Swadhyay 1990 Vol 27 Ank 03 04

SR No.: 536107
Original Sutra Author: N/A
Author: R T Vyas
Publisher: Prachyavidya Mandir Maharaja Sayajirao Vishvavidyalay
Publication Year: 1990
Total Pages: 191
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Swadhyay, & India
File Size: 11 MB

Page 105

“નાથલામાં ન્યાયય
(૨) શ્રી ગ. મ. દેશપાંડે ચિત્રનુગન્યાયને સવાદી ક્રમ તરીકે ઓળખાવે છે. તેમના કહેવા મુજબ, “ નાટયમાંના સવાદી ભ્રમની કલ્પના આપવા તે ચિત્રગનું દૃષ્ટાંત લે છે, “ વિશેષમાં તેઓ જણાવે છે કે “તો પછી આ પ્રતીતિનું સ્વરૂપ કર્યું ? આ બધા કરતાં ભિન્ન એવી ચિત્રનુગપ્રતીતિ જેવી ક્રેય એમ કુક કરે છે.-ચિત્રમાં દેખાતા થોડા એ વાડી નથી. જોનાર તેને ઘેાડા સમજે છે, વસ્તુતઃ આ ભ્રમ જ છે પરંતુ તે સંવાદીભ્રમ છે, કારણ કે ખરેખર ઘોડા અને ભાસમાન ધેડે એ એમાં સંવાદ છે તે જ પ્રમાણે નાટય જોતાં આ રામ જ છે એવુ પ્રેક્ષકોને લાગે છે, તે પણ્ સવાદી ખમ જ છે ૧૫
૦૧
અહીં આપણે નિર્દેશ કરીએ, કે શ્રી દેશપાંડેએ મધ્ય-દીપ-પ્રભાન્યાય અને ચિનુણન્યાય વચ્ચે ગાઢાળા કર્યો છે. મણુિ-પ્રદીપ-પ્રભાન્યાયમાં મિથ્યાજ્ઞાનનું અ ક્રિયાકારિત્વ દર્શાવતાં સવાદીભ્રમના ઉલ્લેખ છે. અહીં મિથ્યાજ્ઞાન નથી એવું સ્વય' શકે જણાવ્યું છે. ચિત્રમાંતુરત્ર જોઈને, પછીથી * ગ્લો વર્ગ નથી ' એવી મિથ્યા પ્રતીતિ થતી નથી. વળી, મિયાદાન પાછળ જોવા મળતું ક્રિયાકારિત્વ પણ નથી. પ્રેક્ષકની કોઇ પ્રતિક્રિયા નથી હોતી, તેથી ચિત્રતુરંગને સંવાદીભ્રમ કહી શકાય નહિ. ડૉ. નાન્દી ચિત્રતુરગને Creation of Imagination કહે છે.૧૧
'
શ્રી દાસગુપ્તા ચિત્તુરગનો પ્રતિભાવ આપતાં જįાવે છે— Śankuka introduced the similitude of painting horse to explain the enlightenment of aesthetic emotion. He said that just as of a painted horse, it can be said that it is not a horse and that it is a horse, so of an aesthetic experience we can say that it is both real and unreal, ''૧૭
શ્રી મેસન અને પટત્ર ન જણાવે છે કેઃ—‹ na cātra nartaka eva Sukhīticitraturagādi-nyāyena, The idea is of enormous importance, and seems to us one of those seminal ideas which had such a great influence on later thinking. It is this: When we see a painting of a horse, we neither think it is real, nor that it is false. For such, notions do not apply to the realm of art ''.૧૮
(૧૫) દેશપાંડુ ગ” ’,, ભારતીય સાહિત્યશાસ, વાવા અઢ કપની, અમદાવાદ, ૧૯૩૩,
૧. ૪૦૬, ૪૦૭,
(૧૬) નાદી તપસ્વી-ધ્વન્યાલ કીચન, ગુજરાત યુનિવર્સિટી પ્રકાશન, અમદાવાદ,
૧૯૭૨, પૃ. ૧૮
(17) Däsgupta S. N,-An Introduction to Indian Poetics, Ed. Raghavan S. Nagendra, Macmillan, Bombay, 1976, p. 38
(18) Masson and PatwardhanaAesthetic Rapture-II, Deccan College, Poona, 1970, pp, 13, 14