumAnavAdI anumAnaprakriyAne samajAvavA marmANa-pradIpa-prabhAnyAyano Azraya le che, para Mtu citraturaganyAya ApIne rA kuka saMskRta samAlAcanAmAM cira'jIva sthAna pAmyA che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hararAja--eka paricaya -viyA lele vaDodarAnA prAcyavidyA mandiranA, hastapratonA samRddhabhaMDAramAMthI alaMkArazAstra vizenI mArA ra nAmanI thiIne huM ahIM Acho paricaya ApavA mAguM . pothIne vistAra ghaNo moTo che tethI ahIM phakta ene sArAMza ja rajU karavA mAMguM chuM. alaMkArazAstra vize atyAra sudhI dha graMtho lakhAyA che ane bhaviSyamAM paNa lakhAze. temAM Milestone kahI zakAya evA ane-mAna tarIka puravAra thayelA graMthanI saMkhyA ochI hoya che. kharI rIte A viSayane vividha pAsAothI vicAra thaI gayuM che tethI kAMI navuM ApanArA 2 the bahu ja virala hoya che. chatAM paNa hajI sudhI A viSaya pratye lokomAM khUba AkarSaNa che ane Aje paNa kAvyazAstranI jhINavaTabharI carcA karanArA graMtho lakhAya che. A graMthanI zarUAtamAM ja lekhaka lakhe che ke atyArasudhI alaMkArazAstra vize ghaNu graMtha lakhAyA che chatAM huM lakhavA mATe ughukta thaye chuM enuM kAraNa mArA dapa nathI paNa e zAstra vizenI mArI Asakti che. mArA A cApalya mATe leke mane kSamA kare tatsUnuH zaGkaroDahaM kulajani phulayukadrotsuko graMthamenaM kata cAdya pravRtto na hi khalu madataH kSamyatAM me'tibAbhyam / AzAmAzAsya gaurvI hitamatazaraNo rAdhikezasya dAsaH zIghra jAnantu loke kavijanakavitA'laGakRti naiva garvAt // 6 // lekhakanI mAhitI pothInI zaAtamAM lekhaka zrIravAvamo gati evuM lakhe che ane zaruAtanA be zlokomAM rAdhAvallabhanI atuti kare che. te uparathI lekhaka vallabhasaadAyanA hoya evuM lAge che. tyArabAda 4-5 kalekomAM lekhaka potAnA vaMzanI ThIkaThIka mAhitI Ape che. lekhakanA pitAmaha ane prapitAmaha sArA evA vidvAna hatA. eo zIghrakavi hatA. lekhake emanI vaMzAvalI nIce pramANe ApI che. AsInmattAtatAtasya hi tanujanako bahmadatteti nAmA sa zrutyA zlokamAnaM racayati sutarAM nAgacandrArthayuktam / tatputraH kRSNadattaH zrutigatanipuno (No) tatsutastAdRgeva gaurIdattetinAmA'bhavadiha viditaH ke na jAnanti taM vai // 5 // tarasUnaH jaya zUro kahyuM...... "svAdhyAya', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990-- AgasTa 1990, pR. 303-308. * vyAkhyAnA saMskRta, pAli ane prAkRta vibhAga, kalA saMkAya, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDedarA. 14 svA For Private and Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vijayA lele. brahmadatta-kadA -gaurIdatta-- zaMkara ke je prastuta pithInA lekhaka che. ane emanA nAma uparathI ja A graMthane nArAja nAma apAyuM che. pupikAmAM paNa lekhaka pote zAkaThIpIya uruvAra kulanA brAhmaNa hovAnuM jaNAve che. ti zrImatI vIghaNAALavAra kulazrImacchaGakarazarmaNA viracito'laGakAzakaro nAma granthaH sampUrtimagAt / graMthanA racanAkALa vize lekhaka lakhe che ke munirasavasucandre vikramAdityavarSe bhagasutadinamadhye lokacandrAkhyatithyAm / samavanamana kurADhA (?) sa hya sakalasukhadapurtiH zaGkarAspaiH katasya // 18 // eTale ke vikrama saMvata 1867 (I. sa. 1811)mAM graMthanI racanA thaI che. graMthamAM lekhake be traNa vakhata gusse nirdeza khUba AdarapUrvaka karyo che. mA tu ti ratnam zrIroH jAyagvam paNa potAnA gurunuM nAma ApyuM nathI. potAnA nivAsasthAna vize paNa kavie koi mAhitI ApI nathI. aMtamAM lirAnagarane ullekha Ave che paNa te racanA sthaLa nahi paraMtu hastapratanI nakala karavAnuM sthaLa lAge che. lekhaka pote kavi che. eo, pitAnI bIjI racanAmAMthI udAharaNa Ape che. e racanAnuM nAma che viMzavaMjharAti | yathA malIye (Folio 42) rivaMzAvyavathA marI ravinAmulavarSa (7). vagere e padyo jotAM lekhaka sArI evI kavitvazakti dharAvatA hoya evuM lAge che. kavi kayAMnA nivAsI hatA e cakkasa rIte kahI zakAtuM nathI paraMtu mathurA pratye pakSapAtI hoya evuM lAge che kAraNa prAkRbhASAnA varNanamAM kavinI mathurA pratyenI kUNI lAgaNI vyakta thAya che. mAdhura zobhatetarAm. granthano paricaya graMtha ATha vibhAgamAM vahecAyelo che. ene kavie "rA' eTale ke DabI-dAbaDI-evuM nAma ApyuM che ane enA upavibhAge ne tra' eTale ke e DabImAM mUkAyelI maulyavAna cIja-vastu-ratna-evuM nAma ApyuM che. dareka bakaraMDamAM jada jadA viSayonI carcA karavAmAM AvI che. ane e viSayanAM aMga-upAMganI carcA "ratna'mAM karavAmAM AvI che. ATha karaMDamAM nAme A pramANe che. (1) 3 mAthA (2) vAva vinA nakSam (3) thatoSa (4) thAna (1) vairolinapuNa (6) rakSAta para (7) kathA ->pUrvANa (muara SAra ), uttaraNaus (bisAmAcAra) (8) viviviSaya . kamara mAM-kAvyanAM svarU5nI sAmAnya carcA karavAmAM AvI che ane guNadoSaalaMkAranA paraspara saMbaMdha mATe kavi prazna kare che ke - nirdoSe guNayukteGgalaGkAraH syAnnaveti vA / agaNe doSayukte cAlakAraH syAnaveti bA // 10 // For Private and Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bahAra eka paricaya lekhaka jaNAve che ke emaNe alaMkArazAstra vizenA dhaNA graMthane abhyAsa karyo che dA.ta. sadadvattamuktAvalikAkhyachandograMthaM vilokya, yathA rasasAgare bharata: puNDarIkazca gautamo'nye matAnugAH / / kArikA bharataproktA gautamasya ca cUrNikA / puNDarIkakRtaM sUtraM jAnanti kavayo hi te // 13 // A jAtanA aneka prazena ulekha ghaNIvAra Ave che. jo ke puMDarIka ane gautama e nAma alaMkArazAstramAM navAM che enI mAhitI huM meLavI zakI nathI. A karaMDa khUba mAne che ane emAM koI paNa upavibhAga "ratna' nathI. ditAvAra A kAMDanA pahelA ratnamAM vAcakAdinAM lakSa ApyAM che. bIjA ratnamAM rIyAdikathana, trIjA ratnamAM vara pakAra ApyA che. cethAmAM mudrA, pAMcamA mAM vRtti cha mAM vyame-vagere nava prakAra ApyA che. tRtIyAmAM vAyalokonI carcA karI che. ane dine zleka TAMkayo che tamafSa noka--doSanA vibhAga paNa sAdhAraNa rIte pUrva sarione anusarIne ja karavAmAM AvyA che. prathama ratna-poSa, ritIya ratna-vAvayakoSa, tRtIya jana-jharthavoza, e rIte traNa ratna che ane badhA dezonI carcA pAraMpArika rIte ja karavAmAM AvI che. vatarthayAmAM kAvyaguNonI carcA karavAmAM AvI che. prathama ratnamAM rAvaNanI carcA karatAM lekhaka lakhe che ke sadalaGa katisaMyukta kATha ced guNavajitam / alaGkAro bhavecena kAvya tebhA guNavarNane // bIjA ratnamAM arthAnanI carcA karI che ane emAM potAnA mananI puSTi mATe mAtaH nizcaya jatanocA, sakSam ema kahyuM che. A kAMDamAM be ratna che. jAnamAM lekhake roji guNonI carcA karI che. 'vaizeSika' zabdanI vyAkhyA ApatAM lekhaka kahe che ke. yasminyaduktaM tatraiva tattAyAH pratipAdanam / vaizeSika iti proktaM bharatAdharmanISibhiH // yasmin doSastu pUrvoktastatrAdoSanirUpaNam / yatra guNastaharuktastatraiva doSatA doSo / For Private and Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vijayA lake kAvyazAstramAM je nityanityadoSa tarIke oLakhAya che tene ja lekhaka zaSika guNa ane deva kahe che. A vaizeSika guNadoSonI carcA pahelAnA kAvya guNa doSanA DhAMcAne anusarIne ja karI che. emAM cha rane che te A pramANe roSa, vAvayoga marthakoSa, sAgArajoSa, arthA. gSThatAmAM zabdAlaMkAronI khUba vistArathI carcA karavAmAM AvI che. graMthanuM nAma mana dvArA ' hevAthI "alaMkAra' viSayane emAM mahatvanuM sthAna hoya e svAbhAvika che. maMthane moTe bhAga zabdAlaMkAra ane arthAlaMkAroe ja roko che. pahelA ratnamAM vijJAna prAranI carcA karavAmAM AvI che. emAM aneka prakAranA vaMgha'nI carcA karavAmAM AvI che ane tenA khUbasuMdara citro doravAmAM AvyAM che. vA-catra , mana, mAni, savaeNtomaDha, parvata, divI, jogi, rAi, tA. (ane emAM jaudarAmanorama: kahyuM che.) ane aMtamAM vidhinuM suMdara citra ApyuM che. tyArabAda yotinihALa-jamavAnaMjAra, phaEAnAra, dvArakUra, vRtti, phanottara, ane manugAnAnnara ema ATha ranemAM judA judA vizenI carcA karI che. sattanano vistAra sauthI moTo che kAraNa emAM arthAlaMkArAnI carcA karavAmAM AvI che. emAM kavie pUrva ane uttaradog ema be vibhAgo pADayA che. pUrvekSaNamAM mahatvanA 25 alaMkArane 25 ranamAM samAveza karyo che ane ene muhAsa dUAna nAma qvaMave; ema kahyuM che. sattAmAM gaNa alaMkArane AvarI levAmAM AvyA che ane ene mitratAmAbhAna kura ema nAma ApyuM che. riyAmAM alaMkAranI vyAkhyA AvyA bAda - udAharaNa ApavAmAM Ave che ane Avazyaka jaNAya tyA tenI carcA karavAmAM Ave che. A kAMDanA aMtamAM badhA alaMkAranA vibhAgo sahita anukramaNInI Dhabe badhA alaMkArAnI saMkhyA gaNAvI che. dA. ta. arthAlaGkArabhedAstu aSTAzItyadhikaM zatam / zabdAlArabhedAstu SaSTisakhyA-SaDuttarA: / nibasAmAnya vAta che vagere sAtamAM karaMDane vistAra sauthI moTo eTale ke 20 Folios ne che. zabdalaMkAra ane arthAlaMkAra maLIne graMthane be tRtIyAMza bhAga bane che. aSTaka A maraDa samagra graMthanA upasaMhAra rUpe che jemAM nAnA nAnA parata mahatvanAM viSayanI carcA karI che. emAM cha ratno che ane emAM A viSayanI carcA karI che. yoSivarNanaM-pUruSavarNanam-sAdRzyaprApakaprakAra-kavisampradAya-niyamavidhAna-varNavidhAna sane sNkhyaasAravAra evAM sAta rane che. aMtamAM nava rasenAM phakta nAma gaNAvyAM che. For Private and Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org aMka-eka paricaya graMthanA atanA bhAgamAM emaNe A madhamAM AvarI levAyelA viSayonI 'madbhUjA banAvI che ane e ApaNurI ' minIvilAsa'nI yAda apAve che. dareka kaDamAM keTalA zloko mAve che keTalAM ratno che enI sakhyA emaNe ApI che, e uparathI lekhaka potAnI kRti vize TalA cAsa hatAM te samajI zakAya che. teo lakhe che ke alakArazAstramAM atyArasudhI ghaNA graMtho lakhAyA che. nAM pote A patha lakhyo che. ane enI uparyuktA aMgenA ni ya tee vAcako upara, siko upara zake . ekadare tenAM A atha vyavasthita rIte lakhAyelA . Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anya lekhakonA nirdeza graMthamAM lekhake dhA kavienA nirdeza karyA che ane ghaNIvAra emanI kRtionAM nAma padma ApyAM che. 203 graMthanI zarUAtamAM bharata, puMDarika, gautamanA ullekha vAra'vAra Ave che. lekhaka emanAM koi cokkasa avataraNA ApyAM nathI paraMtu-matAnu:-gautamoDhyAd-abhimata jevA zabdo vAparIne peAtAnA manane puSTi Ape che. tyArabAda zauddhodAnanA ullekha paNa graMthamAM 4-5 vakhata Ave che. matAnuMvanA ullekha vAravAra Ave che ane e dvArA lekhaka nATayazAstrane ullekhaja karatA hAva evuM lAge che. naeNcarcacamAMthI ane zrI nA namAMthI pazu dhaNAM udAharaNA bhavabhUti jevA prasiddha kavinI kRtiomAMthI dhaNu udAharaNA lIdhA che. lagabhaga 12 thI 15 kaviono ullekha judA judA saMdarbhamAM kraryA che. ahIM Apu chuM, mitra ta upAdhyAya zivaprasAda, zrInAthakavi, vimAna.. vagere. lekhaka mahAmAsa samApana, jevA prathAmAMthI dhA udAharaNA Ape che. mAsi mATe koIkavAra vyAsavAya, vyAsavuM jevA zabdo pappu vaparAyA che ane koikavAra ' bhArata ' jevA zabda paNa vaparAyo che. AvyAM che. kAlidAsa, lekhaka aprasiddha evA emAMthI dhADa nAmA harideva - janArdana, For Private and Personal Use Only akabaramatriNaH A ullekhAmAMthA "keTalAMka nAmAM vadhu dhyAna kheMce che. dA. ta. camanasya anajAnAmila ananyA biyAnA samAM. AnuM bIju udAharaNa vAnmAninA kathA, paraMbhe, kona ve, havALA --- jevAM reMka nAma che. tyArabAda keTalAka 5thAnA nirdeza parce mahattvanI che. nivRti, vALanATA, sivoSa-mULe vAmovarave:, sasAgara, pragavinova covIsya, prastAvaniSi, dhaTalarvara tyiAdi. tyArabAda tulasIrAmAyaNamAMthI hindI dohAnA pazu dAkhalo Apyo che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vijayA lele judA judA kavionA ane jadI judI kRtionA vAraMvAra AvatA ulalekha parathI kavine A zAstrane UMDA abhyAsa haze. emaNe aneka graMthanuM avalokana karyuM haze ema cokakasapaNe kahI zakAya che graMthamAM ThekaThekANe emanI bahuzrutatAnAM darzana thAya che. pothInI mAhitI vaDodarA sthita prAcyavidyAmaMdiramAM cArane noMdhaNI kramAMka 11560 che. emAM 83 Folios che. ane graMthasaMkhyA 16 00 che. dezI kAgaLa upara lakhAyelI A pithInI paheLAI 29.3 semI. ane laMbAI 17 se.mI. che. dareka pAna upara terathI cauda lITIo che. ane emAM lagabhaga 30 thI 32 akSare che. kALI zAhIthI lakhAyelI A pothInI bAjane hAMsiye 3 se.mI. ane upara nIcenA hAMsiyA 2 se. mI. che. dhaNuM pAnAM upara kALI zAhIthI hAMsiyA doravAmAM AvyA che. jyAre kayAMka derAyA nathI. akSaro suvAya te kahI na zakAya paraMtu vAcI zakAya evA che. koIka sthaLe haratALa vAparIne lakhANa sudhAravAmAM AvyuM che te kyAreka hAMsiyAmAM paNa sudhArAo athavA te rahI gayelo bhAga lakhavAmAM Ave che. lekhana atizaya azuddha che. ne badalesa [ 134] na for ni[ 360] ane anya ghaNuM azuddhie jovA maLe che e lahiyAnI nikALajI batAve che. pithI saMpUrNa che. paheluM ane chelluM pAnuM the phATeluM che paNa tethI viSayavastu (Content)mAM koI phera paDatuM nathI. pithInI pupikAmAM ApaNane ghaNI mAhitI maLe che. pothAne racanAkALa vi. saM. 1867 che ane lekhana kALa 1892 vi. saM. che, tethI A pithI 25 varSa bAda lakhAI che e spaSTa che. lahiyAnuM nAma paM. mAnakadAsa che. ane "liorA" nagaramAM lakhAI che. A kayA nagaranuM nAma che te jANI zakAyuM nathI, A pethInI bIjA pratane ulekha New Cat. catalogorummAM maLe che e prata kAMcInA prativAdI bhayaMkara maThamAM che. emAM umerAelI zuddhio uparathI A mata kAMcInI prata uparathI lakhAI hoya evuM lAge che. ( vaDodarAnI prata dAtiyA" madhyapradezamAMthI bheTa tarIke maLI che. ) A uparAMta A pithInI koI paNa nakala upalabdha hevAne nirdeza maLatuM nathI. vijayA lele For Private and Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org TADhunI anucutakAlIna e zilpakRtie Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mu. huM. rAvala - munIndra vI. jozI* sAbarakAMThA jillAnA bAyaDa tAlukAnA TeTu gAmanAM mAtRkAzilpo aMge svataMtra lekhamAM carcA karI che. prastuta lekhamAM samUhanAM anya be anuguptakAlIna zipeAnI carcA karela che. 1 ardhanArIzvara :--( citra-1 ) jenA pArevA pRththaramAMthI kauMDArela pratimA kiTathI uparanA bhAgethI khaMDita hAi uttarAMganI vigate maLatI nathI. hayAta zilpakhaMDanuM mApa Azare 0.70 x 0.34 x 0.11 se. mI. che. aMgabhaMgi parathI pratimA tribhasthita DhAvAnuM jaNAya che. ardhanArIzvaranI pratimA hAI vAmAMga devInuM darzAvavAne kAraNe vAmabhAge sADIvastra dhAraNa karAvela che. jayAre dakSiNa taraphane paga devanA hAi banne ja dhA parathI pasAra thatA vyAghrAmbara paikI vyAghramukha devanI ja dhA para darzAvela che. jayAre vyAghrAmbaranuMala kRta gaDhakha dhana vAmaja ghA para darzAvela che. ane iMDA para kIrtimRkha ( ?)nAM aMkana che, jyAre banne paganI madhyamAM sADIvastranI gomUtrikabhAtayukta madhyapATI darzAvela che. vadhumAM vastranA cheDA rekhAthI darzAvela che. A savAya mULa zilpanI anya kAi vigato prApta thatI nathI. chatAM paganu dhATIlApaNuM zilpanI kaMDArakAma zailI para guptakalAnI asara sUcave che. pRSThabhAge sanmukhada ne sthita vAhana naMdInuM aMkana che. jenA mastiSka bhAge triserI mastiSkAbharaNunI madhyamAM pAMdaDAdhATane padaka darzAvela che. gaLAmAM dhUdharamALa dhAraNa karAvela che. TUMkA ziMgaDA paikI jamaNI taraphanA bhAga khaDita che. a milita AMkhA ane lAvela nAsikA zilpane jIvaMtatA bakSe che. naMdInI khUdha upasAvela che je prAcIna paripATInI sUcaka che. DAkhI tarapha devAbhimukha unnata mastake sthita anucara strIpratimAnu` aMkana che. mila kezaracanA, kAnamAM geALa kuMDaLa, grIvAmAM dhAraNa karela ekAvalI, bAjubaMdha uttarIya vastra, ratnaka'kaNa, vagere uparAMta goLAkAra mukhAkRti ghasAyela hovA chatAM mukha para dAsyabhAva spaSTa dekhAya che. DhaLelI pAMpaNu tathA upasAvela heATha mukha paranA bhAva vadhu spaSTa kare che. jamA hAthamAM athaeN tathA vAmakare pUjApAtra dhAraNa karela che. nadIpratimAnI pAchaLa paNa mAnavAti che. para`tu khaMDita hAI saMpUNaeN vigate zakya nathI. For Private and Personal Use Only 'svAdhyAya', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI ka, eprila 1990Aga4 1990, 1, 309-312 16, maNidIpa sAsAyaTI, jIvarAja pArka, vejalapura roDa amadAvAda-380051 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra si huM na`DhI : ( citra-2 ) www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mu. dha. rAvala, munIndra thI. ezI pAvA paththaramAMthI kaMDArela nadItimAnuM mApa 0, 35 x 0, 10 x 0 21 se. mI. che. nadIpratimAnA mukhabhAga khakti che. nAM ughADI AMkhe, camarIyuMkA mastiSkAbharaN, vALamAM ziMgaDAM, gaLA paranI vallI, ghaTikAmAM spaSTa jovA maLe che. upasAvela khUdha pAchaLathI vaLAMka Apela che, je prAcIna paripATInuM sUcaka che. AgaLa ane paga ghUTathI pAchaLa tarapha vALI ane pAtA banne paga AgaLa tarapha rAkhI beThela nadIpratimAnuM zarIrasauSThava tathA agApAMnI rekhA jIvaMtatA bakSe che. ghaTikAmALa uparAMta khUdha pAchaLathI pasAra thatI camarImALA dhAraNa karAvela che. pUMchaDI pazu goLa vaLAMka ApelI darzAvavAmAM Avela che. zarIra madhye ADI tirADa paDelI che. mukha AgaLa nIce medakapAtra darzAvavAmAM Avela che. samayAMkana : zilpAnAM samayAMkanano vicAra karatAM eka bAbata khUba ja agatyanI che ke TADhuM gAma bAyaDa tAlukAmAM Avela che. gujarAtamAM kSatrapa, gupta, anuguptakAlanAM maLela zilpAmAM zAmaLAjI e eka AgavuM sthAna dharAve che jenAM zilpAnI viziSTatAAne kAraNe A pradezanAM ziSpone ' zAmaLAjI skUla ' nAma ApavAmAM Ave che. te STie bAyaDa ane ToTranAM zilpe pazu A ja pariMpArInAM daTalAMka lakSaNo dharAve che, jemAM guptakalAnI asara sUcavatAM mugaTa, kaeNzaracanA, vanI keAmUtrikapATa, asakAro vagere che. jo citra-12 jamA citra janmA citra-13 citraka janma citra-cha atre carcita che pratimAo paikI ardhanArIzvaranI pratimAnA bhArekhama paNuM, avAvarunA cheDAone madhyabhAgethI upara tarapha apAyela UMdhA aMgrejI vI jevA ghATa, na'dInuM mastiSkAbharaNu TUkAM ziMgaDAM, AkhAnI zailI vagere zAmaLAthI prApta zivapratimA sAthe mahadzmarI maLe che. 1 uparAMta A ja paripATI valabhIthI prApta kInikUdananI pratimAmAM paNa jovA maLe che, jemAM pazu ghetIvamanI madhyanI pATInI gAmUtrakabhAta, saGra upara tara darzAvela kinArIno ghATa vagere sAthe sAmya dharAve che. A paripATI zAmaLAthI prApta mAnukAo paikI komArI", aindrI, UmA svarUpanI zivapratimApa, zAmaLAjInI dAMtamAM vagere sAthe sAmya ska dharAvatI hovA chatAM A pratimAzilpamAM DAbI taraphanI sImAkRtinI zaracanA 1 juA zAha ( i ) yu. pI., " skUlapacoMma zAmaLAjI enDa roDA sapAdaka ane prakAzaka bI ela jaima 1910 museTIna Avo myujhiyama enDa pikacara gelerI barADA, jo. jo citra-1 2 -ejana 3 -ejana -eja --ejana -jana - For Private and Personal Use Only " Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org rAddhanI anuguptakAlIna e zilpakRtio 31 vAlakaraNa, vyAyAmbaranA vyAsamukhanA kana vagere parathI kaIka pachInI eTale I.sa.nI Azare 6ThThI sadInA pUrvArdhanI jaNAya che. vyAghrAmbarane vALela gAMThanA cheDe kIrtimukha kaMDAravAnI prathA pazu agAu zAmaLAjIthI maLela bhIlaDIvo pAvatInI pratimAmAM paNa evA maLe che. paraMtu spaSTataH te atre carcita pratimAthI prAcIna che. bhAnA parathI eka bIjI vAta e pazu jAya che ke gupta ane anugupta kalA para pazcima bhAratIya kSatrapakAlAna zilponI vadhatA-ochA an asara cAlu rahelI jagNAya che. Do. yu. pI. zAha khmAve che tema " prAcInakAlathI mAMDIne sAlIkAlanA aMta sudhI gujarAta pradeza ane marubhUminI khAsa karIne pazcima ane sAMskRtika ekatA ghaDAtI gaI hatI. kSatrapakAsamAM kAmako athavA pazcimI kSatraponuM sAmrAjya gujarAta, rAjasthAna, mahArASTranA keTalAka bhAga para ane pUrvamAM ujaina sudhI phUlAyeluM hAI dhaDAyela sAMskRtika ekamata asara guptakAla ane anuguptakAlamAM paNa cAlu rahI, jete atre carcita anuguptakAlIna A zilpa yathArtha Therave che. ukta carcita bhIlaDIveze pArvatInI kSatrapakAlIna pratimAnAM keTalAMka lakSaNo khAsa karIne vakrmAMkana zailI carcita pratimAmAM pazu najare paDe che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jyAre nadIpratimAnA samayAMkana age vicAratAM tenA kabhAganI vallI, AMkhanuM lANu, kaMThamALa, khUdha, mAsamukha ane yamarIyukta khUdhanA pRSThabhAgethI pasAra thatI paTTI, esavAnI laDhagU vagere zAmaLAjInI nadIpratimA sAthe sAmya dharAve che, jethI A nadItimAne pazu IsunI ThThI sadImAM mUkI zakAya. -eja ta- A citra-25 . zAha (DaoN. ) yu. pI. " gujarAtanuM guptakAlIna zilpa-keTalIka navIna upalabdhIe temaja vicAraNA ", svAdhyAya pu. 11 aMka : 1, 14 95. svA 15 . " t zAha (DaoN. ) yu. pI. "paMca koMma zAmaLAjI enDa rADA " buleTIna ova dha myujhiyama enDa pikacara gelerI barADA ne. xiii, juo citra 2. A zikSAnA samAMkana, kalArothI aMge carcA daramyAna jarI mAdharAIna ApavA badala lekharA prasiddha klAmamaza zrI madana DhAMkInA RNI che. pherAphsa, purAtatvakhAtuM, gujarAta rAjyanA saujanyathI. For Private and Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir OUR LATEST MONUMENTAL PUBLICATIONS RAJPUT PAINTING : 2 Vols.-ANAND K. COOMARASWAMY, -with a Foreword by KARL J. KHANDALAVALA pp. 108 text. 7 Multi-coloured plates, 96 plates, Delhi, 1976 Cloth Rs. 500 A valuable guide to understand Rajput Painting of the 14th Century A.D.; the book portrays the popular religious motifs and offers information on Hindu Customs, Cstumes and Architecture. A HISTORY OF INDIAN PHILOSOPHY : 5 Vols.-S. N. DASGUPTA pp. 2,500: Delhi, 1975: Rs. 200 A comprehensive study of Philosophy in its historical perspective. The author traces the origin and development of Indian Philosophy to the very beginnings, from Buddhism and Jainism, through monistic dualistic and pluralistic systems that have found expression in the religions of India. THE HINDU TEMPLE: 2 Vols. STELLA KRAMRISCH pp. 308, 170 (text) + 81 plates, Delhi, 1976, Cloth Rs. 250 The work explains the types of the spiritual significance of the Hindu Temple architecture, traces the origin and development of the same from the Vedic fire altar to the latest forms, discusses the superstructure, measurement, proportion and other matters related to temple architecture. TAXILA: 3 Vols.-SIR JOHN MARSHALL pp. 420, 516, 246 plates, Delhi, 1975, Cloth Rs. 400 The book records the political and cultural history of N. W. India ( 500 B.C.-A.D. 500), the development of Buddhism, the rise and fall of political powers--Aryans, Greeks, Sakas etc. and illustrates the archaeological remains by 246 photographs. JAIN AGAMAS: Volume 1 Acaranga and Sutrakrtanga (Complete ) Ed. by MUNI JAMBU VIJAYAJI, pp. 786: Delhi, 1978, Cloth Rs. 120 The volume contains the Prakrit Text of the two agamas, Exposition by Bhadrabahu in Prakrit, the Sanskrit Commentary by Silanka, Introduction Appendices etc. by Muni Jambu Vijayaji Maharaja. ANCIENT INDIAN TRADITION AND MYTHOLOGY (in English translation ) ( Maha puranas )-General Editor: PROF. ). L. SHASTRI. App. In Fifty Volumes Each Vol. Rs. 50 Postage Extras pp. 400 to 500 each Vol.: Clothbound with Gold Letters and Plastic Coyer. In this series 12 Vols. have been published: Clothbound with Gold letters. Vols. 1-4 Siva Purapa: Vols. 5-6 Linga Purana, Vols. 7-11 Bhagavata Purana, Vol. 12 Garuda Purana (Part I). INDIA AND INDOLOGY: Collected Papers of PROF. W. NORMAN BROWN-Ed. by PROF. ROSANE ROCHER: Pp. 38 + 304, Cloth Rs. 190 The book contains important contributions of Prof. W. Norman Brown to Indology: Vedic Studies and Religion, fiction and folklore, art and philology, the book contains a biographical sketch of Prof. Norman Brown and a bibliography of his writings. ENCYCLOPAEDIA OF INDIAN PHILOSOPHIES: Ed. KARL H. POTTER Vol. I Biblio graphy. pp. 811, Rs. 80, Vol. II Nyaya Vaisesika, pp. 752, Rs. 150 This is an attempt by an international team of scholars to present the contents of Indian Philosophical texts to a wider public. Vol. I contains the Bibliography of the works on Indian Philosophies. Vol. Il gives a historical resume, nature of a philosophical system and summaries of works beginning from Kanada. SERINDIA: Demy Quarto, Vols. I-IIT Text, Appendices, Indices, Mustrations 545, (pp. 1 1580): Vol. IV Plates 175, Vol. V Maps 94 (Shortly ) This book is based on a report of explorations carried out by Sir Avrel Stein in Central Asia and Western most China and contains scholarly analysis of the finds by experts in their respective fields. PLEASE WRITE FOR OUR DETAILED CATALOGUE MOTILAL BANARSIDASS Indological Publishers and Booksellers Banzalo Road, Jawahar Nagar, DELHI-110007 (INDIA For Private and Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra eka upekSita kavi zrI rAmakRSNa mahetA www.kobatirth.org raNajita paTela-anAmI . aDhAramI sadInA bhakta kavi-ratna zrI rAmakRSNu mahetA Apattu eka upekSita sakavi che e ghaTanA vicitra chatAM du:khada che. jJAnI kavi akhA temaja premAnaMda, vallabha ne zAmaLa-e . bhaTTa tripuTInA samakAlIna ane bhaktakavi dayArAmabhAInA purAgAmI evA A kavie lagabhaga pAMcasAthIya vadhAre pado racyAM che. emanI racanAothI gujarAtI sAhityanA itihAsanA gaMgutara rasana abhyAsIe ja paricita che pa emanA sarjananI IyattA ane guvattA jotAM emane maLavI joItI pratiSTA kAma thai nathI e hakIkata che. 1 kavinI be kRttie eka go ane bIjA eka padamAM enI racanAsAla ane emanA vatananA ullekha prApta thAya che. ra ' sa`vata sattara sattAvanI sAta je, nAgarI para rIjhayeA che raNachoDa je. ' sa'vata sattara cAsI yArI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " gAyA sakhe sukhakArI, '' 'gaDe. rAmajyuM balihArI, 6 prItalaDIne bAMdhI ke pArAya za re'. eka vrajabhASAnA pa6mAM e AvapUrvaka prabhune prAce che ta 'rAmakRSNa darasaNu dIje, nihAla karIMga nAgarakuM AmAMthI ATalI vigato prApta thAya che - 1 kavi jJAnicce nAga che g te sa.kheDAnA vatanI che, ane svAdhyAya', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA janmASTamI aMka, eprila-1990ogasTa 1990, pR. 313-320. * 22/2 aruNAdaya seAsAyaTI, alakApurI, vaDedarA-390005 For Private and Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raNajita paTela-"anAma" 3 saMvata 1757 ane saMvata 1764mAM te keTalIka kRtio racI che paNa enA janmanI ke mRtyunI kaI tithi prApta thatI nathI. matalaba ke saMvata sattarase sattAvana ane saMvata sattarase esaTha A be upalabdha racyAsaMvatone AdhAre anumAnI zakAya ke kavi vikramanA aDhAramAM zatakamAM thaI gayA. A a85jJAta vaiSNava nAgara kavi rAmakRSNa para keTalAka vrajabhASAnA kavionI temaja enA keTalAka purogAmI. bhAlaNa, mIrAMbAi, gopAladAsa, paramAnaMda, bhANadAsa, vizvanAtha jAnI, ratnezvara temaja enA keTalAka samartha samakAlIno-kavi premAnaMda, valalabha bhaTTa jevAonI asara haze paNa vizeSa asara te varatAya che enA samartha puregAmI enI ja jJAtinA.. aTake paNa mahetA...ApaNA Adi kavi narasiMha mahetAnI. enA eka suMdara padamAM te narasiMhane prabhunA dIveTIA tarIke nirdeza che ane pitAne e prabhubhaktinI dIveTane saMkoranAra-saM kAraNiyA tarIke oLakhAve che. dA te vanamAM AnaMda chava, maLIe govida goraNiya caMcala nayana nacAve cahudiza, mohana cittane eraNiye, soLa kaLAne zaziyara Uge te utsavane toraNiye. nava nava vayanI nArI nAce AnaMda kere oraNiye, madhura madhura dhuni moralI vAge mehana cittane cAraNiye. dAsa narasaiMye dIveTIo tyAM rAma-kRSNa saMkoraNiye." A ja dIveTIA 'ne "saMkoraNiya' zabdo kevaLa enA vAcyArthamAM ja samajavAnA nathI paNa Adi kavi narasihathI mAMDIne te aDhAramI sadI sudhInA rAmakRSNa mahetA sudhInA samaya daramiyAna kRSNabhaktinI prajavalita jyoti je jhAMkhI paDelI tene yathAzakti-mati prajvalita karanAra kavi rAmakRSNa mahetA hatA. e lakSyArtha paNa ahIM abhipreta che. ApaNA prAcIna ke madhyakAlIna sAhityamAM maulikatA (Originality)ne muddo atIva nAjuka prakAra che. "There is nothing new under the sunema kahevAya che khara. paNa kSaNe kSaNe navInatAne pragaTIkaraNamAM kavipratibhAne vijaya che e paNa eTaluM ja sAcuM che. dezakALa-bhASA bhinna hoya chatAM koI be sAhityakAronA sarjanamAM ghaNuM badhuM vicArasAmya For Private and Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org eka pekSita suvi zrI rAmakRSNa mahetA 315 dekhAya tyAM anivAya paNe saMvAda-tattvane svIkAra karavA rahyo...paNu jyAM kavaLa sUkSma ke sthUla preraNA ke mAkhI-Tu-mAkhI anukaraNa DAya tyAM maulikatAnA muddAne vacamAM lAvyA vinA paDadhA kayAM paDaSo rasabAla ' ? e muddAne kendramAM rAkhI je te sarjaka ke lekhakanuM mUlyAMkana karavuM joie. Ama karavAmAM koi te anyAya thAya che ema mAnavAnI jarUra nathI . . ane Ameya zruta-paraMparAmAMthI je sAru' ne lokone upayogo lAge te svalpa phenphrAra sAthe prAcIna-madhyakAlIna lekhakosarjako vinA sAce, RNusvIkAra karyA vinA potAnA sarjanamAM samAvI letA hatA. dA.ta. ~jJAna-vairAgya ane upadezanA eka paddamAM rAmakRSNa lakhe cheH-- * konAM cheruM ? konAM vAcharuM? konAM mAya te javuM che jIvate ekaluM, sAthe puNya te pApa. nathI trApA, nathI tUMbaDAM, nathI taravAne Are, makRSNa jana kI, bhava pAra utAre '. . bhALIre bharavADaNa, hirane vecavA cAlI, sALa sahasra gaiApIne vahAlA, maTukImAM ghAlI ' huve, prAcIna-madhyakAlIna sAhityanA abhyAsIne AvA ja vicAra-bhAva-bhASAvALI pakti- e narasiMha, rAje, dhIreA, bhAnemAM vAMcavA maLe teA navAI nahIM ! bApa ? Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir narasiMhanI A 5ktionA paDadhA mIrAMbAimAM paNa saMbhaLAya cheH~~~~ hAM re koI mAdhava lye. mAdhava lyeA, vecatI vrajanArI re mAdhavane maTukImAM dhAlI, gopI laTake laTake cAlI re ! narasiMhanI kRti mIrAMne mATe niHza'ka preraNArUpa banI che paNa ubhayanI pratibhAnuM phaLa svataMtra che. 'hAMre kAi vasa'ta Lye, vasaMta ' e' kavi nhAnAlAlanI kRAtane paNa A ja vargamAM mUkI zakAya. mukhaDAnI mAyA lAgI re ' e mIrAMnA padamAM e 5`ktie Ama cheH-- * sa'sArInuM sukha kAcuM paraNIne raMDAvu tene ghera zIda jaIe pAchuM; 23 meAhana pyArA '! AnI sAthe sarakhAveA dayArAmanA viye tA zAmaLayeA viye, viraye te pAtaLiye varace ' e padanI A be puktie -- ' saMsArInuM sagapaNuM kAcuM, paraNIne raDAvuM pAchuM; ene ghera zIda pANI bharIe re. ' For Private and Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raNajita paTela-" anAmI ahIM to dayArAme mIrAMnA arthabodhane paMkitakrama ulaTAvI anya rIte jhIlyo che. e atha jhIlaNa, zabda-sAmartha ne bhAvavyakti mULa jeTalI samartha nathI chatAM ye samagratayA vicAra karatAM jaNAze ke mIrAM ne dayArAma, kavi tarIke baMneya ananya che. kAvyane ane kavinuM nAma ApyA vinA ja je narasiha mahetA, rAmakRSNa mahetA, rAje ane dayArAmanI kRtio chApI hoya te kartavane saMbhrama thAya evA A kavie che. paNa A cAramAM narasiha mahetA ne dayArAmabhAI e be te ghaNAja sArA ne atilokapriya kavie che paNa rAmakRSNa mahetA ane rAje paNa abhyAsa mAgI le tevA khamatIdhara dhyAnArha sukavio che. paraMparAnuM suvarNa to sau sarjakone kAje che, paNa ene suDoLa ghATa ghaDavAmAM ne AkarSaka rAte emAM yathAsthAne naMga jaDavAmAM sarjakanI maulikatAne umeSa pAmI zakAya. narasiMha mahetA ane rAmakRSNa mahetAnAM padomAM rasa ane raMgane viniyoga aneka sthaLe thaye che. dA. ta. - rAtI cUDI kare kAmanI, rAtAM caraNAM cudaDIA, raMge rAtI kuMkumanI pIaLa, te taLe rAtI TIlaDI. rAte daMta hase rAdhAjI, rAtI kare cUDI; rAtI vAMce rame paMkheru, sUDalo ne zUDI. rAte sALa savi sahIarane, rAtI sira jaDI, naraAnA svAmI saMga ramatAM, rAgamAMhAM gayAM bUDI. " narasiMhamAMthI preraNA laI saphaLa anukaraNurUpe racAyelI rAmakRSNa mahetAnI racanA joIe. raMgya rAtA ker kuMkuma-varaNa, rAtI vananI velaDI, rAte kAMhAMnaDa kelpa kare, tyAMha rAtI sarava sahelaDI. rAtA daMta adhara nakha rAtA, rAtI calI cunaDI, rAtAM abIra gulAba UDADe, te rAtI ratnanI mudraDI. rAtI raya che ati raDhiAlI, rAtI bAlA velaDI, rAmakRSNa prabhu pregye rAte, rAdhA raMganI relaDI". narasiMha ane rAmakRSNa vacce khAsse lagabhaga aDhIso varSanuM antara che paNa baMnenA padanI bhASA jotAM narasiMhanI lokabhAgyatA ne lokapriyatA svayaMspaSTa che. narasiMhe gAyuM - mane janama dharyAnuM puNya lhAvo: darzanane..." For Private and Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org eka upekSita suvi zrI rAmakRSNa mahetA tA rAmakRSNe e bhAva-vicAranuM saralIkara karI gAyuMH 6 vAlA mArA sauMsAramAM eka sAra ke jeNe hira dIThaDA ph lekSa, ' -- paramAnadadAse geApIne mATe lakhyuM, gepI premakI dhvajA ' te rAmakRSNe gAyuM H-- sAhelI 2 . yaya geAkulagvAlanI prema-dhvA geA pAlanI, ' kavi rAmakRSNe enA samartha purogAmI te anugAmI kavienI asara alabatta, jhIle che paNa emanuM AMdhaLuM anukaraNa karate nathI. ene vANIvaibhava Agave che. bhAvabhagonI enI sUjha-samaja spaSTa ne nirALI che. paramAna dadAsanI kIrtana-praNAlImAM e urjyo che. madirAnA uma'ga-uchaLatA utsavAnA ene svAnubhava che. nijI kuladharma zivapUjAne paNa ISTa dharma. vaiSNava-paraMparAnA hovAne kAraNe eNe zaMkara ne kRSNabhaktanA samanvaya sAdhyo che. evA ja samanvaya eNe vallabha bhaTTanA mAtAjInA garabAnA samaya viniyoga dvArA kRSNabhaktinAM 56-kIrtana garabA lakhIne karyo che. dayArAmabhAI jevA tenA samartha anugAmI kavinI padAvalimAM cit rAmakRSNanI kAvyapadAvalInA paDadhA saMbhaLAya che e enI zaktinA ghotaka che. * naMdanA salUNA mArA, naMdanA 2 leAla : che; kudamAM re leAla~~~ te mane nAkhI UThatAM besatAM te jIvaNu sAMbhare kAne paDe ka bhaNakAraDe 2 koLiyo te kathI nA Utare 2 huM teA jhabakIne jovA nIsarI re oDhavAnAM aAra vIsarI OM pANIDAMne maze huM te| saMcaruM ph eka maLuM te khIju` bhare 2 naryuM je vAra lAge dhaNI re ane dayArAmabhAInI pelI nirvyAja suMdara sarala pati huM zuM jANuM je vAhAle mujamAM khe puktio : te vahu ne tarakheDu vagara khAlAvye vahAle kRSNanI jhaMkhanA vyakta karatI ra:makRSNanI A vANI te abhivyaktimAM anugAmI dayArAmabhAInuM darzana nathI thatuM ? ce beDaluM For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lAla : lAla-- leAla~~ leAla : lola; 310 pUrepUruM Ave, caDhAve sela : leAla : lAla. " : zuM dIThuM ? ' mAMnI Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raNajita paTe-"rAmanAma" sAthe rAmakRSNanI A paMktio sarakhA :- sAhelI re vacakatAM re vinaya kare, sAhelI re ! pItAMbara paTa pAthare. sAhelI re ! pADa caDAve ati ghaNo, sAhelI re rAsa ramavA to ." "UbhA rahe te kahu vAtaDI bihArIlAla " e dayArAmanI prakhyAta garabImAM rAmakRSNanI garabI : "hAgI zyAma, cAle te cAcara jaIe, sahAgI zyAma, sahIara saMge mahIe '-nA saMsakAra che ja. DhALanuM, saMgItanuM, bhAvanuM, vicAranuM, padAvalinuM AvuM to ghaNuM badhuM sAmya darzAvI zakAya ane chatAM ye rAmakRSNa e rAmakRSNa che ne dayArAma e dayArAma che. kavi je kaMI lakhe te badhuM ja sAruM hoI zake nahIM. ne jema morace moTe tema maryAdAo paNa jhAjhI. enI vizeSatAo ne maryAdAonA nidarzanarUpe aneka daSTAMta ApI zakAya tema che paNu rAmakRSNanI sakala zaktionA sArarUpa mane je kAvya lAgyuM che te te che enuM " bhAIbIja' nAmanuM pada. zrIkRSNa jevo samarthavira subhadrA jevI bhaginIne ghare padhAranAra che tyAranA subhadrAnA manebhAvane vyakta karatuM A pada vAMce - " Aja ne sonAnA UgyA sUra sehAgI sAjana Avaze eka huM te uMbara jouM re dUdha, dAmodara dAdo bheTaza e 1 mAre mAMDavaDe te maMgalakoTa, mADIne ja Avaze eka vire kaTi vahuataNe kaMtha, ke paMtha jouM Avate e ra huM te tribhuvana ghaMTa vajaDAvuM, mADIne ja Avaze eka mAre AMgaNule kulaze vADI, bhAbhInAM vRda cAlaze e 3 hu to pu5 verAvuM re paMthe, patuM pItara paga dhare eka mAro vIrojI che catura sujANa, cerAsI cauTAM cUkave e : vIra mAhAra vALe re vivekanAM vahANa, ke vaikuMThane saMdhavaI eka mAhArA vIrojI te vIrA makyevIra, ke dharama dhorIdhare e 5 vIra mAhAre pAMcamAMhe paradhAna bAMdhyAnA baMdha choDa eka vIra mAhAro taraNuM tAraNa che Teka; ke zaraNanuM birada vahe e. 6 vIra mAhAra suranarata zaNagAra, ke sevakajanane kalpataru eka vIra mAhAra vaiSNavataNe vizrAma, lyo, lyo AMbala. 7 vire mAre cAlate te cAMpalIyAne cheDa, kalA te nidhi kevaDo eka vIra mAhAre hasate jaNAve che heja, ke masamasate je magara e. 8 For Private and Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eka upekSita sukaSi-zrI rAmakRSNa mahetA vIra mAhAre tarasyAnuM Taca taLAva, ke sUkAne sUdhe vAvale e vire mAhAre na-bhAyAnuM mAya-sALa, ke bhUkhyAne bharamALavo e. 9 vIra mAhAre amRta aSADhAne meha, ke avasara AvI Utaryo e prabhu rAma-kRSNa rasarUpa ke jasa tehena veda kahe e ". 10 AvAM suMdara pada uparAMta kavie vrajabhASAmAM ne gAmaThI bhASAmAM paNa keTaluMka kAvyasarjana karyuM che. "gajendra-mokSa AkhyAna' nAme eka nAnakaDuM AkhyAna rahyuM che je premAnaMdanI AkhyAnapraNAline anusare che. sAta pada jevAM karavAmAM enI racanA thaI che. sUradAsa, mIrAM vagere kavioe gajendra-mokSa aMge pada paNa lakhyAM che'. 'gajendra-mekSa AkhyAna'nA bIjA kaDavAmAM kavie je vanavarNana karyuM che temAMnI keTalIka paMktio joIe. pADala parimala behe ke re, lehe AMbAnI oLa, kokila kalarava kuMje re, kIra kare kAla. pArijAtikanI re paMgatya, saMgatya navala re nata, mAlatI caMpaka phule re, jhule madhukara jUtha. mucakuMda mAruo ne megare, beheke maMda maMdAra jAI jaI ne re ketakI, kaNavIra ne kallAra". prakRti uparAMta, mAnavaprakRtinA nirUpaNanI phAvaTa paNa noMdhapAtra che. mAhathI grastavyasta gajarAjane nihALIne hastaNI vilApa kare che tyAranI temanI uktio ane gajarAjanuM samAzvAsana A AkhyAnanA pAMcamA kaDavAmAM nirUpAyuM che. hastinI kahe che - "chAhyAM paravaza dekhI pikane re, pAMmI mana paritApa, dhIraja mUkIne hastiNuM, sahu karavA lAgI vilApa. graha bhAguM re bhelA gharadhaNuM, koNa vize parivAra? mAhArA kuTama-DhAMkaNu-kaMthajI; tAhArI keNu caDhe ahIM vAhAMra ? ghara bhAMgyuM re gajarAjajI. kAMI na prInyU re kAMgyanI ame, kAce sAla sAtha, aho prAgavaDanAM paMkhIo, tU bAvA hatA nAtha. ghara bhAMgyu re gajarAjajI", sva 16 For Private and Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raNajita paTela-" anAmI " gajarAja sAMtvana ApatAM kahe che - saNaye sahu avatare re, gehalI ! zAMhAne roya ? e mAyA che jIvatA lagI re, pache muA male nahI kAya. karama- saMge thAe ekaThAM re, ane kameM haiye viyoga, pharI melApaka dehilo re, nadI-nAva-saMjoga. jama jala-kerA budabudA re, upaje zame aneka, juduM jagata, nA sthira rahe re, avinAzI hara eka mUkane AzA mAharI". rAje ane rAmakRSNa mahetA saMbaMdhe zodha-sabaMdhe lakhAvyA hovA chatAM paNa emanI kAvya-gaMgotronuM punitapAna thavuM joIe teTaluM thayuM nathI. For Private and Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuo nareza veda anya sAhityasvarUpathI laghunavalanuM svarUpa tenI eka vyAvartaka lAkSaNiktAne kAraNe judu paDI Ave che, e lAkSaNikatA che tenI dArzanikatA. laghunavala vizva ( universe ) ne nahIM, mANasa (man)ne, samAja (society)ne nahIM, paNa vyakti (person), para (other ) ne nahIM, sva (self )ne, tenA bAhya jIvana (outer life)ne nahIM, AMtara mane gata (inner psyche)ne AlekhatuM svarUpa che. emAM manuSyanA aMgata ane vyaktigata rUpanA prazno viSayavastuo (themes) tarIke sthAna pAme che. vadhAre spaSTatApUrvaka kahIe to laghunavala HQ Hot Hea (boing ), 2412de ( existence ) 24a osa4 ( purpose of life )a lagatA buniyAdI prazno (radical problems)ne viSayavastuo tarIke le che. manuSyanA rava ane AtmAne lagatA prazno hakIkate darzanazAstranA IlAkAnA che. laghunavala paNa AvA praznone laya karatAM viSayavastuo le che eTale ApaNe enI prakRti dArzanika che ema kahIe chIe. A svarUpanI duniyAbharanI uttama racanAo upara dRSTipAta karatAM khyAlamAM Ave che ke enuM mukhya viSayavastu che manuSyanA svarUpanI, AtmasaMjJAnI oLakhanuM. laghunavalanuM A sanAtana ane tethI temAM punarAvRtta thatuM viSayavastu che. kahevAne Azaya e che ke A viSayanAM ane tenI najIkanA viSayanAM dAM judAM pAsAMone laya karI laghunavalamAM viSayavastuo levAtAM rahe che. AvA viSayo che: AtmaabhijJAna, atmajAgRti, AmaprasthApanA, Atmasneha, AtmasamAna, AtmadayA, AtmavaMcanA, AtmaNA, AtmaviDaMbanA, AtmaghAta, anAtmIkaraNa vagere. laghunavala caritrapradhAna svarUpa che ane tenuM mukhya caritra samAjanirapekSa rahetuM hoya che. eTale ke samAjAbhimukha rahevAne badale AtmAbhimukha thatuM hoya che. vyakti, svabhAvanI bahirmukhatA keLavI bahArane samAjamAM pravRtta thAya to tenuM sAmAjika vyaktatva vikase, paraMtu aMtamurkhatA keLavI pitAnA manahadayamAM, pitAnI jAtamAM kendrita thAya tyAre tene anya koInI nahIM paNa khuda pitAnI je samasyAo hoya che tenI sanmukha thavAnuM bane che. mANasa jyAre jAtasamukha thaI nijI samasyAone moDhAmoDha thAya tyAre tene potAnA svane lagatI evI samasyA one sAmane karavAnuM Ave, je pUrepUrI dArzanika hoya svAdhyAya', pR. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990oNgasTa 1990, pR. 32-. DI-67 yunivarsiTI sTApha kolenI, vallabhavidyAnagara, 388120 For Private and Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nareza 4 gujarAtI kathAsarjako A svarUpanI vizeSatAo ane lAkSaNikatAone pUrI samajI zakyA nathI. eTale manuSyanI astitvaparaka ane prakRtigata kaTokaTI jevA dArzanika viSa tarapha jhAjhuM dhyAna ApyA vinA prema ane tenAM nAnAvidha rUponI manoraMjanalakSI sAmAnya laghunavala lekhatA rahyA che. tema chatAM evA paNa keTalAka sarjako che jemaNe laghunavalanI prakRtine anukULa thAya tevAM viSayavastuo laI tenuM rUpAyana sAdhavAnA prayatna karI joyA che. prastuta lekhamAM, AvAM dArzanika viSayavastuo gujarAtI laghunavalamAM keTalAM ane kevI rIte AvyAM che tenI vicAraNA karavAno Azaya che. gujarAtInI pahelI kalAtmaka laghunavala " sAcAM zamaNAM" AmavaMcanA ane AtmaghAtanuM viSayavastu laIne racAyelI che. pannAlAla paTela bhale suzikSita ane jIvananA dArzanika karanA jJAtA na hoya, emanI hayAukalate A viSayavastunI eka nitAMta suMdara racanA A laghunavalamAM ApI che. ene nAyaka mayura paiseTake bALabacce ane gharagRhasthI e badhI rIte sukhI che. Tapi hAravAnI khuzAlImAM e grAmavAsIone notare che. tyAM hasIkhuzI majAkamaskarImAM e loko tene bI e karavAnuM sucana karI bese che. moTiyAre enA kuLanI evI paraMpara zAkha pUre che. patnInI mAyAmAM mahAle ane enA hAlamAM bhIMjAyele mathura e vAta sAMkhavA te ThIka sAMbhaLavAya tyAM rokAto nathI. tyAre te e ujANumAMthI bhAge che paNa e vAta enA manamAMthI khasatI nathI. e lokothI dUra bhAgI zakAyuM paNa manathI dUra e kayAM bhAgI zake ? bIja' ai2' karI zake tevI Arthika sthiti, samAja ane mATiyArAnI sAnukULatA ane sahAya, patnInI suvAvaDa arthe ghare AvelI mArakaNA sauMdaryavALI ane sAsare duHkhI evI sALI maNinI nikaTanI hAjarI tenA manane ghUmarIe caDAve che. emAMthI manane ugAravAnA mithyA prayAso karI joke, eka upara bIja' evuM karavuM ke nahi enI bhAvadvidhAmAM aTavAte gUMcavAte mUMjhAte rUMdhAte, kAM to patnI pitAne AmAMthI pAchA vALe athavA maNi ene yogya lAge te nirNaya laI ugAre evuM Icchato. Akhare devane zaraNe jaI maNi joDe hAthajoDa vidhi karI lete mathura, tema chatAMya bhagavAna pAse duzmananeya AvAM zamaNuM sAcAM na paDe evI kAkaludI kare che. jenAthI bacavA ugaravA e ATaATaluM ma chatAM Akhare parAjita thaye tenAM kAraNe kayAM ? mAnava karatAM saMjogonI baLavattA ? saMskRti karatAM prakRtinI prabaLatA ? jAgRta mana para ajAgRta mananI sarasAI ? ke pachI bheLiye mathura jene samajI nathI zakato evI enI koI AMtarika nabaLAI? enA jIvanamAM ubhA thayelA sAnukULa saMjogo uparAMta enA patanamAM enA ajAgRta mAnasamAM uDe uDe paDelI bahustrIviSayaka ratibhAvanAne phALe eAcho nahi hoya. mathura eka nAnI amathI vAtamAM ATaATalo rIbA sijhAyo kema? tenuM kAraNa e che ke, enA mATe praznanI nItimattAne (moral problem) che. bhale e bhale bheLe bhAvuka gAmaDiye che, pitAnA manamAM macelA u5tanAM kharAM kAraNe e zikSita samajadAra mANasanI jema vicArI oLI zakate nathI, paNa e lokonI mAphaka caturAIpUrvaka daMbha-DALa Acarato nathI. AtmavaMcana kare che paNa e tenI abudhatAne kAraNe. pitAnI ja AMtarika kamajorIothI parAbhUta thatAM mathuranI jIvanakatAmAM kharekhara to AtmavaMcanAne parigrAme AvatA AtmaghAtanI vAta che. mathura For Private and Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuo mathura rahI zakato nathI. maNi sAthe hAthajaDa thatAM ja tenA svatva ( selfhood)nuM mRtyu thAya che. mathuranA sva upara thatA vasaMtavijayanI, tenA cetana mana para thatA avacetana mananA vijayanI A kathA, hakIkate death of selfnuM viSayavastu laIne racAyelI che. emAM mathuranA nItisaMdharSane nimitte karIne lekhake mAnavamananA agamya kAThAnI ane emAM UThatAM akaLa zamaNAMnI vAta, dArzanikatAne aNasAra suddhAM na Ave evI sahaja rIte karI lIdhI che. AtmasabhAnatAnuM viSayavastu laIne be laghunavala racAI che. baMne A viSayavastunI mAvajata AgavI rIte kare che. emAMnI pahelI bhagavatIkumAra zarmAnI " samayadvIpa'mAM sUrA jevA taddana nAnakaDA gAmaDAnA mahAdeva maMdiranA pUjArIno putra nIlakaMTha gAmaDuM cheDI muMbaI jevA mahAnagaramAM koI vijJApanasaMsthAmAM karI le che. AvI karI ane nagaranivAsane kAraNe tenA taruNa vayanA keTalAya purANA ane jarjarita khyAla, vizvAse, zraddhAomAMthI te bahAra Ave che. buddhivAda, bhautikavAda, vyaktivAdane raMga tene lAgato jAya che. brAhmaNa yuvatI sAthe te lavamereja karI le che. AvuM lagna purANu mAnasa dharAvatA kuTuMbIo sahI nahIM zake evuM mAnI keTalAMka varSa sudhI te vatanamAM e svajane pAse jato nathI, paraMtu pachI patnI sAthe gaye tyAre kuMTuMbIo dvArA patnI nIrAnI thatI upekSA, tenA snAna na karavAnA ane rajasvalA hovA ptAM raseDAmAM , vAnA AcAradoSathI kuTuMbamAM thatA khaLabhaLATa, A badhAM sAme tIvra pratikriyArUpe Avata nIrAne gRhatyAga ane patityAga e kathAnA viSayavastunI dArzanikatA mATe bhaya racI Ape che. upalaka najare chinna thatAM dAMpatyajIvanane kAraNe ekalatAmAM serAtA. vyatItAnuraNamAM rAcatA ane vivAda anubhavatA manuSyanI A kathA lAge. paraMtu e te sapATI uparanI vAta che. ene nimitta karI lekhaka ethI gahanagaMbhIra muddAne lakSa karavA mAge che. nIlakaMThanI samasyAnA mULamAM mUlyaviSayaka kaTokaTI che. te UgIne Ubho thayo che. gAmaDAmAM ane sthira thaye che mahAnagaramAM. beu jagyAe jIvanapaddhati ane jIvanamUlyo alaga alaga che. gAma ane mahAnagara baMne samayadvIpa jevAM che. beu jagyAe samaya jANe ke thIjI gayeluM che. gAmaDAmAM jaDatAne kAraNe sthagitatA che, mahAnagaramAM ativegane kAraNe anubhavAtI matihInatA che. patnI te mahAnagaranuM saMtAna hatI eTale ene mATe eTalI mULabhUta samasyA na hatI, jeTalI ubhaya sAthe anusaMdhita hevAne kAraNe nIlakaMThanI che. je dharatInI dhULamAMthI te UgIne Ubhe thaye che tenA mUlyasaMskAre tenA lehImAMthI jatA nathI ane jayAM kadaranimite e vasyA che e mahAnagare bahArathI ene dhaNe badale che. chatAM nagarasaMskRtinA Adhunika mUlyasaMskAre pUrNa paNe e apanAvI zakatA nathI. jenA mUyasaMskArone na te purA choDI zakatA ke na to vaLagI rahI zakatA, navA mulyasaMskArane pUrA apanAvI na zakatA trizaMku jevI paristhitimAM mUkAyelA mANasanA iMdhIbhAvanI A vAta che. tenA vaDe hakIkate lekhake tene Atma pratye sabhAna thavA umukha karyo che. te koNa che ? kayAM Ubhe che ? zA mATe raheMsAI rahaye che? e prazno vize vicArI AtmasabhAnatA sudhI nAyakane pahoMcADe che. be aMtimo vacce phasAtA rasAtA viSAdane Are AvI UbhA rahevAne anubhava tenA nAyakane saMpaDAvIne lekhake kharekhara to tene tenI nijanI sabhAnatA tarapha abhimukha karyo che. tethI, dvidhAnA dIpa para UbhelA saMkrAntikALanA A saMtAnanI kathA tatvata : AtmasabhAnatAnI kathA banI rahe che. For Private and Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nareza veda sureza joSInI " maraNottara"mAM, Ama te, vyaktigata ane sAMskRtika bhUmikAe jIvananA pa paDAmAM ucharatA ane pilAtA maraNanI kathA che. kathAnAyaka mitra sudhIrane dhare pahoMce che tyAre tyAM haja koI mitre AvyA nathI. tethI te ekale paDe che. pachI badhAM Ave che, chatAM te temanI sAthe bhaLI zakatA nathI. e badhAM tyAM Ama te sAthe che, chatAM premathI, bhASAthI saMbaMdhathI saMdhAI zakatAM nathI tethI, teo paNa ekalA che. thoDI gapasapa, thoDI ThaThAmazkarI, thoDA kasa, thoDI cusakIe, thoDA nAcagAna-ema ' jIvavAnA prayatna " thAya che. paNa emane upara jANe koI ochA paDI gayA che. e badhA vaDe paNa koI " jIvana', koI saMbaMdhavizva racAtuM nathI. emanAM jIvavAnAM havAtiyAmAM kathAnAyakane maraNa vilasatuM lAge che. kathAnAyaka e leko sAthe bhaLI nathI zakate enuM eka kAraNa e che. bIjuM kAraNa mRNAlanI anupasthiti che. mRNAlane prema kadAca tene jIvanamAM damUla karI zakayo hota paNa have tenI smaraNazeSa upasthiti tene jIvanamAMthI UkheDI nAkhe che. A UkhaDele, ekale paDele, vicAra, vimAsa kathAnAyaka huM pitAnI aMdara, pitAnI AjabAja sarvatra ucharatA maraNuthI sabhAna thatuM jAya che. mAnava, tene prema, tenI bhASA, tenA saMbaMdhe, tene samAja, tenI saMskRti badhuM kSayagrasta (decadence)thatuM jAya che, yuga marate jAya che. enI pitAnI ati saMvedanazIla (hyper sensitive) prakRti ane sannadha saMviti ( hightened consciousness) ne kAraNe ahesAsa karatA kathAnAyaka tatvata : pitAnA svatva vize eka adhikRta (authentic) anubhava pAme che. mRtyunA zArIrika anubhava pUrve maraNanI anubhUti AtmasAta thatAM te eka pratIti pAme che. kALabaLe thatAM yugamRtyunI ane smaraNazeSa prema vaDe nijanA mRtyunI anubhUti AtmasAta thatAM te je pratIti pAme che te tenA nAstimUlaka astanI che. tyAM sudhI pahoMcatA pahelAM te eka bhAre tanAvapUrNa mAnasika prakriyAmAMthI pasAra thAya che ane nijarUpanI sabhAnatA pAme che. tethI A nAnuM viSayavastu paNa AtmasabhAnatA jevI dArzanika koTinuM che. lAbhazaMkaranI " koNa' ane cinu modInI "bhAva abhAva e be laghunavalomAM viSayavastu AmaabhijJAnanuM che. "koNa? 'mAM samAja sAthe vyaktinA kapAtA saMbaMdhanI vAta raja thaI che. enA nAyaka vinAyakane patnI che, mitro che, dhara che, e nokarI kare che chatAM e badhAMthI te alaga che, ekalo che. eka nAnI amathI Thesa vAgatAM Ama thayuM che. patnIne koI yuvAna sAthe skUTara para jatI joI, enA para vahemAI, rUDhigata jIvana ane saMsArika jaLajaththAo, mAnavasaMbaMdha vize te vicAra karate thaI jAya che. skUTara para patnI nahi paraMtu tenI sAthe AkatisAmya dharAvatI tenI bahena, patnInI sADI paherIne beThI hatI evo khulAso maLatAM tenuM zramanirasana te thAya che. paNa IcchAo, kAmanAo, harSazekAdinAM ghUmarAtAM jIvanavaheNomAM have avazyapaNe dhasaDAvuM nathI, sabhAna thaI badhuM jANavuM anubhavavuM che evo nirNaya karI e dizAmAM te nakkara pagalAM bharavA mAMDe che. nokarI, zahera, saMbaMdhe, vyaktigata jarUriyAte-badhAne choDatA jAya che. ema karatAM keTalIka mUMjhavaNe ane keTalAMka maMthane anubhavavAM paDe che. paraMtu saccAI ane pramANiktAthI e pitAne uddeza bara lAvavA mathI rahe che. badhAM jaLAjasthAo ane sukhadakhAdi saMtApathI upharA javAnI dizAmAM amesara thaI e potAnI jAtane oLakhavA For Private and Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuo (know thyself)nI sAdhanA kare che. eka nAnI amathI ThesathI AvI gaMbhIra sAdhanA pratye vaLatA mANasanI A kathA, emAM nirUpita samasyA dArzanika hovA chatAM, prabhAvaka ane kaLAtmaka banatI nathI, balake ati saraLa (naive) lAge che, enAM be kAraNe cheH eka te, lekhakanuM vastuvibhAvane kAcuM che. mANasa ATalI gaMbhIra sAdhanAne mArge vaLe e mATe enA ahaMne, svane joradAra dhakko pahoMcADe tevI nakkara ane saMgIna kAraNavALI dhaTanA hevI joIe, ahIM ema nathI. bIja nAyakanA mana-hRdayane mUMjha, ribAve, vidAre evI koI saMgharSamUlaka kaTokaTInuM Alekhana thayuM nathI. A kathAne nAyaka madhura jevI nItiviSayaka, nIlakaMTha jevI mUlyaviSayaka, huM ' jevI cetanAviSayaka koI kaTokaTI anubhavato nathI. sabhAnatAsiddhine prayoga mAMDatA tene nAyaka vinA virodha e prayogamAM AgaLa dhape, pAra Utare, temAM tene koI jAtanA avarodha naDe nahIM, koI enA nirNaya ane vartanane paDakAre narTI, enA prayogamAM badhuM sahelAIthI pAra Utare e svAbhAvika lAgatuM nathI. e nekarI, zahera, saMbaMdhe vagere te cheDI zake paNa kAmavRtti ya eTalI sahelAIthI cheDI zake e gaLe utare tevuM nathI. ATaATalI bAbatono tyAga karatAM ene jAta sAthe, vRttio sAme khAsa jhavuM paDatuM nathI ! bahAranAM koI paribaLe to ThIka, tenuM mana paNa tene virodha karatuM nathI, sAnukuLa thaI rahe che ! mananAM paraspara virodhI vala, temanAM baLAbaLa, udhAmA-kazu lekhake asarakAraka rUpamAM darzAvyuM nathI, e A racanAnI khAmI che. Atma-abhijJAna jevA viSayavastune hAtha dharI temAMthI laghunavala sarjAtAM vastuvibhAvana ane AlekhananI AvI kacAzane kAraNe A racanAmAM lekhaka vaDe eka sakSama viSayavastu veDaphAI gayuM che. cinu modInI "bhAva abhAva ' laghunavalane nAyaka gautama vyAsa paNa AmaabhijJAna pAmavAnI mathAmaNamAM che. gautamane satata ema lAgyA kare che ke pite svanirmita nahIM paraMtu pUrvaniNita jIvana jIvI rahyo che. te A jAtanA jIvana vize eNe pote nirNaya lIdho nathI te anya koNe lIdhe che, enI te sabhAnatA sAthe zodha karavA mAMge che. A vAtanI sabhAnatA AvI tethI te havA (to be)mAMthI kazuMka thavAnI (becoming)nI pravRttimAM AgaLa vadhavA mAge che. tyAre tene dhaNuM ya mizyA jaNAvA lAge che. e A aMge khUba vicAre che. pitAne havaDa vAva game che, emAM racAtAM kuMDALAM game che, viveka vaNajArAnI vAta game che-enuM zuM kAraNa? amuka bAbate pratye bhAva ane amuka paratve abhAva kema thAya che? vicAra karatAM tene ema lAge che ke A badhI bAbate pUrvajanAbaddha che. paNa ene prazna e satAve che ke A pUrvajanA karanAra che koNa? pitAnA AtmAmAM UMDe sudhI UtarI e A praznanA uttare kheLavA cAhe che. je pite AgalA janmanAM karmabaMdhanathI baMdhAyela hoya ane A jIvanamAM badhuM enA paripAka/pariNAmarUpe banavAnuM hoya te A badhI jhaMjhaTa zAnI ? nirmama thaI AtmapRthakkaraNa karatAM gautamane, pote saunI jema sahajarUpe jIvana jIvI zakavAne badale jIvanavartuLamAMthI zA kAraNe phekAI gayo che tenuM karuNa bhAna lAdhe che. mANasanA bhAva ane abhAva vizenI eka saMkalanAne eka caritranI catasika bhUmikAe mUkIne temAMthI kathA sarjavAne lekhake prayatna karyo che. paraMtu e saphaLa thaI zaka nathI. kemake e anubhava jeTalo amUrta ane bhAvavAcaka bhUmikAe rahe che teTalo mukta ane saMvedya bhUmikAmAM AvatuM nathI. mANUsanI have ane have notnI For Private and Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 326 nareza veda lAgaNIne kathAnI dArzanika ane chatAM kaLAtmaka bhUmikAe ujAgara karI zake tevuM sarjanakarma thaI zakayuM nathI. mANasanA jIvitavyane sparzatI Aya dArzanika samasyAne kSamatApUrNa kendradhaTanAmAM saMkorI, tene yogya objective corelativesnI sahAyathI tene upacaya sAdhI rasakIya rUpamAM sAkAra karavAnuM ahIM banI zakayuM nathI. eTale A racanAmAMya AgalI racanAnI jema AtmaabhijJAnanuM viSayavastu veDaphAI gayuM che. ' be laghunavalomAM AtmasAkSAtkAranuM viSayavastu alaga alaga DhaMgathI khapamAM levAyuM che. mANasa samAja vacce ane svajane sAthe hoya che tyAre anekanI sAthe haLIbhaLI zake che paNa pitAne khudane kadAca maLI zakatuM nathI. pitAnI jAtane maLavAnuM te kadAca tyAre zakya bane che jyAre mANasa svajana-samAjathI dUra sAva ekAMta sthaLe jAya, ekAkI bane. mANasa potAnI najara samAjathI jAta tarapha vALe, svasammukha thAya tyAre zuM thAya? mohabhaMga pAme ? nirdhAnta thAya ? jIvananA koI artha ke satyane pAme ? - A eka evI dArzanika ane manovaijJAnika samasyA che ke temAM koIpaNa niSThAvAna sarjakane rasa paDe. temAMya jyAre e vyakti puruSa nahIM paNa strI hoya tyAre e samasyAnI jaTilatA ane rasapradatA ora vadhI jAya che. vIneza aMtANIne A samasyAmAM rasa paDayo che. 'sUrajanI pAra dariye' e racanAmAM A samasyAne tAgI jovAno ane kaLAnI bhUmikAe mUrta karavAne emaNe prayatna karyo che. ekadhArA ruTina jIvanathI kaMTALIne kozAe anukuLatA jotAM ja haTha karIne pati sAthe govAnA pravAse gaI. paNa pitAnI phekaTarImAM cAlato lebaraproblema ugra banatAM patine bIje ja divase kezAne paja mAM ekalI mUkIne tarata muMbaI pAchA javuM paDyuM. pati pAse jIda karIne paMdara varSe e pharavA nIkaLI tyAre tenA manamAM kharekhara to hanImUna mANavAne bhAva hato, paraMtu Akasmika saMjogoe tene ekalI pADI dIdhI. e hatI risTa paNa pati pAchA Ave tyAM sudhI pratIkSAne zAM 5 jIvavAnuM hatuM. bahAra pravAsa thaI zakatuM nathI e sthitimAM eno enA manamAM pravAsa cAlata thAya che. e aMtarmukha thAya che. AtmanirIkSaNa ane pRthakkaraNa kare che. potAnI sthiti, saMvedanA, bhASA-badhAMne cakAsatI rahe che. AMtaradamAM sapaDAya che. e AkhI prakriyAthI ane pitAnI avasthAthI kaMTALI thAke che tyAM kacchanA pradezamAM pRthvInA peTALamAMthI tela zodhavAnuM kAma karatA enjinIyara naMdanA paricayamAM Ave che. naMda jevA jIvaMta puruSanA paricayamAM AvyA pachI enuM mana naMda sAthe patinI tulanA karI bese che. naMda ajANatAM ja enA aMtaramAM zArakAma karI bese che. e khuda oLakhI nahotI zakatI e ene traNa e kAraNe khulo thaI jAya che. muMbaI ane pathujI vaccenuM aMtara agAu eNe pitAnA palaMga para paNa anubhaveluM che. traNa dUjhavA lAge che. ene khotaratAM pArAvAra vedanA thatI hovA chatAM ene khotaravAnuM e cAlu rAkhe che. tyAre ene samajAya che ke A paMdara varSo daramyAna pati ane parivAra pratyenI javAbadArIo nibhAvavAmAM. gharagRhasthI calAvavAmAM potAnI IcchAo, lAgaNIo, AnaMda, saMvedanAo tene homI devAM paDayAM hatAM. enuM sabhara svatva lopAyuM hatuM. samAja jene strI mATe sukha saubhAgyanI bAbata gaNe evuM badhuM enI pAse hatuM. paisAdAra pati, suMdara putrI, dharasagavaDa badhuM ja, paNa bahArathI sukhI jaNAtA parivAramAM enuM sthAna, kuTuMbIo garvathI vAta karI zake evI phaleTa, pharnicara, For Private and Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanAM viSayavastue raha phrIja, TI. vI. jevI vastue, sAthe hatuM ! patinA dharamAM pote sukhI ane saMtuSTa nathI ? e prazna ene khaLabhaLAvI mUke che. Ama te pati dvArA ene zarIra, dhanavaibhava, IjjatamAkharU vagerenuM ghaNuMya sukha maLyuM hatuM. paNu kazAkane abhAva rahI gayeA hateA. peAtAne zuM joItuM hetuM, zuM na maLyuM, kayAre na maLyu, koNe na ApyuM e vize bhAre mAnasika yAtanA veThIne paNuM, lagna pachI padara varSe lagnajIvananuM satya zeAdhavA e mathe che. bhAre maneAma thana pachI tene e satya samajAya che. paMdara varSanA lAMbA sahavAsa daramyAna patie ene kevaLa bahArathI ja joI hatI. e enI AjubAju jIvyA paNa enA aMtaramAM na pravezyA. lagna nAmanI gAMThathI badhAyAM hatAM baMne paNa sahe anubhavathI sa MkheAdhAyAM nahatAM. dAmpatyajIvananI kharI sAkatA sahu-vAsamAM nahIM saha-anubhavamAM, sAhacaryoMmAM che. pati e cUkI gayA. pati pAsethI paMdara varSAmAM je na 5mAryuM e sAhacarya ajanabI naMda sAthenA cAra divasanA saMgAthamAM te pAmI ! 5dara vaSa~nA enA lagnajIvananuM saravaiyuM hatuM akaLAtA khAlIpe ! dariyAnA dezamAM AvI kozA raNunI dAhakatAneA anubhava pAme che. pati pAse haTha karI mAgelA govAnA pravAsa, patinI gerahAjarImAM ekalA rahevAnA AyAsa, ane ajANyA pravAsI puruSane mitra banAvI sahAnubhava prApta karavAne ene prayAsa-dekhItI rIte kozAnuM A nAnakaDuM sAhasa hatuM paNa e tene dhaNuM mAMghuM paDayuM ! anyanI nahIM, svanI sanmukha thavAnuM sAhasa ghaNuM mAM heAya che. kozAnI kathA AvA mAMdhA sAhasanI kathA che. eka nArInA lagnajIvananI vAtane nimitta karatI A kathA, vAstavamAM, mainlestation and realization of selfnI kathA che. AvA dAzanika viSayavastune kaLAtmakarUpe sAkAra karatI A racanA gujarAtInI eka atyaMta AsvAdya racanA che. ' . paNa IlA Araba mahetAnI ' dariyAnA mAdhyusa ' A viSayavastune judI rIte kaLArUpa Ape che. koI zIpIMga kaMpanImAM reDIo Aphisara tarIke kAma karatA riyAnA mAdhyusa devAMga, kIDanI niSphaLa javAne kAraNe dariyAmAM vahetI jiMdagIne badale haeNspiTalanA bichAne sthagita hAlatamAM paDavo che, DaoNkTare kIDanI TrAnsaplAnTane mUkelA vicAra patnI cArumAM AzA jagave che. phrIDanI game tenI na cAle, blaDa grupa ane TisyU meca thavA joIe. ane e te nikaTanAM svajA sAthe ja thAya. kuTakhIo hovA vizenA devAMganA vAraMvAranA nanA pachI pazu cAru devAMganA kuTuMbIonI kheAja karyA karI, tenA bhAI hemAMganI bhALa meLavI tene kIDanIdAna ApavA vinave che. hemAMga kIDanI ApavA Ave che paNa devAMga enuM dAna svIkAravA taiyAra nathI. kema karIne e svIkAre ? A e ja hemAMga, je vAte vAte mA pAse vahAle thaI potAne aLakhAmaNA karanArA, potAne maLelA eDamizanane patra chupAvanArA, amISA uparanA premapratro tenA pitAne peASTa karI dai potAne badanAma karanArA, amISA sAthe ' pApa ' AcaryA pachI peAtAne halako pADI, udAratAnuM nATaka karI amISAne patnI tarIke apanAvanArA mAsa. devAMganI mukhya samasyA ja e che ke jeNe haMmezAM peAtAnI sAthe dveSabhAva ane verabhAva dAkhavyo hAya, spardhA ane ge.karyA hAya, e kAraNe pote jene hamezAM tiraskAryA hoya e mAsanA eka aMgane zA mATe apanAvavuM ? tenI kIDanI svIkArI tene upakAra zA mATe mAthe caDAvavA vadhAre AdhAtajanaka vAta to e hatI ke kIDanIdAna ApatI vakhateya hemAMga sAdAbAjI karavA svA 17 For Private and Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 328 nareza veda mAgato hato. amISA sAthe " pApAcaraNa" tenA pati hemAMge nahi paNa pote AcareluM evo devAge amISA pAse jaThe ekarAra karavo ane tenA badalAmAM te kIDanIdAna karI devAMgane jIvanadAna Ape ! devAMga sAme mukhya samasyA zuM karavuM tenI che. paNa e to dariyAne mANasa. vahANa DUbatuM hoya tyAre anya saune bacAvavA je pitAnA jIvanane vicAra suddhAM na kare e mANasa. Tisyu meca thatA na hovAthI oparezana saphaLa nIvaDavAnI AzA nathI ane pitAnuM mRtyu nizcita che evuM jANe che tyAre bhAI sAthe have verajheranI lAgaNI kevI ? pitAnA ekAda juThA ekarArathI bhAInI DubatI dAmpatyanaukA bacI jatI hoya te bhale kIDanIdAna na svIkAravuM paNa ekarAra karavA emAM zuM khoTuM ? UMDA manomaMthana pachI bhAInI ane pitAnI, 5ranI ane svanI pUrI bhALa maLatAM devAMga jUThe ekarAra kare che chatAM kIDanIdAnane asvIkAra kare che. e avIkAra dhikkAraprerita nahIM paNa samajaNapUrvakano che. manovikRtithI pIDAtA bhAI pratye tiraskAra ane aNagamAnI, tathA potAne mATe ahaM ane amarSanI je graMthio baMdhAI hatI te mRtyunukha thatAM ogaLe che. pote kayAreya hemAMga banI zake nahIM, te mRtyu samaye enA jevo kevI rIte thaI ke potAnI dardabharI lAcArInA samaye paNa sodAbAjI karavA irachatA hemAMgane udAratAthI kSamA ApI e pitAna devAMgANuM jALavI rAkhe che. be bhAIo vaccenA saMgharSanI kathAne nimitta karI lekhikAe amarSa, asUyA, ahaMkAra, ugratA ane kSamAnA vividha bhAvomAMthI pasAra thaI AtmasAkSAtkAra pAmatA mANasanI vAta kahI che. mRtyunI saMnidhimAM vyaktilakSI bhAva-abhAvanI maMthione cheda thatA sAcA svarUpamAM pitAne oLakhI zakatA mANasanI vAta dArzanika ane manovaijJAnika dharAtala para ahIM kaLAtmaka rUpe mUkAI che. dhIrabena paTelanI "AMdhaLI galI ' mAM AtmajAgRtti ( self-awakening )nuM viSayavastu levAyuM che. mAtAnA avasAna bAda pitAne khyAla karIne pitAe pharI lagna karyuM nahIM e samajatI kuMdane pote paNa pistAlIza varSanI thaI toya lagna karyuM nahIM. pitAnA avasAna bAda ekalI paDI jatAM potAnA makAna " kuMdanavilA mAM parezanI praNayadAstAna sAMbhaLI ene rahevA ane patnIne belAvI dhara mAMDavA gharane gheDa bhAga bhADe Ape che. pareza pAsethI sAMbhaLelI praNayakathAne uttarArdha tenI patnI zubhAMgI pAsethI sAMbhaLatAM kuMdana mAtra e lokonA jIvanamAM ja rasa letI thatI nathI, pitAnA jIvana vize paNa sabhAna thAya che. varSothI paheravA zarU karelAM sAdAM sapheda vastro cheDI raMgIna vastro paheratI thAya che. sauMdarya prasAdhane kharIdI zarIrane opa ApatI thAya che. rAMdhaNakaLA zIkhavA lAge che. jIvanamAM, pravRttimAM rasa letI thAya che. varSonA viga pachI milananuM mahAsukha pAmelAM pareza-zubhAMgInA premapUrNa prasanna maMgala dAmpatya jIvanane joI ne varSothI haThAta mananA nitAMta UMDAntaLiye dharabI dIdhelI praNaya pariNayanI kAmanA saLavaLI UThe che. lajajA cheDI, lagna karavAnI jAgI UThelI IcchA vize sAme cAlIne, e zubhAMgIne vAta kare, egya pAtra zodhI ApavA parezAnI sahAya meLavI ApavA vinaMtI kare, AvuM koI pAtra yAtrA pravAsamAM maLI Ave ema dhArI emAM joDAvA nAma noMdhAve, pareza dvArA kheLI kaDhAyela mi. pArekha sAthe A IrAde mulAkAta paNa je--ema uttarottara AgaLa vadhatI rahe che. paNa phanaDana jensa nAmanI koI mahilA dvArA tenI maraNottara milakata maLatAM ane For Private and Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanAM viSayavastu e mahilA sAthe potAnA pitAne saMbaMdha hatA e vAta kuTuMbanA vaDIlarUpa vakIla dvArA jANutAM lagnanI dizAmAM AgaLa dhapavA mAMDelAM kadama e theAbhAvI de che. eTaluM ja nahIM, jene kAraNe praNaya-pariNayanI A atRpta icchA uddipta thaI baLavAna banI e pareza-zubhAMgI sAthe have eka gharamAM rahI nahIM zakAya evA niNaeNya laI, enI ANu emane karI dai, mananI AMdhaLI galImAM ekalA jIvatara kheDI nAkhavAne zApa e sAme cAlIne vaherI le che. tenuM kAraNa pitAnI gupta vAta tene jANavA maLatAM AdhAta lAgyA haiAya evuM prathama najare lAge, paraMtu e sAcuM nathI. tenuM kharuM kAraNu tA e AdhAtajanaka samAcArathI tenuM bhramanirasana thatAM te.AtmajAgRti pAme che te che. lagna karIne tenI IcchA te pareza--zubhAMgo jevuM praNayajIvana pAmavAnI hatI, pa pistAlIzanI pAkaTa uMmare kadAca evA puruSa ane evuM praNayajIvana na maLe enuM kharuM bhAna ane thAya che. ane vaLI jenA sAthe varSo sudhI rahI e pitAne e pUrI eLakhI na zakI tA mi, pArekha jevA koi ajANyA puruSane keTalA oLakhI zakaze, enI sAthe kevA dharasaMsAra nabhAvI zakaze, peAte dAmpatyajIvanamAM keTalu` samAyeAjana sAdhI zakaze enA kharA khyAla AvatAM kadAca e A pagaluM bhare che. ane eTale ja pareza-zubhAMgI jevAM premasabhara prasanna dhanya dAmpatyajIvananA raMgIna paNa havAI taragane paDatA mUkI peAtAnI DhaLatI umara, mlAna yauvana ane sthagitakuMThita, jIvanamaneAdazAnI vAstavikatAne e svIkAra kare che. paristhiti ane bhAgyA vipaya tathA sAcI vastune mADethI thatA sAkSAtkAra e e hetukhIjanA saMyojanathI leAkhakAe eka nArInI AtmajAgRtinI vAta A laghunavalamAM rajU karI che. maneAvaijJAnika AdhAravALI eka dAnaka samasyAnuM rUpAyana sAdhavAnuM hovA chatAM lekhikA kRtimAM samayanuM manemaya parimANu UpasAvavAmAM ane kuMdananA maneAgatane tenA AMtaradvaMda vaDe pragaTa karavAmAM asaphaLa rahayAM che. tethI kRtinI apIla vedhaka banatI nathI. For Private and Personal Use Only 42 caMdrakAnta bakSInI 'perelisisa ' ane raghuvIra caudharInI ' teDAgara ' e be laghunavalamAM AtmakheAdhanuM viSayavastu khapamAM levAyuM che. 8 perelisisa ' eka savedanakathA che ane tenA vaNya viSaya che vedanA... jIvananI gati dhaNI akuLa che. kAI mANusanA jIvanamAM kayAreka sAva akAraNu ane aNudhArI karuNatA AvI paDe che, tenA jIvanamAMthI svajana, sukha, jIvanahetu badhuM jhUMTavAI jAya che, tyAre e mANusane rikatatA ane zUnyatA bhAre akaLAve che. jIvavuM akAruM lAge che. paNu ene jIvavuM paDe che, kreine kAI rIte jIvI nAkhavuM paDe che. patnI putrInA akALa ane AdhAtajanaka maraNuthI bhAMgI gayelA ane vIgata jIvananAM kaDavAMmIThAM saMsmaraNAthI gherAyelA eka budhdhijIvI mANusatA jIvI javAnA puruSArtha ' perelisisa' mAM nirupAye che. e mAsa che prophesara arAma zAha. dAruNu vedanAne haiyAmAM UMDe dharakhIne e hilasTezana para Ave che. Avyo che vigata jIvananI yAde bhUlavA. eTale e nizcaya kare cheH raDavuM nathI, khATuM juThuM' paNa hasavuM che, jIvavuM che. paNu smaraNurazeSa thai gayeluM jIvana emAM ene saphaLa thavA detu nathI. AvyA hatA tanamananI ta MdurastI mATe ene badale ' perelisisa ' nA bhAga banI bese che. enuM a* zarIra ane AkhuM mana lakavAgrasta thaI jAya che. apa`ganI jema aDadhuM hasatAM aDadhuM raDatAM, eka aDadhI jiMdagI jIvatAM ke maratAM TakI rahevAne tarIkeA ane khATA jaNuAya che. AvuM jIvana ene e Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnyatararUpanuM lAge che. daze dizAo biDAI gaI hoya, ane vartamAna thIjI gaye hoya ema tene ge che. e saMjogAmAM e sAravAra karatAM ThekaTarane "masI kIlIMga ' nI bhAvanAthI mArI nAkhavA vinave che. ene lAge che ke enI perelAIjhaDa thayelI jiMdagIne have koI pharI jIvatI nahIM karI zake. paraMtu enA thIjI gayelA vartamAnane, eka saMjogarUpe enA jIvanamAM pravezelI, enA jevI ja duHkhI meTana AzikA dIpa halAvI, e gALe che. enA niSkriya thayelA tanamanane sneha, hUMpha samasaMvedana ane sAravAra dvArA pharI cetanavaMta karI jIvanarasa leta kare che. jenI sAthe pAchaluM lagnajIvana sukhI na hatuM e patnIe ane jene putravat nehathI ucherI hatI e putrIe enI gaMbhIra prakRti ane du:khamAM avizvAsa karIne duHkha ane paritApa pahocADyAM hatAM. paNa eka marelA mazInIsTanI vidhavA, je khuda ogaNacAlIsame varSe jIvavuM rokIne UbhI hatI ane AjAra dardIonI sAravAra karI pitAnI ekalatAne vidAratI hatI e meTrane AzikAe pUrI samajadArI ane niSThA dAkhavI tene pharI beThA karyo tethI tene eka vastunuM bhAna thAya che, " jIvavuM paDaze, jIvavuM paDaze, jIvI nAkhavuM paDaze. mANasa ne jIvavAne pravega karI zakatuM nathI." tethI pitAnA apaMga ane astavyasta thayelA astitvane pharI ekvAra normala banAvavA prayatna e karI le che. ghaTanAonA ghAne khotaratAM khetaratAM apaMganuM nAnyatara jIvana ene jIvI nAkhavuM paDaze ema e mAnato hato paNa AzikAnuM daSTAMta ene AtmabhAna karAvI egaNapacAsame varSe, enI bhUtAvaLa jevI bhUtakALanI smaraNaSTimAMthI bahAra kADhI, navuM jIvana jIvavA kaTibaddha kare che. jo ke, arAmane Atmabodha eTaluM dhyAna nathI kheMcato jeTaluM dhyAna enI jIvanadanA kheMce che. enuM kAraNa e che ke arAmanA jIvanane artha enI jIvanaghaTanAo vaDe UpasAvavAne emAM jeTalo prayAsa karavAmAM AvyuM che teTale tenA mane gata ane AMtaralekanuM Akalana karI e ubhAravAnuM banI zakyuM nathI, e A suMdara viSayavastunI paNa enAthI pUrA prasanna na karI zakatI racanAnI UNapa che, ' raghuvIra caudharInI "teDAgara' laghunavalanA viSayavastunuM vibhAvana * perelisisa' sAthe dIka ThIka sAmya dharAve che. azoka, perelisisa'nA prophesara arAma zAhanI mAphaka patnI ane putrInA akALa maraNanI ghaTanAothI ghA khAI gayelA mANasa che. paNa ArAma karatAM e judI e rIte che ke, rUpA sAthenAM lagna pahelAM ane tenI sAthenA sukhI lagnajIvana daramyAna paNuM jIvana pratye nirveda ane viratine bhAva anubhavate rahe che. A manebhAvane kAraNe patnI rUpAM ane bALako malaya ane smRti sAthe pUru sAhacarya anubhavI zakato nathI. paraMtu tenI A manodazA para pahelo ghA paDe che patnInA mRtyuthI, ane ethIya ghera kuThArAghAta thAya che putrInA mRtyuthI. haja te pArivArika jIvana pratye pUro ubhukha paNa thayo na hato tyAM mAthe AvI paDelI Apatti ane malayanA ucheranI javAbadArIthI e gherAI jAya che. mA ane bahenanA hetu mATe bALaka malayane jharA e bhUlAvI zakato nathI ane ene enI dayanIya lAcAra madazAmAMthI bahAra ANI zakato nathI. putra malaya mATe e kazuM kare e pahelAM ene naDatA akasmAta ene pUrNapaNe khaLabhaLAvI nAkhe che. patnInA mRtyu mATe ane parivAranI durdazA mATe potAnI beparavAI ja kAraNurUpa hovAnuM manamAM ThagatI e aparAdha anubhavI jIvanamAMthI rasa lete aTakI jAya che. enI nimamatAne vidArI ene jIvanamAM rasa letI karavAnA enI sALI sUraja, AzikA dIpa 'mAphaka For Private and Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAM gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuo prayatna kare che, paNa te asaphaLa rahe che. Akhare e kAma samaya karI Ape che. pitAne jIvavAne koI adhikAra nathI, potAnI e mATe pAtratA nathI evI gAMTha vALIne besI gayelA azokane Akhare samayadevatA ja samajAvI zake cheH "na jIvavuM e enA hAthanI vAta nathI. hovuM jIvavuM e svArtha nathI, e ApaNI niyati che. '' mANasa ne jIvavAno prayoga karI zakato nathI e vAta "perelisisa'nA arAmanI mAphaka "teDAgara 'nA azAkane paNa moDI moDI samajAya che. tethI, A laghunavalanuM viSayavastu paNuM AtmabodhanuM che. alabatta, nAyakane A Atmabodha karAvavA mATenI jarUrI kAraNa vyavasthA lekhaka karI zakayA nathI. perelisisa'mAM e kAma AzikA karI zakI hatI, A racanAmAM to sUraja e karavAmAM asaphaLa rahe che. malayanI nirAdhArIne kAraNe paNa e thaI zakayuM nathI. "dukhanuM osaDa dahADA" e nyAye azokanuM duHkha haLavuM thAya e samajAya paNa samaye kaI rIte enuM bhramanirasana karI ene AtmabhAna karAvyuM e lekhaka pratItikarUpe darzAvI zakayA nathI. gujarAtI sarjakone anAtmIkaraNanuM viSayavastu paNa pasaMda paDayuM hoya evuM enA paranI traNa kathAo jotAM lAge che. emAMnI eka che dilIpa rANapurAnI "sUkI dharatI, sUkA heTha." temAM paristhiti ane saMjogonI bhIMsamAM eka AzAspada yuvAnanA thatA Atmavilopana (self effacement)nI kathA che. paMcALanA napANiyA pradezamAM mAtra 237 mANasonI vasta dharAvatA zekhodaDa gAmamAM sevA ane uddhAranAM aneka uraaramAne laI zikSakanI nokarI karavA AvatA bhAvanAzALI yuvAna jayaMtIlAla ThAkaranAM, aneka dUSaNe ane vikRtiothI khadabadatA prAmasamAjamAM koI vAne sAkAra thatAM nathI. ethI UlaTuM enA AzAaramAna ImAnadharamane vaMsa thAya che. tyAMthI badalI karAvavAnA enA prayatna lAMciyA vahIvaTItaMtramAM kAragata nIvaDatA nathI. grAmasamAjanI badIo ane vikRtione dUra karavAnI vAta te bAju para rahI, paristhiti ane saMjogovaza, e khuda bIDI, dArU, jugAra jevAM vyasanemAM sarI jAya che. pazumathunanI adhama koTi sudhI e pahoMce che. rUpALA Adarzo para nagnakaThora vAstavane evo vijaya thAya che ke ene A sthitimAM lAvI mUkanAra gAmamAMthI tene khaseDI lai zaheramAM sthAyI karavAnA enAM bahena-banevInA prayatna khuda jayaMtI ja saphaLa thavA detA nathI ! ghaNA prayatnane aMte tene tyAMthI badalInA maLe che tyAre vidhinI vaktA e che ke potAnI bahena para te kadaSTi kare eTalI hade tenuM patana thaI cUkayuM hoya che. jayaMtI maTIne jANe e "jad' banI gayo che ane tethI ja badalIne orDara e InkAre che. eka umaMgI ane bhAvanAzIla zikSita yuvAnanA zatamukha vinipAtanI ghaTanAmalaka mALakhAMthI paraMtu pUrA vAstavika abhigamathI rajU thatI A kathA, jayaMtImAMthI "jatu' banI jatA mANUsanA AtmavilopananI karuNa kathA che. AvI bIjI kathA che jayaMta gADItanI "Ajata '. temAM vaiyaktika cetanAnA hRAsanI kathA che. taLa gujarAtanA koI TAunanI kaeNlejamAM adhyApakanI nokarI karatA ene nAyaka AvRta AjakAla kAlelA azaikSaNika vAtAvaraNumAM rIDhA ane aprAmANika adhyApake je rItinIti akhatyAra kare che tevI apanAvI AcarI zakatuM nathI. vargamAM vidyArthIone neTsa utarAvatA nathI. Tayuzane karatA nathI, TALAmAM mijabAnIomAM sau sAthe bhaLatuM nathI. potAnI AsapAsanA sau karatAM For Private and Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nareza veda, jadI rIte vicAravA jIvavA e mathe che, paNu pariNAme patnI, pADozIo, vidyArthIo, sAthIo ane kolejanA saMcAlako saunI gerasamaja ane TIkAniMdAne bhega banI bese che. nekarI gumAve che. Adarza--siddhAMto cheDI pravAhapatita thayA vinA navI nokarI maLe tema nathI karI meLavavA phAMphAM mAratA tApaNuM jALavI rAkhavA arthe ene ghaNuM jhUjhavuM paDe che. paNa Akhare paristhiti ane saMjogonI bhIMsa sAme TakI na zakatAM pitAnA Adarzo-siddhAMto sAthe bAMdhacheDa karI, pitApaNuM choDI tene saunA jevuM thaI javuM paDe che.! AvRta jozI maTI ka-23 thaI javuM paDe che gharanI ane bahAranI bevaDI pratikaLatAo vacce potAnuM svatva-saMmAna sAcavI na zakatAM, pitAnI Toyakitaka cetanAne sAcavI rAkhavAnI zakaya teTalI mathAmaNa karyA pachI, 4ra vAstava sAme parAbhUta thatA lAcAra manuSyanI vAta temAM lekhake karI che. ApaNA samAja ane zikSaNakSetre AjakAla phelAyeluM dUSita vAtAvaraNa eka saMvedanazIla ane prAmANika manuSyanuM kevuM karUNa rIte; anAtmIkaraNa kare che tenI kathA vAstavavAdI daSTikoNathI lekhake karI che. AvRta 'mAM anAtmIkaraNane vaviSaya je rIte nirUpAya che temAM vastuAyojana ane nirUpaNamAM tenA sarjakane AvAsa sahejahAja kaLAI Ave che. paraMtu e ja viSayanuM nirUpaNa karatI dhIrubena paTelanI " eka bhale mANasa mAM Avo AyAsa heja paNa dekhAto nathI. tethI te vadhAre sahaja svAbhAvika lAge che. te kathAnA nAyaka chavalAla che te muMbaInI eka vepArI peDhInA sAmAnya munima. paraMtu temaNe temanI niSThA, prAmANikatA ane kAryakuzaLatAthI tema garIbaDA svabhAvathI te jyAM nekarI kare che te peDhInA zeTha-zeThANInA dilamAM AdarabharyuM sthAna meLavyuM che ane bajAranA anya vepArIomAM eka zAkhaAbarU meLavI che. emanI custa svAmIbhakita ane enA vaLataramAM maLatA mAmulI pagArane kAraNe emanAM patnIputrane roSa vahe che, tema emanA jJAti samAjamAM mAnasthAna meLavI zakayA nathI. anya peDhInI. AkarSaka pagAravALI nekarItuM nimaMtraNa paNa temane lalacAvI zakyuM nathI. e echavalAla zeThANI pratyenA aMdara, peDhI pratyenI vaphAdArI ane zeThanI vinaMtIne kAraNe zeThanA putrone dANacerIne gune mAthe oDhI laI jelavAsa paNa bhogavI le che. paNa jelamAMthI sajA bhogavI bahAra AvatA emanI varSonI prAmANika sevA ane apratIma vaphAdArInA badalArUpe mAmulI rakama laI vatanabheLA thaI javAnI salAha maLe che, agAu AkarSaka pagAravALI karIne nimaMtraNa ApanArA UbhA paNa rahevA detA nathI ! uparathI bhalALA dekhAtA occhavalAla dANacorInA dhaMdhAmAM pAvaradhA ze ane emaNe ThIkaThIka manA hAtha karI lIdhI haze evuM mAnatA vepArIo ane jJAtijanone joI enI patnI ane ene putra paNa e vAta mAnatA thaI jAya che. e joI erachavalAlane duHkha sAthe Azcarya thAya che. pitAnA vize gerasamaja thaI ja che e dUra thavAnI nathI ane anya koI rIte prAmANika mArge pote roTalo raLI zakavAnA nathI enI khAtrI thatAM teo dANacerInA dhaMdhAmAM sAme cAlIne jhaMpalAve che. ema karatAM emane ane emanA eka patrane AtmA kakaLe che, paraMtu anya sau-bIjo putra, patnI, vevAI. vepArIo. samAja-sahajarUpe e vAtane svIkAre che. tyAre vinA hicakicATa AgaLa vadhatAM occhavalAla dANacorInA kaLaNumAM UMDA utaratA jAya che, paisA raLe che, enI pAchaLa AvatAM daSamAM For Private and Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuA DUbatA jAya che. evalAla maTI utsava parIkha banI rahe che ! sIdhI lITIe cAlatA eka bhalAbhoLA nekadila mANusa jIvanasogA dvArA kevA parivartita thai jAya che tenI kathA lekhikAe hasavuM ane hALu tenA anubhava thAya te rIte TrejikAmika maeNDamAM kahI che. vaNya viSayanI A eka namUnedAra ane AsvAdya racanA, ApazcA sAhityamAM che. anAtmIkaraNanA For Private and Personal Use Only 233 AtmaprasthApanA ( self-assertion )nuM viSayavastu laIne paNu traNu laghunavale racAI che. e traNeyamAM vadhu naNItI thai che dhIrubena paTelanI 'vAMsane aMkura ' nAmanI racanA. tene kathAnAyaka kezava eka badanasIba saMtAna che je nAnapaNamAM ja mAnA mRtyu ane zrIma Mta sasarAnA aki Mcana jamAI evA pitAnI lAcArIne kAraNe mAtApitAnI chatrachAyA heThaLa ucharavAne badale dhanika paNa kaDaka svabhAvanA mAtAmaha ramaNIkarAyane tyAM pitA-Azrita vidhavA mAsIenA hAthe ucharI rahyo che. niyamacusta ramaNIkarAyane tyAM kayAre sUvuM ane kayAre UThavuM, zuM karavuM ane zuM na karavuM enI daDhapaNe ghaDelI AcArasahitAmAM zistabaddha ane AjJAMkita jIvana jIvavAnuM thatAM kezavanA manamAM aNugame te thAya che, paNu samajaNe thatAM dharamAM e mAsIenI sthiti jotAM, pitAne traNa mahine niyata samaya mATe ja maLAya evA niyama pALatAM avasthAe vidhura ane AAra ane sthitimAM sAmAnya pitAnI hAlata jotAM mAtAnuM zrAddha pote ekamAtra putra hovA chatAM anya koI chokarAne hAthe thatuM hovAnuM jANutAM mAsI pAsethI mRta mAtAnI svamAna ane hiMmatanI lAgaNInA khyAla AvatAM-tenA manamAM nAnA ramaNIkarAyanI nItirIti sAme baLavA karavAnI vRtti jora pakaDatI jAya che. nAnAjIne na gamatI emaNe manAi pharamAvelI emane AdhAta pahoMcADe tevI pratikriyA dAkhavatA thaI jAya che. vaSaeN sudhI ramaNIkamahAlamAM rahevA chatAM dAdAjI ke anya kAi sAthe e hRdayasabadha bAMdhI zakatA nathI ane peAtAnI IcchA mujabanuM kAMi karI zakatA nathI tyAre e astitvanI ane prayatnanI vyarthatA anubhave che. samajI samAvI na zakAya tevI akaLatA ane ekalatAnI samasyAthI uddigna thaI jAya che. enA uddeza ajapAnA mULamAM enuM dAdA ramaNIkarAya Azrita-pASita-nirdhArita-parAdhIna jIvana che evuM samajAtAM ja AtmaprasthApanA mATenI tenI abhilASA utkaTa thaI jAya che. vyaktisvAtaMtryane khyAla AvatAM ja te dAdAnI chAyAmAyAmAMthI mukta thavA icche che pote krAInA Azrita ke prerita nahIM, petAnuM ja jIvana svecchAe jIvatA thAya, kezava tarIke jIvI zake, paraNavA, na paraNavAnA sukhI yA duHkhI thavAnA potAnA adhikAra pAte ja bhogavI zake evuM e vAMcche che. ane eTale dAdAnuM dhara ane sapatti, dAdAe zodhI ApelI suMdara kanyA, dAdAe UbhI karI ApelI phekaTarI e badhAM pralAbhanA inkAra karI potAnA paga para svamAnabhera UbhA rahevA AsAma tarapha nIkarI athe` javA nIkaLI paDe che. kezavanA gRhatyAga e kAI adhIra utAvaLiyA nAsamaja yuvAnanuM, kAI Aveza ke AvegamAM AvI jai bharAyeluM, pagaluM nathI, mAtA pAsethI ja leAhInA sa`skArarUpe svasanmAna, Apaurava maLyAM che tevA eka javAMmarda yuvAnanuM AtmaprasthApananI nijI jarUriyAtamAMthI levAyeluM nakkara samajadArIvALuM pagaluM che kezava kaThaNu bhAMya phADIne bahAra AvI sIdhA TaTTAra rUpamAM vikasatA vAMsanA aMkura jevA che. peAtIkApaNuMAnuM bhAna pragaTatAM AtmaprasthApanA karavA udyukta thatAM eka tarunUnI A kathA, e viSayavastunI suMdara racanA che, ra Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 324 nareza veka ' AtmaprasthApanAnuM viSayavastu saroja pAThakanI ' upanAyaka ' laghunavalamAM manAvaijJAnika bhUmikAe mUkAyuM che. tene nAyaka eka manerungyu mAsa che. enuM bALapaNa, taruNAi ane yuvAnI--badhI avasthAe samasyAgrasta rahI che. peAtAnA janma ane uchera aMge, peAtAne dattaka tarIke pALanAra mAsI sAthenA tenA saMbaMdha aMge tene kutUhalayukta ajapA che. pote mAsInA kanyAkALanA ' pApAcAra 'nuM saMtAna e satya jANutAM pAtA pratye anubhavAtI hINapata ane mAsI pratye anubhavAtI aNugamAnI lAgaNIne kAraNe te paraNaze tA evI strIne je peAtAnI cAritryanI, premanI, lAgaNInI vaphAdArInI badhI apekSAne sataSe evuM nakkI karI gaurIne paraNe che. paNa suhAgarAte patnI gaurIne bhraSTa hovAnA nikhAlasa ekarAra sAMbhaLatAMja pharI e peAtAnI jAtane UtaratI paDatI anubhave che. apavitra mA ane patnIne tarachoDayA pachI aparAdhabhAva anubhavatA ahIMtahIM AyaDI mananI zAMti zeAdhavA mAMkAM mAratA kathAnAyaka paDeAzI brAhmaNuparivAranI kanyAnA saparka mAM Tyuzanane kAraNe Ave che ane sAme cAlIne tenA dvArA thayelI praNayapariNayanI pahelane svIkArI nAyaka banavA jAya che. tyAM A ziSyA paNu lagnapUrve priyatamathI ApanasatttA thayelI hAvAnuM khaNutAM karI AdhAta pAme ane maneruSNutAmAM paDAya. patnI ane ziSyA samakSa temanI cAritryagata zithilatA ane azuddhatAne kAraNe nAyakapada pAmavAnI IcchAmAMthI pAchA paDatA mANusanI A kathAmAM kharekhara teA AtmaprasthApanAne muddo che. jIvanamAM thayelA traNu auMsa prkA/sa badhAmAM chetarAi upanAyakapaNuM pAmatA manuSyanI mULabhUta samasyA AtmaprasthApanAnI che. paraMtu lekhikAe A samasyAnI maneAgaijJAnika Dhakhe mAvajata karavAmAM jeTalI kALajI lIdhI che teTalI dhAnika Dhabe mAvajata karavAmAM lIdhI nathI. mAtA, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dinakara jozInI 'yakSaprazna ' laghunavalamAM A varjya viSayanI vArtAvaza saMvidhAnavALA kathA che. bhagIrathA pannA sAthe sukhabharyA sa`sAra cAlatA hatA paraMtu eka samaye acAnaka tene pUrvajanmanI smRti UbharI AvatAM e khecena banI jAya che. peAte bhagIratha nahIM paNu AnaMda che. potAne vhAlasAI patnI nIlA che, sahRdaya mitra suketu che. sahasA jAgI uThelI pUrvajanmanI A smRti tene behada akaLAvI mUke che. pAte bhagIratha che ke AnaMda pote kharekhara koNa evA yakSaprazna enI sAme khaDA thAya che. rahevAtuM nathI tyAre smRtinA sahAre muMbaI jaI pUrvabhavanA peAtAnA gharanA ane patnIne patto meLave che. patnI nIlAne maLI enI sAthe karelA vihAra sAthe sevelAM svapna, tenI ane mitra suketu sAthenA nAjuka sA~badhAnI rajeraja vigatA rajU kare che. tethI nIlA nA--chUTake ane dharamAM sthAna Ape che bhagIratha vigatajIvananA anekAneka prasaMgA vaNuM vI, peAtAne pati AnaMda tarIke svIkArI levA nIlAne vinave che. pazu nIlA mATe meTI samasyA che. AnaMda mRtyu pAmI cUkyA che e satya varSAthI samAje, peAte ane putra svIkArI lIdhuM che tyAre have A navAM nAmarUpamAM AvelA puruSane pati Ana MdanA svarUpe puna : svIkAravA kaI rIte ? ene juvAna putrane, samAjane ane khuda potAnI jAtane paNa vicAra karavA paDe che. tethI nIlA bhagIrathanA prayatnAne mayaka nathI ApatI. bhagIratha lAMkhuM dhai dharI zakatA nathI. dariyAkinArAnA ekAMtamAM AvezamAM AvI nIlAne sAhI levA e tatpara bane che tyAre enI A dhRSTatAne sAMkhI na zakatI. nolA ene dhUtkArIne jatI rahe che. bhagIrathamAMthI AnaMda na banI zakelA, nAsIpAsa thayelA te ghera pALa phare tyAre enA gRhatyAganA AdhAtane jIravI na zakelI For Private and Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuo patnI, putrane janma ApI, paradhAma pahoMcI gaI che. pUrvajanmanI smRti UbharI AvavAne kAraNe eka yuvAnanA jIvanamAM UbhI thatI AtmakasthApanAnI A kathA dArzanika viSayane anurUpa mAvajata pAmI nathI. jijJAsAmulaka manoraMjanalakSI vArtAmALakhAthI racAyelI A kathAmAM pasaMda karAyela viSayavastune koI rIte nyAya maLyo nathI. vAstavibhAvanamAM tArkikatA ane surekhatA sacavAyAM nathI. bhagIrathane yakSaprazna e te prAthamika sAmagrI hatI, enA viniyoga vaDe kharekhara te enA jIvanAnubhavamAMthI dArzanika artha nIpajAvavAnuM hatuM. paraMtu ahIM te lekhaka vRttAMtanivedana karI, kevaLa kathArasa saMtoSI aTakI gayA che. gujarAtI laghunavalamAM, Ama, AtmavaMcanA, AtmaghAta, AtmasabhAnatA, AtmaabhijJAna, AtmasAkSAtkAra, AtmajAgRti, Atmabodha, anAtmIkaraNa, AtmaprasthApanA-jevAM viSayavastuo levAyAM che. joke A viSayavastuone badhI laghunavalomAM pUro nyAya maLyo che evuM nathI. kSamatApUrNa ane zakayatAsabhara levA chatAM "koNa?', "bhAva abhAva', " yakSaprazna" jevI kationAM viSaya-vastuo veDaphAI gayAM che. to "upanAyaka', 'perelisisa', "teDAgara', AMdhaLI galI' jevI katiomAM viSayavastuone gya mAvajata na maLatAM emAM keTalIka . maryAdAo rahI gaI che. bIja, sva ane AtmAne lagatI AvI dArzanika samasyAomAMthI upara nirdeza karyo tevI amuka ja ApaNI laghunavalamAM AvI che, bIjI AvI keTalIya dArzanika samasyAo viSayavasvarUpe haja AvI nathI. jemake, Atmaha, AtmasanmAna, Atmanigraha, AtmaniMdA, AtmadayA, AtmaNA, AtmabalidAna, AtmaviDaMbanA jevA viSayavastuonI kathAo haju maLI nathI. e viSayavastuo paNa ochAM rasaprada nathI. trIja', AvAM viSayavastune laIne kathAsarjana karatAM ApaNuM sajakone A viSayanA dArzanika gahana gaMbhIra dharAtala ane prakRtine pUro khyAla heye evuM jaNAtuM nathI. kemake AvI samasyAone manuSyanA astitvamUlaka saMdharSanA stara upara jeTalI mUkavI joIe tevuM thaI zakatuM nathI. cothuM, AvAM viSayavastunI mAvajatamAM paNa pUrI sajajatA sUkamatA jaNAtI nathI. manuSyane mananuM taLiyuM tapAsI le, tenA aMtaranA uMDANanuM avagAhana karI Ape, tenA ura-ataranI saMkulatAne AMbI le ane manuSyanA svanA saMdharSane kAM to nItimUlaka, kAM to maviSayaka, kAM te cetanaviSayaka, kAM to astitvamUlaka, kAM to kartavyamUlaka, kAM te sAmAjikatAparaka, kAM to mAnasikatAparaka, kAM to dharmamUlaka bhUmikAe sthira karIne kaLAtmaka stare ujAgara karI zake evI upakAraka TekanikanA viniyoganI asamarthatA paNa dekhAya che. svA 18 For Private and Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org OUR NEW RELEASES Discipline: The Canonical Buddhism of the Vinayapitaka-John C. Holt Encyclopedia of Indian Philosophies-Karl H. Potter Vol. I: Bibliography 2nd rev. edn. Vol. II: Vol. III: Fragments from Dinnaga-H. N. Randle Fullness of the Void-Rohit Mehta Introduction to the Philosophy of Nyaya Vaisesika Advaita Vedanta. Part I Global History of Philosophy 3 Vols-John C Plott. Hindu Philosophy-Theos Bernard History and the Doctrines of the Ajivikas-A. L. Basham History of the Dvaita School of Vedanta-B. N. K. Sharma History of Indian Literature Vol. I-M. Winternitz History of Pre-Buddhistic Indian Philosophy-B. Barua Indian Sculpture-Stella Kramrisch J. Krishnamurti and the Nameless Experience-Rohit Mehta Language and Society-Michael C. Shapiro and Harold F. Schiffman Life of Eknath-Justin E. Abbott. Select Inscriptions. Vol. II-D. C. Sircar Serindia 5 Vols-Sir Aurel Stein Sexual Metaphors and Animal Symbols in Indian MythologyWendy Doniger O'Flaherty Siksha Samuccaya: A Compendium of Buddhist DoctrineCecil Bendall & W.H.D. Rouse Suresvara on Yajnavalkya-Maitreyi Dialogue (Brhadaranyakopanisad 24 and 4: 5-Shoun Hino Tantraraja Tantra-Ed. by Arthur Avalon & Lakshaman Shastri Vedic Mythology, 2 Vols-Alfred Hillebrandt; tr. by Sreeramula Rajeswara Sarma Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Rs. 50 250 150 175 40 85 (Cloth) 60 (Paper) 195 Madhyamaka Buddhism: A Comparative Study-Mark Macdowell 50 Nyaya Sutras of Gotama-Tr. by Nand Lal Sinha 80 Peacock Throne: The Drama of Mogul India-Waldemar Hansen 120 Philosophy of Nagarjuna-K. D. Prithipaul Prapancasara Tantra-Ed. by Arthur Avalon 65 50 (Cloth) 30 (Paper) 75 200 100 125 60 55 ( Cloth) 45 (Paper) 130 50 (Cloth) 35 (Paper) For Detailed Catalogue, please write to :MOTILAL BANARSIDASS Bungalow Road, Jawahar Nagar, Delhi-110007 (India) 100 (Cloth) 75 (Paper) 200 3000 100 60 125 120 (Cloth) 100 (Paper) 220 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'patrasudhA'mAM zrImad upendrAcAryajInI dAmpatyavruti kalpanA mAhana bAroTa patrasudhA 'nA patro dampatI-mitra ane patrasudhA ' nAmanA graMthamAM saMgrahAyA che. upendracArya jIe jayantIdevIne judA judA samaye, judA judA prasaMge lakhelA kula 6 . patro - patrasudhA'mAM che. dareka patra A mahAna da'patInA divya dAmyatyanA nirdeza kare che. sAhityakSetre ghaNIvAra evuM bane ke krAi kavi ke lekhakanI kRti parathI tenA vyaktitvane pAmavAnA prayAsa thayA hoya. e prayAsa keTale 'ze saphaLa thAya te na kahI zakAya kAraNa ke kavitA, vArtA navalakathA e kavi ke lekhakanI kalpanAnI nIpaja hAya che. alabatta, temAM vAstavikatA, AjubAjunA saMjogA vagerenA phALA paNa nAnA sUne na gaNAya. paraMtu sAhityanuM A patrasvarUpa taddana bhinna che. jApAnanA vizvaprasiddha kavi, ciMtaka ane keLavaNIkAra dAIsAkU kreDA ane vikhyAta kavi yAsuzi Ineva vaccenA patravyavahAratuM eka pustaka che jenuM aMgrejImAM bhASAMtara * Letters of Four Seasons'nA nAme jemaNe karyuM che te zrI rIcArDa geMganA mate te "patra e sAhityanuM eka evuM svarUpa che ke jemAM lakhanAra khurda [Writer himself] eka viSaya hoya che.'' ane Ama heAvAthI ja kadAca jAhera jIvanamAM paDelI ke pratiSThita vyaktionA patronuM ApaNe vAcana karIe chIe. te 'DAyarI 'paNu sAhityanuM eka evuM svarUpa che ke je lakhanAranA aMgata jIvanane tuM kare che. tema chatAM A baMne svarUpemAM bhinnatA che. DAyarImAM aMgata jIvananI nAnI nAnI vAteA Ave ane lakhanAranuM peAtAnuM vyaktitva upase che. jagata vizenAM tenAM avalAkanA ane viyAreA te DAyarImAM peAtAnI rIte TapakAve che tyAre khUba ja khAnagI rAkhIne nAMdhe che. koIka bhaviSyamAM vAMce ane mane samaje evI icchAthI DAyarI lakhAya che. vaLI DAyarImAM cAkasAI paNa vadhAre rahe che ane te potAnA samaya sAthe bahu hoya che. jyAre patramAM te nathI hotuM kazuM' khAnagIpaNuM ke nathI tuM samayanuM baMdhana. patralekhaka jyAre lakhavA bese che tyAre lakhanAra ane patra prApta karanAra baMnenI kakSA samAna hoya che. jeTale a Mze DAyarI a'gata che athavA amuka cokkasa discipline vacce cAle che eTalI sakhata zista patramAM nathI. patramAM tA ghaNI mekaLAza lAge che. 'svAdhyAya ', pu. 27, ake 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aka, eprila 1990oNgasTa 1990, pR. 337-342. # 29 sunItA seAsAyaTI, akATA, vaDAdarA, For Private and Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 339 www.kobatirth.org panA mAhana bArIya jemake hAlamAM prA. sina bIjA pradezanA mAse te vacce mokaLA paNa maLe. 93 vaLI patro zAstrIya zaikSaNika haMduo mATe paNa lakhAya che. gujarAtI sAhityano itihAsa' patrarUpe lakhI rahyA che. gujarAtI sAhityanA paricaya thAya tenI sAthe sAthe A svarUpamAM patramAM ema paNu lakhI zakAya " tuM vaDAdarA AvIza tyAre ApaNe sugama zrIkhaMDa khAIzuM. ema patramAM haLavAza maLe. kayAreka patramAM TIkhaLa pazu karI zakAya. A mATe gAMdhIjInA patronu eka daSTAMta TAMku-ANItA svAtasenAnI zrI. abbAsa taiyabajI ane gAMdhIjI vacce agata vALA hatA. rIyAjha dADhI rAkhatA. te karAra thatI tyAre gAMdhIjI temane BHRhhh kahIne cIDhavatA. AthI mAkarUpe gAMdhIjIe eka patramAM taiyabajIne sakhAdhana karatAM lakhyuM che Dear Bhrhhh...gAMdhIjInA A prakhyAta patranI nakala atrenI mahArAjA sayAjIrAva yuni.nA prAcyavidyA maMdira ( Oriental Institute)nA hastagata vibhAga ( Manuscript Section )mAM jovA maLe che. ne patranI haLavAzano javalata namUnA ? 6 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aitihAsika, sAMskRtika ke AdhyAtmika rIte mahattvanI vyaktinA patro amUlya bAAya che. dA. ta. gAMdhIjInA patrA lAkho rUpiyAnI kiMmate bhArata sarakAra kharIdyA che. tA sAhityanAM keTalAMka svarUpe paNa patrarUpe lakhAya che. dA. ta. TUMkI vArtA ghaNIvAra patrarUpe Ave che. kalAkArane kAlpanika ke anukRta manomathana rajU karavA mATe patranuM svarUpa AtmIya ane haLavuM lAge che. patramAM gata spardhA pazu Ave ane temAM viSayAMtara paNa cAlI zake. keTalIka vakhata kavitA paNa patrarUpe thAya che. dA. ta. hIrAbahena pAThakanuM ' paraloke patra, ' tA itihAsanA pATha ApavAnA zaikSaNika hetusara paMDita naherUe lakhelA * priyadarzinIne patro jagaprasiddha che. prAcIna saMskRta sAhityamAM zakuntalAe duSyantane lakhela patra noMdhanIya che, jene viSaya banAvIne rAjA ravivarmAe uttama citro doryA che. tA kAlidAsanu" * meghadUta * eka prakAranA maukhika patro ja che ne ? jemAM pakSa vALane 'tuM A neIza. nuM A bhraMza... ' kahetAM kahetAM bhAratanI bhUgoLa jaNAvI de che. gujarAtI sAhityamAM kAkAsAheba kAlelakara, gAMdhIjI ane saradAranA patro noMdhanIya che, na ' barTana voTasana ke jemaNe * Letters of Four Seasons ' pustakanI prastAvanA lakhI che. teonA mate paradezI ke parAthI bhASAmAM patra e bahu ja mUMjhavanArA mAmalA che. kAraNa ke patro praNAlIbhadra ke rUDhigata hoya che. dA. ta. jApAnamAM putranI zarUAtamAM Rtunirdeza thAya che. jApAnIo lakhe che ke....' The sky is high and the horses are fat,.. ' Ama Rnirde za e jApAnanI sabhyatA che. Ama vividha pradezonI potAnI praNAlI, rUDhiA patrasvarUpamAM jovA maLe che. * A lekha lakhAyA bAda mA. hasita bUcanuM du:khada nidhana thayuM che tenI sakheda nAMdha laIe chIe--saMpAdaka. For Private and Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatrasudhImAM upendrAcAryajInI hatyavRti 339 Ama hovA uparAMta sAhityanAM bIjAM svarUpo karatAM patrasvarUpanuM bhinnatva e che ke temAM be paricite, te ya eka samAna pazcAdabhUthI paricita vyaktio vaccene vyavahAravinimaya che. tethI ja vAcakane patromAM vyakti, prasaMgAdi ulekho koI spaSTIkaraNa vinAne maLe che. kAraNa ke te atyaMta personal ulekha hoya che. parAyA mATe te koyaDA jevA rahe che. navA vicAronA pracAra-prasAra mATe panne uttama mAdhyama che. emAM ciMtana-kathana-vicAra dhaDavAnuM kAma thayA kare che kAraNa ke be vyakti vArApharatI paraspara vicAra vinimaya kare che. emAM Rambling (svairavihAra) zakaya bane che tathA Informal medium of expressionrajUAtanuM anaupacArika mAdhyama varatAtuM jAya che. ( patra svarUpanAM A badhAM aMge vicAra karIne jotAM upendrAcAryajIe lakhelA patrasudhA'nA patro gujarAtI sAhityamAM javalle ja jovA maLe tevA che. gujarAtI sAhityanA vividha kSetra anekhuM pradAna karanAra upendrAcAryajInuM A patrasAhitya sAce ja noMdhapAtra che. " patradhA 'mAM AIkAlIna RSidaMpatI jevuM jIvana jIvatAM be vyakti dhabake che. patro lakhyA che te upendracAryajIe paNa patronuM vAcana karatAM upendrAcAryajInI sAthe sAthe jayatIdevInA vyaktitvanAM aneka pAsAM vAcaka samakSa UghaDI Ave che. e A patronI khubI gaNI zakAya. jadA judA prasaMgoe lakhAyelA patromAM kayAMyaMkAI AcAryanA UMcA padane bhAra nathI varatAtA. emAM te che nirbheLa prema. spaSTa samajadArIpUrvaka potAnI priya patnIne lakhAyelA A patro che. jagatane potAnI pratibhAthI viziSTa pradAna karanAra AvA mahApuruSanI vicArasaraNI vizvanA koIpaNa khUNe kevI eka samAna hoya che tenI pratIti ApaNane A patro vAMcyAthI thAya che. zrI upendrAcAryajIe jayantIdevIne uddezIne Apela salAha-zikhAmaNe vyaktimAtrane mATe jIvanamAM khUba ja upayogI gaNI zakAya. dA. ta. "hamezAM AnaMdamAM rahevuM'...' ema teoe dhaNA patromAM jadI jadI rIte darzAvyuM che. IzvarecchAthI je je kaMI AvI maLe tene svIkAra karo ane prasanna rahevuM e kaMI nAnIsUnI vAta nathI. phakta uccAtmAone ja sAdhya evI A kalA A daMpatInA jIvanamAM sahajapaNe vaNAI gayelI joI zakAya che. patrasudhA' nA A patro ApaNane batAve che ke AdhyAtmika sAdhanA gRhasthAzramamAM paNa saraLa rIte sAdhI zakAya che. potAnA jIvanakAryathI A sAdhanA karatAM karatAM teoe daMpatIjIvanane uccagAmI kare tevuM sAhitya sajaryuM e A daMpatInI samAjane aNamola bheTa che. kAraNa ke palAyanavAda (Escapism nA A yugamAM teoe sAmAjika javAbadArImAMthI chaTakavA karatAM tene adA karatAM karatAM uccatA prApta karavAno mArga batAvyo che. "patrasudhA' nA patro A rIte samAjanA dAmpatyajIvanane dhaDanAra paNa gaNI zakAya. pitAnI AsapAsa banatAM banAvo ullekha jagatane nirapekSabhAve jovAnI rIta ane dareka bAbatamAMthI sAra zodhavAnI IrachA e badhuM jANIne vAcaka evI anubhUti karyA vinA rahI zakatuM nathI ke hA, A te amArA ja jIvananI vAta che ! ane emAMthI ATale sAre ukela paNa maLI zake ! For Private and Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 340 kapanA phana bAroTa eka vyakti tarIke upendrAcArya jevA che tevA ja eka pati tarIke upasI Ave che. dA. ta. teone navuM navuM jANavA-zIkhavAnI je dhagaza te teonA patromAM paNa jaNAI Ave che. teo jyantIdevIne zarIrasvAthya jALavavA vAraMvAra jaNAve che ane te mATe kasarata karavAnI, prANAyAma karavAnI bhalAmaNa paNa kare che. te bIjI bAja teo lakhe che ke aMgrejI lakhavA-vAMcavAno mahAvare cAlu ja haze. eka patramAM lakhe che ke saMskRtane abhyAsa baMdha to nathI karI dIdho ne ? te vaLI bIjI keTalAya patromAM sUcana kare che ke bhajano lakhavAM, pado lakhavAM, gUMthaNakaLA ane rasoIkaLAnAM pustaka vAMcavA ane navI vAto noMdhI levI-A badhI vAta ApaNI samakSa teone eka abhyAsu vyakti tarIke te raju kare ja che paraMtu te uparAMta eka pati tarIke pitAnI priya patnInA aMgata jIvananA vikAsa mATe teo keTalA Atura che e vAta paNa batAve che. mane to ema lAge che ke je ApaNA saunA dAmpatyamAM A pAsuM AvI maLe to pachI ApaNe strI-utkarSa ke strI-unnatinI vAta ke kAyadAo karavAnI jarUra nahi rahe. upendrAcAryajInA jIvanapradIpanAM A ojasa samAjamAM strIne eka vyakti tarIke jovAnuM baLa pUruM pADe che. te strIonI sAmAjika paristhiti aMge, teonA utthAna aMge upendrAcAryajInI ciMtA paNa A patromAM vyakta thaI che. teo jaNAve che (patra 48, pAnuM 22) ke, "trIjAti bahu pachAta che temAM theDA prayAsathI tArA jevI AgaLa paDI zake." teoe potAnAM sahadharmacAriNIne kayAreya potAnA karatAM nIcAM ke ochAM nahi samajyAM hoya ema " patrasudhA'nA patro parathI lAge che. tema chatAM teonA hRdayamAM jayantIdevInuM sthAna eTaluM ananya che ke lagabhaga dareka patramAM eka ciMtita patinI chabI upase che. yaMtIdevInA svAstha mATe, teonA vaicArika, AdhyAtmika vikAsa mATe emAM eTalAM badhAM sUcane-mArgadarzane che ke vyaktivikAsa mATe Icchuka vAcaka emAMthI addabhuta bhAthuM prApta kare che. upendrAcAryajIe jayantIdevIne karelAM saMbodhane evAM te arthapUrNa, alaMkAyukata ane AkarSaka che ke patro vAMcI lIdhA pachI paNa saMbaMdhanone vAgoLavAnuM mana thAya. gujarAtI patrasAhityamAM ATalAM premasabhara, kavitAsabhara ane arthasabhara saMbodhane bahu ja ochA lekhakee prajyAM haze. sAce ja saMbaMdhanenI suMdaratA hRdayane sparzI gayA vinA rahetI nathI. DAM udAharaNo joI e. upendrAcAryajI lakhe che jayatIdevI mATe-snehamayI, subhAgyavatI, vizuddhahadayA, prItipAtra, savikinI, saddaguNAlaMkRtA, zubhasaMpattivibhUSitA, sarva zubhaguNasaMpanna, paramAtmaprItipAtra, prasannahRdayA. jema patranAM saMbodhana mana harI le tevAM che te ja rIte patranA aMte upendrAcArye potAnA mATe projelAM vizeSaNe paNa teonA dAmpatyanI eka madhura garimA pragaTa kare che. dA. ta. teo lakhe che-la. abhinna, anurAgI, kalyANecchaka, zuddhasnehabaddha, hitaciMtaka, zubhaciMtaka, nityahitaciMtaka. kharekhara patronuM A pAsuM AtmAne AhalAda Ape tevuM che. te patronI zailI paNa viziSTa che. kavitvamaya bhASA ane bhAvanuM mAdhurya e A patronuM dhyAna kheMce tevuM pAsuM che. pitAnI priya patnI, jene teo pitAnuM abhinna aMga mAne che, jenA tarapha teone anahada For Private and Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra sudhA mAM zrImadda upendrAcAryajInI dA5tyavruti ' anurAga che tene patro lakhatI vakhate upendrAcAryajImAM vasele kavi kaI rIte cUpa rahI zake? judA judA prasaMgoe, janmadivasa, dipAvalI ke nUtanavarSa para lakhAyelA patromAM bharapUra kavitA paDelI che. dA. ta. "patrasudhA ne bAvana patra, jenA para tArIkha nathI paraMtu jayatIdevInA janmadivasa aMge lakhAyelo che, jemAM kavitAmaya bhASAmAM hRdayanI umionI rajuAta thaI che. upendrAcAryajI lakhe che...(patra : para, pRSTha : 24) "zukravAre tAre janmadivasa gaNAya. tAre janmadivasa svabhAvathI ja mane AnaMdarUpa che. tene saMpUrNa sukhanA zikhare virAjelI jevI e mArA netrane sArthaka che. tArA parama AnaMdanA uddagAra zravaNa karavA e mArA zrotranI siddhi che. tArA premanuM sudhAsvAdana karavuM e mArA jIvanane parama rasa che. tene sarva prakAranAM sukhathI pUrNa jevI e mArA hRdayanI bhAvanA che. tAro sarva prakArano sahakAra e mArA jIvanano lhAvo che tAre amaryAda abhyadaya e mArA AtmAne abhilASa che. paramAtmA evo samaya satvara arpe ke jemAM mArI manabhAvanA siddha thatI draSTigocara thAya. tArI prakRti svastha haze ja. tAruM nUtana varSa tArI manokAmanA siddha karanAra hA. e ja... " lagabhaga 1903 thI 1912 vaccenA samayagALAmAM lakhAyelA A kula 60 patro che. temAM 1912mAM lakhAyelA patromAM AdhyAtmika uccatA prApta karavA mATenI tIvra IcchA ane kaMIka aMze utAvaLa jaNAI Ave che. jANe ke have kaMIka sidhdha karavAnI taiyArI ja che evuM lAgyA kare che. dA. ta. patrasudhA ne 45mo patra. (patra 45 pRSTha-21) " AvatIkAlathI AraMbhAtA navIna varSamAM zrI ISTAnugrahathI je kaMI uttama sukha, AnaMda, utsAha vagere sulakSaNe che te tArA aMtaHkaraNamAM pUrNimAnA caMdra samAna zubhra madhura prabhAte utkRSTa rUpamAM prakaTAve e ja IrachA che. paramAtmA sarva karavA samartha che. tArA aneka amAnuSI guNe je kALe A vRttimAM ArUDha thaI Ave che. tyAre tane pAmIne huM mane eka mahada bhAgyavAna mAnuM chuM ane aMtara AnaMdathI pulakita thatAM IzvaranA eka moTAmAM moTA anugrahanuM mane bhAna thAya che. ane tethI niraMtara prasannatA rahe che. paraMtu izvarane anugraha che to hajI ApaNe ghaNuM karavAnuM che ane tene mATe have tatpara thavuM joIe. ane te banatI tvarAthI Agraha sAthe te kartavya siddha karavA joIe. ane tene Te utsAha ane apramAdanI ja agatya che. tene jema bane tema prakaTAvIzuM, tema dhAreluM kAryo sagamapaNe siddha karI zakIzuM. mATe hareka prayatna te karavA udyata thavuM have te ucita che. uraya sthAnamAM ramaNa karavAnI paNa jarUra che. ane te jema siddha thaze tema ja ApaNAthI kaI upayogI vastu kAryarUpe karI zakAze. tethI jema bane tema satvara uccamAM ja draSTi rAkhavI joIe. paramAtmAnA anugrahathI e kartavyamAM satvara ApaNe sthapAIe e ja A zubha samayanI IcchA che..." Ama kavitvasabhara, AdhyAtmika-saMsparzavALA ane kevaLa premanItaratA A patra sAce ja gujarAtI sAhityamAM ananya che. For Private and Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIyuta prItamalAla kacchInuM unnatirati- - eka manovizleSaNa sI. vI. ThakarAla" zrI prItamalAla nRsiMhalAla karI jUnAgaDhanA vatanI hatA. temanI janmatithi viSe temanA vartuLamAMthI mAhitI maLI zakI nathI. temanuM avasAna tA. 21-1-63 nA rAja thayeluM evI mAhitI temanA eka aprakAzita pustakamAM temanA kuTuMbIoe karelI noMdha parathI maLI Ave che. "holakaravaMza prazasti kAvya' nAmanA temanA A kAvyamAM darzAvavAmAM AvyuM che te mujaba teo mukhtAchama bahAdura evo khitAba dharAvatA hatA. ayodhyAnI saMsthAe temane mArA vivAna evI upAdhi paNa ApI che. temaNe IranI mahArAjA zivAjIrAva hAIskUla tathA zrImatI ahilyAbAI hAIskUlamAM AcArya tarIke rahIne saMskRta tathA aMgrejImAM nimnalikhita graMthanI racanA karI che: (1) unnati ta -mArgazIrSa 15, guruvAra saM. 1981 ( 2 ) kavitAta-bhAdrapada zuddha 4, ravivAra saM. 1981 (3) hAryAta -phAguna kRSNa 5, ravivAra saM. 1981 (4) r[tti tA-12-9-28-mahArANI ahilyAbAInI puNyatithinimiro prakAzita. zrAvaNa kRSNa 13, saM. 1985 (5) acrSanA rAtA-julAI 6, 1930 (6) mAtRbhUmithI-4-2-32 (7) holkaravaMzaprazastikAmyam (8) Poems on Work and Nature. (6) Indian Thought in English Garb. A kavie potAnA jIvanane moTe bhAge Idara tathA kharagoNamAM pasAra kareluM hovAthI temanI kRtio viSe gujarAtamAM bahu ja alpa mAhitI maLe che. temaNe pAMca zatakonI racanA * karI che. temAMthI 3natikarArane paricaya ApavAno A prayAsa che. anya sAmAnya zatakonI jema A zatakamAM 114 padyo che. sAthe temanA pariziSTarUpe eka paMcaka ane eka Sa joDavAmAM AvyAM che. Ama kula saMkhyA 125 para pahoMce che. A paghonI racanA jarA judA pracalita ane apracalita chadomAM karavAmAM AvI che. zarUAtanA " savAyAya', pR. 20, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1999Agai 1990, pR. 343-350. * 2, rAvaliyA pleTa, porabaMdara, 360575 - 1 - vA 19 For Private and Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 344 sI. pI. 49 zlokamAM kavie bhAratanA bhavya bhUtakALanI jhAMkhI karAvI che. sAthe sAthe sAMprata hInadazAnuM va na paNa karyuM che. pahele leka mAtRbhUminuM bhavya citra prastuta kare cheH namo vIrA namo vIradhAtryai namo zAnadAtryai namo'dhyAtmatattvaM zubhaM ghoSayitryai / namo vidhyahaimAdrigaMgAsavitrya namo mAtRbhUmyai sadAnandamUtyeM // 1 A mahAna deza dIna kema banI gayo tenA viSe kavi prazna kare che : yo dezaH pUrvamAsIt sakalajanapadeSvagraNIvidyayAsI jAto dInaH kathaM saH sphurati matimatAM prazna etadvidhotra / dRSTaM kArya kadAcitkvacidapi na vinA kAraNAssatyametad nitya parNaM ca sArvatrikamacalamatho zAzvataM nivikAraM // 6. Aje tenA nivAsIonI kevI karuNa dazA che tenuM citra prastuta karatAM kavi kahe che? bAlA nistejaso naH kazatanukalitA vyAdhigrastA nitAnta' vRddhatvenAbhibhUtA zithilitacaraNA hInagAtrA yuvAnaH / bhagnotsAhAzca sarve nijasadanagatA zokapaMke nimagnAH sajAtaM vaimanasyaM prakaTitavibhavaM ghoradArikhasaMjJam // 8 AvI paristhitithI trasta thayelA kavi temAMthI mukta thavA mATe kayA kayA mArgo ucita nathA, tanI bAta re cha: na rASTrodayaH svAdupakvAnnabhogaiH / na rASTrodayo dIrghasusvApayogaH / / na rASTrodayaH komalAGagyA vihAraiH . na. rASTrodayastIvrazabdaprahAraiH // 16 sArvatrika siddhi meLavavA mATe udyoga eja eka gurucAvI che evuM pitAnA matanuM pratipAdana karatAM kavi thAya che ahaM manye hyakaH prazamanavidhi:khaviSaye upAsyo devo'tra pratiniyatakarmaikaphaladaH / saduddogAkhyo'sau paramasukhadaH kaSTadahanaH prasAdAttasyaiva, prabhavati hi siddhiH sakalagA // 19. For Private and Personal Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIyuta prItamalAla kI unnatizataka-eka manevileSaNa 35 udyogane deva kahIne tenI asarakArakatA viSe kavie nirdeza karI dIdhA che. paraMtu sAthe sAthe teo mAtra arvAcInatAnA ja cAhaka nathI, anya daivI zaktinI kapA paNa A sthitine nivAravAmAM upayogI thaI zake e vAta para paNa kavi bhAra mUke che. kavi mAne che ke pitAnA iSTadevanI bhaktithI paNa rASTrahitanI sAdhanA karavI joIe : udyogena ca sAhasena satataM dhairyeNa vIryeNa ca bhaktyA rAghava-kRSNa-zUligatayA tatpremNi ca zraddhayA / AdhivyAdhiparAjayAdisamaye'nudvignazAMtyA tathA sAdhya rASTrahitaM sadA sukatibhividyAkalAkovidaH // 20 iSTadevanI bhaktine rASTrahitanuM sAdhana mAnanAra kavi pRthvI paranA deva (jura ) viSe eka sarasa vicAra rajU kare che : na zadrAdayau janmataH santiH kecit / na vA brAhmaNAH kSatriyA vA na vaizyAH / bhaveyuH sadAcArayuktA narA ye TLeH maeNmithurAte mavatti | 26 " sadAcAravALA mANasone pRthvI paranA deva mAnanAra kavi gItAnA kurma para bhAra mUkatA bhagavAnanAM vacanone paDagho pADatA lAge che. A lakSyanI pUrti mATe samAjanA judA judA varganA kartava tarapha aMgulinirdeza karatAM kavi kahe che? ajJAH prapAThanIyAH subalibhizca nirbalA rakSyAH / panibhirdInAH poSyA niyamo nIte: sanAtano hyeSaH // 27 A upAyonI sAthe sAthe kavi brahmacaryanA pAlananI paNa vAta rASTrasiddhi mATe karI de che. kavi para gAMdhI vicAradhArAne parokSa prabhAva che ja. tethI teo hAkala kare che? rItra: sarvakALanI che ? na gaNyo'dhamAhaH kadAcittvayA'sau / pradattAni gAtrANi pAtrA, kimartham .. na karmaH zramaM cedvayaM tai: sagarvam // 29 1zarIrazrama ane UMcanIcanA bhedabhAvone lopa karavAnI hAkala sAthe kavi bhAratanA lokone pazcimanA dezo sAthe spardhAmAM UtaravA paNa prere che, For Private and Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sa. vI. Thakahe kalA abhutA ajitAH pAzcimAtya: zramaiH saMtataH sAhasaddhiyuktaH / vayaM mAnavA buddhibhAjA yathA te kathaM sparSayA tAdRzA no bhavema // 30 zramanuM gauravagAna karatAM kavi kahe che: zramo daihiko bhUSaNaM mAnuSANAm na cAsmAtparo dRzyate yogamArgaH / tapazcApi nAma dvitIyaM zramasya tapoyogasAdhyaM bhavet ki na loke // 32 kavi zramane manuSyanuM bhUSaNa, vegane mArga ane tapa kahe che ane tenAthI badhuM ja sAdhya che, mevI mAtarI mAye cha... UgatI AvatI gAMdhI-vicAradhArAne achaDato prabhAva darzAvate nimnalikhita leka paNa svadezanI unnati mATe kavie vicArI rAkhelA mArga para prakAza pAthare che. svabhASA suramyA bhUzaM sevitavyA / svadezodbhavaM vastu kAya niyojyam / zarIraM svakaM brahmacaryeNa poSyam sadudyogamArgaH sadAlaMbanIyaH // 40 svabhASA, svadezI, brahmacarya ane sadughArane paNa kavi unnatinAM sapAne mAne che. kavinI prAcInatAparastI ane aMgrejabhaktine khyAla nimnalikhita padyo Ape che aMgrejonuM zAsana bhAratanA lokonA hitamAM ja hatuM ema mAnanArA eka varganA kavi pratinidhi cha: bASpAdiyaMcanuditAni suvAhanAni saMdezapreSaNajabaH pavanopamazca / etAnyanekaviSasAdhanasauSThavAni AMglAgamAdanudinaM vayamAptavantaH // 48 kintu kiM te kariSyanti na cemino vayam / na kadAcintA dRSTA hastenaikena tAlikA // 49 varALathI cAlatAM yaMtro ane saMdezavyavahAra aMgreja prajAne AbhArI che. e vAta svIkArIne kavi prazna kare che ke je praja utsAhI na hoya te zAsake zuM karI zake, keTaluM karI zake ? kadI eka hAthe tAlI paDatI sAMbhaLavAmAM ke jovAmAM AvI nathI. For Private and Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir thayuta prIta mahA kahInuM atizataka-eka manovizleSaNa A rIte pahelAM ja paghomAM kavie pitAnI rIte dezonnatinA upAyanI mImAMsA rajU karI che. te pachIne vibhAga che. saumAtA ; leka 50thI 62 sudhI kavi aMja prajAne udezIne kahe che ke aMgrejoe pitAnA satkAryo dvArA A dezanI prajA para moTo upakAra karyo che. bhavadabhiranizaM tathA vividhsaadhnairvdhitaa| ghareyamatulaprabhA navanavA ca jAtA zubhA kRtaM mahadi sukAya miha zikSaNAthai vam // 51 / aMgrejonA zAsanane lIdhe A dezanI dharatI tejasvI banI che evI AbhAranI lAgaNI vyakta karIne kavi tenAM pariNAmo viSe vAta kare cheH vigatA svapnAvasthA kalito hetustathA svapAtasya / buddhivimalA jAtA prAptotkaNThA svarAjyasiddhezca // 52 bhAratanA lokonI dha UDI javI, potAnA patananA kAraNanI khabara paDavI, vicAromAM spaSTatA AvavI Adi kAraNene lIdhe svarAjya meLavavAnI utkaMThA bhAratanI prajAmAM jAgI che ema kavi mAne che. AthI kavi mitratA vadhAre daDha bane tevI kAmanA karatAM kahe che saMpavinimayayogAt saMkaTasamaye tathA ca sAhAyyAt / sadbhAvasatyasAmyAt parasparAdavarSatAmiyaM maitrI // 54 bhArate vizvayuddha vakhate aMgreja sarakArane je madada karI hatI tene ulekha kavi karI rahyA che. parasparanI sahAya Avazyaka che. tene nirdeza karatAM kavi banne bhUminI-ilaMDa ane bhAratanI paristhitine khyAla ApatAM kahe che : bhUmirbhavatAmalpA zItA kRSikarmavirahitA bhUyaH / uSNA vistRtAsmAkaM kRSivAhalyA suzasmapUrNA ca // 58 anenI bhUmi a5, ThaDIvALI, khetIvADIrahita che ane bhAratanI bhUmi garama, vizALa ane khetIvADIne lIdhe dhAnyathI bharapUra che. AthI 5rasparane saga zobhI UThaze, evI kavine zraddhA che. AthI kavi AbhAranI lAgaNI pradarzita karatAM kahe che ke aMgrejo sAthe thayele saMyoga maLI che, susaMvadita che ane atyanta spRhaNIya che. te zebhana banI rahe. kavi bhAratanA lokone paNa anurodha kare che. zloka 63 thI 65mAM kavi bhAratIyane samajAve che ke baMne prajAne saMga daivI che. AthI tene virodha karavo IchanIya nathI. devI hoSA vyavasthA'sti niroDavyA na kahiMcit / anavartanamevAsyA dharmakAmArthamAzavam // 65 For Private and Personal Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sI. vI. ThakarAze bane dezo vacce pravartamAna zAstra-zAsaka vyavasthA daivI che ane temAM virodha na kare joIe. tene anusarIne vartana karavuM e dharma, artha, kAma ane mokSa ApanAruM banI rahe che. A kavinI briTizazAsana para kevI acala zraddhA che, ke teo te zAsana ane bhAratIya prajAnA saMyogane mekSa ApanAro mAne che !' 6 mA padyathI nItivairAyoni vAri vibhAga zarU thAya che ane 114mAM padya sudhI cAle che. kavi mAne che ke ghaNI badhI vidyA meLavI hoya, paNa jo te kAryamAM pariNuta na thAya te te vidyA bhArarUpa banI rahe cheH vidyA bahulAdhigatA gardabhagataratnabhAratulyA sA / yadi tasyAH pariNatiH kAryeSu zubheSu tadupadiSTeSu // 67 gadheDA para ra lAdavAmAM Ave te tene tenA mahattvanuM bhAna hotuM nathI, te te tene mAtra bhArarUpa ja gaNe che tevuM ja vidyAnuM paNa che, ema kavi mAne che. A padyomAM kavi snAna, vyAyAma, khulI havAmAM pharavuM; vyasanI, zaTha tathA mithyAbhASI lokonA saMparkano tyAga vagerenI vAta kare che. sukhI thavA mATenA upAya tarIke kavi nIti, dharya, cittanI samatulA, sadavidyA, dakSatA, ISTadeva para bhakti, IndriyasaMyama, prabaLa dehazakti, manavacanakarmathI nizcala ahiMsA, badhA kALamAM satya, udyoga, zama, daurya, avyabhicAriNI bhakti, dayA, dAna, sadAcAra, brAtRbhAva, viSa pratye anAsakti, brahmacarya, niyamita AhAra tathA vihAra, beTA vAdavivAdane tyAga, beTI cintAne tyAgane gaNAve che. prajAonAM utthAna patananI prakriyA pAchaLa kALanI lIlA ja kAma karI rahI che evuM darzAvatAM kavi nimnalikhita padya prastuta kare cheH kva gato jUlyasasIjharanAmA kIrtyA pradIpitAtmakulaH / nepolyano'pi patitaH kArAgAre payodhimadhyagate // 86 kavi jaliyasa sIjhara ane nepoliyananAM utthAnapatanane khyAla Ape che ane temanA * jIvana parathI bodha levA anurodha kare che ? Apattau na viSAdastasmAt kAryoM vivekamatiyuktaH / sampattI na ca harSaH sevyaM sAmyaM sadA ghRtisametam // 87 ApattimAM viSAda na kare ane saMpattimAM harSa na karo ane mananI samatulA bane paristhitimAM jALavI rAkhavI e ja sukhI jIvananI gurucAvI che. For Private and Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIyuta prItamalAla phInuM unnatizataka-eka mane vizleSaNu AvA kavi mRtyu viSe kAMika vAta karyA vinA kema rahI zake? mRtyune pratikAra karI zakAtA nathI. tenI sAme nIcenI sAmagrI nakAmI che evA nirdeza karatAM kavi jaNAve che na bhogA na rAgA na kAmA na rAmA prakarSa gatA rakSitA nApi lakSmIH / na putrA na vA bAMdhavA nApi bhRtyAH sahAyA bhaviSyanti mRtyoH samIpe // 94 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ApattinuM kAraNa dveSa che ema kavi mAne che. A rAgane divya upAya prema che. A prema mAnavane mATe zIghrazAntira che ema kavi mAne che. dveSane kavi vAnavatulya kahe che. dveSane lIdhe krodha utpanna thAya che, krodha buddhino parAbhava kare che ane mAnavane pazutulya banAvI de che eveza divA spaSTa abhiprAya che. 349 105mAM padyamAM kavi saskRta bhASAne cinyA, maththA ane sana' sumASitolInAr kahe che. kavi mAne che ke A bhASA mulo vandrittA che. 109 thI 111 padyomAM kavi indoranA holkara vaMzanAM rAjArANIetuMkeAjI, ahilyAbAI, zivAjI vagerenA ullekha karIne pAtAne paricaya ApatAM kahe che ke huM temanI kIrtinuM gAna karanArA gujarAtI dvija chuM. chelle 112 thI 114 zlokomAM kavi haiAravazane mATe ArAgya, mAMgalya, cirAyu, vipula dhanAdinI kAmanA bhagavAna sUrya pAse prakaTa kare che. atA garhaNIyaM niSiddhaM suzAstraiH surAM mA pibetIdRzairvAkprayogaiH / janairbuddhiyuktaiH sukAryapravRttaH parityAjyametat prayatnaiH samastaiH // 5 A zatakanA pariziSTa bhAgamAM pAMca loko mAnaniSedha viSe ApyA che ane 6 zlokomAM rASTrIya ekatA viSe vAta karI che. madyapAnathI uddabhavatAM dUSA batAvatAM kavi buddhinI mUDhatA, viSayecchAnI prabalatA, sadasavivekanA lApa, mUrkhAibharyAM AyarA, visaMgata vANI bAlavI, mati-kRti-zakti-braza, nItinAza, lajjAnAza, vittahAni vagerenA nirdeza kare che ane tenA tyAga karavAnI hAkala kare che : For Private and Personal Use Only rASTrIya ekatA mATe ' huM bhAratIya chuM ' evA bhAva jarUrI che, tene nirdeza karatAM kavi kahe cheH Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 350 sI. vI. zAha nAhaM hindurmahamadIyo na vApi bauddho nAhaM bristiyo vApi nAham / jaino nAhaM pArasIko na vApi rASTronnatyai bhAratIyo'hamasmi // AgaLa vadhatAM kavi pratipAdana kare che ke nAgarike huM zI kha, hadI, seva, viSNava vagere nathI paNa bhAratIya chuM ema kahevuM joIe. kavi mAne che ke pRthyAspRzya, brAhmaNa brAhmaNa evA bhedabhAvothI kadI rASTroddhAra karI zakAya nahIM. chelle be padyomAM prathama puruSa ekavacanamAM saMka95nI rajuAta : dezonnatyai svArthayajJaM kariSye dezonnatyai dIrghakaSTaM sahiSye / dezonnatya karmayoga - vidhAsye dezonnatyAyapayiSyAmi deham // 5 veSaM krodhaM hiMsAM dezonnatyai sadA parihariSye / snehaM svArthatyAgaM vitatodyogaM tathA ca vitaniSye // 6 // A rIte kavi 114 + 5 + 6 = 125 lekomAM A unnatikAtanI pUrNAhuti kare che. kavie prayojelA mukhya cha de che -bhairsSata (cAra), najAkatA, sALI (1, 4tamAna ) vagere. kavinI zailI sarala ane bhAvavAhI che. tenI pravAhitA AkarSaka banI rahe che. kavi aMgrejI bhASAnA zabdone jarUra paDaye upayoga karI le che. prathama vizvayuddha pachInI bhAratanI mAnasika sthitinuM pratibiba ahIM rajU thayeluM jovAmAM Ave che. kavi gAMdhIjInA nAmane nirdeza karyA vinA temanA sArA vicArone paDagho pADe che. A hakIkata temanA prAcInatApriya rUDhicusta mAnasane prakaTa kare che. kavinI zailI kavacita bhartuharinI yAda ApI jAya tevI bane rahI che. madyapAnaniSedha ane rASTrIya ekatA jevA viSaye saMskRtamAM rajU thAya tyAre te avazya noMdhapAtra banI jAya che. For Private and Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 'kenavAsanA eka khUNA '-- sakula AMtaramananI tarala abhivyakti Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maheza ca'pakalAla pAtragata caitasika vyApArane, mAnasiMka gatividhine kriyArUpe rajU karavAM, tene dazya zrAvyarUpa ApI IndriyagrAhya banAvavAM e koI paNa nATyakAra mATe me paDakAra che. raMgabhUminA vikAsanA vividha tabakake nAkArAe A paDakAra jhIlI laI vividha nATyaprayuktie stage devices dvArA pAtragata maneAvyApArane maMca upara saphaLa rIte sAkAra karavAnI mathAmaNu karI che. grIka nATakamAM korasa dvArA pAtranA manegatane ujAgara karavAnA prayatna thatA te sa MskRta nATakAmAM pAtra peAtAnA manane ' svagata ' dvArA ke 'Atmagata ' dvArA apavArita/janAntika jevI nATyarUDhi dvArA abhivyakta karatuM. zekasapiyara jevA mahAna nATyakAra pAtranA manamAM cAlatA AMtarika sa dha ne * svagatokita ' soliloquy nA mAdhyamathI sabaLa ane sacoTa rIte kriyAnvita kare che. Adhunika nATyakArAmAM pirAndeleA, pAtranA AMtara vyaktitvane, eka pAtramAM jIvatAM aneka pAtrone * AMtaranATaka ' play within a playnI nATyaprayukti dvArA raMgamaMca para jIvaMta karI batAve che. navalakathAkAra vahu naneA Azraya laI, pAtranA AMtara manane bhAvaka samakSa sahelAithI chatuM karI zake che ane bhAvaka paNa nirAMte pAtranA sakula mananI jaTilatA UkelI zake che. bhajavAtA nATakamAM A zakaya nathI. temAM teA pAtranI psychological life, physical upakaraNo dvArA ja nakkara rIte rajU karavAnI hoya che. kazuM abstract nA cAle. pAtranA mananI tamAma sakulatAe, graMthi, caitasika vyApArI tenAM vANI ane varNana dvArA prekSaka AgaLa chatAM thAya che ane te mATe naTa ane nATyakAre vAstavikatAne atikramI jaI svagatekti, AMtaranATaka jevI vividha nATyadharmI yukti-prayuktio kAme lagADavI paDe che. arUpa, amUta evA maneAvyApArane dRzyazrAvya pratIko dvArA mUrta karavAM e ja nATyakaLAnI vizeSatA che. DaoN. lavakumAra desAi e paNa pAtranAM vANI ane vartana dvArA ja pAtranA mananI AMTIghUMTIe svAbhAvika rIte prekSaka AgaLa chatI thAya ane prekSaka paNa pAtranAM vANI ane vartana dvArA ja tenA manane pAmI zake tevI rIte prasaMgAnI gUthaNI peAtAnA navIna nATyasagraha 'kenavAsane eka khUNA 'mAM karI che. DaoN. lavakumAra citrakaLA jevI dRzyakaLAnI paribhASAmAM ja potAnA nATyasaMgrahanAM zI ka yAje che te paNa sUcaka che. * pIMchI kenavAsa ane mANusa' ekAMkIsa maha 'svAdhyAya', yu. 27, akra 3-4, akSayatRtIyA janmASTamI aka, eprila-1990AgasTa 1990, pR. 351-360. * nATya vibhAga, phaeNkalTI aupha paraphomIga ArTsa, ma. sa. yuni., vaDAdarA. svA 20 For Private and Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir u52 maheza caMpakalAla dvArA pAtranI bAhya AkRti physical life upasAvatA upasAvatA teo "kenavAsane eka khUNe" ekAMkI saMgrahamAM kenavAsanA koI eka khUNe pAtranI AMtara prakRtine, tenI AMtara vRtione, tenA mananI graMthione tenI psychological lifene mUrtimaMta karI Ape che ane te paNa psycho analysisnA kazA paNa vaLagaNa ke bhAra vinA. temanAM pAtronAM saMkula AMtaramana, temanAM svAbhAvika vANI vartana dvArA ja tarala abhivyakita pAmyAM che e eka AgavI vizeSatA che. vividha ekAMkIemAM pAtranA AMtaramane dRzya/zrAvya rUpa ApavA temaNe vividha nATyaprayuktio kAme lagADI che ane tethI ja badhAM ekAMkIe abhinaya banyAM che. saMgrahamAMnA prathama ekAMkI " kenavAsane eka khUNe'mAM nATyakAre AmukhamAM jaNAvyA pramANe laghugraMthithI pIDAtA nAyakanI vedanAne kaMDAravAnuM tAkaryuM che ane te mATe temaNe AMtaranATaka play within a playnI nATyaprayukita dramatic device khapamAM lIdhI che. raMganideza anusAra nAyaka che 32 varSane, dekhAve temaja belave cAla sTraNa prakRtine evo gagana kAnAbAra. AmukhamAM nATyakAre nAyakane laghugraMthithI pIDAto jaNAvyo che te nATakane raMganidezamAM tene auNa prakRtine varNavyo che. zuM nAyakanI A laghutAgraMthi tenI strI prakRtine lIdhe uddabhavI che ke nAyaka pote auNa che evuM mAnI beThA che ane tethI laghutAgraMthithI pIDAya che ? pote nihArikA jevI alTa meDana yuvatIne, raMgabhUminI khyAtanAma abhinetrIne para che ane te tenAthI utarate che; tenA abhinayanI vAha vAha thAya che, pitAnAthI te muThThI UMcerI che ane te tenAthI inferior che ane A graMthine lIdhe te ToNa banato jAya che ? nATakanI zarUAtamAM nATyakAre gagana ane tenA mitra ravi vaccenuM je dazya kyuM che temAM nAyakanI khAtaraprakRti chatI karavAno prayatna karyo che. ahIM gagananAM be vyakti eka sAthe pragaTa thAya che. eka te ravinI daSTIe gagananuM vyakitatva ane svayaM gagananI dRSTie tenuM pitAnuM vyaktitva. ravinI daSTie te satata mAnasika tANa anubhavate, pUrvagrahonA khaMDiyeramAM jIvate, akALe kSayagrasta thaI gayelA manavALo, laMgaDAtA ahamane laIne prazna ane samasyAnI bhekhaDa UbhI karI duHkhI thanAra pukhta uMmarane bAbo che je patnI nihArikAne cenathI jIvavA nathI dete. jyAre gagananI daSTie te pote bhayaMkara bhUtAvaLa banIne UgI nIkaLelI guphAmAM purAyela, pote jANe buDathala hoya, babUcaka hoya tema nAnA bALakanI jema badhA dvArA paTAvA, bATalInuM dUdha pIto nAne bAbo hoya te vyavahAra pAmatA, pitAnAmAM rahelA oNphisara gagana kAnAbArane, kezanebala parI jevI namaNI, rUpALI nihArikAnA patine sau oLakhe che paNa pitAne kaI oLakhatuM nathI tevI lAgaNI dharAvate upasI Ave che. ravinI daSTie gagana bharyAbhAdaryA gharane sabhegI zakatA nathI. nihArikAne khuza karI zakatA nathI eTale ke gagana Na prakRtino che, zArIrika rIte napuMsaka che ane tethI te pitAnI patnIne saMbhegI zakatA nathI e pragaTa thAya che te ogaLa jatAM gagananA zabdomAM "nihArikA', rAtre dhasaghasATa UMdhanArI, dhaDiyALanA TaMkArA ane nasakorAMnI vacce pote senDavIca banI jatuM hoya ane te majabUta thAMbhalAnI jema paDI rahetI ane potAnAmAM jayAre kAmadeva soLe kaLAe khIlyA hatA tyAre " aDadhI rAte zuM kAma DisTarba kare che, rasoDAmAM jAva' ema kahI pharI pAchI nasakorAM bolAvatI jaNAvAI che. ravinI dRSTie gagana-nihArakA vacceno saMbaMdha tathA gagananI dRSTie gagana-nihArikA vacce saMbaMdha ahIM For Private and Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kenavAsane eka khUNe-kula AMtaramananI tarala abhivyakita 353 sahapasthiti pAmyAM che. ravinI daSTie gagana nihArikAne saMbhegI zaka nathI jyAre gaNananI daSTie nihArikA jAtIya Avega anubhavatI nathI. ravi have gagananA bhItarI mananuM pRthakkaraNa karavA pravRtta thAya che. kolejamAM nATakanA mAdhyamathI pAse AvanAra, nATaka karatAM karatAM paravAnA kaila ApI vAstavika jIvanamAM nihArikAnA pati bananAra gagana kAnAbArane lagna pachI paNa jyAre nATyasaMsthAoe nATaka karavA AmaMtraNa ApyuM tyAre nihArikAne hiroIna banAvI paNa pitAne hIre nA banAvyo A tene epenDikasanA dardanI mAphaka khUMcyuM ane te kaNasato rahyo aMdarathI tUTate gayo. ravinI dRSTie A che tenI laghutAgranthi. sAme cheDe gagana paNa, nATakamAM pitAne kaI rola nathI tethI nihArikA joDe nATakanA riharsalamAM pote gaye nathI; nihArikA hireIna tarIke kAma karatI hoya ane tenI AMkhanA IzAre ekasTrAo paMchaDI paTapaTAvatA nihArikAnI AjubAju dhUmatA hoya ane pitAne kaI bhAva nA pUche A sthiti tene pasaMda nathI evo ekarAra kare che. A che laghutAgraMthi uddabhavavAnuM eka kAraNuM to bIjuM kAraNa che te nihArikAnA premathI ubAI gayuM che, akaLAI gayuM che ane tene badalAmAM kazuM ApI zakato nathI. tenI sAthe koI prakAranuM eDajasTamenTa karI zakato nathI. te potAne samajI zakatI nathI. Akho divasa ophisanI Uthala-pAthala pachI ghare pAcho phare to nihArikA nATakanA riharsalamAM. ravinI daSTie A gagananuM projudiced mind che, bhAgeDa vRtti che, laMgaDAto ahama che. nihArikAnI vAhavAhathI tenAmAM rahele puruSa dhavAya, chaMcheDAya, kaMIne kaMI karI nAMkhavAnuM mana thAya paNa pratiSThA ADe Ave ne pote kazuM karI nA zake. ahIM tenI laghutAgranthinAM mULa rahelAM che. ravi A badhAnA upAya tarIke nihArikAne mA banAvI devAnuM sUcave che tyAre gagana cUpa thaI jAya che. tenuM moDhuM vilAI jAya che. gagananI daSTie nihArikA kadI mA banI zake tema nathI. DokaTara pAse ceka karAvavA jaIe ne nihArikA mA banI zake tema nA hoya to tene keTalo mATe AdhAta lAge e kAraNasara gagana dAktarI tapAsa karAvata nathI. ahIM gagana je kAraNa jaNAve che te sAcuM che ? zuM pote zuM che eTale dAtarI tapAsa karAvavAnI nA pADe che ke pachI nihArikAmAM ja kaI UNapa che ane te tenI jANa nihArikAne thavA devA nathI Icchato eTale nA pADe che ? nATakanA aMte nihArikA garbhavatI hovAnuM pragaTa thAya che tene A saMdarbhamAM tapAsatAM je gagana zuM hAya, kharekha2 napuMsaka hoya te pachI nihArikAnA saMtAnane pitA te nathI evI tenI dahezata sAcI gaNuya paNa je te ladhutAgraMthi hoya te pachI pote kharekhara pitA banyo hovA chatAM, nihArikAnI kukhe tenAthI ja bALaka pedA thayuM hovA chatAM tenI laghutAgraMthi tene Ane svIkAra karavA detI nathI tevuM pragaTa thAya. muddo e ke nATyakAre AmukhamAM jaNAvyuM che tema nAyaka laghutAgraMthithI pIDAya che tethI mAnasika napuMsaktA dhAraNa karI beThe che ke pachI raMganirdezamAM jaNAvyuM che tema strauNa-zArIrika dRSTie napuMsaka che mATe laghutAgraMthithI pIDAya che ? mane lAge che ke AmukhavALI vAta vadhu tArkika che ane tethI raganirdezamAM gaganane auNa prakRtine havAnI je vAta karI che te TakatI nathI ravi gaganane nikaTane mitra hovAthI A prakAranuM mAnasa pRthakkaraNa kare te svAbhAvika che. ravi ane gagananI vAtacIta pUratI bhUmikA bAMdhI Ape che. gagananI laghutAgraMthi pAchaLanAM kANe spaSTa karavAnI nema ahIM nATyakAre rAkhI che. ekAMkImAM lAdhava jALavavAnuM hovAthI nATyakAra For Private and Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 354 maheza caMpakalAla ravinA pAtra dvArA sIdhe ja gaganane mAnasapraveza karAve che. gagananuM subjective daSTibiMdu ane ravi dvArA pragaTa thatuM objective dRSTibiMdu ahIM paraspara TakarAya che tyAM ja nihArikAne praveza thAya che ane have prekSaka ravi dvArA baMdhAyelI bhUmikAnA pariprekSyamAM gagana-nihArikAne vyavahAra jue che. nihArikA khuzAlInA samAcAra laIne Ave che. ravi, nihArikA kahe eTale AnaMdanA samAcAra ja hoya evuM maMtavya pragaTa kare che tyAre maneruNa e gagana bolI UThe che, "That is subjective'. AvatA aThavADiye bhajavAnArA navA nATakamAM gagananI hIro tarIke niyukti thaI che tyAre badhA ja asabAba reDI abhinayajagatamAM chavAI javAnuM nihArikA AhavAna Ape che paNa laghutAgraMthithI pIDAta gagana te rola bIjAne ApI devAnuM sUcave che. nihArikAnA AgrahathI aMte gagana hA pADe che ane AMtaranATakane riharsalanuM dazya zarU thAya che. AMtaranATakane nAyaka manahara pitAnI patnI manISAne kulTA, vezyA, vizvAsadhAtI kahI tene ToTo pIsI nAMkhavA taiyAra thAya che evA dRzyanuM riharsala karatI veLA gagana "svagata" ukti dvArA potAnA mananI vAta prekSake AgaLa pragaTa karatAM jaNAve che, "gagana, tArA mATe A suMdara taka che. AvI taka vAraMvAra nathI AvatI. nATakamAM tuM manahara bana ane (dAMta kacakacAvIne) tuM nATaka karato hoya ema manISA uphe tArI patnI nihArikAne TeTa pIsI nAMkha. hA, hA, TATa pIsI nAMkha. na rahegI bAta, na bajegI baMsarI..." ahIM gagananA ajAgrata manamAM UMDe UMDe dharabAIne paDelI aparAdhavRtti chatI thAya che. nihArikA paratvenI laghutAgraMthinI A caramasImA che. AMtara nATakanA nAyakane samAna mAnasika pariveza ane riharsala daramyAna uddIpta karatI DAyarekaTaranI A ukti," gusse lAvo, puruSatva lA...' gaganane nihArikAnuM gaLuM dAbI devA pravRtta kare che. ahIM AMtaranATakane upayoga ekAMkInA nAyaka gaganane amuka kArya karavA preravA thayo che, tenuM mAnasika pRthakkaraNa karavA nahi. AMtara nATakanA mAdhyamathI manahara ane gagananuM samAntare mAnasapRthakkaraNa thayuM hota to te vadhu nATayAtmaka banata. gagananA mananuM pRthakakaraNa karavAnuM kAma ravi dvArA nahi paNa AMtaranATaka dvArA samAMtare thayuM hota te tenAthI kaMIka jude ja ghATa ghaDAyo hota ane prekSaka pote potAnuM daSTibiMdu svataMtra rIte keLavatA thayo hota. aMtaranATakanI TekanIkane viniyoga mAnasapRthakakaraNa mATe nahi paNa nAyakane amuka kArya karavA preravA thaye che. AMtara nATaka pUruM thatAM DaoNkaTara dvArA 'nihArikA mA banavAnI che" te rahasyanuM uddaghATana thAya che tyAM anti climax sarjAya che. gagana sTeja para dhasI AvelA ToLAthI sarakato sarakate eka khUNAmAM jAya ane paeNTa lAITanA prakAzamAM svAgata bolI UThe "zuM khAtarI e bALaka mAruM haze ? mAru eTale mAtra nihArikAnuM nahi. mAruM eTale nihArikA ane gagana kAnAbAranuM..mane kAMI samajAtuM nathI. tyAM parakASTA sarjAya che. pite zArIrika rIte pitA banyA hovA chatAM mAnasika 3NutA, laghutAgranthi A satyane svIkAra thavA detI nathI. "mane kAMI samajAtuM nathI.' e ukti dvArA, nAyakanI dhuMTAtI vedanA, prekSakanA hRdayanI ArapAra nIkaLI jAya che. saMgrahamAMne dvitIya ekAMkI " cAlo jamanAjInI jAnamAM' pitAnAM saMtAnothI haDadhUta thayelA thayelA nivRtta vRddhajanonI, "phAsikala kemeDI 'nA viniyoga dvArA ThekaDI urADavAne upakrama For Private and Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * kenavAsane eka khUNe" -saMkula AMtaramananI tarala abhivyakti dharAve che " phAsikala komeDI' saMjJA aMge cheDe hApoha thavA saMbhava che kemake kArsa ane komeDI e baMne keTaleka aMze alaga tarI AvatAM nATyasvarUpe che. jo ke ahIM nATyakArane Azaya phAsa prakAranuM kemeDI" vizeSa che. komeDImAM atizayatAnuM tatva umerAya.' tyAre te kArsanI kaTimAM bese. eTale prastuta ekAMkImAM komeDI karatAM phArsanAM tattavo vizeSapaNe kayAM kayAM DekAya che ane te dvArA A vRddhajanonI manasuSTi kevI rIte mUrtimaMta thAya che te tapAsavuM rasaprada banI raheze , , , kriyA sthaLa tarIke nATyakAre koI paNa gharanuM interior pasaMda karavAnI jagyAe jAhera udyAnanuM exterior pasaMda karyuM che e khUba sUcaka che. gharamAM rahetA AptajanathI haDadhUta thayelA vRddhajane udhADA AkAza nIce jAhera udyAnanA bAMkaDA para bhegA thAya che. nATakanA nAyaka jamanAprasAda 62 varSanA zyAma raMganA UMcA evA vidhUra che. naMdanavana jevA baMgalAnA mAlika hovAM chatAM bharyAbhAdaryA makAnamAM ekAkI che. zaheranI bharacaka vastImAM rahetA hovA chatAM jANe jaMgalamAM bhaTakatA vanavAsI che. pitAnA dIkarA, dIkarI, vahue temanI sAthe, jANe teo gujarI gayelI dhaTanA haya, myujhiyamanuM kAI zepIsa hoya ke khUNAmAM paDeluM gaMdhAtuM labAhyuiM hoya te rIte varte che ane tethI teo khinna che. pitAnI patnI jayA ne hayAta hota to pote dAruNa duHkharUpI vanavAsa bhogavatA hovA chatAM musIbatanA mahAsAgarane capaTImAM tarI jAta evI temanI lAgaNI che. pitAnA mitronI patnIe hayAta che. rAtre mitro jyAre ghare pAchA jAya tyAre patnI temanI zAla ThIka kare jyAre pote ghare pAchA phare tyAre putravadhuo pitAnI khAla kADhI nAMkhe, evI temanI sthiti che. temanA ja mukhe bolAtA AvA cabarAkiyA saMvAdomAM phorsanAM to che. juo A saMvAda-- jamanAprasAda :...mArA mitro, samaje. tame rAtre ghare jaze tyAre tamArI patnIo tamArI zAlane ThIka karaze, ane mArI vahuo moDA AvavA badala mArI khAla kADhI nAkhaze. tamAruM gaLuM korporezananI gaTara jevuM cokhkhuM caTa haze te paNa tamArI ardhAMganAo dUdhamAM ghI ane haLadara nAkhI, camacI vaDe gALa halAvI pIvaDAvI deze ane huM khAM kheDa karIza te AkhuM ghara DIsTarba thaI jaze ane thoDI miniTomAM e sAilansa jhonamAM hukalaDa macI jaze. jamanAprasAda banate naTa potAnA AMgika ane vAcika abhinaya vaDe A saMvAdane cagAvI zake enI pUratI guMjAyeza nATayakAre ahIM ApI che. pitAnAM AptajanothI haDadhUta thato jamanAprasAda pitAnI vyathA uparyukta hAsyapreraka ukti dvArA pragaTa kare che. pahelAM to prekSaka A ukti sAMbhaLI be ghaDI hasaze paNa pachI e ukti pAchaLa chupAyelI jamanAprasAdanI vyathA prekSakanI AMkhane bhIMjavI paNa jaze. jamanAprasAdanI A vyathA dUra karavAne eka ja IlAja che ne te emane paraNAvI devA te. ane te pachI zaMbhuprasAda pitAnI lAkaDIne, bhAvi misIsa jamanAprasAda ka9pI je trAgaDa race che e situationmAM kArsanAM bharapUra tatvo rahelAM che. mitronA Agrahane ane potAnI prarachana icchAne vaza thaI jamanAprasAda pharI lagna karavA uttejita thAya che tyAre kAlikAprasAda jamanAjIne For Private and Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maheza caMpallAha paraNutAM pahelAM potAnA sAne, yuvAnIne, romAnsane pace batAvavAne prastAva mUke che ane jamanAprasAda harSAvezamAM AvI te maMjara rAkhe che ne pachI farcical situation UbhI thAya che. bAgamAM pasAra thatI 18 varSanI kanyAne dupaTTo sara karavAnuM sAhasa jamanAprasAda pitAtulya vAtsalyathI karI zake tema hovAthI te prastAva nAmaMjUra karI, 58 varSanI je strI pasAra thAya che tenI, jenI mAtra pUTha ja dekhAI rahI che tenI, sAthe vAta karI tene hasatAM hasatAM zAla oDhADavI ane strI paNa tirasakAryA vinA, chaNako karyA vinA, premathI zAla oDhe te pite samarAMgaNamAM vijetA ane tema nA kare to parAjita rehA evI zarata kabUla rAkhI jamanAprasAda AgaLa vadhe che. pelI strI te bIja keI nahi paNa potAnI patnI jayAnI sakhI, pitAnI mAnasapriyA evI rAdhA che evuM pragaTa thatAM baMne lagna mATe rAjI thAya che ne zAla oDhADavAnI jagyAe Akhe AkhI kanyAne upADI lAvatA jamanAjIne nirakhI baMne mitro bhoMThA paDI jAya che ne temanA lagnanA prastAvane maMjUrInI mahora mAre che. A be situation uparAMta, agAu jaNAvyA mujaba, tamAma mukhya pAtronA saMvAdanI taDAphaDI, phaTAkaDA phUTatA hoya tema temanA mukhethI sarI paDatA cabarAkiyA saMvAdomAM phArsanAM taravo rahyAM che. jamanAprasAda paraNe te baMgalAmAM nirAMte besI cA pI zakAya ene nirdeza hAla A mitra, bUDhA thaI gayelA mitro, pitAnA mitranA ghare eka pyAlo cA paNa pAmI zakatA nathI e haDadhUtatAnuM bhAna karAve che. ahIM hAsyanI paDakhe karuNa rahe che ane te kuzaLa naTa sArI rIte upasAvI zake. bharyAbhAdaryA baMgalAmAM, potAnAM Aptajane vacce ekAkI rahetA vRddha jamanAprasAda jyAre AdheDa vayanI rAdhA sAthe A umare paraNavA tatpara bane che tyAre te prekSakane tiraskAra nahIM paNa samabhAva prApta kare che. * cAle jamanAjInI jAnamAM' evo pratibhAva prekSakane paNa hoI zake ane temAM ja A ekAMkInI saphaLatA rahelI che. saMgrahamAMnA tRtIya ekAMkI praznArtho mAM rahasya nATakanA mALakhAne jALavI traNa pAtronI rautasika gatividhine tAkavAnI lekhakanI nema che. khUnInI zodha calAvate I-pekaTara vividha vyaktionI jubAnI le ane ADAavaLA prazno pUchI satya hakIkata jANavAno prayAsa kare; vividha subjective bayAnene jhINavaTabharyo abhyAsa karI objective evA niSkarSa upara pahoMcavAno prayatna kare. rahasya nATakanA A mALakhAne upaga nATayakAre jenI pRcchA thaI rahI che tevAM pAtronA AMtaramananI gatividhine pragaTa karavA mATe karyo che. TrAvela ejanTane vyavasAya karatA, 34 varSanA, kensaragrasta nikhila mAranA pAMca varSanA dIkarA dhavalanuM mRtyu e hatyA che ke AtmahatyA-hatyA hoya to pachI koNe karI-tenI AsapAsa kathAvastu ghumarAya che. chehalAM be varSathI hospiTalamAM kensaranI sAravAra laI rahela nikhila mAru, anaMga mahetA sAthenI pitAnI dostIne pavitra mAnI, tenA para vizvAsanuM vajana mUkI; ophisa, ghara, benka belensa badhuM ja tene soMpI de che paraMtu mArunA mata pramANe anaMga mahetAe, e jherI nAge, viSanI kathaLI khAlI thAya tyAM sudhI jhera okatA e narapizAce, mitratAne mulAyama burakho paherI, mIThI mIThI vAte karI badhuM ja haDapa karavA mAMDayuM. tene mAru sAthe vyavahAra e mArune mane sapATI paranI chalanA hatI. te dhIme dhIme parAvalaMbI banate gaye. dhIme dhIme tenAmAMnuM dhanabhakhyuM, kItitarasya. For Private and Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kenavAsane eka khUNe"-saMkula AMtaramananA taraha abhivyakita papipAsu vara bahAra AvavA mAMDayuM. teNe nekarone samajAvI dIdhA, dhavalane jIko ko pyAra karI bAnamAM phasAvI dIdho ane tenI patnI mohinI para mohajALa pAtharI, tene kAmAMdha banAvI dIdhI. A badhAnA purAvArUpe mAru, InspekaTarane pote nidrAdhIna thavAne Tega karI, cittAnI jema sAvadha rahI sAMbhaLelI mohinI ane mahetA vaccenI vAtacIta TAMke che. mULe InspekaTara AgaLa mAru dvArA varNavAyelI A ghaTanA prekSakonA lAbhArthe dasyarUpe nATyakAre gUMthI che paNa te Objective satya nathI kAraNa ke e dhaTanA mAru dvArA kahevAyelI che je kadAca teNe svabacAva mATe upajAvI paNa kADhI hAya. pote jene samagra astitvathI cAhate have te potAnI patnI tenI daSTie kulaTA nIkaLI ane tethI tenuM romeroma IrSA, vera ane khunnasathI ubharAvA lAgyuM ane tethI teNe mohinInI hatyA karavAne lAna ghaDyo ane pachI IpekaTaranA mate teNe dUdhamAM kAtila jhera bheLavI dIdhuM paNa mohinInI jagyAe dhavala e dUdha pI gayo ane mohinIne badale dhavalanI hatyA thaI. paraMtu mArunA kahevA pramANe mohinIne mAravA Avo ja plAna banAvyuM hatuM paNa A tenI taraMgalIlA hatI. pite khUba nirbaLa manane hevAthI mitrane ke patnIne kazuM kahI zakate nahi tethI teNe hatyA karavA mATenI dhvaryu prinTa racI tenAM aneka riharsala karyA. teNe anekavAra mohinIne mArI nAMkhI paNa pitAnA manejagatamAM. Ama mArue mohinIne mArI nAMkhavAnI ejanA ghaDelI paNa tene nakkara rUpa ApI zako nahi eTale dUdhamAM jhera bheLavavuM, mehinInI jagyAe dhavalanuM dUdha pI javuM ane mRtyu pAmavuM e ghaTanA ghaTI ja nathI, tenA dvArA dhavalanI hatyA thaI ja nathI. e te InspekaTare lagAvelo tarka mAtra che jenA thakI mAranA AMtaramanamAM dharabAIne paDelI mohinI pratyenI asala lAgaNI pragaTa thAya che. mArunuM AMtaramana chatuM thAya che ne tyAM pahelo tabakko pUro thAya che. ahIM hatyA thaI che paNa manejagatamAM. bIjA tabakkAmAM anaMga mahetA sAthenI pUchaparacha AraMbhAya che. have A dhaTanA anaMganI dRSTithI nirUpAya che. vyavasAye brokara, makAna le-vecane dha karanAra ane mAraparivAranA ghaniSTa mitra, saMvedanAnA adaSTa tAMtaNe gUMthAyelA anaMge pitAnA aMgata sukha mATe mArane patAvI nAMkhavAnI yojanA vicArI hatI tema te kabule che. mArunI hatyA karavA mATe mAsTara plAna ghaDyo hato. pILI jhAMyavALA glAsanI AsapAsa sapheda dorI bAMdhI hatI paNa temAM jhera nahotuM nAMkhyuM. ahIM paNa anaMga, mAru mane mana mArI nAMkhe che. vAstavamAM nahi. polisa I-spekaTara dvArA thatI dhavalanA mRtyunI UlaTatapAsathI mAru ane mahetAnAM manojagata udhADAM paDe che. mAruM pitAnI patnI mohinInI hatyA karavA tatpara hatA jayAre mahetA, mArunI. UlaTatapAsa temanA avacetana mananAM paDaLe khullAM karI Ape che. ahIM kendramAM dhavalanI hatyA nathI paNa e kahevAtI hatyAnimitte vyakta thatA pAtronA mane vyApAra che. e pAtronAM manane khulAM pADavA mATe hatyA, pa. I. dvArA UlaTatapAsa vigere hasyanATakanuM mALakhuM lekhake khapamAM lIdhuM che. asala khUnInI zodha karatAM ahIM pAtranA manamAM ekabIjA paratvenI pracchanna paNa sAcI lAgaNuM pragaTa karavAnuM vadhu mahattvanuM che. mohinI sAthenI UlaTatapAsamAM, pitAne pati jayAre hayAta nahi hoya tyAre mahetA, pitAnI, pitAnA parivAranI paDakhe UbhuM raheze evA vicAranI nAja, kSaNe pote mahetA paratve kUNI lAgaNI anubhavI hatI tevuM mohinI kabUle che paNa pachI te svastha thaI A lAgaNI khaMkherI nAMkhI hatI ane mauna sevyuM hatuM. I-spekaTara A maunane mArunI hatyAmAM mona saMmatirUpa gaNAve che tyAre mohinI dharAra tene virodha kare che ane dhavalane yAda karI pika For Private and Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUkI raDe che tyAre InspekaTara dhavala hayAta che tevuM jaNAvI badhAne AMcake Ape che. chellA dazyamAM nATayakAra, rahasyanATakanA mALakhAne phagAvI de che kemake ahIM pAtramAM mane jagata khullA pADavA nimitte tene thayelo upayoga have pUre thAya che eTale tenI jarUra nathI. A aMtima dazya prekSakanA cittamAM pAtranI jema aneka praznArthe janmAve che ane A samagra ghaTanAmAM prekSaka paNa saMDovAyela hoya te rIte, jANe nATakanuM eka pAtra hoya te rIte tenI bhUmikA pragaTa thAya che. prekSakanA cittamAM aneka praznane janme che. zuM mohinI ane mahetA vacce suMvALA saMbaMdho hatA ? eka vAta to nizcita ke mAru mahinAnI ane mahetA mArunI hatyA karavA tatpara banelA ja ane temane A aparAdhabhAva pragaTa karavA nATayakAre InspekaTara dvArA thatI UlaTatapAsane khapamAM lIdhI che. rahasyanATakanI A devicene upayoga vizeSapaNe, dhULa ghaTanAne AgaLa laI javA karatAM, pAtranA sUkama manejagatane khulluM pADavA thayo che ane tethI ja te nATakanA aMte prekSakanI cittavRttinuM samAdhAna karavAnI jagyAe tenA manamAM aneka praznArthe janmAve che ane eTale ja e Azcarya ane AMcakA ApatuM sthULa rahasya nATaka banI rahetuM nathI. cAlo ramIe papA mammI' ekAMkImAM bALakanA kumaLA mana dvArA, AsapAsa chavAtI sRSTinuM ane vaDIlonA vartananuM thatuM sAhajika anukaraNa gUMthI levAmAM AvyuM che. meLAnuM drazya che. pitAne mA-bApathI vikhuTI paDI gayelI be bahene nehala ane akSitAnuM manoraMjana karavA mATe anya be bALake darzana ane zruti pappA mammInuM nATaka bhajave che ane te mATe temaNe jhAjhuM vezaparivartana ke dakSyAMtara karavuM paDatuM nathI. camAM caDhAvI, rUmAla oDhI mA-bApa banI jatAM bALake vacce vacce cazmAM utArI ke rUmAla kADhI pAchAM pitapotAnAM asala rUpa dhAraNa karI le tevI prayukti nATayakAre prayojI che. jema ke pappA banate darzana "mAya Diyara tArA mATe kazuM lAvyuM chuM" ema kahe che tyAre zruti potAnA mAthA parathI rUmAla kADhI bALasahaja vismayathI pUche che mAya Diyara eTale zuM ? ane darzana paNa cazmAM utArI eTalI ja sahajatAthI kahe che " mane paNa khabara nathI. paNa mArA pappA mArAM mammIne ghaNIvAra mAya Diyara kahe che. vaDIlonA vartananuM keTaluM sAhajika anukaraNa! theDIvAra pachI vaLI pAchA cazmA caDhAvI kAku badalI darzana banI jAya che pApA ane mAthe rUmAla oDhI, kAku badalI kRti banI jAya che mammI. "rAtanA sama" e vakhate paNuM cazmAM utArI rUmAla kADhI asala rUpa dhAraNa karavAnuM sAhajika punarAvartana! bALakone pappA karatAM dAdA vhAlA lAge che. nAnI nAnI vAtamAM vAre ghaDIe zikhAmaNa ApatA ane niSedha ke rAkhatA mAbApanI obAda nakala chokarAMo kare che. khoTuM nA bolavAnI zikhAmaNa ApI, guMdariyA mitrathI bacavA, gharamAM hovA chatAM gharamAM nathI evuM kahevaDAvI asatyanuM AcaraNa karatA pappA ke gAMdhIjI para nibaMdha tapAsatI veLA, pitAnA akSaro kharAba hovA chatAM vidyArthI ane sArA akSare lakhavAnI sUcanA ApatAM zALAnAM zikSikA; vAta na karavAnI zikhAmaNa ApI, kAne reDiye mUkI kemesTrI sAMbhaLatA zALAnA zikSaka vigere dAMta ApI vaDIle sAme jehAda calAvavA, haDatAla pADavA, sUtro uccAravA, gherAve ghAlavA, satyAgraha karavA elAna Ape che. pappA-mammInI ramata ramatAM ramatAM bALake tArasvare pitA | Akroza rajU karavA maMDI paDe che tyAre nehala akSitA A badhAthI gabharAI jaI For Private and Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "kenavAsane eka khUNe". saMkula AMtaramananI tarala abhivyakti 359 pharIthI pappA-mammInI haTha pakaDe che ane mAIka upara pitAnAM mammI-pappA khovAyAnI jAherAta kare che. mA-bApathI vikhUTAM paDI gayelAM bALakothI AraMbhAI bALakathI vikhUTAM paDI gayelAM mA-bApa AgaLa viramatI A kati tenA vanyArthathI samRddha banI che. kRtinA aMte, meLAmAM vikhUTAM paDI gayelAM mA-bApa puratI maryAdita na rahetAM, AjanA yuganA dareka bALakanAM mA-bApa khevAyAM che; pitAnAM saMtAne sAthe eka ja gharamAM eka ja chAparA nIce rahevA chatAM temanAthI vikhUTAM paDI gayAM che te bhAva bamarAyA kare che ane emAM ja A ekAMkInuM sAphalya che. sarjakane zabda" lAkSaNika eka pAtrIya ekAMkI che je digdarzaka mATe paDakArakSama che. digdarzaka kuzaLa hoya to te vividha mAdhyamone upayoga karI sarjakanI sUkSma saMvedanA ane tenI khumArIne nATyAtmaka rIte vyakta karI zake che. vyavahArajagatanA gaMdA, gobarA gaMdhAtA zabdothI vAja AvI gayela hovAthI tema ja samAjanA lokoe zabdo sAthe vyabhicAra karIne tene pilA vAsI ane nivArya banAvI dIdhA hovAthI, sarjaka, vizvane nAte teDI, bArI bAraNuM baMdha karI, pitAnI Tepa sAMbhaLate, potAnI zabdasRSTimAM sarI paDe che ne ahIMthI AraMbhAya che sajIkanA AMtaramana ane jAmatIna ' vaccene saMdharSa. nATa5kAre sarjakanA AMtaramanane, tenA subconsciousne, keTalIka hade tene guilty consciousne yamadUtanA avAjarUpe nirUpyAM che. pitAnI zabdasRSTimAM rAcavuM tene ja sarjakanuM AMtaramana, palAyanavRtti-AtmavaMcanA-AtmahatyA kahe che. bhASAne rUDha saMketa phagAvI daI navI bhASA ghaDavAno prayatna karI, sAmagrInA vartuLamAM gUgaLAI maratI uccanAone navuM aesthetics ApI rUparacanAne Agraha sevyuM ane e rIte pitAne saja kadharma niSThApUrvaka bajAbe evuM sarjakanuM jAmatamana kahe che tyAre tenuM AMtaramana tene vADAbaMdhI teDI na vADe zarU karavAnI pravRtti gaNAve che. sAmagrI sAthe akSarazupaNe joDAyele sarjaka, zailI ane saMracanAnI pAchaLa paDe che tene bhramaravRtti kahI AMtaramana ThekaDI urADe che. sarjakanI saMvedanA saMkulatAmAM vadhu sUkSma bane, ApattinA paritApamAM vadhu khIle ane sajaya addabhuta sajanalIlA. paNa A zabda AnaMdayAtrAnA vAhaka banavAnI jagyAe, kAku ane kaTAkSa thakI bIjAne dubhavanArA banyAra saja ke jANe zabdachala dvArA hAhAkAra macAvI dIdhe ema kahI AMtaramana sarjakane UdhaDe laI nAkhe che. pitAne zabdadeha ajaya ane amara che evI bhrAMti seva sarjaka pitAnA ja zabda dvArA kevo udhADa paDe che; tenuM ja sarjanazIla mana tenI manovRttinA kevA lIrelIrA urADe che tene paricaya ekAMkIkAre sarjakanA jAmatamana ane AMtaramanane sAmasAmAM mUkI kalAtmaka rIte supere karAvyo che. saMgrahamAMnuM aMtima ekAMkI " UjaDa Abhale amI' sva. panAlAla paTelakata mAnavInI bhavAI' navalakathAnA eka aMzanuM nATaSarUpAMtara che. ahIM nATayakAra, maLa navalakathAkAre pAtranA mukhe mUkelA saMvAdanI bhASA ane pite nATayarUpa ApatI veLA pAtranA mukhe makalA saMvAdanI bhASA ekabIjAmAM bhaLI jaI ekarUpa banI jAya tevuM bhASAkarma dAkhavI zakyA nathI e A ekAMkInI moTAmAM moTI maryAdA che. tethI navalakathAnI jema ahIM grAmINa pariveza purepure khIlI zakato nathI ane pAtronAM vyakitatva bhAtIgaLa banI zakayAM nathI. ATalI svA 21 For Private and Personal Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maheza caMpakalAla maryAdA bAda karatAM, jIvyAbharyAnA chelA juhAra karatAM kALuM ane rAjunI manodazAne nATayAtmaka rIte upasAvavAmAM nATayakAra mahad aMze saphaLa nIvaDayA che. "dharatInAM dhAvaNu bhale dharabAI gayAM paNa rAju tamane kadI tarasyA nahi rAkhe' ema kahI rAju, kALune stanapAna karAve che tyAM vAdaLAMne gaDagaDATa saMbhaLAya che. comera amaratavarSA thAya che. rAju temAM khovAI javA kALane AhavAna ApI Ubho kare che ane tethI te kALu upara chavAyelI hoya tema lAge che ne pachI dazya badalAya che. puruSa (kALa ) prakRti (rAju) para jhaLuMbI rahyo hoya tevuM dRzya sarjAya che. ahIM nATayakAre zabda ke saMvAda dvArA nahi paNa raMgamaMcIya upakaraNa dvArA vanyArtha sAkAra karavAnuM je kauzala dAkhavyuM che te temanI nATayazIlatAnAM subhaga darzana karAve che. "mAnavamananI saMkula AMTIghUMTIonuM darzana" e A ekAMkIsaMgrahane mukhya vani che ane te mATe nATacakAre vividha nATaprayuktio to prajI ja che paNa sAthe sAthe vividha pAtronAM AMtaramanane, temanA subconscious mindne prekSaka AgaLa chatAM karavA mATe viziSTa * pAtrasRSTi paNa UbhI karI che jema ke "kenavAsane eka khuNe 'mAM mitra ravi, " praznArthe 'mAM polisa I-spekaTara, "cAla ramIe pappA-mammI mAM mAIkavALo, "sarjakane zabda 'mAM yamadUta. ahIM ravi, InspekaTara, mAIkavALe ane yamadUta svataMtra pAtra karatAM je te pAtranAM AMtaramananAM pratIka che. ravi nathI bolata, gagana kAnAbAranuM AMtaramane bole che; InspekaTara nathI bolate mAra, mahetA ane mohinInAM AMtaramana bole che. yamadUta, yamadUta nathI paNa sarjakanuM AMtaramana che. "cAla ramIe papA mammI mAM mA-bApa saMtAnathI chUTAM paDI gayAM che. bALakonI A manovedanA temaNe "mAIkavALA nA pAtra dvArA chatI karI che. mAIkavALA e dhULa pAtra na banI rahetAM bALamananI A vyathAne pragaTa karI ApanAra pratIkAtmaka pAtra banI rahe che. ahIM mAIkavALAnuM mAIka nathI bolatuM paNa bALakonuM AMtaramana bole che. vAstavika jIvananAM pAtrone ahIM vAstavikatAne atikramI jaI AMtaramananA pratIkarUpe viziSTa viniyoga nATayakAranI nATayazIlatA darzAve che.. nATayakAranI nATayazIlatAnuM paricAyaka evuM anya tatva che nATyakAra dvArA prajAyelI pAtrocita bhASA. ekAMkIe-ekAMkIe ane pA-pA nATayakAre AgavI bhASA prajI che. manerakhuM evo gagana kAnAbAra hoya ke pachI tenA mananuM vizleSaNa karanAra ravi hoya, ekabIjAne mArI nAMkhavA tatpara mAru-mahetA hoya ke pachI temanA mananA atala UMDANamAM caturAIpUrvaka DUbakI mAranAra I-pekaTara hAya; nAnAM bhUlakAMo pitAnAM asala mijAjamAM hoya ke pachI pApA-mamIne pATha bhajavatAM hoya, vRddhajane, AptajanathI haDadhUta thayelI dizAmAM hoya ke pachI ekabIjAnI ThaThThAmazkarI karatA hoya; sarjakanI kavitAzAI khumArI hoya ke pachI tenA ja zabdo thakI tenA kRtakapaNunI ThekaDI hoya; nATayakAre bolacAlanI bhASAnA vividha stare kalAtmaka rIte upasAvyA che. - nATayakAra De. lavakumAra ma. desAInI A nATayazIlatA nATayakSetre daridra evI gUjara vAgIzvarIne alaMkRta karatI rahe tevI abhyarthanA For Private and Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sAhitya ane vAstava : ' AMgaLiyAta'nA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariprekSyamAM subhASa ve sAhitya ane vAstavanA pArasparika sabaMdha zA che ? ane kevA hovA joIe ?-- A be praznA jamAnAjUnA che. jamAte jamAne A praznA UThayA che ane carcAvicAraNArUpe matamatAntA pravartA che, pravartamAna che ane have pachI paNa e sthiti rahevAnI paNu kharI ! koI atima niNaeNya A prazna paratve sthapAvAne nahi ! ane emAM ja bauddhAnu` kadAca hoya jAya che. A matamatAntarI * sAhitya ' ane 'vAstava 'nI ApaNI vibhAvanA para AdhArita .. ' sAhitya ' saMjJA vyApaka artha dharAvatI saMjJA che. ApaNe ahIM upara nirdiSTa viSayanimitte, eka nizcita arthamAM enA upayAga karavA che, ane e artha cheH * guNavattAnI dRSTie svIkRti pAmeluM, gadya ke padyamAM lakhAyeluM je-te ' sthaLa-kALa-jAtinuM sarjanAtmaka lakhANa. patrakAratvanI sarakhAmaNImAM A prakAranuM lakhANa vizeSa sarjanAtmaka, kalpanAzIla ane vicArAnA UMDANuvALuM haeNAya che' ( jue * Adhunika sAhityasaMjJAAza-pR. 150 ) tuja ApaNA dhyAnamAM ahIM Ave che ke A vyAkhyA dvArA sAhitya ' sa'jJAnA sarjanAtmaka sAhitya evA avavavAmAM Avye che. sarjanAtmaka ane sanetara evA be mukhya prakAro Ama sAhityanA ApaNe pADIe ane ahIM 'sAhitya ane vAstava 'nI carcAmAM sAhitya saMjJA sarjanAtmaka sAhityane lakSamAM rAkhIne karavI che, ema nakkI karIe. " A ja rIte ' vAstava ' saMjJAne paNa ApaNe kayA arthamAM prayojavI che, ene viveka karI lai e. ' sAthe gUjarAtI joDaNIkAza 'mAM ' vAstava 'nA artha ApyA che : ' vAstavikatA/ kharekharu/sAcI hakIkata (jue pR. 766, pAMcamI AvRtti). kazAya banAva hakIkatarUpa che ke nahIM, enA niNaeNya mATe pramANulekhe ApaNe indriyakhAdhane lakSamAM laIe chIe, AsapAsanuM Indriyagamya cala-acala jagata e vAstava che, hakIkata che, evI ApaNI samaja che. paratu A samaja adhUrI che, evu` samajAya che, jyAre ApaNe manejagatanA vicAra karIe chIe tyAre indriyagamya bahija gata eka vAstava che, teA mAnavamanamAM pragaTatuM AMtarajagata e bIjuM vAstava * svAdhyAya', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990AgasTa 1990, pR. 361-366 gujarAtI vibhAga, phekalTI eka Asa, ma. sa. yuni., pAdarA, For Private and Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 362 subhASa re che. sAhitya ane vAstavane pArasparika saMbadha vicArIe tyAre A ubhaya vAstava ApaNe lakSamAM rAkhavAnAM che. . Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAstava ' saMjJAnA tattvajJAnanI dRSTie pazu khyAla meLavI levA joIe. tattvajJAna 'vAstava ' mATe be vibhAvanAo Ape cheH (1) sAdRzyanI vibhAvanA (2) susaMgatatAnI vibhAvanA. vaijJAnika zeAdha 'sAdazya'tA siddhAnta svIkAre che. bahirjagatane pAmavA mATe sAmagrI, dastAvejo vagerenA AdhAra laIne tene e vyAkhyAbaddha karavA mathe che. * susaMgatatA 'neA siddhAnta bahi gatane samajavA mATe aMtaHsphurita darzana, AMtarika sUjhane svIkAre che. sAdazyanA siddhAnta svIkArIe teA bakI gata hakIkaniSTha bhASAnI apekSA rAkhe che, jyAre susaMgatatAnA siddhAnta svIkArAya tyAre bhASA bhAvaniSpha banatI hAya che. Ama vastulakSI ane AtmalakSI bhaya prakAre ApaNe vAstavanA mukAbalA karatA hAIe chIe. sarjanAtmaka sAhityane vAstava ' sAthenA mukAbalA AtmalakSI prakArane che. ethI sAhityamAM vAstavavAdanA Agraha UbhA thAya che tyAre aneka AnuSaMgika prazno UbhA thatA hoya che. vAstava sAthe vaphAdArIne artha hAvAthI sarjanAtmaka sAhityamAM jIvana pratyenI vaphAdArIne Adarza prastuta karAtA hoya che. para'tu jIvanasamagranA ApaNe khyAla karIe tyAre jIvananI eka saMkula bhAta ApaNA cittamAM UbhI thaze. jIvananAM keTakeTalAM pAsAM che! sthaLa ane samayamAM jIvatAM ApaNe hijagatanA saMdarbhe ja jIvIe chIe Ama tA; paNu A te upalaka dRSTie ja sAcuM che. ApaNAmAMnA darekane ApaNuM manejagata nathI zuM ? atIta ane anAmatanA saMdarbhe kazuka ApaNA cittanI bheAMyamAM cAlyA karatuM nathI ? tA . e ja saMvedanA che, e ya te jagata che; ane te maneAjagata che, manAvAstava che. A pradeza / bahirbastava karatAM kevA gahana che ! ane tethI te atAga pratIta thAya che. maneAvijJAna A manejagataneA tAga meLavavA mathe che, ane e adeggaeNnA siddhAnta vastulakSI abhigamathI bAMdhe che, e jANItI vAta che. sAhitya-sarjanAtmaka sAhityanI paNa A ja zodha che. manuSyacetanA je saMvedanA anubhave che tene tAga AtmalakSI/ vastulakSI abhigamanuM sa'yeAjana-sa'zliSTIkaraNa karIne e meLavavA mathe che. A sa`zliSTIkaraNanI prakriyA ja sAhitya ane vAstavanA pArasparika saMbadhane vijJAnathI bhinna, zAstrathI bhinna ane svAyatta svarUpanA siddha kare che. vyakti vyakti vaccenA ke vyakti-vizva vaccenA saMbadho sAhitya prastuta kare che, savedanazIlatAnI bhUmikAethI. A savedanazIlatAmAM sarjakanAM vRttivalaNA sUcita rIte pragaTa thatAM hoya che ane e rIte vAstavanuM eka AgavA abhigamathI darzana sAhitya karAvatuM hoya che. bahirvAstava AvA vaiyaktika abhigama-pariprekSyanA baLe sAhityika kalAnA vAstavamAM rUpAntarita thAya, evI apekSA rahe che. 2 A rUpAntara te zuM? kevI rIte e AkAra letuM hAya che? e agenI carcA ahIM gujarAtI sAhityanA labdhapratiSTha sarjaka zrI josepha mekavAnanI 1986mAM prasiddha thayelI bahucarcita navalakathA * AMgaLiyAta 'nA pariprekSyamAM karIe. zrI josepha mekavAne akhaDa For Private and Personal Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhitya ane vAtA: "AmaLiyAta nA pariprekSyamAM AnaMda', " janakalyANa ' ane ' nayA mArga ' jevAM sAmayikomAM sAmAjika jIvanane vaphAdAra rahIne ja caritro, vArtAo prasiddha karIne gujarAtI vAcakonI cAhanA meLavI che. samAjanAM zeSita-pIDitAnAM jIvanamAM DokiyuM emaNe karAvyuM che. emanI saMvedanazIla cetanAe eka viziSTa samAjanI karuNutAnuM darzana karyuM che. e samAjanA AMtara-bahiryAstavane AlekhavA jatAM e samAjajIvananuM kAruNya vedhaka rIte emaNe mUrta karyuM che. ravANI prakAzanasaMsthA, ANaMda dvArA "mANasAIthI mahekatA mAnavanI graMthamAlA'nI zreNImAM emanAM prasiddha thayelAM ane thanAra pustako che: " vyathAnAM vItaka', " lakamaNanI agniparIkSA ', " sAdhanAnI ArAdhanA ', "prIta gamANI pagale pagale ' AMgaLiyAta '. ahI " AgaLiyAta 'ne kendramAM rAkhI " sAhitya ane vAstava ane saMbaMdha samajavA prayatna karIe. AgaLayAta' zIrSakane zabdakozaartha che, " AgalA dhaNInuM bALaka', A navalakathAmAM AgalA dhaNInAM bALakarUpe traNa pAtra Ave che. vAlajI, vAlajIne dIkaro ja ane cUMthiyA rATane dIkarI goku/gake. kathAsRSTinuM paryavasAna thatAM pahelAM ja, kathAvikAsanA nirvahaNamAM aradhe raste ja vAlajI akALa mAtane dhATa Utare che ! te gekAne kathApraveza kathAnA uttarArdhamAM che. jeno e dIkaro che e cUMthiye corATa kathAsRSTinuM eka khalapAtra che. ane tethI gauNa che. goke AMgaLiyAta banIne TIhAne AMgaNe Avyo che ane je mAtAnuM e saMtAna che e baMnenA AMtarika jIvananI suvAse gokAnuM ghaDatara thayuM che. enuM jIvatara kevuM che ? AMgaLiyAta te e che ja, paNa nasIbamAM apara mAM paNa AvI che ! ane apAra mAnI potAnI vaidhavyasthatimAMya kALajhALa jevI jIbhane sahI le goke pitAnA eka samabhAvI mAstara sAthenI vAtacItamAM kevA udagAra kADhe che? juo, mAstara ! Ane mana UM ajaya AMgaLiyAta nathI maTaye !" AMgaLiyAta'nA jIvananuM kArya ahIM sUcita thAya che, kharuM, paraMtu kRtisamagranA saMdarbhe gAkA evuM mukhya pAtra nathI jajaga-jagadIza-vAlajI-kaMkune dIkare te gauNAtigauNa pAtra che ! eTale prazna rahe che ke zIrSakadvArA lekhakanuM lakSya kevaLa A ke te pAtrane ja cIMdhavAnuM che zuM? kathAsRSTimAM jema jema nimajita thaIe chIe tema tema sUjhe che ke carotara pradezanA ratnApura, zIlApura ane keraDiyAmAM rahetI, eka, te eziyALI jiMdagI jIvatI vasavAyAM kahevAtI vaNakara komanI A vyathAkathA che. Aja sudhI upekSita rahela samAja, gujarAtI navalakathAmAM eka kendravartI bhUmikAmAM nirUpaNa pAme che, e svayaM dhyAnAha ghaTanA che. A vaNakarakomanAM strI-puruSa mahenata-majUrI karIne jIvanagujAre karatAM mANase che. emaneya manuSyanA manuSyatva sAthe kevI dilacaspI che. paraMtu emanI mAnavatAspaMdita e jiMdagI savarNonI te These ja caDhelI che. teone sabaDatI jiMdagI jIvavI paDe cheA samAja jANe "AMgaLiyAta -oziyALa ( savarNone ja ne !) na hoya ! A sthiti pratyene utkaTa Akroza satata sucita thayA kare. evuM lakya lekhake A zIrSaka racavAmAM tAkayuM che, ema pratIta thAya che. "AMgaLiyAta' Ama te vizeSaNa lekhe gayenate zabda che. bALakanI kauTuMbika sthiti-dhULa ane sukama paNa emAM sUcita che. puruSavarcI samAjavyavasthAmAM eka te strIne nAtare javAnI ghaTanA strInI sAmAjika karatAne paze che, to tevI strI mAtA hoya ane bALakane laIne nAtare javAnI dhaTanAmAM e kAraNya dviguNita anubhavAya che. te vaLI pelA bALakanI paristhitinI viSama For Private and Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir subhASa 2 karuNatAne te aMdAja ja za lagAvavo? ! AMgaLiyAtanI kuTumbamAM ne samAjamAM jevI utaratI AbarU che evuM ja te kaIka A kema samasta pratye ziSTa samAjanuM aLavItaruM vartana to nathI ne? AMgaLiyAta'nuM kathAvizva je rIte A kathAkatimAM nirUpAyuM che te A citanapreraka prazna Ubhe karyA vinA rahI zake nahi ! kendravata kathAne AsvAda maLe, e rIte " agaLiyAta "nI kathAsRSTimAM DokiyuM karIe. AMgaLiyAta" mArI daSTie TIhA-methI mAnI premakathAnimitte zeSita vaNakarasamAjanI vyathAkathA che. "mArI dharatInI maheka'mAM AMgaLiyAtanI sarjanakathA nAMdhatAM zrI mekavAne lakhyuM che ke " mArI manabhAvatI vAta carotaramAM tamAkunI khaLIomAM khAnAkharAba thatAM, zevAtAM, ribAtAnAM jIvatara upara ja kathArUpe kaMIka lAMbu lakhavAnI. emAMthI ja meM "manakhAnI mIrAta "nuM mALakhuM kaMDAravuM AraMvyuM paNa enA ghaDatara mATe jema jema huM vicArato gaye tematema emAMthI mAruM dhyAna eka strI vicalita karatI hatI. e strI te "meThI mA'. emanI aDoaDa "kaMkubhAbhI nI karuNa mukhamudrA upasatI rahe ane TIho mArA rudiyAmAM ToyA kare. vAlajI " ane "dAnajI" satata mArAM nayaNe nIra bharatA rahe ne "goke' te mArA sAthI, mArAthI moTe ne gokaLagAya karatAMya garIbaDA svabhAvane. aLavItarAM ene "AMgaLiyAta'-'AMgaLiyAta' karI cIDavyA kare. nA e kadI khijAya nA kadI ginnAya. basa dharmazALAnI eTalIe sAva nirUpadrava bhAve besI rahe. ahIM ulikhita vyaktisaMdarbho vyaktisaMdarbho haze ke nahi e prazna ja aprastuta che. zrI mekavAna Apane spaSTa sUcave che ke " AMgaLiyAta 'nI A pAtrasRSTi ne kathAsRSTi pitAnI vyaktisarjakacetanAe AsapAsamAMthI jhIlI che. evI rIte ke vAstava karatAMya adakero vAstava ahIM mata thaI jAya che. potAnI sajanasRSTinA vAstava sAthe vAstavasAmagrI sAthe hadiyAne saMbaMdha pAtranirUpaNamAM tema ja prasaMgonI parikalpanAmAM ApaNe anubhavI zakIe chIe, emAM lekhakanI kalAbhivyaktinI siddhi che. TI enI zramila ane sudhAraka prakRtine kAraNe paMthakamAM paMkAyelo vaNakara che. kAma para savarNonI zeSaNakhorIthI chaMcheDAya evo e svamAnI che. modyo vaNavI ne gujarImAM jaI vecavI e ene vyavasAya che, vaNakarakAryamAM niSThA ne vyavasAyamAM prAmANikatA enI AgavI saMpatti che. zarIre e kAThe che ne manathI pUre nirbhIka paNa che. TIhAnI A tarabahira vyaktimattA mUrta thaI UThe evI prasaMgAvalio sahajapaNe AviSkAra pAmI che. enA hadayajIvanamAM mIThIno praveza thaye emAMya mULabhUta A ja kazeka prasaMga nimitta bane che. paNa e evo te sahajarita anubhavAya che ke e rIte ja TIha vAstavanuM kalArUpa pAmI zake ke eka vAra meThI kasabAnA ba0 sADI kharIdatI hatI. dukAnadAra jarA vasamuM hasyo ne meThI chaMcheDAI ! harAjI karatA TIhAe A joyuM ne dukAnadArane pharI vaLyuM !! AvI zAkhavALA TIhA pAsethI meDIe rUmAla kharIdyo ne lekhaka lakhe che ke, "rUmAla kharIdatAM-kharIdatAM meThI kazuka khoI beThI hatI !' A meThI, Ama to zIlApura pAsenA keDipAranI. zIlApuranA traNa-cAra javAniyA paTelee eka vAra meThIne kAMkarIcALo karyo tyAreya TIha-vAlajI gujarImAM harAjI karatA hatA. enAthI A na jovAyuM ne eNe takarAra mAthe vahArI lIdhI. paristhitie e vaLAMka lIdhe ke savarNo-vaNakarono saMgharSa emAMthI bhabhUkI UThe. For Private and Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhitya ane vAstavaH 'AMgaLiyAta 'nA pariprekSyamAM A saMdharSa ja pachI tA kRtine kendravatI nirUpya viSaya bane che ne TIhu-methInI praNayakathA ene eka AMtarapravAha banI rahe che, have AMgaLiyAta ' A rIte saMdhanI katha banatI hAvAthI te e saMdha mAM madreSa nimitta hovAthI nIya vargune savarNane hAthe je kaMi zASavAvArA Ave che tenI karuNu kathA utkaTa svare AlekhAi che. ahIM ja eka praNayakathA sAmAjika samasyAnuM parimANu prApta kare che ane emAM zrImekavAnanI sarjakatAnA vizeSa parakhAya che, 365 TIhI-methImAMnI prayakathA paNu eka AgavI bhAta upasAve che. baMnenAM hradaya eka che, paNu bhadrasamAjamAM virala ja jovA maLe evI ubhayanI sAmAjika bAhya viSama paristhiti te te chatAM mAnavatAnI mheMka prasAratI ubhayanI tyAgavRtti, jIvanamAM mUlyarakSA mATe jIvananyochAvarIno tatparatA TIhA-methInI praNayakathAne zAlIna ne zUrI zahAdatanAM mUlya bakSe che. cegya rIte ja ' AMgaLiyAta 'nA lepa para zrI mekavAnanI sarjaktA oLakhAvatAM kahevAyuM che ke ' taLapadI bhASA, prAkRtapAtrA ane sadA zASaNamAM ja jIvAtAM jIvataranI A kathA jeTalI hRdayaMgama che eTalI hRdayadrAvaka paNa che. zIla-sa`skAra, strItva ane jIvanane pramANavAnI lekhakanI DarelI eTalI ja taTastha daSTisapannatA. A navalakathAnuM sauthI meTuM jamApAsuM che. gujarAtI sAhityamAM navatara vArtA-vastu, nautama zailI ane navalAM abhiyAna tAkatI A pahelI ja navalakathA che. ' For Private and Personal Use Only aMte, ApaNe ApaNA mULa muddA para AvIe. sAhitya ane vAstava 'nI samasyAne * AMgaLiyAta 'nA pariprekSyamAM samajavAne prayatna karIe chIe tyAre vAstava sAhityamAM kevuM prerakabaLa che, cAlakabaLa che, e dhyAnamAM Ave che. tA bIjI bAju vAstava e ja sAhitya nathI, paNa vAstavane kalAprayuktithI apAtuM eka AgavuM rUpa-rasakIya/kalAtmaka--e sarjanAtmaka sAhitya che, eya spaSTa thAya che. vAstavane phogrAphInI kalA lakSa kare che tyAreya emAM pheTAgrApharanI dRSTi kevI niyAmaka hoya che ! dAI eka daSTikANu, najara e laine AgaLa vadhe che, pravRtta thAya che, tema sAhityakalAmAM paNu sarjakane enI dRSTi hoya che. e dRSTi pratibhAsa'panna hovI jarUrI che ane enA baLe ja vAstava bRhadparimANA prApta karavAnI kSamatA meLave che. vaLI bhASA dvArA A sRSTi nirmAMtI hAvAthI bhASAnI AtmalakSI mudrA paNa vAstavane rUpAntarita karavA mATenuM mAdhyama bane che. vAstavanuM eka rUpa ane teya vizeSa sa'kulatA dharAvatuM AtmalakSI vAstava, jene ApaNe maneAvAstava kahIne upara eLakhyuM che. A vAstavane mU karavAnuM sAhityakRti tAke che tyAre svapnaprayukti, cetanApravAhanirUpaNapaddhati, kapolakalpita, pratIka, asaMbaddatA jevAM kalAkaraNe khapamAM laI vyavahAranI bhASAne AtmalakSitAne mareDa ApavAnu sarjaka mAthe leteA hoya che. A rIte vAstava je kevaLa I-iyagamya heAvAnuM ja ApaNe prathama dRSTie mAnIe chIe, te eka saMkula padArtha banI jAya che. e saMkulatAne pAmavA mATe ja sAhityamAM te anya kalAomAM parAvAstavavAda, asa*baddhavAda jevAM AMdalane AvyAM che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir granthAvalokana prAcIna ardhamAgadhI kI beja meM (hindI): lekhaka De. ke. Ara. candra, prAkRta jaina vidyA vikAsa phaMDa, amadAvAda-380015; 1991; pRSTha 2+1+1, mUlya rU. 32.00. pustakanA prAraMbhamAM dAnavIra zeThazrI kastUrabhAI lAlabhAI (1894-1980)nI, temanA siddhahasta caritalekhaka che. dhIrubhAI ThAkaranI kasAyela kalame lakhAyela, savA ATha pUine AvaratI jIvanajharamara mUkI che. je prakAranA adhyayana-saMzodhananI dhaNA samayathI rAha jovAtI hatI tene zubha AraMbha A ladhupustakamAM thaye che. jenA keTalAka aMzane racanAkALa I.sa. pUrve 300nI AsapAsa mAnavAmAM Ave che, te vetAMbara jaina AgamonI bhASAne " ardhamAgadho' evuM nAma apAyuM che. paraMtu AcArya hemacandranA vyAkaraNamAM tenAM lakSaNe spaSTa svarUpe apAyAM nathI. vaLI Aje upalabdha saMskaraNamAM mahArASTra prAkRta "nA prayogo thakabaMdha maLe che, jenI tulanAmAM "vasudevaliMDi' jevA cheka pAMcamI zatAbdIna graMthanI bhASA ke prAcInatara jaNAya che. ema lAge che ke vaccenA seMkaDo varSonA gALAmAM, saMbhavataH lahiyAo tathA abhyAsIonA hAthe, mULa bhASAmAM gajabanuM parivartana thaI gayuM che ! AthI upalabdha hastapratamAMnAM sarva pAThAMtaronI sUci banAvI tenI madadathI AgamanI bhASAmAMthI prAcIna ane arvAcIna (arthAta "mahArASTrI prAkRta'nA) aMze alaga pADIne ArSa " ardhamAgadhI 'nuM mULa svarUpa prakaTa karavuM e atyanta Avazyaka che. vaLI bhagavAna buddha ane bhagavAna mahAvIre eka ja samaye eka ja pradeza bihAramAM upadeza Apela chatAM baMnenI bhASAmAM ATaluM badhuM aMtara kema che? A samasyAnuM samAdhAna zodhavA sAru pahelI ja vAra DaoN. caMdrae prAcInatama nAgama " AcArAMgasUtra' tathA pAli piTaka ane azokanA zilAlekhonI bhASAne tulanAtmaka abhyAsa karyo. te daramiyAna lakhAyelA zeSalekhe A pustikAmAM saMgrahAyA che. temaNe joyuM ke "AcArAMgasUtra'nI mahAvIra jaina vidyAlayanI AvRttimAM hastaprato tema ja cUrNA mAMthI puSkaLa pAThAMtaro ApyAM che. bIjI bAja biMganA saMrakaraNamAM to mahArASTI prAkRta 'nA vani-parivartanaviSayaka niyamonuM ja jANe akSaraza: pAlana karAyuM che ane pAThAMtare paNa jUja ApyAM che. temaNe AnaMda ane Azcarya sAthe naryuM ke " isibhAsiyAI' (RSibhASitAni)nA briganA ja saMkaraNamAM ArSa gayo sArA pramANamAM sacavAyA che!-ane ahIMthI ja DaoN. candranA saMzodhanane prAraMbha thaye. "svAdhyAya', pR. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmAdamI aMka, eprila 1990AgaLa 1990, pR. 367-384, savA 22, For Private and Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ste www.kobatirth.org jayanta pre. ThAkara ' ' peAtAnA eka viziSTa prayatna ' evA zIrSakavALA AmukhamAM prAkRta tathA pAli bhASAsAhityanA labdhapratiSTha UMDA abhyAsI 5. dalasukhabhAI mAlaviyA jaNAve che tema, zatAdhika varSothI cAlI rahela jainAgameAnA sa'zAdhananI prakriyAne A pustikA navI ja dizA Ape che. te lekhakanI varlDanI mathAmaNunA phaLasvarUpa che. A abhyAsa mATe DaoN. caMdrae 75,000 kArDa' taiyAra karyAM hatAM. jUnAmAM jUnA gaNuAtA ' AyAroMga-sUtra'nI cAre mukhya AvRttionA abhyAsa karI tenI sAthe tenA samakAlIna evA pAlI piTaka tathA azokanA zilAlekhAnI bhASAnI tulanA karI mULa ' ardhamAgadhI' bhASAnAM lakSaNNA tAravavAnA temate A atIprazasya prayatna eka navI ja pahela che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pustaka ATha aghyAyamAM vaheMcAyeluM che. prathama adhyAyamAM ' AcArAMga `, ' sUtrakRtAMga ', ' uttarAdhyayana' tathA - sibhAsiyAi' jevA prAcIna prathAmAMthI namUnA laI bhASAne vizleSaNAtmaka abhyAsa karI lekhaka evA niSkarSa para AvyA che ke ' ardhamAgadhI 'nuM mahArASTrIkaraNu ja thaI gayuM che. ane tethI navA sauMskaraNamAM hastaprata tathA cUI emAM maLatA prAcIna pADAne svIkArI levA jeI e. bIjA adhyAyamAM vyAkaraNanA prayogonAM keTalAMya udAharaNA dvArA evuM darzAvAyuM che ke 6 mahArASTrI ' tema ja * zaurasenI ' karatAM ' ardhamAgadhI ' prAcIna bhASA che ane keTalAka rIte te pAli bhASA sAthe sAmya dharAve che, Agamagra thA, pAli suttanipAta ' ane azAkanA zilAlekhAnA prayAgAnI tulanA parathI trIA adhyAyamAM evuM pratipAdita karAyuM che ke ' ardhamAgadhI 'nA prAcInamra thA azAkathI ye jUnA hevA saMbhava che ane temanI racanA mULe pUrva bhAratamAM ja thai hatI. . pachIne adhyAya AcArya hemacaMdranA prAkRta vyAkaraNanu navI daSTie karAyeluM adhyayana rajU kare che. mAgadhI, paizAcI, cUlikA paizAcI, zaurasenI tathA apabhraMrA bhASAene anukrame 16, 22, 4, 27 ane 118 sUtro phALavanAra A mahAna vaiyAkaraNa potAnA dharmanA AgameAnI bhASA ardhamAgadhInuM koI vyAkaraNa ApatA ja nathI te eka AzcaryanI vAta che. mAtra keTaleka sthaLe pAtAnI vRtti'mAM A bhASAnI theADIka lAkSaNuikatAe * A ' zabda yeAjIne nirdezI che; jyAre bharatamunie peAtAnA nATayazAstra 'mAM ardhamAgadhIne eka svataMtra bhASA gaNAvI che. pAMcamA adhyAyamAM lekhake A bhASAnI 37 lAkSaNiktAe cI che. Agama thAnA sa...pAdanamAM A lAkSaNiktAnuM jJAna khUba upayogI thAya tema che. A rIte jotAM spaSTa thAya che ke pAli temaja azAkanA pUrvIya zilAlekhAnI bhASA sAthe sAmya dharAvatI mULa ' ardhamAgadhI ' sauMskRtanI vadhAre najIka che. ahI ApelI pizale taiyAra karelI La' yukta zabdanI sUcimAM hAla gujarAtI bhASAmAM pracalita ' taLAva ' ane ' veLu' zabdane paNa samAveza thayA che te hakIkata gujarAtI bhASAnA abhyAsIe mATe rasaprada thaze. > For Private and Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir capAvalana zerA" zabdanA ardhamAgadhI rU5 viSenI sarasa carcAne eka Akhe adhyAya kALa che. vividha AvRttiomAM AvatAM A saMskRta zabdanAM kula nava prAkRta rUpanuM. muddAsara vivecana ahIM karyuM che. prakhyAta prAkata zabdakoSa " tra-sa-magvoromAM A navamAMthI " paNa ' zabdanuM saMskRta rU5 "heza ' evuM ApyuM che ane bAkInAM ATha rU5 e zabdakoSamAM che ja nahi te hakIkata paNa adhyayanazIla lekhakanA dhyAna bahAra rahI nathI. TIkAkAra zIlAMkAcArya A vA 'ne artha " prANIonA duHkhane chedanAra' evo Ape che, je artha darzAvanAra zabda te dana' hoI zake ! "kSetra' zabdanAM vaniviSayaka 'jhAkata rUpAMtara "terazma', " hetana', ta', " jevaka' ane "leina'nuM aitihAsika daSTie suMdara vileSaNa ahIM kareluM che. A saghaLI carcAmAMthI e spaSTa thAya che ke mULa ardhamAgadhI rU5 "ji" ja hatuM ane AgamonA navA saMskaraNamAM te ja rU5 svIkAravuM joIe. pachInA adhyAyamAM "AcArAMgasUtra'nA upadhAtanA vAkya " ne tenuM (pAThAMtara teja ) mAyA mAlAya...'nI zabdajanAnI vizada chaNvaTa karI che, jene aMte evuM pratIta thAya che ke te vAkaya kharekhara A pramANe hevuM joIe ? __'sataM me AusaMteNa bhagavatA evamakkhAtaM'. aMtima adhyAyamAMnA saMkSipta vivecana parathI samajAya che ke judA judA saMpAdakee, aitihAsika vikAsa, samaya, kSetra ane upadezakanI vANInA svarUpane dhyAnamAM lIdhA vinA ja, potapotAnI bhASAkIya siddhAntonI mAnyatA mujaba ja tathA, je samayanI dRSTie etihAsika che ja nahi ane ardhamAgadhI bhASAnI vizeSatAone spaSTa karatA ja nathI, tevA, prAkRta vyAkaraNakAranA niyamonA prabhAvamAM AvIne, judA judA pATha svIkAryA che. AnuM mukhya kAraNa e che ke ApaNane koI vAMkaNu pAsethI ardhamAgadhI bhASAnuM vyAkaraNa 5chatayA prApta thayuM ja nathI ! 5riNAme prAcInatama Agama " AcArAMgasUtra 'mAM ye bhASAnI khIcaDI thaI gaI che ! je prAcIna rUpe upalabdha thAya che te ardhamAgadhIne pAli tema ja mAgadhInI najIka laI jAya che, mahArASTra tarapha bilakula nahi. jyAre hAla prApta saMskaraNomAM mahArASTra prAkRtanA agenI ja pracuratA jaNAya che ! aMte dareka adhyAyanA nirUpyamANu viSayane spaSTa khyAla ApatI "viSaya sUcI" sADA traNa pR4mAM ApI che, je viSayanI kamabaddhatA rajU karatI heI upayogI banI rahe tema che. - A rIte A ladhupustaka atyaMta mahattvapUrNa banI gayuM che. bhASA saraLa ane coTadAra che. lI paNa nirAbara rahI che. lakhANa bilakula mudAsara che. zajhiMga Adi labdhapratika vinonI bedarakArI sAme avAja uThAvanAra DaoN. caMdra Adarza saMzodhaka tarIke upasI Ave che ane sarvathA protsAhananA adhikArI bane che. temaNe ahIM rajU karela adhyayana-saMzodhana AgamonI hastapratone AdhAre ardhamAgadhI bhASAnuM asala svarUpa punA prasthApita karIne tanasAra vetAMbara jaina AgamanuM navuM saMskaraNa prakaTa karavAnI AvazyaktA pratipAdita kare che For Private and Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jayanta pAThaka tathA te dizAmAM navuM ja mArgadarzana pUruM pADe che. A te mAtra prathama pagaluM ja che. A dizAmAM temanuM saMzodhana abAdhita rIte cAlu ja rahe tevI abhilASA ane zraddhA rAkhIe. A prakAre sAcA prAdhyApakane Adarza pUro pADanAra Do. ke. RSabhacaMdrane ApaNe hArdika abhinaMdana to ApavAM ja joIe; paNa A navI pahela mATe ApaNe temanA AbhArI paNa banyA chIe. 69, manISA sosAyaTI, jayanta e. ThAkara janA pAdarA roDa, vaDodarA. kAbUlAvaNya : saMpAdana : kalolinI hajharata, prakAzaka : zrImatI nAthIbAI dAmodara ThAkarasI mahilA vidyApITha, muMbaI-400 020, mulya pacAsa rUpiyA, pR. 8 + 186. madhyakAlIna kavi narasiMha mahetAthI Adhunika kavi udayana Thakakara sudhInA gaNanApAtra kavionI 61 kutienA A saMcayamAM Ama te bahudhA ApaNuM kavionI nIvaDelI paricita katio sAthe eka lokagItane samAveza karavAmAM Ave che. chatAM pUrve thayelA AvA saMca sAthe sarakhAvatAM AmAM keTalIka vizeSatAo paNa jovA maLe che. zrI kalolinIbahene ahIM pratyeka kati vize TipaNuM ApyuM che. emAM kavinA jIvanakALa vize janmamaraNane samaya vize mAhitI ApavAmAM AvI che. katinA arthabodha mATe anivAryapaNe Avazyaka evI samajutI ApyA pachI teo jijJAsu mATe anyatra prApya evI jarUrI sAmagrIne paNa nirdeza kare che ne kayAreka pada, AkhyAna, lokagIta, hAiku jevAM. kAvyasvapanAM lakSaNe paNa darzAve che. uparAnta samAviSTa katinA vivaraNane aMte evA ja prakAranI, samAna bhAvavicAra pragaTa karatI gujarAtI jema anya bhASAonI kRtio paNa utAre che je bhAvakanI AsvAda-kSitijo vistAravAmAM upakAraka bane che. kAranA " bhaNakArA' jevA kAvyanA TipaNApe to saMpAdikAe niraMjana bhagatanuM e kRti vizenuM AkhuM vivecana sulabha karI ApyuM che. kayAMka kayAMka kRti ke kavitA saMbaMdhamAM vadhu jANakArI mATenA maMthane paNa nirdeza karavAmAM Avyo che. cokkasa dRSTipUrvaka taiyAra karavAmAM Avela sAdagIbharyo ne sudhaDa e A saMcaya zALAkaeNlejamAM pAThayapustaka tarIke niyata thaI zake evo che. 24, kadamapalI, nAnaparuM, sUrata. ' jayanta pAThaka For Private and Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir thAvalokana vyANa gAnAM pitA' : (saMskRta kAvyone saMgraha ) lekhaka, harSadeva mAdhava, ema. e., bI. eDa., prakAzaka: saMskRta sevA samiti, ema-4, 67/para1, zAstrInagara, amadAvAda 380013, prakAzanavarSa tathA AvRttine ulekha nathI, kiMmata rUA. 2/pR4-1-8+1-40. gujarAtanA UgatA ane AzAspada yuvAna saMskRta kavi che. De. harSadeva mAdhavaracita. Adhunika saMskRta kAvyanA A prathama saMprahane uSmAbharyo AvakAra ApatAM atyaMta AnaMda thAya che. gujarAtanA saMskRta vidvAne ane kaviomAM potAnI virala ane AgavI sarjaka pratibhAthI mUrdhanya Adhunika saMskRta kavi tarIke khyAti pAmelA ane bhAratabharanA Adhunika saMskRta kaviomAM paNa agragaNya banelA zrI harSadeva mAdhavanI kIrtipatAkA vizvanA prasiddha sAmayikomAM paNa laherAvA lAgI che, te gujarAtane mATe kharekhara khUba ja gauravanI vAta che. zrI mAdhave saMskRtamAM Adhunika kAvyaprakAro-hAIku, gajhala, soneTa, vagerene avatAravAnA khUba prazasya ane saphaLa prayoga karelA che. A saMgrahanA prAraMbhamAM ApelA "anukramaanusAra AmAM kula 47 kAvya saMgRhIta thayAM che. AmAM 25 moneImeja, 8 gajhala, be kAvya, 6 gItakAvya, eka gItakAvya jevuM kAvya. be gIto ane uSTa (Ta ) ne lagatAM nava moneImeja kAvyuM ane aMte ThI5paMcAzikAmAM dIpane lagatI 60 Imeja ema DIka ThIka vidhya jovA maLe che. temAMnI amuka kalpanAo kharekhara kalAtmaka ane kAvyamaya che. AmAM kavie sAhitya, ItihAsa, bhUgoLa, lalitakaLAo ane purANomAM AvatI mAhitInA AdhAre zabdacitro AlekhyAM che. AmAM temanI vAcanasamRddhi ane moneImejanA AlekhanamAM hAMsala karelI siddhahastatA tathA kalAkasabanAM darzana thAya che. AmAMnA dareka kAvyanI kAMIne kAMI nedhapAtra vizeSatA uDIne AMkhe vaLage che. tethI Adhunika saMskRta kAvyamAM zrI mAdhave karelA bahumUlya pradAnanI muktakaMThe prazaMsA karyA vagara rahI zakAtuM nathI. temAMnAM thoDAM udAharaNo nIce mujaba che. () saMtattei najare (rU. 2)mAM Adhunika zaherI jIvananI yaMtravata jiMdagInI nakkara vAstavikatAnuM AbAda zabdacitra khaDuM thayuM che. loSTavat stabdha nagarodyAne sarovarasya jalam / jITazanamatucA nAire: (2) rAjIthI yA (pR. 3), TekasavI (5. 6). samuhya rapa (pU. 12) vageremAM kavinI kalpanA-daSTi samakSa vaividhyapUrNa kupananI paraMparA jANe paraspara spardhA karatI hoya tema dhasI Ave che. kharekhara kavi mAdhavanI kalpanAsRSTi dhaNI samRddha ane prazaMsanIya che. For Private and Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. zA ra: (pR. 4)mAM chelalA ane dazamAM ka95na mAM IzvaranI nirAkAra AkRti darzAvavA kavie praznArtha cihane yojIne potAnI kalpanAne parAkASTAe pahoMcADI che, purAte (pR. 8 ) mAM AvatI praznaparaMparA-pitu ghanajara triya'...nivani yaranAni yathArthata hadayasparzI ane vedhaka banI che te samaka: (pR. 13)ne ATha jadAM vizeSaNeanAvRta, thAka, nakuLa, mArA, jarAna -vagere Apela che te vAMcIne sahRdaya vAcaka ahAbhAvathI maMtramugdha banI jAya che. * (3) abara: (pR. 20 )mAM rIvInA paDa che aMdhakArane sumeriyana lipinI jema darbodha kahyA pachI kavi tene rIsAyelI priyatamAnA mananI jema asahya kahe che tyAre sukama aMdhakAra skUlarUpe vAstavika banI jAya che. (4) paraMparAgata khaMDakAvyo ane mukta karatAM taddana judu ja sAhityika svarUpa dharAvatI gajhala saMskRta laghukAvyomAM avazya anekhI bhAta pADI zake che. te bAbata zrIharSadeve pitAnI gajhalakRtio dvArA puravAra karI ApI che. (5) kulA : (5. 26)mAM sajIvAropaNa dvArA vRkSane vividha kAryo karatAM nirUpyAM che jema ke - bane na hi nivasanti vRkSAH / sanatam rAtti mU: ' vagere. jyAre te ja pRSTha para rAImAM be caraNanuM kapane ApaNA mAnasacakSu samakSa sAkAra banatuM jAya che. dA. ta.- vizvavaMdito viSNurabhavat / muneH svavakSasi dhatvA paraNe // te hAni (pR. 2) nAmanI gajhalamAM mane hara kapana ane arthadhaTanane subhaga samanvaya sAdhatI kavinI kAracitrI pratibhA anerAM uDDayana karatI jaNAya che. jemake pratipaLa mahAkAlanAM padacinne dRSTigocara thatAM rahe che ema kahIne kavi aMte jaNAve che. lAMchanamidaM na kRSNanizAyAH / nanu rajanikare padacihnAni // (6) kavi pitAnI priyA ane pitAnI jana vacce je virodhane zabdacitra khaDa kare che te kharekhara hadayaMgama banyuM che. For Private and Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra cacAhana andhakAro nirjano'haM zAradIyA candrikA tvam // *****. www.kobatirth.org nirbhayo vanyaH ko'heM paMjarasthA sArikA kham // tvam jIrNadehA'haM rasAlo he priye! navamAlikA svam // AmAM mAdhave siddhinAM je zikharo sara karyAM che, te eNnamUna che. (7) uSTra : (5. 35-31) mAMnaSTa ne pUrva che, prema -- uSTrasya jIvanarekhA raNam / uSTrasya lagnasthAne sUryAtapaH / uSTrasya aSTamasthAne mRgatRSA / baje ( 8 ) dvIpapaMcAzikA ( 5. 37-40 )mAMnA thoDI manohara apanA sArA ( a ) dvIpo'pi kArAgAraH kintu tasya bhittayo jalAnAm / lohAvapi durbheyA (durbhacatarA) nAma // (2) khaju racchAyA'GguSTha mukhe nivezya svapiti dvIpa: jalaparyaMkikAyAm // (4) dIpadaMDa - dIpaprakAzasya Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vartulaM bhavati lakSmaNarekhA dvIpakRTiraM paritaH / tatra niSIdati rAtriH // 203 A prathama Adhunika saMskRta kAvya-saMgrahamAM " gacchataH skhalanaM "--ye nyAye samu kSattio ane mudraNadoSo rahI javA chatAM ApaNe kahI zakIe ke For Private and Personal Use Only 6 eko hi doSo guNasaMnipAte nimajjatIndoH kiraNevika paraMtu bhaviSyamAM kavi cIvaTa rAkhIne AvI kSati TALaze tevI apekSA rAkhIe, Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. ba. jozI aMtamAM, zrI harSadeva mAdhavanA A prathama prayAsarUpe prakAzita thayela prathama Adhunika saMskRta-kAvya-saMgrahane huM hArdika AvakAra ApuM chuM ane saMskRtanA sarve prAdhyApake tathA saMskRta-premI sajajane ane saMsthAe tene samucita protsAhana ApI zrIharSadevane AvA aneka saMskRta kAvyasaMgraha prakAzita karavA preraze tevI hAdika apIla karuM chuM. saMskRta bhavana, saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTa-360005. ma. va. jozI ItihAsarekhA: lekhakaH De. mugaTalAla bAvIsI prakAzaka : DaoN. mugaTalAla bAvIsI, 414, zrI sAMI epArTamenTsa, havADiyA cakalA pAchaLa, surata-395 003, I. sa. 1990, pAna 8+100 kiMmata :- rUA. 25=00. A laghu pustakamAM agiyAra lekhe ane cAra avakano che. lekhake judA judA samaye jadAM judAM mAsike jevA ke "pathika ', "vizvamAnava' uparAMta gujarAta rAjyanA saMkalita gujarAtane rAjakIya ane sAMskRtika itihAsamAM temaNe lakhelAM prakaraNe vageremAMthI A lekhe laIne ahIM pustaka AkAre prakAzita karyA che. - A uparAMta temanI viSayapasaMdagImAM saurASTranAM riyAsatI rAjyo, temane Take itihAsa ane vahIvaTanI sAthe bharUca ane rAjapIpaLAnI aitihAsikatAne khyAla Apyo che. temanI kalame dayAnaMda sarasvati ane javAharalAla neharU jevAnAM rekhAcitro raju thayAM che. dakSiNa gujarAtanAM aitihAsika sthaLone paNa ahI khyAla apAyo che. upara nirdezelA viSaye parathI saheje khyAla Ave che ke lekhaka koI eka samaya, pradeza ke banAvane Micro level study karavAne badale vizALa phalakanA Macro studyne sahAre lIdhe che. eka rIte jovA jaIe to A eka vAcakavargane khyAlamAM rAkhIne temaNe A pustaka pragaTa karyuM che. vizALa phalaka paranI A laghu pustikA hovA chatAM lekhakane ItihAsamAM jIvaMta rasa che tenI pratIti karAve che. te A pustikAmAM rAjapIpaLA ane bharUca jevA sAmAnya rIte ajANa evA pradezonuM kheDANa thayuM che. svAtaMtryasaMgrAmamAM bharUca jevAnA phALAnuM mUlya AnA parathI samajAya che. A lekha vAMcyA pachI saheje khyAla Ave ke ApaNA svAtaMtryarUpI mahAyajJamAM bhAratanA pratyeka For Private and Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org graMthAvale kana thAya pradeze kaMine kaMI pradAna karyu hatuM. AvAM praddAnAne je vyavasthita abhyAsa te ApaNA A mahAyajJa aMge ApaNAmAM sAcI samaja Ave eTaluM ja nahi paNa je te pradezanA cAritryadhaDatara mATe jarUrI bane. . bAvIsI A lekha dvArA itihAsavidyane aMgulInirdeza karI zakayA che te kharekhara stutya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaccha ane saurASTranAM rajavADAMonA briTizakAlIna itihAsanA atre ullekha thayA che ane lagabhaga AmAM traNa lekheA che. sAmatazAhI saurASTra gujarAtanI bhAtIgaLa saskRtinu eka mahattvanuM aMga che. A pradezanuM ApaNA samAjajIvanamAM AgavuM sthAna che. jo ke haiM. bAvIzIe ahIM kevaLa rAjakIya gatividhi darzAvavAnuM iSTa mAnyuM che ane te svabhAvika che. ApaNe AzA rAkhIe ke lekhaka A pradezane samAhI abhyAsa kare ane gujarAtanI prajAne temanA vatananA pradezanA AsvAda karAve. 21, rilika kaoNleAnI, pANIgeTa bahAra, vaDAdarA, 375 karasanadAsa mULajI paranA emanA aMtima lekha lIMbaDI rAjyanA saMdarbha mAM lakhAyA che. Ama viSayavastunI maryAdAmAM rahIne lekhake karasanadAsanA jIvana ane temanAM mUlyAne suMdara khyAla ApyA che. egaNIsamI sadInA A samAjasudhArakanI muMbainI pravRttionA dhaNA ullekha thayuM che paNa A vibhUti eka kAThIAvADI rajavADAmAM paNa e ja mijAja ane khyAlathI vahIvaTa kare te darzAvIne lekhake A vIra puruSane ucita khyAla Apyo che. dakSiNa gujarAtanAM aitihAsika sthA vize jeTalI temanI pAse upalabdha mAhitI hatI tene AdhAre noMdha lakhI che. eTale A lekha sarvagrAhI na ane e svAbhAvika che. Ama chatAM temaNe sAlavArInI ane vyaktinI vyavasthita cakAsaNI karIne A lekha aitihAsika bhUmikAmAM lakhyA che. AzA rAkhIe ke A laghupustikA vAcakavarga ne upayogI thaI paDaze. For Private and Personal Use Only esa. ke. desAI kenavAsa para' : le. satIza DaNuAka, prakAzaka : satIza DaNuAka, 18, sayAjI sasAyaTI, kArelIbAga, vaDAdarA 390018, pra.A, 1990, mUlya : za. 33=00. * kenavAsa para 'gujarAtI sAhitya ane vivecana paratve samAna abhiruci dharAvatA zrI satIza DaNAkanA prathama vivecanasaMgraha che. chellA traNeka dAyakA daramyAna judAM judAM nimitte, sAhityanA vividha viSayo vize lekhake taiyAra karelA abhyAsalekhA ahIM graMthastha thayA che, svA. 23 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 376 aruNa bakSI pustakanA traNa vibhAgomAMnA pahelA vibhAgamAM yunivarsiTI vyAkhyAne. vividha parisaMvAda tathA anyatra vyAkhyAnonamitte lakhAyela abhyAsalekhe samAvAyA che. bIjA vibhAgamAM keTalAMka kRtilakSI mUlyAMkane che. trIjA vibhAgamAM prasiddha amerikana kavi robarTa levelanI mulAkAtanA anuvAda dvArA, temanI sarjanaprakriyA lekhake prastuta karI che. pustakamAMnA kAvyaviSayaka sAteka lekhe lekhakanI gujarAtI kAvyasAhitya pratyenI vizeSa abhiruci, samaja ane abhyAsanika - vivecanAnA paripAkarUpa che. gujarAtI gadyakAvya, soneTa, gajhala, samakAlIna kavitA vageremAM pragaTa thayela navIna vicAravalanI saMkSipta paNa paricayAtmaka bhUmikA lekhake bAMdhI che. vartamAnayuganI prayogazIla kavitA pratyene temane Adara gujarAtI gadyakAvya : * AkAra ane Agamana' nAmanA vistRta lekhamAM pragaTa thAya che. gadyakAvyanA svarUpanI carcA karI, achAMdasathI gadyakAvya taraphanI kavitAnI gatinI rUparekhA temaNe AlekhI che. keTalAka vedhapAtra kavionI sajanaprakriyAne sadaSTAMta paricaya karAvI, saMtRpti anubhavatAM teo jaNAve che ke "gadyakAvya gujarAtImAM tenI tamAma vizeSatAo dhAraNa karI cUkayuM che. tene AMtarika laya ane AkAra gujarAtI kavitAnI UjaLI AvatI kAla che,' gujarAtI soneTa: kedI rAjamArga banI che'mAM seneTanI, AraMbhathI cheka Aja sudhInI badalAtI jatI kAvyavibhAvanAnI lAkSaNika chaTAo zrI DaNake jhIlI che. baLavaMtarAya, rA. vi. pAThaka, suMdarama, umAzaMkara, uzanasa, jayaMta pAThaka jevA siddha kavionA sarjanamAM viSaya ane racanAkaLA para thayela navIna prayoganI vigate carcA karI che. adyatanakALamAM achAMdasanA praganuM tathA zuddha kavitA pratyenuM valaNa vadhatAM, sauneTa jevA daDha svarUpabaMdhane pravAha thoDo maMda paDI gayuM che khare, chatAM hajIya ApaNu adyatana kavine saune AkarSe che ema jaNAvI, viSayamaryAdAnA ekaThAmAM rUDha thaI gayelA A svarUpamAM parivartanane paDakAra jhIlI levA sarjakone TakAre che. . svataMtrya pachI gujarAtImAM gajhalanA vikAsanI tathA tenA kAvyatattvanI chaNAvaTa svAtaMttara gujarAtI gajhala"mAM lekhake karI che. sva. zayadA, nya, "zeSa' pAlanapurI, marIjha. bekAma, dhAyala, ganI dahIMvAlA, ratilAla 'anila' vagerenA satata prazasya sarjanakarma bAda, gujarAtI gajhalanI " Aja' kevI che tenI tapAsa tathA navI peDhInA gajhalakarmanuM mUlyAMkana karavAne umadA prayatna lekhake karyo che. adyatana sAhityasvarUponI jema gajhalamAM paNa AdhunikatAnA prabhAvane laI Avela parivartananI tathA prayoganAvInyanI sadaSTAMta carcA karI navA gajhala-sarjakane temaNe protsAhita karyA che. "samakAlIna gujarAtI kavitA " nAmanA lekhamAM samakAlIna gujarAtI kavitAnI gatividhi tapAsatAM, 1930 thI 1955 sudhI ane "55 pachInA navA avAjo para najara nAkhI, yugabaLamAM TakI zake tevI kavitAnI beja karavA lekhake prayAsa karyo che. sAhityanA pratyeka yugamAM For Private and Personal Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir alpAhAkane spaSTa oLakha pAmI zakAya tevA pramukhakavio hatA, paNa aghatana yugamAM tavA "mejara pieTa 'nI temane khoTa varatAya che. kalA ane sAhityanA vividha vidyAzAkhAo sAthenA tulanAtmaka abhyAsane navatara khyAla ApaNe tyAM chellAM vIseka varSathI pracalita thayela che. e anuSaMge, sAhityamAM samAjazAstrIya tathA maujJAnika abhigama aMge keTalAka abhyAsalekhe lakhAyA che. to bIjI bAja, sAhityasarjanamAM sAmAjikatAne saMdarbhe kalAnI vedhakatAne kuMThita kare che e bAbata carcAspada banI che. AvA koI vivAdamAM utaryA sivAya, zrI DaNaka "munazInI katiomAM samAjadarzana'nuM , citra UpasAvavA saMniSTha prayAsa karyo che. munazInA sAhityane vyApa joto eka ja lekhamAM temanA samagra sAhityamAM samAjadarzananI sUkSma sarvagrAhI tapAsa karavAnuM kArya ghaNuM kaThina che., jo ke keTalAMka sAmAnya nirIkSaNe dvArA munazIne " samAjajIvananA acchA Alekhaka' tarIke oLakhAvavA temaNe prayatna karyo che. temaNe A carcA munazInAM sAmAjika nATako-navalakathAo pUratI sImita rAkhI hota to viSayanuM vizada avagAhana karI zakAta. munazInA sAhityanAM nArIpAtro gujarAtI sAhityamAM carcAspada banelAM che. ahIM lekhaka "munazInAM nATakomAM strI pAtro ane puruSapAtronI tulanA mAM, puruSasahaja pokaLatA, dabha, kAmuktA, nimamatA jevI maryAdAo dharAvatAM puruSapAtronI sAthe caMcaLa, taravariyAM, hiMmatabAja ane jAjaramAna strI pAtronI tulanA karI, temanuM prabhutva siddha karavA mathyA che. " "svairavihArI'nI lIlA'mAM rA. vi. pAThakanA nibaMdhanI viSayavaividhya tathA gadyazailInI daSTie samIkSA karI, temane tAjagIpUrNa nibaMdhakAra tarIke biradAvyA che. bIjA vibhAgamAM kRtilakSI avalokanamAM, sureza dalAlanA paraMparAgata valaNa dharAvatA be kAvyasaMgraha-' hastAkSara' ane "eka anAmI nadI che. rameza AcAryanA tAnkA' nA navIna pragarU5 "hAIphana ', madhu koThArIkRta " akasa' uparAMta maphata ojhAracita "sAtamo puraSa" navalakathA tathA tamiLabhASAnI citrapriyA : navalakathAne samAveza thAya che. adyatana sAhityane jIvaMta saMparka jALavavAnI lekhakanI ruci-vRttinuM temAM spaSTa pratibiMba paDe che. navIna prayogane protsAhita karavA jatAM temanI kalama kayAreka ahobhAvI banI gaI che. sAhityanI adhyApakIya sUjha ane vividha viSayanI ekaMdare spaSTa rajuAtane laI, temane A vivecanasaMgraha sAhityanA abhyAsIo mATe AvakArya che. gujarAtI vibhAga, phekalTI opha ArTasa, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA. aruNa bakSI For Private and Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zabda www.kobatirth.org arasaparasa ' : pannA nAyaka, pra. rajisTrAra, zrImatI ThAkarasI mahilA vidyApITha, 1, nAthIbAI ThAkarasI rADa, muMbaI-20, pR. rUA. 40 = 70, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ' praveza ', * philADelphiyA ' ane * nisbata ' pachInA pannA nAyakanA sa'graha ' arasaparasa ' paNu aMgata saMvedananAM gadyakAvye laIne Ave che. saMgrahanuM sauthI moTu AkarSaNu bane che nArIbhAvAne AlekhatA kAvyaguccha. ' khAte', ' bajAramAM ', bhAvapradezamAM ', ' zodhuM chuM', 'hajIya cayare che ' jevI mAtA sAthenAM sa MvedanAne AlekhatI kRtio paNa judI tarI Ave che. * khAne ' mAM kadAca jagatanA koI saMtAne mAtAne adyApi pUchyo na hoya tevA sabhAgakSaNanA anubhavane pragalbha prazna puchAya che. e raMgabharI anubhUtinI vacce paNa mAtAe teA peAtAnA garbhamAM vedanAnA khIjane ja dhAraNa karyuM hatuM evuM kema lAgyA kare che ?...evA marmALA prazna racavAne aMte mUkIne kaviyatrI zAzvata vedanAnI mAnaniyatine sparzakSama vAcA Ape che. vaidanA, jha MkhanA ane Atmati emanI kavitAmAM AgaLa tarI Ave che. kavitAmAM DAre navIna, sa`gIna ane bina gatanI himAyata karelI. paraMtu Adhunika kavitAnA kendramAM ' huM '-aMgata-nuM pravartana rahyuM che. kaviyatrI paNu tulasIphDAnI pradakSiNA karIne prAthanA karatI khA peAtAnA vize ja prArthanA karatI haze tevI kalpanA kare che. potAnA TUMkA sUkA-barachaTa astavyasta vALa heALavA khAnA hAthanI tIvra jhaMkhanA kare che. huM mArAM tamAma vargone phagAvI dauM hyu ane arIsA sAme UbhI rahuM chuM dakSA vyAsa nAthIbAI dAmAdara 16 + 80, kiMmataH zatara'ja 'mAM nArIdeha sAthe premane nAme thatA 'krIDA karavAnA cALA 'ne teo vaidhakapratIkAtmaka abhivyakti Ape che-- tyAre arIsA ekAeka kema dIvAla thaI jAya che ? ( 16 ) che ! lAgaNI-saMvedanAnI arasaparasa Apa-le na hoya te kevI viSama vedanAjanaka paristhiti strI-puruSa-sa baMdhamAM rahelA kaTAkSAtmaka vAstavane te nimama abhivyakti Ape che e vAstavikatA-viSamatA sAme kAI rASa-rIsa, Akroza ke vidroha nahIM, Acho-UMDI vedanA vyakta thAya che. te mane/eTalI hade pa pALA//mane khabara paNa na paDe ema/huM tArI pALelI khilADI banI gaI. ' For Private and Personal Use Only pannA nAyakanI kavitA oraDInI ekAMta ekala paLAnI viSAdamaya savaidanAnI kavitA che. . . * sAcuM kahuM te, ' * dvidhA ', * bhUtakALa ane bhaviSyakALanI vacce ' jevI racanAomAM tenI pratIti thAya che. potAnI paristhiti, pariveza, asabAba sAthe--prakRti sAthe eka prakAranI viziSTa savedanazIlatAthI jIvavAnuM AgrahI mAnasa potAnAmAM ja rahelI sa`vedanajaDatA ke sthagitatA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pabhyAvalokana sahI zakatuM nathI, dalita thAya che ane taraMganA dora para jhUlavA lAge che. pitAnuM ghara, dIvAnakhAnuM, chata, bAgano paththara, dIvAlane raMga, AMgaNAnA kulachoDa-sau sAthe citta saMvAda sAdhe che. emane saMvede che ane zabdabaddha karavA mathe che. rojiMdA jIvananI vividha pravRttiomAM pravezelI saMvedanajaDatA-reDhiyALatAne DaMkha aneka racanAomAM vyakta thAya che. "yAda paNa nathI ', "vRkSopaniSada', 'have ' jevI kRtio prakRti pratyenI pragADha saMvedanazIlatA pragaTa kare che. ahIM amuka cekasa rIte jagatane-jIvanane anubhavavAnI-AlekhavAnI vRtti-pravRtti ekavidha ane kAvyAbhAsI racanAomAM rAcavA prere tevuM bane che. gadyanuM mAdhyama anukULa hovA chatAM prastAra, zithilatA, sapATatA, mukharatA jevAM bhayasthAne oLaMgI zakAyAM nathI. saMvedanabhAva-vicAra ke Urmi atyaMta sparzakSama hoya; paraMtu te akhilAImAM eka jIvaMta kalAkRtinuM nirmANa na karatAM hoya evuM banatuM rahe che. "AMkhanI nAnakaDI hathelI ', " hAthIdAMtanI baMgaDI jevI mArI nidrA '-mAM jovA maLe che tema kaha5nA bahu prabhAvaka ke rocaka rUpe UghaDatI na hoya, pratyakSIkaraNanI kSamatA na dharAvatI hoya tevuM bane che. Ama chatAM "zanya mane ', ' vRkSe paniSada', zabdanA AkAzamAM ', "yAda paNa nathI ', " sAcuM kahuM to 'jevI kRtio sparzI jAya che. kavayitrIne gadyamaktakAnI sArI phAvaTa che. "mINabattI 'mAM hAIkanuM saudarya kevuM nikharI Ave che ! aMdhArAnI sAravAra karatI sapheda vastromAM sajaja mUgI paricArikA (86 ) sAdagIne paNa sauMdarya hoya che. sIdhI-saraLa abhivyatimAM rAcatI kalama sahejamAM AvuM nAjuka kalpana racI le che ! AkAza te koInAM pagalAM sAcavatuM nathI. (134) kavitAnI " AkAzamAM pagalAM mUkI javAnI" A mathAmaNuM AvAM sthAnone lIdhe ja sArthaka bane che. ArTsa eNnDa kaeNmarsa koleja, vyArA, ji. sUrata, 394650, dakSA vyAsa For Private and Personal Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidya nidhimAra paDaSA vaigha zAsananAM keTalAMka pustaka : "gujarAta samAcAra'mAM prati ravivAre pragaTa thatA - AreAgya ane auSadha vibhAgamAM vidya zobhane lakhelA lekhonA saMkalanarUpe pragaTa thayela pustaka " Arogya ane auSadha ane AThamo bhAga lekhakanA temanA vyAvasAyika paripAka ane . anubhavane nIceDa che. jadA judA viSayone AvarI laI temaNe saraLa ane rocaka bhASAmAM AyurvedanA siddhAMto ane badhAne samajAvyAM che. svastha mANasanA svAdhyane jALavI rAkhavA mATenA niyamo temaNe 40ma prakaraNamAM batAvyA che te je AcaraNamAM mUkavAmAM Ave te jarUra nIrogI rahevAya. paNa pazcimI rItabhAta-phezana-sabhyatA ane dhanapAchaLanI AMdhaLI doTa mUkatA samAja mATe AvuM adha' pathyapAlana zakaya nathI ane tene pariNAme vividha roganI utpatti thAya che. tyAre temaNe vividha raMgo mATe anubhavasiddha ane sacoTa upAyo nirdezyA che. vividha RtumAM anukaLa khAnapAna dvArA mAnavI svAstha jALavI zake che. te unALAmAM tIkhe rasa choDavo ane zarada RtumAM tita (kaDavo) rasa levo te Arogya mATe jarUrI che ema paNa kahyuM che. prakaraNa 11mAM lekhake maMdAgni-azakti-vAyunA-pittanA tathA cAmaDInA rogonI sAravAra anya pakSa karatAM AyurvedamAM vadhu sArI ane pariNAmadAyI che te darzAvyuM che. temaNe strIe-bALake tathA puruSone satAvatA ghaNA rogomAM pitAnA anubhavasiddha oSadhe batAvyAM che. puruSapradhAna samAjamAM strIonI Arthika temaja sAmAjika parAdhInatAne ullekha karI strInA Arogya vize ciMtA paNa pragaTa karI che. AnAM dekhItAM kAraNe jevAM ke apaSaNa-apUratI udha-atisamAgama-atiparizrama ane manoraMjanane abhAva ane tene kAraNe thatAM pradara-kaTizaLa-garbhAzayaza-temAM cAMdI paDavI-pAMDuroga tathA hIsTIrIyA jevA rogo mATe samAjanI javAbadArI paNa ochI nathI tema sUcavyuM che. bALakAnA rogamAM aravidAsava, zvAsakAsamAM kanakAsava-kaTakArI avaleha, puruSonA hadayanI rakSA mATe anAriSTa temaja strIonAta pradaramAM puSyAnuga cUrNa, dhAtrorasAyana cUrNa - zaMThIkSIrapAka temaja AmaLAMne-lImaDAnAM kumaLAM pAnane temaja gaLone svarasa pIvA rAcavyuM che. zILavA (zItapitta) bALalakavA-seja-pAMDaraga-rAMjhaNa (sAyeTIkA) mUtravahasaMsthAnanA rAga tathA judI judI RtuomAM thatA rogo vize temaNe citanapUrvaka auSadhe darzAvyAM che. A uparAMta sAMprata samAjane satAvatAM pradUSaNa tathA eIDjha roga vize paNa jANakArI ApI che. te vItelA dAyakAmAM Ayurvede svabaLe karelI pragati ane sarakAra, Ayurveda mahAvidyAlaya tathA samAjanI udAsInatA vize citA paNa pragaTa karI che. te vastIvadhArAnA jaTila praznane Ayurveda dvArA hala karI zakAya che tema sUcavuM che paNa kendra tathA rAjya sarakAranI A age udAsInatA pratye AMgaLI cIMdhI che. kAzmIrathI kanyAkumArI ane gujarAtathI baMgALa sudhInA bhAratane eka rAkhavAmAM AyurvedanA phALAnI mahattA paNa darzAvI che. zivAmbucikitsA je Aje AyurvedanI prazAkhA tarIke jANItI thaI che tenAM pariNAmo pazu Adhunika vidhAnanA anusaMdhAna-anubhava ne jAta parIkSaNa dvArA sUcavI tene vyApaka pracAra ane prasAra karavA jaNAvyuM che. For Private and Personal Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yathAvalokana 81 samAcAramAdhyama dvArA AyurvedanA siddhAMta ane auSadhenI kAryakSamatA vize pracAra ane prasAra bAbate atia85 kArya thaI rahyuM che. je ke chellAM keTalAMya varSothI videzamAM AyurvedanI vyApaka prasiddhi ane auSadhanuM anusaMdhAna tema ja AyurvedanAM auSadha banAvatI phArmasIo dvArA guNavattAvALAM oSadhanuM nirmANa tathA tenI paradezamAM nikAsanuM pagaluM harSa preranAruM che. A dizAmAM vaidya zobhanajI je kArya karI rahyA che te sastutya che, AvakArya che. mArAM temane abhinaMdana ane bhAvi mATe hArdika zubhecchAo. sarakArI Ayurvedika koleja, vaDodarA-390019 vaidya nikhilakumAra paMDyA itihAsama-lekhakaH Do. mugaTalAla bAvIsI, prakAzaka: Adarza prakAzana, amadAvAda, 1991, mUlya : rU. 30-00 pAna : 146. - DaoN. mugaTalAla bAvIsInuM A pustaka itihAsane lagatA vividha viSayone AvarI letA lekhone saMgraha che. kula paMdara lekhone saMcaya lekhakanI vividha viSayonI rucine khyAla Ape che; eTaluM ja nahIM paraMtu temane itihAsanI vistRta kSitijane AMbavAne temAM prayatna paNa che. itihAsane lagatA kula 15 lekhamAM lekhake prakIrNa viSayane pasaMda karyA che. be lekho vyaktivAdI che. zyAmajI kRSNa varmA' lekhamAM gujarAtanA eka sapUtanI jIvanajharamara lekhake AlekhI che. A vIra sapUta 19mI sadInA uttarArdhathI mAMDIne vIsamI sadImAM 1930 sudhI eka kAMtivIra tarIke pazcima bhAratamAM UpasI Ave che. temanA saMgharSanI kathA ane preraNAstrotanuM lekhake suMdara Alekhana karyuM che. zyAmajI kRSNavarmA vize ApaNuM gujarAtanA yuvAne vadhune vadhu jANe te jarUrI che ane tethI lekhake gujarAtanA gauravane yegya samaye A lekha dvArA UpasAvyuM che. A ja bIje lekha kanaiyAlAla munazI vize che. sAhityakAra, rAjakAraNI tema ja bhAratanA sAMskRtika vArasAne zabdadeha ApanAra A vibhUti gujarAtanA sapUta hovA uparAMta bhAratanI eka virala vyakti hatA. munazIe gujarAtanI asmitAne prakAzita karavAne saphaLa prayatna karyo che ane A bAbatathI sarva gujarAta gaurava anubhave tema che, For Private and Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 jI. e. pAMDora chatAM ahIM javAharalAla naherUne "Discovery of India"ne kaMIka ulekha karIe te asthAne nahi gaNAya. " bhAratanI eja " karavAnI ane te dvArA tene samajavAnI jarUrata temane svAtaMtryacaLavaLa vakhate lAgI hatI. ane enA paripAkarUpe temaNe upara nidiSTa pustaka lakhyuM. A ja rIte munazIe gujarAtanI asmitAnI beja karI ane enA paripAkarUpe "The Glory that was Gurjar Desha" nAmanuM pustaka lakhyuM. lekha ke A saMdarbhamAM vicAryuM hota to munazInuM eka dRSTA tarIkenuM suMdara Alekhana thayuM hatuM. A uparAMta lagabhaga cAra nibaMdhe saurASTranA dezI rAjyane lagatA che. De. bAvIsI jo ke A aMge niSNAta che ane temanA saMzodhanano mULa viSaya saurASTranAM dezI rAjane che tethI svAbhAvika A viSaya mATe temanI pAse vipula sAmagrI che ane tenA AdhAre teo vadhu vizvasanIyatA ane UMDANathI joI zake che. AzA rAkhIe ke De. bAvIsI gujarAtanA saMzodhanakArene A dizAmAM vadhune vadhu rasaprada mAhitI ApatA raheze. dakSiNa gujarAta De. bAvIsInuM kAryakSetra che. temaNe A pradezanI vadhu ne vadhu aitihAsika sAmagrI prApta karavAno prayatna karyo che. te temanA surata ane rAjapIpaLA vizenA lekha uparathI phalita thAya che. khAsa karIne " suratamAM khilAphata caLavaLa " lekha dvArA De. bAvIsIe gujarAtanA musalamAnoe svAtaMtryacaLavaLamAM lIdhelA bhAganI mAhitI ApI prazaMsanIya kArya karyuM che. kAraNake A bAbatamAM koMgresa ane muslIma lIgane dhyAnamAM rAkhI gujarAtanA musalamAne e khAsa karIne gAMdhIyuga daramyAna svAtaMtryacaLavaLamAM kayAM kyAM sthaLoe kevA prakArane phALo Apyo hato tenI khUba ja ochI aitihAsika mAhitI ApaNI pAse che. gujarAtanA itihAsanI A khUTatI kaDI tarapha saMzodhako ane itihAsakAronuM dhyAna jAya e jarUrI che. " Adhunika gujarAtamAM ItihAsa saMzodhananI AchI jhalaka" e lekha gujarAtamAM ItihAsa vize saMzodhana karatI saMsthAo ane temaNe ApelA pradAnanI vigato Apate che. gujarAtamAM AvelI vividha yunivarsiTIo ane temanA itihAsa vibhAgomAM saMzodhananuM kAma karatA vidvAnonI saMzAdhanapravRttione temaNe sAre khyAla Ave che. eka rIte jovA jaIe to A lekha mAhitI pracura che ane A lekha lakhIne lekhake itihAsanI keDI kaMDAravAnI IcchA dharAvatI vyaktione mArgadarzana pUruM pADayuM che. chele lekhakanI zailI rasALa ane rocaka hovA chatAM keTalIka vakhata vadhAre paDatI spaSTatA karavAnI vRttine kAraNe vAcakanI samajazakti para lekhakane vizvAsa na hoya tevo bhAsa thAya che. dA. ta. " vAMkAnera rAjyanI harijana uddhAranI nIti " e lekhamAM vAMkAnera rAjavInI harijana pratyenI mamatAnI suMdara chaNAvaTe temaNe karI che. paNa eka prasaMgane dha temaNe pAna naM. 64 upara ApI che. harijane jamaNUvAranA eka utsavamAM baLataNanI taMgI anubhavatA hatA tyAre A rAjavIe ja raseDethI gADuM bharIne lAkaDAM tyAM mokalI ApyAM hatAM. e samaye chANAM ane For Private and Personal Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2thAvalokana 383 lAkaDAMne baLataNa tarIke upayoga thato hato." pAchaLanuM vidhAna amastuta lAge che. kAraNa ke vAcaka itihAsane vAMcatuM hoya tyAre tene samayane khyAla hoya che ane tethI vadhu spaSTatA karavAthI vAcakanI samajazakti upara zaMkA havAne nirdeza hoya ema lAgyA vinA rahe nahI. A bAbata lekhaka TALI zakayA heta te vadhu sAruM thAta. " itihAsamadhu" gujarAtanA vizALa vAcakavarganI vAcanakSadhA saMtoSaze evI AzA rAkhuM chuM ane vadhu ne vadhu mAhitIsabhara lekha lakhI che. bAvIsI gujarAtanI sevA karatA rahe evI AzA paNa rAkhuM chuM. jI. e. pAMDera ItihAsa vibhAga, phekaTI oNpha ArTasa, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA, sAbhAra svIkAra 1 mIrAMbahena : le. jayanta paMkhA, pra. mahAdeva desAI janmazatAbdI samiti, harijana Azrama, sAbaramatI, amadAvAda-380 027, pR. 4 + 44, pra. A. 1992, kiMmata : rU. 5 = 00. 2 virala vidvatratibhA ane manuSya pratibhA H (zrI mehanalAla dalIcaMda desAInuM jIvanacaritra ane emanAM lakhANanI maMthasUci-lekhasUci) : saM. jayaMta koThArI ane kAntibhAI bI. zAha, ka. maMtrIo, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, oNgaSTa kAnti mArga, muMbaI-400 036, pR. xii + 272, pra. A. 1992, kiMmata : rU. 60 = 00, 3 itihAsamA ( sAmAjika, rAjakIya tathA sAMskRtika ItihAsane lagatA lekhane saMgraha) : le. ane pra. mugaTalAla je. bAvIsI, 4/4, mIsAMI epArTamenTasa, havADyiA cakalA pAchaLa, sUrata-395 003, pR. 146, pra. A. 1991, kimata : rU. 30 = 00. cidAnaMdamayI mA gAyatrI : le. saMtazrI zAntavana, pra. trimUrti prakAzana, rIlIpha sInemAnI galI, plAjhA hoTala sAme, amadAvAda-380 001, pR. 7+ 366, kiMmata : rU. 32 = 00. 5 zrIzreyassAdhaka adhikArI varga: le. lavakumAra ma. desAI, pra. rajisTrAra, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA-390 002. 5. vini + 507, pra. A. 1992, kiMmata 4 rUA. 123 = 00. 6 pAntare : le.. rAjendra nANAvaTI, pra. upara mujaba, pR. 6 + 117, 8. A. 1992, kiMmata rU. 43 = 00, svA. 24 For Private and Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAbhAra svIkAra 10 7 kathAthI kavitA sudhI : le. harIndra dave, pra. mahAmAtra, gujarAta sAhitya akAdamI, daphatara bhaMDAra bhavana, sekaTara naM. 17, gAMdhInagara-382 017, pR. 8 + 436, pra. A. 1992, kiMmata : rU. 60 = 00. 8 sAhitya: saMpAdana ane saMzodhana : le. harivallabha bhAyANuM, pra. maMtrI gujarAtI sAhitya pariSada, govardhanabhavana, Azrama mArga, nadIkinAre, amadAvAda-380 009, pR. 74, bI. A. 1991, kiMmata : rU. 18 = 00. 9 arvAcIna saMskRta sAhityano ItihAsa : le. zrIdhara bhAskara varSe kara, anu. anaMtarAya je. rAvaLa ane vijaya esa. lele. pra. niyAmaka, prAcyavidyA mandira, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA-390 002, pR. 14 + 480, pra.A. 1992, kimata : rU. 187 = 50. akhAchakRta cittavicArasaMvAda: saM. ane pra. kArtika jozI, 10-a, rAyapura sosAyaTI, dIvAna ballubhAI skula sAme, kAMkariyA, amadAvAda-380 022, pR. 11 + 268, pra. A. 1992, kiMmata rUA. 80 = 00. 11 svAtaMtryottara gujarAtI kavitAmAM kalpana ane pratIkane viniyoga: le. ane pra. hasamukha paTela "zUnyama', adhyakSa, gujarAtI vibhAga, ArTasa-sAyansa ane komarsa koleja, kAmareja cAra rastA, ji. sUrata-394 185, pR. 216, pra. A. 1992, kimata: rUA. 55=00. 1ra saMskRta sAhityamAM rAdhA : le. ane. pra. umAM devAzrayI, "zivAka" 7, nezanala pArka sosAyaTI, gulabAI Tekara, piolITekanIka pAchaLa, amadAvAda-380 015, pR. 28+40+16 5TTa, pra. A. 1992, kiMmata : rU. 130=00. 13 chInaHZja vevasthA karI zivanAM anu. ane pra. mRdulAbena naTavaralAla zukala, je/3, meghAlaya phaleTasa, amadAvAda380 014, pR. 172, pra. A. 1992, kiMmata : rU. 35=00, For Private and Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Statement about the ownership and other particulars about newspapers SVADHYAYA (FATA ) (To be published in the first issue every year after the last day of February ) FORM IV (See Rule 8) 1 Place of the Publication : Oriental Institute, M. S. University of Baroda, Baroda 2 Periodicity of its Publication ; Three Months-Dipotsavi, Vasantapancami, Aksayatritiya, Janmastami 3 Printer's Name : Dr. R. T. Vyas ( Whether citizen of India ?) Yes (If foreigner, state the country of origin) Address : A/4, Vrundavan Estate, Opp. Abhishek Colony, Race course Circle, Baroda-390 015 4 Publisher's Name : Dr. R. T. Vyas (Whether citizen of India ?) Yes (If foreigner, state the country of origin) Address : A/4, Vrundavan Estate, Opp. Abhishek Colony, Race course Circle, Baroda-390 015 5 Editor's Name : Dr. R. T. Vyas ( Whether citizen of India ?) Yes (If foreigner, state the country of origin) Address : A/4, Vrundavan Estate, Opp. Abhishek Colony, Race course Circle, Baroda-390 015 The M. S. University of Baroda, Baroda Names addresses of Individuals who own the newspaper and partners or shareholders holding more than one percent of the total capital 1, R. T. Vyas, hereby declare that the particulars given above are true to the best of my knowledge and belief, R. T. Vyas Signature of Publisher For Private and Personal Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Rad, No. 9219763 citra naM. 1 ardhanArIzvara ( citranI samajUtI mATe juo A aMkamAM mR. . rAvala ane munIndra vI. jozIne lekha) mudraka : zrI prahalAda nArAyaNa zrI vAstava, menejara, dhI ma. sa. yunivarsiTI oNpha bareDA presa (sAdhanA presa ), rAjamahela reDa, vaDodarA; saMpAdaka ane prakAzaka : mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI opha baroDA vatI De. rAmakRSNa tu. vayAsa, niyAmaka, prAcyavidyA mandira, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA-390 002, DIsembara, 1992. For Private and Personal Use Only