Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir / / kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH / / / / anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / / / yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH / / / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / ||caaritrcuuddaamnni AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / AcArya zrI kailAsasAgarasUrijJAnamaMdira punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka:1 ArAdhanA vIra jaina zrI mahAvI kobA. amRtaM amRta tu vidyA tu zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa : 23276249 Websiet : www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079)26582355 For Private And Personal
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private And Personal Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zrAgama sAhitya-ratna-mAlA kA dvitIya ratna - - zramaNa-satra - [Avazyaka digdarzana, mUla, artha, vivecana sahita] lekhaka zraddheya jainAcArya pUjya zrI pRthvIcandrajI mahArAja ke suziSya upAdhyAya muni zrI amaracandrajI mahArAja tijJAnara AgarA sa ma ti jJAna - pI Tha, AgarA For Private And Personal
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prakAzakasanmati jJAna pITha lohAmaNDI; aAgara prathama praveza saM* 2007 mUlya sADhe pA~ca rupaye mudrakajagadIzaprasAda agravAla ema0 e0 bI0 kaoNma., dI ejyUkezanala presa, AgarA For Private And Personal
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sa ma pa Na jo tapa aura tyAga ke ujjvala pratIka the, jinake mana, vacana, karma se sadA viveka kA prakAza jagamagAtA thA, jinakA saMyama mAyA kI chAyA se pare thA, jinakI sAdhanA, zrAdarza sAdhanA thI, una mahAsthavira, pavitrAtmA, divaMgata kSamA bhamaNa zrI nAthUlAlajI mahArAja kI sevA meM sAdara sabhakti samarpita For Private And Personal
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sneha-smRti prAcArya motirAmasya, zrImataH svargavAsinaH smRtau tatsneha-pAtreNa, kRtireSA prkaashitaa|| For Private And Personal
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dhanyavAda zrIyuta hemacandrajI jaina sadara bAjAra dehalI ke hama kRtajJa haiM ki unhoMne bar3e hI sneha bhAva se zramaNa sUtra ke prakAzana ke lie 730) ru. kA sundara kAgaja saMsthA ko arpaNa kiyA, jisake phalasvarUpa zramaNa stra mudrita rUpa meM itanA zIghra janatA taka pahu~ca skaa| zrI hemacandra jI hamAre jaina samAja ke utsAhI yuvaka haiM, sundara vicAraka haiM aura dehalI nagarapAlikA sabhA ( myunisipala kameTI) ke mAnanIya sadasya haiM / jaina saMsAra zrApase bhaviSya meM bar3I AzAe~ rakhatA hai / hama Apake mahAn bhaviSya ke lie maMgala kAmanA karate haiN| -mantrI, sanmati jJAnapITha AgarA For Private And Personal
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prakAzakIya nivedana sAhitya samAja kA darpaNa hotA hai / darpaNa kA kArya vastu kA vAstavika rUpa meM darzana karAnA hai / manuSya jaisA hogA, usakA pratibimba bhI darpaNa meM vaisA hI hogA / sAhitya rUpI darpaNa meM samAja apanA yathArthaM darzana pA letA hai / vaha jAna sakatA hai ki maiM kyA hU~ ? maiMne abhI taka kyA pragati kI hai ? merA rUpa surUpa hai yA kurUpa ? sAhitya kI mahattA aura vizAlatA para hI samAja kI upayogitA AdhArita rahatI hai | sAhitya samAja, dharma aura saMskRti kA prANAdhAra hai | sAhitya kI upekSA karake samAja, dharma aura saMskRti jIvita nahIM raha sakatI / vinA prANa ke zarIra jaise zava kahalAtA hai, usI prakAra sAhitya zUnya samAja kI bhI sthiti hai / satsAhitya samAja ke jIvita hone kA cihna hai / isI zubha lakSya kI pUrti ke lie jJAna pITha ne maulika sAhitya prakAzita karane kA dRr3ha saMkalpa kiyA hai / svalpa kAla meM hI usane apanI upayogitA siddha karane meM saphalatA prApta kI hai aura samAja ko Thosa sAhitya pradAna karake janatA kI cauddhika cetanA ko sphUrti evaM jAgRti pradAna kI hai / jJAnapITha ke prakAzanoM kI sarvapriyatA kA anumAna pAThakagaNa mAsika, pAkSika aura sAptAhika patroM kI samAlocanAoM para se lagA sakate haiM / unhIM prakAzanoM kI zrRGkhalA meM Aja hama zradveSa upAdhyAyajI kA zramaNa sUtra lekara upasthita ho rahe haiM / zramaNa sUtra kyA hai, usakA kyA mahattva hai, aura usa mahattva ke prakaTIkaraNa meM upAdhyAyazrIjI ne kyA kucha For Private And Personal
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org [ 1 likhA hai, ye saba zrApa pustaka par3hakara jAna sakeMge / hama svayaM apanI zrora se isa sambandha meM kyA likheM ? upAdhyAya zrIjI ne hamAre samAja ko naI bhASA meM nayA cintana dene kA jo mahAn upakrama kiyA hai, use bhaviSya kI paramparA kabhI bhUla na skegii| upAdhyAya zrIjI ke virATa adhyayana kI chAyA; unake granthoM meM spaSTa rUpa se parilakSita hotI hai / sanmati jJAna- pITha lohAmaNDI, zrAgarA zramaNa sUtra ke mudraNa kA kArya bar3I zIghratA meM huA hai / idhara mudraNa cala rahA thA aura udhara sAtha-sAtha lekhana bhI calatA thA / idhara do mahIne se upAdhyAya zrIjI kA svAsthya bhI ThIka nahIM rahA hai / isa vicitra sthiti meM sambhava hai mudraNa evaM saMzodhana sambandhI kucha bhUleM rahI hoM, pAThaka unake lie hameM kSamA kareMge / } Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal vinIta ratanalAla jana
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir AmAnavaMdana 'zramaNa sUtra' 'zramaNa dharma kI sAdhanA kA mUla prANa hai / jaina zramaNa kA jo kucha bhI zrAcAra vyavahAra hai, jIvana pravAha hai, usakA saMkSipta svarUpa darzana zramaNa sUtra ke dvArA ho sakatA hai / yahI kAraNa hai ki prati dina prAtaH aura sAyaMkAla prastuta sUtra kA do bAra niyamena pATha, pratyekasAdhu aura sAdhvI ke lie Avazyaka hai / yaha jIvana zuddhi aura doSa pramArjana kA mahA sUtra hai / zramaNa sAdhaka kitanA hI abhyAsI ho, parantu yadi use zramaNa sUtra kA jJAna nahIM hai to samajhanA cAhie ki vaha kucha nahIM jAnatA / zramaNa sUtra kA jJAna, eka prakAra se sAdhaka ke lie apanI AtmA kA jJAna hai| ____jo sUtra itanA mahAn evaM itanA ucca hai, durbhAgya se usa para acchI taraha lakSya nahIM diyA gayA / sUtra pATa kevala raTa lie jAte haiM, na pATha zuddhi hI hotI hai aura na artha jJAna / aoSasaMjJA ke pravAha meM par3akara zramaNa sUtra kA rUpa itanA vikRta kara diyA gayA hai ki dekhakara hRdaya meM mahatI pIr3A hotI hai / ___ maiM bahuta dinoM se isa ora kucha likhane kA vicAra karatA rahA huuN| sAmAyika sUtra likhane ke bAda to mujhe sAdhuvarga kI ora se bhI preraNA milI ki aisA hI kucha sAdhu pratikramaNa para bhI likhA jAya / maiMne kucha likhA bhI / aura merA jaba yaha lekha vyAkhyAna vAcaspati zraddheya zrI For Private And Personal
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org [ 2 ] Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir madana munijI ne dekhA to Apa bar3e hI prabhAvita hue / unakI ora kA Agraha huA ki ise zIghra se zIghra pUrA kara diyA jAya / parantu zrApa jAnate haiM jaina bhikSu kI 'jIvanacaryA' kahIM eka jagaha jamakara baiThane kI nahIM hai / yahA~ caturmAsa meM hI thor3A bahuta likhane kA kArya ho sakatA hai / phira saba jagaha prAcIna aura navIna pustaka sAmagrI bhI to nahIM mila pAtI hai / vinA prAmANika AdhAra lie kevala kalpanA ke bharose kalama ko Age bar3hAnA, Ajakala mujhe pasanda nahIM rahA hai / yahI kAraNa hai ki zramaNa sUtra ke lekhana kA kArya yathAzIghra pragati nahIM kara sakA / abakI bAra AgarA meM kucha dina ThaharanA huA to vicAra zrAyA ki vaha kArya pUrA kara dU~ / yahA~ sAdhana sAmagrI bhI upalabdha thI / kucha dina to kArya ThIka calatA rahA / parantu idhara do mahIne se maiM barAbara svastha rhaa| siradarda ne itanA taMga kiyA hai ki adhika kyA likhU~ ? ye paMktiyA~ bhI siradarda kI du:sthiti meM hI likhI jA rahI haiN| hA~, to kucha dina lekhana kArya banda bhI rakkhA, para kucha vizeSa svAsthya lAbha na huzrA / aura isI bIca vyAvara saMgha kA atyAgraha hone se vahA~ ke cAturmAsa ke lie svIkRti de dI / aba prazna yaha AyA ki jaise bhI ho kArya pUrNa kiyA jAya, anyathA adhUrA hI chor3akara vihAra karanA hogA / hA~, to sira darda hote hue bhI likhane meM juTanA par3A / idhara likhatA thA aura udhara mudraNa bar3I tIvra gati se cala rahA thA / isa vAra bar3I vikaTa sthiti meM muke gujaranA par3A hai| ataH maiM jaisA cAhatA thA, athavA mere sAthI mujhase jaisA cAhate the, vaisA to maiM nahIM likha sakA hU~ / prArambha meM hI apanI durbalatA ke lie kSamA yAcanA kara letA hU~ / phira bhI kucha likhA gayA hai / kevala 'na' se kucha 'hA~' acchI hI hotI hai / hA~, to maiM likha gayA hU~ / aba kyA hai, kaisA hai, yaha saba vicAra karanA, pAThakoM kA kAma hai / sambhava hai kahIM idhara-udhara likhA gayA ho, mUla kI bhAvanAe~ spaSTa na ho pAI hoM, viparyAsa bhI huA ho, una sabake lie mujhe AzA hai grAtmIyatA kI pavitra bhAvanA se sUcanAe~ mileMgI aura For Private And Personal
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir [ 3] Xin zuddha hRdaya se una para vicAra karU~gA evaM bhUla ko bhUla mAnU~gA / bhUla svIkAra karane meM na mujhe kabhI saMkoca rahA hai aura na ba hai / hA~, bhUla yadi vastutaH bhUla ho to ! Avazyaka digdarzana maiM acchI taraha likhanA cAhatA thA / isa aura maiMne prArambha se hI vistAra kI bhUmikA bhI apanAI thI / parantu durbhAgya se svAsthya ne sAtha acchA nahIM diyA, phalataH mujhe mana mArakara bhI simaTanA par3A / zrAvazyaka para maiM khulakara carcA karanA cAhatA thA, vaha icchA pUrNa na ho skii| khaira, koI bAta nahIM / maiM bhaviSya ke prati sadA hI AzAvAdI rahA huuN| kabhI samaya milA to maiM isa viSaya para bahuta cchI sAmagrI lekara upasthita hoU~gA / itane samaya taka cintana ko aura adhika kAza mila sakegA, phalataH adhyayana apanI sthiti ko aura adhika sudRr3ha banA sakegA / prastuta zramaNa sUtra ke sampAdana meM merA kyA hai ? merA to kevala zrama hai idhara-udhara se baTorane kA aura use vyavasthita rUpa dene kA / prAcIna Agama sAhitya aura jainAcAryoM kA vicAra prakAza hI mere lie patha pradarzaka banA hai / zrAcArya bhadrabAhu svAmI, zrAcArya haribhadra aura AcArya jinadAsa Adi kA to mujha para bahuta hI adhika RNa hai / aura idhara jainajagata ke khyAtanAmA mahAn dArzanika paNDita sukhalAlajI kA paJca pratikramaNa evaM sthAnaka vAsI jaina samAja ke suprasiddha jJAnAcAra ke sAdhaka sAhityapremI zrIbhairudAnajI seThiyA bIkAnera kA bolasaMgraha bhI yatra-tatra patha pradarzaka rahA hai / ukta granthoM aura granthakAroM kA khAsA acchA RNa merI smRti meM hai / pratyakSa yA parokSa kisI bhI rUpa meM kisI kI kisI bhI kRti se kisI bhI prakAra kA sahayoga milA ho to maiM una saba mahAnubhAvoM kA kRtajJa hU~ / bhUmikA hI to hai, adhika likhane se kyA lAbha ? phira bhI pAThaka kSamA kareMge, maiM apane kucha snehI sahayogiyoM ko smRti meM le AnA cAhatA hU~ | zraddheya jainAcArya gurudeva pUjya zrI pRthvIcandrajI mahArAja kA For Private And Personal
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AgarA caitra pUrNinA saM0 2007 www.kobatirth.org J AzIrvAda, vyAkhyAnavAcaspati zraddheya zrI madana muni jI evaM yoganiSTha zrIrAmajIlAlajI ma0 kI utsAha pUrNa madhura preraNA, zrI balavanta muni jI kA vilamba hote rahane ke lie samaya samaya para ulahanA, mere cira snehI guru bhrAtA zrI amolakacandajI kA pada-pada para sahayoga evaM parAmarza, mere priya ziSyayugala zrI vijaya muni aura sureza munijI kA sahakAra hI mujhe prastuta vizAla - lekhana kArya kI pUrti para pahu~cA sakA hai / ora jaina siddhAnta sabhA ke saMsthApaka zrI nagInadAsa giradharalAla seTha zrI dayAlacandra jI coraDiyA rozana muhallA AgarA kI ora se milane vAlI sAhitya sAmagrI Adi kA sahayoga bhI prastuta kArya ke sAtha smRti meM rahegA / sanmatijJAna pITha ke mahAmantrI seTha ratanalAla jI kI sevA to apanI nijI bAta hai, vaha bhulAI hI kaise jA sakatI hai ? priya Atma-bandhutro ! tuma saba kA sahayoga bhaviSya ke lie bhI yathAvasara prastuta rahe, yahI maGgala kAmanA | } [ Y Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal - amara muni
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir viSayA pRSThAMka 1-213 . .. . . . .... Y ..... my . ... . .. . viSaya zrAvazyaka digdarzana 1 mAnava-jIvana kA mahattva 2 mAnava-jIvana kA dhyeya 3 sacce sukha kI zodha 4 zrAvaka-dharma 5 zramaNa-dharma 'zramaNa' zabda kA nirvacana 7 zrAvazyaka kA svarUpa 8 Avazyaka kA nirvacana 6 zrAvazyaka ke paryAya 1. dravya aura bhAva aAvazyaka 11 Avazyaka ke chaH prakAra 12 sAmAyika aAvazyaka 13 caturvizati stava aAvazyaka 14 vandana Avazyaka 15 pratikramaNa zrAvazyaka 16 kAyotsarga Avazyaka 17 pratyAkhyAna aAvazyaka 18 aAvazyakoM kA krama 16 aAvazyaka se laukika jIvana kI zuddhi 105 . . . . .. . . .. . ...." . 142 150 For Private And Personal
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 154 165 168 175 176 186 201 [ 2 ] 20 Avazyaka kA AdhyAtmika phala 21 pratikramaNa jIvana kI eka rUpatA 22 pratikramaNa : jIvana kI DAyarI ..." 23 pratikramaNaH zrAtmaparIkSaNa ..." 24 pratikramaNaH tIsarI auSadha 25 pratikramaNaH micchAmi dukkaDaM .... 26 mudrA 27 pratikramaNa para jana-cintana ... 28 praznottarI zramaNa-sUtra 1 namaskAra-sUtra 2 sAmAyika-sUtra 3 maMgala-sUtra 4 uttama-sUtra 5 zaraNa-sUtra 6 saMkSipta pratikramaNa-sUtra 7 airyApathika-sUtra 8 zayyA-sUtra 6 gocaracaryA-sUtra 1. kAla-pratilekhanA-sUtra 11 asaMyama-sUtra 12 bandhana-sUtra * 13 daNDa-sUtra 14 gupti-sUtra 15 zalya-sUtra 16 gaurava-sUtra 17 birAdhanA-sUtra 107 110 114 116 122 .124 For Private And Personal
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 18 kaSAya-sUtra 16. saMjJA-sUtra 20 vikathA-sUtra 21 dhyAna -sUtra 22 kriyA-sUtra 23 kAma-guNa-sUtra 24 mahAvrata- sUtra 25 samiti-sUtra 26 jIvanikAya sUtra 27 lezyA sUtra 28 bhayAdi-sUtra 26 pratijJA sUtra 30 kSAmaNA -sUtra 31 upasaMhAra sUtra www.kobatirth.org [ pariziSTa 1 dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 2 pratyAkhyAna-sUtra ekAzana- sUtra 5 ekasthAna- sUtra 6 7 8 1 namaskAra sahita -sUtra 2 pauruSI-sUtra 3 pUrvArdha-sUtra 4 zrAcA mla-sUtra zrabhaktArtha - upavAsa-sUtra divasa - carima-sUtra abhigraha-sUtra 3 J *** .... **** 0000 0000 **** 3304 ... GOVE .... **** .. .... .... ... .... .... .... Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir **** **** ...D 6020 For Private And Personal .... 0000 **** **** 1 6906 **** 6300 9804 .... 0940 60*4 .... **** .... **** **** 0006 0000 .... .... 126 126. 132 135 136 142 145 (42 153 156 160 212 258 265 266-443 270 302 - 340 302 308 313 316 321 324 328 331 334
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 335 ..10 nirvikRtika-sUtra 11 pratyAkhyAna-pAraNA sUtra 3 saMstAra-pauruSI-sUtra 4 zepa-sUtra 1 samyaktva-sUpa 2 guru-guNa-smaraNa-sUtra 3 guru-vandana-sUtra 4 aAlocanA-sUna 5 uttarIkaraNa-sUtra 6 zrAgAra-sUtra 7 caturvizatistava-sUtra 8 praNipAta-sUtra 350-367 350 351 352 .... MFKw 355 356 365 405 401-440 406 410 5 saMskRtacchAyA'nuvAda 6 aticAra-AlocanA 7 parameSThi-vandana 8 bola-saMgraha 1 pratilekhanA kI vidhi 2 apramAda-pratilekhanA 3 pramAda-pratilekhanA 4 zrAhAra karane ke chaH kAraNa 5 zrAhAra tyAgane ke chaH kAraNa "" 6 zikSAbhilASI ke pATha guNa .... 7 upadeza dene yogya pATha bAteM.... 8 bhikSA kI nau koTiyA~ 1 roga kI utpatti ke nau kAraNa 1. samAcArI ke daza prakAra 412 412 . . . . s sh 414 For Private And Personal
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 415 .... . . . . 418 422 426 426 431 435 . . . . . . 11 sAdhu ke yogya caudaha prakAra kA dAna 12 kAyotsarga ke unnIsa doSa 13 sAdhu kI 31 upamAe~ 14 battIsa asvAdhyAya 15 vandanA ke battIsa doSa tetIsa pAzAtanAe~ 17 gocarI ke 47 doSa 18 caraNa-saptati 16 karaNa-saptati 20 caurAsI lAkha jIva yoni ... 21 pA~ca vyavahAra 22 aThAraha hajAra zIlAGga ratha "" 1 vivecanAdi meM prayukta granthoM kI sUcI . . . . . 435 437 441 rammam For Private And Personal
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir Avazyaka-digdarzana For Private And Personal
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mAnava-jIvana kA mahattva jaba hama apanI A~kheM kholate haiM aura idhara-udhara dekhane kA prayatna karate haiM to hamAre cAroM ora eka virATa saMsAra phailA dikhalAI par3atA hai / bar3e-bar3e nagara base hue haiM aura unameM khAsA acchA tUphAna jIvanasaMgharSa ke nAma para calatA rahatA hai / dUra-dUra taka vizAla jaMgala aura maidAna haiM, jinameM haz2AroM lAkhoM vanya pazu pakSI apane kSudra jIvana kI moha-mAyA meM ulajhe rahate haiM / U~ce-U~ce pahAr3a haiM, nadI nAle haiM, jhIla haiM, samudra haiM, sarvatra asaMkhya jIva-jantu apanI jIvana yAtrA kI daur3a lagA rahe haiM / Upara AkAza kI ora dekhate haiM to vahA~ bhI sUrya, candra nakSatra aura tAroM kA ujjvala camakatA huA saMsAra dina-rAta avirAma gati se udaya-asta kI parikramA dene meM lagA huA hai| yaha saMsAra itanA hI nahIM hai, jitanA ki hama A~khoM se dekha rahe haiM yA idhara-udhara kAnoM se suna rahe haiN| hamAre A~kha, kAna, nAka, jIbha aura camar3e kI jAnakArI sImita hai, atyanta sImita hai| Akhira hamArI indriyA~ kyA kucha jAna sakatI haiM ? jaba hama zAstroM ko uThAkara dekhate haiM to Azcarya meM raha jAte haiM / asaMkhya dvIpa samudra, asaMkhya nAraka aura asaMkhya devI devatAoM kA saMsAra hama kahA~ A~khoM se dekha pAte haiM ? unakA patA to zAstra dvArA hI lagatA hai| aho kitanI bar3I hai yaha duniyA ! For Private And Personal
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yAvazyaka digdarzana hamAre koTi-koTi bAra abhivandanIya devAdhideva bhagavAn mahAvIra svAmI ne, dekhie, vizva kI virATatA kA kitanA sundara citra upasthita kiyA hai ? gautama pUchate haiM-"bhante ! yaha loka kitanA vizAla hai ?" bhagavAn uttara dete haiM-"gautama ! asaMkhyAta kor3A-kor3I yojana pUrva dizA meM, asaMkhyAta kor3A-kor3I yojana pazcima dizA meM, hasI prakAra asaMkhyAta kor3A-kor3I yojana dakSiNa, uttara, Urdhva aura adhodizA meM loka kA vistAra 'hai / " -bhagavatI 12, 7, sU0 45.7 / gautama prazna karate haiM-"bhaMte ! yaha loka kitanA bar3A hai ?" bhagavAn samAdhAna karate haiM ---"gautama ! loka kI vizAlatA ko samajhane ke lie kalpanA karo ki eka lAkha yojana ke U~ce meru parvata ke zikhara para chaH mahAn zaktizAlI RddhisaMpanna devatA baeNThe hue haiM aura nIce bhUtala para cAra dizAkumArikAe~ hAthoM meM balipiMDa lie cAra dizAtroM meM khar3I huI haiM, jinakI pITha meru kI ora hai evaM mukha dizAoM kI ora " . -"ukta cAroM dizAkumArikAe~ idhara apane balipiMDoM ko apanIapanI dizAoM meM eka sAtha pheMkatI haiM aura udhara una meruzikharastha chaH devatAoM meM se eka devatA tatkAla daur3a lagAkara cAroM hI balipiMDoM ko bhUmi para girane se pahale hI pakar3a letA hai| isa prakAra zIghragati vAle ve chahoM devatA haiM, eka hI nahIM / " __-"uparyukta zIghra gati vAle chahoM devatA eka dina loka kA anta mAlUma karane ke liye kramazaH chahoM dizAoM meM cala par3e / eka pUrva kI ora to eka pazcima kI ora, eka dakSiNa kI ora to eka uttara kI ora, eka Upara kI ora to eka nIce kI ora / apanI pUrI gati se eka pala kA bhI vizrAma lie binA dina-rAta calate rahe, calate kyA ur3ate rhe|" For Private And Personal
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mAnava jIvana kA mahattva - " jisa kSaNa devatA meruzikhara se ur3e, kalpanA karo, usI kSaNa kisI gRhastha ke yahA~ eka hajAra varSa kI Ayu vAlA putra utpanna huA | kucha varSa pazcAt mAtA-pitA paralokavAsI hue / putra bar3A huA aura usakA vivAha hogayA / vRddhAvasthA meM usake bhI putra huA aura bUr3hA hajAra varSa kI Ayu pUrI karake cala basA / " gautama svAmI ne bIca meM hI tarka kiyA - "bhante ! ve devatA, jo yathAkathita zIghra gati se loka kA anta lene ke lie nirantara daur3a lagA rahe the, hajAra varSa meM kyA loka ke chora taka pahu~ca gae ?" bhagavAn mahAvIra ne vastusthiti kI gambhIratA para bala dete hue kahA -- " gautama, abhI kahA~ pahu~ce haiM ? isake bAda to usakA putra, phira usakA putra, phira usakA bhI putra, isa prakAra eka ke bAda ekaeka hajAra varSa kI Ayu vAlI sAta pIr3hI gujara jAya~, itanA hI nahIM, unake nAma gotra bhI vismRti ke garbha meM vilIna ho jAya~, taba taka ve devatA calate raheM, phira bhI loka kA anta nahIM prApta kara sakate / itanA mahAn aura virATa hai yaha saMsAra " - bhagavatI 19, 20, sU0 421 / jaina sAhitya meM vizva kI virATatA ke lie caudaha rAju kI bhI eka mAnyatA hai / mUla caudaharAja aura varga kalpanA ke anusAra tIna sau se kucha adhika rAju kA yaha saMsAra mAnA jAtA hai / eka vyAkhyAkAra rAju kA parimANa batAte hue kahate haiM ki koTimaNa lohe kA golA yadi U~ce prakAza se chor3A jAya aura vaha dina rAta avirAma gati se nIce giratA - giratA chaha mAsa meM jitanA lambA mArga taya kare, vaha eka rAju kI vizAlatA kA parimANa hai / vizva kI virATatA kA aba taka jo varNana Apane par3hA hai, sambhava hai, ApakI kalpanA zakti ko sparza na kara sake aura Apa yaha kaha kara apanI buddhi ko santoSa denA cAheM ki yaha saba purAnI gAthA hai, kiMvadantI hai / isake pIche vaijJAnika vicAra dhArA kA koI AdhAra nahIM For Private And Personal
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aAvazyaka digdarzana hai / ' zrAja kA yuga-vijJAna kA pratinidhitva karatA hai, phalataH aisA socanA aura kahanA, apane Apa meM koI burI bAta bhI nahIM hai| ___acchA to Aie, jarA vijJAna kI pothiyoM ke bhI kucha panne ulaTa leM / suprasiddha bhAratIya vaijJAnika DaoN0 gorakhanAtha kA sauraparivAra nAmaka bhImakAya grantha lekhaka ke sAmane hai / pustaka kA pA~cavA~ adhyAya khulA huA hai aura usameM sUrya kI dUrI ke sambandha meM jo jJAnavarddhaka evaM sAtha hI manoraMjaka varNana hai, vaha aApake sAmane hai, z2arA dhairya ke sAtha par3hane kA kaSTa utthaaeN| -~-"patA calA hai ki sUrya hamase lagabhaga savA nau karor3a mIla kI vikaTa dUrI para hai / savA nau karor3a ! aMka gaNita mI kyA hI vicitra hai ki itanI bar3I saMkhyA ko ATha hI aMkoM meM likha DAlatA hai aura isa prakAra hamArI kalpanA zakti ko bhrama meM DAla detA hai| [aMka gaNita kA itanA vikAza na hotA to zrApa eka, do, tIna, cAra, Adi ke rUpa meM ginakara isa tathya ko samajhate / parantu vicAra kIjie ki savA nau karor3a taka ginane meM zrApakA kitanA samaya lagatA ?-lekhaka ] yadi zrApa bahuta zIghra gineM to zAyada eka minaTa meM 200 taka gina DAleM, parantu isI gati se lagAtAra, vinA eka kSaNa bhojana yA sone ke liye ruke hue ginate rahane para bhI Apa ko savA nau karor3a taka ginane meM 11 mahInA laga jaaygaa|" - [hA~ to Aie, z2arA DAkTara sAhaba kI idhara-udhara kI bAtoM meM na jAkara sIdhA sUrya kI dUrI kA parimANa mAlUma kareM--lekhaka ] "yadi hama relagAr3I se sUrya taka jAnA cAheM aura yaha gAr3I binA ruke hue barAbara DAkagAr3I kI taraha 60 mIla prati ghanTe ke hisAba se calatI jAya to hameM vahA~ taka pahu~cane meM 175 varSa se kama nahIM lagegA / 13 pAI prati mIla ke hisAba se tIsare daraje ke zrAne jAne kA kharca sava sAta lAkha rupayA ho jaaygaa|.."aaavaaj havA meM prati sekiNDa 1, 100 phuTa calatI hai| yadi yaha zUnya meM bhI usI gati se calatI to For Private And Personal
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mAnava jIvana kA mahattva sUrye para ghora zabda hone se pRthvI para vaha caudaha varSa bAda sunAI par3atA / " -saura parivAra, 1 vA~ adhyAya akele sUrya ke sambandha meM hI yaha bAta nahIM hai| vaijJAnika aura bhI bahuta se divya loka svIkAra karate haiM aura una sabakI dUrI kI kalpanA cakkara meM DAla dene vAlI hai / vaijJAnika prakAza kI gati prati sekiNDaminaTa bhI nahIM-1,86000 mIla mAnate haiM / hA~, to vaijJAnikoM ke kucha divya loka itanI dUrI para haiM ki vahA~ se prakAza jaise zIghra-gAmI dUta ko bhI pRthvI taka utarane meM hajAroM varSa laga jAte haiM / aba maiM isa sambandha meM adhika kucha na kahU~gA / jisa sambandha meM mujhe kucha kahanA hai, usakI kAphI lambI caur3I bhUmikA ba~dha cukI hai| Aie, isa mahAvizva meM aba manuSya kI khoja kreN| .. yaha virAT saMsAra jIvoM se ThasAThasa bharA huA hai / jahA~ dekhate haiM, vahA~ jIva hI jIva dRSTigocara hote haiM / bhUmaNDala para kIr3e-makor3e, bicchUmA~pa, gadhe-ghor3e prAdi vibhinna AkRti evaM raMga rUpoM meM kitane koTi prAzI cakkara kATa rahe haiM / samudroM meM kaccha maccha, magara, ghar3iyAla Adi kitane jalacara jIva apanI saMhAra lIlA meM lage hue haiN| zrAkAza meM bhI kitane koTi raMga-viraMge pakSIgaNa ur3Ane bhara rahe haiM / inake atirikta ve asaM tya sUnma jIva bhI haiM, jo vaijJAnika bhASA meM kITANu ke nAma se jAne gae haiM, jinako hamArI ye sthUla A~kheM svatantra rUpa meM dekha bhI 'nahIM sktiiN| pRthvI, jala, agni aura vAyu meM asaMkhya jIvoM kA eka virATa saMsAra sopA par3A hai| pAnI kI eka nanhI-sI bUda asaMkhya jalakAya jIvoM kA vizrAma sthala hai| pRthvI kA eka choTA-sA rajakaNa asaMkhya pRthvIkAyika jIvoM kA piMDa hai|. agni aura vAyu ke sUkSma se sUkSma kaNa bhI isI prakAra asaMkhya jIvarAzi se samAviSTa haiM / vanasaMti kAya ke sambandha meM to kahanA hI kyA hai ? vahA~ to panaka (kAI) zrAdi nigoda meM ananta jIvoM kA saMsAra manuSya ke eka zvAsa lene jaise tudrakAla meM kucha adhika sattaraha bAra janma, arA aura maraNa kA khela For Private And Personal
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 6 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir Avazyaka digdarzana khelatA rahatA hai / aura ve ananta jIva eka hI zarIra meM rahate haiM, phalataH unakA AhAra aura zvAsa eka sAtha hI hotA hai ! hAnta kitanI dayanIya hai jIvana kI viDaMbanA ! bhagavAna mahAvIra ne isI virATa jIva rAzi ko dhyAna meM rakhakara apane pAvApura ke pravacana meM kahA hai ki - sUkSma pA~ca sthAvaroM se yaha asaMkhya yojanAtmaka virATa saMsAra ( kAjala kI kuppI ke samAna ) ThasAThasa bharA huA hai, kahIM para mAtra bhI aisA sthAna nahIM haiM, jahA~ koI sUkSma jIva na ho / sampUrNa lokAkAza sUkSma jIvoM se parivyApta hai- 'suhumA savvalogammi / ' -- uttarAdhyayana sUtra 36 vA~ adhyayana | hA~, to isa mahAkAya virATa saMsAra meM manuSya kA kyA sthAna hai ? anantAnanta jIvoM ke saMsAra meM manuSya eka nanhe se kSetra meM avaruddha-sA khar3A hai / jahA~ anya jAti ke jIva asaMkhya tathA ananta saMkhyA meM haiM, vahA~ yaha mAnava jAti atyanta alpa evaM sImita hai / jaina zAstrakAra mAtA ke garbha se paidA hone vAlI mAnavajAti kI saMkhyA ko kucha aMkoM taka hI sImita mAnate haiM / eka kavi evaM dArzanika kI bhASA meM kaheM to vizva kI anantAnanta jIvarAzi ke sAmane manuSya kI gaNanA meM zrA jAne vAlI alpa saMkhyA usI prakAra hai ki jisa prakAra vizva ke nadI nAloM evaM samudroM ke sAmane pAnI kI eka phuhAra aura saMsAra ke samasta pahAr3oM evaM bhUpiNDa ke sAmane eka z2arA-sA dhUla kA karaNa ! Aja saMsAra ke dUra-dUra taka ke maidAnoM meM mAnavajAti ke jAti, deza yA dharma ke nAma para kie gae kalpita Tukar3oM meM saMgharSa chir3A huA hai ki 'hAya hama apa saMkhyaka haiM, hamArA kyA hAla hogA ? bahusaMkhyaka hameM to jIvita bhI nahIM rahane deMge / parantu ye Tukar3e yaha z2arA bhI nahIM vicAra pAte ki vizva kI asaMkhya jIva jAtiyoM ke samakSa yadi koI sacamuca alpa saMkhyaka jIvajAti hai to vaha mAnavajAti hai / caudaha rAjaloka meM se use kevala saba se kSudra evaM sImita DhAI dvIpa hI rahane ko mile haiN| kyA samUcI mAnavajAti akele meM baiThakara kabhI apanI alpasaMkhyakatA para vicAra karegI - For Private And Personal
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mAnava jIvana kA mahattva saMsAra meM anantakAla se bhaTakatI huI koI AtmA jaba kramika vikAza kA mArgAtI hai to vaha ananta puNya karma kA udaya hone para nigoda se nikala kara pratyeka vanaspati, pRthvI, jala Adi kI yoniyoM meM janma letI hai / aura jaba yahA~ bhI ananta zubhakarma kA udaya hotA hai to dvIndriya keMcuA Adi ke rUpa meM janma hotA hai| isI prakAra trIndriya cIMTI Adi, caturindriya makkhI macchara Adi, paJcendriya nAraka tiryaca di kI vibhinna yoniyoM ko pAra karatA huA, kramazaH Upara uThatA hutrA jIva, ananta puNya bala ke prabhAva se kahIM manuSya janma grahaNa karatA hai / bhagavAn mahAvIra kahate haiM ki jaba "azubha karmoM kA bhAra dUra hotA hai, zuddha, pavitra aura nirmala banatA hai, tatra kahIM vaha manuSya kI sarvazreSTha gati ko prApta karatA hai / " kammANaM tu pahANAe pubbI kayAi u / jIvA sohimaraNuSpattA zrayayaMti magussayaM // - ( uttarAdhyayana 3 / 7 ) vizva meM manuSya hI saba se thor3I saMkhyA meM hai, ataH vahI sabase durlabha bhI hai, mahArgha bhI hai / vyApAra ke kSetra meM yaha sarvaM sAdhAraNa kA parakhA huA siddhAnta hai ki jo cIz2a jitanI hI alpa hogI, vaha utanI hI adhika ma~hagI bhI hogI / aura phira manuSya to alpa bhI hai aura kevala alpatA ke nAte hI nahIM, apitu guNoM ke nAte zreSTha bhI hai / bhagavAn mahAvIra ne isI lie gautama ko upadeza dete hue kahA hai"saMsArI jIvoM ko manuSya kA janma cirakAla taka idhara udhara kI anya yoniyoM meM bhaTakane ke bAda bar3I kaThinAI se prApta hotA hai, vaha sahaja nahIM hai ! duSkarma kA phala bar3A hI bhayaMkara hotA hai, ataeva he gautama ! kSaNa bhara ke lie bhI pramAda mataM kara / " For Private And Personal
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yAvazyaka digdarzana dullahe. khalu mANuse bhave, cira kAleNa vi savvapANiNaM / gADhA pa vidhAga kammuraNo, ___ samayaM goyama ! mA pamAyae // (uttarAdhyayana 10 / 4) jaina saMskRti meM mAnava-janma ko bahuta hI durlabha evaM mahAn mAnA gayA hai| manuSya janma pAnA, kisa prakAra dulabha hai, isa ke lie jaina saMskRti ke vyAkhyAtAoM ne daza dRSTAntoM kA nirUpaNa kiyA hai / saba ke saba udAharaNoM ke kahane kA na yahA~ avakAza hI hai aura na aucitya hI / vastu-sthiti kI spaSTatA ke lie kucha bAteM Apake sAmane rakkhI jA rahI haiM, AzA hai, Apa jaise jijJAsu inhIM ke dvArA mAnavajIvana kA mahattva samajha skeNge| __"kalpanA karo ki bhArata varSa ke jitane bhI choTe bar3e dhAnya ho, una saba ko eka devatA kisI sthAna-vizeSa para yadi ikaTThA kare, pahAr3a jitanA U~cA gagana cumbI Dhera lagA de / aura usa Dhera meM eka sera sarasoM milAde, khUba acchI taraha uthala puthala kara / so varSa kI bur3hiyA, jisake hAtha kA~pate hoM, gardana kA~patI ho, aura A~khoM se bhI kama dIkhatA ho ! usa ko chAja dekara kahA jAya ki 'isa dhAnya ke Dhera meM se sera bhara sarasoM nikAla do|' kyA vaha bur3hiyA sarasoM kA eka eka dAnA bIna kara punaH sera sara sarasoM kA alaga Dhera nikAla sakatI hai ? zrApa ko asaMbhava mAlUma hotA hai / parantu yaha saba to kisI taraha devazakti zrAdi ke dvArA saMbhava bhI ho sakatA hai, parantu eka bAra manuSyajanma pAkara kho dene ke bAda punaH use prApta karanA sahaja nahIM hai|" ____ "eka bahuta lambA caur3A jalAzaya thA, jo hajAroM varSoM se zaivAla (kAI ) kI moTI taha se AcchAdita rahatA prAyA thaa| eka kachuvA apane parivAra ke sAtha jaba se janmA, tabhI se zavAla ke nIce andhakAra For Private And Personal
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mAnava jIvana kA mahattva meM hI jIvana gujAra rahA thaa| use patA hI na thA ki koI aura bhI duniyA ho sakatI hai| eka dina bahuta bhayaMkara teja aMdhar3a calA aura usa zaivAla meM eka jagaha z2arA-sA cheda ho gayA / devayoga se vaha kachuzrA usa samaya vahIM cheda ke nIce gardana lambI kara rahA thA to usane sahasA dekhA ki Upara AkAza cA~da, nakSatra aura aneka koTi tArAoM kI jyoti se jagamaga-jagamaga kara rahA hai| kachuvA aAnaMda-vibhora ho utthaa| use apane jIvana meM yaha dRzya dekhane kA pahalA hI avasara milA thaa| vaha prasanna hokara apane sAthiyoM ke pAsa daur3A gayA ki 'prAyo, maiM tumheM eka naI duniyA kA sundara dRzya dikhaauuN| vaha duniyA hamase Upara hai, ratnoM se jar3I huI, jagamaga jagamaga karatI!' saba sAthI daur3a kara pAe, parantu itane meM hI vaha cheda banda ho cukA thA aura zaivAla kA akhaNDa AvaraNa punaH apane pahale ke rUpa meM tana gayA thaa| vaha kachuvA bahuta dera taka idhara-udhara Takkara mAratA rahA, parantu kucha bhI na dikhA sakA! sAthI ha~sate hue cale gae ki mAlUma hotA hai, tumane koI svapna dekha liyA hai ! kyA usa kachuve ko punaH cheda mila sakatA hai, tAki vaha cA~da aura tAroM se jagamagAtA AkAza-loka apane sAthiyoM ko dikhA sake ? yaha saba ho sakatA hai, parantu nara-janma khone ke bAda punaH usakA milanA sarala nahIM hai|" ____ "svayaMbhUramaNa samudra sabase bar3A samudra mAnA gayA hai, asaMkhyAta hajAra yojana kA laMbA-caur3A / pUrva dizA ke kinAre para eka jUnA pAnI meM chor3a diyA jAya, aura dUsarI tarafa pazcima ke kinAre para eka kIlI / kyA kabhI havA ke jhoMkoM se laharoM para tairatI huI kIlI jUe ke cheda meM apane Apa Akara laga sakatI hai ? saMbhava hai yaha aghaTita ghaTanA ghaTita ho jAya ! parantu eka bAra khone ke bAda manuSya janma kA phira prApta honA atyanta kaThina hai !" . "kalpanA karo ki eka devatA patthara ke stambha ko pIsa kara ATe kI taraha cUrNa banA de aura use bA~sa kI nalI meM DAlakara meru parvata kI For Private And Personal
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 10 zrAvazyaka digdarzana coTI para se phUMka mAra kara ur3A de / vaha stambha paramANurUpa meM hokara vizva meM idhara-udhara phaila jAya ! kyA kabhI aisA ho sakatA hai ki koI devatA una paramANutroM ko phira ikaTThA kara le aura unheM punaH usI stambha ke rUpa meM badala de ? yaha asaMbhava, sambhava hai, saMbhava ho bhI jAya / parantu manuSya janma kA pAnA bar3A hI durlabha hai, duSprApya hai / " -- ( zrAvazyaka niyukti gAthA 832 ) Upara ke udAharaNa, jaina - saMskRti ke ve udAharaNa haiM, jo mAnavajanma kI durlabhatA kA DiMDimanAda kara rahe haiM / jaina dharma ke anusAra deva honA utanA durlabha nahIM hai, jitanA ki manuSya honA durlabha hai ! jaina sAhitya meM zrApa jahA~ bhI kahIM kisI ko sambodhita hote hue dekheMge, vahA~ 'devApiya' zabda kA prayoga pAyeMge / bhagavAn mahAvIra bhI zrAne vAle manuSyoM ko isI 'devApiya' zabda se sambodhita karate the / ''devApiya' kA artha hai - "devAnupriya' / arthAt 'devatAoM ko bhI priya / ' manuSya kI SThatA kitanI U~cI bhUmikA para pahu~ca rahI hai / durbhAgya se mAnava jAti ne isa ora dhyAna nahIM diyA, aura vaha apanI zreSThatA ko bhUla kara zravamAnatA ke dala-dala meM pha~sa gaI hai / 'manuSya ! tU devatAoM se bhI U~cA hai / devatA bhI tujhase prema karate haiM / ve bhI manuSya banane ke lie Atura haiM / ' kitanI virATa preraNA hai, supta AtmA ko jagAne ke lie / manuSya kI jaina saMskRti kA amara gAyaka AcArya amita gati kahatA hai ki'jisa prakAra mAnava loka meM cakravartI, svargaloka meM indra, pazutroM meM siMha, vratoM meM prazama bhAva, aura parvatoM meM svarNagiri meru pradhAna hai - zreSTha hai, usI prakAra saMsAra ke saba janmoM meM manuSya janma sarva zreSTha hai / ' nareSu cakrI tridazeSu vatrI, mRgeSu siMhaH prazamo vrateSu / For Private And Personal
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mAnava jIvana kA mahattva mato mahIbhRtsu suvarNa-zailo, bhaveSu mAnuSyabhavaH pradhAnam / / -(zrAvakAcAra 1 / 12) mahAbhArata meM vyAsa bhI kahate haiM ki 'zrAo, maiM tumheM eka rahasya kI bAta batAU~ ! yaha acchI taraha mana meM dRr3ha kara lo ki saMsAra meM manuSya se bar3hakara aura koI zreSTha nahIM hai / ' guhya brahma tadidaM bravImi, nahi mAnuSAt zreSThataraM hi . kiMcit ! --mahAbhArata vaidika dharma Izvara ko kartA mAnane vAlA saMpradAya hai| zukadeva ne isI bhAvanA meM, dekhie, kitanA sundara varNana kiyA hai, manuSya kI sarvazreSThatA kaa| ve kahate haiM ki "Izvara ne apanI Atma zakti se nAnA prakAra kI sRSTi vRkSa, pazu, sarakane vAle jIva, pakSI, daMza aura machalI ko banAyA / kintu inase vaha tRpta na ho sakA, santuSTa na ho skaa| aAkhira manuSya ko banAyA, aura use dekha aAnanda meM mama ho gayA ! Izvara ne isa bAta se santoSa mAnA ki merA aura merI sRSTi kA rahasya samajhane vAlA manuSya aba taiyAra ho gayA hai|" sRSTA purANi vividhAnyajayA''tmazaktyA, vRkSAn sarIsRpa-pazUn khaga-daMza-matsyAn / taistairatRpta-hRdayo manujaM vidhAya, brahmAvabodhadhiSaNaM mudamApa devH| . -bhAgavata mahAbhArata meM eka sthAna para indra kaha rahA hai ki bhAgyazAlI hai ve, jo do hAtha vAle manuSya haiM / mujhe do hAtha vAle manuSya ke prati spRhA hai / ' For Private And Personal
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zrAvazyaka digdarzana 'pANimadbhyaH spRhA'smAkam / ' dekhie, eka mastarAma kyA dhuna lagA rahe haiM ? unakA kahanA hai'manuSya do hAtha ghAlA Izvara hai|' dvibhujaH prmeshvrH|' mahArASTra ke mahAn santa tukArAma kahate haiM ki 'svarga ke devatA icchA karate haiM- 'he prabhu ! hameM mRtyu loka meM janma cAhiye / arthAt hameM manuSya banane kI cAha hai !! svargI ce amara icchitAto devA; mRtyulokI hvAcA janma AmhAM / santa zreSTha tulasIdAsa bola rahe haiM : 'bar3e bhAga mAnuSa tana pApA, sura-durlabha saba granthanhi gaavaa|' z2arA urdU bhASA ke eka mArmika kavi kI vANI bhI suna lIjie / Apa bhI manuSya ko devatAoM se bar3hakara batA rahe haiM 'farizte se bar3hakara hai insAna bananA, magara isameM par3atI hai mehanata j'iyaadaa|' bezaka, insAna banane meM bahuta z2iyAdA mehanata uThAnI par3atI hai, bahuta adhika zrama karanA hotA hai| jainazAstrakAra, manuSya banane kI sAdhanA ke mArga ko bar3A kaThora aura durgama mAnate haiM / aupapAtika sUtra meM bhagavAn mahAvIra kA pravacana hai ki "jo prANI chala, kapaTa se dUra rahatA hai-prakRti arthAt svabhAva se hI sarala hotA hai, ahaMkAra se zUnya hokara vinayazIla hotA hai-saba choTe-bar3oM kA yathocita Adara sammAna karatA hai, dUsaroM kI kisI bhI prakAra kI unnati ko dekhakara DAha nahIM karatA hai-pratyuta hRdaya meM harSa aura aAnanda kI syAbhAvika anubhUti karatA hai, jisake raga-raga meM dayA kA saMcAra hai--jo kisI bhI duHkhita gara.. For Private And Personal
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mAnava jIvana kA mahattva prANI ko dekhakara dravita ho uThatA hai evaM usakI sahAyatA ke lie tana, mana, dhana saba luTAne ko taiyAra ho jAtA hai, vaha mRtyu ke pazcAt manuSya janma pAne kA adhikArI hotA hai|" ___ U~cA vicAra aura U~cA AcaraNa hI mAnava janma kI pRSTha bhUmi hai / yahA~ jo kucha bhI batAyA gayA hai, vaha andara ke jIvana kI pavitratA kA bhAva hI batAyA gayA hai| kisI bhI prakAra ke sAmpradAyika kriyAkANDa aura rIti-rivAja kA ullekha taka nahIM kiyA hai| bhagavAn mahAvIra kA Azaya kevala itanA hai ki tumheM manuSya banane ke lie kisI sampradAya-vizeSa ke vidhi-vidhAnoM evaM kriyAkANDoM kI zarta nahIM pUrI karanI hai| tumheM to apane andara ke jIvana meM mAtra saralatA, vinayazIlatA, amAtsarya bhAva evaM dayAbhAva kI sugandha bharanI hai| jo bhI prANI aisA kara sakegA, vaha avazya hI manuSya bana skegaa| / parantu zrApa jAnate haiM, yaha kAma sahaja nahIM hai , talavAra kI dhAra para naMge pairoM nAcane se bhI kahIM adhika durgama hai yaha mAnavatA kA mArga ! jIvana ke vikAroM se lar3anA, kucha hasI khela nahIM hai| apane mana ko mAra kara hI aisA kiyA jA sakatA hai| tabhI to hamArA kavi kahatA hai ki: "pharizte se bar3hakara hai insAna bananA; magara isameM par3atI hai mehanata z2iyAdA / " For Private And Personal
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir : 2: mAnava-jIvana kA dhyeya mAnava, akhila saMsAra kA sarvazreSTha prANI hai / parantu jarA vicAra kIjie, yaha sarva zreSThatA kisa bAta kI hai ? manuSya ke pAsa aisA kyA hai, jisake bala para vaha svayaM bhI apanI sarvazreSThatA kA dAvA karatA hai aura hajAroM zAstra bhI usakI sarvazreSThatA kI duhAI dete haiN| .. kyA manuSya ke pAsa zArIrika zakti bahuta bar3I hai ? kyA yaha zakti hI isake bar3appana kI nizAnI hai ! yadi yaha bAta hai to mujhe. inkAra karanA par3egA ki yaha koI mahattva kI cIja nahIM hai| saMsAra ke dUsare prANiyoM ke sAmane manuSya kI zakti kitanA mUlya rakhatI hai ? vaha tuccha hai, nagaNya hai| manuSya to dUsare virATakAya prANiyoM ke sAmane eka nanhAsA-lAcAra sA kIr3A lagatA hai| jaMgala kA vizAlakAya hAthI kitanA adhika balazAlI hotA hai ? pacAsa-sau manuSyoM ko dekha pAe to sUMDa se cIra kara sabake Tukar3e-Tukar3e karake pheMka de / vana kA rAjA siMha kitanA bhayAnaka prANI hai ? pahAr3oM ko guMjA dene vAlI usakI eka garjanA hI manuSya ke jIvana ko cunautI hai| Apane vana-mAnuSoM kA varNana sunA hogA ? ve Apake samAna hI mAnava-prAkRti dhArI pazu haiM / itane bar3e balavAna ki kucha pUchie nhiiN| ve teMduoM ko isa prakAra uThAuThA kara paTakate aura mArate haiM, jisa prakAra sAdhAraNa manuSya rabar3a kI geMda ko ! pUrvI kAMgoM meM eka mRta vanamAnuSa ko tolA gayA to vaha For Private And Personal
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mAnava jIvana kA dhyeya 15. do Tana arthAt 54 mana vajana meM nikalA ! manuSya isa bhImakAya prANI ke sAmane kyA astitva rakhatA hai ? vaha to usa vana mAnuSa ke cA~Te kA dhana bhI nahIM ! aura vaha zuturamurgaM kitanA bhayAnaka pakSI hai ? kabhIkabhI itane jora se lAta mAratA hai ki AdamI cUra-cUra ho jAtA hai / usakI lAta khAkara jIvita rahanA asaMbhava hai / jaba vaha daur3atA hai to prati ghaMTA 26 mIla kI gati se daur3a sakatA hai / kyA Apa meM se koI aisA manuSya hai, usake sAtha daur3a lagAne vAlA / manuSya kA jIvana to atyanta kSudra jIvana hai / usakA bala anya prANiyoM kI dRSTi meM parihAsa kI cIja hai / vaha rogoM se itanA ghirA huA hai ki kisI bhI samaya use roga kI Thokara laga sakatI hai aura vaha jIvana se hAtha dhone ke lie maz2abUra ho sakatA hai ! aura to kyA, sAdhAraNa sA maleriyA kA macchara bhI manuSya kI mauta kA sandeza lie ghUmatA hai / eka pahalavAna bar3e hI virATa kAya evaM balavAna AdamI the / sArA zarIra gaThA huA thA lohe jaisA ! aMga-aMga para rakta kI lAlimA phUTI par3atI thI / kitanI hI bAra lekhaka ke pAsa AyA-jAyA karate the / darzana karate, pravacana sunate aura kucha thor3A bahuta avakAza milatA to apanI vijaya kI kahAniyA~ duharA jAte ! bar3e-bar3e pahalavAnoM ko minaToM meM pachAr3a dene kI ghaTanAe~ jaba ve sunAte to maiM dekhatA, unakI chAtI haMkAra se phUla uThatI thii| bIca meM do tIna dina nahIM Ae / eka dina zrAe to bilkula niDhAla, bedama ! zarIra lar3akhar3A-sA rahA thA ! maiMne pUchA - ' pahalavAna sAhaba kyA huA ?' 'mahArAja ! huA kyA ? Apake darzana bhAgya meM bacA hU~ ! merA to maleriyA ne dama tor3a diyA / ' maiM ha~sa par3A / maiMne kahA - 'pahalavAna sAhaba ! Apa jaise balavAna pahalavAna ko eka nanhe se macchara ne pachAr3a diyA / aura vaha bhI isa burI taraha se !' pahalavAna ha~sakara cupa ho gayA / yaha amara satya hai manuSya ke bala kA ! yahA~ uttara hI kyA sakatA hai ? kyA manuSya isI bala ke bharose bar3e hone kA pahalavAna jI bole bade the so maratA maratA For Private And Personal
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 16 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir Avazyaka digdarzana svapna le rahA haiM ? manuSya ke zarIra kA vAstavika rUpa kyA hai ? isake lie eka kavi kI kucha paMktiyA~ par3haleM to ThIka rahegA / AdamI kA jisma kyA hai jisapai zaidA hai jahA~; eka miTTI kI imArata, eka miTTI kA makA~ / khUna kA gArA hai isameM aura IMTe haDiDayA~; caMda sA~soM para khar3A hai, yaha khayAlI AsamA~ ! mauta kI purajora A~dhI isase jaba TakarAyagI ; dekha lenA yaha imArata TUTa kara gira jAyagI ! yadi bala nahIM to kyA rUpa se manuSya mahAn nahIM bana sakatA ? rUpa kyA hai ? miTTI kI mUrata para z2arA camakadAra raMga rogana ! isa ko dhulate aura sApha hote kucha dera lagatI hai ? saMsAra ke bar3e-bar3e sundara taruNa aura taruNiyA~ kucha dina hI apane rUpa aura yauvana kI bahAra dikhA sake / phUla khilane bhI nahIM pAtA hai ki murajhAnA zurU ho jAtA hai ! kisI roga athavA coTa kA AkramaNa hotA hai ki rUpa kurUpa ho jAtA hai, aura sundara aMga bhagna evaM jarjara ! sanatkumAra cakravartI ko rUpa kA ahaMkAra karate kucha kSaNa hI gujarane pAye the ki kor3ha ne zrA gherA / sone-sA nikharA huA zarIra sar3ane lagA / durgandha sahya ho gaI / mathurA kI janapadakalyANI vAsavadattA kitanI rUpagarvitA thI / rAtri ke saghana andhakAra meM bhI dIpazikhA ke samAna jagamaga jagamaga hotI rahatI thI ! parantu bauddha itihAsa kahatA hai ki eka dina cecaka kA zrAkramaNa huA / sArA zarIra kSata vikSata ho gayA, sar3ane lagA, jagaha-jagaha se mavAda baMha. nikalA / rAjA, jo usake rUpa kA kharIdA huA gulAma thA, vAsavadattA ko nagara ke bAhara gaMde kUr3e ke Dhera para marane ko phikavA detA haiM / yaha hai manuSya ke rUpa kI iti kyA camar3e kA raMga aura haDDiyoM kA gaThana bhI kucha mahatva rakhatA hai ? camar3e ke halake se parade ke nIce kyA kucha bharA huA hai ? smaraNa mAtra se ghRNA hone lagatI haiM ! ke / jo kucha For Private And Personal
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mAnava jIvana kA dhyeya andara hai, vaha yadi bAhara nA jAya to gIdha, kauve aura kutte use noca khAe~ ! kahIM bhI bAhara AnA-jAnA kaThina ho jAya / aura yaha manuSya kA rUpa dUsare pazu pakSiyoM kI tulanA meM hai bhI kyA cIja ? mayUra kitanA sundara pakSI hai ! gardana aura paMkhoM kA saundarya moha lene vAlA hai / zuturamurga ke zAnadAra choTe se choTe paMkha kA mUlya, kahate haiM-cAlIsa se pacAsa rupayoM taka hotA hai| manuSya kI vANI kA mAdhurya koyala se upamita hotA hai / gati kI upamA haMsa kI gati se aura nAka kI upamA tote kI coMca se dI jAtI hai / kiM bahunA, pratyeka aMga kA saundarya vibhinna pazu pakSiyoM ke avayavoM se tulanA pAkara hI kavi kI vANI para car3hatA hai / isakA artha to yaha huA ki manuSya kA rUpa pazu-pakSiyoM ke sAmane tuccha hai, nagaNya hai ! ataeva rUpa kI dRSTi se manuSya kI mahattA aurata kA kucha bhI mUlya nahIM hai / pote rahA, parivAra kA bar3appana ! kyA manuSya ke dasa-bIsa beTe, aura nAtI ho jAne se usakA kucha mahattva bar3ha bar3A parivAra ho, kitanI hI adhika santati ho, jAtA hai ? kitanA hI manuSya kA mahattva inase mAtra bhI bar3hane vAlA nahIM hai / rAvaNa kA itanA bar3A parivAra thA, khira vaha kyA kAma zrAyA ? chappana koTi yAdava, jo eka dina bhAratavarSa ke karor3oM logoM ke bhAgya vidhAtA bana baiThe the, anta meM kahA~ vilIna ho gae ? zrI kRSNa ko yAdava jAti ke dvArA kyA sukha milA ? mathurA ke rAjA ugrasena ke yahA~ kaMsa kA janma huaa| bar3A bhAgyazAlI putra thA jo bhArata ke prativAsudeva jarAsandha kA pyArA dAmAda banA ! parantu ugrasena ko kyA milA ? jelakhAnA milA aura milI pratidina pITha para pA~cau kor3oM kI sahya mAra ! aura rAjA zreNika ko bhI to vaha jAtazatru koNika putra ke rUpa meM prApta huA thA, jisake vaibhava ke varNana se papAtika sUtra kI prastAvanA aTI par3I hai / parantu rAjA zreNika se pUchate to patA calatA ki putra aura parivAra kA kyA Ananda hotA hai ? yaha putra kA hI kAma thA ki rAjA zreNika ko apane bur3hApe kI ghar3iyA~ For Private And Personal
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zrAvazyaka digdarzana kATha ke piMjare meM baMda pazu kI taraha gujAranI pdd'iiN| na mamaya para bhojana kA patA thA aura na pAnI kA ! aura anta meM jahara khAkara mRtyu kA svAgata karanA pdd'aa| kyA yahI hai putroM aura pautroM kI gauravazAlinI paraMparA ? kyA yaha saba manuSya ke lie abhimAna kI vastu hai ? maiM nahIM samajhatA, padi parivAra kI eka lambI caur3I senA ikaTThI bhI ho jAtI hai to isase manuSya ko kaunase cAra cA~da laga jAte haiM ? vaijJAnika kSetra meM eka aisA kITANu paricaya meM AyA hai, jo eka minaTa meM daza karor3a araba santAna paidA kara detA hai| kyA isameM kITANu kA koI gaurava hai, mahattva hai ? vaha manuSya hI kyA, jo kITANuoM kI taraha santati prajanana meM hI apanA rikArDa kAyama kara rahA hai| prAcArya siddhasena divAkara se samrATa vikramAditya ne yaha pUchA ki "Apa jaina bhikSu apane namaskAra karane vAle bhakta ko dharma vRddhi ke rUpa meM prativacana dete haiM, anya sAdhutroM kI taraha putrAdi prApti kA aAzIrvAda kyoM nahIM dete ?" prAcArya zrI ne uttara meM kahA ki "rAjan ! mAnava jIvana ke utthAna ke lie eka dharma ko hI hama mahattvapUrNa sAdhana samajhate haiM, ataH usI kI vRddhi ke lie preraNA dete haiM / putrAdi kaunasI mahattvapUrNa vastu hai ? ve to murge, kutte aura sUaroM ko bhI bar3I saMkhyA meM prApta ho jAte haiM / kyA ve putrahIna manuSya se adhika bhAgyazAlI haiM ? manuSya jIvana kA mahattva bacce-bacciyoM ke paidA karane meM nahIM hai, jisake lie hama bhintu bhI prAzI. rvAda dete phireM / " 'santAnAya ca putravAn bhava punastarakukkuTAnAmapi / ' __ manuSya jAti kA eka bahuta bar3A varga dhana ko hI bahuta adhika mahattva detA hai| usakA socanA-samajhanA, bolanA-cAlanA, likhanApar3hanA saba kucha dhana ke lie hI hotA hai / vaha dina-rAta sote-jAgate dhana kA hI svapna dekhatA hai / nyAya ho, anyAya ho, dharma ho, pApa ho, kucha bhI ho, use ina saba se kucha matalaba nhiiN| use matalaba hai ekamAtra dhana se| dhana milanA cAhie, phira bhale hI vaha chala-kapaTa se mile, corI se mile, vizvAsaghAta se mile, deza-droha se mile yA bhAI For Private And Personal
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mAnava jIvana kA dhyeya kA galA kATa kara mile / g2arIba janatA ke garma khUna se sanA huA paisA bhI usake lie pUjya paramezvara hai, upAsya deva hai| usakA siddhAnta sUtra anAdi kAla se yahI calA A rahA hai ki 'sarve guNAH kAJcanamAzrayanti / ' 'bhAnA aMzakalA prokrA rUpyo'sau bhagavAn svayam / ' parantu kyA mAnava jIvana kA yahI dhyeya hai ki dhana ke pIche pAgala banakara ghUmatA rahe ? kyA dhana apane Apa meM itanA mahatvapUrNa hai ? kyA telI ke baila kI taraha rAta dina dhana kI cintI meM ghula-ghula kara hI jIvana kI antima ghar3iyoM ke dvAra para pahu~cA joya ? yadi duniyA bhara kI beImAnI karake kucha lAkha kA dhana ekatrita kara bhI liyA to kyA bana jAyagA ? rAvaNa ke pAsa kitanA dhana thA ? sArI laMkA nagarI hI sone kI thii| laMkA ke nAgarika sone kI surakSA ke lie Ajakala kI taraha tijorI to na rakhate hoMge ? jinake yahA~ ghara kI dIvAra, chata aura pharza bhI sone ke hoM, bhalA vahA~ sone ke lie tijaurI rakhane kA kyA artha ? aura bhArata kI dvArikA nagarI bhI to sone kI thI ! kyA huA ina sone kI nagariyoM kA ? donoM kA hI astitva khAka meM mila gayA / sone kI laMkA ne rAvaNa ko rAkSasa banA diyA to sone kI dvArikA me yAdavoM ko nara-pazu | laMkA aura dvArikA ke dhanI manuSyatva se hAtha dho baiThe the, durAcAroM meM pha~sa gae the| dhana ke atireka ne unheM aMdhA banA diyA thA / Aja kucha gaurava hai, una dhanI mAnI narezoM kA ? maiM dillI aura AgarA meM vikhare hue mugala samrAToM ke vaibhava ko dekha rahA huuN| kyA lAla kilA aura tAja isIlie banAe gae the ki una para cA~da sitAre ke muslima jhaMDe ke sthAna para a~grejoM kA yUniyana jaika phaharAe / aAja kahA~ haiM, mug2ala samrAToM ke uttarAdhikArI ? kitane atyAcAra kie, kitane nirIha janasamUha katala kie ? parantu ve siMhAsana, jinake pAye pAtAle meM gAr3a kara majabUta kie jA rahe the, ukhar3e vinA na rahe / aura vaha yUniyana jaika bhI kahA~ hai, jo samudroM pAra se tUphAna kI taraha bar3hatA, hAhAkAra macAtA bhArata meM AyA thA ? kyA vaha vApasa lauTane ke irAde For Private And Personal
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 20 zrAvazyaka digdarzana se AyA thA ? parantu gAndhI kI A~dhI ke jhaTakoM ko vaha roka na sakA aura ur3a gayA ! dhana anitya hai, Na bhaMgura hai ! isakA garva kyA, isakA ghamaMDa kyA ? bhArata ke grAmINa logoM kA vizvAsa hai ki 'jahA~ koI bar3A sA~pa rahatA hai, vahA~ avazya koI dhana kA bar3A khajAnA hotA hai|' yaha vizvAsa kahA~ taka satya hai, yaha jAne dIjie / parantu isa para se yaha to patA lagatA hai ki dhana se cipaTe rahane vAle manuSya sA~pa hI hote haiM, manuSya nahIM / mAnava jIvana kA dhyeya cA~dI-sone kI raMgIna duniyA meM nahIM hai| vizva kA sarvazreSTha prANI mAnava, kyA kabhI rupaye paise ke gola cakra meM apanA mahattva pA sakatA hai ? kabhI nhiiN| ___ manuSya vizva kA eka mahAn buddhizAlI prANI hai / vaha apanI buddhi ke zrAge kisI ko kucha samajhatA hI nahIM hai / vaha prakRti kA vijetA hai, aura yaha vijaya milI hai use apane buddhi-vaibhava ke bala para / vaha apanI buddhi kI yAtrA meM kahA~ se kahA~ pahu~ca gayA hai / bhUmaNDala para durgama pahAr3oM para se rela aura moTareM daur3a rahI haiM / mahAsamudroM ke virATa vakSa para se jalayAnoM kI garjanA sunAI de rahI hai| Aja manuSya havA meM pakSiyoM kI taraha ur3a rahA hai, vAyuyAna ke dvArA saMsAra kA konA-konA chAna rahA hai| manuSya kI buddhi ne kAna itane bar3e prabhAvazAlI banA die haiM ki yahA~ baiThe hajAroM mIloM kI bAta suna sakate haiM / aura A~kha bhI itanI bar3I hogaI hai ki bhArata meM baiThakara iGgalaiMDa aura amerikA meM khar3e aAdamI ko dekha sakate haiM / are yaha paramANu zakti ! kucha na pUcho, hirosimA kA saMhAra kyA kabhI bhulAyA jA sakegA ? rabar3a kI choTI-sI geMda ke barAbara paramANu bama se Aja duniyA ke insAnoM kI jindagI kA~pa rahI hai / abhI-abhI sviTajaralaiNDa ke eka vaijJAnika ne kahA hai ki tIna chaTA~ka vijJAnagaveSita viSAkta padArtha vizeSa se araboM manuSyoM kA jIvana kucha hI minaToM meM samApta kiyA jA sakatA hai / aura dekhie, amerikA meM vaha hAiDrojana bama kA dhUpaketu sara uThA rahA hai, jisakI carcA-mAtra se mAnava jAti trasta ho uThI hai| yaha saba hai manuSya For Private And Personal
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mAnava jIvana kA dhyeya 21 kI buddhi-lIlA ! vaha apane buddhi kauzala se svarga banAne calA thA aura kucha banAyA bhI thA; parantu aba bana kyA gayA hai ? sAkSAt ghora naraka ! kyA yaha buddhi manuSya ke lie garva karane kI vastu hai ? jisa buddhi ke pIche viveka nahIM hai. dharma kI pipAsA nahIM hai, vaha buddhi manuSya ko manuSya na rahane dekara rAkSasa banA detI hai| apanI svArthapUrti kara lI, jo manacAhA kAma banA liyA, kyA isa buddhi ko hI manuSya-jIvana kI sarvazreSThatA kA gaurava diyA jAya ! khAnA, pInA aura aiza ArAma to apanIapanI samajha ke dvArA pazupakSI bhI kara lete haiM / pArivArika vyavasthA aura kamAnekhAne kI buddhi unameM bhI bahutoM kI bar3I zAnadAra hotI hai / udAharaNa ke lie Apa phAkalaNDa ke dvIpa-samUha meM pAI jAne vAlI namAjI cir3iyAoM ko le sakate haiM / ye tIsa se cAlIsa hajAra taka kI saMkhyA ke vizAla muNDoM meM rahatI haiN| ye phaujI sipAhiyoM kI taraha katAra bA~dha kara khar3I hotI haiM / aura Azcarya kI bAta to yaha hai ki baccoM ko alaga vibhakta kara ke khar3A karatI haiM, nara pakSiyoM ko alaga to mAdA pakSiyoM ko alg| itanA hI nahIM, yaha aura vargIkaraNa karatI haiM ki sApha aura tagar3e pakSiyoM ko alaga tathA para jhAr3ane vAle, gande aura kamajora pakSiyoM ko alaga ! kitane gaz2aba kI hai sanika paddhati se vargIkaraNa karane kI kalpanA zakti ! aura ye madhumakkhiyA~ bhI kitanI vilakSaNa haiM ? madhumakkhiyoM ke chatte meM, vizeSajJoM ke matAnusAra, lagabhaga tIsahajAra se sATha hajAra taka makkhiyA~ hotI haiN| unameM bahuta acchA sudRr3ha saMgaThana hotA hai / saba kA kArya ucita paddhati se baTA huaA hotA hai, phalataH haraeka makkhI ko mAlUma rahatA hai ki use kyA kAma karanA hai ? isalie vahA~ kabhI koI kAma bAkI nahIM raha pAtA, nitya kA kAma nitya samApta ho jAtA hai| chatte ke andara saba taraha kA kAma hotA haiAhAra kA prabandha, chattA banAne ke lie sAmAna kA prabandha, godAma kA prabandha, saphAI kA prabandha, makAna kA prabandha aura caukI pahare kA prabandha ! kucha ko chatte ke andara garmI, havA aura saphAI kA prabandha dekhanA hotA For Private And Personal
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 22 Avazyaka digdarzana hai| kucha ko baccoM kI dekhabhAla karanI par3atI hai| isa para bhI kar3I naz2ara rakhI jAtI hai ki koI kisI prakAra kI duSTatA yA kAma corI na karane pAe ! aura una zrAsTraliyA kI nadiyoM meM pAI jAne vAlI nizAnebAja machaliyoM kI kahAnI bhI kucha kama vicitra nahIM hai / yaha machalI apane zikAra kI tAka meM rahatI hai| jaba yaha dekhatI hai ki nadI ke kinAre uge hue paudhoM kI pattiyoM para koI makavI yA makor3A baiThA hai to cupacApa usake pAsa jAtI hai aura mu~ha meM pAnI bhara kara kulle kA ThIka nizAnA aise z2ora se mAratI hai ki vaha makor3A turanta pAnI meM gira par3atA hai aura machalI kA zrAhAra bana kara kAla ke gAla meM pahu~ca jAtA hai / isa machalI kA nizAnA zAyada hI kabhI cUkatA hai ! vaijJAnikoM ne isakA nAma TaoNksepTesa rakkhA hai, jisakA artha hai dhanuSadhArI ! eTalANTika mahAsAgara meM ur3ane vAlI machaliyA~ bhI hotI haiM / kAphI lambA likha cukA hU~ / aba adhika udAharaNoM kI apekSA nahIM hai / na mAlUma kitane koTi pazu-pakSI aise haiM, jo manuSya ke samAna hI chalachaMda racate haiM, akala lar3Ate haiM, jAla phailAte haiM aura apanA peTa bharate haiM / astu khAne kamAne kI, mauja zauka ur3Ane kI, yadi manuSya ne kucha caturatA pAI hai to kyA yaha usakI apanI koI zreSThatA hai ? kyA isa cAturya para garva kiyA jAya ? nahIM, yaha manuSya kI koI vizeSatA nahIM haiM ! ___ mAnava jIvana kA dhyeya na dhana hai, na rUpa hai, na bala hai aura na sAMsArika buddhi hI hai| yoM hI kahIM se ghUmatA-phiratA bhaTakatA aAtmA mAnava zarIra meM pAyA, kucha dina rahA, khAyA-pIyA, lar3A jhagar3A, ha~sA royA aura eka dina mara kara kAla pravAha meM Age ke lie baha gayA, bhalA yaha bhI koI jIvana hai ? jIvana kA uddezya maraNa nahIM hai, kintu maraNa para vijaya hai| Ajataka hama logoM ne kiyA hI kyA hai ? kahIM para janma liyA hai, kucha dina jindA rahe hai aura phira pA~va pasAra kara sadA ke liye leTa gae haiN| isa virAT saMsAra meM koI bhI bhI jAti, kula, varNa aura sthAna aisA nahIM hai, jahA~ hamane For Private And Personal
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 23 mAnava jIvana kA dhyeya ananta-ananta bAra janmamaraNa na kiyA ho ? bhagavatI sUtra meM hamAre janmamaraNa kI duHkha bharI kahAnI kA spaSTIkaraNa karane vAlI eka mahatvapUrNa praznottarI hai ! gautama gaNadhara pUchate haiM: "bhaMte ! asaMkhyAta kor3I kor3A yojana-parimANa isa vistRta virATa loka meM kyA kahIM aisA bhI sthAna hai, jahA~ ki isa jIva ne janma-maraNa na kiyA ho?" bhagavAn mahAvIra uttara dete haiM: "gautama ! adhika to kyA, eka paramANu pudgala jitanA bhI aisA sthAna nahIM hai, jahA~ isa jIva ne janma-maraNa na kiyA ho / " - "nadhi kei paramANupoggalamatta vipaese jattha NaM ayaM jIve na jAe cA, na mae vaa|" -[bhaga 12, 7, sU0 457 ] bhagavAn mahAvIra ke zabdoM meM yaha hai hamArI janma-maraNa kI kar3iyoM kA lambA i ihAsa ! bar3I dukhabharI hai hamArI kahAnI ! aba hama isa kahAnI ko kaba taka duharAte jAya~ge ? kyA mAnava jIvana kA dhyeya ekamAtra janma lenA aura mara jAnA hI hai| kyA hama yoM hI utarate car3hate, girate-par3ate isa mahAkAla ke pravAha meM tinake kI taraha bebasa lAcAra bahate hI cale jAya~ge ? kyA kahIM kinArA pAnA, hamAre bhAgya meM nahIM badA hai ? nahIM, hama manuSya haiM, vizva ke sarvazreSTha prANI haiM / hama apane jIvana ke lakSya ko avazya prApta kareMge ! yadi hamane mAnava-jIvana kA lakSya nahIM prApta kiyA to phira hama meM aura dUsare pazu pakSiyoM meM antara hI kyA raha jAyagA ? hamAre jIvana kA dhyeya, adharma nahIM, dharma haianyAya nahIM, nyAya hai-durAcAra nahIM, sadAcAra hai-bhoga nahIM, tyAga hai / dharma, tyAga aura sadAcAra hI hameM pazutva se alaga karatA hai | anyathA hama meM aura pazu meM koI antara nahIM hai, koI bheda nahIM hai / isa sambandha meM eka prAcArya kahate bhI haiM ki AhAra, nidrA, bhaya aura kAmavAsanA jaisI pazu meM haiM vaisI hI manuSya meM bhI haiM, ataH inako le kara, bhoga ko For Private And Personal
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 24 Avazyaka digdarzana mahattva dekara manuSya aura pazu meM koI antara nahIM kiyA jA sakatA ! eka dharma hI manuSya ke pAsa aisA hai, jo usakI apanI vizeSatA hai, mahattA hai / ataH jo manuSya dharma se zUnya haiM, ve pazu ke samAna hI haiM / ''AhAra-nidrA-bhaya-maithunaM ca sAmAnyametatpazubhirnarANAm / dharmo hi teSAmadhiko vizeSo, dharmeNa hInAH pazubhiH smaanaaH||" manuSya amara honA cAhatA hai| isake lie vaha kitanI auSadhiyA~ khAtA hai, kitane devI devatA manAtA hai, kitane anyAya aura atyAcAra ke jAla bichAtA hai ! parantu kyA yaha amara hone kA mArga hai ? amara hone ke lie manuSya ko dharma kI zaraNa lenI hogI, tyAga kA Azraya lenA hogaa| bhagavAn mahAvIra kahate haiM : "vitteNa tANaM na labhe pamatte, imaMmi loe aduvA paratthA" -uttarAdhyayana sUtra -pramatta manuSya kI dhana ke dvArA rakSA nahIM ho sakegI; na isa loka meM aura na paraloka meM / kaThopaniSat kAra kahate haiM : "na vittena tarpaNIyo mnussyH|" ---manuSya kabhI dhana se tRpta nahIM ho sakatA / "zrayazca preyazca manuSyametas tau samparItya vivinakti dhiirH| bhayo hi dhIro'bhi preyaso vRNIte, preyo mando yogakSamAd vRnniit||" For Private And Personal
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mAnava jIvana kA dhyeya 25 --zraya aura preya- ye donoM hI manuSya ke sAmane Ate haiM, parantu jJAnI puruSa donoM kA bhalI bhA~ti vicAra karake preya kI apekSA zraya ko zreSTha samajha kara grahaNa karatA hai, aura isake viparIta manda buddhi vAlA manuSya laukika yoga-kSema ke phera meM par3a kara tyAga kI apekSA bhoga ko zracchA samajhatA hai - use apanA letA hai / yadA sarve pramucyante, kAmar asta hRdi zritAH / atha martyo'mRto bhavati, brahma samaznute / / " -sAdhaka ke hRdaya meM rahI huI kAmanAe~ jaba sabakI saba samUla naSTa ho jAtI haiM, tatra maraNadharmA manuSya amara ho jAtA hai, brahmatva bhAva ko prApta kara letA hai / eka hindI kavi bhI dharma aura sadAcAra ke mahattva para, dekhie, kitanI sundara bolI bola rahA hai : "dhana, dhAnya gayo, kachu nAhiM gayo, Arogya gayo, kachu kho dInho / cAritra gayo, sarvasva gayo, jaga janma akAratha hI lInho || " bhagavAn mahAvIra ne yA dUsare mahApuruSoM ne manuSya kI zreSThatA ke jo gIta gAe haiM, ve dharmaM cora sadAcAra ke raMga meM gahare raMge hue manuSyoM ke hI gAe haiN| manuSya ke se hAtha paira pA lene se koI manuSya nahIM bana jAtA / manuSya banatA hai, manuSya kI AtmA pAne se / aura vaha zrAtmA milatI hai, dharma ke caraNa se / yoM to manuSya rAvaNa bhI thA ? parantu kaisA thA ? gyAraha lAkha varSa se prati varSa use mArate A rahe haiM, gAliyA~ dete A rahe haiM, jalAte A rahe haiM / yaha saba kyoM ? isalie ki usane / For Private And Personal
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 26 zrAvazyaka digdarzana manuSya banakara manuSya kA jaisA kAma nahIM kiyA, phalataH yaha manuSya hokara bhI rAkSasa kahalAyA / bhoga, nirA bhoga manuSya ko rAkSasa banAtA hai / eka mAtra tyAgabhAvanA hI hai jo manuSya ko manuSya banAne kI kSamatA rakhatI hai / bhogavilAsa kI dala dala meM pha~se rahane vAle rAvaNoM ke lie hamAre dArzanikoM ne 'dvibhujaH paramezvaraH' nahIM kahA hai / yUnAna kA eka dArzanika dina ke bAraha baje lAlaTena jalA kara etheMsa nagarI ke bAz2AroM meM kaI ghaMTe ghUmatA rahA / janatA ke lie, Azcarya kI bAta thI ki dina meM prakAza ke lie lAlaTena lekara ghUmanA ! dArzanika ne kahAAdamI dU~r3ha rahA hU~ / " Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir eka jagaha kucha hajAra AdamI ikaTThe hogae aura pUchane lage ki "yaha saba kyA ho rahA hai ?" - " maiM lAlaTena kI rozanI meM itane ghanToM se saba loga khila khilA kara ha~sa par3e aura kahane lage ki "hama hajAroM AdamI Apake sAmane haiM / inheM lAlaTena lekara dekhane kI kyA bAta hai ?" dArzanika ne garja kara kahA - "are kyA tuma bhI apane Apako manuSya samajhe hue ho ? yadi tuma bhI manuSya ho to phira pazu aura rAkSasa kauna hoMge ? tuma duniyA bhara ke atyAcAra karate ho, chala chaMda racate ho, bhAiyoM kA galA kATate ho, kAmavAsanA kI pUrti ke lie kuttoM kI taraha mAre-mAre phirate ho, aura phira bhI manuSya ho ! mujhe manuSya cAhie, vana mAnuSa nahIM !" dArzanika kI yaha kaThora, kintu satya ukti, pratyeka manuSya ke lie, cintana kI cIz2a hai / eka aura dArzanika ne kahA hai ki "saMsAra meM eka jinsa aisI hai, jo bahuta adhika parimANa meM milatI hai, parantu manamutAbika nahIM milatI / " vaha jinsa aura koI nahIM, insAna hai| jo hone ko to tra For Private And Personal
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mAnava-jIvana kA dhyeya kI saMkhyA meM haiM, parantu ve kitane haiM, jo insAniyata kI tarAjU para guNoM kI taula meM pUre utarate hoM ! saccA manuSya vahI hai, jisakI AtmA dharma aura sadAcAra kI sugandha se nizadina mahakatI rahatI ho / bhArata ke pradhAnamaMtrI paM0 javAharalAla neharU ne 26 janavarI 1648 ke dillI-pravacana meM manuSyatA ke sambandha meM bolate hue kahA thA--"bhAratavarSa ne hamezA rUhAniyata kI, Atmazakti kI hI kadra kI hai, adhikAra aura paise kI nhiiN| deza kI asalI daulata, insAnI daulata hai| deza meM yogya aura naitika dRSTi se bulanda jitane insAna hoMge, utanA hI vaha Age bar3hatA hai|" pradhAnamaMtrI, bhArata ko lekara jo bAta kaha rahe haiM, vaha sampUrNa mAnava-vizva ke lie hai / manuSyatA hI sabase bar3I sampati hai / jisa ke pAsa vaha hai, vaha manuSya hai, aura jisa ke pAsa vaha nahIM hai, vaha pazu hai, sAkSAt rAkSasa hai / aura vaha manuSyatA svayaM kyA cIz2a hai ? vaha hai manuSya kA vyaktigata bhogavilAsa kI manovRtti se alaga rahanA, tyAga mArga apanAnA, dharma aura sadAcAra ke raMga meM apane ko ra~ganA, janmamaraNa ke bandhanoM ko tor3akara ajara amara pada pAne kA prayatna karanA / saMsAra kI aMdherI galiyoM meM bhaTakanA, mAnava-jIvana kA dhyeya nahIM hai / mAnava-jIvana kA dhyeya hai ajara amara manuSyatA kA pUrNa prakAza pAnA / baha prakAza, jisase bar3hakara koI prakAza, nahIM / vaha dhyeya, jisase bar3hakara koI dhyeya nhiiN| For Private And Personal
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir : 3 : sacce sukha kI zodha Aja se nahIM, lAkhoM karor3oM asaMkhya varSoM se saMsAra ke kone-kone meM eka prazna pUchA jA rahA hai ki yaha pravRtti, yaha saMgharSa, yaha daur3a dhUpa kisa lie hai ? pratyeka prANI ke antahRdaya se eka hI uttara diyA jA rahA hai-sukha ke lie, Ananda ke lie, zAnti ke lie| hara koI jIva sukha cAhatA hai, duHkha se bhAgatA hai / saMsAra kA pratyeka prANI sukha ke lie prayatnazIla hai / cIMTI se lekara hAthI taka, raMka taka, nAraka se lekara devatA taka kSudra se kSudra aura mahAn se mahAn pratyeka saMsArI prANI sukha ko dhruvatArA banAe daur3A jArahA hai ! ananta ananta kAla se pratyeka jIvana isI sukha ke cAroM ora cakkara kATatA rahA hai / - sukha kauna nahIM cAhatA ? zAnti kise abhISTa nahIM ? saba ko sukha cAhie | saba ko zAnti cAhie se lekara rAjA sukha prApti kI dhuna meM hI manuSya ne nagara basAe, parivAra banAe / bar3e-bar3e sAmrAjyoM kI nIMva DAlI, sone ke siMhAsana khar3e kie / sukha ke lie hI manuSya ne manuSya se pyAra kiyA, aura dveSa bhI kiyA ! Aja taka ke itihAsa meM hajAroM khUna kI nadiyA~ bahI haiM, ve saba sukha ke lie hI haiM, apanI tRpti ke lie bahI haiN| sukha kI khoja meM bhaTaka kara mAnava, mAnava nahIM rahA, sAkSAt pazu bana gayA hai, rAkSasa hogayA hai / yaha kyoM huA ? bhAratIya zAstrakAroM ne sukha ko do bhAgoM meM vibhakta kiyA hai / eka sukha Antarika hai to dUsarA bAhya / eka AtmaniSTha hai. For Private And Personal
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sacce sukha kI zodha 26 to dUsarA vastuniSTha / eka AdhyAtmika hai to dUsarA bhautika / eka ajara amara hai to dUsarA kSaNika, kSaNa bhaMgura / eka duHkha kI kAlimA se sarvathA rahita hai to dUsarA viSamizrita modaka | bAhya sukha meM saba prakAra ke bhautika tathA paudgalika sukhoM kA samAveza ho jAtA hai / yaha sukha vastuniSTha hai, ataH vastu hai to sukha hai, anyathA duHkha ! eka baccA ro rahA hai / Apane khilaunA diyA to zrAnanda meM uchala par3A, nAcane lagA / parantu kitanI dera ? dekhie, khilonA TUTa gayA hai, aura vaha baccA aba pahale se bhI adhika ro rahA hai / kahA~ gayA, vaha zrAnanda-nRtya ? khilaune ke sAtha sAtha vaha bhI TUTa gayA; kyoMki vaha vastuniSTha thA / yahI sukha, vaha sukha hai, jisake pIche saMsArI prANI pAgala kI taraha bhaTakatA rahA hai, apane samaya aura zaktiyoM kA apavyaya karatA A rahA hai| isa sukha kA kendra dhana hai, viSaya vAsanA hai, bhoga lipsA hai, vastu saMgraha hai, santAna kI icchA hai, svajana parijana yAda haiM | parantu yaha saba sukha, sukha nahIM, sukhAbhAsa hai / bhogavAsanA kI tRpti meM kalpita sukha kI apekSA vAstavika duHkha hI adhika hai / adhika kyA, ananta hai | 'khaNa mittasukkhA, bahukAla dukkhA / ' bai kyA dhana meM sukha hai ? dhanaprApti ke lie kitanA dambha racA jAtA hai ? kitanI ghRNA ? kitanA dveSa ? kitanA atyAcAra ? bhAI bhAI kA galA kATa rahA hai, dhana ke lie / vizva vyApI yuddhoM meM prajA ke khUna kI nadiyA~ baha rahI haiM, dhana ke lie / manuSya dhana ke lie pahAr3oM para car3hatA hai, registAnoM meM bhaTakatA hai, samudroM meM DUbatA hai, phira bhI bhAgya kA dvAra nahIM khula pAtA / sAdhAraNa majadUra kahatA hai ki hAya dhana mile to ArAma se jindagI kaTe, saMsAra meM aura kucha durlabha nahIM, durlabha hai - eka mAtra dhana ! parantu seThiyA kahatA hai ki are dhana kI kyA bAta hai ? maiMne lAkhoM kamAye haiM, aura lAkhoM kamA sakatA huuN| maiMne saba tarapha dhana ke Dhera lagA die haiM, sone ke mahala khar3e kara die haiM / parantu isa dhana For Private And Personal
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 30 Avazyaka digdarzana kA hogA kyA ? koI putra nahIM, jo isa dhana kA uttarAdhikArI ho / eka bhI putra hotA to maiM sukhI ho jAtA, merA jIvana saphala ho jAtA / zrAja vinA putra ke ghara sUnA-sUnA hai, maraghaTa-sA lagatA hai / putra ! hA putra ! ghara kA dIpaka ! / parantu zrAie, yaha rAjA ugrasena hai aura yaha rAjA zreNika ! putra sukha ke sambandha meM inase pUchie, kyA kahate haiM ? donoM hI nareza kahate haiM ki "bAbA, aise putroM se to binA putra hI acche / bhUla meM haiM ve loga, jo putraiSaNA meM pAgala ho rahe haiM hameM hamAre putroM ne kaida meM DAlA, kATha ke piMjar3e meM banda kiyA / na samaya para roTI milI, na kapar3A aura na pAnI hI ! pazu kI bhA~ti duHkha ke hAhAkAra meM jindagI ke dina gujAre haiM / putra aura parivAra kA sukha eka kalpanA hai, vizuddha bhrAnti hai / " saccA sukha hai AtmA meM sukha kA bharanA anyatra kahIM nahIM, apane andara hI vaha rahA hai / jaba zrAtmA bAhara bhaTakatA hai, parapariNati meM jAtA hai to duHkha kA zimara hotA hai / aura jaba vaha lauTa kara apane andara meM hI AtA hai, vairAgya rasakA AsvAdana karatA hai, saMyama ke mRta pravAha meM avagAhana karatA hai, to sukha, zAnti aura Ananda kA ThATheM mAratA huA kSIra sAgara apane andara hI mila jAtA hai / jaba taka manuSya vastunoM ke pIche bhAgatA hai, dhana, putra, parivAra evaM bhoga-vAsanA Adi kI dala-dala meM pha~satA hai, taba taka zAnti nahIM mila sktii| yaha vaha Aga hai, jitanA IMdhana DAloge, utanA hI bar3hegI, bugI nhiiN| vaha mUrkha hai, jo Aga meM ghI DAlakara usakI bhUkha bujhAnA cAhatA hai / jaba bhoga kA tyAga karegA, tabhI saccA zrAnanda milegA / saccA sukha bhoga meM nahIM, tyAga meM hai; vastu meM nahIM, AtmA meM hai / ruNikopaniSad meM kathA grAtI hai ki prajJApati ke putra ANi RSi kahIM jArahe the / kyA dekhA ki eka kuttA mAMsa se sanI huI haDDI mukha meM lie kahIM jA rahA thA / haDDI ko dekha kara kaI kuttoM ke mukha meM pAnI For Private And Personal
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sacce sukha kI zodha bhara AyA aura unhoMne aAkara kutte ko ghera liyA evaM saba ke saba dAMta paMje Adi se usako mArane lge| yaha dekhakara becAre kutte ne mukha se haDDI chor3a dii| haDDI chor3ate hI saba kutte use chor3akara haDDI ke pIche par3a gae aura vaha kuttA jAna bacAkara bhAga gayA / una kuttoM meM haDDI ke pIche bahuta dera taka lar3AI hotI rahI aura ve saba ke saba ghAyala hogae / yaha tamAzA dekhakara AruNi RSi vicAra karane lage ki "aho, jitanA duHkha hai, grahaNa meM hI hai, tyAga meM du kha kucha nahIM hai, pratyuta sukha hI hai / jaba taka kutte ne haDDI na chor3I, taba taka piTatA aura ghAyala hotA rahA aura jaba haDDI chor3a dI, to sukhI hogyaa| isase siddha hotA hai ki tyAga hI sukha rUpa hai, grahaNa meM duHkha hai / hAtha se grahaNa karane meM duHkha ho, isakA to kahanA hI kyA hai, mana se viSaya kA dhyAna karane meM bhI duHkha hI hotA hai| saca kahA hai ki viSayoM kA dhyAna karane se unameM saMga hotA hai, saMga hone se unakI prApti kI kAmanA hotI hai, kAmanA meM pratibandha par3ane se krodha hotA hai| kAmanA pUrI hone para lobha hotA hai, lobha se moha hotA hai, moha se smRti naSTa hotI hai--sadguru kA upadeza yAda nahIM rahatA, smRti naSTa hone se viveka buddhi naSTa ho jAtI hai, aura viveka buddhi naSTa hone se jIva naraka meM jAtA hai; isalie viSayAzakti hI saba anartha kA mUla kAraNa hai ! 'khANI aNasthANa u kAmabhogA' jaba viSayoM kA tyAga hotA hai, vairAgya hotA hai, tabhI sacce sukha kA jharanA antarAtmA meM bahatA hai aura janma janmAntaroM se Ane vAle vaSayika sukha duHkha ke maila ko bahAkara sApha kara DAlatA hai / bAhya dRSTi se dhana vaibhava, bhoga vilAsa kitane hI ramaNIya evaM cittAkarSaka pratIta hote hai, parantu vivekI manuSya to ina meM sukha kI gandha bhI nahIM dekhatA / viSayAsakta hokara Aja taka kisI ne kucha bhI sukha nahIM pAyA / viSayAsakta manuSya, apane Apa meM kitanA hI kyoM na bar3A ho, eka dina zArIrika, mAnasika aura Atmika zaktiyoM se sadA ke lie hAtha dho baiThatA hai / kyA kabhI viSaya-tRSNA bhoga se zAnta For Private And Personal
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 32 Avazyaka digdarzana ho sakatI hai ? kabhI nahIM / vaha to jitanA bhoga bhogeMge, utanI prati pala bar3hatI hI jaaygii| manuSya kI eka icchA pUrI nahIM hotI ki dUsarI uTha khar3I hotI hai / vaha pUrI nahIM ho pAtI ki tIsarI A dhamakatI hai / icchAtroM kA yaha silasilA TUTa hI nahIM pAtA / manuSya kA mana parasparavirodhI icchAtroM kA vaisA hI kendra hai, jaisA ki hajAroM-lAkhoM uThatI- giratI laharoM kA kendra samudra ! eka daridra manuSya kahatA hai ki yadi kahIM se pacAsa rupae mAhavArI mila jAeM to maiM sukhI ho jAU~ ! jisako pacAsa mila rahe haiM, vaha sau ke lie chaTapaTA rahA hai aura sau vAlA hajAra ke lie / isa prakAra lAkhoM, karor3oM aura araboM para daur3a laga rahI hai / parantu Apa vicAra kareM ki yadi pacAsa meM sukha hai to pacAsa vAlA sau sau vAlA hajAra, aura hajAra vAlA lAkha, aura lAkha vAlA karor3a kyoM cAhatA hai ? isakA artha hai ki vaiSayika sukha, sukha nahIM hai / vaha vastutaH duHkha hI hai / bhagavAn mahAvIra ne vaiSayika sukha ke lie zahada se lipta talavAra kI dhAra kA udAharaNa diyA hai / yadi zahada putI talavAra kI dhAra ko cATeM to kisanI dera kA sukha ? aura cATate samaya dhAra se jIbha kaTate hI kitanA lambA duHkha ? isIlie bhagavAn mahAvIra ne anyatra bhI kahA hai ki 'saba vaiSayika gAna vilApa haiM, saba nAca raMga viDaMbanA hai, satra alaMkAra zarIra para bojha haiM, kiM bahunA ? jo bhI kAma bhoga haiM, satra duHkha ke dene vAle haiM / ' " savvaM vilaviyaM gIyaM, savvaM naTaM viDaMbiyaM / savve AbharaNA bhArA, savve kAmA duhAyahA || ( uttarAdhyayana sUtra 13 | 16) saccA sukha tyAga meM hai / jisane viSayAzA chor3I usI ne saccA sukha pAyA / usase bar3hakara saMsAra meM aura kauna sukhI ho sakatA hai ? jaina For Private And Personal
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sacce sukha kI zodha 33 saMskRti ke eka amara gAyaka ne kahA hai ki devaloka ke devatA bhI sukhI nahIM haiM / seTha aura senApati to sukhI hoMge hI kahA~ se ? bhUmaNDala para zAsana karane vAlA cakravartI rAjA bhI sukhI nahIM hai, vaha bhI viSayAzA ke andhakAra meM bhaTaka rahA hai / astu, saMsAra meM sukhI koI nahIM / sukhI hai, eka mAtra vItarAga bhAva kI sAdhanA karane vAlA tyAgI sAdhaka ! na ci suhI devayA devaloe, nava hI seTThi seAvaI ya / na vi suhI puDhavipaI rAyA, egaMta-suhI sAhU bhagavatI sUtra meM bhagavAn mahAvIra ne tyAgajanya zrAtmaniSTha sukha kI mahattA aura bhogajanya vastuniSTha vaiSayika sukha kI hInatA batAte hue kahA hai ki bAraha mAsa taka vItarAga bhAva kI sAdhanA karane vAle zramaNa nigrantha kA zrAtmaniSTha sukha, sarvArtha siddhi ke sarvotkRSTa devoM ke sukha se kahIM bar3hakara hai ! saMyama ke sukha ke sAmane bhalA becArA vaiSayika sukha kyA astitva rakhatA hai ? sAhU vIyarAgI // vaidika dharma ke mahAn yogI bhartRhari bhI isI svara meM kahate haiM ki bhoga meM roga kA bhaya hai, kula meM kisI kI mRtyu kA bhaya hai, dhana meM rAjA yA cora kA bhaya hai, yuddha meM parAjaya kA bhaya hai / kiM bahunA, saMsAra kI pratyeka U~cI se U~cI aura sundara se sundara vastu bhaya se yukta haiM / eka mAtra vairAgya bhAva hI aisA hai, jo pUrNa rUpa se abhaya hai, nirAkula hai / 'sarva vastu bhavAnvitaM bhuvi nRNAM vairAgyamevAbhayam / ' -vairAgya zataka yaha udgAra usa mahArAjAdhirAja bhartRhari kA hai, jisa ke dvAra para saMsAra kI lakSmI kharIdI huI dAsI kI bhA~ti nRtya kiyA karatI thI, bar3ecaDhe rAjA mahArAjA kSudra sevaka kI bhA~ti zrAjJApAlana ke lie naMge pairoM For Private And Personal
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 34 Avazyaka digdarzana daur3ate the / eka se eka apsarA sI sundara rAniyA~ antaHpura meM dIpazikhA kI bhA~ti andhakAra meM prakAza rekhA sI nityanavIna zrRMgAra sAdhanA meM vyasta rahatI thIM / yaha saba hote hue bhI bhartRhari ko vaibhava meM zrAnanda nahIM milA, usakI AtmA kI pyAsa nahIM bujhI / saMsAra ke sukha bhogate rahe, bhogate rahe, bar3ha-car3ha kara bhogate rahe; parantu anta meM yahI niSkarSa nikalA ki saMsAra ke saba bhoga kSaNabhaMgura haiM, vinAzI haiM, kaSTaprada haiM, iha loka meM pazcAttApa aura paraloka meM naraka ke dene vAle haiM / jaba ki saMsAra ke isa prakAra dhanI mAnI rAjAoM kI yaha dazA hai to phira tuccha zrabhAvagrasta saMsArI jIva kisa gaNanA meM haiM ? jahA~ bhoga taha~ roga haiM, jahA~ roga taha soga, jahA~ yoga taha~ bhoga nahiM, jahA~ yoga, nahiM bhoga ! bAta z2arA laMbI hogaI hai, ataH sameTa lU~ to acchA rahegA | saccA sukha kyA hai, yaha bAta Apake dhyAna meM gaI hogii| viSaya sukha kI niHsAratA kA spaSTa citra Apake sAmane rakha chor3A hai / viSaya sukha kSaNabhaMgura hai, kyoMki viSaya svayaM jo kSaNabhaMgura hai / vastu vinAzI hai to vastuniSTha sukha bhI vinAzI hai| jaisA kAraNa hogA, vaisA hI kArya hogA / miTTI ke bane padArtha miTTI ke hI hoMge / nIma ke vRkSa para Ama kaise laga sakate haiM ? zrataH kSaNabhaMgura vastu se sukha bhI kSaNabhaMgura hI hogA, anyathA nahIM | aba rahA AtmaniSTha sukha / zrAtmA ajara amara haiM, avinAzI hai, ataH tanniSTha sukha bhI ajara amara avinAzI hI hogA / hiMsA, satya, saMyama, zIla, tyAga, vairAgya, dayA, karuNA zrAdi saba Atmadharma haiM / ataH inakI sAdhanA se hone vAlA AdhyAtmika sukha zrAtmA se hone vAlA sukha hai; aura vaha avinAzI sukha hai, kabhI bhI naSTa na hone vAlA ! chAndogya upaniSad meM sukha kI paribhASA karate hue kahA hai ki 'jo alpa hai, vinAzI hai, vaha sukha nahIM hai / aura jo bhUmA hai, mahAn hai, ananta hai, avinAzI hai, vastutaH vahI saccA sukha hai / ' For Private And Personal
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sacce sukha kI sodha yo vai sUmA tatsukhaM nAlpe sukhamasti / (chAndogya 7 / 23 / 1) hA~, to kyA sAdhaka saccA sukha pAnA cAhatA hai ? aura cAhatA hai sacce mana se, andara ke dila se ? yadi hA~ to Aie mana kI bhogAkAMkSA ko dhUla kI taraha alaga phaika kara tyAga ke mArga para, vairAgya ke patha para ! mamatA ke kSadra ghere ko tor3ane ke bAda hI sAdhaka bhUmA hotA hai, mahAn hotA hai, ajara amara ananta hotA hai| aura vaha saccA sukha bhI pUrNa rUpeNa yahIM isI dazA meM prApta hotA hai ! bhUle sAthiyo ! avinAzI sukha cAhate ho to avinAzI AtmA kI zaraNa meM praayo| yahI saccA sukha milegA / vaha AtmaniSTha hai, anyatra kahIM nhiiN| damad For Private And Personal
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org : 4 : zrAvaka-dharma Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir eka bAra eka purAne anubhavI saMta dharma-pravacana kara rahe the / pravacana karate karate taraMga meM zrA gae aura apane zrotAoM se prazna pUchane lage, "batAo, dillI se lAhaura jAne ke kitane mArga haiM ?" zrotA vicAra meM par3a ge| saMta ke prazna karane kI zailI itanI prabhAvapUrNa thI ki zrotA uttara dene meM hatapratibha se ho ge| kahIM merA uttara galata na ho jAya, isa prakAra pratiSThAhAnirUpa kuzaMkA uttara to kyA, uttara ke rUpa meM kucha bhI bolane hI nahIM de rahI thI / uttara kI thor3I dera pratIkSA karane ke bAda antatogatvA santa ne hI kahA, "lo, maiM hI btaauuN| dillI se lAhaura jAne ke do mArga haiM / " zrotA aba bhI ulajhana meM the / ataH santa ne Age kucha vizleSaNa karate hue kahA -- " eka mArga hai sthala kA, jo zrApa moTara se, rela se yA paidala, kisI bhI taraha taya karate haiM / aura dUsarA mArga hai AkAza se hokara jise Apa vAyuyAna ke dvArA taya kara pAte haiN| pahalA sarala mArga hai, parantu dera kA hai / aura dUsarA kaThina mArga hai, khatare se bharA hai, parantu hai zIghratA kA / " upayukta rUpaka ko apane dhArmika vicAra kA vAhana banAte hue santa ne kahA - " kucha samajhe ? mokSa ke bhI isI prakAra do mArga haiM | eka gRhastha dharma to dUsarA sAdhu dharmaM / donoM hI mArga haiM, zramArga koI For Private And Personal
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 37 zrAvaka-dharma nahIM / parantu pahalA sarala hote hue bhI z2arA dera kA hai / aura dUsarA kaThina hote hue bhI bar3I zoghratA kA hai| batAyo, tuma kauna se mArga se mokSa jAnA cAhate ho? santa kI bAta ko lambI karane kA yahA~ koI prayojana nahIM hai / yahA~ prayojana hai eka mAtra pichale adhyAyoM kI saMgati lagAne kA aura jIvana kI rAha DhU~Dhane kA / mAnava jIvana kA lakSya hai saccA sukha / aura vaha saccA sukha hai tyAga meM, dharma ke prAcaraNa meM / dharmAcaraNa aura tyAga se hIna manuSya, manuSya nahIM, pazu hai / miTTI ko manuSya kA AkAra mila jAne meM hI koI vizeSatA nahIM hai| yaha prAkAra to hameM ananta ananta bAra milA hai, parantu usa se pariNAma kyA nikalA? rAvaNa manuSya thA aura rAma bhI, parantu donoM meM kitanA antara thA ? pahalA zarIra ke AkAra se manuSya thA to dUsarA prAtmA kI divya vibhUti ke dvArA manuSya thA / jaba taka manuSya kI AtmA meM manuSyatA kA praveza na ho, taba taka na usa mAnava vyakti kA kalyANa hai aura na usake AsapAsa ke mAnava samAja kA hI / mAnava kA vizleSaNa karatA huaA, dekhie, lokokti kA yaha sUtra, kyA kaha rahA hai--"AdamI AdamI meM antara, koI hIrA koI kNkr|" kauna hIrA hai aura kauna kaMkara ? isa prazna ke uttara meM pahale bhI kaha Ae haiM aura aba bhI kaha rahe haiM ki jo dharma kA zrAcaraNa karatA hai, gRhastha kA athavA sAdhu kA kisI bhI prakAra kA tyAga-mArga apanAtA hai, vaha manuSya prakAzamAna hIrA hai / aura dharmAcaraNa se zUnya, bhoga-vilAsa ke andhakara meM zrAtma-svarUpa se bhaTakA huA manuSya, bhale hI duniyAdArI kI dRSTi se kitanA hI kyoM na bar3A ho, parantu vastutaH miTTI kA kaMkara hai| saccA aura kharA manuSya vahI hai, jo apane bandhana kholane kA prayatna karatA hai aura apane ko mokSa kA adhikArI banAtA hai| jaina saMskRti ke anusAra mokSa kA ekamAtra mArga dharma hai, aura For Private And Personal
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 38 Avazyaka digdarzana usake do bheda hai--sAgAra dharma aura anagAra dhrm| sAgAra varma gRhastha dharma ko kahate haiM, aura anagAra dharma sAdhu dharma ko / bhagavAn mahAvIra ne isI sambandha meM kahA hai:-- caritta - dhamme duvihe. paeNatte, taMjahAagAra caritta dhamme ceva aNagAracaritta dhamme ceva [sthAnAMga sUtra ] sAgAra dharma eka sImita mArga hai / vaha jIvana kI sarala kintu choTI pagaDaMDI hai| vaha dharma, jIvana kA rAja mArga nahIM hai| gRhastha saMsAra meM rahatA hai, ataH usa para parivAra, samAja aura rASTra kA uttara dAyitva hai| yahI kAraNa hai ki vaha pUrNa rUpeNa ahiMsA aura satya ke rAja-mArga para nahIM cala sktaa| use apane virodhI pratidvandvI logoM se saMgharSa karanA par3atA hai, jIvanayAtrA ke lie kucha-na-kucha zoSaNa kA mArga apanAnA hotA hai, parigraha kA jAla bunanA hotA hai nyAya mArga para calate hue bhI apane vyaktigata yA sAmAjika svArthoM ke lie kahIM na kahIM kisI se TakarAnA par3a jAtA hai, ataH vaha pUrNatayA nirapekSa svAtmapariNati rUpa akhaNDa ahiMsA satya ke anuyAyI sAdhudharma kA dAvedAra nahIM ho sktaa| gRhastha kA dharma aNu hai, choTA hai, parantu vaha hIna evaM nindanIya nahIM hai| kucha pakSAndha logoM ne gRhastha ko jahara kA bharA huA kaTorA batAyA hai / ve kahate haiM ki jahara ke pyAle ko kisI bhI ora se pIjie, jahara hI pIne meM AyagA, vahA~ amRta kaisA ? gRhastha kA jIvana jidhara bhI dekho udhara hI pApa se bharA huA hai, usakA pratyeka AcaraNa pAvamaya hai, vikAramaya hai, usameM dharma kahA~ ? parantu aisA kahane vAle loga satya kI gaharAI taka nahIM pahu~ca pAe haiM, bhagavAn mahAvIra kI vANI kA marma nahIM samajha pAe haiN| yadi sadAcArI se sadAcArI gRhastha jIvana bhI z2ahara kA pyAlA hI hotA, unakI apanI bhASA meM kupAtra hI hotA, to jaina-saMskRti ke prANa pratiSThApaka bhagavAn mahAvIra dharma ke do bhedoM meM kyoM gRhatha dharma kI For Private And Personal
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zrAvaka dharma gaNanA karate ? kyoM ucca sadAcArI gRhasthoM ko zramaNa ke samAna upamA dete hue 'samaNabhUe' kahate ? kyoM uttarAdhyayana sUtra ke paMcama adhyayana kI vANI meM yaha kahA jAtA ki kucha bhintuSoM kI apekSA saMyama kI dRSTi se gRhastha zreSTha hai aura gRhastha dazA meM rahate hue bhI sAdhaka suvrata ho jAtA hai| 'saMti egehiM bhikkhUhi gArasthA sNjmuttraa|' 'evaM sikkhAsamAvanne gihivAse vi suvve|' yaha ThIka hai ki gRhastha kA dharma-jIvana dudra hai, sAdhu kA jaisA mahAn nahIM hai / parantu yaha tudratA sAdhu ke mahAn jIvana kI apekSA se hai| dUsare sAdhAraNa bhogAsakti kI daladala meM phaMse saMsArI manuSyoM kI apekSA to eka dharmAcArI sadgRhastha kA jIvana mahAn hI hai, kSudra nhiiN| pravacana sAroddhAra grantha meM zrAvaka ke sAmAnya guNoM kA nirUpaNa karate hue kahA gayA hai ki "zrAvaka prakRti se gaMbhIra evaM saumya hotA hai / dAna, zIla, sarala vyavahAra ke dvArA janatA kA prema prApta karatA hai| pApoM se Darane vAlA, dayAlu, guNAnurAgI, pakSapAta rahita = madhyastha, bar3oM kA Adara satkAra karane vAlA, kRtajJa = kie upakAra ko mAnane cAlA, paropakArI evaM hitAhita mArga kA jJAtA dIrghadarzI hotA hai / " ___ dharma saMgraha meM bhI kahA hai ki "zrAvaka indriyoM kA gulAma nahIM hotA, unheM vaza meM rakhatA hai| strI-moha meM par3akara vaha apanA anAsakta mArga nahIM bhUlatA / mahAraMbha aura mahAparigraha se dUra rahatA hai / bhayaMkara se bhayaMkara saMkaToM ke Ane para bhI samyaktva se bhraSTa nahIM hotA / lokarUr3hi kA sahArA lekara vaha bher3a cAla nahIM apanAtA, apitu satya ke prakAza meM hitAhita kA nirIkSaNa karatA hai| zreSTha evaM doSa-rahita dharmAcaraNa kI sAdhanA meM kisI prakAra kI bhI lajA evaM hicakicAhaTa nahIM karatA / apane pakSa kA mithyA Agraha kabhI nahIM karatA / parivAra Adi kA pAlana poSaNa karatA huA bhI antahadaya se apane ko alaga rakhatA hai, pAnI meM kamala banakara rahatA hai|" For Private And Personal
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Yo zrAvazyaka digdarzana kyA Upara ke sadguNoM ko dekhate hue koI bhI vicArazIla sajjana * ke + gRhastha ko kupAtra kaha sakatA hai, use z2ahara kA labAlaba bharA huA pyAlA batA sakatA hai ? jaina dharma meM zrAvaka ko vItarAgadeva zrI tIrthaMkaroM kA choTA putra kahA hai / kyA bhagavAn kA choTA putra hone kA mahAn gaurava prApta karane bAda bhI vaha kupAtra hI rahatA hai ? kyA Ananda, kAmadeva jaise devatAoM se bhI patha bhraSTa na hone vAle zramaNopAsaka gRhastha z2ahara ke pyAle the ? yaha bhrAnta dhAraNA hai / gRhastha kA jIvana bhI dharmamaya ho sakatA hai, vaha bhI mokSa kI ora pragati kara sakatA hai, karma bandhanoM ko tor3a sakatA hai / sadgRhastha saMsAra meM rahatA haiM, parantu anAsakta bhAva kI jyoti kA prakAza aMdara meM jagamagAtA rahatA hai / vaha kabhI-kabhI aisI dazA meM hotA hai ki karma karatA huA bho karmabandha nahIM karatA hai / mahimA samyag jJAna kI aru virAga kriyA karata phala bhuMjateM Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bala joi / karma bandha nahiM hoi // - samayasAra nATaka, nirjarAdvAra sUtrakRtAMga sUtra kA dUsarA zrutaskandha hamAre sAmane hai / avirata, virata aura viratAvirata kA kitanA sundara vizleSaNa kiyA gayA hai| viratAvirata zrAvaka kI bhUmikA hai, isake sambandha meM prabhu mahAvIra kahate haiM'sabhI pApAcaraNoM se kucha nivRtti aura kucha anivRtti honA hI viratiavirati hai / parantu yaha prArambha noArambha kA sthAna bhI tathA saba duHkhoM kA nAza karane vAlA mokSamArga hai| yaha jIvana bhI ekAnta samyak evaM sAdhu hai / ' hai For Private And Personal G - 'tatthaNaM jA sA savvato virayAviraI, esa ThANe Arambha no
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir . zrAvaka dharma bhArambhaTThANe / esa ThANe pArie jAva . savvadukkha-ppahINamagge egaMtasamma sAhU !' [sUtrakRtAMga 2 / 2 / 36] yaha hai anantajJAnI parama vItarAga bhagavAn mahAvIra kA nirNaya ! kyA isase bar3hakara koI aura bhI nirNaya prApta karanA hai ? yadi zraddhA kA kucha bhI aMza prApta hai to phira kisI anya nirNaya kI AvazyakatA nahIM hai / yaha nirNaya antima nirNaya hai| aba hama vyartha hI carcA ko lambI nahIM karanA caahte| ___ Aie, aba kucha isa bAta para vicAra kareM ki gRhastha dazA meM rahate hue bhI itanI U~cI bhUmikA kaise prApta kI jA sakatI hai ? yaha Atma-devatA ananta kAla se mithyAtva kI aMdhakArapUrNa kAla rAtri meM bhaTakatA-bhaTakatA, asatya kI upAsanA karatA-karatA, jaba kabhI satya kI vizvAsabhUmikA meM AtA hai to vaha usake lie svarNaprabhAta kA suavasara hotA hai / saMsArAbhimukha aAtmA jaba mokSAbhimukha hotI hai, bahimukha se antarmukha hotI hai, arthAt viSayAbhimukha se aAtmAbhimukha hotI hai, taba sarvaprathama samyaktvarUpa dharma kI divya jyoti kA prakAza prApta hotA hai| __ saccI zraddhA kA nAma samyaktva hai / yaha zraddhA andha zraddhA nahIM hai / apitu vaha prakAzamAna jIvita zraddhA hai, jisake prakAza meM jar3a ko jar3a aura caitanya ko caitanya samajhA jAtA hai, saMsAra ko saMsAra aura mokSa ko mokSa samajhA jAtA hai aura samajhA jAtA hai. dharma ko dharma aura adharma ko adharma! nizcaya dRSTi meM viveka buddhi kA jAgRta honA hI samyaktva hai, tattvArtha-zraddhAna hai| ananta kAla se hama yAtrA to karate cale A rahe the, parantu usa kA gantavya lakSya sthira nahIM huA thaa| yaha lakSya kA sthirIkaraNa samyaktva ke dvArA hotA hai| samyaktva ke abhAva meM kitanA hI ugra kriyA kANDI kyoM na ho, vaha andhA hai, sarva For Private And Personal
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra nahIM hai, yaha to pArasa hai / ' garIba ko kaise vizvAsa hotA ? parantu jyoM hI phakIra ne daridra ke tavA, karachI, cimaTA zrAdi lohe kI cIjoM ko pArasa se chUyA to saba sone ke bana ge| aba kyA thA, eka kSaNa meM hI usa g2arIba kI sArI daridratA miTa gaI, A~kheM khula gaI ! ThIka yahI dazA hamArI hai| pArasa rUpa zrAtmA se viNyabhoga kI caTanI pIsa rahe haiM / parantu jyoM hI magala-catuSTaya ke ujjvala prakAza se A~khe khulatI haiM to eka hI kSaNa meM jIvana kA nakazA badala jAtA hai| prabhu-zakti hamAre andara hI hai, vaha mA~gI huI bAhara se nahIM miltii| jaina dharma kA zrAdarza bAhara se kucha pAne kA nahIM hai / aura na kisI se kucha lene kA hI hai / maMgala catuSTaya kI zaraNa hameM kucha detI nahIM hai| pratyuta hameM apanA bhAna karAtI hai, suta jJAna-cetanA ko jAgRta karatI hai / 'yAzI bhAvanA yasya siddhirbhavati tAdazI'-nyAya ke anusAra, jo jaisA smaraNa karatA hai vaha vaisA bana jAtA hai / dhyAna kI mahimA aparaMpAra hai / eka prazna hai, usa para vicAra kara le| aAjakala loga itanA nAma lete haiM, prabhu kA smaraNa karate haiM; kintu uddhAra nahIM hotA, yaha kyA bAta ? ThIka hai, hamArA uddhAra isalie nahIM ho rahA hai ki jisa prakAra nAma lenA cAhie vaise nahIM lete| kevala balA TAlane ke lie, lokadikhAve ke lie, saMkhyA-pUrti karane ke lie bhagavAna kA nAma liyA jAtA hai / yadi bhAgadhya deva ke prati hRdaya meM yathArthaM zraddhA ho, AkarSaNa aura prema ho, zrAdara-buddhi ho, niSkAma bhAva ho to avazya hI jJAna kI cinagArI prajvalita hogI / zraddhA kA bala asIma hotA hai / . pratikramaNa zrAvazyaka ke prAraMbha meM yaha maMgala, uttama, evaM zaraNa sUtra isalie par3hA jAtA hai ki sAdhaka zAnta bhAva se apane mana ko dRr3ha, nizcala, sarasa evaM zraddhAlu banA ske| pratikramaNa ke lie AdhyAtmika bhUmikA taiyAra karane ke lie hI yaha trisUtrI yahA~ sthAna pAe hue hai / 'dasaNa suddhi-nimitta' zrAvazyaka cUNi / For Private And Personal
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMkSipta pratikramaNa-sUtra icchAmi paDikkami jo me devasiyo aiyAro karo, kAio, vAino, mANasinoussutto, ummaggo, akappo, akaraNijjo dujjhAo, dunviciMtitro, aNAyAro, aNicchiyavyo, asamaNa-pAuggo nANe taha dasaNe caritte sue sAmAie; tiehaM guttINaM, cauNhaM kasAyANaM, paMcaehaM mahavvayANaM, chaehaM jIvanikAyANaM, sattaehaM piMDesaNANaM, aThapahaM pavayaNa-mAUNaM, For Private And Personal
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 44 www.kobatirth.org paDikkamiuM = pratikramaNa icchAmi = cAhatA hU~ me = maiMne jo = jo devasi = divasasambandhI iyAro = zraticAra zramaNa-sUtra navarahaM vaMbhaceraguttINaM, dasava samadhame samaNANaM jogANaM, jaM khaMDiyaM jaM virAhiyaM tassa micchAmi dukkaDaM / zabdArtha karanA ko = kiyA ho [ kaisA praticAra ? ] kAino = kAya-sambandhI vAiyo = vacana - sambandhI mANasizro = mana- sambandhI [tInoM kA vizadIkaraNa ] ussutto = sUtra- viruddha ummaggo = mArga-viruddha kappo = zrAcAraviruddha karaNijjo = na karane yogya dujjhAtro = durdhyAnarUpa dubviciti = duzcintarnarUpa araNAyAro = Acarane yogyaM Jing aNicchiyanvI = na cAhane yogya samaNapAuraMgo= sAdhU kA anucita Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir [ ye praticAra kiMviSayaka hote haiM ? ] nANe = jJAna meM taha = tathA. da'saNe = darzana meM, carite = cAritra meM [ tInoM ke bheda ] ** sue = zruta jJAna meM sAmAie = sAmAyika cAritra meM upasaMhAra ] tirahaM = tIna guttINa = gutiyoM kI cauraha cAra kasAyANa = kaSAyoM ke niSedhoMkI paMcarahaM = pA~ca mahalvANa - mahAvatoM kI Ai charahaM = chaha tail kAyAraNa jIvanikAyoM kI sattarahaM = sAta visaraNArA = piNDeSaNAoM kI aTharaha = zrATha For Private And Personal
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMkSipta pratikramaNa-sUtra kA pavayaNamAUNa =pravacana mAtAoM jaM-jo khaMDiyaM = khagaDanA kI ho navaNhaM =nI jaM jo baMbhaceraguttINa = brahmacarya guptiyoMkI virAhiyaM = virAdhanA kI ho dasavihe = daza-vidha tassa = usakA samaNadhamme = zramaNadharma meM ke dukkaDaM = pApa samaNANa= zramaNa sambandhI me= mere lie jogANa= kartavyoM kI micchA = mithyA ho bhAvArtha maiM pratikramaNa karanA cAhatA hU~ / jJAna, darzana, cAritra meM arthAt zrutadharma aura sAmAyika dharma ke viSaya meM, maiMne dina meM jo kAyika, vAcika tathA mAnasika aticAra = aparAdha kiyA ho; usakA pApa mere lie niSphala ho| vaha aticAra sUtra se viruddha hai, mArga = paraMparA se viruddha hai, kalpa = AcAra se viruddha hai, nahIM karane yogya hai, durdhyAna * prAtabhyAna rUpa hai, duvicintita = dhyAna rUpa hai, nahIM prAcarane yogya hai, nahIM cAhane yogya hai, saMkSepameM sAdhu-vRtti ke sarvathA viparIta hai-sAdhu ko nahIM karane yogya hai| - tIna gupti, cAra kaSAyoM kI nivRtti, pA~ca mahAvata, chaha pRthivI, jana prAdi jIvanikAyoM kI rakSA, sAta pieSaNA, pATha pravacana mAtA, nau brahmacarya gupti, dazavidha zramaNa dharma ke zramaNasambandhI kartavya, yadi khaNDita hue hoM athavA virAdhita hue hoM to vaha saba pApa. mere lie niSphala ho| vivecana manuSya deva bhI hai aura rAkSasa bhii| deva, yoM ki yadi vaha sadAcAra ke mArga para cale to apanI AtmA kA kalyANa kara sakatA hai, AsapAsa ke deza, jAti aura samAja kA kalyANa kara sakatA hai, yadi aura ".. For Private And Personal
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 46 zramaNa sUtra zrAge bar3he to vizva kA kalyANa kara sakatA hai| naraka ke samAna duHkhAkula saMsAra ko svarga meM pariNata kara denA usake bAe~ hAtha kA khela hai| ___rAkSasa, yoM ki yadi vaha durAcAra ke kumArga para cale to apanI bhI zAnti khotA hai, dUsaroM kI bhI zAnti khotA hai, aura saMsAra meM satra ora trAhi-trAhi macA detA hai| svarga ke samAna sukhI saMsAra ko raurava naraka kI ghora yantraNAoM meM paTaka denA, usakA sAdhAraNa-sA ha~sI khela hai| manuSya ke pAsa use deva aura gakSasa banAne ke lie tIna mahAn zaktiyA~ haiM-mana, vacana, aura zarIra / inake bala para vaha bhalA burA jo cAhe kara sakatA hai| ukta tInoM zaktiyoM ko vizva ke kalyANa meM lagAyA jAya to udhara vArA nyArA hai; aura yadi atyAcAra meM lagA diyA jAya to udhara saphAcaTa maidAna hai| manuSya kA bhaviSya inhIM ke acche burepana para banA bigar3A karatA hai| ataeva dharma zAstrakAroM ne jagaha-jagaha ina para adhika se adhika niyaMtraNa rakhane kA jora diyA hai| ____ sAdhu munirAja svaparoddhAraka ke rUpa meM saMsAra ke raMga maMca para avatIrNa hote haiM; ataH unheM to pada-pada para mana, vacana aura zarIra kI zubhAzubha ceTAboM kA dhyAna rakhanA hI cAhie / isa sambandha meM jarA sI bhI lAparavAhI bhayaMkara patana ke lie ho sakatI hai| astu, prastuta pATha meM inhIM tInoM zaktiyoM se dina rAta meM hone vAlI bhUloM kA parimArjana kiyA jAtA hai aura bhaviSya meM adhika sAvadhAna rahane kI sudRr3ha dhAraNA banAI jAtI hai| yaha pratikramaNa kA prAraMbhika sAmAnya sUtra hai| isameM sakSetra se zrAcAra-vicAra-sambandhI bhUloM kA pratikramaNa kiyA jAtA hai| agale pAThoM meM jo vistRta pratikramaNa-kriyA hone vAlI haiM, usakI yahA~ mAtra AdhArazilA rakhI gaI hai| samprati, sUtra meM Ae hue kucha vizeSa zabdoM kA spIkaraNa kiyA For Private And Personal
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMkSipta pratikramaNa-sUtra jAtA hai| kyoMki pAribhASika zabdoM kA kevala zabdArtha ke dvArA nirNaya nahIM kiyA jA sktaa| utsUtra utsUtra kA artha sUtra-viruddha AcaraNa hai| sUtra-mUla Agama ko kahate haiM / vaha arthoM kI sUcanA karatA hai, ataH sUtra kahalAtA hai| 'artha-sUcanAtsUtram'-bRhatkalpa prathama uddeza kI malayagiri TIkA | athavA 'ussutto' kA saMskRta rUpa utsUkta bhI banAyA jAtA hai| sUkta kA nirvacana hai-acchItaraha kahA huaA zAstra--supchu uktamiti / sUkta viruddha utsUkta hotA hai| unmArga - unmArga kA artha hai mArga ke viruddha AcaraNa karanA / haribhadra Adi prAcIna TIkAkAra kSAyopazamika bhAva ko mArga kahate haiM, aura kSAyopazamika bhAva se audayika bhAva meM saMkramaNa karanA unmArga hai| cAritrAvaraNa kama kA jaba kSayopazama hotA hai, taba cAritra kA AvirbhAva hotA hai / aura jaba cAritrAvaraNa kama kA udaya hotA hai taba cAritra kA ghAta hotA hai / ataH sAdhaka ko pratikSaNa udayabhAva se kSAyopazamika bhAva meM sacaraNa karate rahanA cAhie / ____ unmArga kA artha, paraMparA ke viruddha zrAcaraNa karanA bhI kiyA jAtA hai / mArga kA artha paramparA hai| pUrva-kAlIna tyAgI puruSoM dvArA calA aAne vAlA pavitra kartavya-pravAha mArga hai / 'maggo bhAgamaNII, ahavA saMvigga-bahujaNAigaNaM'-dhama ratna-prakaraNa / akalpa ___ caraNa aura karaNa rUpa dharma vyApAra kA nAma kalpa hai-AcAra hai| jo caraNa karaNa ke viruddha AcaraNa kiyA jAtA hai, vaha akalpa hai| caraNa saptati aura karaNa saptati kA nirUpaNa pariziSTa meM kiyA gayA hai| jJAna, darzana, cAritra yahA~ jJAna se sampaga jJAna kA grahaNa hai, aura darzana tathA cAritra se For Private And Personal
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 48 zramaNa-sUtra samyaga darzana evaM samyak cAretra kaa| yaha jaina dharma kA ratnatraya rUpa mokSamArga hai / 'samyaga darzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH / ' zrI umAsvAti racita tattvArthasUtra 1 / 1 / ____ mUla meM samyaga zabda kA ullekha nahIM hai / parantu kevala, jJAna zabda bhI kujJAna kA virodhI hone se apane aMdara samyaktva lie hue hai| isI prakAra darzana, kudarzana kI vyAvRtti karatA hai aura cAritra, kucAritra kI / - mUla pATha hai 'nANe taha dasaNe carita? / parantu prAcArya haribhadra ne yahA~ taha zabda kA ullekha nahIM kiyA hai / zruta ___ zruta kA artha zrutajJAna hai| vItarAga tIrthaMkara deva ke zrImukha se sunA hunA hone se Agama sAhitya ko zruta kahA jAtA hai| zruta, yaha anya jJAnoM kA upalakSaNa hai, ataH vaha bhI grAhya haiN| zruta kA aticAra hai-viparIta zraddhA aura viparIta prarUpaNA / sAmAyika sAmAyika kA artha samabhAva hai / yaha do prakAra se mAnA jAtA hai.samyaktva rUpa aura cAritra rUpa / cAritra pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti, tIna gupti Adi hai| aura samyaktva jina:prarUpita satya-mArga para zraddhA hai / isake do bheda haiM-nisargaja aura adhigamaja / sAmAyika meM samyaktva aura cAritra donoM kA antarbhAva hone se yaha AkSepa dUra ho jAtA hai ki-yahA~ jJAna aura cAritra ke sAtha samyaga darzana kA ullekha kyoM nahIM kiyA gayA ? cAra kaSAya cAra kaSAya kA varNana aAge kaSAya-sUtra meM Ane vAlA hai| yahA~ kevala itanA hI. vaktavya hai ki-mUla-pATha 'ca uraha kasAyANaM' hai| jisakA 'jaM khaMDiyaM meM virAhiyaM ke sAtha yoga hone para artha hotA haiyadi cAra kaSAyoM kA khaNDana kiyA ho to micchAmi dukkaDaM ! zrApa For Private And Personal
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMkSipta pratikramaNa-sUtra 46 vicAra meM hoMge, yaha kyA ulaTA artha hai ! kaSAyoM kA khaNDana to iSTa hI hotA hai, phira aticAra kaisA ? zaMkA sarvathA ucita hai / ataeva yahA~ 'kaSAya' zabda lakSaNA ke dvArA kaSAya-nivRtti rUpa mAnA jAtA hai| ataeva kaSAya-mivRtti meM yadi kahIM durbalatA kI ho to usa aticAra kI zuddhi kI jAtI hai| isI prakAra SaDjIvanikAya kI bhI SaDjIvanikAya ke rakSaNa meM lakSaNA hai| sAta piNDeSaNA doSa-rahita zuddha prAsuka anna jala grahaNa karanA 'eSaNA' hai| isake do bheda haiM--viNDaiSaNA aura pAnaiSaNA | AhAra grahaNa karane ko piNDaiSaNA kahate haiM, aura pAnI grahaNa karane ko pAnapaNA / piNDaSaNA ke sAta prakAra haiM: (1) asaMsaTTA = prasaMsRSTA-deya bhojana se vinA sane hue hAtha tathA pAtra se AhAra lenaa| (2) saMsaTThA - saMsRSTA-deya bhojana se sane hue hAtha tathA pAtra se AhAra lenaa| (3) uddhA uddha tA-baTaloI se thAlI zrAdi meM gRhastha ne apane lie jo bhojana nikAla rakhA ho, vaha lenA / (4) appalevA=alpalepA-jisameM cikanAhaTa na ho, ataeva lepa na laga sake, isa prakAra ke bhune hue caNe zrAdi grahaNa karanA / 5) avaggahIzrA = avagRhItA-bhojanakAla ke samaya bhojanakartA ne bhojanArthaM thAlI Adi meM jo bhojana parosa rakkhA ho, kintu abhI bhojana zurU na kiyA ho vaha AhAra lenaa| (6) paggahIzrA = pragRhItA-thAlI Adi meM parosane ke lie cammaca zrAdi se nikAlA huA, kintu thAlI meM na DAlA huA, bIca meM hI grahaNa kara lenA / athavA thAlI meM bhojana kartA ke dvArA hAtha Adi se prathama bAra to pragRhIta ho cukA ho, para dUsarI bAra pAsa lene ke kAraNa jhUThA na huA ho, vaha AhAra lenaa| For Private And Personal
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra (7) ujhiyadhammA % ujjhitadharmA-jo AhAra adhika hone se athavA anya kisI kAraNa se phekane yogya samajha kara DAlA jA rahA ho, vaha grahaNa karanA / AcArAMga dvitIya zrutaskandha piNDaipaNA adhyayana meM tathA sthAnAMgasUtra meM piNDai SaNA kA varNana AtA hai| yaha utkRSTa tyAga avasthA kI bhikSA-sambandhI bhUmikAe~ haiM / ___zrAcArya haribhadra pAThAntara ke rUpa meM 'satarahaM piMDesaNANaM' kI jagaha 'sataNhaM pANesaNANa' kA ullekha bhI karate haiM / ye sAta pAneSaNA piNDaiSaNA ke samAna hI haiM / 'saptAnAM pAnaiSaNAnAm kecit paThanti / tA api caivaMbhUtA eva / ' AcArya haribhadra / ATha pravacana-mAtA ___ pravacana-mAtA. pA~ca samiti aura tIna gupti kA nAma hai| pravacana mAtA isalie kahate haiM ki dvAdazAMga vANI kA janma inhIM se huA hai / arthAt sapUrNa jaina vAGamaya kI AdhAra-bhUmi pA~ca samiti aura tIna gupti hI haiM / mAtA ke samAna sAdhaka kA hita karane ke kAraNa bhI inako mAtA kahA jAtA hai / inakA vizada varNana Age yathAsthAna kiyA jAne vAlA hai| dazavidha zramaNa dharma meM zrAmaNa yoga ___ zramaNa, sAdhU ko kahate haiM / usakA zAnti, mukti zrAdi dazavidha dhama'--jisakA varNana Age kiyA jAne vAlA hai-zramaNadharma kahalAtA hai / dazavidha zramaNadhama meM zrAmaNa yoga kyA hai ? isake lie yaha bAta hai ki zramaNa sambandhI yoga = kartavya ko zrAmaNa yoga kahate haiM / dazavidha zramaNa dharma meM zramaNa kA kyA kartavya hai ? kartavya yaha hai ki kSamA Adi daza vidha zramaNa dharma kA samyak rUpa se AcaraNa karanA cAhie, samyak zraddhAna% vizvAsa rakhanA cAhie aura yathAvasara samyaka prarUpaNa = pratipAdana bhI karanA caahie| AcArya haribhadra kahate haiM-'zrAmaNayogAnAm = samyaka pratisevana-zradAna-prarUpaNAlA NAnAM yatkhaNDitam / / For Private And Personal
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sakSipta pratikramaNa-sUtra khaNDita, virAdhita _ 'jaM khaMDiyaM jaM virAhithaM' meM jo khaNDita aura virAdhita zabda Ae haiM, unakA kucha vidvAna yaha artha karate haiM ki-'ekadezena khaNDanA' hotI hai aura 'sarva dezena virAdhanA' / parantu yaha virAdhanA vAlA artha saMgata pratIta nahIM hotA / yadi vrata kA pUrNa rUpeNa sarvadezena nAza hI ho gayA to phira pratikramaNa ke dvArA zuddhi kisakI kI jAtI hai ? jaba vastra naSTa hI ho gayA to phira usake dhone kA kyA prayatna ? vAstavika artha yaha hai ki-alpazina khaNDanA hotI hai aura adhikAMzena virAdhanA / adhikAMza kA artha adhika mAtrA meM nAza honA hai, sIMza meM pUrNatayA nAza nhiiN| adhikAMza meM nAza hone para bhI vrata kI sattA banI rahatI hai, ekAntataH abhAva nahIM hotA, jahA~ ki-'mUlaM nAsti kutaH zAkhA' vAlA nyAya laga ske| prAcArya haribhadra bhI isI vicAra se sahamata haiM'virAdhitaM sutarAM bhagnaM, na punarekAntato'bhAvApAditam / prastuta sUtra meM 'jaM khaMDiyaM jaM birAhiyaM tassa taka aticAroM kA kriyAkAla batalAyA gayA hai; kyoMki yahA~ aticAra kisa prakAra kina vratoM meM hue-yahI batalAyA hai, abhI taka unakI zuddhi kA vidhAna nahIM kiyA / Age calakara 'micchAmi dukkaDaM' meM aticAroM kA niSThAkAla hai| niSThA kA artha hai yahA~ samApti, nAza, a-ta / hRdaya ke antastala se jaba aticAroM ke prati pazcAttApa kara liyA to unakA nAza ho jAtA hai / yaha rahasya dhyAna meM rakhane yogya hai| __ jainadharma divAkara pUjya zrI zrAtmArAmajI mahArAja apane sAdhu-pratikramaNa meM 'tassa micchAmi dukkaDe' se pahale 'jo me devasitro aiyAro katro' yaha aMza aura jor3ate haiM; parantu yaha artha-saMgati meM ThIka nahIM baiThatA / sUtra ke prAraMbha meM jaba 'jo me devasiGgo aiyAro katro' eka bAra A cukA hai, taba vyartha hI dUsarI bAra punarukti kyoM ? prAcArya haribhadra Adi bhI yaha aMza svIkAra nahIM krte| For Private And Personal
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pUra zramaNa-sUtra ___yaha aticAra-sUtra prathama Avazyaka meM sAmAyika sUtra ke bAda aticAra smaraNa ke lie zrAtA hai, prastuta sthAna meM pratikramaNa ke lie, hai, evaM Age kAyotsarga se pahale aticAra-zuddhi ko punaH vimala karane ke lie hai| prathama aura antima meM 'icchAmi ThAiDaM kAussagga' bolA jAtA hai, jisakA artha hai kAyotsarga karanA cAhatA huuN| ThAiuM kA saMskRta rUpa sthAtum hai| dhAtu anekArthaka haiM ataH vahA~ sthA dhAtu karane artha meM hai| For Private And Personal
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir airyApathika-sUtra icchAmi paDikami iriyAvahiyAe virAhaNAra gamaNAgamaNe pANakkamaNe bIya-kkamaNe, hariya-kkamaNe, osA-uttiMga-paNaga-dagamaTTI-makkaDA-saMtANA-saMkamaNe, je me jIvA virAhiyA, egidiyA, beI diyA, teiMdiyA, zvauridiyA, paMciMdiyA abhihayA, vattiyA lesiyA, saMghAiyA saMghaTTiyA, pariyAviyA, kilAmiyA For Private And Personal
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 54 zramaNa-sUtra uddaviyA, ThANAzro ThANaM saMkAmiyA, joviyAno vavaroviyA, tassa micchAmi dukkaDaM / zabdArtha icchAmi = cAhatA huuN| makkaDA satANA=makar3I ke jAloM paDikkamiuM = pratikramaNa karanA, nivRtta honA saMkamaNe = kucalane se, masalane se (kisa se ?) je : jo bhI iriyAvahiyAe-airyApathikasambandhI me=maiMne virAhaNAe=virAdhanA se hiMsA se jIvA=jIva ( virAdhanA kisa taraha hotI hai ? ) virAhiyA = virAdhita kie hoM gamaNAgamaNe = mArga meM jAte,prAte gata (kauna jIva virAdhita kie hoM ?) pANakkamaNe = prANiyoM ko kucalane se egidiyA = ekendriya vIyakamaNe = bIjoM ko kucalane se beha diyA = dvIndriya hariyakamaNe -harita vanaspati ko tei diyA brIndriya cariMdiyA = caturindriya kucalane se paMciMdiyA = paMcendriya zrosA = prosa ko uttiMga = kIr3hInAla yA kIr3I (virAdhanA ke prakAra) Adi ke balako abhihayA = sammukha pAte hue paNaga= sevAla, kAI ko roke hoM daga= sacitta jala ko vattiyA = dhUli Adi se DhA~pe hoM maTTI sacitta pRthvI ko lesiyA = bhUmi Adi para masale hoM For Private And Personal
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir airyApathika-sUtra saMghAiyA = ikaTThe kara pIr3ita kie saMkAmiyA = saMkrAmita kie hoM hoM saMghaTTiyA = chU kara pIr3ita kie hoM paritAviyA = paritApita kie hoM kilAmiyA = adhamare se kie hoM uddaviyAgrasta kie hoM jIviyA = jIvana se hI vavaroviyA = rahita kie hoM, mAra DAle hoM tassa = tatsambandhI jo dukkaDaM = duSkRta, pApa mi=mere ko lagA ho, ThANAzro = eka sthAna se ThANa = dUsare sthAna para micchA = ( vaha saba ) mithyA ho kucha bhI 55 bhAvAthe pratikramaNa karanA cAhatA hU~, mArga meM calate hue athavA saMyama dharma kA pAlana karate hue yadi asAvadhAnatA se kisI bhI jIva kI aura kisI bhI prakAra kI virAdhanA = hiMsA huI ho to maiM usa pApa se nivRtta honA cAhatA hU~ / For Private And Personal (kina kriyAoM se aura kina jIvoM kI virAdhanA hotI hai ? ) mArga meM kahIM gamanAgamana karate hue prANiyoM ko pairoM ke nIce yA aura kisI taraha kucalA ho, sacita jau, gehU~ yA aura kisI bhI taraha ke bIjoM ko kucalA ho, dabAyA ho / ghAsa, aMkura Adi harita vanaspati ko masalA ho, dabAyA ho / AkAza se rAtri meM giranevAlI osa, cITiyoM ke bila yA nAla, pA~coM hI raMga kI sevAla - kAI, sacitta jala, sacitta pRthvI aura makar3I ke sacitta jAloM ko dabAyA ho, masalA ho / kiM bahunA ? eka sparzana indriya vAle ( pRthvI, jala, agni, vAyu aura vanaspati ) ekendriya jIva, sparzana aura rasana do indriya vAle ( kRmi, zaMkha, miDonA Adi ) dvIndriya jIva; sparzana, rasana. ghrANa tIna indriya vAle ( cIMTI, makaudA, kuMthunA, khaTamala Adi ) zrIndriya jIva; sparzana, rasana, prANa, catu cAra indriya vAle ( makkhI, macchara
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 56 zramaNa-sUtra DA~sa, vicchU, cA~car3a, TIDa, pataMga Adi) caturindriya jIva; sparzana, rasana, ghrANa, cahu aura zrotra uka pA~ca indriya vAle ( machalI, meMDhaka Adi sammUchana tathA garbhaja tiyaMca manuSya prAdi) pancendriya jova; isa prakAra kisI bhI prANI kI maiMne virAdhanA kI ho| - [kisa taraha kI virAthanA kI ho ? ] sAmane Ate huoM ko roka kara svataMtra gati meM bAdhA DAlI ho, dhUla zrAdi se DhaMke hoM, bhUmi Adi para masale hoM, samUha rUpa meM ikaTTha kara eka dUsare ko Apasa meM TakarAyA ho, chUkara pIr3ita kie hoM, paritApita-duHkhita kie hoM, maraNatulya adhamare se kie hoM, trasta = bhayabhIta kie hoM, eka sthAna se dUsare sthAna para uThAkara rakhe hoM-badale hoM, kiMbahunA, prANa se rahita bhI kie hoM, to merA vaha saba aticArajanya pApa mithyA ho, niSphala ho! vivecana mAnava-jIvana meM gamanAgamana kA bahuta bar3A mahattva hai| yaha vaha kriyA hai, jo prAyaH saba kriyAoM se pahale hotI hai, aura sarvatra hotI hai| vihAra karanA ho, gocarI jAnA ho, zauca jAnA ho, laghuzaMkA karanI ho, thUkanA ho, arthAt kucha bhI idhara-udhara kA kAma karanA ho to pahale gamanAgamana kI hI kriyA hotI hai| zarIra kI jo bhI spandana yA kampana rUpa kriyA hai, vaha saba gamanAgamana meM sammilita ho jAtI hai| ataeva pratikramaNa-sAdhanA meM sarvaprathama gamanAgamana ke pratikramaNa kA hI vidhAna kiyA gayA hai| jaba taka yaha zarIra caitanya-sattA se yukta hai, taba taka zarIra ko mAMsa piMDa banAkara eka kone meM to nahIM DAlA jA sakatA hai yadi kucha dina ke lie dhyAna lagAkara baiThe, yogasAdhanA kI samAdhi lagAle, taba bhI kitane dina ke lie ? bhagavAn mahAvIra chaha-chaha mAsa kA kAyotsarga karake patthara kI caTTAna kI taraha niHspanda khar3e ho jAte the; parantu Akhira For Private And Personal
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aiyApathika-sUtra ve bhItara ke bAdaM bhikSA ke lie jAte the aura idhara udhara vihAra karate the / sAdhaka ke lie yaha asabhava hai ki vaha sArA jIvana nirAhAra rahakara eka sthAna meM nispanda par3A huA pratipala mRtyu kI pratIkSA karatA rahe / aura isa prakAra kA niSkriya evaM nirmAlya-jIvana yApana karanA, svayaM apane Apa meM koI sAdhanA bhI to nahIM hai / tIrthakara arihanta AdhyAtmika sAdhanA ke U~ce se U~ce zikhara para pahu~ce hue bhI, kevala jJAna kevala darzana pAkara kRtakRtya hote hue bhI, janakalyANa ke lie kitanA bhramaNa karate haiM ? gA~va-gA~va aura nagara-nagara ghUma-ghUma kara kisa prakAra satya kI dundubhi bajAte haiM ? zrI rAhula sAMkRtyAyana bhagavAna mahAvIra ko bhAratavarSa kA sarvazreSTha ghumakkar3arAja kahate haiN| ghumakkar3arAja, arthAt dhumakkar3oM kA, ghUmane vAloM kA rAjA / bahuta dUra na jAkara saMkSepa meM kahU~ ki jaba taka jIvana hai, gamanAgamana ke vinA kaise rahA jA sakatA hai ? gRhastha ho, sAdhu ho, tIrthakara ho, sabako gamanAgamana karanA hI hotA hai / gRhastha to ghara bA~dhakara baiThA hai, vaha to eka gA~va meM ba~dhakara baiThA bhI rahe / parantu sAdhu ke lie to cAra mAsa varSA vAsa ko chor3akara zeSa ATha mahIne kA kAla vihAra-kAla hI mAnA gayA hai / kucha vizeSa kAraNa ho jAya to bAta dUsarI hai, anyathA sazakta sAdhu ke lie zeSa kAla meM vihAra karate rahanA Avazyaka hai| yadi pramAdayaza vihAra na kare to prAyazcita kA bhAgI hotA hai| jaina dharma meM sAdhu ke lie maTha bA~dhakara baiTha jAnA, sarvathA niSiddha hai| usake lie to ghumakkar3I bhI sAdhanA kA eka aMga hai, anAsakta jIvana kI eka kasauTI hai| vaha sAdhu hI kyA jo ghumakkar3a na ho | dhumakkar3a sAdhu kA jIvana nimala rahatA hai, vikAroM meM nahIM ulajhatA hai| use gaMgA kI dhAra kI taraha bahate hI rahanA cAhie / bahatI dhAra hI nirmala raha sakatI hai / kahA hai-'sAdhU to ramatA bhalA, par3A gadhIlA hoya / ' aba prazna yaha hai ki gamanAgamana kI kriyA meM to pApa lagatA hai, ataH sAdhu ke lie gamanAgamana, vihAracaryA kaise vihita ho sakatI For Private And Personal
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra hai ? jisa kriyA meM pApa lagatA ho, vaha to sAdhu ko nahIM karanI cAhie ? ___ uttara meM nivedana hai ki jainadharma upayoga kA dharma hai, yatanA kA dharma hai| yahA~ gamanAgamana, bhojana, bhASaNa Adi ke rUpa meM jo bhI kriyAe~ haiM, una saba meM pApa batAyA hai| parantu vaha, pramAda avasthA meM hotA hai / apramatta dazA meM rahate hue koI pApa nahIM hai / sAdhaka yadi asAvadhAna hai, vivekahIna hai, rAga-dveSa kI pariNati meM pha~sA hai, yatanA kA kucha bhI vicAra nahIM rakhatA hai, to vaha pApa-karma kA bandha karatA hai / vaha koI kriyA kare yA na kare, usako pApa lagatA hI rahatA hai / kartavya ke prati upekSA, aviveka aura pramAda apane Apa meM svayaM eka pApa hai / aura yaha pApa hI hai, jo kriyAoM ko pApa ke raMga se ra~gatA hai / yadi sAdhaka apramatta hai, vivekazIla hai, yatanA kA vicAra rakhatA hai, saMyama kI sAdhanA meM satata jAgRta rahatA hai, vaha yadi koI pravRtti karatA bhI hai to vaha jAgRta rahakara karatA hai, ataH use kisI prakAra kA pApa nahIM lagatA hai| pApa yA doSa kriyAoM meM nahIM, kriyAoM kI pRSTha bhUmi meM rahane vAle kASAyika bhAva meM hai, pramAda-bhAva meM hai / isake lie maiM kucha prAcIna uddharaNa Apake sAmane rakha rahA huuN| .. bhagavAn mahAvIra kahate haiM'pamAyaM kammamAhaMsu appamAyaM tahAvaraM / ' (sUtrakRtAMga-sUtra 8 / 3) -~-pramAda kama hai aura apramAda akama hai, karma kA abhAva hai| 'jayaM care jayaM ciDe, jayamAse jayaM sae / For Private And Personal
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aiyApathika-sUtra 56 jayaM bhujaMto bhAsaMto, pAva-kammaM na baMdhai // (dazavai0 4 / 8) -jo sAdhaka yatanA se calatA hai, yatanA se khar3A hotA hai, yatanA se baiThatA hai, yatanA se sotA hai, yatanA se bhojana karatA hai aura bolatA hai, vaha pApakarma kA bandha nahIM karatA hai / zrAcArya zIlAMka kahate haiM:'athopayukto yAti tato' pramattatvAd abandhaka eva / ' . ( sUtrakRtAMgaTIkA 1 / 1 / 2 / 26) -jaba sAdhaka upayogapUrvaka calatA hai, taba vaha calatA huA bhI apramatta bhAva meM hai, ataH abandhaka hotA hai| jaina saskRti meM sAdhu ke gamanAgamana ke lie IryAsamiti zabda kA prayoga kiyA gayA hai, jisakA artha hai gamanAgamana meM samyak pravRtti / yaha samiti savara hai, pApAzrava ko rokane vAlI hai, karmoM kI nirjarA kA kAraNa hai, apane Apa meM dharma hai| yahA~ nivRttimUlaka pravRtti hotI hai, ataH asakriyA kA tyAga aura sat kriyA kA svIkAra hI jainadharma kI pravRtti kA prANa hai / ___jaina-dharma ke prAcAryoM kA hajAra-hajAra varSoM se sunAyA jAnevAlA yaha amara svara kyA kabhI mithyA ThaharAyA jA sakatA hai ? aura kyA isake rahate hue jaina dharma ko avyavahArya aura upahAsAspada batAyA jA sakatA hai ? kyA aba bhI vivekAnandajI kA yaha kahanA satya hai ki 'jaina dharma ke loga pravRtti se itanA ghabarAte haiM, ki laMbe-laMbe upavAsoM ke dvArA apanA zarIra tyAga dete haiM ?' yadi ye saba loga jaina dharma kI yatanA ko samajhate hote, apramatta bhAva ke vicAra para lakSya dete hote to kyA upayukta bhrAnta-bhAvanA vyakta karate ? jaina-dharma kA hRdaya yatanA hai / For Private And Personal
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra yadi yatanA hai to dharma hai, dharma kI rakSA hai, tapa hai, saba prakAra kA sukha tathA Ananda hai| yatanA pUrvaka ucita pravRtti ke kSetra meM pApa kA praveza nahIM hai / eka jainAcArya kahatA hai: jayaNeha dhamma-jaNaNI, jayaNA dhammassa pAliNI ceva / tava - buDhikarI jayaNA, egaMta - suhAvahA jayaNA // -~-yatanA dharma kI jananI hai, aura yatanA hI dharma kA rakSaNa karane vAlI hai| yatanA se tapa kI abhivRddhi hotI hai aura vaha ekAnta rUpa meM sukhAvaha = sukha dene vAlI hai / atra prazna yaha hai ki jaba sAdhu gamana karatA hai, taba apramatta bhAva ke kAraNa use pApa to lagatA nahIM hai, phira vaha IryApathika kriyA kA pratikramamA kyoM karatA hai ? prastuta aipithika pratikramaNa-pATa kI kyA aAvazyakatA hai? samAdhAna hai ki sAdhAraNa manuSya prAkhira manuSya hai, bhUla kA putalA hai / yaha kitanI hI kyoM na sAvadhAnI rakkhe, Akhira kabhI na kabhI lakSyacyuta ho hI jAtA hai| jabataka manuSya pUrNa sarvajJa-pada kA adhikArI nahIM ho jAtA, tabataka vaha AdhyAtmika utthAna ke patha para agrasara hotA huA, pUrI-pUrI sAvadhAnI se kadama rakhatA huA bhI, kabhI choTI-moTI skhalanAe~ kara hI baiThatA hai| chamastha avasthA meM 'maiM pUrNa zuddha hU~' yaha dAvA karanA sarvathA ajJAnatA pUrNa hai, dhRSTatA kA sUcaka hai / __ ataeva jAnate yA ajAnate jo bhI dUSaNa lage, una sabakA pratikramaNa karanA aura bhaviSya meM adhikAdhika sAvadhAnI se rahakara pApoM se bace rahane kA dRr3ha sakalpa rakhanA, pratyeka saMyamI mumukSu kA zrAvazyaka kartavya hai| doSoM ko svIkAra kara lenA, apane se pIr3A pAe jIvoM se For Private And Personal
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aipithika-sUtra kSamA mA~ga lenA, pApa kArya ke prati antarhRdaya se ghuNA vyakta karanA, aura ucita prAyazcitta le lenA hI Atma-vizuddhi kA sarvazreSTha mArga hai| prastuta pATha ke dvArA yahI upayukta prAtma-vizuddhi kA mArga batAyA gayA hai| jisa prakAra vastra meM lagA huA dAga kSAra tathA sAbuna se dhokara sApha kiyA jAtA hai, vastra ko svaccha tathA zveta kara liyA jAtA hai, usI prakAra gamanAgamanAdi kriyAe~ karate samaya azubhayoga, mana kI caMcalatA, ajJAnatA, yA aviveka Adi ke kAraNa se pavitra saMyama-dharma meM kisI bhI taraha kA kucha bhI pApamala lagA ho, kisI bhI jIva ko kisI bhI taraha kA kaSTa pahu~cAyA ho, to vaha saba pApa isa pATha ke pazcAttApamUlaka cintana dvArA sApha kiyA jAtA hai, arthAt aiyApathika aAlocanA ke dvArA apane saMyama-dharma ko punaH svaccha kara liyA jAtA hai| zvetAmbara mUrtipUjaka sampradAya meM 'paMca pratikramaNa ke bhASyakAra zrIyuta prabhudAsajI ne likhA hai ki aiyopathika kriyA terahaveM guNasthAna meM arihanta kevalajJAniyoM ko bhI lagatI hai, ataH ve bhI aipithika kriyA se lage karma ko dUra karane ke lie pratikramaNa karate haiN| parantu bahuta kucha vicAra-vimarza karane ke bAda bhI yaha siddhAnta maiM nahIM samajha sakA / yaha ThIka hai ki terahaveM guNasthAna meM bhI aipithika kriyA lagatI hai aura usase kevala sAtAvedanIya kama kA bandha hotA hai| vaha bandha kevala yoga-parispandana ke kAraNa hotA hai, kaSAya evaM pramAda to vahA~ hai hI nhiiN| karma kA sthitibandha to kaSAya evaM pramAda ke dvArA hI hotA hai / ataH kaSAya rahita apramatta dazA meM yoga-parispanda rUpa aipithika kriyA se, pahale samaya meM kama ba~dhatA hai, dUsare samaya meM usakA vedana hotA hai aura tIsare samaya meM usakI nirjarA ho jAtI hai / isake bAda vaha karmaH akama ho jAtA hai 18 aba vicAra kIjie ki jo kama samayamAtra * isake lie dekhie, 'sUtra kRtAMga 2-18-16' For Private And Personal
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 62 hI vedanakAla meM rahA hai, usakA pratikramaNa kaise hogA ? pAThAdi ke zabda vyavahAra meM to asakhya samaya laga jAte haiM, taba taka to vaha karma', karma hI ho gayA, AtmA para lagA hI na rahA / ataH vItarAga ta kevalajJAna dazA meM, azubha yoga se zubha yoga meM lauTane rUpa airyAthika pratikramaNa, kaise ho sakatA hai ? hA~, vyavahAra rakSA ke lie kahA jAya to bAta dUsarI hai / isa para bhI vidvAnoM ko vicAra karane kI pekSA hai, kyoMki ve kanAtIta avasthA meM haiN| ataH vyartha ke vyavahAra se ba~dhe hue nahIM haiM / yaha to huA aika AlocanA kA nidarzana / va kucha mUla pATha para vivecana karanA hai / pahalA prazna nAma kA hI hai ki prastuta pATha ko aidhika kyoM kahate haiM ? AcArya nAbhi kA samAdhAna hai ki IrAM = IrSyA, gamanamityarthaH / tatpradhAnaH panthA IryApathaH, tatrabhavA airyApathikI !' arthAt IrSyA kA artha gamana hai, gamana-pradhAna jo patha = mArga, vaha kahalAtA hai ! aura IryApatha meM hone vAlI kriyA airyApathikI kriyA hotI hai / mArga meM idhara-udhara zrAte-jAte jo kriyA hotI hai, vaha airyA kI kahalAtI hai / zrAcArya hemacandra apane yogazAstra kI svopajJavRtti meM Iyapatha kA artha zreSTha AcAra karate haiM, aura usameM gamanAgamanAdi ke kAraNa asAvadhAnatA se jo dUSaNarUpa kriyA ho jAtI hai, use airyAdhikI kahate haiM - 'IryApathaH sAdhvAcAraH tatrabhavA airyApathikI / ' astu, ukta airyApathikI kriyA kI zuddhi ke lie jo prAyazcittarUpa-sUtra bolA jAtA hai, vaha bhI airyAnika sUtra kahalAtA hai / I prastuta sUtra eka gambhIra vicAra hamAre samakSa rakhatA hai / vaha yaha ki kisI jIva ko mAra denA hI, prANarahita kara denA hI, hiMsA nahIM hai / pratyuta sUkSma yA sthUla jIva ko kisI bhI sUkSma yA sthUla ceSTA ke mAdhyama se, kisI bhI prakAra kI sUkSma yA sthUla pIr3A pahu~cAnA bhI hiMsA hai / Apasa meM TakarAnA, Upara tale ikaTThe kara denA, dhUla Adi DAlanA, bhUmi para masalanA, Thokara lagAnA, svatantragati meM rukAvaTa zramaNa-sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aiyopathika-sUtra DAlanA, eka sthAna se haTAkara dUsare sthAna para badalanA, bhayabhIta karanA, aura to kyA chUnA bhI hiMsA hai| jainadharma kA ahiMsA-darzana kitanA sUkSma hai ! vaha hiMsA aura ahiMsA kA vicAra karate samaya kevala Upara-Upara hI nahIM tairatA, apitu gaharAI meM utaratA hai| ___ jIva hiMsA kA AgamoM meM, vaise to bahuta bar3e vistAra ke sAtha varNana hai / parantu itane vistAra meM jAne kA yahA~ prasaMga nahIM hai| saMkSepa meM hI ahiMsA ke mUla-rUpa kitane hote haiM ? kevala yaha batA denA hI zrAvazyaka hai| sarvaprathama jIva-hiMsA ke tIna rUpa hote haiM-saraMbha, samAraMbha, aura prAraMbha / saraMbha-jIvoM kI hiMsA kA saMkalpa karanA / samAraMbha-jIvoM kI hiMsA ke lie sAdhana juTAnA, prayatna karanA / prAraMbha-jIvoM ko kisI bhI taraha kA AghAta pahu~cAnA, ghAta kara ddaalnaa| __ ukta tInoM ko krodha, mAna, mAyA aura lobha rUpa cAra kaSAyoM se guNita karane para 4 4 3% 12 hote haiM / ina bAraha bhedoM ko mana, vacana, kAya rUpa tIna yogoM se guNana karane para 36 bheda hote haiM / ina 36 bhedoM ko kRta = karanA, kArita = karAnA, anumodanA = samarthana karate hue ko acchA samajhanA, ina tIna se guNana karane para jIvAdhikaraNI hiMsA ke 108 bheda bana jAte haiM / ahiMsA-mahAvrata ke sAdhakoM ko pUrNa ahiMsA ke lie ina saba hiMsA ke bhedoM se bacakara rahane kI AvazyakatA hai| mUla pATha meM hiMsA ke bheda batAte hue kahA hai ki jIvoM ko chUnA bhI hiMsA hai, jIvoM ko eka sthAna se dUsare sthAna para badalanA bhI hiMsA hai| isa sambandha meM prazna hai ki koI durbala apaMga pIr3ita jIva kahIM dhUpa yA saradI meM par3A chaTapaTA rahA hai, mRtyu ke mukha meM pahuMca rahA hai to kyA use chUnA aura duHkhaprada sthAna se sukha prada sthAna meM For Private And Personal
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra badalanA bhI hiMmA hI hai ? yadi yaha bhI hiMsA hI hai to phira dayA aura upakAra ke lie sthAna hI kahA~ rahegA ? uttara meM nivedana hai ki mUla pATha ke sthUla zabdoM para dRSTi na aTakA kara bhAva ke gAMbhIrya meM utarie aura zabdoM ke pIche rahI huI bhAva kI pRSThabhUmi ttttolie| hiMsA ke bhAva se, kamaya ke bhAva se, nirdayatA ke bhAva se yadi kisI jIva ko chA jAya athavA badalA jAya, taba to hiMsA hotI hai| parantu yadi dayA ke bhAva se. rakSA ke bhAva se kisI ko chUnA aura anyatra badalanA ho to vaha hiMsA nahIM hai, apitu saMvara aura nirjarA rUpa dharma hai| kriyA ke pIche bhAva ko dekhanA zrAvazyaka hai| anyathA vivekahInatA aura jar3atA kA rAjya sthApita ho jAyagA / sAdhaka kahIM kA bhI na rahegA / yadi koI cIMTI Adi jIva sAdhu ke pAtra meM gira jAya to kyA use chUe~ nahIM ? aura anyatra surakSita sthAna meM badale nahIM ? yadi aisA kareM to kyA hiMsA hogI ? Apa uttara deMge, nahIM hogI? kyoM nahIM ? to zrApa phira uttara dege- kyoMki kaSTa pahu~cAne kA duHsakalpa nahIM hai, apitu rakSA karane kA pavitra saMkalpa hai| astu isI prakAra jIva-dayA ke nAte jIvoM ko chUne aura badalane meM rahe hue ahiMsArahasya ko bhI samajha lenA cAhie / - prastuta sUtra ke mukhya rUpa se tIna bhAga haiM / 'icchAmi paDikkamiDaM iriyAvahiyAe virAhaNAe' yaha prAraMbha kA sUtra aAjJA sUtra hai| isameM gurudeva se aipithika pratikramaNa kI zrAjJA lI jAtI hai| 'icchAmi' zabda se dhvanita hotA hai ki sAdhaka para bAhara kA koI dabAva nahIM hai, vaha apane Apa hI Atma-zuddhi ke lie pratikramaNa karanA cAhatA hai aura isake lie gurudeva se AjJA mA~ga rahA hai| prAyazcitta aura daNDa meM yahI to bheda hai| prAyazcita meM aparAdhI kI icchA svayaM hI aparAdha ko svIkAra karane aura usakI zuddhi ke lie ucita prAyazcita lene kI hotI hai / daNDa meM icchA ke lie koI sthAna nahIM hai| vaha to balAt lenA hI hogaa| daNDa meM dabAva mukhya hai / ataH prAyazcitta jahA~ aparAdhI For Private And Personal
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir airyApathika-sUtra 65 kI AtmA ko U~cA uThAtA hai, vahA~ daNDa use nIce girAtA hai / sAmAjika vyavasthA meM daNDa se bhale hI kucha lAbha ho / parantu zrAdhyAtmika kSetra meM to usakA kucha bhI mUlya nahIM hai / yahA~ to icchApUrvaka prasannatA ke sAtha gurudeva ke samakSa pahale pApoM kI AlocanA karanA aura phira usakA pratikramaNa karanA, jIvana kI pavitratA kA mArga hai / hA~, jina dUsare pAThoM meM 'icchAmi paDikkamiGa' na hokara kevala 'paDikkamAmi' hai, vahA~ para bhI 'paDikkamAmi' kriyA ke garbha meM 'icchAmi' avazya rahA huA hai / paDikkamAmi kA bhAvArtha yahI hai ki 'maiM pratikramaNa karatA hU~, arthAt maiM pratikramaNa karanA cAhatA hU~, ataeva gurudeva ! AjJA dIjie / ' 'gamAgamaNe' se lekara 'jIviyAo vavaroviyA' taka kA aMza AlocanA -sUtra hai / zrAlocanA kA artha hai - gurudeva ke samakSa spaSTa hRdaya sevyaurevAra aparAdha kA prakaTIkaraNa, arthAt prakaTa karanA / yaha aMza bhI kitanA mahattvapUrNa hai ! apane Apa apanI bhUla ko svIkAra karanA, sAdhAraNa bAta nahIM hai / sAhasI vIra puruSa hI aisA kara sakate haiM / jaba lajjA aura ahaMkAra ke durbhAva ko chor3A jAtA hai, pratiSThA ke bhaya ko bhI. dUra haTA diyA jAtA hai, Atmazuddhi kA pavitra bhAva hRdaya ke karaNa karaNa meM ubhara AtA hai, taba kahIM AlocanA hotI hai / AlocanA kA sAdhanA ke kSetra meM bahuta bar3A mahattva hai / isake Age 'tassa micchAmi dukkaDa' kA antima aMza zrAtA hai / yaha aMza pratikramaNa sUtra kahalAtA hai / pratikramaNa kA artha hai'micchAmi dukkaDa' denA, aparAdha ke lie kSamA mA~ga lenA / jainadharma meM AlocanA aura pratikramaNa, daza prAyazcitta meM se prathama ke do nAyazcitta mAne gae haiM / isIprakAra anya pratikramaNa ke pAThoM meM bhI ukta tIna aMzoM kA parijJAna kara lenA cAhie / For Private And Personal
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra ___ mUla-sUtra meM 'usiMga' zabda AyA hai, usakA artha cIMTiyoM kA nAla yA cIMTiyoM kA bila kiyA hai / prAcArya haribhadra 'gardabha kI zrAkRti ke jIva vizeSa artha bhI karate haiM / 'uttiMgA gardabhAkRtayo jIvA, kITikAnagarANi vA / ' prAcArya jinadAsa mahattara ke ullekha se mAlUma hotA hai ki yaha bhUmi meM gaDadA karane vAlA jIva hai, ataH sambhava hai, yaha aAja kI bhASA meM 'ghuggU' ho / 'uttiMgA nAma gadabhAkitI jIvA, bhUmIe khaDDayaM kareMti'-zrAvazyaka cUrNi / ____ 'daga-maTTI' kA artha jala aura pRthvI kiyA hai| prAcArya haribhadra bhI ukta-sUtra ke donoM zabdoM ko bhinna-bhinna mAna kara jala aura pRthvI artha karate haiM / parantu ve 'daga-maTTi' zabda ko eka zabda bhI mAnate haiM aura usakA artha karate haiM---'cikhala arthAt kIcar3a / ' 'dakamRttikA cikkhalaM, athavA dakagrahaNAdapakAyaH, mRttikAgrahaNAtpRthvIkAyaH / / AcArya haribhadra ne abhihayA kA artha kiyA hai.---' abhimukhAgatA hatA caraNena ghaTTitAH, utkSipya titA vaa|' isakA bhAva hai-'paira se Thokara lagAnA, yA uThAkara pheka denaa| 'vattiyA' kA artha-puJja banAnA bhI kiyA hai| 'vartitAH pujI kRtAH, dhUlyA vA sthagitAH' prAcArya haribhadra / saGghahitA kA artha chUnA kiyA hai, jisake lie prAcArya haribhadra kA AdhAra hai / 'saGghaTTitA mnaak-spRssttaaH|' __ Upara ke zabdoM ke sambandha meM prAcArya haribhadra ke jisa mata kA ullekha kiyA gayA hai, ThIka vaisA hI prAcArya jinadAsa mahattara kA bhI mata hai / isake lie Avazyaka cUNi draSTavya hai / For Private And Personal
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zayyA-sUtraM icchAmi paDikamipagAmasijjAe, nigAmasijjAe, ubvaTTaNAe, parivaNAe, AuMTaNAe, pasAraNAe,' chappaiya-saMghaTTaNAe, kUie, kakarAie, chIe, jaMbhAie, Amose, sasarakkhAmose, AulamAulAe, soaNavattiyAe, itthIvipariyAsiyAe, divivipariyAsiyAe, maNa-vipariyAsiyAe, pANabhoyaNa-vipariyAsiyAe, jo me devasiyo aiyAro karo, tassa micchA mi dukkaDaM / zabdArtha paDikkamiu = pratikramaNa karanA [kiM viSayaka ?] icchAmi = cAhatA hU~ pagAmasijAe-cirakAla taka sone se 1-'pAuMTaNa-pasAraNAe' ityapi pAThaH / For Private And Personal
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra nigAmasijAe - bAra-bAra cira- sa sarakkhAmose-sacitta raja se yukra kAla taka sone se vastu ko chUte hue uvvaTTaNAe = karavaTa badalane se pAulamAulAe, Akula vyAparivaTTaNAe = bAra-bAra karavaTa kulatA se badalane se sozraNavattiyAe = svapna ke nimitta zrAuTaNAe - hAtha paira zrAdi ko saMkucita karane se itthI vippariyAsiyAe-strI saMbaMdhI pasAraNAe - hAtha paira Adi ko ___viparyAsa se phailAne se didi vippariyAsiyAe = dRSTi ke chappaiya = SaTapadI yUkA Adi viparyAsa se maNavippariyAsiyAe = mana ke saghaTTaNAe = sparza karane se vipAsa se kUie - khAMsate hue pANabhoyaNa - pAnI aura bhojana ke kakkarAie = zayyA ke doSa kahate vippariyAsiyAe = viparyAsa se jo yadi koI chIe - chIMkate hue me maiMne jaMbhAie = ubAsI lete hue devasizro = divasa sambandhI aAmose vinA pU~je sparza karate aiyAro : aticAra katro = kiyA ho to va viparyAsa kA artha viparyaya hai| svapna meM strI ke dvArA brahmacarya kI bhAvanA meM viparyaya ho jAnA, strI viparyAsa hai| jinadAsa mahattara kahate haiM-'viparyAso ababhaceraM / parantu kevala abrahmacarya hI nahIM, kisI bhI prakAra kI sayamaviruddha vRtti yA pravRtti viparyAsa hai| Age manoviparyAsa aura pAnabhojanaviparyAsa Adi meM yahI artha ThIka baiThatA hai / strI sAdhaka 'itthI vippariyAsiyAe' ke sthAna meM 'purisaviyariyAsiyAe,' pddh'e| unake lie, puruSa hI viparyAsa kA nimitta hai| For Private And Personal
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zayyA-sUtra 66 tassa% usakA mi = mere lie dukkaDaM = pApa micchA = mithyA ho bhAvArtha zayana sambandhI pratikramaNa karanA cAhatA huuN| zayanakAla meM yadi bahuta dera taka sotA rahA hU~, athavA bAra bAra bahuta dera taka sotA rahA hU~, bhayatanA ke sAtha eka vAra karavaTa lI ho, athavA bAra bAra karavaTa lI ho, hAtha paira Adi aMga ayatanA se sameTe hoM athavA pasAre hoM, yUkA-jU Adi zudra jIvoM ko kaThora sparza ke dvArA pIr3A pahu~cAI ho binA yatanA ke athavA z2ora se khA~sI lI ho, athavA zabda kiyA ho, yaha zayyA bar3hI viSama tathA kaThora hai-ityAdi zayyA ke doSa kahe hoM; binA yatanA kie chIMka evaM jaMbhAI lI ho, binA pramArjana kie zarIra ko khujalAyA ho athavA anya kisI vastu ko chUnA ho, sacitta raja vAlI vastu kA sparza kiyA ho [upara zayanakAlIna jAgate samaya ke aticAra batalAe haiN| aba sote samaya ke aticAra kahe jAte haiN| ] svapna meM vivAha yuddhAdi ke avalokana se prAkula vyAkulatA rahI ho-svapna meM mana bhrAnta huA ho, svapna meM strI saMga kiyA ho, svapna meM strI ko anurAga bharI dRSTi se dekhA ho, svama meM mana meM vikAra pAyA ho, svama dazA meM rAtri meM bhojana-pAna kI icchA kI ho yA bhojana pAna kiyA ho___ arthAt maiMne dina meM jo bhI zayana-sambandhI aticAra kiyA ho, vaha saba pApa merA mithyA = niSphala ho| vivecana jaina AcAra zAstra bahuta hI sUkSmatAtroM meM utaranevAlA hai / sAdhakajIvana kI sUkSma se sUkSma ceSTAoM, bhAvanAoM evaM vikalpoM para sAvadhAnI tathA niyaMtraNa rakhanA, yaha mahAna uddezya, ina sUkSma carcAoM ke pIche rahA huA hai / aAja kA ur3AU caMcala mana bhale hI inako upahAsa kI For Private And Personal
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra cIja samajhe tathAca lakSya na de, kintu jisako sAdhanA kI cintA hai, bhUloM kA pazcAttApa hai, vaha kabhI bhI isa aora se udAsIna nahIM raha sktaa| ____eka karor3apati seTha hai / rAta ke bAraha baja gae haiM, tathApi bahIkhAte kI jA~ca-par3atAla ho rahI hai| eka pAI guma hai, usakA mIjAna nahIM mila rahA hai / Apa kaheMge-~~-yaha bhI kyA ? pAI hI to guma huI hai, usake lie itanI siradardI ? parantu zrApa arthazAstra para dhyAna dIjie / eka pAI kA mUlya bhI kucha kama nahIM hai / 'jalabindunipAtena kramazaH pUryate ghaTaH' kI ukti ke anusAra bUMda-bUMda se ghaTa bhara jAtA hai aura pAIpAI jor3ate hue tijorI bhara jAtI hai| ___ dharma sAdhanA ke lie bhI ThIka yahI bAta hai / sAdhAraNa sAdhaka bhI choTI se choTI sAdhanAoM para lakSya dete hue eka dina U~cA sAdhaka bana jAtA hai| isake viparIta sAdhAraNa sI bhUloM kI upekSA karate rahane se U~ce-se-U~cA sAdhaka bhI patana ke patha para phisala par3atA hai| yahI kAraNa hai --jainAcArazAstra sUkSma-se-sUkSma bhUloM para bhI dhyAna rakhane kA Adeza detA haiN| prastuta sUtra zayana sambandhI aticAroM kA pratikramaNa karane ke lie hai / sote samaya jo bhI zArIrika, vAcika evaM mAnasika bhUla huI ho, saMyama kI sImA se bAhara atikramaNa huA ho, kisI bhI taraha kA viparyAsa huA ho, una sabake lie pazcAttApa karane kA, 'micchA dukkaDaM' dene kA vidhAna prastuta sUtra meM kiyA gayA hai| .. aAja kI janatA, jaba ki pratyakSa jAgRta avasthA meM kie gae pApoM kA bhI uttaradAyitva lene ke lie taiyAra nahIM hai, taba jainamuni svapna avasthA kI bhUloM kA uttaradAyitva bhI apane Upara lie hue hai / zayana to eka prakAra se kSaNika mRtadazA mAnI jAtI hai / vahA~ kA mana manuSya ke apane vaza meM nahIM hotA / ataH sAdhAraNa manuSya kaha sakatA hai ki sote samaya maiM kyA kara sakatA thA ? maiM to lAcAra thaa| mana hI bhrAnta rahA, For Private And Personal
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zayyA sUtra maiMne to kucha nahIM kiyA ?' parantu saMyama patha kA zreSTha sAdhaka aisA nahIM kaha sakatA / vaha to jJAta-ajJAta sabhI bhUloM ke prati apanA uttaradAyitva r3hatA se nibhAtA hai / vaha apane sAdhanA - jIvana ke prati kisI bhI avasthA meM bekhabara nahIM raha sakatA / yadi sUkSma dRSTi se vicAra kiyA jAya to svapna jagata hamAre jAgRta jagata kA hI prativimba hai / prAyaH jaisA jAgRta hotA hai, vaisA hI svapna hotA hai / yadi hama svapna meM bhrAnta rahate haiM, saMyama sImA se bAhara bhaTaka kara kucha viparyAsa karate haiM to isakA artha hai abhI hamArA jAgRta bhI sudRr3ha nahIM hai / svapna kI bhUle hamArI AdhyAtmika durbalatAoM kA saMketa karatI hai / yadi sAdhaka apane svapna jagata para barAbara lakSya detA rahe to vaha avazya hI apane jAgRta ko mahAna banA sakatA hai / jIvana ke kisa kSetra meM adhika durbalatA hai ? saMyama kA kauna-sA aMga aparipuSTa hai ? - isakI sUcanA svapna se hameM milatI rahegI aura hama jAgRta dazA meM usI para adhika cintana manana kA bhAra dekara use sabala evaM sazakta banAte raheMge | Adarza ke prati jAgarUkatA saMsAra kI eka bahuta bar3I zakti hai / yadi sAdhaka cAhe to kyA jAgRta aura kyA svapna pratyeka dazA meM apane Apa ko sadAcArI, saMyamI evaM pratijJAta vrata para sudRr3ha banAe rakha sakatA hai / For Private And Personal 71 prastuta sUtra ke prAraMbha meM sote samaya ke kucha prAraMbhika doSa batalAe, haiM / bArabAra karavaTeM badalate rahanA, bArabAra hAtha paira Adi ko sikor3ate aura phailAte rahanA - mana kI vyAkSipta evaM azAnta dazA kI sUcanA hai / jina logoM kA mana zradhika caMcala evaM idhara-udhara kI bAtoM meM adhika ulajhA rahatA hai, vaha zayyA para ghaMToM idhara-udhara karavaTeM badalate rahate haiM, hAtha paira Adi ko bArabAra sikor3ate - pasArate rahate haiM; bArabAra khe banda kara sone kA upakrama karate haiM, phira bhI acchI taraha so nahIM pAte / sAdhaka jIvana ke lie mana kI yaha bhUmikA acchI nahIM mAnI jAtI / sAdhaka kA kartavya hai ki sone se pahale mana ko sauMkalpa-vikalpoM
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra se khAlI kara le; tAki suSupti dazA meM ucita nidrA pAe, phalataH zarIra bhalIbhA~ti nizceSTa raha kara apanI zrAnti miTA sake evaM sayama kSetra se bAhara zarIra aura mana kA viparyAsa bhI na ho sake / sone ke lie bar3I sAvadhAnI kI AvazyakatA hai; yadi adhika cintana ke sAtha kaheM to jAgRta avasthA kI apekSA bhI svapnAvasthA meM jAgarUka rahane kA adhika mahattva hai| prakAmazayyA 'zayyA' zabda zayanavAcaka hai aura 'prakAma' atyanta kA sUcaka hai ; ataH prakAma zayyA kA artha hotA hai-atyanta sonA, maryAdA se adhika sonA, cirakAla taka sonA / yaha, zabdArtha aura bhAvArtha meM hama prakaTa kara pAe haiN| isake atirikta 'prakAma zayyA' kA eka artha aura bhI hai / usameM 'zerate'syAmiti zayyA'-isa vyutpatti ke anusAra 'zapyA' zabda saMthAre kA, bichone kA vAcaka hai, aura 'prakAma' utkaTa artha kA vAcaka hai| isakA artha hotA hai-'pramANa se bAhara bar3I evaM gaddedAra komala gudagudI zayyA / ' yaha zayyA sAdhu ke kaThora evaM karmaTha jIvana ke lie varjita hai / sAdhu aArAma lene ke lie nahIM sotA / pratipala ke vikaTa jIvana saMgrAma meM use kahA~ aArAma kI phursata hai ? ataH azakya parihAra ke nAte hI nidrA lenI hotI hai, ArAma ke lie nahIM / yadi isa prakAra kI komala zayyA kA upabhoga karegA to adhika dera taka aAlasya meM par3A rahegA, ThIka samaya para jAga na sakegA; phalataH svAdhyAya Adi dharma kriyAoM kA bhalI-bhA~ti pAlana na ho skegaa| nikAma zayyA prakAma zayyA kA hI bAra-bAra sevana karanA, athavA bAra-bAra adhika kAla taka sote rahanA. nikAma zayyA hai| prAcArya haribhadra aura nami prakAma zayyA aura nikAma zayyA ke donoM hI arthoM kA ullekha karate haiM / prAcArya jinadAsa mahattara kA bhI yahI abhimata hai| For Private And Personal
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zayyA-sUtra udvartanA aura parivartanA __ udvartanA kA artha hai eka bAra karavaTa badalanA, aura parivartanA kA artha hai bAra-bAra karavaTa bdlnaa| prAcArya jinadAsa mahattara aAvazyaka cUNi meM udvartana kA artha karate haiM--'eka karavaTa se dUsarI karavaTa badalanA, bAyIM karavaTa se dAhinI karavaTa yA dAhinI se bAyIM karavaTa bdlnaa|' aura parivartanA kA artha karate haiM-'punaH vahI pahale vAlI karavaTa le lenA / ' 'vAmapAseNa nivano saMto jaM pallatthati, etaM uThavattaNaM / jaM puNo vAmapAseNa eva pariyattaNaM / ' prAcArya haribhadra bhI aisA hI kahate haiM | parivartanA kA prAkRta mUlarUpa pariyaTTaNA' bhI milatA hai| ___ 'ubaTTaNAe! se pahale saMthArA zabda kA prayoga bhI bahuta-sI pratiyoM meM milatA hai / usakA artha kiyA jAtA hai 'sathAre para karavaTa bdlnaa|' parantu jinadAsa mahattara aura haribhadra Adi prAcIna zrAcArya usakA ullekha nahIM karate / ataH hamane bhI mUla pATha meM isako sthAna nahIM diyA hai / vaise bhI kucha mahattvapUrNa nahIM hai / zayyA sUtra yaha svayaM hI hai / ataH karavaTa zayyA para hI lI jaaygii| usake lie zayyA para karavaTa badalanA, yaha kathana kucha gambhIra artha nahIM rkhtaa| karkarAyita 'karkarAyita' zabda kA artha 'kur3akur3AnA' hai / zavyA yadi viSama ho, kaThora ho to sAdhU ko zAnti ke sAtha saba kaSTa sahana karanA cAhie / sAdhU kA jIvana hI titikSAmaya hai | ataH use zayyA ke doSa kahate hue kur3akur3AnA nahIM cAhie / svapna-pratyayA prastuta-sUtra meM 'zrAulamAulAe' ke grAge 'soaNavattiyAra' pAThAMza pAtA hai| usakA artha hai-svapnapratyayA, arthAt svapna ke pratyaya = nimitta se hone vAlI sayamaviruddha mAnasika kriyA / prAcArya haribhadra ne isakA sambandha 'bAulamAulAe' se jor3A hai| prakaraNa kI dRSTi se grAge ke zabdoM ke sAtha bhI isakA sambandha hai / For Private And Personal
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 74 zramaNa-sUtra eka prazna sUtroM meM divAzayana arthAt dina meM sone kA niSedha kiyA gayA hai / jaba dina meM sonA hI nahIM hai; taba sAdhU ko isa sambandha meM daivasika aticAra kaise laga sakatA hai ? prazna ThIka hai / aba jarA uttara para bhI vicAra kIjie / jainadharma syAdvAdamaya dharma hai| yahA~ ekAnta niSedha athavA ekAnta vidhAna, kisI siddhAnta kA nahIM hai / utsarga aura apavAda kA cakra barAbara calatA rahatA hai / astu, divAzayana kA niSadha zrautsargika hai aura kAraNavaza usakA vidhAna prApavAdika hai / vihArayAtrA kI thakAvaTa se tathA anya kisI kAraNa se apavAda ke rUpa meM yadi kabhI dina meM sonA par3e to alpa hI sonA cAhie / yaha nahIM ki apavAda kA Azraya lekara sarvathA hI sayama-sImA kA atikramaNa kara diyA jAya ! isI dRSTi ko lakSya meM rakhakara sUtrakAra ne prastuta zayanAticAra-pratikramaNa-sUtra kA daivasika pratikramaNa meM bhI vidhAna kiyA hai / vastutaH utsargadRSTi se yaha sUtra, rAtri pratikramaNa kA mAnA jAtA hai| prastuta zayyA sUtrakA, jaba bhI sAdhaka sokara uThe, avazya par3hane kA vidhAna hai| aura zayyA-sUtra par3hane ke bAda kisI sampradAya meM eka logassa kA to kisI meM cAra logassa par3hane kI paramparA hai / For Private And Personal
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gocaracaryA-sUtra paDikamAmi goyaracariyAe, bhikkhAyariyAe ugghADa-kavADa-ugghADaNAe, sANA-vacchA-dArAsaMghaTTaNAe, maMDI-pAhuDiyAe, bali-pAhuDiyAe, ThavaNApAhuDiyAe,saMkie, 'sahasAgAre, aNesaNAe, pANabhoyaNAe, bIyabhoyaNAra, hariyabhoyaNAe, pacchAkammiyAe, purekammiyAe, adiTThahaDAe, daga-saMsaTTha-haDAe, raya-saMsaha-haDAe, pArisADaNiyAe, pAridvAvaNiyAe, ohAsaNa-bhikkhAe jaM uggameNaM, uppAyaNesaNAeaparisuddhaM, pariggahiyaM, paribhuttaM vA jaM na paridRviyaM, tassa micchA mi dukkaDaM ! -sahasAgArie aisA bhI kucha pratiyoM meM pATha hai| parantu jinadAsa mahattara aura haribhadra Adi prAcIna zrAcAryoM ne 'saha sAgAre' pATha kA hI ullekha kiyA hai| For Private And Personal
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra zabdArtha paDikamAmi = pratikramaNa karatA hU~ sANA = kutto goyaracariyAe = gocara-caryA meM vacchA = bachar3e bhikkhAyariyAe %3D bhikSA-caryA meM ____dAga% baccoM kA [ doSa kaise lage ?] saMghaTTaNAe = saMghaTTA karane se ugghADa = adhakhule maDI= agrapiNDa kI kavADa - kivAr3oM ko pAhuDiyAe = bhikSA se ugghADaNAe kholane se bali = balikarma kI -'ugghADaM nAma kiMci thagita' iti jinadAsa mahattarAH / 2-'maDIpAhuDiyA nAma jAhe sAdhU zrAgato tAe, ma DIe aNNa mi vA bhAyaNe agga-piMDa ukkahitANa sesAzro deti / ' iti jinadAsa mhttraaH| 3-'bali-pAhuDiyA nAma aggimi chubhati. cauddisi vA aJcaNitaM kareti, tAhe sAhussa deti / ' iti jinadAsa mahattarAH / [ maNDI prAbhRtikA aura baliprAbhRtikA ke na lene kA yaha abhiprAya hai-'prAcIna kAla meM aura bahuta se sthAnoM meM Ajakala bhI lokamAnyatA hai ki jaba taka taiyAra kiye hue bhojana meM se bali ke rUpa meM bhojana kA kucha aMza alaga nikAla kara nahIM rakha diyA jAtA, yA dizAoM meM nahIM DAla diyA jAtA yA agni meM Ahuta nahIM kara diyA jAtA, taba taka vaha bhojana zrachatA rahatA hai, phalataH use upayoga meM nahIM lAyA jAtA / bali nikAla kara alaga na rakkhI ho aura itane meM sAdhu pahu~ca jAe to gRhastha pahale dUsare pAtra meM bali nikAla kara rakha letA hai aura phira sAdhu ko bhojana denA cAhatA hai| parantu yaha bhikSA prArambha kA nimitta hone se grAhya nahIM hai| dUsarIbAta yaha hai ki jaba taka bali nikAlI na thI, taba taka bhojana kA upayoga nahIM ho rahA thA / aba sAdhu ke nimitta se bali nikAla lI to dUsare logoM ke For Private And Personal
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gocaracaryA-sUtra 77 . lana sa pAhuDiyAe = bhikSA se pAriTThAvaNiyAe = pAriSThApanikA ThavaNA = sthApanA kI pAhuDiyAe bhikSA se zrohAsaNa = uttama vastu mA~ga kara saMkie =zaMkita pAhAra lene se / bhikkhAe - bhikSA lene se sahasAgAre zIghratA meM lene se jaM (aura) jo zraNesaNAe -vinA eSaNA ke uggameNa = zrAdhAkarmAdi udgama lene se doSoM se pANabhoyaNAe = prANI vAle bhojana upAyaNa = utpAdana doSoM se esaNAe = eSaNA ke doSoM se ghIyabhoyaNAe = bIja vAle bhojana zramarisuddha-azuddha AhAra pariggahiyaM = grahaNa kiyA ho hariyabhoyaNAe = harita vAle bA = tathA bhojana se paribhutta =bhogA ho pacchAkammiyAe = pazcAtkarma se jaM = (aura) jo bhUla se liyA purekammiyAe = puraHkarma se | jummaa kssy' adicha - adRSTa vastu ke na-nahIM haDAe - lene se pariThaviyaM = paraThA ho to daga sasaTTha jala se saMsRSTa tassa = usakA haDAe lene se dukaDaM pApa raya saMsaThTha 2 raja se saMsRSTa mi= mere lie haDAe = lene se micchA - mithyA ho pArisADaNiyAe = pArizATanikAse bhojana ke lie bhI chUTa ho gii| yaha pravRtti doSa bhI sAdhu ke nimitta se hI hotA hai| ataH ahiMsA kI sUkSma vicAraNA ke kAraNa isa prakAra kI bhikSA jaina muni ke lie agrAhya hai| ] For Private And Personal
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 78 gdy-shuur bhAvArtha gocaracaryA rUpa bhikSAcaryA meM, yadi jJAta athavA ajJAta kisI bhI rUpa meM jo bhI aticAra = doSa lagA ho, usakA pratikramaNa karatA hU~ = usa aticAra se vApasa lauTatA huuN| . [kauna se aticAra ?] adhakhule kiMvAr3oM ko kholanA; kutta, bachar3e aura baccoM kA saMghaTA sparza karanA; maNDI prAbhRtikA agrapiNDa lenA; baliprAbhRtikA bali karmArtha taiyAra kiyA huA bhojana lenA athavA sAdhu ke Ane para balikarma karake diyA huzrA bhojana lenA / sthApanAprAbhRtikA bhittuoM ko dene ke uddezya se alaga rakkhA huA bhojana lenA / zaGkita= zrAdhAkarmAdi doSoM kI zaMkA vAlA bhojana lenAH sahasAkAra zIghratA meM pAhAra lenA; vinA eSaNA-chAnabIna kie lenA; prANa bhojana-jisameM koI jIva par3Aho aisA bhojana lenA, bIja-bhojana-bIjoM vAlA bhojana lenA; haritabhojana-sacitta vanaspati vAlA bhojana lenA pazcAtkarma-sAdhu ko zrAhAra dene ke bAda tadartha sacitta jala se hAtha yA pAtroM ko dhone ke kAraNa lagane vAlA doSaH puraHkarma-sAdhu ko zrAhAra dene se pahale sacitta jala se hAtha yA pAtra ke dhone se lagane vAlA doSa, adRSTAhRta-binA dekhA bhojana lenA; udaka saMmRSTAhata-sacitta jala ke sAtha sparza vAlI vastu lenA; rajaHsaMsRSTAhata sacitta raja se spRSTa vastu lenA; pArizATanikA-dete samaya mArga meM giratA-bikharatA huA pAne vAlA bhojana lenA; pAriSThApanikA= ' AhAra dene ke pAtra meM pahale se rahe hue 1-kucha anuvAdaka pAriSThApanikA kA 'paraTane yogya kAlAtIta ayogya vastu grahaNa karanA / ' athavA 'sAdhu ko baharAne ke bAda usI pAtra meM rahe hue zeSa bhojana ko jahA~ dAtA dvArA pheka dene kI prathA ho, vahA~ aya. tanA kI sambhAvanA hote hue bhI AhAra le lenaa|' aisA artha bhI karate haiN| parantu hamane jo artha kiyA hai, usa ke lie prAcArya jinadAsa mahattara kA prAcIna AdhAra hai-'pAriThavaNiyAe tattha bhAyaNa asaNa kici aAsI, tAhe taM pariThavetUNa aNNa deti / ' zrAvazyaka cUrNi / For Private And Personal
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gocaracaryA sUtra __76 kisI bhojana ko DAla kara, diyA jAne vAlA anya bhojana lenA; avabhASaNa bhikSA=viziSTa bhojana kA mA~ganA avabhASaNa hai, so avabhASaNa ke dvArA bhikSA lenA; udgama-AdhA karma Adi 16 udgama doSoM se sahita bhojana lenA; utpAdana-dhAtrI Adi 16 sAdhu kI tarpha se lagane vAle doSoM se sahita bhojana lenaa| eSaNA-grahaNaiSaNA ke zaMkA zrAdi 10 doSoM se sahita bhojana lenaa| ____ upayukra doSoM vAlA azuddha-sAdhumaryAdA kI dRSTi se ayukra zrohara pAnI grahaNa kiyA hoM, grahaNa kiyA huA bhoga liyA ho; kintu dUSita jAnakara bhI paraThA na ho to tajanya samasta pApa mithyA ho| vivecana jIvanayAtrA ke lie manuSya ko bhojana kI AvazyakatA hai| yadi manuSya bhojana na kare, sarvadA aura sarvathA nirAhAra hI rahe to manuSya kA komala jIvana Tika nahIM sakatA / aura jIvana kI ahiMsA, satya zrAdi ucca sAdhanAoM ke lie, kartavya pUrti ke lie manuSya ko jIvita rahanA Avazyaka hai / jIvana kA mahattva saMsAra meM kisI bhI prakAra se kama nahIM A~kA jA sakatA; parantu zarta hai ki vaha zubha uddezya ke lie ho, svapara ke kalyANa ke lie ho; durAcAra yA atyAcAra ke lie na ho| jaina dharma jaisA kaThora nivRttipradhAna dharma bhI jIvana ke prati upekSita rahane ko nahIM kahatA / aAtmaghAtI ke lie vaha mahApApI zabda kA prayoga karatA hai| bhojana zrAvazyaka hai, isake lie koI dUsarA vikalpa ho hI nahIM sakatA / parantu bhojana kaisA zrora kisalie karanA cAhie ? yaha eka vicAraNIya prazna hai / sAdhAraNa logoM kA khayAla hai ki bhojana svAdiSTa honA cAhie, phira bhale vaha kaisA hI ho ? ye loga jIvana kI mahattA ko nahIM jaante| inakA jIvana-kSetra kevala jilA ke cAra aMgula ke Tukar3e para hI kendrita hai / acche-acche svAdiSTa caTanI, AcAra, murabbe, For Private And Personal
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra miSTAnna Adi khAnA aura masta rahanA, yahI inake jIvana kA zrAdarza rahatA hai| svAdu bhojana ke phera meM ye loga dhAmika maryAdA kA to kyA khayAla rakkheMge ?; apane svAsthya kI bhI cintA nahIM karate aura . aMTa-saTa khA-pIkara eka dina apane amUlya mAnava-jIvana ko miTTI meM -milA dete haiM / inakA aAdarza hai.---'bhojana ke lie jIvana'; jabaki honA cAhie-'jIvana ke lie bhojana / ' dUsarI zreNI meM ve loga Ate haiM, jo svAdu bhojana ke phera meM to nahIM par3ate / parantu puSTikara evaM zaktiprada bhojana kA moha ve bhI nahIM chor3a sake haiN| zarIra ko majabUta banAe~, baliSTha pahalavAna bane, aura manacAhI aiza kareM, yahI Adarza ina logoM ke jIvana kA hai| isake zrAge kA koI bhI ujjvala citra inakI A~khoM ke samakSa nahIM rhtaa| dharma kI maryAdA se inakA bhI koI sambandha nahIM hotaa| bhojana puSTikara honA cAhie, phira bhale vaha kaisA hI ho aura kisI bhI taraha milA ho / tIsarI zreNI zrAtmatatva ke pArakhI sAdhaka puruSoM kI hai| ye loga 'jIvana ke lie bhojana' kA Adarza rakha kara kAryakSetra meM utarate haiM / svAdu bhojana tathA puSTikara bhojana se inheM kucha matalaba nahIM; inheM to zarIra yAtrA ke lie jaisA bhI rUkhA-sUkhA pAra jitanA bhI bhojana mile, vahI paryApta hai / sAdhaka ko apane AhAra para pUrA-pUrA kAbU rakhanA caahie| vaha jo kucha bhI khAe, vaha kevala auSadhi ke rUpa meM zarIra rakSA ke lie hI khAe, svAda ke lie kadApi nhiiN| __ sAdhaka ke bhojana kA Adarza hai--hita, mita, pathya / bhojana aisA honA cAhie, jo alma ho, svAsthyavardhaka ho aura dharma kI dRSTi se bhI upayukta ho / mAMsa, madya athavA anya dharma-viruddha abhakSya bhojana, vaha kadApi nahIM krtaa| etadarthaM vaha jIvana se hAtha dhone ke lie taiyAra rahatA hai, kintu apavitra mAdaka padArthoM kA sevana kisI bhI prakAra nahIM kara sktaa| bhojana kA mana ke sAtha ghaniSTa sambandha hai| manuSya jaisA anna khAtA hai, mana vaisA hI bana jAtA hai / sAtvika bhojana karane vAle ka For Private And Personal
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gocaracaryA sUtra mana sAttvika hotA hai, aura tAmasika bhojana karane vAle kA mana tAmasika / jo sAdhaka ahiMsA evaM satya mArga kA pathika hai; use vikAravarddhaka uttejaka padArthoM se sarvathA alaga rahanA caahie| yaha bhojana kI dravya-zuddhi hai| dUsarI ora bhojana kA nyAya prApta honA bhI Avazyaka hai| kisI ko pIr3A pahu~cA kara athavA asatya Adi kA prayoga karake prApta huzrA bhojana, AtmA ko tejasvI nahIM banA sktaa| tejasvI banAnA to dUra, pratyuta AtmA kA patana karatA hai aura kabhI-kabhI to manuSyatA taka se zUnya banA detA hai| jaina saMskRti meM bhojana ke ye do hI prakAra haiM, eka vaha sAttvika honA cAhie aura dUsare nyAya prApta / eka tIsarA aura vizeSaNa bhI hai, jo spRzyAspRzya vyavasthA ke mAnane vAloM kI ora se lagAyA jAtA hai / vaha vizeSaNa hai-bhojana, brAhmaNa, kSatriya, vaizya Adi ucca kula kA honA cAhie; zUdra aura antyaja Adi kA nhiiN| jaina dharma ke tIrthakara ukta tIsare vizeSaNa meM koI sAra nahIM dekhate / mAnava-mAtra kI eka jAti hai, usameM U~ca-nIca ke bheda sarvathA kAlpanika haiM / kevala vyApAra-bheda, rASTrabheda athavA raMga-bheda se mAnava jAti meM bhedabuddhi paidA karanA aura usake bala para Apasa meM ghRNA aura dvaSa kI Aga bhar3akAe rakhanA, saMsAra kA sabase bhayaMkara aparAdha hai / jaina-sUtroM kA zrAghoSa hai-'na dIsai jAivisesa koi'--'janma se jAti kI koI vizeSatA nahIM dekhI jAtIuttarAdhyayana / hama dekhate haiM ki gautama jaise pratiSThita muni bhI uttama, madhyamaaura adhama tInoM kuloM meM bhikSA ke lie bhramaNa karate haiM / yadyapi pazcAtkAlIna TIkAkAroM ne spRzyAspRzyatA ke vyAmoha meM par3akara uttama madhyamAdi kuloM kI vyAkhyA, dhanI aura nidhana ke bheda para kI hai, kintu yaha vyAkhyA spaSTataH mUla bhAvoM kA anusaraNa nahIM krtii| mAnavatA ke nAte kevala bhojana kI svayaM zuddhatA aura nyAya prAptatA hI apekSita hai, phira bhale hI vaha bhojana kisI kA bhI ho-brANa kA ho athavA zadra kA ho / For Private And Personal
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra sAdhu kA jIvana, tyAga vairAgya kA jIvana hai| vaha svayaM sAMsArika kAryoM se sarvathA alaga hai / ataH vaha svayaM bhojana na banA kara bhikSA para hI jIvanayAtrA kA nirvAha karatA hai / sAdhu kI bhinnA, sAdhAraNa bhikSuoM jaisI nahIM hotii| usane bhikSA para bhI itane bandhana DAle haiM ki, isakA eka pRthaka sAhitya hI bana gayA hai / jaina Agama sAhitya kA adhikAMza bhAga, jaina muni kI gocaracaryA ke niyamopaniyamoM se hI paripUrNa hai| kisI ko kisI bhI prakAra kI pIr3A pahu~cAe binA pUrNa zuddha, sAttvika; udara samAtA bhojana lenA hI jaina bhikSA kA Adarza hai| jaina bhikSu ke lie navakoTi parizuddha AhAra grahaNa karane kA vidhAna hai / nava koTi isa prakAra hai-na svayaM pakAnA, na apane lie dUsaroM se kahakara pakavAnA, na pakAte hue kA anumodana karanA; na khuda banA banAyA kharIdanA, na apane lie kharIdavAnA aura na kharIdane vAle kA anumodana karanA; na svayaM kisI ko pIr3A denA, na dUsare se pIr3A dilavAnA, aura na pIr3A dene vAle kA anumodana karanA / ukta navakoTi ke lie, dekhie sthAnAMga sUtra kA navama sthAna / ___ Apa dekha sakate haiM-kitanI adhika sUkSma ahiMsA kI maryAdA kA dhyAna rakkhA gayA hai| bhikSA ke lie na svayaM kisI taraha kI pIr3A denA, na dUsare se dilavAnA, aura yadi koI svayaM hI sAdhu ko bhikSA dilAne ke uddezya se kisI ko pIr3A dene lage to usakA bhI anumodana na krnaa| hRdaya kI vizAla komalatA ke lie, evaM bhikSA kI pavitratA ke lie kevala itanA sA hI aMza paryApta hai| ___ bhagavatI sUtra ke sAtaveM zataka ke prathama uddeza meM bhikSA ke cAra doSa batalAe haiM--kSetrAtikrAnta, kAlAtikrAnta, mArgAtikrAnta aura pramANAtikrAnta / 1-kSetrAtikAnta doSa yaha hai ki sUryodaya se pahale hI AhAra grahaNa kara lenA aura sUryodaya hote hI khAlenA / sAdhu ke lie niyama hai For Private And Personal
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gocaracaryA-sUtra ki na rAta meM AhAra grahaNa karanA aura na rAta meM khAnA / sUryodaya hone ke bAda jaba taka Avazyaka svAdhyAya na kara le taba taka AhAra nahIM grahaNa kiyA jA sktaa| yaha niyama bhojana ke sayama ke lie kitanA yAvazyaka hai ? . 2-kAlAtikrAnta doSa yaha hai ki- prathama prahara meM liyA huA bhojana caturthaM prahara meM khAnA / bhagavAna mahAvIra ne maryAdA bA~dhI hai ki sAdhu apane pAsa tIna prahara se adhika kAla taka bhojana nahIM rakha sktaa| pahale prahara kA liyA huA tIsare prahara taka khA sakatA hai, yadi caturthaM prahara meM khAe to prAyazcitta lenA hotA hai| yaha niyama saMgraha vRtti ko rokane ke lie hai| yadi saMgraha vRtti ko na rokA jAya to bhikSA kA pavitra Adarza hI naSTa ho jAtA hai / adhika se adhika mA~ganA aura adhika se adhika kAla taka saMgraha kie rakhanA, bhagavAna mahAvIra ko sarvathA anabhISTa hai / jaina sAdhu kA bhikSA saMgraha adhika se adhika tIna pahara taka hai, kitanA Adarza tyAga hai ? 3--mArgAtikAnta doSa yaha hai ki ardhayojana se adhika dUra taka aAhAra le jAnA / sAdhu ke lie niyama hai ki vaha aAvazyakatA par3ane para adhika se adhika ardhayojana arthAt do kosa taka bhojana le jA sakatA hai, isake Age nhiiN| yaha niyama bhI adhika saMgraha kI vRtti ko rokane aura bhojana kI tRSNA ko ghaTAne ke lie hai| anyathA bhojana-gRddha sAdhu vihAra yAtrA meM bhojana se hI ladA huA phiregA, saMyama kA Adarza kaise pAlegA? 4-pramANAtikrAnta doSa yaha hai ki- pramANa se adhika bhojana karanA / jaina muni, yadi bhojana adhika kAla taka rakha nahIM sakatA to adhika khA bhI nahIM sktaa| bhojana, zarIra nirvAha ke lie hai aura vaha battIsa grAsoM ke dvArA ho sakatA hai| ataH 32 grAsoM se adhika sAhAra karanA, muni ke lie sarvathA niSiddha hai| yaha niyama bhI bhikSA For Private And Personal
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra ke samaya adhika mA~gane kI pravRtti ko rokane aura rasa guddhatA ke bhAka ko kama karane ke lie hai / AcArAMga sUtra dvitIya zrutaskandha ke dvitIya adhyayana navama udde zaka meM varNana AtA hai ki sAdhu ko rUkhA sUkhA jaisA bhI bhojana mile vaisA khAnA caahie| yaha nahIM ki acchA acchA khA liyA aura rUkhA sUkhA DAla diyA / yadi aisA kiyA jAya to usake lie nizItha sUtra meM daNDa kA vidhAna hai / yaha niyama bhI bhikSA kI zuddhi ke lie paramAvazyaka hai / anyathA aisA hotA hai ki viziSTa bhojana kI talAza maiM manuSya idhara-udhara dera taka mA~gatA rahatA hai aura phira adhika saMgraha karane ke bAda acchA acchA khAkara burA-burA pheka detA hai / yaha bhI vidhAna hai ki bhikSA ke lie tAki svAdu bhojana mile| mArga meM binA kisI amIra garIba ke anusAra jaisA bhI sundara athavA dazavaikAlika Adi sUtroM meM dhanika gharoM kI hI khoja meM na rahe, calate hue jo bhI ghara A jAya~ sabhI meM bheda ke jAnA cAhie aura apanI vidhi ke sundara, kintu prakRti ke anukUla bhojana mile, grahaNa karanA cAhie / bhojana ke sambandha meM svAsthya kA dhyAna rakhanA to zrAvazyaka hai, kintu svAda kA dhyAna kataI nahIM rakhanA caahie| bhagavAna mahAvIra ne pratyeka niyama, mAnava jIvana kI durbalatAoM ko lakSya meM rakhate hue aisA banAyA hai, jisase bhikSA meM kisI bhI prakAra kI durbalatA praveza na kara sakeM aura bhikSA kA Adarza kalaMkita na ho sake / bRhatkalpabhAgya prathama udde zaka meM bhikSA ke lie jAne se pahale kAyotsarga karane kA vidhAna hai / isa kAyotsarga = dhyAna meM vicArA jAtA hai ki Aja maiMne kauna sA zrAcAmala athavA nirvikRti kA vrata le rakkhA hai aura usake lie kitanA aura kaisA bhojana Avazyaka hai ? yaha kAyotsarga apanI bhUkha kI antardhvani sunane ke lie hai, tAki maryAdita evaM Avazyaka bhojana hI lAyA jAya, amaryAdita tathA anAvazyaka nahIM | For Private And Personal
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 85 gocaracaryA sUtra bhojana lAne ke bAda jaba taka gurucaraNoM meM athavA bhagavAn kI sAkSI se gocaracaryA kA pAlocana atha ca pratikramaNa nahIM kara liyA jAtA, taba taka bhojana nahIM khAyA jA sakatA / yaha niyama gurudeva ke samakSa gocaracaryA kI riporTa dene ke lie hai ki-kisake yahA~ se, kisa taraha se, kitanA, aura kaisA bhojana liyA gayA hai ? yadi kahIM gocarI meM bhUla mAlUma par3e to usake pratikArasvarUpa prAyazcitta grahaNa karanA hotA hai| uparyukta lambA vivecana likhane kA merA uddezya yaha hai ki jainasAdhu kI bhikSAvRtti, bhIkha mA~ganA nahIM hai| yahA~ bhikSAvRtti meM jIvana ke mahAna zrAdarzoM ko bhulAyA nahIM jAtA; pratyuta unheM aura adhika dRr3ha kiyA jAtA hai| bhikSA mahAn Adarza hai-yadi usase vAstavika lAbha uThAyA jAya to / kauna ghara kaisA hai ? usakA prAcAra vicAra kyA hai ? jIvana kI ucca saMskRti kA utthAna ho rahA hai athavA patana ? kauna vyasana kahA~ kisa rUpa meM ghusA huaA hai ? ityAdi saba praznoM kA uttara sAdhu ko bhikSA ke dvArA mila sakatA hai aura yadi vaha samartha ho to tadanusAra upadeza dekara janatA kA kalyANa bhI kara sakatA hai| jainadharma meM bhikSAcaryA svayaM eka tapasyA hai| vaha jIvana kI pavitratA kA mahAna mArga hai| aAjakala bhikSA ke viruddha jo aAndolana cala rahA hai, usake sAtha yaha bhI vicAra karanA Avazyaka hai ki-kauna kisa taraha mikSA mA~ga rahA hai ? sabako eka lAThI se nahIM hA~kA jA sktaa| yadyapi yaha ThIka hai ki Aja rASTra meM bekAra bhikhamagoM kA dala z2ora pakar3a gayA hai| hajAroM lAkhoM sAdhunAmadhArI Aja deza ke lie abhizApa siddha ho rahe haiM / prAcArya haribhadra aise manuSyoM kI bhikSA ko pauruSatrI batalAte haiM, vaha avazya hI niSiddha bhikSA hai| bhikSASTaka meM prAcArya ne tIna prakAra kI bhikSA batalAI hai-sarva samatkarI, pauruSaghnI aura vRttibhikSA / sarva sambarakarI bhikSA tyAgI visagAlA sAdhu munirAjoM kI hotI hai| For Private And Personal
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 86 zramaNa-sUtra yaha bhikSA svayaM sAdhaka kI AtmA meM, rASTra meM tathA samAja meM sadAcAra kA pracaNDa teja saJcAra karane vAlI hai| dUsarI pauruSanI bhikSA hai| jo manuSya Alasyavaza svayaM puruSArthaM na karake sAdhuvepa pahana kara bhikSA dvArA prAjIvikA calAtA hai, vaha pauruSaghnI bhikSA hai / haTTA-kaTTA maz2abUta AdamI, yadi kevala sAdhutA kI mAyA racakara mauja ur3AtA hai to vaha apane pauruSa ko naSTa karane ke a.i rikta aura kyA karatA hai ? yaha bhikSA avazya hI rASTra ke lie ghAtaka hai / vAcaka yazovijaya isI sambandha meM kahate haiM:-- dIkSA-virodhinI bhikSA, pauruSatrI prakIrtitA; dharmalAghavameva syAt, tayA pAnasya jIvataH // 11 // -dvAtri06 tIsarI vRttibhikSA vaha hai, jo dIna andhaM Adi asahAya manuSya svayaM kucha kArya nahIM kara sakane ke kAraNa bhikSA mA~gate haiM / jaba taka rASTra ina logoM ke lie koI vizeSa prabandha nahIM kara detA, taba taka mAnavatA ke nAte ina logoM ko bhI bhikSA mA~gane kA adhikAra hai| ___ upayukta vaktavya se spaSTa ho gayA hai ki jainamuni kI bhikSA kA kyA svarUpa hai ? vaha anya bhikSAtroM se kisa prakAra pRthak hai ? vaha rASTra ke lie athavA sAdhaka ke lie ghAtaka nahIM; pratyuta upakAraka hai ? aba kucha prastuta pAThAntargata vizeSa zabdoM kA spaSTIkaraNa kara lenA bhI Avazyaka hai : gocara coM kitanA U~cA bhAva bharA zabda hai ? "govaraNaM gocaraH caraNaM caryA, For Private And Personal
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gocaracaryA sUtra gocara iva caryAgocara caryA' - yaha vyutpatti AcArya haribhadra ke dvArA kathita hai / isakA bhAvArtha hai- jisa prakAra gAya vana meM eka-eka ghAsa kA tinakA jar3a se na ukhAr3a kara Upara se hI khAtI huI ghUmatI hai, apanI kSudhA nivRtti kara letI hai aura gocara bhUmi evaM vana kI hariyAlI ko bhI naSTa nahIM karatI hai; usI prakAra muni bhI kisI gRhastha ko pIr3A na detA huA thor3A thor3A bhojana grahaNa karake apanI kSudhA nivRtti karatA hai / dazavaikAlika sUtra meM isake lie madhukara = bhramara kI upamA dI hai / bhramara bhI phUloM ko kucha bhI hAni pahu~cAe binA thor3A-thor3A rasa grahaNa karatA hai evaM usI para se grAtma tRpti kara letA hai / bhikSA caryA For Private And Personal 87 bhikSAcaryA kA mUlArthaM bhikSA ke lie caryA hotA hai / arthAt bhikSA ke lie bhramaNa karanA / zrAvazyaka ke TIkAkAra zrI haribhadra tathA sthAnAMga sUtra ke TIkAkAra zrI abhayadeva aisA hI artha karate haiM / parantu pratikramaNa ke prasiddha TIkAkAra AcArya tilaka yahA~ bhinna artha karate haiM aura vaha hRdaya ko lagatA bhI hai| unakA kahanA hai- 'prathama gocara caryA meM caryA zabdabhramaNArthaka hai aura yahA~ bhikSAcaryA meM caryA zabda bhukti = bhakSaNa kA vAcaka hai / ' artha hogA- ' upalabdha bhikSA kA khAnA' / bhikSAnna khAte samaya bhojana kI nindA evaM eka bhojana ko dUsare bhojana meM milAkara svAdiSTa banAne se jo saMyojana Adi doSoM ke praticAra hote haiM, unakI zuddhi se tAtparya hai / "zrAdyacaryA zabdo bhramaNArthaH dvitIyaH punaH bhakSaNArthaH / bhikSAyAH caryA = bhutirityarthaH " - tilakAcArya / kapATodghATana sAdhAraNa rUpa se bhI yadi ghara ke dvAra ke kivAr3a baMda hoM to unheM khola kara bhojana lenA doSa hai; kyoMki isase binA pramArjana kie udghATana ke dvArA jIva virAdhanA doSa kI sambhAvanA rahatI hai| tathA isa prakAra AhAra lene se sabhyatA bhI pratIta hotI hai / saMbhava hai gRhastha ghara ke aMdara kisI vizeSa vyApAra meM saMlagna ho aura sAdhu acAnaka kivAr3a
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra kholakara aMdara jAya to anucita mAlUma de / yaha utsarga mArga hai| yadi kisI vizeSa kAraNa ke lie Avazyaka vastu lenI ho aura tadartha kivAr3a kholane hoM to yatanA ke sAtha svayaM khole athavA khulavAye jA sakate haiM, yaha apavAdamArga hai| isa para se jo loga yaha artha nikAlate haiM ki'sAdhu ko kivAr3a kholane aura baMda nahIM karane cAhie~ ve galatI para haiN| isake lie dazavaikAlika sUtra ke paMcama adhyayana kI 18 vIM gAthA dekhanI cAhie, vahA~ gRhastha kI prAjJA lekara kivAr3a kholane kA vidhAna spaSTatayA ullikhita hai| zvAnAdi saMghaTTana sAdhu ko bahuta zAnti aura viveka ke sAtha AhAra grahaNa karanA cAhie / mArga meM rahe hue kuttoM, bachaDoM aura baccoM ke Upara par3ate hue bhikSA lenA, lokasabhyatA aura aAgama donoM hI dRSTiyoM se varjita hai| jIva virAdhanA kA doSa, isa pravRtti ke dvArA lagatA hai / mUla meM dAga zabda AtA hai, jisakA artha strI aura bAlaka donoM hote haiM, yaha dhyAna meM rahe / parantu TIkAkAra bAlaka hI artha grahaNa karate haiM / maNDI prAbhRtikA ___ maNDI hakkana ko tathA upalakSaNa se anya pAtra ko kahate haiM / usameM taiyAra kie hue bhojana ke kucha zragra aMza ko puNyArthaM nikAlakara, jo rakha diyA jAtA hai, vaha agrapiNDa kahalAtA hai / loka rUr3hi ke kAraNa zrAdheya agrapiNDa bhI AdhAra arthAt maNDIpada vAcya hI hai| maNDI kI prAbhRtikA = bhikSA, maNDI prAbhRtikA kahalAtI hai| yaha puNyArthaM hone se sAdhu ke lie niSiddha hai / athavA sAdhu ke Ane para pahale agrabhojana dUsare pAtra meM nikAla le aura phira zeSa meM se de to vaha bhI maNDI prAbhRtikA doSa hai; kyoMki isase pravRtti doSa lagatA hai| prAcArya zrI AtmArAma jI mahArAja ukta pada kA abhipiNDa artha karate haiM, isakA rahasya kyA hai, yaha abhI ajJAta hai | hA~ prAcIna paramparA meM kahIM bhI yaha artha nahIM dekhA gayA / For Private And Personal
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gocaracaryA sUtra 86 bali prAbhRtikA devatA Adi ke lie pUjAthaM taiyAra kiyA huA bhojana bali kahalAtA hai / vaha bhikSA meM nahIM grahaNa karanA caahie| yadi grahaNa karale to doSa hotA hai| athavA sAdhU ko dAna dene se pahale dAtA dvArA sarvaprathama Avazyaka balikama karane ke lie bali ko cAroM dizAoM meM phekakara athavA agni meM DAla kara pazcAt jo bhikSA dI jAtI hai, vaha bali prAmRtikA hai| aisA karane se sAdhu ke nimitta se agni Adi jIvoM kI virAdhanA kA doSa hotA hai| sthApanA prAbhRtikA sAdhu ke uddezya se pahale se rakkhA huaA bhojana lenA, sthApanA prAbhRtikA doSa hai| athavA anya bhittuoM ke lie alaga nikAlakara rakkhe hue bhojana meM se bhikSA lenA, sthApanA prAbhRtikA doSa hotA hai / aisA karane se antarAya doSa lagatA hai / zaGkita AhAra lete samaya yadi bhojana ke sambandha meM kisI bhI prakAra ke zrAdhAkarmAdi dotra kI AzaMkA ho to vaha aAhAra kadApi na lenA caahie| bhale hI doSa kA ekAntataH nizcaya na ho, kevala doSa kI saMbhAvanA hI ho, taba bhI aAhAra lenA zAstra meM varjita hai| sAdhanA mArga meM jarA-sI AzaMkA kI bhI upekSA nahIM kI jA sakatI / doSa kI AzaMkA rahate hue bhI trAhAra grahaNa kara lenA, bahuta bar3I mAnasika durbalatA evaM zrAsakti kA sUcaka hai| sahasAkAra pratyeka kArya viveka aura vicAra pUrvaka honA cAhie | zIghratA meM kArya karanA, kyA laukika aura kyA lokottara, donoM hI dRSTiyoM se ahitakara hai / zIghratA karane se kArya ke guNa-doSa kI ora kucha bhI lakSya nahIM rahatA ! zIghratA manuSya hRdaya ke halakepana evaM chichalepana ko prakaTa karatI For Private And Personal
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 60 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUtra hai / taeva zAstrakAra kahate haiM ki yadi sAdhu zIghratA se zrAhAra letA hai aura tatkAlIna paristhiti para kucha bhI gaMbhIratApUrvaka vicAra nahIM karatA hai, to vaha sahasAkAra doSa mAnA jAtA hai / pANesaNAe bahuta-sI yAdhunika pratiyoM meM asaNAe ke zrAge pAsaNAe pATha bhI likhA milatA hai / kintu kisI bhI prAcIna prati meM isakA ullekha dekhane meM nahIM AyA / na haribhadra Adi prAcIna AcArya hI Avazyaka sUtra para kInI TIkAoM meM isa sambandha meM kucha kahate haiM / vaise bhI yaha vyartha sA hI pratIta hotA hai / prastuta sUtra meM kevala gocaracaryA sambandhI doSoM kI carcA hai, yahA~ anna athavA pAnI kI eSaNA ke sambandha meM koI pRthaka saMketa nahIM haiN| jo bhI dotra haiM, satra anna aura jala donoM para sAmAnyarUpa se lagate haiM / pANesaNAe kA artha hotA hai, pAnI kI eSaNA se / maiM nahIM samajhatA, pUjya zrI zrAtmArAmajI mahArAja, kisa AdhAra para isa pada kA yaha artha karate haiM ki- 'pAnI kI eSaNA pUrNa rIti se na kI ho / ' 'pAsaNAe' meM kahIM bhI to 'na' kA prayoga nahIM hai / eka aura bAta hai - pUjya zrIjI mUla pATha meM isa zabda kA ullekha nahIM karate, kintu vyAkhyA karate hue ise mUla pATha mAna kara artha karate haiM / patA nahIM, mUla pATha meM na hote hue bhI yaha zabda vyAkhyA meM kisa AdhAra para mUla mAna liyA gayA ? . kucha Adhunika zuddha pratiyoM meM 'pAsaNAe' bhI hai aura usake Age 'bhoyA' pATha bhI hai / parantu vaha pATha bhI arthahIna hai / saMbhava hai, kucha logoM ne 'pAsaNAe' se pAnI aura 'bhoyAe' se annabhojana samajhA ho / prANabhojanA mUla zabda 'pANabhoyaNA' hai / isakA saMskRta rUpa 'pAnabhojanA' banA kara kucha vidvAna pAnI aura bhojana artha karate haiM / parantu paraMparA ke nAte aura saMgati ke nAte yaha artha ThIka nahIM lagatA / haribhadra For Private And Personal
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org " gocaracaryA sUtra 61 yadi zrAcAryoM kI paraMparA ke anusAra yahA~ vahI artha ucita hai, jo hamane zabdArtha tathA bhAvArtha meM prakaTa kiyA hai / vikRta dadhi tathA zrodana zrAdi bhojana meM jo yadA-kadA rasaja prANI utpanna ho jAte haiM, unakI virAdhanA jisa bhikSA meM hotI hai, vaha bhikSA prANabhojanA kahalAtI hai / eka sAdhAraNa-sA prazna yahA~ uTha sakatA hai / vaha yaha ki mUla zabda meM prANI nahIM, prANa zabda hai, usakA artha prANI kisa prakAra kiyA jA sakatA hai ? uttara meM kahanA hai ki arzAdyac pratyaya ke dvArA 'prANA astha santIti prANa:' isa prakAra prANoM vAlA prANI bhI prANa zabda vAcya ho jAtA hai | pathaka AlocanA sUtra meM 'pANakkamaNe' kA artha mI ukta rIti se prANiyoM para AkramaNa karanA hotA hai / dvAdazAvartaM vandana sUtra icchAmi khamAsamaNoM meM 'kohAe' Adi cAra zabda bhI arzAdyac ke dvArA hI siddha hote haiM / 'kohAe' = 'krodhayA' kA artha hotA hai'arastr stIti krodhA, tathA krodhavatyA krodhAnugatayA / ' jo AzAtanA krodha se yukta ho vaha krovA kahalAtI hai / zrAgama meM isa bhA~ti zava pratyaya kA prayoga vipula parimANa meM huA hai / ataeva pANabhoNA meM bhI pAraNa = prANa zabda prANI kA vAcaka hI mAnA jAtA hai| Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir adRSTAhRtA gRhastha ke ghara para pahu~ca kara, sAdhU ko jo bhI vastu lenI ho, vaha svayaM jahA~ rakkhI ho, apanI A~khoM se dekhakara lenI cAhie / yadi koThe zrAdi meM rakkhI huI vastu, vinA dekhe hI huI le lI jAtI hai to vaha grAhRta doSa se grAhya hotI hai / isa doSollekha ke antara meM vastu na mAlUma kisa sacitta vastu para rakkhI huI ho ? ataH usake lene meM jIvavirAdhanA doSa lagatA hai / pAriSThApanikA pariSThApana se hone vAlI bhikSA, pariSThApanikA kahalAtI hai| pUjyazrI For Private And Personal gRhastha ke dUSita hone yaha bhAva hai dvArA lAI ke kAraNa ki -- deya
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 62 zramaNa sUtra aAtmArAmajI mahArAja isakA artha karate haiM-'vinA kAraNa zrAhAra ko pariSThApana karanA = gera denA / ' mAlUma hotA hai-pUjyazrI jI yahA~ pariSThApanA samiti ke bhrama meM haiM / parantu yaha artha ucita nahIM pratIta hotA / yahA~ ye saba zabda tRtIyAnta tathA saptamyanta haiM aura inakA sambandha 'aparisuddha parigahiyaM' se hai / ataeva ukta samagra vAkya samUha kA artha hotA hai-kapATodghATana pAriSThApanikA zrAdi doSasahita bhikSA ke dvArA jo azuddha zrAhAra grahaNa kiyA ho to vaha pApa mithyA ho / aba Apa dekha sakate haiM ki pariThApanA samiti kA yahA~ 'parigRhItaM' ke sAtha kaise zranvaya ho sakatA hai ? pariThApanA samiti kA kAla to parigRhItaM = grahaNa karane ke bAda bhukta zeSa ko DAlate samaya hotA hai ? ataeva prAcArya nami yahA~ pAriThApanikA zabda kA vahI artha karate haiM jo hamane zabdArtha aura bhAvArtha meM kiyA hai-'pradAnabhAjanagata dravyAntarojnarlakSaNaM pariThApanam, tena nivRttA pAriSThApanikA tayA / ' avabhASaNa bhikSA gRhastha ke ghara pahu~ca kara sAdhU ko kevala bhojana aura pAnarUpa sAdhAraNa bhikSA hI mA~ganI caahie| yadi vahA~ kisI viziSTa vastu kI mA~ga karatA hai to vaha doSa mAnA jAtA hai / sAdhU ko kevala udara-pUrtyartha hI bhojana lenA hai, phira vaha bhale hI sAdhAraNa ho yA asAdhAraNa / isa mahAna Adarza ko bhUla kara yadi sAdhU sundara pAhAra kI pravaMcanA meM gharoM meM acchA bhojana mA~gatA phiratA hai to vaha sAdhutva se bhI giratA hai sAtha hI dharma kI evaM zramaNa saMgha kI avahelanA bhI karatA hai| hA~ * apavAda rUpa meM kisI vizeSa kAraNa para yadi koI viziSTa vastu kisI paricita ghara se mA~gI jAya to phira koI doSa nahIM hotaa| udgama, utpAdana, eSaNA gocaracaryA meM uparyukta tIna zabda bahuta hI mahattvapUrNa haiM / jabataka sAdhu ukta tInoM zabdoM kA vAstavika paricaya na prApta kara le, tabataka gocaracaryA kI pUrNa zuddhi nahIM kI jA sktii| eSaNA samiti ke tIna For Private And Personal
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gocaracaryA sUtra 6. 3 bheda haiM- gaveSaNaipaNA, grahaNaipaNA, paribhoSaNA | gaveSaNA kI zuddhi ke lie 16 udgama doSa aura 16 utpAdana doSoM kA parihAra karanA cAhie | udgama doSa gRhastha kI ora se lagate haiM aura utpAdana doSa sAdhu kI ora se / grahaNapaNA ke sAdhU tathA gRhastha donoM ke saMyoga se utpanna hone vAle zaMkita zrAdi 10 doSa haiN| ye 42 doSa haiM, jinake kAraNa gRhIta AhAra zuddha mAnA jAtA hai / paribhogaNA ke pA~ca bheda haiM, jo mANDale ke doSarUpa meM prasiddha haiM / ye doSa bhojana karate hue lagate haiM / ina sabakA varNana pariziSTa meM dekhie / yaha gocaracaryA kA pATha gocarI lAne aura karane ke bAda bhI avazya paThanIya hai| For Private And Personal
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kAla-pratilekhanA-sUtra paDikkamAmi cAukkAlaM sajjhAyassa akaraNayAra ubhokAlaM bhaMDovagaraNassa appaDilehaNAe, duppaDilehaNAe, appamajjaNAe, duppamajjaNAe, aikkame, vaikkame, aiyAre, aNAyAre, jo me devasimo aiyAro ko tassa micchA mi dukkaI / zabdArtha paDikkamAmi pratikramaNa karatA hU~ bhaMDovagaraNassa = bhANDa tathA upacAukkAlaM =cAra kAla meM karaNa kI sajjhAyasma-svAdhyAya ke appaDilehaNAe-apratilekhanA se akaraNayAe = na karane se duppaDilehaNAe-duSpratilekhanA se ubhayokAla = donoM kAla meM appamajjaNAe apramArjanA se For Private And Personal
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kAla-pratilekhanA-sUtra 65 duSpamajjaNAe = duSpramArjanA se devasio= divasa sambandhI adakkame = atikrama meM ahayAroaticAra-doSa vahakkame = vyatikrama meM katro = kiyA ho ahayAre = aticAra meM tassa = usakA zraNAyAre -anAcAra meM dukkaDa = pApa jo-jo mi mere lie me- maiMne micchA = mithyA ho bhAvArtha svAdhyAya tathA pratilekhanA sambandhI pratikramaNa karatA hU~ / yadi pramAdavaza dina aura rAtri ke prathama tathA antima prahara-rUpa cAra' kAla meM svAdhyAya na kI ho, prAtaH tathA sandhyA donoM kAla meM vastra-pAtra zrAdi bhANDopakaraNa kI pratilekhanA na kI ho, acchI taraha pratilekhanA na kI ho, pramArjanA na ko ho, acchI taraha pramArjanA na kI ho; phalasvarUpa atikrama, vyatikrama, aticAra aura anAcAra sambandhI jo bhI devasika aticAra = doSa kiyA ho to vaha saba pApa mere lie mithyA = niSphala ho| vivecana saMsAra meM kAla kI bar3I mahimA hai / jo manuSya, jo samAja, jo rASTra samaya kA Adara karate haiM, ucita samaya se lAbha uThAte haiM, ve abhyudaya ke gaurava-zikhara para pahu~ca kara saMsAra ko camatkRta kara dete haiM / isa ke viparIta jo bAlasyavaza samayAnukUla pravRtti na kara sakane ke 1--'diyA paDhamacarimAsu, ratipi paDhamacarimAsu ca porasIsu sajjhAyo avassa kAtavyo / ' iti jinadAsamahattarAH / 'catuSkAlaM-divasarajanI-prathama-caramaprahareSu ityarthaH / iti prAcArya hribhdraaH| For Private And Personal
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaraNa-sUtra kAraNa samaya kA lAbha nahIM uThA pAte, ve pragati kI daur3a meM sarvathA pIche raha jAte haiM, unake bhAgya meM pazcAttApa ke atirikta ora kucha nahIM rhtaa| ___manuSya kA kartavya hai ki vaha yojanA ke anusAra, progrAma ke mutAbika pragati kare / jisa kArya ke lie jo samaya nizcita kiyA ho, usa kArya ko usI samaya karane ke lie prastuta rahanA cAhie / manuSya vaha hai, jo ThIka ghar3I kI suI kI taraha pUrNa niyamita DhaMga se kArya karatA hai / svIkRta yojanA kA parityAga kara jarA bhI idhara-udhara hera-phera se kiyA jAne vAlA kArya rasa prada evaM zakti prada nahIM hotA | dUra kyoM jAe~, pAsa hI dekhie / jaba manuSya ko kar3Ake kI bhUkha lagI ho aura usa samaya ThaMDA pAnI pIne ke lie lAyA jAya to kaisA rahegA ? aura jaba bahuta ugra pyAsa lagI ho taba sundara miSTa bhojana upasthita kiyA jAya to kyA Ananda AegA? pratyeka kArya apane samaya para hI ThIka hotA hai / samayaviruddha acche se acchA kArya bhI abhadra evaM arucikara ho jAtA hai / mAnava jIvana ke lie yaha anamola samaya milA hai| ise vyartha hI pramAdavaza barbAda na kro| bhagavAna mahAvIra ke upadezAnusAra pratyeka satkArya ko, usake nizcita samaya para hI karane ke lie taiyAra rho| kitanI hI jhajhaTa ho, gar3abar3a ho; kintu apane nizcita kartavya se na cUko / 'kAle kAlaM samAyare'-uttarAdhyayana sUtra / lokadRSTi kI bhA~ti lokottara dRSTi meM bhI kAlocita kriyA kA bar3A mahattva hai / sAdhu kA jIvana sarvathA niyamita rUpa se gati karatA hai / yuddha meM car3he hue senApati ke lie jisa prakAra pratyeka kSaNa amUlya hotA hai, usI prakAra kama zatru oM se yuddha meM saMlagna sAdhaka bhI jIvana kA pratyeka kSaNa amUlya samajhatA hai / kartavya ke prati jarA-sI bhI upekSA samasta yojanAoM ko dhUla meM milA detI hai / yojanA ke anusAra pragati na karane se, manuSya, jIvana kSetra meM pichar3a jAtA hai / jIvana kI pragati ke pratyeka aMga ko pAlokita rakhane ke lie kAla kI pratilekhanA karanA, atIva For Private And Personal
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kAla-pratilekhanA sUtra zrAvazyaka hai / jattarAdhyayana sUtra ke 26 veM adhyayana meM kAla-pratilekhanA ke sambandha meM eka bahuta hI sundara praznottara hai :kAlapaDilehaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kAlapaDilehaNayAe NaM nANAvaraNijjaM kamma. khavei / "bhagavan ! kAla kI pratilekhanA se kyA phala hotA hai ?" "kAla kI pratilekhanA se jJAnAvaraNa kama kA kSaya hotA hai / " : upayukta sUtra kAlapratilekhanA kA hai| sUtrakAra ne apanI gaMbhIra bhASA meM kAlocita kriyA kA mahattva bahuta hI sundara DhaMga se varNana kiyA hai / aAgama meM kathana hai ki dina ke pUrvAhna tathA aparAhna meM tathaiva rAtri ke pUrva bhAga tathA apara bhAga meM isa prakAra dina aura rAtri ke cAroM kAloM meM, niyamita svAdhyAya karanI cAhie / isI prakAra prAtaHkAla aura sAyaM kAla dina ke donoM kAloM meM niyamita rUpa se vastra pAtra Adi kI pratilekhanA bhI Avazyaka hai| yadi Alasyavaza ukta donoM Avazyaka kartavyoM meM bhUla ho jAya to usakI zuddhi ke lie pratikramaNa karane kA vidhAna hai| svAdhyAya .. bhAratIya saMskRti meM svAdhyAya kA sthAna bahuta U~cA evaM pavitra mAnA gayA hai| hamAre pUrvajoM ne jo bhI jJAnarAzi ekatrita kI hai aura jise dekhakara Aja samasta saMsAra camatkRta hai, vaha svAdhyAya ke dvArA hI prApta huI thii| bhArata jaba taka svAdhyAya kI ora se udAsIna na huA saba taka vaha jJAna ke divya prakAza se jagamagAtA rahA / - pUrvakAla meM jaba bhAratIya vidyArthI gurukula se zikSA samApta kara vidA hotA thA to usa samaya pAzIrvAda ke rUpa meM prAcArya kI ora se yahI mahAvAkya milatA thA ki-'svAdhyAyAnmA prmdH|' isakA artha hai-'vatsa ! bhUlakara bhI svAdhyAya karane meM pramAda na karanA / ' kitanA sundara upadeza hai ? svAdhyAya ke dvArA hI hita aura ahita kA jJAna hotA For Private And Personal
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir hada zramaNa-sUtra hai, pApa puNya kA patA calatA hai, kartavya kartavya kA jJAna hotA hai / svAdhyAya hamAre andhakArapUrNa jIvana patha ke lie dIpaka ke samAna hai| jisa prakAra dIpaka ke dvArA hameM mArga ke acche aura bure pana kA patA calatA hai aura tadanusAra kharAba Ubar3a-khAbar3a mArga ko chor3a kara acche sAfa suthare patha para calate haiM, ThIka usI prakAra svAdhyAya ke dvArA hama kA patA lagA lete haiM aura z2arA viveka kA zrAzraya le to dharma ko chor3akara dharma ke patha para calakara jIvana yAtrA ko prazasta banA sakate haiM / zAstrakAroM ne svAdhyAya ko nandana vana kI upamA dI hai| jisa prakAra nandana vana meM pratyeka dizA kI ora bhavya se bhavya dRzya, mana ko zrAnandita karane ke lie hote haiM, vahA~ jAkara manuSya satra prakAra kI duHkha kleza sambandhI Te bhUla jAtA haiM, usI prakAra svAdhyAyarUpa nandana vana meM bhI eka se eka sundara evaM zikSA-prada dRzya dekhane ko milate haiM, tathA mana duniyAvI jhaToM se mukta hokara eka alaukika Ananda loka meM vicaraNa karane lagatA hai / svAdhyAya karate samaya kabhI mahApuruSoM ke jIvana kI pavitra evaM divya jhA~kI A~khoM ke sAmane zrAtI hai, kabhI svargaM aura naraka ke dRzya dharma tathA dharma kA pariNAma dikhalAne lagate haiM / kabhI mahApuruSoM kI amRtavANI kI punIta dhArA bahatI huI milatI hai, kabhI tarka-vitarka kI havAI ur3Ana buddhi ko bahuta U~ce ananta vicArAkAza meM uThA le jAtI hai / aura kabhI kabhI zraddhA, bhakti evaM sadAcAra ke jyotimaya zrAdarza hRdaya ko gadgad kara dete haiN| zAstravAcana hamAre lie 'yat piNDe tad brahmADe' kA Adarza upasthita karatA hai / jaba kabhI ApakA hRdaya bujhA hugrA ho, murajhAyA huA ho, tumheM cAroM ora andhakAra hI andhakAra ghirA najara zrAtA ho, kadama-kadama para vighnabAdhAoM ke jAla biche hue hoM to Apa kisI uccakoTi ke pavitra adhyAtmika grantha kA svAdhyAya kIjie | zrApa kA hRdaya jyotirmaya ho jAyagA, cAroM zrora prakAza hI prakAza bikharA najara grAyagA, vinnabAdhAe~ cUra-cUra hotI For Private And Personal
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kAla-pratilekhanA-sUtra 66 mAlUma hoMgI, eka mahAn divya alaukika sphUrti, tumheM pragati ke patha para agrasara karatI huI prApta hogii| yogadarzana ke bhASyakAra maharSi vyAsa bhI svAdhyAya ke Adarza pujArI haiN| Apa paramAtma-jyoti ke darzana pAne kA sAdhana ekamAtra svAdhyAya hI batalAte haiM:svAdhyAyAd yogamAsIta, yogAtsvAdhyAyamAmanet / svAdhyAya-yogasaMpattyA, paramAtmA prakAzate. // (yoga0 1 / 28-vyAsabhASya ) __~'svAdhyAya se dhyAna aura dhyAna se svAdhyAya kI sAdhanA hotI hai / jo sAdhaka svAdhyAyamUlaka yoga kA acchI taraha abhyAsa kara letA hai, usake sAmane paramAtmA prakaTa ho jAtA hai / bhagavAn mahAvIra to svAdhyAya ke kaTTara pakSapAtI haiM / bAraha prakAra kI tapaH sAdhanA meM svAdhyAya kA sthAna bhI rakkhA gayA hai aura svAdhyAya tapa ko bahuta U~cA antaraMga tapa mAnA gayA hai / apane antima pravacanasvarUpa varNana kie gae uttarAdhyayana-sUtra meM Apa batalAte haiM ki-'samAraNaM nANAvaraNijja kamma khaveha / ' 'svAdhyAya karane se jJAnAvaraNa karma kA kSaya hotA hai, jJAna kA alaukika prakAza jagamagA uThatA hai|' zrApa dekhate haiM --jIvana meM jo bhI duHkha hai, ajJAna-janya hI hai / jitane bhI pApa, jitanI bhI burAiyA~ ho rahI haiM, sabake mUla meM ajJAna hI chupA baiThA hai / astu, yadi ajJAna kA nAza ho jAya to phira kisa cIz2a kI kamI raha jAtI hai ! manuSya ne jahA~ jJAna, viveka, vicAra kI zakti kA prakAza pAyA, vahA~ usane saMsAra kA samasta aizvarya bhara paayaa| For Private And Personal
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra naM annANI kamma, khavei bahuyAhiM vAsakoDIhi / taM nANo tihiM gutto, khavaI usAsamitteNa // 113 / / -saMthArapainnA -'ajJAnI sAdhaka karor3oM varSoM kI kaThora tapaH sAdhanA ke dvArA jitane kama naSTa karatA hai; jJAnI sAdhaka mana, vacana aura zarIra ko vaza meM karatA huA utane hI karma eka zvAsa-bhara meM kSaya kara DAlatA hai|' svAdhyAya vANI kI tapasyA hai | isake dvArA hRdaya kA mala dhulakara sAfa ho jAtA hai / svAdhyAya antaH prekSaNa hai| isI ke abhyAsa se bahuta se puruSa zrAtmonnati karate hue mahAtmA, paramAtmA ho gae haiM / antara kA jJAnadIpaka vinA svAdhyAya ke prajjyalita ho hI nahIM sktaa| __ yathAgni rumadhyastho, nottiSThenmathanaM vinaa| vinA cAbhyAsayogena, jJAnadIpastathA na hi // . yoga zikhopaniSad -'jaise lakar3I meM rahI huI agni manthana ke vinA prakaTa nahIM hotI, usI prakAra jJAnadIpaka, jo hamAre bhItara hI vidyamAna hai, svAdhyAya ke abhyAsa ke vinA pradIpta nahIM ho sktaa|' aba yaha vicAra karanA hai ki svAdhyAya kyA vastu hai ? svAdhyAya zabda ke aneka artha haiM : 'adhyayana adhyAyaH, zobhano'dhyAyaH svAdhyAya:-zrAva. 4 a.| su + adhyAya arthAt suSTu adhyAya - adhyayana kA nAma svAdhyAya hai| For Private And Personal
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kAla-pratilekhanA-sUtra niSkarSa yaha hai ki-zrAtmakalyANakArI zreSTha paThana-pAThanarUpa adhyayana kA nAma hI svAdhyAya hai| sthAnAMga-sUtra ke TIkAkAra abhayadeva sUri svAdhyAya kA artha karate haiM-suSTu = bhalIbhA~ti zrA=maryAdA ke sAtha adhyayana karane kA nAma svAdhyAya hai / 'suSTu pA = maryAdayA adhIyate iti svAdhyAyaH'-sthA0 2 ThA0 230 / __ vaidika vidvAn svAdhyAya kA artha karate haiM--'svayamadhyayanam'-kisI anya kI sahAyatA ke binA svayaM hI adhyayana karanA, adhyayana kiye hue kA manana aura nididhyAsana krnaa| dUsarA artha hai-'svasyAtmano'dhyayanam'-apane pApakA adhyayana karanA aura dekhabhAla karate rahanA ki apanA jIvana U~cA uTha rahA hai yA nahIM ? jaina zAstrakAroM ne svAdhyAya ke pA~ca bheda batalAe haiM-vAcanA, pRcchanA, parivartanA, anuprekSA aura dhamakathA / gurumukha se sUtra pATha lekara, sUtra jaisA ho vaisA hI uccAraNa karanA, vAcanA hai / vAcanA ke dvArA sUtra ke zabda-zarIra kI pUrNa rUpa se rakSA kI jAtI hai| ataeva hInAkSara, atyakSara, padahIna, ghoSa hIna Adi doSoM se bacane kI sAvadhAnI rakhanI cAhie / svAdhyAya kA dUsarA bheda pRcchanA hai--sUtra para jitanA bhI apane se ho sake tarka-vitarka, cintana, manana karanA cAhie aura aisA karate hue jahA~ bhI zaMkA ho gurudeva se samAdhAna ke lie pUchanA cAhie / hRdaya meM utpanna huI zaMkA ko zaMkA ke rUpa meM hI rakhanA ThIka nahIM hotaa| . sUtravAcanA vismRta na ho jAya, etadarthaM sUtra kI bAra-bAra guNanikA = parivartanA karanA, parivartanA hai ! sUtravAcanA ke sambandha meM tAttvika cintana karanA, anuprekSA hai| anuprekSA, svAdhyAya kA mahattvapUrNa aMga hai| vinA anuprekSA ke jJAna camaka hI nahIM sktaa| For Private And Personal
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 102 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra jaba ki sUtra - vAcanA, pRcchanA, parivartanA aura anuprakSA ke bAda tattva kA vAstavika rUpa sudRr3ha ho jAya, tatra jana kalyANa ke lie dharmopadeza karanA dharma kathA hai / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhagavAn mahAvIra ne kitanA adhika sundara vaijJAnika krama, svAdhyAya kA rakkhA hai ? zAstroM ke zabda aura artha donoM zarIroM kI rakSA ke lie kitanI sundara yojanA hai ? yadi uparyukta paddhati se zAstroM kA svAdhyAya = adhyayana kiyA jAya to sAdhaka avazya hI jJAna ke kSetra meM advitIya prakAza pA sakatA hai| kucha bhI adhyayana na karake dharma kathA ke maJca para pahu~cane vAle kathakkar3a jarA isa aura lakSya deM ki dharma kathA kA nambara kaunasA hai ? - Ajakala svAdhyAya ke nAma para bilkula arthahIna paraMparA cala rahI hai / grAja ke svAdhyAyI loga, svAdhyAya kA abhiprAya yahI samajhate haiM ki kisI dharma pustaka kA nitya kucha pATha kara lenA, aura basa ! na zuddha uccAraNa kI ora dhyAna diyA jAtA hai aura na artha kA hI kucha cintana manana hotA hai| svAdhyAya ke lie kevala zAstra ke zabda-zarIra ko sparza kara lene se hI kAma nahIM cala sakatA / yadyapi zuddha uccAraNa mAtra se bhI kucha lAbha avazya hotA hai| kyoMki zabdoM ke uccAraNa se bhI bhAvoM kA sandana taraMgita hotA hai aura usakA jIvana para prabhAva par3atA hai / parantu hama pUrA lAbha tabhI uThA sakeMge, jaba ki pATha karate samaya pRcchanA, parivartanA, anuprakSA kA bhI dhyAna rakkhe' / " svAdhyAya meM bala paidA karane ke lie vartamAna yuga kI bhASA meM bhI kucha niyama aise haiM, jina para vicAra karane kI AvazyakatA hai / yadi acchI taraha se nimnokta niyamoM para dhyAna diyA jAya to svAdhyAya kA apUrva Ananda prApta ho sakatA hai / (1) ekAgratA jaba hama svAdhyAya kara rahe hoM to hamArA dhyAna cAroM ora se haTakara pustaka ke zabdoM aura arthoM kI ora hI honA cAhie / isake lie Avazyaka hai ki jo kucha hama mukha se pATha kareM, For Private And Personal
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kAla-pratilekhanA-sUtra use apane kAnoM se bhI dhyAna pUrvaka sunate jaayeN| jihvA aura zrotra do indriyoM ke eka sAtha kAma karane se mana avazya ekAgra ho jAtA hai| acchA ho, yadi pATha karate samaya pratyeka paMkti ko Thahara-Thahara kara do tIna bAra par3hA jaay| (2) nairantaya- svAdhyAya meM jahA~ taka ho sake antara (vikSepa) nahIM honA cAhie / thor3A-bahuta svAdhyAya nitya niyamapUrvaka karate hI rahanA cAhiye / paraMparA kI kar3I TUTate hI svAdhyAya kI vahI hAlata hotI hai jaisI ki sA~kala kI kar3I TUTane para sA~kala kI hotI hai| (3) viSayopati-svAdhyAya ke lie granthoM kA cunAva karate samaya yaha dhyAna meM rakhanA cAhie ki hamArA uddezya sAMsArika viSayavAsanAoM ke jIvana se Upara uThanA hai| ataH rAgadvaSa, ghRNA zRMgAra Adi kI pustake na par3ha kara sadAcAra, bhakti aura kartavyasambandhI pustake hI par3hanI caahieN| (4) prakAza kI utkaNThA-svAdhyAya karate samaya mana meM yaha dRr3ha vizvAsa honA cAhie ki pATha ke dvArA hamArI antaHstha AtmA meM prakAza phaila rahA hai| saMkalpa kA bala mahAna hotA hai, ataH svAdhyAya ke samaya kA zuddha saMkalpa avazya hI antajyoti pradAna kregaa| (1) svAdhyAya kA sthAna-svAdhyAya ke lie pavitra evaM zuddha cAtAvaraNa se sampanna sthAna honA cAhie / jo sthAna kolAhala evaM gaMde dRzyoM vAlA ho, vaha svAdhyAya ke lie sarvathA anupayukta hotA hai| pratilekhanA ___ sAdhu ke pAsa jo bhI vastra pAtra Adi upadhi ho, usakI dina meM do bAra-prAtaH aura sAyaM-pratilekhanA karanI hotI hai| upadhi ko vinA dekhe-bhAle upayoga meM lAne se hiMsA kA doSa lagatA hai / upadhi meM sUkSma jIvoM ke utpanna ho jAne kI athavA bAhara ke jIvoM ke Azraya lene kI saMbhAvanA rahatI hai; ataH pratyeka vastu kA sUkSma nirIkSaNa karate hue jIvoM ko dekhanA mAhie, aura yadi koI jIva dRSTigata ho to use For Private And Personal
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra pramArjana ke dvArA kisI bhI prakAra kI pIr3A pahu~cAe vinA ekAnta sthAna meM dhIre se chor3a denA cAhie / prathama ahiMsAvrata kI kitanI adhika sUkSma sAdhanA hai ? dharma ke prati kitanI adhika jAgarUkatA hai ? bhagavAna mahAvIra, apane ziSyoM ko, kartavya kSetra meM, kahIM bhI upekSita nahIM hone dete| vastrapAtra zrAdi ko acchI taraha kholakara cAroM ora se dekhanA, pratilekhanA hai aura rajoharaNa tathA pU~ jaNI ke dvArA acchI taraha sApha karanA, pramArjanA hai / pAtrAdi ko bilkula hI na dekhanA, apratilekhanA hai| aura isI prakAra bilkula pramArjana na karanA, apamArjana hai / Alasyavaza zIghratA meM avidhi se dekhanA, duSpratilekhanA hai| aura isI prakAra zIghratA meM vinA vidhi se upayoga-hIna dazA meM pramArjana karanA, duSpramArjana hai / pratilekhanA ke sambandha meM jAnakarI kI icchA rakhane vAle sajana uttarAdhyayana sUtra kA samAcArI adhyayana avalokana kreN| cAra prakAra ke doSa pratyeka vrata meM lagane vAle jitane bhI doSa hote haiM, unake cAra prakAra haiM-(1) atikrama, (2) vyatikrama, (3) aticAra (4) anAcAra / (1) atikrama-grahaNa kie hue vrata athavA pratijJA ko bhaMga karane kA saMkalpa karanA / (2) vyatikrama-vrata bhaMga karane ke lie udyata honA / / (3) aticAra-vrata bhaMga karane ke lie sAdhana juTA lenA tathA eka deza se vrata kiMvA pratijJA ko khaNDita karanA / (4) anAcAra-vrata ko sarvathA bhaMga krnaa| udAharaNa ke lie prAdhAkarmI aAhAra kA udAharaNa adhika spaSTa hai / isa para se doSoM kI kalpanA TIka taraha samajha meM A sakatI hai| -koI anurAgI bhakta prAdhAkarmI aAhAra taiyAra kara sAdhu ko namantraNa de aura mAdhu jAnate hue bhI usa nimantraNa ko svIkAra karale, For Private And Personal
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kAla-pratilekhanA-sUtra 105 AdhAkarmI aAhAra lene kI icchA kare aura pAtra lekara uTha khar3A ho, to yahA~ taka atikrama doSa hotA hai| prAdhAkarmI aAhAra lene ke lie Azraya se bAhara paira rakhane se lekara ghara meM praveza karane, jholI kholakara phailAne taka vyatikrama dopa hai / aAdhAkarmI aAhAra grahaNa karane se lekara upAzraya meM Akara khAne kI taiyArI karane tathA grAsa hAtha meM uThAne taka aticAra doSa hai / aura grAsa mukha meM DAlane tathA khA lene para anAcAra doSa lagatA hai / ina cAroM hI doSoM meM uttarottara doSa kI adhikatA hai / ___ atikramAdi ke lie, kAra aAdhAkama dUSita AhAra ke grahaNa kA jo udAharaNa diyA hai, usake lie jinadAsa mahattara-kRta zrAvazyaka cUNi dekhanI cAhiye / vahA~ vistAra se atikramAdi ke svarUpa kA nirUpaNa kiyA gayA hai| AcArya haribhadra ne bhI jinadAsa mahattara ke ullekhAnusAra hI atikramAdi kA vivecana kiyA hai| unhoMne isa sambandha meM eka prAcIna prAkRta-gAthA uddhRta kI hai, jo sakSeparuci jijJAsu ke lie bar3I mahattvapUrNa hai| lekhaka bhI usako uddhRta karane kA bhAva savaraNa nahIM kara sktaa| "prAdhAkamma-nimaMtaNa, paDisuNamANe aikkamo hoi / paya-bheyAi baikkama, gahie taira yaro galie // " [prAdhAkarma-nimantraNe, pratizRNvati atikramo bhavati / pada-bhedAdi vyatikramo, gRhIte tRtIya itaro gilite // ] For Private And Personal
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhramaNa-sUtra ahiMsA, satya zrAdi mahAvata rUpa mUla guNoM meM atikrama, vyatikrama tathA aticAra ke kAraNa malinatA pAtI hai, arthAt cAritra kA mUla rUpa dUSita ho jAtA hai parantu sarvathA naSTa nahIM hotA, ataH usakI zuddhi AlocanA evaM pratikramaNa ke dvArA karane kA vidhAna hai| parantu yadi mUla guNoM meM jAna-bUjha kara anAcAra kA doSa laga jAe to cAritra kA mUla rUpa hI naSTa ho jAtA hai| ataH ukta doSa kI zuddhi ke lie kevala aAlocanA evaM pratikramaNa hI kAphI nahIM hai, pratyuta kaThora prAyazcitta lene kA athavA kucha vizeSa duHprasaMgoM para nae sire se vrata grahaNa karane kA vidhAna hai| .. parantu uttara guNoM ke sambandha meM yaha bAta nahIM hai| uttara guNoM meM to atikramAdi cAroM hI doSoM se cAritra meM malinatA AtI hai, parantu pUrNataH cAritra-bhaMga nahIM hotA / svAdhyAya aura pratilekhanA uttara guNa haiM / ataH prastuta kAla pratilekhanA-sUtra ke dvArA cAroM hI doSoM kA pratikramaNa kiyA jAtA hai| - zAstrokta samaya para svAdhyAya yA pratilekhanA na karanA, zAstra-niSiddha samaya para karanA, svAdhyAya evaM pratilekhanA para zraddhA na karanA, tathA isa sambandha meM mithyA prarUpaNA karanA yA ucita vidhi se na karanA, ityAdi rUpa meM svAdhyAya aura pratilekhanA sambandhI aticAra doSa hote haiN| yaha kAla-pratilekhanA sUtra, svAdhyAya tathA pratilekhanA karane ke bAda bhI par3hA jAtA hai| For Private And Personal
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir asaMyama-sUtra paDikkamAmi egavihe asaMjame zabdArtha paDikamAmipratikramaNa karatA hU~, egavihe = eka prakAra ke nivRtta hotA hU~ asa'jame= asaMyama se bhAvArtha aviratirUpa eka-vidha asaMyama kA AcaraNa karane se jo bhI aticAra-doSa lagA ho, usakA pratikramaNa karatA huuN| vivecana manuSya kyA hai ? isakA uttara kavitA kI bhASA meM hai-'kAmanAoM kA samudra / ' sasArI manuSya kI kAmanAe~ ananta haiN| kauna kyA prApta nahIM karanA cAhatA ? jisa prakAra samudra meM hajAroM, lAkhoM, karor3oM taraMge 1-'saMjamo samma uvrmo|' iti jinadAsa mahattarAH / 'asaMyame aviratalakSaNe sati pratiSiddhakaraNAdinA yo mayA daivasiko'ticAraH kRta iti gamyate' ityAcArya haribhadrAH / For Private And Personal
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 108 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir uccAvaca-bhAva se idhara-udhara satata dolAyamAna rahatI hai; usI prakAra manuSya ke mana meM bhI kAmanAoM kI ananta taraMge tUphAna macAe rahatI haiN| kisI baMbaI kalakatte jaise vizAla zahara ke caurAhe para khar3e ho jAie, kAmanA-samudra kA pratyanna ho jaaygaa| hajAroM naramuNDa pUrva se pazcima, pazcima se pUrva, dakSiNa se uttara, uttara se dakSiNa A jA rahe haiN| sabakI apanI-apanI eka dhuna hai, apanI-apanI eka kalpanA hai| kauna isa nara muNDoM ke samudra ko idhara se udhara, udhara se idhara pravAhita kara rahA hai ? uttara hai - 'kAmanA' / ye rele' itanI teja roja kyoM daur3AI jA rahI haiM ? ye bhImakAya jalayAna samudra kA vakSaHsthala cIrate hue kyoM cIkhe mAra rahe haiM ? ye vAyuyAna kyoM itanI zIghratA se AkAza meM daur3Aye jA rahe haiM ? kahanA par3egA, 'kAmanA ke lie kAmanAoM ke kAraNa Aja, Aja kyA anAdi se saMsAra meM bhayaMkara uthala-puthala maca rahI hai / 'icchAhu zrAgA sasamA prAMtiyA / ' 'kAmAnAM hRdaye vAsaH, saMsAra iti kIrtitaH / ' parantu prazna hai - manuSya ko kAmanAoM se kyA milA ? sukha ? sukha nahIM, duHkha hI milA hai / Aja taka koI bhI manuSya, apanI kAmanAtroM ke anusAra sukha nahIM pA sakA / raMka ko bhI dekhA hai, rAjA ko bhI, sabhI icchApUrti ke abhAva meM vyAkula haiN| manuSya nAma dhArI jIva, apanI zAnoM kI avadhi kA pAra pAle, yaha sarvathA asambhava hai / aura jaba taka kAmanAoM kI pUrti na ho jAya, taca taka zAnti kahA~ ? sukha kahA~ ? zrataeva hamAre vItarAga mahApuruSoM ne kAmanAoM kI pUrti meM nahIM, kAmanAoM ke niyaMtraNa meM hI, santoSa meM hI sukha mAnA hai| kAmanAtroM ke sambandha meM kisI na kisI maryAdA kA Azraya lie binA kAma cala hI nahIM sakatA / zAstrIya paribhASA meM isI kA nAma saMyama hai / 'sa' + yama arthAt sAvadhAnI ke sAtha bhalI bhA~ti icchAtroM kA niyamana karanA / saMyama manuSyatA kI kasauTI hai / jisameM jitanA adhika saMyama, usameM utanI hI adhika manuSyatA / For Private And Personal
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir asayama sUtra ___ sayama kA virodhI asayama hai / yahI samasta sAMsArika duHkhoM kA mUla hai / cAritra mohanIya kama ke udaya se hone vAle rAgadveSa rUpa kaSAya bhAva kA nAma asayama hai / asayama ke hone para AtmA apane vAstavika svarUpa meM pariNati nahIM karatA. sadAcAra meM pravRtti nahIM krtaa| asayamI kI dRSTi bahirmukhI hotI hai, ataH vaha pudgala-vAsanA ko hI zreya samajhane lagatA hai| ataeva prastuta sUtra meM asaMyama ke pratikramaNa kA yaha bhAva hai ki-sayama-patha para calate hue yadi kahIM bhI pramAdavaza asayama ho gayA ho, antahadaya sAdhanA patha se bhaTaka gayA ho, to vahA~ se haTAkara punaH use Atma-svarUpa meM kendrita karatA huuN| saMgrahanaya kI dRSTi se saba prakAra ke asaMyamoM kA sAmAnyataH eka asayama pada se grahaNa kara liyA hai| Age Ane vAle sUtroM meM vizeSa rUpa se asayamoM kA nAmollekha kiyA gayA hai| __ prAcIna pratiyoM meM eka vidha asaMyama se lekara antima 'micchAmi dukaDaM' taka eka hI pATha mAnA hai| yaha mAnanA hai bhI ThIka ataeva yahA~ se lekara, satra sUtroM kA sambandha antima 'micchAmi dukkaDaM' se kiyA jAtA hai| yahA~ pRthak-pRthak sUtroM kA vibhAga, kevala viSayAvabodha kI raSTi se kiyA gayA hai| sUtra kA krama bhaMga karanA apanA uddezya nahIM hai| For Private And Personal
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bandhana-sUtra paDikamAmi dohiM baMdhaNehi rAga-baMdhaNeNaM dos-bNdhnnennN| zabdArtha paDikamAmiprati kramaNa karatA hU~ rAgabandhaNeNarAga ke bandhana se dohi = donoM dosabandhaNeNa=Sa ke bandhana bandhaNehiM - bandhanoM se bhAvArtha do prakAra ke bandhanoM se lage doSoM kA pratikramaNa karatA hU~, arthAt unase pIche haTatA hU~ / ( kauna se bandhanoM se ? ) rAga ke bandhana se, dvaSa ke bandhana se| vivecana janma-maraNa rUpa sasAra viSa vRkSa ke do hI bIja haiM--rAga aura dveSa | rAga Asakti ko kahate haiM aura dvapa aprIti ko / manuSya ne zarIra aura indriyoM ko hI saba kucha mAnA huA hai, inhIM kI paricaryA meM sarvasva For Private And Personal
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bandhana -sUtra 111 nichAvara kiyA huA hai / ataeva jaba zarIra aura indriyoM ko acchI lagane vAlI koI i zravasthA hotI hai to usase rAga karatA hai aura jaba zarIra aura indriyoM ko acchI na lagane vAlI koI viparIta aniSTa avasthA hotI hai to usase dva eSa karatA hai / isa prakAra kahIM rAga to kahIM dveSainhIM durvikalpoM meM mAnava jIvana kI amUlya ghar3iyA~ barbAda horahI haiM / jaba taka rAga-dva eSa kI malinatA hai, taba taka cAritra kI zuddhatA kisI bhI taraha mahIM ho sakatI / cAritra kI zuddhatA kI kyA bAta ? kabhI-kabhI rAga-dveSa kA Adhikya to caritra ko mUla se hI naSTa kara DAlatA hai / rAga-dva eSa kI pravRtti cAritra moha ke udaya se hotI hai, aura cAritra moha saMyamajIvana kA dUdha evaM ghAtaka mAnA gayA hai / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yadi antadRSTi se dekhA jAya to rAga-dva eSa hamAre durbala mana kI hI kalpanAe~ haiM / kisI vastu ke sAtha isakA kucha bhI sambandha nahIM hai / " vastu apane svarUpa meM na koI acchI hai aura na koI burI / manuSya kI kalpanA hI unheM acchI-burI mAne hue hai / udAharaNa ke lie nizAnAtha candra ko hI lIjie / zrAkAzamaNDala meM candramA ke udaya hote hI cakora harSonmatta ho jAtA hai to cakavA cakavI zoka se vyAkula ho uThate haiM / candramA kA udaya dekhakara cora duHkhita hotA hai to sAhUkAra 1. 'na kAma - bhogA samayaM uventi, na yAvi bhogA vigahUM uventi / je tappanosI ya pariggahIya so tesu mohA vigaI ubei // - uttarAdhyayana sUtra 32 / 101 -kAma bhoga arthAt sAMsArika padArtha apane Apa na to kisI manuSya meM samabhAva paidA karate haiM aura na kisI meM rAga-dva eSa rUpa vikRti hI paiza karate haiM / parantu manuSya svayaM hI unake prati rAga-dveSa ke nAnA vikalpa banAkara moha se vikAragrasta ho jAtA hai / For Private And Personal
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 112 zramaNa sUtra harSita / aba batAie, candramA duHkharUpa hai athavA sukharUpa ? Apa kaheMge, donoM meM se eka bhI nahIM / yadi vaha duHkha rUpa hotA to pratyeka koM duHkha hI detA / aura sukharUpa hI hotA to pratyeka ko sukha hI detaa| parantu aisA hai kahA~ ? vaha to eka hI samaya meM bhinna-bhinna vyaktiyoM ko bhinna-bhinna rUpa meM sukha-duHkha kA janaka hotA hai| ataeva paM0 ThoDaramalla jI rAga-dvoSa karane ko mithyA bhAva batalAte haiN| kisI vastu meM usa vastu se viparIta bhAvanA karanA hI to mithyA bhAva hai aura yahA~ para dravya meM iSTatA tathA aniSTatA kucha bhI nahIM hai, parantu rAgadveSa ke dvArA usameM vaha kI jAtI hai ! ataeva rAga dvaSa, mithyA nahIM to kyA hai ? / jaina dharma kA sampUrNa sAhitya, rAga dveSa ke virodha meM hI sannaddha kiyA gayA hai / jaina dharma nivRtti pradhAna dharma hai, phalataH usane rAga-dvIpa kI nivRtti para atyadhika bala diyA hai| rAga-dveSa ko ghaTAe vinA tapazcaraNa kA, sAdhanA kA kucha artha nahIM rhtaa| prAcArya municandra kA eka zloka hai-"rAgadvaSo yadi syAtAM tapasA kiM prayojanam ?" . prastutasUtra meM rAgadveSa ko bandhana kahA hai| rAgadveSa ke dvArA aSTavidha karmoM kA bandhana hotA hai, ataH ve bandhana padavAcya haiN| "baddhaMyate'STavidhena karmaNA yena hetubhUtena tad bandhanam --AcArya nami / prAcArya jinadAsa mahattara-kRta rAga-dveSa kI vyAkhyA kA bhAva yaha hai-jisake dvArA AtmA kama se ra~gA jAtA hai, vaha moha kI pariNati rAga hai aura jisa moha kI pariNati se kisI se zatru tA, ghRNA, krodha, ahaMkAra Adi kiyA jAtA hai. vaha dvaSa hai / 'raMjana rajyate vA'nena jIva iti rAgaH, rAga evaM bandhanam / dvaSaNaM dviSatyanena iti vA dvaSaH, dvaSa eva bandhanam / ' aAvazyaka cUNi / prAcArya haribhadra, apanI zrAvazyaka TIkA meM, eka zloka uddhRta karate haiM, jo rAga-dvapa se hone vAle karmabandha para acchA prakAza DAlatA hai: For Private And Personal
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bandhana-sUtra 'snehAbhyaktazarIrasya, reNunA zliSyate yathA gAtram / rAga-dvaSAklinnasya, karma - bandho bhavatyevam // -arthAt jisa manuSya ne zarIra para tela cupar3a rakkhA ho, usakA zarIra ur3ane vAlI dhUla se jaise sana jAtA hai, vaise hI rAga-dveSa ke bhAva se prAklinna hue AtmA para kama-raja kA bandha ho jAtA hai / - For Private And Personal
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir : 13 : daNDa-sUtra paDikamAmi tihiM daMDehiM maNadaMDeNaM vayadaMDeNaM, kAyadaMDeNaM / zabdArtha paDikamAmi = prati kramaNa karatA hU~ maNadaMDeNa = manadaNDa se tihiM = tInoM vayadaMDeNa = vacana daNDa se daMDehiM == daNDoM se kAyadaMDeNa = kAyadaNDa se bhAvArtha tIna prakAra ke daNDoM se lage doSoM kA prati kramaNa karatA huuN| ( kauna se daNDoM se ? ) manodaNDa se, vacana-daNDa se, kAyadaNDa se| vivecana duSprayukta mana, vANI aura zarIra ko AdhyAtmika-bhASA meM daNDa kahate haiM / jisake dvArA daNDita ho, aizvarya kA apahAra-nAza ho, vaha daNDa kahalAtA hai| laukika dravya daNDa lAThI zrAdi haiM, unake dvArA zarIra daNDita hotA hai| aura upayukta duSprayukta mana Adi bhAva daNDatraya se For Private And Personal
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir daNDa-sUna cAritrarUpa prAdhyAtmika aizvarya kA vinAza hone ke kAraNa yAtmA daNDitadharma bhraSTa hotA hai / 'daNDyate cAritraizvaryApahArato'sArIkriyate ebhirAtmeti daNDAH dravyabhAvabhedabhinnAH / bhAvadaMDairihAdhikAraH"" manaH-prabhRtibhizca duSprayuktai daNDayate aAtmeti / ' AcArya haribhadra / AgamakAra ukta daNDoM se bacane ke lie sAdhaka ko sarvathA sAvadhAna karate haiM / isa sambandha meM jarA sI bhUla bhI prAtmA kA patana karane vAlI hai| ____ mana, vacana, zarIra kI azubha pravRtti daNDa hai / isa azubha pravRtti ke dvArA hI apane Apa ko tathA dUsare prANiyoM ko duHkha pahu~catA hai| kisa daNDa se kisa prakAra duHkha pahuMcatA hai ? kisa prakAra zreSTha prAcAra malina hotA hai ? isake lie nIce kI tAlikA para dRSTipAta kIjiemano-daNDa (1) vipAda karanA, (2) nirdaya vicAra karanA, (3) vyartha kalpanAe~ karanA, (4) mana ko vaza meM na karake idhara-udhara bhaTakane denA, (5) dUSita aura apavitra vicAra rakhanA, (6) kisI ke prati ghRNA, dveSa, aniSTa cintana karanA aadi-aadi| vacana-daNDa (1) asatya = mithyA bhASaNa karanA, (2) kisI kI nindA va cugalI karanA, (3) kar3avA bolanA, gAlI evaM zAra denA, (4) apanI bar3AI hA~kanA / 5) vyarthaM kI bAte karanA, (6) zAstroM ke sambandha meM mithyA prarUpaNA karanA, Adi / kAya-daNDa (1 ) kisI ko pIr3A pahu~cAnA, mAra pITa karanA, (2) vyabhicAra karanA, (3) kisI kI cIz2a curAnA, (4) akar3a kara calanA, (5) vyartha kI ceTAe~ karanA, (6) asAvadhAnI se calanA, kisI cIz2a ke uThAne rakhane meM ayatanA karanA, Adi / For Private And Personal
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gupti-sUtra paDikkamAmi tihiM guttIhiM maNaguttIe, vayaguttIe kAyaguttIe / zabdArtha paDikkamAmi = pratikramaNa karatA hU~ maNaguttIe = manogupti se tihiM tInoM vayaguttIe= vacanagupti se guttIhiM == guptiyoM se . kAyaguttIe - kAyagupti se bhAvArtha tIna prakAra kI guptiyoM se = arthAt unakA zrAcaraNa karate hue pramodavaza jo bhI tarasambandhI viparItAcaraNarUpa doSa lage hoM, unakA pratikramaNa karatA huuN| (kina guptiyoM se ? ) manogupti se, kcanagupti se, kAyagupti se| vivecana gupti kA artha, rakSA hotA hai-'gopanaM guptiH| ataeva manogukti For Private And Personal
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gupti-sUtra 117 mana kI rakSA-vacanagupti, vacana kI rakSA, kAyagupti-kAya kI rakSA hai / rakSA kA artha niyaMtraNa hai prAcArya haribhadra ke ullekhAnusAra gupti pravIcAra aura apravIcAra ubhaya-rUpA hotI hai ; ataH azubhayoga se nivRtta hokara zubhayoga meM pravRtti' karanA, gupti kA spaSTa artha hai / apane vizuddha Atmatattva kI rakSA ke lie azubha yogoM ko rokanA, gupti kA spaSTatara artha hai| zrAtmamandira meM Ane vAle kamaraja ko rokanA, gupti kA spaSTatama artha hai / manogupti aArta tathA raudra dhyAna-viSayaka mana se saraMbha, samAraMbha tathA prAraMbha sambandhI saMkalpa-vikalpa na karanA; loka-paraloka hitakArI dharma dhyAna sambandhI cintana karanA; madhyastha-bhAva rakhanA; manogupti hai| cacana-gupti vacana ke saraMbha, samAraMbha, prAraMbha sambandhI vyApAra ko rokanA, vikathA na karanA; jhUTha na bolanA; nindA cugalI Adi na karanA; mauna rahanA; vacana gupti hai| 1-jabaki gupti meM bhI azubha yoga kA nigraha aura zubha yoga kA saMgraha, arthAt azubhayoga se nivRtti aura zubha yoga meM pravRtti hotI hai aura isI prakAra samiti meM bhI azubha se nivRtti aura zubha meM pravRtti hotI hai; phira donoM meM bheda kyA rahA ? uttara hai ki gupti meM asaskriyA kA niSedha mukhya hai aura samiti meM sakriyA kA pravartana mukhya hai| gupti antatogatvA pravRtti rahita bhI ho sakatI hai| parantu samiti kabhI pravRtti-rahita nahIM ho sakatI / vaha pravIcAra-pradhAna hI hotI hai / Avazyaka sUtra kI TIkA meM prAcArya haribhadra ne isI sambandha meM eka prAcIna gAthA uddhRta kI hai'samizro niyamA gutto, gutto samiyattaNami bhiyvvo| kusala-vaimudIrito, jaM vayagutto vi samizro vi // , For Private And Personal
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUna kAya-gupti .. zArIrika kriyA sambandhI saraMbha, samAraMbha, prAraMbha meM pravRtti na karanA; uThane baiThane-halane-calane-sone Adi meM saMyama rakhanA; azubha vyApAroM kA parityAga kara yatanA pUrvaka satpravRtti karanA; kAya-gupti hai| saMraMbha, samAraMbha, AraMbha hiMsA Adi kAryoM ke lie prayatna karane kA saMkalpa karanA saraMbha hai / usI sakalpa evaM kArya kI pUrti ke lie sAdhana juTAnA samAraMbha hai aura anta meM usa sakalpa ko kArya rUpa meM pariNata kara denA prAraMbha hai / hiMsA Adi kArya kI, saMkalpAtmaka sUkSma avasthA se lekara usako prakaTa rUpa meM pUrA kara dene taka, jo tIna avasthAe~ hotI haiM, unheM hI anukrama se saraMbha, samAraMbha, prAraMbha kahate haiM / tattvArtha sUtrakAra umAsvAtijI ne 'samyagyoganigraho guptiH ||4is sUtra ke dvArA mana, vacana aura zarIra ke yogoM kA jo prazasta nigraha kiyA jAtA hai, use gupti kahA hai| prazastanigraha kA artha hai--viveka aura zraddhA pUrvaka mana, vacana evaM zarIra ko unmArga se rokanA ora sanmArga meM lagAnA / isa para se phalita hotA hai ki-haThayoga Adi kI prakriyAoM dvArA kiyA jAne vAlA yoganigraha gupti meM sammilita nahIM hotaa| .. eka bAta aura / yahA~ sUtra meM guptiyoM se pratikramaNa nahIM kiyA hai, pratyuta guptiyoM se hone vAle doSoM se pratikramaNa kiyA hai| yahI kAraNa hai ki 'guttIhiM' meM paMcamI na karake . hetvartha tRtIyA vibhakti kI hai, jisakA sambandha guptihetuka ati cAroM se hai| guti se aticAra kaise hote haiM ? gupti kA ThIka aAcaraNa na karanA, usakI zraddhA na karanA, athavA gupti ke sambandha meM viparIta prarUpaNA karanA, guptihetuka aticAra hote haiM / For Private And Personal
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra paDikkamAmi tirhi sallehi www.kobatirth.org : 15 : zalya-sUtra mAyA - salle, niyANa- salleNaM, micchAdaMsaNa- sallegaM zabdArtha Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir paDikkamAmi = pratikramaNa karatA hU~ niyAgasalleNa = nidAna ke tihiM = tInoM sallehiM = zalyoM se mAyA salleNa = mAyA ke zalya se zalya se micchA daMsaNa = mithyA darzana ke sallega = zalya se bhAvArtha tIna prakAra ke zalyoM se hone vAle doSoM kA pratikramaNa karatA hU~ / ( kina zalyoM se ? ) mAyAzalya se, nidAnazalya se, aura mithyAdarzana zalya se / vivecana ahiMsA, satya Adi vratoM ke lene mAtra se koI saccA vratI nahIM bana For Private And Personal
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra sakatA / suvatI hone ke liye sabase pahalI evaM mukhya zarta yaha hai kiuse zalya-rahita honA caahie| isI Adarza ko dhyAna meM rakha kara prAcArya umAsvAtijI tatvArtha sUtra meM kahate haiM--'niHzalyo vrtii'-7||13|| ___ mAyA, nidAna aura mithyAdarzana, ukta tInoM dopa zrAgama kI bhASA meM zalya kahalAte haiM / inake kAraNa AtmA svastha nahIM bana sakatA, svIkRta vratoM ke pAlana meM ekAgra nahIM ho sakatA / __ zalya kA artha hotA hai--jisake dvArA antara meM pIr3A sAlatI rahatI ho, kasakatI rahatI ho vaha tIra, bhAlA, kA~TA zrAdi / dravya aura bhAva donoM zalyoM para ghaTane vAlI prAcArya haribhadra kI zalya-vyutpatti yaha hai:'zalyate'neneti zalyam / ' zrAdhyAtmika kSetra meM mAyA, nidAna aura mithyAdarzana ko lakSaNA vRtti ke dvArA zalya isalie kahA hai ki jisa prakAra zarIra ke kisI bhAga meM kA~TA, kIla tathA tIra Adi tIkSNa vastu ghusa jAya to jaise vaha manuSya ko nubdha kie rahatI hai, caina nahIM lene detI hai; usI prakAra sUtrokta zalyatraya bhI antara meM rahe hue sAdhaka kI antarAtmA ko zAnti nahIM lene dete haiM, sarvadA vyAkula evaM becaina kie rahate haiN| tInoM hI zalya, tIvra kama bandha ke hetu haiM, ataH duHkholAdaka hone ke kAraNa zalya haiN| mAyA-zalya ___ mAyA kA artha kapaTa hotA hai| ataeva chala karanA, Toga racanA, Thagane kI vRtti rakhanA, doSa lagA kara gurudeva ke samakSa mAyA ke kAraNa aAlocanA na karanA, anya rUpa se mithyA pAlocanA karanA, tathA kisI para jhUThA Aropa lagAnA; ityAdi mAyA-zalya hai / 'nidAna-zalya __dharmAcaraNa ke dvArA sAMsArika phala kI kAmanA karanA, bhogoM kI lAlasA rakhanA, nidAna zalya hotA hai| udAharaNa ke lie dekhie / kisI rAjA athavA devatA Adi kA vaibhava dekha kara kiMvA suna kara manameM For Private And Personal
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zalya-sUtra 121 yaha saMkalpa karanA ki-brahmacarya, tapa Adi mere dharma ke phalasvarUpa mujhe bhI aisA hI vaibhava, samRddhi prApta ho; yaha nidAna-zalya hai / mithyA darzana zalya ___satya para zraddhA na lAnA evaM asatya kA kadAgraha rakhanA, mithyAdarzana zalya hotA hai / yaha zalya bahuta hI bhayaMvara hai / isake kAraNa kabhI bhI satya ke prati abhiruci nahIM hotii| yaha zalya samyagdarzana kA virodhI hai, darzana mohanIya karma kA phala hai / - - - - For Private And Personal
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org : 16 : gaurava - sUtra paDikkamAmi tihiM gAravehiMiDDhI - gArave, rasa- gArave sAyAgAraveNaM Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zabdArtha paDikkamAmi= pratikramaNa karatA hU~ haTTIgAraveNaM = Rddhi gaurava se tihiM = tInoM rasagAraveNaM = rasa gaurava se sAyAgAraveNaM = sAtA gauraba se gAravehiM = gauravoM se bhAvArtha tIna prakAra ke gaurava = azubha bhAvanArUpa bhAra se lagane vAle doSoM kA pratikramaNa karatA hU~ / [ kina gauravoM se ?] Rddhi ke gaurava se, rasa ke gaurava se, aura sAtA = sukha ke gaurava se / vivecana gaurava kA artha gurutva hai / yaha gaurava, dravya aura bhAva se do prakAra kA hotA hai / patthara Adi kI gurutA, dravya gaurava hai aura abhimAna evaM For Private And Personal
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gaurava-sUtra 123 lobha ke kAraNa hone vAlA zrAtmA kA azubha bhAva, bhAva gaurava hai / prastuta sUtra meM bhAva gaurava kI carcA hai / bhAva gaurava aAtmA ko sasAra sAgara meM DubAye rakhatA hai, Upara ubharane nahIM detA / ___ bhAva gaurava ke tIna bheda haiM-Rddhi-gaurava, rasa-gauva aura sAtAgaurava / inake spaSTIkaraNa ke lie nIce dekhie / Rddhi-gaurava rAjA Adi ke dvArA prApta hone vAlA u~cA pada evaM satkAra sammAna pAkara abhimAna karanA, aura prApta na hone para usakI lAlasA rakhanA, Rddhi gaurava hai / saMkSepa-bhASA meM satkAra-sammAna, vandana, ugra vrata, vidyA Adi kA abhimAna karanA, Rddhi gaurava kahalAtA hai / rasa-gaurava ___ dUdha, dahI, ghRta zrAdi madhura evaM svAdiSTa rasoM kI icchAnusAra prApti hone para abhimAna karanA, aura prApti na hone para unakI lAlasA rakhanA, rasa gaurava hai / AcArya jinadAsa mahattara rasa-gaurava ke lie jihvA-daNDa zabda kA bahuta sundara prayoga karate haiM / 'rasagArave jibbhaadNddo|' sAtA-gaurava sAtA kA artha-Arogya evaM zArIrika sukha hai / ataeva Arogya, zArIrika sukha tathA vastra, pAtra, zayanAsana Adi sukha ke sAdhanoM ke milane para abhimAna karanA, aura na milane para usakI lAlasA = icchA karanA, sAtA gaurava hai| For Private And Personal
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir virAdhanA-sUtra paDikkamAmi tihiM virAhaNAhiM nANa-virAhaNAe. daMsaNa-virAhaNAe, critt-viraahnnaae| zabdArtha paDikkamAmi- pratikramaNa karatA hU~ daMsaNa - darzana kI tihiM = tInoM virAhaNAe =virAdhanA se virAhaNAhiM = virAdhanAoM se caritta = cAritra kI nANa = jJAna kI virAhaNAe- virAdhanA se virAhaNAe virAdhanA se bhAvArtha tIna prakAra kI virAdhanAoM se hone vAle doSoM kA pratikramaNa karatA huuN| [kaunasI virAdhanAoM se ? ] jJAna kI virAdhanA se, darzana kI virAdhanA se, aura cAritra kI virAdhanA se / For Private And Personal
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir virAdhanA-sUtra 125 vivecana kisI bhI prakAra kA doSa na lagAte hue cAritra kA vizuddha rUpa se pAlana karanA aArAdhanA hotI hai| aura isake viparIta jJAnAdi prAcAra kA samyak rUpa se aArAdhana na karanA, unakA khaNDana karanA, unameM doSa lagAnA, virAdhanA hai / 'vigatA bhArAhaNA viraahnnaa| jinadAsa mahattara / 'kasyacid vastunaH khaNDanaM virAdhanaM, tadeva viraadhnaa| prAcArya haribhadra / jJAna virAdhanA ___ jJAna kI tathA jJAnI kI nindA karanA, guru zrAdi kA apalApa karanA, zrAzAtanA karanA, jJAnArjana meM zrAlasya karanA, dUsare ke adhyayana meM antarAya DAlanA, akAla svAdhyAya karanA, ityAdi jJAna virAdhanA hai / darzana virAdhanA darzana se abhiprAya samyag darzana se hai / samyagdarzana kA artha--- 'samyaktva' hai / ataH samyaktva evaM samyaktva dhArI sAdhaka kI nindA karanA, mithyAtva evaM mithyAtvI kI prazaMsA karanA, pAkhaNDa mata kA prADaMbara dekhakara DagamagA jAnA, darzana virAdhanA hai| cAritra virAdhanA ___ cAritra kA artha---'saccaraNa hai| ahiMsA, satya zrAdi cAritra kA bhalI bhA~ti pAlana na karanA, usameM doSa lagAnA, usakA khaNDana karanA, cAritra virAdhanA hai| For Private And Personal
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kaSAya-sUtra paDikkamAmi cauhiM kasAehiM koha kasAeNaM, mANakasAeNaM, mAyAkasAeNaM, lobhakasAeNaM / zabdArtha paDikamAmi = pratikramaNa karatA hU~ mANakasAeNamAnakaSAya se cauhiM = cAroM mAyAkasAeNa=mAyAkaSAya se kasAehiM = kaSAyoM se lobhakasAeNa = lobha kaSAya se kohakasAeNa = krodhakaSAya se bhAvArtha krodha kaSAya, mAna kaSoya, mAyA kaSAya aura lobha kaSAya-ina cAroM kaSAyoM ke dvArA hone vAle aticAroM kA pratikramaNa karatA hU~ = arthAt unase pIche haTatA huuN| For Private And Personal
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kapAya- sUtra bibecana 'kAya' zabda do zabdoM se milakara banA haiN| do zabda haiM - 'kaSa' aura 'cAya' / kapa kA artha saMsAra hotA hai, kyoMki isameM prANI vividha duHkhoM ke dvArA kaSTa pAte haiM, pIr3ita hote haiN| dekhie-nami-kRta vyutpatti'kathyate prANI vividhaduH khairasminniti kaSaH saMsAraH / dUsarA zabda 'Aya' hai jisakA artha lAbha = prApti hotA hai / bahuvrIhi samAsa ke dvArA donoM zabdoM kA sammilita artha hotA hai - jinake dvArA kapa = saMsAra kI prAya = prApti ho, ve krodhAdi cAra kaSAya-padavAcya haiM / 'kaSaH saMsArastasya Ayo lAbho yebhyaste kaSAyAH / " 127 kaSAyoM kA vega vastutaH bahuta prabala hai | janma-maraNarUpa yaha saMsAravRkSa kaSAyoM ke dvArA hI harAbharA rahatA hai / yadi kaSAya na hoM to janmamaraNa kI paramparA kA viSavRkSa svayaM hI sUkhakara naSTa ho jAya / dazavaikAlika-sUtra meM zrAcArya zayyaMbhava ThIka hI kahate haiM ki 'anigRhIta kaSAya punarbhava ke mUla ko sIMcate rahate haiM, use zuSka nahIM hone dete / ' 'sicaMti mUlAi' puzabbhavassa / ' For Private And Personal sUtrakRtAMga-sUtra ke prathama zrutaskandha ke paSTha adhyayana meM kaSAyoM ko adhyAtma-doSa batalAyA hai / kapAya prakaTa aura aprakaTa donoM hI taraha se AtmA ke jJAna, darzana aura cAritrarUpa zuddhasvarUpa ko malina karate haiM, karma raMga se AtmA ko ra~ga dete haiM aura cirakAla ke lie zrAtmA kI sukha-zAnti ko chinna-bhinna kara dete haiM / jo sAdhaka inakAyoM para vijaya prApta kara letA hai, vahI saccA sAdhaka hai / kapAyavijayI sAdhaka na svayaM pApa karma karatA hai, na dUsaroM se karavAtA hai, aura na karane vAloM kA anumodana hI karatA hai ataeva vaha duHkhoM se sadA ke lie chuTakArA prApta kara letA hai / kAraNa ke abhAva meM kArya kaise ho sakatA he ? kaSAya hI to kamoM ke utpAdaka haiM, aura karmoM se hI duHkha hotA hai| jaba kaSAya nahIM rahe to karma nahIM, karma nahIM rahe to duHkha nahIM rahA / kapAyoM kI kamautpAdakatA ke sambandha meM zrAcArya vIrasena ke
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 128 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra dhavalA-grantha meM, dekhie kyA likhA hai ? 'duHkhazasyaM karmakSetra kRSanti phala barakurvanti iti kaSAyA: ' - 'jo duHkharUpa dhAnya ko paidA karane vAle karma rUpI kheta ko kaNa karate haiM zrarthAt phalavAle karate haiM ve krodha mAna Adi kaSAya kahalAte haiM -- / ' koho pII paNAsei, mANo viNya-nAso; mAyA mittANi nAsera, loho santra viNAso | uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddvayA jiNe, mAyamajjava-bhAveNaM, lobhaM saMtoso jiNe / dazavai0 8 / 38-36 'krodha prIti kA nAza karatA hai, mAna vinaya kA nAza karatA hai, mAyA mitratA kA nAza karatI hai aura lobha sabhI sadguNoM kA nAza karatA hai / ' 'zAnti se krodha ko mRdutA se mAna ko saralatA se mAyA ko, aura santoSa se lobha ko jItanA cAhie / ' pratyeka sAdhaka ko dazavaikAlika-sUtra kI yaha amara vANI, hRdayapaTa para sadA aMkita rakhanI caahie| zrAcArya zayyaMbhava ke ye amara vAkya, avazya hI kaSAya - vijaya meM hamAre lie sarvazreSTha patha-pradarzaka haiM / For Private And Personal
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir : 16: saMjJA-sUtra paDikamAmi caThahiM sannAhiM AhAra-sanAe bhaya-satrAe mehuNa-sannAe pariggaha-sannAe zabdArtha paDikkamAmi % pratikramaNa karatA hU~ bhayasannAe=bhaya saMjJA se cauhi cAroM mehuNasannAe = maithuma saMjJA se sannAhi = saMjJAoM se pariggaha - parigraha kI aAhArasannAe = prahAra saMjJA se sannAe saMjJA se bhAvArtha AhAra saMjJA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA aura parigrahasaMjJA-ina cAra prakAra kI saMjJAoM ke dvArA jo bhI aticAra = doSa lagA ho usakA pratikramaNa karatA huuN| vivecana saMjJA kA artha 'cetanA' hotA hai, 'saMjJAnaM sNjnyaa|' kintu yahA~ yaha For Private And Personal
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 130 zramaNa-sUtra artha abhISTa nahIM hai / jainAgamoM meM saMjJA zabda eka vizeSa artha ke lie bhI rUDha hai / mohanIya aura asAtA vedanIya karma ke udaya se jaba cetanA zakti vikArayukta ho jAtI hai, taba vaha 'sajJA' padavAcya hotI hai / loka bhASA meM yadi Apa sajJA kA sIdhA-sAdA spaSTa artha karanA cAheM to yaha kara sakate haiM ki = 'karmodaya ke prAbalya se honevAlI abhilASA = icchA / ' yaha zabda kahane ke lie to bahuta sAdhAraNa hai| sAdhAraNa saMsArI jIva icchA ko koI mahattva nahIM dete / una logoM kA kahanA hai ki'kevala icchA hI to kI hai, aura kucha to nahIM kiyA ? khAlI icchA se kyA pApa hotA hai ?' parantu unheM yAda rakhanA cAhie ki saMsAra meM icchA kA mUlya bahuta hai| saMkalpoM ke Upara manuSya ke utthAna aura patana donoM mArgoM kA nirmANa hotA hai / sAMsArika bhogoM kI icchA karate rahane se avazya hI prAtmA kA patana hogaa| mana kA citra yadi gandA hai to usakA pratibimba aAtmA ko dUSita kie. vinA kisI bhI hAlata meM nahIM rhegaa| sAdhaka ko mana ke samudra meM uThane vAlI pratyeka vAsanAtaraMgoM ko dhyAna meM rakhanA cAhie aura unheM zAnta karane sambandhI zAstrapratipAdita vidhAnoM kI jarA bhI upekSA nahIM karanI cAhie / AhAra-saMjJA kSudhAvedanIya karma ke udaya se AhAra kI AvazyakatA hotI hai| yaha samAnyataH zrAhAra saMjJA hai / kSudhA kI pUrti ke lie bhojana karanA pApa nahIM hai / parantu manuSya kI mAnasika dhArA jaba peTa para hI kendrita ho jAtI hai, tava AhAra sajJA apanI maryAdA ko lA~ghane lagatI hai aura sAdhaka ke lie ghAtaka hone lagatI hai / moha kA Azraya pAkara yaha saMjJA jaba adhika bala pakar3a letI hai, taba adhika se adhika sundara svAdu bhojana khAkara bhI manuSya santuSTa nahIM hotA / agni ke samAna AhAra ke lie, usakA hRdaya dhadhakatA hI rahatA hai / nirantara AhAra kA smaraNa karane evaM AhAra kathA sunane se zrAhAra saMjhA ejjvalita hotI hai / For Private And Personal
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMjJA-sUtra 131 bhaya saMjJA bhaya mohanIya ke udaya se AtmA meM trAsa kA bhAva paidA hotA hai, vaha bhaya sajJA hai| bhaya Atma-zakti kA nAza karane vAlA hai| bhayAkula manuSya aura to kyA apane samyagdarzana ko bhI surakSita nahIM rakha sakatA / bhaya kI bAta sunane, bhayAnaka dRzya dekhane tathA bhaya ke kAraNoM kI bAra-bAra udbhAvanA-cintanA karane se bhayasaMjJA utpanna hotI hai| maithuna saMjJA vedamohodaya savedana yAnI maithuna kI icchA, maithunasaMjJA kahalAtI hai / kAmavAsanA sabhI pApoM kI jar3a hai| kAma se krodha, saMmoha, smRtibhraMza, buddhinAza aura anta meM mRtyu ke cakra meM mAnava pha~sa jAtA hai / kAmakathA ke zravaNa se, sadeva maithuna ke saMkalpa rakhane Adi se maithuna saMjJA prabala hotI hai| parigraha saMjJA lobhamohanIya ke udaya se manuSya kI sagrahavRtti jAgRta hotI hai| parigrahasajJA ke phera meM par3akara manuSya idhara-udhara jo bhI cIz2a dekhatA hai, usI para mugdha ho jAtA hai, use sa'gRhIta karane kI icchA karatA hai, sadaiva satRSgA rahatA hai / parigraha kI bAta sunane, sundara vastu dekhane aura barAbara saMgraha vRtti ke cintana prAdi se parigraha sajJA balavatI hotI hai / For Private And Personal
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir : 20 : vikathA-sUtra paDikkamAmi cauhi vikahAhiitthI-kahAe bhatta-kahAe desa-kahAe rAya-kahAe zabdArtha paDikkamAmi = pratikramaNa karatA hU~, kahAe-kathA se cauhi = cAroM desa- deza kI vikahAhiM = vikathAnoM se kahAe- kathA se itthI%khI kI rAya-rAjA kI kahAe kathA se kahAe kathA se bhatta= bhojana kI bhAvArtha strI-kathA, bhakta-kathA, deza-kathA, aura rAjakathA-ina cAroM vikathAnoM ke dvArA jo bhI aticAra lagA ho, usa kA pratikramaNa karatA huuN| For Private And Personal
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 233 cikayA sUtra vivecana - AdhyAtmika arthAt sayama-jIvana ko dUSita karane vAlI viruddha evaM bhraSTa kathA ko vikathA kahate haiM / 'viruddhA vinaSTA vA kathA vikathA' aAcArya haribhadra / sAdhaka ko vikathAoM se usI prakAra dUra rahanA cAhie jisa prakAra kAla-sarpiNI se dUra rahA jAtA hai| AgamoM meM vikrathAoM ko lekara bar3I lambI carcA kI gayI hai aura inheM saMyama ko naSTa karane vAlI batAyA gayA hai| ___ mAnava jIvana kI yaha bahuta bar3I durbalatA hai ki vaha vyartha kI carcAoM meM adhika rasa letA hai / hajAroM loga isI taraha gappoM ke phera meM par3akara apane mahAn vyaktitva ke nirmANa meM pazcAtpada raha jAte haiM, aura phira sadA ke lie pachatAyA karate haiM / sAdhanA ke ucca jIvana kI bAta chor3ie, sAdhAraNa gRhastha kI jindagI para bhI vikathAoM kA bar3A ghAtaka prabhAva par3atA hai / vikathA ke rasa meM par3a kara mAnavatA na isa loka meM yazasvinI hotI hai aura na paraloka meN| vyartha hI rAgadveSa kI gaMdagI se antahRdaya dUSita hokara ubhayato bhraSTa ho jAtA hai| .. Ajakala cAroM ora se bekArI kI pukAra A rahI hai| manuSya kI kImata pazuoM se bhI nIce gira gayI hai| hara jagaha ThAlI baiThA huA mAnava, apane abhyutthAna ke sambandha meM kucha bhI na soca kara vikathA ke dvArA jIvana naSTa kara rahA hai| aAja jApAna ke itane jahAja naSTa ho gae, zrAja amarIkA kA ber3A DUba gayA, Aja itane hajAra sainika kheta rahe. Aja sinemA saMsAra meM reNukA kA nambara pahalA hai, vaha bahuta madhura gAne vAlI evaM zreSTha nAcane vAlI hai, aAja amuka ke yahA~ dAvata khUba hI acchI huI, ityAdi be sira-paira kI arthahIna bAtoM meM hamAre janasamAja kA amUlya samaya barbAda ho rahA hai| kyA gRhastha, kyA sAdhu, donoM hI vargoM ko isa vikathA kI mahAmArI se bacane kI AvazyakatA hai| strI kathA amuka deza aura amuka jAti kI amuka strI sundara hai athavA kurUpa For Private And Personal
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 124 zramaNa-sUtra hai / vaha bahuta sundara vastra pahanatI hai / gramuka kA gAnA koyala ke samAna hai / ityAdi vicAra athavA vArtAlApa karanA strI kathA hai / bhakta kathA Crudente bhakta kA artha bhojana hai / ataH bhojana sambandhI kathA, bhakta kathA kahalAtI hai / amuka bhojana kahA~, kaba, kaisA banAyA jAtA hai ? laDDU bar3hiyA hote haiM yA jalebiyA~ ? ghI adhika puSTikara hai yA dUdha ? ityAdi bhojana kI carcA meM hI vyasta rahanA, vikathA nahIM to aura kyA hai ? dezakathA Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir Co dezoM kI vividha veza bhUSA, zRMgAra-racanA, bhojana-paddhati, gRhanirmANa kalA, rIti rivAja Adi kI prazaMsA yA nindA karanA, dezakathA hai / rAjakathA rAjAoM kI senA, rAniyA~, yuddhakalA, bhogavilAsa, vIratA zrAdi varNana karanA, rAjakathA kahalAtI hai / rAjakathA hiMsA aura bhogavAsanA ke bhAvoM ko uttejita karane vAlI hai, ataH sarvathA heya hai / For Private And Personal
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dhyAna-satra paDikkamAmi cauhi jhANehi aTTaNaM jhANeNaM rudeNaM jhANeNaM dhammeNaM jhANeNaM sukkeNaM jhANeNaM / zabdArtha paDikamAmi-pratikramaNa karatA hU~ ruddaNa raudra cauhi =cAroM jhANeNa= dhyAna se jhANehi = dhyAnoM se dhammeNadharma zraNAta mANeNa jyAna se jhANeNa = dhyAna se sukkeNa = zukra jhANeNa= dhyAna se bhAvArthe pAtaM dhyAna, raudra bhyAna, dharma dhyAna aura zukra-dhyAna-ina cAroM dhyAnoM se arthAt bhAta, raudra dhyAna ke karane se tathA dharma, zukra dhyAna ke na karane se jo bhI aticAra nagA ho, usakA pratikramaNa karatA huuN| For Private And Personal
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 136 zramaNa-sUtra vivecana nirvAta sthAna meM sthira dIpazikhA ke samAna nizcala aura anya viSayoM ke saMkalpa se rahita kevala eka hI viSaya kA dhArAvAhI cintana, dhyAna kahalAtA hai / arthAt antarmuhUrta kAla taka sthira adhyavasAna evaM mana kI ekAgratA ko dhyAna kahate haiM / - jIvassa egagga-jogAbhiNiveso jhANaM / aMtomuhutta tIvrayogapariNAmasya avasthAnamityarthaH / ' ___--prAcArya jinadAsa gaNI dhyAna, prazasta aura aprazasta rUpa se do prakAra kA hotA hai| Arta tathA raudra aprazasta dhyAna haiM, ataH heya tyAjya haiN| dharma tathA zukla prazasta dhyAna haiM, ataH upAdeya - AdaraNIya haiM / aprazasta dhyAna karanA aura prazasta dhyAna na karanA doSa hai, isI kA pratikramaNa prastutasUtra meM kiyA gayA hai| Arta dhyAna aArti kA artha duHkha, kaSTa evaM pIr3A hotA hai / zrAti ke nimitta se jo dhyAna hotA hai, vaha Arta dhyAna kahalAtA hai| aniSTa vastu ke saMyoga se, iSTa vastu ke viyoga se, roga zrAdi ke kAraNa se tathaiva bhogoM kI lAlasA se jo mana meM eka prakAra kI vikalatA-sI arthAt satata kasakasI hotI hai, vaha bAta dhyAna hai / raudra dhyAna hiMsA Adi ka ra vicAra rakhane vAlA vyakti rudra kahalAtA hai| rudra vyakti ke manobhAvoM ko gaidra dhyAna kahA jAtA hai| hiMsA karane, jhUTha bolane, corI karane aura prApta viSayabhogoM kI sarakSaNa vRtti se hI karatA kA udbhava hotA hai / ataeva hiMsA, asatya -zrAdi kA arthAt chedanabhedana, mAraNa-tAr3ana evaM mithyA bhASaNa, karkaza bhASaNa zrAdi kaThora pravRttiyoM kA satata cintana karanA, raudra dhyAna kahalAtA hai For Private And Personal
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dhyAna-sUtra 137 dharma dhyAna zruta evaM cAritra kI sAdhanA ko dharma kahate haiM / astu, jo cintana, manana dharma ke sambandha meM kiyA jAtA hai vaha dhama' dhyAna kahalAtA hai / aura bhI adhika spaSTa zabdoM meM kaheM to sUtrArtha kI sAdhanA karanA, mahAvratoM ko dhAraNa karanA, bandha aura mokSa ke hetutroM kA vicAra karanA, pA~ca indriyoM ke viSaya se nivRtta honA, prANimAtra ke prati dayAbhAva rakhanA; ityAdi zubha lakSyoM para mana kA ekAgra honA dharma dhyAna hotA hai / zukla dhyAna kama mala ko zodhana karane vAlA tathA zuca - zoka ko dUra karane vAlA dhyAna, zukla dhyAna hotA hai / 'zodhayatyaSTa prakArakarmamanaM zucaM vA klamayatIti zukram'-prAcArya nami / dharma dhyAna, zukla dhyAna kA sAdhaka hai / zukla dhyAna meM pahu~ca kara mana pUrNa ekAgra, sthira, nizcala evaM nispanda ho jAtA hai / sAdhaka ke sAmane kitane hI kyoM na sundara pralobhana hoM, zarIra ko tila-tila karane vAle kaise hI kyoM na chedana-bhedana hoM, zukla dhyAna ke dvArA sthira huyA acaMcala citta lezamAtra bhI calAyamAna nahIM hotA / zukla dhyAna kI utkRSTatA, kevalajJAna utpanna karane vAlI hai aura kevala jJAna kI prApti sadA ke lie janma-maraNa ke bandhana se chur3Ane vAlI hai| zrAta grAdi cAroM hI dhyAnoM kA svarUpa saMkSepa-bhASA meM smRtistha raha sake, isake lie, hama yahA~ eka prAcIna gAthA uddhRta karate haiM / yaha gAthA prAcArya jinadAsa mahattara ne Avazyaka cUNi ke pratikramaNAdhyayana meM isI prasaMga para 'uktaca' ke rUpa meM uddhRta kI hai / gAthA prAkRta aura saMskRta bhASA meM sammizrita hai aura bar3I hI sundara hai| 'hiMsANuraMjitaM raudra, aTTa kAmANuraMjitaM / For Private And Personal
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra dhammANuraMjiyaM dhamma, sukkaM jhANaM nirNjnnN|| -hiMsA se anuraJjita = ra~gA huA dhyAna raudra aura kAma se anuraJjita dhyAna Arta kahalAtA hai / dharma se anuraJjita dhyAna dharma dhyAna hai aura zukla dhyAna pUrNa niraJjana hotA hai / ___ dhyAna kA varNana bahuta vistRta hai| yahA~ sakSeparuci ke kAraNa adhika carcA meM nahIM utara sake haiN| isa sambandha meM adhika jijJAsA vAle sajana pravacana sAroddhAra, dhyAna zataka, tatvArtha-sUtra, sthAnAMga-sUtra Adi kA avalokana karane kA kaSTa kreN| For Private And Personal
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kAiAe : 22 : kriyA-sUtra paDikkamAmi paMcahi kiriyAhi hiraNiyAra pAusiyAe pAritAvaNiyAra pANAvAya kiriyA Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zabdArtha paDikkamAmi = pratikramaNa karatA hU~ pAusiyAe paMcahiM = pA~coM kiriyAhiM = kriyAoM se kAie = kAyikI se ahigaraNiyAe = zrAdhikaraNikI se prAdveSikI se pAritAvaNiyAe = pAritApanikI se pANAivAyakiriyA e = prANAtipAta kriyA se bhAvArtha kAyikI, adhikaraNikI, prAdUSikI, pAritApanikI aura prANAti For Private And Personal
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 140 zramaNa-sUtra pAta-kriyA-ina pA~coM kriyAoM ke dvArA jo bhI aticAra lagA ho, usakA pratikramaNa karatA huuN| vivecana kamabandha karane vAlI ceSTA, yahA~ kriyA zabda kA.vAcya zrartha hai / spaSTa bhASA meM-'hiMsApradhAna duSTa vyApAra-vizeSa' ko kriyA kahate haiM / zrAgamasAhitya meM kriyAoM kA bahuta vistRta varNana hai / vistAra-paddhati meM kriyA ke 25 bheda mAne gae haiN| parantu anya samasta kriyAoM kA sUtrokta pA~ca kriyAoM meM hI antarbhAva ho jAtA hai, ataH mUla kriyAe~ pA~ca hI mAnI jAtI haiN| kAyikI kAya ke dvArA hone vAlI kriyA, kAyikI kahalAtI hai / isake tIna bheda mAne gae haiM-mithyA dRSTi aura avirata samyaga-dRSTi kI kriyA avirata kAyikI hotI hai, pramatta saMyamI muni kI kriyA duSpraNihita kAyikI hotI hai, aura apramata saMyamI kI kriyA sAvadyayoga se uparata hone ke kAraNa uparata kAyikI hotI hai / prAdhikaraNikI jisake dvArA prAtmA naraka Adi durgati kA adhikArI hotA hai, vaha dumaMtrAdi kA anuThAna-vizeSa athavA ghAtaka zastra prAdi, adhikaraNa kahalAtA hai / adhikaraNa se niSpanna hone vAlI kriyA, prAdhikaraNikI hotI hai| prAdvaSiko ... pradvaSa kA artha 'matsara, DAha, IrSA' hotA hai / yaha akuzala pariNAma kama-bandha kA prabala kAraNa mAnA jAtA hai| astu, jIva tathA ajIva kisI bhI padArtha ke prati dveSabhAva rakhanA prASikI kriyA hotI hai| pAritApanikI tADana zrAdi ke dvAsa diyA jAne vAlA duHkha, paritApana kahalAtA For Private And Personal
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kriyA sUtra 141 hai| paritApana se niSpanna hone vAlI kriyA, pAritApanikI kriyA kahalAtI hai| paritApana, apane tathA dUsare ke zarIra para kiyA jAtA hai, ataH sva tathA para ke bheda se pAritApanikI kriyA do prakAra kI hotI hai| prANAtipAtikI prANoM kA atipAta - vinAza, prANAtipAta kahalAtA hai / prANAtipAta se hone vAlI kriyA, prANAtipAtikI kahalAtI hai| isake do bheda haiM--krodhAdi kaSAyavaza hokara apanI hiMsA karanA, svaprANAtipAtikI kriyA hai, aura isI prakAra kaSAyavaza dUsare kI hiMsA karanA, para-prANAtipAtikI hai| For Private And Personal
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kAma-guNa-satra paDikkamAmi paMcahi kAmaguNehiM sadeNaM rUvaNaM gaMdheNaM raseNaM phAseNaM zabdArtha paDikamAmi- pratikramaNa karatA hU~ rUveNaM = rUpa se paMcahiM = pA~coM gaMdheNaM = gandha se kAmaguNehiM = kAma guNoM se rameNa - rasa se saheNaM - zabda se phAse - sparza se bhAvArthe zabda, rUpa, gandha, rasa, aura sparza-ina pA~coM kAmaguNoM ke dvArA jo bhI aticAra lagA ho, usakA pratikramaNa karatA huuN| For Private And Personal
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kAma-guNa-sUtra vivecana rasa kAma kA artha hai - ' viSayabhoga' / kAma ke sAdhanoM ko rUpa, Adi ko --- kAmaguNa kahate haiM / kAmaguNa meM guNa zabda zreSThatA kA vAcaka hokara kevala bandhana hetu vAcaka hai| kAma ke sAdhana zabda, rUpa, gaMdha, rasa aura sparza haiM, ataH ye saba kAma guNazabdavAcya haiM / 143 'kAmaguNa' zabda ke pIche rahe hue bhAva kI spaSTatA ke lie z2arA isa para aura vicAra karaleM / zrAcArya haribhadra Avazyaka sUtra para kI ruit fzaSyahitA TIkA meM kahate haiM ki saMsArI jIvoM ke dvArA zabda, rUpa Adi kI kAmanA kI jAtI hai, ataH ve kAma kahalAte hai aura guNa kA artha hai rassI / astu, zabdAdi kAma hI guNa rUpa = bandhana rUpa hone se guNa haiM / zabdAdi kAmoM se bar3hakara saMsArI jIva ke lie aura kauna-sA bandhana hogA ? saba jIva isI bandhana meM ba~dhe par3e haiM / 'kAmyanta iti kAmAH zabdAdayasta eva sva-svarUpaguNabandhahetutvAd guNA iti / ' AcArya haribhadra kI bhAvanA ko spaSTa karate hue maladhAragacchIya zrAcArya hemacandra kahate haiM ki 'teSAM zabdAdikAmAnAM svakIyaM yatsvarUpaM tadeva guNa iva guNo - davarakastena yaH prANinAM bandhaH--2 -saGgastad hetutvAd guNAH ucyante prANinAM bandhahetutvena rajjava iti yAvat / ' - haribhadrIyAvazyaka vRtti TIppaNaka mAnava jIvana meM cAroM ora bandhana kA jAla bichA huA hai / koI viralA sAvadhAna sAdhaka hI isa jAla ko pAra karake apane lakSya sthAna para pahu~ca sakatA hai / kahIM manohara surIle zabdoM kA jAla hai to kahIM karkaza kaThora uttejaka zabdoM kA jAla hai / kahIM nayana- vimohaka sundara rUpa kA jAla bichA hai to kahIM vabhitsa bhayAnaka kurUpa kA jAla tanA huA hai / kahIM agara, tagara, candana, kezara kastUrI Adi kI dila khuza karane vAlI sugandha kA jAla lagA huA hai to kahIM gaMdI morI, kIcar3a, sar3ate hue tAlAba Adi kI vamana karA dene vAlI durgandha kA jAla pha~sAne ko taiyAra khar3A hai / kahIM sundara sugandhita madhura miSThAnna For Private And Personal
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 144 zramaNa-sUtra rasa kA jAla lalacA rahA hai to kahIM kaTu, tikta, khaTTA, bakabakA kurasa kA jAla becaina kie hue hai| kahIM mRdula sukomala sparza kA jAla zarIra meM gudagudI paidA kara rahA hai to kahIM karkaza kaThora sparza kA jAla zarIra meM ka~paka~pI paidA kara rahA hai| kiMbahunA, manuSya jidhara bhI dRSTi DAlatA hai udhara hI koI na koI rAga yA dvaSa kA jAla AtmA ko pha~sAne ke lie vidyamAna hai| Apa vicAra karate hoMge-"phira to mukti kA koI mArga hI nahIM ?" kyoM nahIM, avazya hai| sAvadhAna rahane vAle sAdhaka ke lie saMsAra meM koI bhI jAla nhiiN| kucha bhI sundara asundara kAmaguNa pAe, zrApa usa para rAga athavA dvaSa na kIjie, taTastha rhie| phira koI bandhana nahIM, koI jAla nhiiN| vastu svayaM bandhaka nahIM hai| bandhaka hai, manuSya kA rAgadveSAkula mana / jaba rAgadveSa karoge hI nahIM, sarvathA taTastha hI rahoge, phira bandhana kaisA ? jAla kaisA ? / __prastuta sUtra meM yahI ullekha hai ki yadi sayama yAtrA karate hue kahIM zabdAdi meM mana bhaTaka gayA ho, taTasthatA ko chor3a kara rAgadvapa yukta ho gayA ho, jAla meM pha~sa gayA ho to use vahA~ se haTAkara punaH sayama patha para agrasara karanA cAhie / yahI kAma guNa se AtmA kA pratikramaNa hai| For Private And Personal
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir : 24 : mahAvrata-sanna paDikamAmi paMcahiM mahanyaehi savvAzro' pANAivAyAzro veramaNaM, savyAtrI musAvAyAo beramaNaM savvAzro adinnAdANAmro veramaNaM, savyAno mehuNAmro veramaNaM, savyAo pariggahAro veramaNaM / zabdArtha paDikkamAmi = pratikramaNa karatA hU~ savvAzro saba prakAra ke paMcahi = pA~coM pANA ivAyAzro prANAtipAta se mahabbaehi = mahAvatoM se veramaNa - viramaNa, nivRtti 1 zrAcArya jinadAsa mahattara aura haribhadra ne 'savvAo' kA ullekha nahIM kiyA hai| parantu dazavakAlika zrAdi ke mahAvratAdhikAra meM prAyaH sarvatra 'savvAzro' kA ullekha milatA hai| spaSTa pratipatti ke lie savvAzro kA prayoga aucityapUrNa hai| vaise prANAtipAtaviramaNa meM bhI antarjalpAkAra rUpa meM sarva kA bhAva hai hii| For Private And Personal
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra savyAyo saba prakAra ke savvAyo - saba prakAra ke musAvAyAyo= mRSAvAda se mehuNAyo= maithuna se veramaNa = viramaNa veramaNa = viramaNa .. savvAao = saba prakAra ke savvAyo= saba prakAra ke adinnAdANAzro= adattA dAna se pariggahAyo = parigraha se veramaNa = viramaNa veramaNa = viramaNa bhAvArtha sarva prANAtipAta viramaNa = ahiMsA, sarva-mRSAvAda viramaNa = satya, sarva-adattA dAna viramaNa = asteya, sarva-maithuna viramaNa = brahma carya, sarva-parigraha viramaNa = aparigraha-ina pA~coM mahAvatoM se arthAt pA~coM mahAvratoM ko samyaka rUpa se pAlana na karane se jo bhI aticAra lagA ho usakA pratikramaNa karatA huuN| vivecana ahiMsA, satya, asteya = corI kA tyAga, brahmacarya aura aparigrahaye jaba maryAdita = sImita rUpa meM grahaNa kie jAte haiM, taba aNuvrata kahalAte haiM / aNuvrata kA adhikArI gRhastha hotA hai; kyoMki gRhastha-avasthA meM rahane ke kAraNa sAdhaka, ahiMsA Adi kI sAdhanA ke patha para pUrNatayA nahIM cala sakatA, hiMsA Adi kA sarvathA tyAga nahIM kara sakatA / sAtaH vaha ahiMsA Adi vratoM kI upAsanA apanI sakSipta sImA ke andara rahakara hI karatA hai| kintu sAdhu kA jIvana gRhastha ke uttaradAyitva se sarvathA mukta hotA hai, ataH vaha pUrNa Atmabala ke dvArA sayama-patha para agrasara hotA hai aura ahiMsA Adi vratoM kI navakoTi se sadA sarvathA pUrNa sAdhanA karatA hai, phalataH sAdhu ke ahiMsA Adi vrata mahAvrata kahalAte haiM / ___ yogadarzanakAra vaidika RSi pataJjali ne bhI mahAvrata kI vyAkhyA sundara DhaMga se kI hai| bogadarzana ke dUsare pAda kA 31 vA~ sUtra haijAti dezakAlasamayA'navacchinnAH sArvabhaumA mahAnatam / ' sUtra kA For Private And Personal
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahAvana-sUtra zrAsaya yaha hai ki -- 1 jAti, deza, kAla aura samaya = prAcAra arthAt kulocita kartavya ke bandhana se rahita sArvabhauma = sarva viSayaka mahAvrata hote haiM / malya hiMsA ke sivA anya hiMsA na karanA, macchI mAra kI jAtyavacchinnA ahiMsA hai| amuka tIrtha yAdi para hiMsA nahIM karanA dezAvacchinnA ahiMsA hai| pUrNamAsI Adi parva ke dina hiMsA na karanA kAlAvacchinnA ahiMsA hai / kSatriyoM kI yuddha ke sivA anya hiMsA na karane kI pratijJA samayAvacchinnA ahiMsA hai / ahiMsA ke samAna hI satya Adi ke sambandha meM bhI samajha lenA caahie| jo ahiMsA prAdi vrata upayukta jAti, deza kAla, aura samaya kI sImA se sarvathA mukta, asIma,niravacchinna tathA sarvarUpeNa hoM ve mahAvrata padavAcya hote haiM / mahAvrata, tIna karA aura tIna yoga se grahaNa kie jAte haiM / kisI bhI prakAra kI hiMsA na svayaM karanA, na dUsare se kasanA, na karane vAloM kA anumodana karanA, mana se, vacana se aura kAya se--yaha ahiMsA mahAvra / hai / isI prakAra aMmatya, sleva = corI, maithuna = vyabhicAra, parigraha = dhana dhAnya Adi ke tyAga ke sambandha meM bhI navakoTi kI pratijJA kA bhAva samajha lenA caahie| ___ pA~ca mahAvrata sAdhu ke pA~ca mUla guNa kahe jAte haiN| inake atirikta zeSa prAcAra uttara guNa kahalAtA hai| uttara guNoM kA Adarza mUla guNoM kI rakSA meM hI hai, svayaM svatantra unakA koI prayojana nahIM / -jaina-dharma meM jAtyavacchinnA ahiMsA grAdi kA koI mahatva nahIM hai| jaina gRhastha kI sImita ahiMsA bhI jAti, deza, tIrtha aAdi ke bandhana se rahita hotI hai / gRhastha kI hiMsA virodhI se AtmarakSA yA kisI anya zrAvazyaka sAmAjika uddezya ke lie hI khulI rahatI hai / jAti, kula, tIrtha yAtrA prAdi ke nAma para hone vAlI hiMsA jaina gRhastha ke lie tyAjya hai| gRhastha kA aNuvrata bhI jAti, deza, kula, tIrthayAtrAdi se avacchinna nahIM hotaa| vaha ina sabase Upara hotA hai / For Private And Personal
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 148 zramaNa-sUtra prastuta sUtra meM pA~ca mahAvratoM se pratikramaNa nahIM kiyA gayA hai, pratikramaNa kiyA gayA hai mahAvratoM meM rAgadveSAdi ke audayika bhAva ke kAraNa pramAdavaza lage hue doSoM se / yaha dhyAna meM rakhie, yahA~ hetvarthaka tRtIyA hai, paMcamI nhiiN| hetvarthaka tRtIyA kA sambandha aticAroM se kiyA jAtA hai aura phira aticAroM kA paDikkamAmi evaM tassa micchA mi dukaDaM se sambandha hotA hai| vizeSa jJAtavya prastuta mahAvrata-sUtra ke pazcAt prAyaH sabhI prApta pratiyoM aura Avazyaka sUtra ke TIkA-granthoM meM samiti sUtra kA ullekha milatA hai| parantu zrAcArya jinadAsa mahattara ne 'estha ke vi eNaM pi paThanti' arthAt yahA~ kucha zrAcArya dUsare pATha bhI par3hate haiM- isa prakAra prakArAntara ke rUpa meM pA~ca zrAzrava dvAra, pA~ca anAva= saMvara dvAra, aura pA~ca nirjarA sthAna ke pratikramaNa kA bhI ullekha kiyA hai| pAThakoM kI jAnakArI ke lie hama una saba pAThoM ko yahA~ uddhRta kara rahe haiM___ "paDikamAmi paMcahiM pAsavadArehi, micchatta avirati pamAda kasAya jogehiM / paMcahi~ zraNAsavadArehi, sammatta virati apamAda akasAyitta ajogitthiN| paMcahiM nijara-ThANehi, nANa daMsaNa caritta taba saMjamehiM / " For Private And Personal
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir samiti-sUtra paDikamAmi paMcahi mamiIhiM iriyAsamiIe bhAsAsamiIe esaNAsamiIe AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamiIe uccaar-paasvnn-khel-jll-siNghaann-pridvaavnniyaasmiiie| zabdArtha paDikamAmi = pratikramaNa karatA hU~ samiIe-samiti se paMcahiM = pA~coM esaNA = eSaNA samiIhiM samitiyoM se samiIe samiti se iriyA IryA zrAyANa - aAdAna samiIe = samiti se bhaMDamatta-bhANDamAtra bhAsA-bhASA nikkhevaNA = nikSapaNA For Private And Personal
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 150 zramaga sUtra samiIe = samiti se jana = jalla, zarIra kA mala uccAra = uccAra, purISa siMghANa = nAka kA mala pAsavaNa = prasravaNa, mUtra pariTaTAvaNiyA = inako parakhane kI khela :- zlapma, kapha samiIe - samiti se bhAvAtha IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, zrAdAna-bhANDamAtraniha paNA samiti, uccAra-prasravaNa-lama-jalla-siMghANa-pAriSTApanikA samiti-ukra pA~coM samitiyoM se arthAt samitiyoM kA samyaka pAlana na karane se jo bhI aticAra lagA ho usakA pratikramaNa karatA huuN| vivecana viveka yukta hokara pravRtti karanA, samiti hai| 'sam-ekIbhAvena itiH pravRttiH samitiH, zobhanaikAgrapariNAmaceSTetyarthaH / ' prAcArya nami kI upayukta samiti kI vyutpatti hI samiti ke vAstavika svarUpa ko prakaTa kara detI hai| hindI bhASA meM ukta saMskRta vyutpatti kA zrAzaya yaha hai ki-prANAtipAta aAdi pApoM se nivRtta rahane ke lie prazasta ekAgratA-pUrvaka kI jAne vAlI yAgamokta samyak pravRtti, samiti kahalAtI hai| samiti aura gupti meM yaha antara hai ki gupti, pravRtti evaM nivRtti ubhaya rUpa hai| aura samiti kevala pravRtti rUpa hI hai| ataeva samiti vAlA niyamataH gupti vAlA hotA hai, kyoMki samiti bhI sat pravRtti rUpa aMzataH gupti hI hai / parantu jo gupti vAlA hai, vaha vikalpena samiti bAlA hotA hai, arthAt samiti vAlA ho bhI, nahIM bhI ho / kyoMki satpravRttirUpa gupti ke samaya samiti pAyI jAtI hai, para kevala nivRtti rUpa gupti ke samaya samiti nahIM pAyI jAtI / 'pravIcArApravIcArarUpA guptayaH / samitayaH pravIcArarUpA eva |-shraacaary haribhadra IyA samiti yuga-parimANa bhUmi ko ekAgra citta se dekhate hue, jIvoM ko bacAte For Private And Personal
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir samiti sUtra hue yatanApUrvaka gamanAgamana karanA, IryA samiti hai| IyA kA artha gamana hotA hai, ataH gamana viSayaka satpravRtti, IryA samiti hotI hai| IryAyAM samitiH, IryA-samitistayA / IryAviSaye ekIbhAvena ceSTanamityarthaH' -prAcArya haribhadra / bhASA samiti zrAvazyakatA hone para bhASA ke doSoM kA parihAra karate hue yatanApUrvaka bhASaNa meM pravRtti karanA, phalataH hita, mita, satya, evaM spaSTa vacana kahanA, bhASA samiti kahalAtI hai / 'bhASA samiti ma hitamitAsaMdigdhArtha bhASaNam |'-yaacaary haribhadra / eSaNA samiti gocarI ke 42 doSoM se rahita zuddha AhAra pAnI tathA vastra pAtra Adi upadhi grahaNa karanA, epaNA samiti hai| AdAnabhANDamAtra nikSapaNA samiti vastra, pAtra, pustaka aAdi bhANDamAtra upakaraNoM ko upayoga pUrvaka zrAdAna = grahaNa karanA evaM jIvarahita pramArjita bhUmi para nikSepaNa = rakhanA, aAdAna bhANDamAtra nikSepaNA samiti hotI hai| 'zrAdAnabhANDamAtra nikSepaNA samiti ma bhANDamAtre zrAdAna-nikSepaviSayA samitiH sundara ceSTetyarthaH / ---grAcArya haribhadra / pAriSThApanikA samiti ___mala mUtra Adi yA bhuktazeSa bhojana tathA bhagnapAtra Adi paraTane yogya vastu jIvanahita ekAnta sthaNDilabhUmi meM paraTanA, jIvAdi utpanna na ho-etadarthaM ucita yatanA kara denA, pAriSThAnikA samiti hotI hai / prAcArya haribhadra, zrAvazyaka sUtra kI ziSyahitA TIkA meM pAriSThApanikA samiti kA nirvacana karate hue kahate haiM-'paritaH-sarvaiH prakAraiH sthApanam-apunargrahaNatayA nyAsaH, tena niyuttA pAriSThApanikI / ' isakA bhAvArtha yaha hai ki saba prakAra se vastuoM ko DAla denA, DAla dene For Private And Personal
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 152 zramaNa-sUtra ke bAda punaH grahaNa na karanA, pAriThApanikA samiti hai / zrAdAna-nikSepa samiti meM bhI vastu kA nikSepa hai aura pAriSThApanikA meM bhI sthApanA zabdena nikSepa hI hai / bheda itanA hI hai ki AdAna-nikSepa samiti meM sadA ke lie vastu kA tyAga nahIM kiyA jAtA, kevala ucita sthAna meM rakhA jAtA hai / parantu pAriSThApanikA meM sadA ke lie tyAga kara diyA jAtA hai| pAriSThApanikA samiti ke pATha meM jalla ke Age mala zabda kA bhI kucha loga prayoga karate haiM, vaha ayukta hai / jalla kA artha hI mala hai, phira vyartha hI dvirukti kyoM kI jAya ? prAcArya haribhadra Adi kisI bhI prAcIna prAcArya ne mala zabda kA ullekha nahIM kiyA hai| pUjyazrI AtmArAmajI mahArAja ne mUla pATha meM to mala kA prayoga nahIM kiyA hai, parantu artha meM 'jalla-malla' pATha batAkara kramazaH jala, mala artha kiyA hai / 'mala' ke lie 'malla' zabda kisa bhASA meM hai ? kama se kama hama to nahIM samajha sake / malla kA artha pahalavAna to hotA hai| aura jalla kA jala artha bhI vicitra hI hai! For Private And Personal
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir jIvanikAya-sUtra paDikkamAmi chahiM jIvanikAehiM puDhavikAeNaM AukAeNaM teukAeNaM vAukAeNaM varaNassaikAeNaM tskaaennN| zabdArtha paDikkamAmi= pratikramaNa karatA hU~ teukAeNa- tejaH kAya se chahiM = chahoM vAukAeNa= vAyukAya se jIvanikAehiM jIvanikAyoM se / vaNassai%ghanaspati pudavi kAraNa pRthivIkAya se kAeNa= kAya se AukAraNa = apa kAya se tasakAeNa=sakAna se bhAvArtha pRthivI, pApa-jala, tejaH = agni, vAyu, venaspati, aura basa - For Private And Personal
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 154 zramaNa-sUtra dvIndriya zrAdi-ina chahoM prakAra ke jIva nikAyoM se arthAt ina jIvoM kI hiMsA karane se jo bhI aticAra lagA ho, usa kA prati kramaNa karatA huuN| vivecana 'jIvanikAya' zabda, jIva aura nikAya-ina do zabdoM se banA hai / jIva kA artha hai-caitanya = aAtmA ora nikAya kA artha hai-rAzi, arthAt samUha / jIvoM kI gazi ko jIvanikAya kahate haiM / pRthivI, jala teja, vAyu, vanaspati aura trasa-ye chaha jIva nikAya haiN| inheM chaha kAya bhI kahate haiM / zarIra nAma kama se hone vAlI zarIra-racanA evaM vRddhi ko kAya kahate haiM / 'cIyate iti kAyaH / / jina jIvoM kA zarIra pRthivI rUpa hai, ve pRthivIkAya kahalAte haiM / jina jIvoM kA zarIra jalarUpa hai, ve akAya kahalAte haiM / jina jIvoM kA zarIra agnirUpa hai, ve tejaskAya kahalAte haiM / jina jIvoM kA zarIra vAyurUpa hai, ve vAyukAya kahalAte haiM / jina jIvoM kA zarIra vanaspatirUpa hai, ve vanaspatikAya kahalAte haiM / ye pA~ca, sthAvarapada vAcya haiM / ina ko kevala sparzana indriya hotI hai| trasanAmakama ke udaya se gatizIla zarIra ko dhAraNa karane vAle dvIndriya = kIDe zrAdi, trIndriya = yUkA khaTamala zrAdi, caturindriya = makkhI macchara zrAdi, aura paMcendriya = pazu pakSI mAnava Adi jIva sakAya kahalAte haiN| ____saMsAra meM cAroM ora matsyanyAya cala rahA hai| choTe jIvoM kI hiMsA, bar3e jIvoM ke dvArA kI jArahI hai / kahIM bhI jIva kA jIvana surakSita nahIM hai / nAnA prakAra ke duHsa'kalpa meM pha~sakara prANI jIva-hiMsA meM lagA huA hai / prAcArAMga sUtra ke prathama zruta skaMdha aura prathama adhyayana meM jIvahiMsA ke chaha kAraNa batalAe haiM (1) jIvana nirvAha ke lie, (2) logoM se vIratA prAdi kI prazaMsA pAne ke lie, (3) sammAna pAne lie; (4) annapAna Adi kA satkAra pAne ke lie (5 / dharma bhrAnti ke kAraNa For Private And Personal
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir jIvanikAya sUtra 155 janmamaraNa se mukti pAne ke lie (6) Arogya, sukha tathA zAnti pAne ke lie / jaina muni ke lie sarvathA jIvahiMsA kA tyAga hotA hai / vaha kisI jIva ko kisI bhI kAraNa se pIr3A nahIM detA / eka bAta aura bhI hai / dUsare dharma, hiMsA ke kevala sthUla rUpa taka hI pahu~ce haiM, jaba ki jainadharma kA muni dharma hiMsA kI sUkSma se sUkSma taha taka pahu~cA hai / pRthivI, jala jaise sUkSma jIvoM ke prati bhI vaha usI prakAra sadaya rahatA hai, jisa prakAra saMsArI jIva mitra svajanoM ke prati / isa lie muni ko chaha kAya kA pIhara kahA jAtA hai / prastuta sUtra meM lahoM prakAra ke jIvasamUha ko kisI bhI prakAra kI pramAda vaza pIDA pahu~cAyI ho, usakA pratikramaNa kiyA gayA hai| hiMsA ke prati kitanI adhika jAgarUkatA hai ! For Private And Personal
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir lezyA -sUtra paDikkamAmi chahiM lesAhikieha-lesAe, nola-lesAe, kAulesAe, teulesAe, pamhalesAe, sukklesaae| zabdArtha paDikamAmi = pratikramaNa karatA hU~ kAulesAe = kApota lezyA se chahiM = chahoM teulesAe - tejolezyA se lesAhi = lezyAoM se pamhalesAe-pAlezyA se kirahalesAe = kRSNa lezyA se sukkalesAe-zukla lezyA se nIla lesAe = nIla lezyA se For Private And Personal
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir lezyA sUtra bhAvArtha -kRSNa lezyA, nIla lezyA, kApota lezyA, tejolezyA, padmalezyA, - ina chahoM lezyAoM ke dvArA arthAt prathama tIna aura zukla lezyA - dharma - lezyAoM kA zrAcaraNa karane se aura bAda kI tIna dharma- lezyAoM kA zrAcaraNa na karane se jo bhI praticAra lagA ho usakA pratikramaNa karatA hU~ | 157 vivecana lezyA' kA saMkSipta artha hai - 'manovRtti yA vicAra taraMga' / uttarAdhyayana sUtra, bhagavatI sUtra, karma grantha Adi meM lezyA ke sambandha meM kAphI vistRta evaM sUkSma rahasyapUrNa carcA kI gaI hai / parantu yahA~ itanI sUkSmatA meM utarane kA na to prasaMga hI hai, aura na hamAre pAsa samaya hI / hA~ jAnakArI ke nAte kucha paMktiyA~ avazya likhI jA rahI haiM, jo jijJAsApUrti ke lie paryApta nahIM to kucha upAdeya avazya hoMgI / For Private And Personal 1 'lezyA' kI vyAkhyA karate hue AcArya jinadAsa mahattara kahate haiM ki AtmA ke jina zubhAzubha pariNAmoM ke dvArA zubhAzubha karma kA sazleSa hotA hai, ve pariNAma lezyA kahalAte haiM / mana, vacana aura kAyarUpa yoga ke pariNAma lezyA padavAcya hai / 'liza saMzleSaNe' saMlipyate zrAtmA taistaiH pariNAmAntaraiH / yathA laSeNa varNa sambandho bhavati evaM lezyAbhirAtmani karmANi saMzliSyaMte / yoga - pariNAmo lezyA | jamhA ayogi kevalI alesso / ' zrAvazyaka cUrNi zrI jinadAsa mahattara ke ullekhAnusAra dharma lezyA bhI zubha karma kA bandhahetu hai / phira bhI use jo upAdeya kahA hai, usakA kAraNaM yaha hai ki AtmA kI azubha, zubha aura zuddha tIna pariNatiyA~ hotI haiM / zuddha sarvopari zreSTha pariNati hai / parantu jaba taka zuddha meM nahIM pahu~cA jAtA hai, jaba taka pUrNa rUpa se yogoM kA nirodha nahIM ho pAtA hai, taba taka sAdhaka ke lie azubha yoga se haTakara zubha yoga meM pariNati karanA, hI zreyaskara hai /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 158 zramaNa-sUtra kRSNa lezyA yaha manovRtti sabase jaghanya hai / kRSNalezyA vAle ke vicAra atIva tudra, kara, kaThora evaM nirdaya hote haiM / ahiMsA, satya Adi se ise ghRNA hotI hai / guNa aura doSa kA vicAra kie binA hI sahasA kArya meM pravRtta hojAtA hai / loka aura paraloka donoM ke hI bure pariNAmoM se nahIM DaratA / vaha sarvathA ajitendriya, bhogavilAsI prANI hotA hai| vaha apane sukha se matalaba rakhatA hai / dUsaroM ke jIvana kA kucha bhI house koI matalaba nhiiN| nIla lezyA yaha manovRtti pahalI kI apekSA kucha ThIka hai, parantu upAdeya yaha bhI nahIM / yaha aAtmA IpAlu, asahiSNu, mAyAvI, nirlaja, madAcArazUnya, rasalolupa hotA hai| apanI sukha-suvidhA meM jarA bhI kamI nahIM hone detA / parantu jina prANiyoM ke dvArA sukha milatA hai, unakI bhI ajapoSaNa nyAya ke anusAra kula mAra saMbhAla kara letA hai / kApota le tyA yaha manovRtti bhI dUSita hai / yaha vyakti vicArane, bolane aura kArya karane meM vakra hotA hai| apane donoM ko DhaMkatA hai / kaThora bhASI hotA hai / parantu apanI sunya suvidhA meM sahAyaka hone vAle prANiyoM ke prati karuNAvaza nahIM, kintu svArthavaza sarakSaNa kA bhAva rakhatA hai / tejolezyA yaha manovRtti pavitra hai| isake hone para manuSya natra, vicArazIla, dayAlu evaM dharma meM abhiruci rakhane vAlA hotA hai| apanI sukhasuvidhAoM ko kama mahattva detA hai aura dUsaroM ke prati adhika udArabhAvanA rakhatA hai| padmalezyA jhalezyA vAle manuSya kA jIvana kamala ke samAna dUsaroM ko For Private And Personal
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir lezyA- sUtra 156 sugandha dene vAlA hotA hai / isakA mana zAnta, nizcala evaM azubha pravRttiyoM ko rokane vAlA hotA hai / pApa se bhaya khAtA hai, moha aura zauka para vijaya prApta karatA hai / krodha, mAna yAdi kA adhikAMza meM kSINa evaM zAnta ho jAte haiN| vaha mitabhASI, saumya, jitendriya hotA hai / zukla lezyA yaha manovRtti sabase adhika vizuddha hone ke kAraNa zukta kahalAtI hai / yaha apane sukhoM ke prati lAparavAha hotA hai / zarIra nirvAhamAtra hAra grahaNa karatA hai / kisI bhI prANI ko kaSTa nahIM detA / zrAsaktirahita hokara satata samabhAva rakhatA hai / rAga-dva eSa kI pariNati haTAkara vItarAga bhAva dhAraNa karatA hai / prathama kI tIna vRttiyA~ vyAjya haiM aura bAda kI tIna vRttiyA~ upAdeya haiM / antima zuk lezyA ke vinA grAtmavikAza kI pUrNatA kA honA sambhava hai / jIvana-zuddhi ke patha meM dharma lezyA kA AcaraNa kiyA ho aura dharmalezyAoM kA zrAcaraNa na kiyA ho to prastuta-sUtra ke dvArA usakA pratikramaNa kiyA jAtA hai / For Private And Personal
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir : 28 : bhayAdi-sUtra paDikkamAmi sattahiM bhayaTThANehiM, ahiM mayaTThArohiM, navahiM baMbhaceraguttIhiM, dasavihe samaNadhamme, ekkArasahiM uvAsaga-paDimAhiM, bArasahiM bhikkhu-paDimAhiM, terasahiM kiriyAThANehiM, caudasahiM bhUyagAmehiM, pannarasahiM para mAhammiehiM solasahi gAhAsolasa ehiM, sattarasavihe asaMname, aTThArasavihe baMbhe, egUNavIsAe nAyajjhaya rohiM, vIsA samAhi ThANehiM, For Private And Personal - ikkavIsAe saba lehiM, bAvIsAe parIsahahiM, tevIsAe sUyagaDajmaya rohiM, cauvIsAe devehiM, paNavIsAe bhAvagAhiM, chavvIsAe dasAkaSpavavahArANaM uddesaNakAlehiM, sattAvIsAe aNagAraguNehiM, aTThAvIsA AyArappakapperhi, egUNa
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra tIsAe pAvasuyappasaMgehi, tIsAra mahAmohaNIyaThANehiM, egatIsAe siddhAiguNehi, battIsAe jogasaMgahahiM, tettIsAe aAsAyaNAhiM,: (1) arihaMtANaM AsAyaNAe, (2) siddhANaM AsAyaNAe, (3) AyariyANaM AsAyaNAe, (4) uvajjhAyANaM AsAyaNAe, (5) sAhUNaM AsAyaNAe, (6) sAhuNINaM aAsAyaNAe, (7) sAvayANaM AsAyaNAe, (8) sAviyANaM AsAyaNAe, (6) devANaM aAsAyaNAe, (10) devINaM aAsAyaNA, (11) ihalogassa AsAyaNAe, (12) paralogassa AsAyaNAe, (13) kevali-panattassa dhammassa AsAyaNAe, (14) sadeva-maNuA'surassa logassa AsAyaNAe, (15) sadhapANa-bhUya-jIva-sattANaM AsAyaNAe, (16) kAlassa prAsAyaNAe, (17) suassa aAsAyaNAe, (18) suadevayAe AsAyaNAe, (16) vAyaNAyariyassa aAsAyaNAe, (20) jaM vAiddhaM, (21) vaccAmeliyaM, (22) hINakkharaM (23) accakkharaM (24) payahINaM (25) viNayahINaM, (26) joga-hINaM, For Private And Personal
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUtra (27) ghosahINaM, (28) suThTha dina', (26) duThTha paDicchiyaM, (30) akAle ko sajmAo, (31) kAle na katro samAyo, (32) asajjhAie. sajmAiyaM, (33) sajjhAie. na sajjhAiyaM,-- tassa micchA mi dukkaDaM / zabdArtha paDikamAmi - pratikramaNa karatA hU~ kiriyA-kriyA ke sattahiM = sAta ThANehi-sthAnoM se bhayaThANehi bhaya ke sthAnoM se cauddasahi-caudaha zrahahiM = ATha bhUyagAmehiM-jIva-samUhoM se mayahANehiM = mada ke sthAnoM se pannarasahi-pandaraha navarhi-nau paramAhammiehiM--paramAdhArmikoM se baMbhacera- mahAcarya kI solasahiM-solaha guttIhiM--guptiyoM se gAhA solasaehiM.--gAthA SoDazakoM dasavihe-daza prakAra ke samaNa--sAdhu ke sattarasavihe-sattaraha prakAra ke dhamme----dharma meM (lage doSoM se) asajame-asaMyama meM ekkArasahiM-gyAraha aTThArasavihe-aThAraha prakAra ke uvAsaga--zrAvaka kI zrabaMbhe- abrahmacarya meM paDimAhiM--pratimAoM se egUNavIsAe.-unnIsa bArasahiM-bAraha nAyajjhayaNehiM-jJAtA sUtra ke bhikkhu-bhintu kI adhyayanoM se paDimAhiM--pratimAoM se vIsAe = bIsa terasahi-teraha asamAhi =asamAdhi ke For Private And Personal
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra ThANehiM sthAnoM se ikkavIsAe - ikkIsa sabalehi = zabala doSoM se bAvIsAe = bAIsa 'parIsahehi = parISahoM se tevIsAe = teIsa sUyagaDa = sUtrakRtAGga ke jjhayaNehi = adhyayanoM se caubIsAe -caubIsa devehiM = devoM se paNavIsAe = paccIsa bhAvaNAhi = bhAvanAoM se chanvIsAe = chabbIsa dasA - dazAzrutaskandha-sUtra kApa-bRhatkalpa-sUtra vavahAsaNa vyavahAra-sUtra ke uddasaNakAlehi-uddezanakAloM se sattAvIsAe = sattAIsa aNagAra = sAdhu ke guNehiM = guNoM se aSTAvIsAe = aTThAIsa prAcAra-pAcAra pakApehi = prakalpoM se egUNatIsAe = unatIsa pAvasuya= pApa zruta ke ppasa gehi = prasaMgoM se tIsAe = tIsa mahAmohaNIya mahAmohanIya karma ke ThANehiM = sthAnoM se egatIsAe = ikatIsa siddhAi siddha ke Adi guNehiM = guNoM se battIsAe -battIsa jogasaMgahehiM = yoga saMgrahoM se tettIsAe - tetIsa yAsAyaNAhi = aAzAtanAzro se arihaMtANa = arihaMtoM kI zrAsAyaNAe- aAzAtanA se siddhANa = siMho kI yAsAyaNAe -pAzAtanA se pAyariyANa-AcAryoM kI grAsAyaNAe-AzAtanA se uvabhAyANa upAdhyAyoM kI aAsAyaNAe-aAzAtanA se sAhUNa sAdhuoM kI prAsAyaNAe-aAzAtanA se sAhuNINa sAdhviyo' kI zrAsAyaNAe-AzAtanA se sAvayANa-zrAvakoM kI aAsAyaNAe-aAzAtanA se sAviyANa-zrAvikAoM kI zrAsAyaNAe-AzAtanA se devANa-devo kI yAsAyaNAe-aAzAtanA se For Private And Personal
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 164 zramaNa-sUtra devINa = deviyoM kI zrAsAyagAe =aAzAtanA se ihalogassa = isa loka kI zrAsAyaNAe%AzAtanA se paralogassa = paraloka kI zrAsAyaNAe = zrAzAtanA se kevali =sarvajJa dvArA pannattassa-prarUpita dhammassa = dharma kI zrAsAyaNAe = pAzAtanA se sadeva = deva sahita maNuA -manuSya sahita 'surassa asura sahita logassa = samagra loka kI zrAsAyaNAe = aAzAtanA se savva = saba pANa = prANI bhUta-bhUta jIva-jIva sattANa = sattvoM kI zrAsAyaNAe-AzAtanA se kAlassa = kAla kI zrAsAyaNAe- zrAzAtanA se suyassa = zruta kI aAsAyaNAe-AzAtanA se suyadevayAe - zruta devatA kI zrAsAyaNAe- aAzAtanA se vAyaNAyariyassa = vAcanAcArya kI zrAsAyaNAe-aAzAtanA se (jo doSa lagA ho) jaM aura jo (bhAgama par3hate hue) vAiddha-pATha Age pIche bolA ho baccAmeliyaM-zUnya mana se kaI bAra bolA ho athavA anya sUtra kA pATha anya sUtra meM milA diyA ho hINakkharaM = akSara chor3a die ho' aJcakkharaM = atara bar3hA die hoM payahINa = pada chor3a die ho / viNayahINa = vinaya na kiyA ho jogahINa= yoga se hIna par3hA ho ghosahINa= ghoSa se rahita par3hA ho suTaThu = yogyatA se adhika pATha dinnaM%3DziSyoM ko diyA ho TuTTha-bure bhAva se paDicchiyaM = grahaNa kiyA ho zrakAle= akAla meM sajjhAyo svAdhyAya kayo-kiyA ho kAle = kAla meM sajjhAyo-svAdhyAya na kayona kiyA ho asajjhAie - asvAbhyAyika meM sajjhAiyaM-svAdhyAya kI ho For Private And Personal
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra sajjhAie svAdhyAyika meM dukkaDaM = pApa na= nahIM mi= mere lie sajjhAiyaM = svAdhyAya kI ho micchA= mithyA ho tassa- usakA bhAvArtha pratikramaNa karatA hU~ [ sAta bhaya se lekara tetIsa aAzAtanAoM taka jo aticAra lagA ho usakA] sAta bhaya ke sthAnoM = kAraNoM se, pATha mada ke sthAnoM se, nau brahmacarya kI guptiyoM se = unakA samyaka pAlana na karane se, davidha samA Adi zramaNa-dharma kI virAdhanA se gyAraha upAsaka = zrAvaka kI pratimA pratijJApoMse arthAt unakI azraddhA tathA viparIta prarUpaNA se, bAraha bhintu kI pratimAnoM se unakI zraddhA prarUpaNA tathA prAsevanA acchI taraha na karane se, teraha kriyA ke sthAnoM se arthAt kriyAoM ke karane se, caudaha jIvoM ke samUha se arthAt unakI hiMsA se, paMdraha paramAdhArmikoM se arthAt una jaisA bhAva yA pAcaraNa karane se, sUtrakRtAGga sUtra ke prathama zrutaskandha ke gAthA adhyayana sahita solaha adhyayanoM se arthAt tadanusAra zrAcaraNa na karane se, sattaraha prakAra ke asaMyama meM rahane se, aTThAraha prakAra ke abrahmacarya meM vartane se, jJAtAsUtra ke unnIsa adhyayanoM se arthAt tadanusAra saMyama meM na rahane se, bIsa asamAdhi ke sthAnoM se,-- ikkIsa zavaloM se, bAIsa parISahoM se arthAt unako sahana na karane se, sUtra kRtAGga sUtra ke teIsa adhyayanoM se arthAt tadanusAra zrAcaraNa na karane se, caubIsa devoM se arthAt unakI avahelanA karane se, pA~ca mahAvratoM kI paccIsa bhAvanAoM se arthAt unakA AcaraNa na karane se, dazA zrutaskandha, bRhatkalpa aura vyavahAra-ukta sUtratrayI ke chabbIsa uddezanakAloM se arthAt tadanukUla AcaraNa na karane se, sattAIsa sAdhu ke guNoM se arthAt unako pUrNataH dhAraNa na karane se, prAcAra prakalpAcA For Private And Personal
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 156 zramaNa-sUtra rAMga tathA nizItha sUtra ke aTThAIsa adhyayanoM se arthAt tadanusAra AcaraNa na karane se, unatIsa pApa zruta ke prasaMgoM se arthAta maMtra zrAdi pApazruto kA prayoga karane se, mahAmohanIya karma ke tIsa sthAnoM se siddhoM ke ikattIsa zrAdi guNoM se arthAta unakI ucita zraddhA tathA prarUpaNA na karane se, battIsa yoga sagrahoM se arthAt unakA prAcaraNa na karane se, tetIsa pAzAtanAoM se [jo koI aticAra lagA ho usase pratikramaNa karatA hU~-usakA micchAmi dukkaDaM detA hU~] [ kauna-sI tetIsa pAzAtanAoM se ? ] arihaMta, siddha, prAcArya, upAdhyAya, sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA, deva, devI, ihaloka, paraloka, kevali-prarUpita dharma, deva manuSya-asuro sahita samagra loka, samasta prANa - vikala traya, bhUta = vanaspati, jIva = paJcendriya, satya% pRthivI kAya aAdi cAra sthAvara, tathaiva kAla, zruta = zAstra, zrutadevatA, vAcanAcArya-ina sabakI zrAzAtanA se---- __ tathA AgamoM kA abhyAsa karate evaM karAte hue vyAviddha - sUtra ke pAThoM ko yA sUtra ke akSaroM ko ujaTa-pulaTa bhAge pIche kiyA ho, vyatyAmroDita = zUnya mana se kaI bAra par3hatA hI rahA ho, athavA anya sUtroM ke ekArthaka, kintu mUlataH bhinna-bhinna pATha anya sUtroM meM milA die hoM, hInAkSara = akSara chor3a die hoM, pratyakSara = akSara bar3hA die hoM, pada hIna = akSara samUhAtmaka pada chor3a die hoM, vinaya hIna = zAstra evaM zAstrAdhyApaka kA samucita vinaya na kiyA ho, ghoSa hIna - udAttAdi svaroM se rahita par3hA ho, yogahIna - upadhAnAdi tapovizeSa ke vinA athavA upayoga ke vinA par3hA ho, suSNudatta = adhika grahaNa karane kI yogyatA na rakhane vAle ziSya ko bhI adhika pATha diyA ho, duSTu pratIcchita- vAcanAcArya ke dvArA die hue Agama pATha ko duSTa bhAva se grahaNa kiyA ho, akAle svAdhyAya = kAlika utkAlika sUtroM ko unake niSiddha kAla meM par3hA ho, kAle'svAdhyAya - vihita kAla meM sUtroM ko na par3A ho, asvAdhyAyike svAdhyAyita = asthA For Private And Personal
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra = dhyAya kI sthiti meM svAdhyAya kiyA ho; svAdhyAyike'svAdhyAyita: svAdhyAya kI sthiti meM svAdhyAya na kiyA ho - ukta prakAra se zruta jJAna kI caudaha zAtanAoM se, saba milA kara tetIsa zrAzAtanAoM se jo bhI praticAra lagA ho usakA duSkRta = pApa mere lie mithyA ho / vivecana 167 prastuta -sUtra bahuta hI saMkSipta bhASA meM, gaMbhIra arthoM kI sUcanA detA hai / bhaya se lekara zrAzAtanA taka ke bola kucha upAdeya haiM, kucha jJeya haiM, kucha heya haiM | yadi isI prakAra heya, jJeya, upAdeya para dRSTi rakhakara jIvana ko sAdhanA patha para pragatizIla banAyA jAya to zravazya hI uttarAdhyayana sUtra ke amara zabdoM meM vaha saMsAra ke bandhana meM nahIM raha sakatA | 'se na acchai maMDale / ' isake viparIta AcaraNa karane se arthAt heya ko upAdeya, upAdeya ko heya aura jJeya ko jJeya rUpa samajhane se evaM tadanukUla pravRtti karane se avazya hI zrAtmA karma bandhanoM meM ba~dha jAtA hai / U~ce se U~cA sAdhaka bhI rAga-dveSa kI malinatA ke cakkara meM Akara patita hue binA nahIM raha sakatA / prastuta sUtra meM isI viparIta zraddhA, prarUpaNA tathA AcaraNa kI AlocanA evaM pratikramaNa karane kA vidhAna hai / sAta bhayasthAna ihaloka - ( 1 ) ihalokabhaya apanI hI jAti ke prANI se DaranA, bhaya hai / jaise manuSya kA manuSya se, tiryacakA tiryaca se DaranA | ( 2 ) paralokabhaya - dUsarI jAti vAle prANI se DaranA, paraloka bhaya hai | jaise manuSya kA deva se yA tiryeca Adi se DaranA / (3) AdAnabhaya - apanI vastu kI rakSA ke lie cora Adi se DaranA / For Private And Personal ( 4 ) akasmAdubhaya - kisI bAhya nimitta ke vinA apane Apa hI sazaMka hokara rAtri Adi meM acAnaka Darane laganA /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 168 zramaNa-sUtra (1) AjIvabhaya-durbhikSa aAdi meM jIvana-yAtrA ke lie bhojana Adi kI aprApti ke duvikalpa se DaranA / . ( 6 ) maraNAbhaya-mRtyu se DaranA / (7) azlokabhaya-apayaza kI AzaMkA se DaranA / ukta sAta bhaya samavAyAMga-sUtra ke anusAra haiN| bhaya mohanIya karma ke udaya se hone vAle zrAtmA ke udvegarUpa pariNAma vizeSa ko bhaya kahate haiN| usake uparyukta sAta sthAna-kAraNa haiM / sAdhu ko kisI bhI bhaya ke. aAge apane Apako nahIM jhukAnA cAhie / nirbhaya hone kA artha hai--'na svayaM bhayabhIta honA aura na kisI dUsare ko bhayabhIta karanA / ' bhaya ke dvArA saMyama-jIvana dUSita hotA hai, tadarthaM bhaya kA pratikramaNa kiyA jAtA hai / ATha mada sthAna' (1) jAtimada-U~cI aura zreSTha jAti kA abhimAna ! ... (2) kulamada-U~ce kula kA abhimAna / (3) balamada-apane bala kA ghamaNDa karanA / 1 'sthAna' zabda kA artha hetu arthAt kAraNa kiyA hai| ataH jAti, kula Adi jo bATa mada ke kAraNa haiM, maiM unakA pratikramaNa karatA huuN| abhayadeva samavAyAMga-sUtra kI TIkA meM sthAna zabda kA artha aAzraya arthAt aAdhAra-kAraNa karate haiM / 'madasya-abhimAnasya sthAnAni = zrAzrayAH madasthAnAni jAtyAdIni |'--smvaayaaNg vRtti / zrAcArya jinadAsa sthAna kA artha 'paryAya arthAt bheda' karate haiM / "mado nAma mAnodayAdAtmokarSapariNAmaH / sthAnAni-tasyaiva paryAyA bhedaaH| "tAni ca aSTau-jAtimada, kulamada, balamada"" -Avazyaka-cUNi zrAcArya jinadAsa ke ukta abhi gAya ko haribhadra pAra abhayadeva bhI svIkAra karate haiN| For Private And Personal
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 166 ( 4 ) rUpamada-apane rUpa, saundarya kA garva karanA / (5) tapamada-ugra tapasvI hone kA abhimAna / (6) zrutamada-zAstrAbhyAsa kA arthAt paNDita hone kA abhimAna / (7) lAbhamada-abhITa vastu ke mila jAne para apane lAbha kA ahaMkAra / (8) aizvaryamada-apane aizvarya arthAt prabhutva kA ahaMkAra / ye aAThamada samavAyAMga-sUtra ke ullekhAnusAra haiN| mAna mohanIya karma ke udaya se janya ye AThoM hI mada sarvathA tyAjya haiM / yadi kabhI pramAdavaza pAThoM madoM meM se kisI bhI mada kA zrAsevana kara liyA gayA ho to tadartha hArdika pratikramaNa karanA ucita hai| nau brahmacarya-gupti (1) vivikra-vasati-sevana-strI, pazu aura napusakoM se yukta sthAna meM na tthhre| (2) strI kathA parihAra-striyoM kI kathA vArtA, saundarya aAdi kI carcA na kre| (3) niSadyAnupakzana-strI ke sAtha eka grAsana para na baiThe, usake uTha jAne para bhI eka muhUtaM taka usa zrAsana para na baitthe| (4) strI-aMgopAMgAdarzana-striyoM ke manohara aMga upAMga na dekhe / yadi kabhI akasmAt dRSTi par3a jAya to mahasA haTA le, phira usakA dhyAna na kare / (5) kujhyAntara-zabdazravaNAdi-varjana-dIvAra Adi kI Ar3a se strI ke zabda, gIta, rUpa Adi na sune aura na dekhe / (6) pUrva bhogA'smaraNa-pahale bhoge hue bhogoM kA smaraNa na kre| . (7) praNIta bhojana-tyAga-vikArovAdaka gariSTha bhojana na kare / (8) atimAtrabhojana-tyAga-rUkhA-sUvA bhojana bhI adhika na For Private And Personal
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra kare / AdhA peTa anna se bhare, prAdhe meM se do bhAga pAnI ke lie aura eka bhAga havA ke lie chor3a de / (6) vibhUSA-parivarjana-apane zarIra kI vibhUpA = sajAvaTa na kre|" - brahma kA artha 'paramAtmA' hai| zrAtmA ko paramAtmA banAne ke lie jo caryA = gamana kiyA jAtA hai, usakA nAna brahmacarya hai / zArIrika aura AdhyAtmika sabhI zaktiyoM kA prAdhAra brahmacarya hai| brahmacarya kI rakSA ke lie nau bAte zrAvazyaka haiM, ve nau hI guptipada vAcya haiN| striyoM ko brahAcarya kI rakSA ke lie upayukta varNana meM strI ke sthAna meM puruSa samajhanA caahie| yadi sAdhanA karate hue kahIM bhI pramAdavaza nau guptiyoM kA atikramaNa kiyA ho, arthAt pratiSiddha kAryo kA aAcaraNa kiyA ho to usakA prastuta sUtra ke dvArA pratikramaNa kiyA jAtA hai| 1 yaha guptiyoM kA varNana, uttarAdhyayana-sUtra ke 16 veM adhyayana ke anusAra kiyA gayA hai| parantu samavAyAMga sUtra meM guptiyoM kA ullekha anya rUpa meM kiyA hai / kahA~ kyA bheda hai, yahA~ sakSepa meM batAyA jAtA haiN| samavAyAMga sUtra meM tIsarI gupti, striyoM ke samudAya ke sAtha nikaTa samparka rakhanA hai / 'no itthINa gaNAI sevittA bhavai, 3 / ' samavAyAMga sUtra meM praNItarasa bhojana tyAga aura ati bhojana tyAga gupti kI sakhyA kramazaH pA~cavIM tathA chaThI hai| pUrvabhoga-smaraNa kA tyAga tathA zabda-rUpAnupAtitA zrAdi kA tyAga sAtave aura AThave naMbara para hai| samavAyAMga sUtra meM, nauvIM gupti kA svarUpa, sAMsArika sukhopabhoga kI pAsakti kA tyAga hai / yaha vibhUSAnuvAditA se adhika vyApaka hai| kisI bhI prakAra ke sukhopabhoga kI kAmanA abrahmacarya hai| 'no sAyA-sokkhapaDibaddhe yA vi bhavai 4 / 3 / ' samavAyAMga sUtra navama samavAya / For Private And Personal
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 171 daza zramaNa dharma (1) zAnti - krodha na karanA / (2) mArdava - mRdu bhAva rakhanA, jAti kula Adi kA ahaMkAra na krnaa| (3) zrAva = RjubhAva-saralatA rakhanA, mAyA na krnaa| (4) muki = nirlobhatA rakhanA, lobha na karanA / (5) tapa=anazana zrAdi bAraha prakAra kA tapazcaraNa krnaa| (6) saMyama - hiMsA Adi zrAzravoM kA nirodha karanA / (7) satya - satya bhASaNa karanA, jhUTa na bolanA / (8) zauca =sayama meM dUpaNa na lagAnA, saMyama ke prati nirupale patApavitratA rkhnaa| (6) akiMcanya - parigraha na rkhnaa| (10) brahmacarya - brahmacarya kA pAlana karanA / yaha dazavidha zramaNa dharma, zrAcArya haribhadra ke dvArA uddhRta cIna saMgrahaNI gAthA ke anusAra haikhaMtI ya maddavajjava, muttI tava saMjame ya boddhavve / saccaM soyaM AkiMcaNaM ca, baMbhaM ca jai - dhammo // samavAyAMga sUtra kA ullekha isa prakAra hai-khaMtI, muttI, ajave, nahave, lAghave, sacce, saMjame, tave, ciyAe, baMbhaceravAse / sthAnAMga sUtra meM bhI aisA hI mUla pATa hai / prAcArya haribhadra ne 'anye tveva vadanti' kahakara dazavidha zramaNa-dharma ke lie eka aura prAcIna gAthA matAntara ke rUpa meM uddhRta kI hai For Private And Personal
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 172 zramaNa-sUtra khaMtI muttI ajjava, maca taha lAghave tave ceva saMjama ciyAga'kiMcaNa, boddhavve baMbhacere ya / prAcArya haribhadra lAghava kA apratibaddhatA-anAsaktatA aura tyAga kA saMyamI sAdhakoM ko vastrAdi kA dAna, aisA artha karate haiM / 'lAdhava-apratibaddhatA, tyAgaH-saMyatebhyo vastrAdidAnam / ' aAvazyakaziSyahitA ttiikaa| prAcArya abhayadeva, samavAyAMga sUtra kI TIkA meM lAghava kA artha dravya se alla upadhi rakhanA aura bhAva se gaurava kA tyAga karanA, karate haiM---'lAghava dravyato'lpoMpadhitA, bhAvato gaurava-tyAgaH / ' zrI abhayadeva ne 'ciyAe'-'tyAga' kA artha saba prakAra ke pAsa goM kA tyAga athavA sAdhuoM ko dAna karanA, kiyA hai / 'tyAgaH sarvasaGgAnA, saMvigna manojJasAdhudAnaM vA / ' ___ sthAnAMga sUtra ke dazama sthAna meM dazavidha zramaNa-dharma kI vyAkhyA karate hue zrI abhayadeva ne 'ciyAe' kA kevala sAmAnyataH dAna artha hI kiyA hai 'ciyAetti tyAgo dAnadharma iti / ' prAcArya jinadAsa, aAvazyaka cUNi meM zramaNa dharma kA ullekha isa prakAra karate haiM-'uttamA khamA, madava, ajava, muttI, soyaM, saccoM, saMjamo, tavo, akiMcaNataNaM, baMbhacemiti / ' prAcArya ne kSamA se pUrva uttama zabda kA prayoga bahuta sundara kiyA hai| usakA sambandha pratyeka dhama se hai, jaise uttama kSamA, uttama mArdava, uttama prArjava Adi / kSamA zrAdi dharma tabhI ho sakate haiM, jaba ki ve uttama hoM, zuddhabhAva se kie gae hoM, unameM kisI prakAra se pravaMcanA kA bhAva na ho / prAcArya zrI umAsvAti bhI tattvArtha sUtra meM kSamA Adi se pUrva uttama vizeSaNa kA ulle kha karate haiM / For Private And Personal
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 173 prAcArya jinadAsa. zauca kA artha "dharmopakaraNa meM bhI anAsakta bhAvanA' karate haiM / 'soyaM aluddhA dhammovagaraNesu vi / ' akiMcanatva kA arthaM, apane dehAdi meM bhI niHsagatA rakhanA, kiyA hai / 'nasthi jassa kiMcaNa' so akiMcaNo, tassa bhAvo aakiNcnniyN|"sdehaadisu vi nissaMgeNa bhavitavya / ' Avazyaka cUNi dazavidha zramaNa dharma meM mUla aura uttara donoM hI zramaNa-guNoM kA samAveza ho jAtA hai| saMyama = prANAtipAta virati, satya =mRSAvAda virati, akiMcanatva = adattAdAna aura parigraha se virati, brahmacaryamaithuna se virati / ye paMcamahAvrata rUpa mUla guNa haiN| kSamA, mArdava, Arjava, zauca, aura tapa-ye saba uttara guNa haiM | AdhyAtmika sAdhanA meM aharniza zrama karane vAle sarvavita sAdhaka ko zramaNa kahate haiM / zramaNa ke dharma zramaNa-dharma kahalAte haiM / ukta daza vidha munidharmoM kI ucita zraddhA, prarUpaNA tathA AsevanA na kI ho to tajanya dopoM kA pratikramaNa kiyA jAtA hai / gyAraha upAsaka pratimA ___ (1) darzana pratimA--kisI bhI prakAra kA rAjAbhiyoga prAdi zrAgAra na rakhakara zuddha, niraticAra, vidhipUrvaka samyagdarzana kA pAlana karanA / yaha pratimA vratarahita darzana zrAvaka kI hotI hai / isameM mithyAtva rUpa kadAgraha kA tyAga mukhya hai / 'samyagadarInasya zaGkAdizalyarahita sya aNuvratAdiguNa vikalasya yo'bhyupagamaH / sA pratimA prathameti / ' abhayadeva, samavAyAMga vRti / isa pratimA kA aArAdhana eka mAsa taka kiyA jAtA hai| . (2) vrata pratimA-vratI zrAvaka samyaktva lAbha ke bAda vratoM kI sAdhanA karatA hai / pA~ca aNuvrata Adi vratoM kI pratijJAoM ko acchI taraha nibhAtA hai, kintu sAmAyika kA yathAsamaya samyak pAlana nahIM kara pAtA / yaha pratimA do mAsa kI hotI hai / (3) sAmAyika pratimA-isa pratimA meM prAtaH aura sAyaMkAla For Private And Personal
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra sAmAyika vrata kI sAdhanA niraticAra pAlana karane lagatA hai, samabhAva. dRr3ha ho jAtA hai| kintu parvadinoM meM pauSadhavrata kA samyak pAlana nahIM kara pAtA / yaha pratimA tIna mAsa kI hotI hai / (4) pauSadha pratimA-aSTamI, caturdazI, amAvasyA aura pUrNimA zrAdi parva dinoM meM AhAra, zarIra saskAra, abrahAcarya, aura vyApAra ko tyAga isa prakAra caturvidha tyAgarUpa prati pUrNa pauSadha vrata kA pAlana karanA, pauSadha pratimA hai / yaha pratimA cAra mAsa kI hotI hai / (2) niyama pratimA-upayukta sabhI vratoM kA bhalI bhA~ti pAlana karate hue prastuta pratimA meM nimnokta bAte vizeSa rUpa se dhAraNa karanI hotI haiM-vaha snAna nahIM karatA, rAtri meM cAroM zrAhAra kA tyAga karatA hai / dina meM bhI prakAzabhojo hotA hai / dhotI kI lA~ga nahIM detA, dina meM brahmacArI rahatA hai, rAtri meM maithuna kI maryAdA karatA hai| pauSadha hone para rAtri-maithuna kA tyAga aura rAtri meM kAyotsarga karanA hotA hai| yaha pratimA kama se kama eka dina, do dina zrAdi aura adhika se adhika pA~ca mAsa taka hotI hai| ___(6) brahmacarya pratimA--- brahmacarya kA pUrNa pAlana karanA / isa pratimA kI kAla maryAdA jaghanya eka rAtri kI aura utkRSTa chaha mAsa kI hai| ___ (7) sacitta tyAga pratimA-sacitta AhAra kA sarvathA tyAga karanA / yaha pratimA jaghanya eka rAtri kI aura utkRSTa kAla mAna se sAta mAsa kI hotI hai| (8) prArambha tyAga pratimA-isa pratimA meM svayaM prArambha nahIM karatA, chaH kAya ke jIvoM kI dayA pAlatA hai| isakI kAla maryAdA jaghanya eka, do, tIna dina aura utkRSTa pATha mAsa hotI hai / (6) preSya tyAga pratimA-isa pratimA meM dUsaroM ke dvArA prArambha karAne kA bhI tyAga hotA hai / vaha svayaM prArambha nahIM karatA, na dUsaroM se karavAtA hai, kintu anumodana kA use tyAga nahIM hotA / isa pratimA kA jaghanya kAla eka, do, tIna dina hai / aura utkRSTa kAla nau mAsa hai| For Private And Personal
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 175 - (10) uddiSTa bhakta tyAga pratimA-isa pratimA meM uddiSTa bhakta kA bhI tyAga hotA hai / arthAt apane nimitta banAyA gayA bhojana bhI grahaNa nahIM kiyA jAtA / ustare se sarvathA ziro muNDana karanA hotA hai, yA zikhAmAtra rakhanI hotI hai| kisI gRha-sambandhI viSayoM ke pUche jAne para yadi jAnatA hai to jAnatA hU~ aura yadi nahIM jAnatA hai to nahIM jAnatA hU~--itanA mAtra kahe / yaha pratimA jaghanya eka rAtri kI, utkRSTa daza mAsa kI hotI hai| (11) zramaNabhUta pratimA-isa pratimA meM zrAvaka zramaNa to nahIM kintu zramaNa bhUta = munisadRza ho jAtA hai / sAdhu ke samAna veSa banAkara aura sAdhu ke yogya hI bhANDopakaraNa dhAraNa karake vicaratA hai / zakti ho to luJcana karatA hai, anyathA ustare se ziromuNDana karatA hai / sAdhu ke samAna hI nirdoSa gocarI karake bhikSAvRtti se jIvana yAtrA calAtA hai / isakA kAlamAna jaghanya eka rAtri arthAt eka dina rAta aura utkRSTa gyAraha mAsa hotA hai| pratimAnoM ke kAlamAna ke sambandha meM kucha matabheda haiM / AgamoM ke TIkAkAra kucha prAcArya kahate haiM ki saba pratimAoM kA jaghanyakAla eka, do, tIna zrAdi kA hotA hai aura utkRSTa kAla kramazaH eka mAsa, do mAsa yAvat gyArahavIM pratimA kA gyAraha mAsa hotA hai| uttarAdhyayana sUtra kI TIkA meM bhAvavijayajI likhate haiM-iha yA pratimA yAvat saMkhyA syAta sA utkarSatastAvanmAsamAnA yAvadekAdazI ekAdazamAsa prmaannaa| jaghanyatastu sarvA api ekAhAdimAnAH syuH / ' uttarAdhyayana 31 / 11 / dazAzru ta skandha sUtra meM gyAraha pratimAoM kA vistAra se varNana hai| parantu vahA~ pahalI cAra pratimAoM ke kAla kA ullekha nahIM hai / hA~ pA~cavIM se gyArahavIM pratimA taka ke kAla kA ullekha vahI hai, jo hamane Upara likhA hai| arthAt jaghanya eka, do, tIna dina Adi aura utkRSTa kramazaH pA~ca, chaha, sAta yAvat gyAraha mAsa / parantu prAcArya zrI AtmArAmajI mahArAja apanI dazAzru ta skandha kI TIkA meM vahI ullekha For Private And Personal
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 176 zramaNa-sUtra karate haiM, jo hamane pratimAoM ke varNana meM kAlamAna ke sambandha meM likhA hai| arthAt eka mAsa se lekara yAvat gyArahavIM pratimA ke gyAraha mAsa / parantu isa mAsa-vRddhi meM ve pUrva kI pratimAoM ke kAla ko milAne kA ullekha karate haiN| vaise ve pratyeka pratimA kA kAla eka mAsa hI mAnate haiN| unake kathanAnusAra, jaisA ki ve dUsarI pratimA ke varNana meM likhate haiM,-'isa pratimA ke lie do mAsa samaya arthAta eka mAsa pahalI pratimA kA aura eka mAsa isa pratimA kA nirdhArita kiyA hai|' saba pratimAoM kA kAla gyAraha mAsa hI honA cAhie / parantu prAcArya zrI upasaMhAra meM saba pratimAnoM kA pUrNakAla sADhe pA~ca varSa likhate haiM / yaha jor3a meM bhUla kaise huI ? pUrvApara kA virodha saMgati cAhatA hai| pratimAdhAraka zrAvaka, pratimA kI pUrti ke bAda sayama grahaNa kara letA hai| yadi isI bIca meM mRtyu ho jAya to svargArohI banatA hai| 'tatpratipatta ranantaramekAdibhirdinaiH saMyama pratipalyA jIvitatayAd vaa|' bhAvavijaya, uttarAdhyayana vRtti 21 / 11 / parantu yaha niyamena sayama grahaNa karane kA mata kucha prAcAryoM ko abhITa nahIM hai| kArtika seTha ne sau vAra pratimA grahaNa kI thI, aisA ullekha bhI milatA hai| pUrva-pUrva pratimAoM kI caryA uttarottara arthAt Age kI pratimAoM meM bhI cAlU rahatI hai| dekhie, bhAvavijaya jI kyA likhate haiM ? "prathamoktaM ca anuSThAnamagretanAyAM sarva kArya yAvadekAdazyAM pUrva pratimAdazokamapi / ' uttarAdhyayana 31 / 11 upAsaka kA artha zrAvaka hotA hai| aura pratimA kA artha--- pratijJA = abhigraha hai| upAsaka kI pratimA, upAsaka pratimA kahalAtI hai / gyAraha upAsaka-pratimAoM kA sAdhu ke lie aticAra yaha hai ki ina para zraddhA na karanA, athavA inakI viparIta prarUpaNA karanA / isI azraddhA evaM viparIta prarUpaNA kA yahA~ pratikramaNa hai / For Private And Personal
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 177 bAraha bhikSu-pratimA (1) prathama pratimAdhArI bhikSu ko eka datti anna kI aura eka datti pAnI kI lenA kalpatA hai / sAdhu ke pAtra meM dAtA dvArA die jAne vAle anna aura jala kI dhArA jaba taka akhaNDa banI rahe, usakA nAma datti hai| dhArA khaNDita hone para datti kI samApti ho jAtI hai| jahA~ eka vyakti ke lie bhojana banA ho vahIM se lenA cAhie. kintu jahA~ do tIna Adi adhika vyakti poM ke lie bhojana banA ho, vahA~ se nahIM lenaa| isakA samaya eka mahInA hai / (2-7) dUsarI pratimA bhI eka mAsa kI hai| do datti AhAra kI, do datti pAnI kI lenI / isI prakAra tIsarI, cauthI, pA~cavIM, chaThI aura sAtavIM pratimAoM meM kramazaH tIna, cAra, pA~ca, chaha aura sAta datti anna kI aura utanI hI pAnI kI grahaNa kI jAtI haiM / pratyeka pratimA kA samaya eka-eka mAsa hai| kevala dattiyoM kI vRddhi ke kAraNa hI ye kramazaH dvimAsikI. trimAsakI, caturmAsikI, paJcamAsakI, paramAsikI, aura saptamAsikI kahalAtI haiN| (8) yaha aAThavIM pratimA saptaraH tri = sAta dina rAta kI hotI hai / isameM ekAntara cauvihAra upavAsa karanA hotA hai| gA~va ke bAhara uttAnAsana (aAkAza kI ora mu~ha karake sIdhA leTanA), pAzrvAsana ( eka karavaTa se leTanA) athavA nipadyAsana (pairoM ko barAbara karake baiThanA) se dhyAna lagAnA caahie| upasarga pAe to zAnta citta se sahana karanA caahie| (6) yaha pratimA bhI saptarAtri kI hotI hai| isameM cauvihAra belebele pAraNA kiyA jAtA hai / gA~va ke bAhara ekAnta sthAna meM daNDAsana, laguDAsana athavA utkaTukAsana se dhyAna kiyA jAtA hai| (10) yaha bhI saptarAtri kI hotI hai| isameM cauvihAra tele-tele pAraNA kiyA jAtA hai| gA~va ke bAhara godohanAsana, vIrAsana athavA zrAmrakubjAsana se dhyAna kiyA jAtA hai / For Private And Personal
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 178 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra ( 11 ) yaha pratimA ahorAtra kI hotI hai / eka dina aura eka rAta arthAt Tha prahara taka isakI sAdhanA kI jAtI hai / cauvihAra bele ke dvArA isakI ArAdhanA hotI hai / nagara ke bAhara donoM hAthoM ko ghuTanoM kI aura lambA karake daNDAyamAna rUpa meM khar3e hokara kAyotsarga kiyA jAtA hai| ( 12 ) yaha pratimA eka rAtri kI hai / arthAt isakA samaya kevala eka rAta hai / isakA ArAdhana bele ko bar3hAkara cauvihAra telA karake kiyA jAtA hai / gA~va ke bAhara khar3e hokara, mastaka ko thor3A-sA jhukAkara eka pudgala para dRdhirakhakara, nirnimeSa netroM se nizcalatApUrvaka kAyotsarga kiyA jAtA hai / upasargoM ke Ane para unheM samabhAva se sahana kiyA jAtA hai / bhikSu pratimAoM ke sambandha meM kucha mAnyatAe~ bhinna-bhinna dhArA para cala rahI haiM / prathama se lekara sAta taka pratimAoM kA kAla, kucha vidvAna kramazaH eka-eka mAsa bar3hAte hue sAta mAsa taka mAnate haiM / unakI mAnyatA dvimAsikI Adi yathAzruta zabda ke AdhAra para hai| AThavIM, nauvIM, dazavIM meM kucha AcArya kevala nirjala cauvihAra upavAsa hI ekAntara rUpa se mAnate haiM / dazAzruta skandha sUtra, abhayadevakRta samavAyAMga -- TIkA, haribhadrakRta yAvazyaka TIkA meM bhI ukta tInoM pratimAoM meM cauvihAra upavAsa kA hI ullekha hai / aura bhI kucha antara haiM. kintu samayAbhAva se tathA sAdhanAbhAva se yahA~ adhika vistAra meM na jAkara sAdhAraNa-sA paricaya mAtra diyA hai / kahIM prasaMga AyA to isa para vizada spaSTIkaraNa karane kI icchA hai / dazA zruta skandha, bhagavatI-sUtra, haribhadra sUri kA paMcAzaka yadi isa sambandha meM draSTavya haiM / bAraha bhikSu pratimAnoM kA yathAzakti yAcaraNa na karanA, zraddhA na karanA tathA viparIta prarUpaNA karanA, aticAra hai / teraha kriyA-sthAna ( 1 ) arthakriyA apane kisI artha prayojana ke lie trasa sthAvara jIvoM kI hiMsA karanA, karAnA tathA anumodana karanA / 'arthAya kriyA artha kriyA / ' For Private And Personal
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 176 (2) anartha kiyA-binA kisI prayojana ke kiyA jAnevAlA pApa kama anartha kriyA kahalAtA hai / vyartha hI kisI ko satAnA, pIr3A denA / (3) hiMsA kriyA--amuka vyakti mujhe athavA mere snehiyoM ko kaSTa detA hai, degA, athavA diyA hai--yaha soca kara kisI prANI kI hiMsA karanA, hiMsA kriyA hai| (4) akasmAta kriyAzIghratAvaza vinA jAne ho jAne vAlA pApa, akasmAt kriyA kahalAtA hai| bANAdi se anya kI hatyA karate hue acAnaka hI anya kisI kI hatyA ho jaanaa| (5)dRSTi viparyAsa kriyA-mati-bhrama se hone vAlA pApa / caurAdi ke bhrama meM sAdhAraNa anaparAdhI puruSa ko daNDa de denaa| (6) mRSA kriyA--jhUTha bolanA / (7) adattAdAna kriyA-corI karanA / (8) adhyAtma kriyA-bAhya nimitta ke binA mana meM hone cAlA zoka aAdi kA durbhAva / (6) mAna kriyA apanI prazaMsA karanA, ghamaNDa karanA / (10) mitra kriyA-priyajanoM ko kaThora daNDa denaa| (11) mAyA kriyA-dambha karanA / (12) lobha kriyA-lobha karanA / (13) IryApathikI kriyA-apramatta vivekI saMyamI ko gamanAgamana se lagane vAlI kiyA / caudaha bhUtagrAma = jIvasamUha sUkSma ekendriya, bAdara ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, asazI paJcandriya aura sajI paJcandriya / ina sAtoM ke paryApta aura aparyApta--kula caudaha bheda hote haiN| inakI virAdhanA karanA, kisI bhI prakAra kI pIr3A denA, aticAra hai / kucha prAcArya bhUtagrAma se caudaha guNa sthAnavI jIva samUhoM kA ullekha karate haiN| dekhie-yAvazyaka bUNa tathA haribhadra kRta zrAvazyaka TIkA / For Private And Personal
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 180 zramaNa-sUtra paMdaraha paramAdhArmika (1) amba (2) ambarIpa (3) zyAma (4) zabala (5) raudra (6) uparaudra (7) kAla (8) mahAkAla (6) asipatra (10) dhanuH (11) kumbha (22) vAluka (13) vaitaraNi (14) kharasvara (15) mahAghoSa / ye parama adhArmika, pApAcArI, kara evaM nirdaya asura jAti ke deva haiM / nArakIya jIvoM ko vyartha hI, kevala manovinoda ke lie yAtanA dete haiM / jina saMkliSTa rUpa pariNAmoM se paramAdhAmikatva hotA hai, unameM pravRtti karanA aticAra hai| una aticAroM kA pratikramaNa yahA~ abhITa hai| 'ettha jehiM paramAdhammiyattaNa bhavati tesu ThANesu jaM vaTTitaM / ' --jinadAsa mahttara / gAthA SoDazaka (1) svasamaya para samaya (2) vaitAlIya (3) upasarga parijJA (4) strI parijJA (5) naraka vibhakti (6) vIra stuti (7) kuzIla 1-gAthA ghoDazaka kA abhiprAya yaha hai ki 'gAthA nAmaka solahavA~ adhyayana hai jinakA, ve sUtrakRtAMga-sUtra ke prathama zrutaskandha ke solaha adhyayana / ' prAcArya abhayadeva samavAyAMga sUtra kI TIkA meM ukta zabda para vivecana karate hue likhate haiM ---'gAthAbhidhAna madhyayanaM SoDazaM yeSAM tAni gAthASoDazakAni / ' zrI bhAvavijayajI bhI uttarAdhyayanAntargata caraNa vidhi adhyayana kI vyAkhyA meM aisA hI artha karate haiM / zrI jinadAsa mahattara bhI aAvazyaka cUNi' meM likhate haiM -'gAhAe saha solasa anjhayaNA tesu, suttagaDapaDhamasutakkhaMdha ajjhayaNa su ityarthaH / / parantu prAcArya zrI AtmArAmajI uttarAdhyayana-sUtra meM ukta zabda kA bhAvArthaM likhate haiM ki 'gAthA nAmaka solaveM adhyayanameM |'--uttraadhyyn 31 / 13 / mAlUma hotA hai prAcAryajI ne zabdagata bahuvacana para dhyAna nahIM diyA hai, phalataH unheM bahuvrIhi samAsa kA dhyAna nahIM rhaa| For Private And Personal
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 181 paribhASA (8) vIrya (6) dharma (10) samAdhi (11) mArga (12) samavasaraNa (13) yAthAtathya (14) grantha (15) AdAnIya (16) gAthA / ye sUtrakRtAMga sUtra ke prathama zrutaskandha ke gAthA SoDazaka = solaha adhyayana haiM / adhyayanokta zrAcAra-vicAra kA bhalIbhA~ti pAlana na karanA, aticAra hai| sataraha asaMyama (1-6) pRthivIkAya, apakAya, tejaskAya, vAyukAya, aura vanaspatikAya tathA dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paJcandriya jIvoM kI hiMsA karanA, karAnA, anumodana karanA / (10) ajIva asaMyama = ajIva hone para bhI jina vastuoM ke dvArA asayama hotA hai, una bahumUlya vastrapAtra Adi kA grahaNa karanA ajIva asayama hai| (11) prakSA asaMyama = jIva-sahita sthAna meM uThanA, baiThanA, sonA zrAdi / (12) upekSA asaMyama = gRhastha ke pApa karmoM kA anumodana karanA / (13)apahRtya asaMyama-avidhi se prtthnaa| ise pariThApanA asayama bhI kahate haiN| (14) pramArjanA asaMyama = vastrapAtra Adi kA pramArjana na karanA / (15) manaH asaMyama-mana meM durbhAva rakhanA / (16) vacana asaMyama = kuvacana bolanA / (17) kAya asaMyama = gamanAgamanAdi meM asAvadhAna rahanA / ye sataraha asayama samavAyAMga sUtra meM kahe gae haiM / asayama ke anya bhI sattaraha prakAra haiM-hiMsA, asatya, asteya, abrahmacarya, parigraha, pA~coM indriyoM kI ucchaGkhala pravRtti, cAra kaSAya aura tIna yogoM kI azubha pravRtti / prAcArya haribhadra ne Avazyaka meM 'asaM jame' ke sthAna meM For Private And Personal
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 182 zramaNa-sUtra 'sa' jame' kA ullekha kiyA hai / 'sa'jame' kA artha saMyama hai / saMyama ke bhI pRthvI kAya sa yama yadi sataraha bheda haiM / aThAraha abrahmacarya deva-sambandhI bhogoM kA mana, vacana aura kAya se svayaM sevana karanA, dUsaroM se karAnA, tathA karate hue ko bhalA jAnanA - isa prakAra no bheda vaikriya zarIra sambandhI hote haiM / manuSya tathA tiryaJca sambandhI dArika bhogoM ke bhI isI taraha nau bheda samajha lene cAhie~ / kula milAkara aThAraha bheda hote haiM / [ samavAyAMga ] jJAtA dharma kathA ke 16 adhyayana ( 1 ) utkSipta arthAt meghakumAra ( 2 ) saMghATa ( 3 ) aNDa ( 4 ) kurmI ( 5 ) zailaka ( 6 ) tumba ( 7 ) rohiNI ( 8 ) mallI ( 6 ) mAkandI ( 10 ) candramA ( 11 ) dAba ( 12 ) udaka ( 13 ) maNDUka ( 14 ) tetali ( 15 ) nandI phala ( 16 ) varakaMkA ( 17 ) grAphIka ( 18 ) musumAdArikA ( 16 ) puNDarIka | ukta unnIsa udAharaNoM ke bhAvAnusAra sAdhudharma kI sAdhanA na karanA, ticAra hai / bIsa samAdhi ( 1 ) druta druta cAritva = jaldI jaldI calanA | ( 2 ) pramRjya cAritva = vinA pU~je rAtri yAdi meM calanA / ( 3 ) duprasRjya cAritva = vinA upayoga ke pramArjana karanA | ( 4 ) atirikta zayya:sanikatva = amaryAdita zayyA aura Asana rakhanA / ( 2 ) rAtnika parAbhava = gurujanoM kA apamAna karanA / ( 6 ) sthaviropaghAta = sthaviroM kA upahanana= zravahelanA karanA | ( 7 ) bhUtopadhAta = bhUta-jIvoM kA upahanana ( hiMsA ) karanA / ( 8 ) saMjvalana pratikSaNa yAnI bArabAra kruddha honA / For Private And Personal
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 183 bhayAdi-sUtra ( 8 ) dodha kopa = cirakAla taka krodha rakhanA / (10) pRSTha mAsikatva pITha pIche nindA karanA / (11) abhitaNAvabhASaNa = sazaMka hone para bhI nizcita bhASA bolnaa| (12) navAdhikaraNa karaNa = nitya nae kalaha karanA / ( 13 ) upazAntakalahodIraNa = zAnta kalaha ko punaH uttejita krnaa| (14) akAlasvAdhyAya = akAla meM svAdhyAya karanA / (15) sarajaskapANi-bhikSAgrahaNa = sacittaraja sahita hAtha Adi se bhikSA lenaa| (16) zabdakaraNa = pahara rAta bIte vikAla meM jora se bolanA / (17 ) jhaMjhAkaraNa = gaNa-bhedakArI arthAt sagha meM phUTa DAlane vAle vacana bolanA / ( 18 kalaha karaNa = aAkroza yAdi rUpa kalaha karanA / (16) sUryapramANa bhojitva = dina bhara kucha na kucha khAte-pIte rahanA / / 20) evaNA'samitatva = eSaNA samiti kA ucita dhyAna na rkhnaa| jisa satkArya ke karane se citta meM zAnti ho, aAtmA jJAna, darzana aura cAritrarUpa mokSamArga meM avasthita rahe, use samAdhi kahate haiM / aura jisa kArya se citta meM aprazasta evaM azAnta bhAva ho, jJAnAdi mokSamArga se grAtmA bhraSTa ho use asamAdhi kahate haiN| uparyukta bIsa kAryoM ke AcaraNa se apane aura dUsare jIvoM ko asamAdhi bhAva utpanna hotA hai, sAdhaka kI AtmA dUSita hotI hai, aura usakA cAritra malina hotA hai, ataH inheM asamAdhi kahA jAtA hai| 'samAdhAnaM samAviH-cetasaH svAsthya, mokSamArge' vasthitirityarthaH / na samAdhirasamAdhistasya sthAnAni-AzrayA bhedAH paryAyA asamAdhisthAnAni / ' prAcArya haribhadra For Private And Personal
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra asamAdhi sthAnoM ke sevana se jahA~ kahIM aAtmA sayama-bhraSTa huA ho, usakA pratikramaNa prastuta pATa ke dvArA kiyA jAtA hai| ikosa zabala dopa (1) hastakarma = hasta-maithuna krnaa| ( 2 ) maithuna = strI sparza Adi maithuna karanA / (3 ) rAtribhojana = rAtri meM bhojana lenA aura karanA / (4) zrAdhAkarma = sAdhu ke nimitta se banAyA gayA bhojana lenA / 5) sAgArikapiNDa = zayyAtara arthAt sthAnadAtA kA AhAra lenaa| (6) audezika-sAdhu ke yA yAcakoM ke nimitta banAyA gayA, krItakharIdA huyA AhAra, grAhRta = sthAna para lAkara diyA huaA, zAmitya = udhAra lAyA huaA, prAcchinnachIna kara lAyA hayA AhAra lenaa| (7) pratyAsyAna bhaMga = bAra-bAra pratyAkhyAna bhaMga karanA / (8) gaNaparivartana = chaha mAma meM gaNa se gaNAntara meM jAnA / (6) udaka lepa = eka mAsa meM tIna bAra nAbhi yA jaMghA pramANa jala meM praveza kara nadI Adi pAra karanA / (10 ) mAtR sthAna = eka mAsa meM tIna bAra mAyA sthAna sevana karanA / arthAt kRta aparAdha chupA lenaa| (11) rAjapiNDa = rAjapiNDa grahaNa karanA / (12) aAkuTyA hiMsA = jAnabUjha kara hiMsA karanA / (13 ) zrAkuTTayA mRSA = jAnabUjha kara jhUTha bolanA / (14 ) zrAkuTTayA adAlAdAna-jAnabUjha kara corI karanA / ( 15) sacira pRthivI sparza= jAnabUjha kara sacitta pRthivI para baiThanA, sonA, khar3e honaa| (16) isI prakAra sacitta jala se sasnigdha aura sacitta raja vAlI pRthivI, sacitta zilA athavA dhuNoM vAlI lakar3I Adi para baiThanA, sonA, kAyotsarga Adi karanA zabala dopa hai / For Private And Personal
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhayAdi sUtra (17) jIvoM vAle sthAna para tathA prANI, bIja, harita, kIr3InagarA, lIlanaphUlana, pAnI, kIcar3a, aura makar3I ke jAloM vAle sthAna para baiThanA, sonA, kAyotsarga zrAdi karanA zabala dopa hai / (18) jAnabUjha kara kanda, mUla, chAla, pravAla, puSpa, phUla, bIja, tathA haritakAya kA bhojana karanA / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir (16) varSa ke andara dasa bAra udaka lepa = nadI pAra karanA / (20) varSa meM dasa mAyA sthAnoM kA sevana karanA / (21) jAnabUjha kara sacitta jala vAle hAtha se tathA sacitta jala sahita kar3achI Adi se diyA jAnevAlA AhAra grahaNa karanA / uparyukta zacala doSa sAdhu ke lie sarvathA tyAjya haiM / jina kAryoM ke karane se cAritra kI nirmalatA naSTa ho jAtI hai, cAritra malaklinna hone ke kAraNa karbura ho jAtA hai, unheM zabala dakSetra kahate haiM / ukta doSoM ke sevana karane vAle sAdhu bhI zakla kahalAte haiM / 'zabalaM - kaburaM cAritraM yaiH kriyAvizeSa bhavati te zabalAstadyogAtsAdhavo'pi / = 185 - abhayadeva samavA * TIkA / uttaraguNoM meM atikramAdi cAroM doSoM kA evaM mUla guNoM meM anAcAra ke sivA tIna doSoM kA sevana karane se cAritra zabala hotA hai / bAIsa parISaha ( 1 ) kSudhA = bhUkha ( 2 ) pisA = pyAsa ( 3 ) zIta = TaMDa (4) uSNa - garmI (5) daMzamazaka ( 6 ) acela = vastrAbhAva kA ka ( 7 ) arati : kaThinAiyoM se ghabarA kara saMyama ke prati hone vAlI udAsInatA (8) strIparISada ( 6 ) caryA = vihAra yAtrA meM hone vAlA gamanAdi kaTa (10) naipa dhikI = svAdhyAya bhUmi zrAdi meM hone vAle upadrava (11) zayyA = nivAsa sthAna kI pratikUlatA ( 12 ) Akroza : durvacana (13) vadha = lakar3I Adi kI mAra sahanA (14) yAcanA (15) alAbha (16) roga (17) tRNa sparza (18) jalla = mala kA parISad (16) satkAra puraskAra = pUjA pratiSThA (20) prajJA = buddhi kA garva (21) E For Private And Personal
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 186 zramaNa sUtra ajJAna = buddhihInatA kA duHkha (22) darzana parIvaha = samyaktva bhraSTa karane vAle mithyA matoM kA mohaka vAtAvaraNa / - haribhadra grAdi kitane hI prAcArya naipodhikI ke sthAna meM nipadyA parIvaha mAnate haiM aura usakA artha vasati = sthAna karate haiM / isa sthiti meM unake dvArA agrima zayyA parIpada kA artha-~-sastAraka arthAt sauMthArA, bichaunA artha kiyA gayA hai / strI sAdhaka ke lie puruSa parISada hai / tuvA grAdi kisI bhI kAraNa ke dvArA aApatti pAne para saMyama meM sthira rahane ke lie tathA karmoM kI nirjarA ke lie jo zArIrika tathA mAnasika kaSTa, sAdhu ko sahana karane cAhie~, unheM parISaha kahate haiN| 'parIsahijjaMte iti parIsahA ahiyAsijjaMtitiM vuzaM bhavati |'--jindaas mahattara / parISahoM ko bhalI bhA~ti zuddha bhAva se sahana na karanA, parISaDsambandhI aticAra hotA hai, usakA pratikramaNa prastuta sUtra meM kiyA gayA hai| sUtrakRtAGga sUtra ke 23 adhyayana prathama zrutaskandha ke solaha adhyayana solahave bola meM batalA pAe haiN| dvitIya zru taskandha ke adhyayana ye haiM--(17) pauNDarIka (18) kriyA sthAna (16) thAhAra parijJA (20) pratyAkhyAna kriyA (21) prAcArazruta (22) zrAdrakIya 23) nAlandIya / ukta teIsa adhyayanoM ke kathanAnusAra saMyamI jIvana na honA, aticAra hai / caubIsa deva asurakumAra Adi. daza bhavanapati, bhUta yakSa prAdi grATa vyantara, sUrya candra aAdi pA~ca jyotiSka, aura vaimAnika deva---isa prakAra kula caubIsa jAti ke deva haiN| saMsAra meM bhogajIvana ke ye saba se bar3e pratinidhi haiM / inakI prazaMsA karanA bhogajIvana kI prazaMsA karanA hai aura nindA karanA dvaSa bhAva hai, ataH mumukSu ko taTastha bhAva hI rakhanA cAhie / yadi kabhI taTasthatA kA bhaMga kiyA ho to aticAra hai| uttarAdhyayana sUtra ke suprasiddha TIkAkAra prAcArya zAntisUri yahA~ For Private And Personal
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 187 deva zabda se caubIsa tIrthakkara devoM kA bhI grahaNa karate haiM / isa artha ke mAnane para aticAra yaha hogA ki--unake prati aAdara, zraddhAbhAva na rakhanA; unakI yAjJAnusAra na calanA, zrAdi Adi / pA~ca mahAvratoM kI 25 bhAvanAe~ ____mahAvratoM kA zuddha pAlana karane ke lie, zAstroM meM pratyeka mahAvrata kI pA~ca bhAvanA batalAI gayI haiM / bhAvanAoM kA svarUpa bahuta hI hRdayagrAhI evaM jIvanasparzI hai / zramaNa-dharma zuddha pAlana karane ke lie bhAvanAoM para avazya hI lakSya denA cAhie / prathama ahiMsA mahAvrata kI 5 bhAvanA (1 ) IyaryAsamiti - upayoga pUrvaka gamanAgamana kare ( 2 ) aAlokita pAna bhojana = dekha bhAla kara prakAzayukta sthAna meM AhAra kare (3) aAdAna nikSepa samiti = viveka pUrvaka pAtrAdi uThAe tathA rakkhe (4 ' manogupti = mana kA sauMyama (5) vacanaguti = vANI kA sayama / dvitIya satya mahAvrata kI bhAvanA (1) anuvicintya bhASaNatA = vicAra pUrvaka bolanA ( 2 ) krodhaviveka = krodha kA tyAga ( 3 ) lobha-viveka =lobha kA tyAga (4) bhaya-viveka = bhaya kA tyAga (5) hAsya-viveka = ha~sI majAka kA tyAga / tRtIya asteya mahAvrata kI 5 bhAvanA (1) avabahAnujJApanA = avagraha arthAt vasati lete samaya usake svAmI ko acchI taraha jAnakara yAjJA mA~ganA (2) avagraha sImAparijJAnatA=avagraha ke sthAna kI sImA kA jJAna karanA ( 3 ) avagrahAnugrahaNatA= svayaM avagraha kI yAcanA karanA arthAt vasatistha tRNa, paTa Adi avagraha-svAmI kI prAjJA lekara grahaNa karanA ( 4 ) gurujanoM tathA anya sAdhamikoM kI AjJA lekara hI sabake sayukta bhojana meM se bhojana karanA (5) upAzraya meM rahe hue pUrva sAdhamikoM kI AjJA lekara hI vahA~ rahnA tathA anya pravRtti karanA / For Private And Personal
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 188 caturtha brahmacarya mahAvrata kI 1 bhAvanA ( 1 ) tI snigdha pauSTika AhAra nahIM karanA ( 2 ) pUrva bhukta bhogoM kA smaraNa nahIM karanA athavA zarIra kI vibhUSA nahIM karanA ( 3 ) striyoM ke aMga upAMga nahIM dekhanA ( 4 ) strI, pazu aura napuMsaka vAle sthAna meM nahIM ThaharanA ( 5 ) strIviSayaka carcA nahIM karanA | zramaNa-sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir paMcama aparigraha mahAvrata kI 5 bhAvanA ( 1-5 ) pA~coM indriyoM ke viSaya zabda, rUpa, gandha, rasa aura sparza ke indriyagocara hone para manojJa para rAgabhAva tathA zramanoz2a para dveSabhAva na lAkara udAsIna bhAva rakhanA / [ samavAyAMga ] mahAvratoM kI bhAvanAoM para vizeSa lakSya dene kI AvazyakatA hai mahAvratoM kI rakSA ukta bhAvanAoM ke binA ho hI nahIM sakatI / yadi saMyama yAtrA meM kahIM bhAvanAoM ke prati upekSA bhAva rakkhA ho to aticAra hotA hai, tadarthaM yahA~ pratikramaNa kA ullekha hai / dazAzrata Adi sUtratrayI ke 26 uddezanakAla dazAzruta skandha sUtra ke daza uddeza, bRhatkalpa ke chaha uddeza, aura vyavahAra sUtra ke daza uddeza - isa prakAra sUtratrayI ke chabbIsa uddeza hote haiM / jisa zra taskandha yA adhyayana ke jitane uddeza hote haiM utane hI vahA~ udde zanakAla - arthAt zratopacAra rUpa udde zAvasara hote haiN| ukta sUtratrayI meM sAdhujIvana sambandhI AcAra kI carcA hai / ataH tadnusAra zrAcaraNa na karanA aticAra hotA hai / saptAIsa anagAra ke guNa ( 1-5 ) hiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha rUpa pA~ca mahAvratoM kA samyak pAlana karanA / ( 6 ) rAtri bhojana kA tyAga karanA / ( 7-11 ) pA~coM indriyoM ko vaza meM rakhanA ( 12 ) bhAvasatya = antaHkaraNa kI zuddhi ( 13 ) karaNasatya = vastra pAtra Adi kI bhalI bhA~ti pratilekhanA karanA ( 14 ) kSamA ( 15 ) virAgatA : - lobha nigraha For Private And Personal
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 186 (16) mana kI zubha pravRtti ( 17 ) bacana kI zubha pravRtti (18) kAya kI zubha pravRtti ( 16-24 ) chaha kAya ke jIvoM kI rakSA ( 25) saMyamayoga-yuktatA (26 } vedanA'bhisahanA = titikSA arthAt zItAdikaTa sahiSNutA ( 27 ) mAraNAntika upasarga ko bhI samabhAva se sahanA / uparyukta sattAIsa guNa, prAcArya haribhadra ne apanI Avazyaka sUtra kI ziSyahitA TIkA meM, sagrahaNIkAra kI eka prAcIna gAthA ke anusAra vaNana kie haiM / parantu samavAyAMga-sUtra meM muni ke sattAIsa guNa kucha bhinna rUpa meM aMkita haiM-pA~ca mahAvrata, pA~ca indriyoM kA nirodha, cAra kaSAyoM kA tyAga, bhAva satya, karaNa satya, yoga satya, kSamA, virAgatA, manaH samAharaNatA, vacana samAharaNatA, kAya samAharaNatA, jJAna sampannatA, darzana sampannatA, cAritra sampannatA, vedanAtisahanatA, maarnnaantikaatishntaa| __ prAcArya haribhadra ne yahA~ 'sattAvIsavihe aNagAracarita, pATha kA ullekha kiyA hai| isakA bhAvArtha hai-sattAIsa prakAra kA anagArasambandhI cAritra / parantu AcArya jinadAsa Adi 'sattAvIsAe aNagAra guNehiM pATha kA hI ullekha karate haiN| samavAyAMga-sUtra meM bhI aNagAraguNa hI hai| ukta sattAIsa anagAra guNoM arthAt muniguNoM kA zAstrAnusAra bhalI bhA~ti pAlana na karanA, aticAra hai / usakI zuddhi ke lie muni guNoM kA pratikramaNa hai, arthAt aticAroM se vApasa lauTakara muni guNoM meM graanaa| aTThAIsa AcAra-prakalpa prAcAra-prakalpa kI vyAkhyA ke sambandha meM bahuta sI vibhinna mAnyatAe~ haiM / prAcArya haribhadra kahate haiM-yAcAra hI prAcAra-prakalpa kahalAtA hai "prAcAra eva prAcAraprakalpaH / ' prAcArya abhayadeva samavAyAMga-sUtra kI TIkA meM kahate haiM ki For Private And Personal
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 160 zramaNa-sUtra AcAra kA artha prathama aMga sUtra hai / usakA prakalpa arthAt adhyayanavizeSa nizItha sUtra yAcAra prakalpa kahalAtA hai / athavA jJAnAdi sAdhuAcAra kA prakalpa arthAt vyavasthApana AcAra-prakalpa kahA jAtA hai / 'zrAcAraH prathamAGga' tasya prakalpaH adhyayana vizeSo nizIthamityaparAbhidhAnam / zrAcArasya vA sAdhvAcArasya jJAnAdiviSayasya prakalpo vyavasthApanamiti zrAcAra prakalpaH / uttarAdhyayana sUtra ke caraNa vidhi adhyayana meM kevala prakalpa zabda hI AyA hai | ataH ukta sUtra ke TIkAkAra AcArya zAntisUri prakalpa kA artha karate haiM ki 'prakRSTa = utkRSTa kalpa - muni jIvana kA zrAcAra varNita hai jisa zAstra meM vaha zrAcArAMga sUtra prakalpa kahA jAtA hai / ' zrAcArAMga sUtra ke zastra parijJA zrAdi 25 adhyayana haiM / aura nizItha sUtra bhI AcArAMga sUtra kI cUlikAsvarUpa mAnA jAtA hai, ataH usake tIna adhyayana milakara zrAcAgaMga-sUtra ke saba aTThAIsa adhyayana hote haiM--- ( 1 ) zastra parikSA ( 2 ) loka vijaya 3 ) zItoSNIya ( 4 ) samyaktva ( 5 ) lokasAra ( 6 ) dhUtAdhyayana (7) mahAparijJA (8) vimokSa (6) upadhAnazruta ( 10 ) piNDepaNA ( 11 ) zayyA ( 12 ) IrSyA (13) bhASA ( 14 ) vastrapaNA ( 15 ) pApA ( 16 ) zravagrahapratimA ( 16 + 3 = 23 ) sthAnAdi saptaikakA ( 24 ) bhAvanA (25) vimukti ( 26 ) udyAta ( 27 ) anudghAta ( 28 ) aura zrAropaNa 1 samavAyAMga sUtra meM AcAra prakalpa ke aTThAIsa bheda anyarUpa meM haiM / pUjya zrI zrAtmArAmajI mahArAja, uttarAdhyayana sUtra hiMdI pRSTha 1401 para isa sambandha meM likhate haiM " samavAyAMga sUtra meM 28 kAra kA yAcAraprakalpa isa prakAra se varNana kiyA hai / yathA For Private And Personal
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhayAdi-sUtra 16 1 ( 1 ) eka mAsa kA prAyazcita ( 2 ) eka mAsa pA~ca dina kA prAyazcita ( 3 ) eka mAsa daza dina kA prAyazcitta / isI prakAra pA~ca dina bar3hAte hue pA~ca mAsa taka kahanA cAhie / isa prakAra 25 hue / (26 upaghAtaka (27) ropaNa aura (28) kRtsna sampUrNa', * Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir akRtsna-grasa MpUrNa' / " pUjyazrIjI ke uparyukta lekha kI samavAyAMga sUtra ke mUla pATha se saMgati nahIM baiThatI / vahA~ mAsika zrAropaNa ke chaha bheda kie haiM / isI prakAra dvimAsikI, trimAsikI evaM caturmAsikI zrAropaNA ke bhI kramazaH chaH chaH bheda hote haiM / saba milakara ropaNa ke avataka 24 bheda hue, haiM, jinheM pUjyazrIjI 25 likhate haiM / aba zeSa cAra bheda bhI samavAyAMga sUtra ke mUla pATha meM hI dekha lIjie 'uvaghAiyA ArovaNA, aNutra ghAiyA zrAvaNA, kasiNA zrArovaNA, akasiyA ArovaNA / 'ukta mUla sUtra ke prAkRta nAmoM kA saMskRta rUpAntara hai - upaghAtika AAropaNA, anupaghAtikAropaNa kRtsna zrAropaNa aura kRtsna zrAvaNA / jo kucha hamane Upara likhA hai, isakA samarthana, samavAyAMga ke mUla pATha aura abhayadeva - kRta vRtti se spaSTataH ho jAtA hai / astu, hama vicAra meM haiM ki AcArya zrI jI ne prathama ke 24 bhedoM ko 25 kaise gina liyA ? aura bAda ke cAra bhedoM ke tIna hI bheda banA lie / prathama ke do bhedoM ko milAkara eka bheda kara liyA / aura AropaNA, jo ki svayaM koI bheda nahIM hai, pratyuta saba ke sAtha vizeSya rUpa se vyavahRta huA hai, usako sattAIsaveM bheda ke rUpa meM svatantra bheda mAna liyA hai / aura antima do bhedoM kA phira aTThAIsaveM bheda ke rUpa meM ekIkaraNa kara diyA gayA hai| isa sambandha meM adhika na likhakara saM kSetra meM kevala vicAra sAmagrI upasthita kI hai, tAki satyArtha ke nirNaya ke lie tattvajijJAsu kucha vicAra-vimarza kara sakeM / yAcAra prakalpa ke 28 adhyayanoM meM varNita sAdhvAcAra kA samyaka rUpa se AcaraNa na karanA, aticAra hai / For Private And Personal
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 162 zramaNa-sUtra pApazruta ke 26 bheda (1) bhauma = bhUmikaMdha Adi kA phala batAne vAlA zAstra / (2) utpAta = rudhira vRSTi, dizAoM kA lAla honA ityAdi kA zubhAzubha phala batAne vAlA nimitta zAstra / ( 3 ) svapna-zAstra / ( 4 ) antarikSa = AkAza meM hone vAle grahabedha grAdi kA varNana karane vAlA zAstra / (5 . aMgazAstra = zarIra ke spandana zrAdi kA phala kahane vAlA zAstra / (6) svara zAstra / ( 7 ) vyaJjana zAstra = tila, maSa grAdi kA varNana karane vAlA zAstra / (8) lakSaNa zAstra - strI puruSoM ke lavaNoM kA zubhAzubha phala batAne vAlA zAstra / ye AThoM hI sUtra, vRtti, aura vArtika ke bheda se caubIsa zAstra ho jAte haiM / (25) vikathAnuyoga - artha aura kAma ke upAyoM ko batAne vAle zAstra, jaise vAlyAyanakRta kAma sUtra Adi / (26) vidyAnuyoga = rohiNI Adi vidyAyoM kI siddhi ke upAya batAne vAle zAstra / ( 27 ) mantrAnuyoga = mantra Adi ke dvArA kAryasiddhi batAne vAle zAstra / (28) yogAnu yoga : vazIkaraNa prAdi yoga batAne vAle zAstra / ( 26 ) anyatIthikAnuyoga = anyatIrthikoM dvArA pravartita evaM abhimata hiMsA pradhAna zrAcAra-zAstra / [ samavAyAMga ] For Private And Personal
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 163 mahAmohanIya ke 30 sthAna (1) sa jIvoM ko pAnI meM DubA kara mAranA / (2) trasa jIvoM ko zvAsa Adi roka kara mAranA / (3) trasa jIvoM ko makAna Adi meM baMda kara ke dhue~ se ghoTa kara maarnaa| (4) trasa jIvoM ko mastaka para daNDa Adi kA ghAtaka prahAra karake maarnaa| (5) trasa jIvoM ko mastaka para gIlA camar3A Adi bA~dha kara maarnaa| (6) pathikoM ko dhokhA dekara lUTanA / (7) guptarIti se anAcAra kA sevana karanA / 8) dUsare para mithyA kalaMka lagAnA / (6) sabhA meM jAna-bUjha kara mizrabhASA= satya jaisA pratIta hone vAlA jhUTha bolanA / (10) rAjA ke rAjya kA dhvaMsa krnaa| (11) bAla brahmacArI na hote hue bhI bAla brahmacArI kahalAnA / (12) brahmacArI na hote hue bhI brahmacArI hone kA dauMga racanA / (13) AzrayadAtA kA dhana curAnA / (14) kRta upakAra ko na mAna kara kRtaghnatA karanA / / 15) gRhapati athavA saMghapati Adi kI hatyA karanA / (16 ) rASTranetA kI hatyA karanA / ( 17) samAja ke AdhArabhUta viziSTa paropakArI puruSa kI hatyA krnaa| (18) dIkSita sAdhu ko sauMyama se bhraSTa karanA / ( 16 ) kevala jJAnI kI nindA karanA / (20) ahiMsA Adi mokSamArga kI burAI karanA / (21) prAcArya tathA upAdhyAya kI nindA karanA / For Private And Personal
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 164 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra ( 22 ) zrAcArya tathA upAdhyAya kI sevA na karanA : ( 23 ) bahuzruta na hote hue bhI bahuzruta = paNDita kahalAnA / ( 24 ) tapasvI na hote hue bhI apane ko tapasvI kahanA | ( 25 ) zakti hote hue bhI apane zrAzrita vRddha, rogI Adi kI sevA na karanA / (26) hiMsA tathA kAmosAdaka vikathAdyoM kA bAra-bAra prayoga karanA / (27) jAdU TonA Adi karanA / ( 28 ) kAmabhoga meM atyadhika lipta rahanA, grAsakta rahanA / ( 26 ) devatAoM kI nindA karanA / ( 30 ) devadarzana na hote hue bhI pratiSThA ke moha se devadarzana kI bAta kahanA / [ dazAzruta skandha ] jaina dharma meM AtmA ko zrAvRta karane vAle ATha karma mAne gae haiM / sAmAnyataH AThoM hI karmoM ko mohanIya karma kahA jAtA hai / parantu vizeSataH caturtha karma ke lie mohanIya saMjJA rUr3ha hai / prastuta sUtra meM isI se tAla hai / zrAcArya haribhadra Avazyaka vRtti meM likhate haiM"sAmAnyena ekaprakRti karma mohanIyamucyate / uktaM ca zraTThavihaMpiya kammaM, bhaNiyaM mohoM tti jaM samAseyamityAdi / vizeSeNa caturthI prakRtimahanIyamucyate tasya sthAnAni -- nimittAni bhedAH paryAyA mohanIyasthAnAni / " mohanIya karmabandha ke kAraNoM kI kucha iyattA nahIM hai / tathApi zAstrakAroM ne vizeSa rUpa se mohanIya karmabandha ke hetu-bhUta kAraNoM ke tIsa bhedoM kA ullekha kiyA hai / ullikhita kAraNoM meM duradhyavasAya kI tIvratA evaM krUratA itanI adhika hotI hai ki kabhI-kabhI mahAmohanIya karma kA bandha ho jAtA hai, jisase ajJAnI AtmA sattara kor3A-kor3I sAgara taka sa MsAra meM paribhramaNa karatA hai, duHkha uThAtA hai / prastuta sUtra ke mUla pATha meM pracalita mahAmohanIya zabda kA prayoga kiyA hai | parantu AcArya haribhadra aura jinadAsa mahattara kevala mohanIya zabda For Private And Personal
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sAnAvaraNa bhayAdi-sUtra 165 kA hI prayoga karate haiM / uttarAdhyayana sUtra, samavAyAMga sUtra aura dazAzrutaskandha sUtra meM bhI kevala mohanIya sthAna kahA hai / parantu bhedoM kA ullekha karate hue avazya mahAmoha zabda kA prayoga huaA hai| 'mahAmohaM pakuvvai / ' siddhoM ke 31 guNa (1) kSINa-matijJAnAvaraNa (2) kSINazru tajJAnAvaraNa (3) kSINa avadhijJAnAvaraNa (4) kSINa manaHparyayajJAnAvaraNa (5) kSINa kevala jJAnAvaraNa / (6 } kSINa caturdarzanAvaraNa (7) kSINa caturdarzanAvaraNa (8) kSINa avadhidarzanAvaraNa (6) kSINakevaladarzanAvaraNa (10) kSINanidrA (11) kSINa nidrAnidrA (12) kSINapracalA (13) kSINapracalA pracalA (14) kSINastyAnagRddhi / (15) kSINa sAtAvedanIya (16) kSINa asAtAvedanIya / (17) kSINa darzana mohanIya (18) kSINa cAritra mohanIya / (16) kSINa nairayikAyu 20 kSINa tiryaJcAyu (21) kSINa manuSyAyu (22) kSINa devAyu / (23) jINa ucca gotra (24) kSINa nIca gotra / (25 / kSINa zubha nAma (26) kSINa azubhanAma / (27) kSINa dAnAntarAya (28 kSINa lAbhAntarAya / (26 kSINa bhogAntamaya (30 ' kSINa upabhogAntarAya (31 kSINa vIryAntarAya / [samavAyAMga] siddhoM ke guNoM kA eka prakAra aura bhI hai| pA~ca sa sthAna, pA~ca vaNa, do gandha, pA~ca rasa, zrATha sparza, tIna veda, zarIra, zrAsakti aura punarjanma-ina saba ikattIsa dopoM ke kSaya se bhI ikattIsa guNa hote haiN| [AcAsaMga] Adi guNa kA artha hai---ye guNa siddhoM meM prArambha se hI hote haiM, yaha nahIM ki kAlAntara meM hote hoN| kyoMki siddhoM kI bhUmikA kramika vikAsa kI nahIM hai| prAcArya zrI zAntisUri 'siddhAiguNa' kA artha For Private And Personal
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 166 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUtra 'siddhA'tiguNa' karate haiM / pratiguNa kA bhAva hai - 'utkuSTa, asA dhAraNa guNa battIsa yoga-saMgraha ( 1 ) gurujanoM ke pAsa donoM kI AlocanA karanA 2) kisI ke doSoM kI AlocanA sunakara aura ke pAsa na kahanA ( 3 ) saMkaTa par3ane para bhI dharma meM dRr3ha rahanA ( 4 ) zrAsakti rahita tapa karanA ( 5 ) sUtrArthaM grahaNarUpa grahaNa - zikSA evaM pratilekhanA Adi rUpa zrAsevanA AcAra-zikSA kA abhyAsa karanA ( 6 ) zobhA zrRMgAra nahIM karanA ( 7 ) pUjA pratiSThA kA moha tyAga kara ajJAta tapa karanA 8 ) lobha kA tyAga ( 6 ) titikSA | 10 ) jaMva = saralatA ( 11 ) zuci = saMyama evaM satya kI pavitratA ( 12 ) samyaktva zuddhi ( 13. sammAdhi = prasanna cittatA ( 14 ) cAra pAlana meM mAyA na karanA ( 15 ) vinaya ( 16 ) dhairyaM ( 17 ) saMvega = sAMsArika bhogoM se bhaya athavA mokSA bhilASA (18) mAyA na karanA ( 16 ) sadanuSThAna ( 20 ) sauMvara : pAzrva ko rokanA ( 21 ) doSoM kI zuddhi karanA ( 22 ) kAma bhoga se virakti ( 23 ) mUlaguNoM kA zuddha pAlana ( 24 ) uttaraguNoM kA zuddha pAlana 25) vyutsarma karanA (26) pramAda na karanA ( 27 ) pratikSaNa saMyama yAtrA meM sAvadhAnI rakhanA ( 28 ) zubha dhyAna ( 26 ) mAraNAntika vedanA hone para bhI adhIra na honA ( 30 ) saMga kA parityAga karanA ( 31 ) prAyazcitta grahaNa karanA ( 32 ) grantaH samayaH meM saMlekhanA karake ArAdhaka bananA / [ samavAyAMga ] " AcArya jinadAsa battIsa yoga-saMgraha kA eka dUsarA prakAra bhI likhate haiN| unake ullekhAnusAra dharma dhyAna ke solaha bheda aura isI prakAra zukla dhyAna ke solaha bheda, saba mila kara battIsa yogasaMgraha ke bheda ho jAte haiM / 'dhammo solasavidhaM evaM sukkaMpi / For Private And Personal mana, vacana aura kAya ke vyApAra ko yoga kahate haiM / zubha aura azubha bheda se yoga ke do prakAra haiN| azubha yoga se nivRtti aura zubha yoga meM
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 167 pravRtti hI saMyama hai / prastuta sUtra meM zubha pravRtti rUpa yoga hI grAhya hai / usI kA saMgraha saMyamI jIvana kI pavitratA ko akSuNNa banAe rakha sakatA hai| - yujyante iti yogAH manovAkkAyavyApArAH, te ceha prazastA eva vivakSitAH / zrAcArya zrabhayadeva, samavAyAMga TIkA | prazna hai, bAlocanAdi ko saMgraha kyoM kahA gayA hai ? ye to saMgraha ke nimitta ho sakate haiM, svayaM saMgraha nahIM / Apa ThIka kahate haiM / yahA~ saMgraha zabda kI saMgraha nimitta meM hI lakSaNA hai / 'prazastayoga saMgrahanimittatvAdAlocanAdaya eva tathocyante / zrabhayadeva, samavAyAMga TIkA / yoga saMgraha kI sAdhanA meM jahA~ kahIM bhUla huI ho, usakA pratikramaNa yahA~ bhI hai / tetIsa AzAtanA arihanta kI zAtanA se lekara caudaha jJAna kI AzA tanA taka tetIma zrAzAtanA, mUla sUtra meM varNana kI gaI haiM / kucha TIkAkAra yahA~ para bhI zrAzAtanA se gurudeva kI hI tetIsa zrAzAtanA lete haiM / gurudeva kI tetIsa prAzAtanAoM kA varNana pariziSTa meM diyA gayA hai / jainAcAryoM ne zAtanA zabda kI nirukti bar3I hI sundara kI hai / samyagdarzana Adi AdhyAtmika guNoM kI prApti ko prAya kahate haiM aura zAtanA kA artha - khaNDana karanA hai / gurudeva Adi pUjya puruSoM kA apamAna karane se samyagdarzana Adi sadguNoM kI zAtanA = khaNDanA hotI hai / 'prAyaH samyagdarzanAtha vAptilakSaNastasya zAtanA - khaNDanaM nirukrAdAzAtanA / ' -- AcArya zrabhayadeva, samavAyAMga TIkA / 'AsAtaNA NAmaM nANAdi Ayassa sAtaNA / yakAralopaM kRtvA zrAzAtanA bhavati / ' - AcArya jinadAsa, zrAvazyakacUrNi / arihantoM kI AzAtanA sUtrokta tetIsa zrAzAtanAtroM meM pahalI zrAzAtanA arihantoM kI hai / jaina zAsana ke kendra arihanta hI haiM, ataH sarva prathama unakA hI ullekha For Private And Personal
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 168 zramaNa-sUtra yAtA hai / ve jagajIvoM ke lie dharma kA upadeza karate haiM, sanmArga kA nirUpaNa karate haiM aura anantakAla se andhakAra meM bhaTakate hue jIvoM ko satya kA prakAza dikhalAte haiM / grataH upakArI hone se sarva prathama unakI hI mahimA kA ullekha hai / Ajakala hamAre yahA~ bhAratavarSa meM arihanta vidyamAna nahIM haiM, grataH unakI zAtanA kaise ho sakatI hai ? samAdhAna hai ki arihantoM kI kabhI koI sattA hI nahIM rahI hai, unhoMne nirdaya hokara sarvathA avyavahAryaM kaThora nivRtti pradhAna dharma kA upadeza diyA hai, vItarAga hote hue bhI svarNasiMhAsana Adi kA upayoga kyoM karate haiM ? ityAdi durvikalpa karanA arihaMtoM kI zrAzAtanA hai / siddhoM kI prazAtanA siddha haiM hI nahIM / jaba zarIra hI nahIM hai to phira unako suna kisa bAta kA ? saMsAra se sarvathA alaga nizce par3e rahane meM kyA Adarza hai ? ityAdi rUpa meM avajJA karanA, siddhoM kI grAzAtanA hai / sAdhviyoM ko azAtanA strI hone ke kAraNa sAdhviyoM ko nIca batAnA | unako kalaha zraura saMgharSa kI jar3a kahanA / sAdhunoM ke lie sAdhviyA~ upadrava rUpa haiM | RtukAla meM kitanI malinatA hotI hogI ? ityAdi rUpa se avahelanA karanA, sAdhviyoM kI AzAtanA hai / zrAvikAoM kI AzAtanA jaina dharma tI udAra aura virATa dharma hai / yahA~ kevala arihanta zrAdi mahAn zrAtmAnoM kA hI gaurava nahIM hai / grapitu sAdhAraNa gRhastha hote hue bhI jo strI-puruSa zrAvaka-dharma kA pAlana karate haiM, unakA bhI yahA~ gauravapUrNa sthAna hai | zrAvaka aura zrAvikAoM kI avajJA karanA bhI eka pApa hai / pratyeka AcArya, AdhyAya aura sAdhu ko bhI, prati dina prAtaH aura sAyaMkAla pratikramaNa ke samaya, zrAvaka evaM zrAvikAoM ke For Private And Personal
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 166 prati jJAta yA ajJAta rUpa se kI jAne vAlI avajJA ke lie, pazcAtApa karanA hotA hai-micchAmi dukkaDaM denA hotA hai| anya dharmoM meM prAyaH strI kA sthAna bahuta nIcA mAnA gayA hai| kucha dharmoM meM to strI sAdhvI bhI nahIM bana sktii| vaha mokSa bhI nahIM prApta kara sktii| use svatantra rUpa se yajJa, pUjA Adi ke anuSThAna kA bhI adhikAra nahIM hai / kucha loga use zUdra, aura kucha zUdra se bhI niMdya samajhate haiN| unheM vedAdi par3hane kA bhI adhikAra nahIM hai / parantu jainadharma meM strI ko puruSa ke barAbara hI dharma kArya kA adhikAra hai, mokSa pAne kA adhikAra hai| jaina-dharma kisI vizeSa veSa-bheda aura strI puruSa Adi ke liMga-bheda ke kAraNa kisI ko U~cA nIcA nahIM samajhatA, kisI kI stuti-niMdA nahIM krtaa| jaina dharma guNa pUjA kA dharma hai / guNa haiM to strI bhI pUjya hai, anyathA puruSa bhI nhiiN| ataeva gRhastha-sthiti meM rahatI huI strI, yadi dharmArAdhana karatI hai-zrAvaka-dharma kA pAlana - karatI hai, to vaha stuti yogya hai, nindanIya nahIM / yahI kAraNa hai ki prastuta sUtra meM zrAvikA kI avahelanA karane kA bhI pratikramaNa hai / zrAvikA gRha kArya meM lagI rahatI haiM, prArambha meM hI jIvana guz2AratI haiM, bAla-baccoM ke moha meM pha~sI rahatI haiM, unakI sadgati kaise hogI? 'zrAraMbhatANaM kato soggatI ?' ityAdi zrAvikAoM kI avahelanA hai, jo tyAjya hai| sAdhaka ko 'doSa dRSTiparaM manaH' nahIM honA cAhie / deva aura deviyoM ko AzAtanA devatAoM kI aAzAtanA se yaha abhiprAya hai ki devatAoM ko kAmagardabha kahanA, unheM AlasI aura akiMcitkara kahanA / devatA mAMsa khAte haiM, madya pIte haiM ityAdi nindAspada siddhAntoM kA pracAra karanA / __ sAdhu aura zrAvakoM ke lie deva-jagata ke sambandha meM taTastha manovRtti rakhanA hI zreyaskara hai / devatAoM kA apalApa evaM avarNavAda karane se sAdhAraNa janatA ko, jo unakI mAnane vAlI hotI hai, vyartha hI kaSTa * pahu~catA hai, buddhi bheda hotA hai, aura sAmpradAyika saMgharSa bhI bar3hatA hai / For Private And Personal
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 200 zramaNa-sUtra ihaloka aura paraloka kI AzAtanA ihaloka aura paraloka kA abhiprAya samajha lenA Avazyaka hai / manuSya ke lie manuSya iha loka hai aura nAraka, tithaMca tathA deva paraloka haiM / svajAti kA prANI-varga iha loka kahA jAtA hai aura vijAtIya prANI-varga paraloka / ihaloka aura paraloka kI asatya prarUpaNA karanA, punarjanma aAdi na mAnanA, narakAdi cAra gatiyoM ke siddhAnta para vizvAsa na rakhanA, ityAdi ihaloka aura paraloka kI pAzAtanA hai / loka kI azAtanA ___ loka, saMsAra ko kahate haiM / usakI azAtanA kyA ? loka kI pAzAtanA se yaha abhiprAya hai ki devAdi-sahita loka ke sambandha meM mithyA prarUpaNA karanA, use Izvara Adi ke dvArA banA huaA mAnanA, lokasambandhI paurANika kalpanAoM para vizvAsa karanA; loka kI utpatti, sthiti evaM pralaya-sambandhI bhrAnta dhAraNAoM kA pracAra karanA / prANa, bhUta, jIva aura sattvoM kI AzAtanA prANa, bhUta Adi zabdoM ko ekArthaka mAnA gayA hai| saba kA artha jIva hai / AcArya jinadAsa kahate haiM-'egaTThitA vA ete / ' parantu zrAcArya jinadAsa mahattara aura haribhadra Adi ne uka zabdoM ke kucha vizeSa artha bhI svIkAra kie haiM / dvIndriya aAdi jIvoM ko prANa ora pRthvI Adi ekendriya jIvoM ko bhUna kahA jAtA hai / samasta masArI prANiyoM ke liye jIva aura sasArI tathA muka saba antAnanta jIvoM ke lie sattva-zabda kA vyavahAra hotA hai| "prANinaH dviindriyaadyH| bhUtAni pRthivyaady""| jIvanti jIvA-zrAyuH karmAnubhavayukAH sarva ev"| stvaaH-saaNsaariksNsaaraatiitmedaaH|" -zrAvazyaka ziSya-hitA TIkA / prANa, bhUta Adi zabdoM kI vyAkhyA kA eka ora prakAra bhI hai, jo prAyaH Aja bhI sarvamAnya rUpa meM pracalita hai aura Agama sAhitya ke prAcIna TIkAkAroM ko bhI mAnya hai| dvIndriya aAdi tIna vikalendriya For Private And Personal
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi sUtra 201 jIvoM ko prANa kahate haiM / vRkSoM ko bhUta, paJcandriya prANiyoM ko jIva tathA zeSa satra jIvoM ko sattva kahA gayA hai| "prANA dvi-tri-caturindriyA, bhUtAzca taravo, jIvAzca paJcandriyAH, satvAzca zeSajIvAH / " ---bhAva vijaya kRta uttarAdhyayana sUtra TIkA 26 / 16 / vizva ke samasta anantAnanta jIvoM kI aAzAtanA kA yaha sUtra bar3A hI mahattvapUrNa hai / jaina dharma kI karuNA kA ananta pravAha kevala paricita aura snehI jIvoM taka hI sImita nahIM hai / apitu samasta jIvarAzi se kSamA mA~gane kA mahAn aAdarza hai| prANI nikaTa hoM yA dUra hoM sthUla hoM yA sUkSma hoM, jJAta hoM yA ajJAta hoM, zatru hoM yA mitra hoM kisI bhI rUpa meM hoM, unakI azAtanA evaM avahelanA karanA sAdhaka ke lie sarvathA niSiddha hai| __yahA~ aAzAtanA kA prakAra yaha hai ki aAtmA kI sattA hI svIkAra na karanA, pRthvI grAdi do jar3a mAnanA, aAtmatattva ko kSaNika kahanA, ekendriya tathA dvIndriya Adi jIvoM ke jIvana ko tuccha samajhAnA, phalataH unheM pIr3A phuNcaanaa| kAla kI AzAtanA sAdhaka ko samaya kI gati kA avazya dhyAna rakhanA caahie| vAtra kaisA kAla hai ? kyA paristhiti hai ? isa samaya kauna-sA kArya katavya hai aura konasA akartavya ? eka bAra gayA huaA samaya phira loTa kara nahIM AtA / samaya kI kSati sabase bar3I kSati hai | ityAdi vicAra sAdhaka jIvana ke lie bar3e hI mahattvapUrNa haiM / jo loga AlasI haiM, samaya kA mahatva nahIM samajhate, 'kAle kAlaM samAyare' ke svarNa siddhAnta para nahIM calate, ve sAdhanA-patha se bhraSTa hue vinA nahIM raha skte|| isI bhAvanA ko dhyAna meM rakhakara kAla kI pAzAtanA na karane kA vidhAna kiyA hai / kAla kI avahelanA bahuta bar3A pApa hai| saMyama jIvana kI aniyamitatA hI kAla kI aAzAtanA hai / prAcArya jinadAsa para haribhadra Adi kA kahanA hai ki kAla hai hI For Private And Personal
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 202 zramaNa-sUtra nahIM, kAla hI vizva kA kartA hartA hai, kAla deva yA Izvara hai, pratilekhanA Adi ke amuka nizcita kAla kyoM mAne gae haiM ? ityAdi vicAra kAla kI aAzAtanA hai| zrata ko AzAtanA ____ jaina-dharma meM zruta jJAna ko bhI dharma kahA hai| vinA zruta-jJAna ke cAritra kaisA ? zruta to sAdhaka ke lie tIsarA netra hai, jimake vinA ziva banA hI nahIM jA sktaa| isIlie prAcArya kundakunda kahate haiM 'zrAgama-cakkhU saahuu|' zruta kI aAzAtanA sAdhaka ke lie atIva bhayAvaha hai| jo zruta kI avahelanA karatA hai, vaha sAdhanA kI avahelanA karatA hai--dharma kI avahelanA karatA hai / zruta ke lie atyanta zraddhA rakhanI caahie| usake lie kisI prakAra kI bhI avahelanA kA bhAva rakhanA ghAtaka hai| prAcArya haribhadra zruta AzAtanA ke sambandha meM kahate haiM ki "jaina zruta sAdhAraNa bhAga prAkRta meM hai, patA nahIM, usakA kona nirmAtA hai ? vaha kevala kaThora cAritra dharma para hI bala detA hai| ata ke adhyayana ke lie kAla maryAdA kA bandhana kyoM hai ? ityAdi viparIta vicAra aura vartana zruta kI aAzAtanA hai|" zruta-devatA kI AzAtanA zruta-devatA kauna hai ? aura usakA kyA svarUpa hai ? yaha prazna bar3A hI vivAdAspada hai| sthAnakavAmI paraMparA meM zruta devatA kA artha kiyA jAtA hai----'zrutanirmAtA tIrthakara tathA gaNadhara / ' vaha zruta kA mUla adhiSThAtA hai, racayitA hai, ataH vaha usakA devatA hai| prAcArya zrIAtmArAmajI, bhIyANI harilAla jIvarAja bhAI gujarAtI, jIvaNalAla chaganalAla saMghavI Adi prAyaH sabhI lekhaka aisA hI artha karate haiM / ___parantu zvetAmbara mUrti-pUjaka paraMparA meM 'zruta devatA' eka devI mAnI jAtI hai, jo zruta kI adhiSThAtrI ke rUpa meM unake yahA~ prasiddha hai| yaha mAnyatA bhI kAphI purAnI hai| prAcArya jinadAma bhI isakA ullegya For Private And Personal
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 203 karate haiM-'jIe sutamadhiSThitaM, tIe praasaatnnaa| nasthi sA, akiMcikkarI vA evamAdi / ' aAvazyaka cUNi / vAcanAcArya kI AzAtanA prAcArya aura upAdhyAya kI aAzAtanA kA ullekha pahale pA cukA hai / phira yaha vAcanAcArya kauna hai ? zrAcArya zrI AtmArAma jI mahArAja Adi avyApaka tathA upAdhyAya artha karate haiN| parantu vaha ThIka nahIM mAlUma hotA / sUtrakAra vyartha hI punarukti nahIM kara sakate / hA~ to grAie, jarA vicAra kareM ki yaha vAcanAcArya kauna hai ? kiMsvarUpa hai ? vAcanAcArya, upAdhyAya ke nIce zrutoSTA ke rUpa meM eka choTA pada hai / upAdhyAyazrI kI prAjJA se yaha par3hanevAle ziSyoM ko pATharUpa meM kevala zru ta kA uddeza aAdi karatA hai| prAcArya jinadAsa aura haribhadra yahI artha karate haiM / 'vAyaNAyariyo nAma jo uvajjhAya-saMdiTTho uddesAdi kareti / ' yAvazyaka cUgi / vyatyAnaMDita 'vaccAmeliyaM' kA saskRta rUpa 'vyatyAnaMDita' hotA hai / isakA artha hamane zabdArtha meM, do-tIna bAra bolanA kiyA hai / zUnyacitta hokara anavadhAnatA se zAstra-pAToM ko duharAte rahanA, zAstra kI avahelanA hai / kucha prAcArya, vyatyAmroDita kA artha bhinna rUpa se bhI karate haiN| vaha artha bhI mahattvapUrNa hai| 'bhinna-bhinna sUtroM meM tathA sthAnoM para Ae hue eka jaise samAnArthaka padoM ko eka sAtha milAkara bolanA' bhI vyatyAmroDita hai| yoga-hIna yoga-hIna kA artha mana, vacana aura kAya yoga kI caMcalatA hai| athavA vinA upayoga ke par3hanA bhI yoga hInatA hai / zrI haribhadra Adi kucha prAcIna prAcArya, yoga kA artha upadhAna-tapa bhI karate haiM / sUtroM ko par3hate hue kiyA jAnevAlA eka vizeSa tapazcaraNa For Private And Personal
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 204 zramaNa-sUtra upadhAna kahalAtA hai| use yoga bhI kahate haiN| ataH yogodvahana ke, vinA sUtra par3hanA bhI yoga hInatA hai / vinaya hAna vinaya hIna kA artha hai, sUtroM kA adhyayana karate samaya vAcanAcArya aAdi kI tathA svayaM sUtra ke prati anAdara buddhi rakhanA, ucita vinaya na. karanA / jJAna vinaya se hI prApta hotA hai| vinaya jinazAsana kA mUla hai / jahA~ vinaya nahIM, vahA~ kaisA jJAna aura kaisA cAritra ? yahA~ kucha pATha meM vyatyaya hai| kinhIM pratiyoM meM 'viNaya-hINaM, 'ghosahINaM' yaha krama hai| aAjakala pracalita pATa bhI yahI hai / parantu haribhadra kA krama isase bhinna hai / vaha 'viNaya hINaM, ghosahINaM, jogahINaM' aisA krama sUcita karate haiM / atra rahe aAvazyaka cUNi kAra jinadAsa mahattara / unhoMne krama rakkhA hai-'pagrahINaM, ghosahINaM, jogahINaM, viNayahINaM / ' hameM zrI jinadAsa mahattara kA krama adhika magata pratIta hotA hai / pada-hInatA ora ghoSa hInatA to uccAraNa sambandhI bhUle haiN| yoga hInatA aura vinaya hInatA zru ta ke prati aAvazyaka rUpa meM karane yogya kartavya kI bhUle haiM / ataH ina sabakA pRthaka pRthak rUpa meM ullegya karanA hI acchA rahatA hai / padahInatA ke bAda vinaya hInatA aura yogahInatA, tathA usake pazcAt anta meM bora hInatA kA honA, vidvAnoM ke lie vicAraNIya viSaya hai| hamArI ala buddhi meM to yaha kramabhaMga hI pratIta hotA hai / kyoM na hama zrAcArya jinadAsa ke krama ko apanAne kA prayatna kreN| ghoSa-hIna zAstra ke do zarIra mAne jAte haiM zabda zarIra aura artha zarIra / zAstra kA par3hane vAlA jijJAsu sarvaprathama zabda-zarIra ko hI sparza karatA hai / ataH use uccAraNa ke prati adhika lakSya denA caahie| svara ke utAra car3hAva ke sAtha manoyogapUrvaka sUtra pATha par3hane se zIghra hI arthapatati hotI hai aura pAsa-pAsa ke vAtAvaraNa meM madhura dhvani gUMjane For Private And Personal
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi sUtra 205 lagatI hai / ataH udAtta ( U~cA svara ', anudAtta (nIcA svara ), aura svarita ( madhyama svara ) kA dhyAna na rakhate hue svara hIna zAstra-pATha karanA, ghoSahIna doSa mAnA gayA hai / suSThudatta 'suSThudatta' ke sambandha meM bahuta-sI vivAdAspada vyAkhyAe~ haiM / kucha vidvAn 'sudinna buDu paDicchiya' ko eka aticAra mAna kara aisA artha karate haiM ki 'gurudeva ne acchI taraha adhyayana karAyA ho parantu maiMne durvinIta bhAva se burI taraha grahaNa kiyA ho to / ' yaha artha saMgata nahIM hai / aisA mAnane se jJAnAticAra ke caudaha bheda na raha kara teraha bheda hI raha jAyeMge, jo ki prAcIna paraMparA se sarvathA viruddha hai / zrAzAtanA bhI tetIsa se ghaTa kara battIsa hI raha jAya~gI, jo svayaM Avazyaka ke mUla pATha se hI viruddha hai / ataH donoM pada, do bhinna praticAroM ke sUcaka haiM, eka ke nahIM / pUjya zrI zrAtmArAmajI mahArAja Adi aisA artha karate haiM ki 'mUrkha, pravinIta tathA kupAtra ziSya ko acchA jJAna diyA ho to / " isa artha meM bhI tarka hai ki mUrkha tathA pravinIta ziSya ko acchA jJAna nahIM denA to kyA burA jJAna denA ? jJAna ko acchA vizeSaNa lagAne kI kyA AvazyakatA hai ? vinIta tathA kupAtra to jJAna dAna kA adhikArI pAtra hI nahIM hai / rahA mUrkha, so use dhIre-dhIre jJAnadAna ke dvArA jJAnI ghanAnA, guru kA parama kartavya hai / astu, yaha artha bhI kucha sAMgata pratIta nahIM hotA / gamoddhAraka pUjya zrI amolaka RSijI mahArAja kA artha to bahuta hI bhrAnti pUrNa hai / thApane likhA hai- 'vinIta ko jJAna de / ' yaha vAkya kyA abhiprAya rakhatA hai, hama nahIM samajha sake / vinIta ko jJAna denA, koI doSa to nahIM hai ? kahIM bhUla se 'na' to nahIM chuTa gayA hai ? paDiyaM kA artha vinIta ko jJAna denA kiyA hai / yaha bhI ThIka nahIM; kyoMki paDicchiyaM kA artha lenA hai, denA nahIM / For Private And Personal
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUtra kitane hI vidvAnoM kA eka aura artha bhI hai / vaha bahuta vilakSaNa hai| ve 'suTachu dinnaM' meM 'suThu'dinna' isa prakAra dinnaM se pahale akAra kA prazlepa mAnate haiM aura artha karate haiM ki grAlasyavaza yA anya kisI IrSyAdi ke kAraNa se yogya ziSya ko acchI taraha jJAnadAna na diyA ho / ' yaha artha bahuta sundara mAlUma detA hai| ___ aba anta meM eka mahatvapUrNa artha kI carcA kI jA rahI hai| isa artha ke pIche eka prAcIna aura vidvAn prAcAryoM kI paraMparA hai / zrAcArya haribhadra kahate haiM-'suSTu datta guruNA duSThu pratIcchitaM kalupAntara' tmaneti / ' isa sakSemokti meM donoM padoM ko milAkara eka aticAra mAnane kA bhrama hotA hai| isa bhrAnti ko dUra karate hue maladhAra gacchIya zrAcAryahemacandra, apane haribhadrIya aAvazyaka TippaNaka meM likhate haiM 'suSTu dattaM' meM suSTu zabda zobhana vAcaka nahIM hai, jisakA artha acchA kiyA jAtA hai| kyoMki acchI taraha jJAna dene meM koI aticAra nahIM hai / ataH yahA~ suSTu zabda atirekavAcaka samajhanA cAhie / alpa zrata ke yogya alpabuddhi ziSya ko adhika adhyayana karA denA, usakI yogyatA kA vicAra na karanA, jJAnAticAra hai / --"nanu tathApyetAni caturdaza padAni tathA pUryante yadA suSTu datta duSThu pratIcchita miti padadvayaM pRthagAzAtanA-strarUpatayA gaNyate / nacaitad yujyate, suSThu dattasya tadrUpatA'yogAt / nahi zobhanavidhinA datta kAcidAzAtanA saMbhavati ? satyaM, syAdetad yadi zobhanasvavAcako'tra suSTu zabdaH syAt / taca nAsti, atireka vAcitvena ihAsya vivakSitatvAd / etadatra hRdayamsuSTu = atirekeNa vivakSitA'lpazrutayogyasya pAtrasyA''dhikyena yat zrutaM dattaM tasya mithyAduSkRtamiti vivakSitasvAna kiJcidasaGgatamiti / " pratyeka kArya meM yogyatA kA dhyAna rakhanA Avazyaka hai| sAdhAraNa alpabuddhi ziSya ko moha yA Agraha ke kAraNa zAstroM kI vizAla vAcanA de dI jAya to vaha sa~ bhAla nahIM sakatA / phalataH jJAna ke prati aruci For Private And Personal
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 'bhayAdi-sUtra 207 hone ke kAraNa vaha thor3A sA apane yogya jJAnAbhyAsa bhI nahIM kara sakegA / yataH guru kA kartavya hai ki yathAyogya thor3A-thor3A adhyayana karAe, tAki dhIre-dhIre ziSya kI jJAna ke prati abhiruci evaM jijJAsA balavatI hotI calI jAya / akAla meM svAdhyAya kAlika aura utkAlika rUpa se zAstroM ke do vibhAga kie haiM / kAlika zruta ve haiM jo prathama antima pahara meM hI par3he jAte haiM, bIca ke paharoM meM nahIM / utkAlika ve haiM, jo cAroM hI praharoM meM par3heM jA sakate haiM / vastu, jisa zAstra kA jo kAla nahIM hai usameM usa zAstra kA svAdhyAya 'karanA jJAnAticAra hai / isI prakAra niyata kAla meM svAdhyAya na karanA bhI aticAra hai / jJAnAbhyAsa ke lie kAla kA dhyAna rakhanA atyanta Avazyaka hai / bemauke kI rAginI acchI nahIM hotI / yadi zAstrAdhyayana karatA huA kAlAdi kA dhyAna na rakkhegA to kaba to pratilekhanA karegA ? kaba gotra - caryA ke lie jAyagA ? kaba gurujanoM kI sevA kA lAbha legA ? kAlAtIta adhyayana kucha dina hI calegA, phira anta meM vahA~ bhI utsAha ThaMDA par3a jAyagA / zakti se adhika prayatna karanA bhI doSa hai / isI prakAra zakti ke anukUla prayatna na karanA bhI doSa hai / svAdhyAya kA samaya hote hue bhI Alasyavaza yA kisI anya anAvazyaka kArya meM lagA rahakara jo sAdhaka svAdhyAya nahIM karatA hai, vaha jJAna kA anAdara karatA hai - apamAna karatA hai / vaha divya jJAna-prakAza ke lie dvAra banda kara jJAnAndhakAra ko nimantraNa detA hai / asvAdhyAyika meM svAdhyAyita zIrSaka ke zabda kucha navIna se pratIta hote haiM / parantu navInatA kucha nahIM hai | svAdhyAya ko hI svAdhyAyika kahate haiM aura svAdhyAya ko svAdhyAyika | kAraNa meM kArya kA upacAra ho jAtA haiM / zrataH Faraara ar ardhyAya ke kAraNoM ko bhI kramazaH svAdhyAyika tathA For Private And Personal
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra zrasvAdhyAyika kaha sakate haiN| jisa prakAra 'pAnI jIvana hai-isa vAkya meM pAnI jIvana rUpa kArya kA kAraNa hai svayaM jIvana nahIM hai, phira bhI use kAraNa meM kA yopacAra kI dRSTi se jIvana kahA haiM | hA~, to rakta, mAMsa, asthi tathA mRta kalevara zrAdi zrAsapAsa meM hoM to vahA~ svAdhyAya karanA varjita hai| ataH jahA~ rudhira zrAdi asvAdhyAyika hoM arthAt asvAdhyA / ke kAraNa vidyamAna hoM, phira bhI vahA~ svAdhyAya karanA, jJAnAticAra hai| isI prakAra svAdhyAyika meM arthAt asvAdhyAya ke kAraNa na hoM, phalataH svAdhyAya ke kAraNa ho, phira bhI svAdhyAya na karanA ; yaha bhI jJAnAticAra hai / zrasvAdhyAyika zabda kI ukta vyAkhyA ke lie AcArya haribhadra-kRta Avazyaka sUtra kI ziSyahitA vRtti draSTavya hai / "pA adhyayanamAdhyayanamAdhyAyaH / zobhana zrAdhyAyaH svAdhyAyaH / svAdhyAya eva svAdhyAyikam / na svAdhyAyikamasvAbhyAyikaM, tatkAraNamapi ca rudhirAdi kAraNe kAryopacArAt praasvaadhyaayikmucyte|" zrAsvAdhyAyika ke mUla meM do bheda haiM-yAtma-samuttha aura parasamuttha / apane vraNa se hone vAle rudhirAdi aAtma-samuttha kahalAte haiM / aura para arthAt dUsaroM se hone vAle para samuttha kahe jAte haiN| Avazyaka niyukti meM ina satra kA bar3e vistAra se varNana kiyA gayA hai| AcArya jinadAsa aura haribhadrajI ne bhI apanI apanI vyAkhyAnoM meM isa sambandha meM kAphI lambI carcA kI hai| asvAdhyAyoM kA varNana vistAra se to nahIM, hA~, saMkSepa se hamane bhI pariziSTa meM kara diyA hai / jijJAsu vahA~ dekhakara jAnakArI prApta kara sakate haiM / pratikramaNa kA virATa rUpa paDikamAmi 'egavihe asaMjame' se lekara 'tettIsAe zrAsAyaNAhiM' taka ke sUtra meM eka-vidha asayama kA hI virATa rUpa batalAyA gayA hai / yaha saba aticAra samUha mUlataH asayama kA hI paryAya-samUha hai| 1 asvAdhyAya ke kAraNoM kA na honA hI svAdhyAya kA kAraNa hai| For Private And Personal
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 206 'pakimAma egavihe asaMjame' yaha saMyama kA samAsa pratikramaNa hai / aura yahI pratikramaNa zrAge 'dohiM baMdhaNehiM' Adi se lekara tettIsAe zrAmAyaNAhi' taka kramazaH virATa hotA gayA hai / kyA yaha pratikramaNa tetIsa bola taka kA hI hai ? kyA pratikramaNa kA itanA hI virATarUpa hai ? nahIM, yaha bAta nahIM hai / yaha to kevala sUcanAmAtra hai, upalakSaNa mAtra hai / maladhAra - gacchIya zrAcArya hemacandra ke zabdoM meM' 'diGa mAtra pradarzanAya' hai / hA~, to pratikramaNa ke tIna rUpa haiM jaghanya, madhyama aura utkRSTa | 'uskamA vihe asaMjame' yaha atyanta saMkSipta rUpa hone se jaghanya pratikramaNa hai / do se lekara tIna, cAra, dazazata" sahasra lakSa" koTi buddha" kiMbahunA, saMkhyAta tathA asaMkhyAta taka madhyama pratikramaNa hai | aura pUrNa ananta kI sthiti meM utkRSTa pratikramaNa hotA hai / isa prakAra pratikramaNa ke saMkhyAta, asaMkhyAta tathA ananta sthAna haiM / yaha lokAloka pramANa ananta virATa saMsAra hai / isameM ananta hI saMyamarU hiMsA, asatya, Adi heya sthAna haiM, ananta hI saMyama rUpa ahiMsA, satya yAdi upAdeya sthAna haiM, tathA ananta hI jIva, pudgala yadi jJeya sthAna haiM / sAdhaka ko ina sabakA pratikramaNa karanA hotA hai / ananta saMyama sthAnoM meM se kisI bhI sayama sthAna kA zrAcaraNa na kiyA ho, to usakA pratikramaNa hai / ananta saMyama sthAnoM meM se kisI bhI asaMthama sthAna kA zrAcaraNa kiyA ho, to usakA pratikramaNa hai | ananta jJeya sthAnoM meM se kisI bhI jJeya sthAna kI samyak zraddhA tathA prarUpaNA na kI ho, to usakA pratikramaNa hai / sUtrakAra ne eka se lekara tetIsa taka ke bola sUtrataH ginA die haiN| Akhira eka-eka bola ginakara kahA~ taka ginAte ? koTi-koTi varSoM kA jIvana samApta ho jAya, taba bhI ina saba kI gaNanA nahIM kI jA sakatI / ataH tetIsa ke samAna For Private And Personal
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 210 zramaNa-sUtra hI anya ananta bola bhI arthataH sakalpa meM rakhane cAhieM, bhale hI ve jJAta ho yA ajJAta hoN| sAdhaka ko kevala jJAta kA hI pratikramaNa nahIM karanA hai, apitu ajJAta kA bhI pratikramaNa karanA hai | tabhI to Age ke antima pATha meM kahA hai 'je saMbharAmi, jaM ca na saMbharAmi / ' arthAt jo doSa smRti meM pA rahe haiM unakA pratikramaNa karatA huuN| aura jo doSa isa samaya smRti meM nahIM pA rahe haiM, parantu hue haiM, una saba kA bhI pratikramaNa karatA huuN| yaha hai pratikramaNa kA virATa rUpa / yahA~ vindu meM sindhu samAnA hotA hai, piNDa meM brahmANDa kA darzana karanA hotA hai| eka sacitta rajakaraNa para paira aA gayA, asakhya jIvoM kI hiMsA ho gaI / eka sacitta jalabindu kA upaghAta ho gayA, asaMkhya jIvoM kI hiMsA ho gii| kahIM bhI nigoda kA sparza huaA to ananta jIvoM kI virAdhanA ho gaI / isa prakAra asayama sthAna ananta rUpa le lete haiN| eka rajakaNa kA bhI yathArtha zraddhAna na huA to tadgata ananta paramANuyoM ke kAraNa zrazraddhA ne ananta rUpa le liyaa| lokAloka rUpa ananta vizva ke sambandha meM kisI bhI prakAra kI mithyA prarUpaNA huI to viparIta prarUpaNA ananta rUpa grahaNa kara letI hai / jaba sAdhaka ina saba viparIta zraddhA, viparIta prarUNA evaM viparIta prAsevanA rUpa ananta asaMyama sthAnoM se haTakara samyak zraddhA, samyak prarUpaNA evaM samyak prAsevanA rUpa ananta sayama sthAnoM meM vApasa lauTa kara pAtA hai, taba kyA pratikramaNa ananta rUpa nahIM ho jAtA hai ? avazya ho jAtA hai / tabhI to maladhAragacchIya prAcArya hemacandra, yAvazyaka TIppaNaka meM prastuta prasaga ko spaSTa karate hue kahate haiM-"aparasyApi caturiMzadAderanaMtaparyavasAnastha pratikramaNa- sthAnasyArthato'tra sUcitatvAt / " prAcArya jinadAsa mahattara bhI aAvazyaka cUNi meM likhate haiM-"evaM tA suttanibaMdha, atthato tettIsAzro cottIsA bhavaMtItti, cottIsAe buddhavayaNAtise sehiM, paNatIsAe saJcavayaNAtise sehi, chAtIsAe uttarama For Private And Personal
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 211 yahiM, evaM jahA samavAe jAva satabhisayAnakkhate satagatAre paNNatte / evaM saMkhejjehiM, asakhejjehiM, asaMtehiM ya asaMjamaTThANehi ya saMjamaTThANehi ya jaM paDisiddha karaNAdinA atiyaritaM tasya micchAmi dukkaDaM / roat viya eso dugAdIo zratiyAragaNo ekavihassa asaMjamassa pajAyasamUho iti / evaM saMvegAdyarthaM zrogadhA dukkaDagarihA katA / For Private And Personal
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 1288 pratijJA-sUtra namo cavIsAe titthagarANaM usabhAdi - mahAvIra pajjavasAgANaM / ime nimgaMthaM pAvaya gaM, sacca, aNuttaraM, kevaliyaM, paDipurANaM, neuyaM, saMsuddha, sallagattaNaM, siddhimaggaM muttimaggaM, nijjANamaggaM, nivvANamagaM, avitahamavisaMdhi, savyadukkhapyahINamaggaM / itthaM ThiyA jIvA, sijyaMti bujkaMti, muccaMti, parinivvAyaMti saccadukkhANamaMtaM kareMti / taM dhammaM sadahAmi pattibhi, roebhi, phAsemi, pAlemi, pAmi / taM dhammaM sadahaMto, pattito, aMto, phAsato, pAlaMto' aNupAlato / 1 AcArya jinadAsa mahattara aura AcArya haribhadra ne 'pAlemi' aura 'pAlantI' kA ullekha nahIM kiyA hai / For Private And Personal
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra tassa dhammassa abbhuTTiomi ArAhaNAe viromi viraahnnaae| asaMjamaM paritrANAmi saMjamaM uvasaMpajjAmi, abhaM paritrANAmi baMbha uvasaMpajjAmi, akappaM paritrANAmi kapaM upasaMpajjAmi, annANaM paritrANAmi nANaM upasaMpajjAmi, akiriyaM' pariyANAmi kiriyaM upasaMpajjAmi, micchattaM paritrANAmi sammattaM upasaMpajjAmire abohiM paritrANAmi bohi uvasaMpajjAmi, amaggaM paritrANAmi, maggaM uvasaMpajjAmi / jaM. saMbharAmi, jaM ca na saMbharAmi, jaM paDikkamAmi, jaM ca na paDikkamAmi, tassa savvassa devasiyassa aiyArassa paDikkamAmi / 1-prAcArya jinadAsa mahattara pahale 'micchatta parizrANAmi sammatta upasa pajAmi' kahate haiM, aura bAda meM 'akiriyaM pariyANAmi kiriyaM uvasa pajAmi / ' 2-prAcArya jinadAsa kI aAvazyaka cUNi meM 'abohiM paritrANAmi, bohiM ubasapajAmi / amagyaM pariyANAmi maggaM uvasa pajAmi' yaha aMza nahIM hai| 3-~-zrAvazyaka cUrNi meM 'jaM paDikkamAmi jaM ca na paDikkamAmi' pahale hai aura bAda meM 'jaM sabharAmi jaM ca na saMbharAmi' hai| For Private And Personal
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 214 samaNo'haM saMjaya - viraya-paDiya-paccakkhAya-pAvakammo, aniyANo, diTTisaMpanno, mAyA - mosa - vivajjiyo / = www.kobatirth.org zramaNa-sUtra caDDhAijjesu dIda ( 1 ) jAvaMta ke vi sAhU, samude panarasasu kammabhUmI / pAvayaNa == pravacana saccaM = satya hai paMcamahavyaya-dhArA = namaskAra ho namo cavIsAe = caubIsa titthagarANa = tIrthaMkaroM ko usabhAdi = RSabha Adi mahAvIra = mahAvIra pajjavasAraNANa = paryantoM ko rayaharaNa- guccha - paDiggaha-dhArA / / ( 2 ) iNameva = yaha hI niggaMtha: nirgranthoM kA akkhayAyAracaritA, Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aDDhAra - sahassa - sIlaMgavArA / te sacce sirasA mAsA mattharaNa vaMdAmi || zabdArtha zraNuttaraM = sarvottama hai kevaliyaM = sarvajJa-prarUpita athavA zradvitIya hai paripugaNa = pratipUrNa hai neprAuyaM = nyAyAvAdhita hai, mokSa le jAne vAlA hai masuddha = pUrNa zuddha hai malla = zalyoM ko gattaNa = kATane vAlA hai For Private And Personal
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra middhi magaM - siddhi kA mArga hai sadahAmi = zraddhA karatA hU~ mutti maggaM = mukri kA mArga hai pattiyAmi = pratIti karatA hU~ nijANamaggaM = saMsAra se nikalane roemi = ruci karatA hU~ ___ kA mArga hai, mokSa phAsemi = sparzanA karatA hU~ sthAna kA mArga hai pAlemi=pAlanA karatA hU~ nivvANa maggaM = nirvANa kA mArga aNu = vizeSa rUpa se hai, parama zAnti pAlemi = pAlanA karatA hU~ kA kAraNa hai taM = usa avitahaM = tathya hai, yathArtha hai dhamma = dharma kI avisadhi = avyavacchinna hai, sadA sadahaMto= zraddhA karatA huzrA zAzvata hai pattiyato = pratIti karatA huA saba-saba roto= ruci karatA huA dukkha = duHkhoM ke phAsato = sparzanA karatA huA pahINa - kSaya kA pAlaMtA : pAlanA karatA huzrA maggaM = mAga hai aNu-vizeSa rUpa se itthaM = isameM pAlaMto-pAlanA karatA huzrA ThiyA -- sthita hue tassa = usa jIvA jIva dhammassa = dharma kI sijhati = siddha hote haiM yArAhaNAe = aArAdhanA meM bujjhati = buddha hote haiM abbhuThThiomi-upasthita huaA hU~ muccaMti = mukra hote haiM virAhaNAe = virAdhanA se parinivvAyaMti-nirvANa ko prApta hote haiM viromi = nivRtta huzrA hU~ sambadukkhANa = saba duHkhoM kA asajama = asaMyama ko antaM - anta, kSaya parizrANAmi =jAnatA hU~ evaM karenti = karate haiM tyAgatA hU~ taM - usa sajama = saMyama ko bamna = dharma kI usa pajAmi = svIkAra karatA hU~ For Private And Personal
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 216 zramaM = zrabrahmacarya ko paritrANAmi = jAnatA hU~ aura tyAgatA hU~ zramaNa-sUtra baMbha = brahmacaryaM ko ubasa pajAmi = svIkAra karatA hU~ ka = akalpa = kRtya ko parizrANAmi = jAnatA hU~, tyAgatA hU~ kampa = kalpa = kRtya ko uksa pajAmi = svIkAra karatA hU~ annANa ajJAna ko paritrANAmi = jAnatA hU~ aura tyAgatA hU~ nAM = jJAna ko upasa MpajAmi = svIkAra karatA hU~ akiriyaM = akriyA ko paritrANAmi = jAnatA hU~ eva' tyAgatA hU~ kiriya = kiyA ko uvasa 'pajAmi = svIkAra karatA hU~ micchatta = mithyAtva ko paritrANAmi = jAnatA hU~ tathA tyAgatA hU~ sammattaM = samyaktva ko uvasa 'pajAmi = svIkAra karatA hU~ bohiM = bodhi ko Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir parizrANAmi = jAnatA hU~ aura tyAgatA hU~ bodi = bodhi ko uvasa pajAmi = = svIkAra karatA hU~ amagaM = zramArga ko pariyANAmi= jAnatA hU~, tyAgatA hU~ maggaM = mArga ko uvama pajAmi = svIkAra karatA hU~ jaM - jo samarAmi = ca = aura jaM = jo | = smaraNa karatA hU~ na = nahIM samarAmi jaM = jisakA paDikkamAmi ca = aura jaM jisakA For Private And Personal = smaraNa karatA na = nahIM parikramAmi = pratikramaNa karatA hU~ tassa = usa * pratikramaNa karatA hU~ savvatsa = saba devasissa = divasa sambandhI graiyArassa = zraticAra kA paDika mAmi = pratikramaNa karatA hU~ samaNohaM = maiM zramaNa hU~ saMjaya saMyamI hU~ *
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 217 viraya = virata hU~ guccha = gocchaka paDihaya = nAza karane vAlA huuN| paDiggaha = pAtra ke paccasvAya tyAga karane vAlA hU~ dhArA- dhAraka haiM pAvakammo = pApakarmoM kA paMca : pA~ca aniyANo= nidAna rahita mahavyaya = mahAvata ke diSTi = samyaga dRSTi se dhArA - dhAraka haiM saMpanno = yukra hU~ aDtAra = aTThAraha mAyA = mAyA sahita sahasma = hajAra mo1= mRSAvAda se sIlaMga =zIlAGga ke vivajiyo = sarva thA rahita hU~ dhArA = dhAraka haiM aDhAibjesu = aDhAI avaya = akSata-paripUrNa dIva =dvIpa aAyAra = prAcAra rUpa samuha susamudroM meM carittA cAritra ke dhAraka haiM pannarasasu = pandaraha te = una kammabhUmIsu - karma bhUmiyoM meM mavve - sabako jAvaMta = jitane bhI mirasA = zira se kevi = koI maNasA-mana se sAhU = sAdhu haiM matthaeNa-mastaka se syaharaNa = rajoharaNa vaMdAmi = vandanA karatA hU~ bhAvArtha bhagavAn RSabhadeva se lekara bhagavAn mahAvIra paryanta caubIsa tIrthaMkara devoM ko namaskAra karatA huuN| ____ yaha nirgrantha pravacana athavA prAvacana hI satya hai, anuttara :- sarvottama hai, kevala advitIya hai athavA kaivalika = kevala jJAniyoM se prarUpita hai, pratipUrNa = mokSaprApaka guNoM se paripUrNa hai, naiyAyika-mona pahu~cAne vAlA hai athavA nyAya se abAdhita hai, pUrNa zuddha arthAt sarvathA niSkalaMka hai, zalyakartana = mAyA zrAdi zalyoM ko naSTa karane vAlA hai, siddhi For Private And Personal
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 218 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra mArga=pUrNa hitArtha rUpa siddhi kI prApti kA upAya hai, mukri-mArga=ahita karma - bandhana se mukra kA sAdhana hai, niryANa mArga=mokSa sthAna kA mArga hai, nirvANa - mArga = pUrNa zAnti rUpa nirvANa kA mArga hai / avitatha= mithyAtva rahita hai, zravisandhi viccheda rahita arthAt sanAtana nitya hai tathA pUrvA para virodha rahita hai, saba duHkhoM kA pUrNatayA kSaya karane kA mArga hai / isa nirgrantha prAvacana meM sthita rahane vAle arthAt tadnusAra zrAcaraNa karane vAle bhavya jIva siddha hote haiM, buddha = sarvajJa hote haiM, mukra hote haiM, parinirvANa = pUrNa Atma zAnti ko prApti karate haiM, samasta duHkhoM kA sadA kAla ke lie anta karate haiM / maiM nirmantha prAvacanasvarUpa dharma kI zraddhA karatA hU~, pratIti karatA hU~ = sabhakti svIkAra karatA hU~, ruci karatA hU~, sparzanA karatA hU~, pAlanA arthAt rakSA karatA hU~, vizeSa rUpa se pAlanA karatA hU~ maiM prastuta jina dharma kI zraddhA karatA huA, pratIti karatA huA, ruci karatA huA, sparzanA = AcaraNa karatA huA, pAlanA = rakSaNa karatA huA, vizeSarUpeNa punaH punaH pAlanA karatA huA: dharma kI ArAdhanA karane meM pUrNa rUpa se abhyutthita arthAt sannaddha hU~, aura dharma kI binA = khaNDanA se pUrNa tayA nivRtta hotA hU~: saMyama ko jAnatA aura tyAgatA hU~, satyama ko svIkAra karatA hU~, brahmacarya ko jAnatA aura tyAgatA hU~, brahmacarya ko svIkAra karatA hU~; prakalpa = akRtya ko jAnatA aura tyAgatA hU~, kalpa = kRtya ko svIkAra karatA hU~, ajJAna ko jAnatA aura tyAgatA hU~, jJAna ko svIkAra karatA hU~, prakriyA = nAstivAda ko jAnatA tathA tyAgatA hU~, kriyA=samyagvAda ko svIkAra karatA hU~, mithyAtva = sadAgraha ko jAnatA tathA tyAgatA hU~, samyaktva = sadAgraha ko svIkAra karatA hU~; prabodhi= mithyAtvakAya ko jAnatA hU~, evaM tyAgatA hU~, bodhi samyaktva kArya ko For Private And Personal
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 216 pratijJA-sUtra svIkAra karatA hU~, amAga = hiMsA aAdi amArga ko jAnatA tathA tyAgatA hU~, mArga = ahiMsA grAdi mArga ko svIkAra karatA hU~: [ doSa-zuddhi] jo doSa smRtistha haiM-yAda haiM aura jo smRtistha nahIM haiM, jinakA pratikramaNa kara cukA hU~ aura jina kA pratikramaNa nahIM kara pAyA hU~, una saba divasa-sambandhI aticAroM = doSoM kA pratikramaNa karatA hU~ - ____ maiM zrama ga hai, saMyata-saMyamI hU~, virata = sAdya vyApAroM se evaM saMsAra se nivRtta hU~, pApa karmoM ko pratihata karane vAlA hU~ evaM pApa karmoM kA pratyAkhyAna-tyAga karane vAlA hU~, nidAna rahita zalya se rahita arthAt zrAsakri se rahita hU~, dRSTi sampanna - samyagdarzana se yukta hU~, mAyA sahita mRyAvAda - asatya kA parihAra karane vAlA hU~ DhAI dvIpa aura do samudra ke parimANa vAle mAnava kSetra meM arthAt daraha karma bhUmiyoM meM jo bhI rajoharaNa, gucchaka evaM pAtra ke dhAraNa karane vAle tathA pA~ca mahAvrata, aThAraha hajAra zIla = sadAcAra ke aMgoM ke dhAraNa karane vAle evaM akSata zrAcAra ke pAlaka tyAgI sAdhu haiM, una sabako zira se, mana se, mastaka se vandanA karatA huuN| vivecana yaha antima pratijJA kA sUtra hai / pratikramaNa aAvazyaka ke upasaMhAra meM sAdhaka bar3I hI udAtta, gaMbhIra evaM bhAvanApUrNa pratijJA karatA hai| pratijJA kA eka-eka zabda sAdhanA ko sphUrti evaM pragati kI divya jyoti se bAlokita karane vAlA hai / asayama ko tyAgatA hU~ aura sauMyama ko svIkAra karatA hU~, abrahmacarya ko tyAgatA hU~ aura brahmacarya ko svIkAra karatA hU~, ajJAna ko tyAgatA hU~ aura jJAna ko svIkAra karatA hU~, kumArga ko tyAgatA hU~, aura sanmArga ko svIkAra karatA hU~, ityAdi kitanI madhura evaM utthAna ke makasmoM se paripUrNa patitA hai ? .. jaina sAdhaka nirvRtti mArga kA pathika hai / usakA munva kaivalya pada For Private And Personal
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 220 zramaNa sUtra kI aora hai evaM pITha sauMsAra kI ora | vAsanA se use ghRNA hai, atyanta ghRNA hai / usakA Adarza eka mAtra ucca jIvana, ucca vicAra aura ucca zrAcAra hI hai| vaha asayama se sayama kI ora, abrahmacarya se brahmacarya kI ora, ajJAna se jJAna kI aora, mithyAtva se samyaktva kI aora amArga se mArga kI ora gatizIla rahanA cAhatA hai| yahI kAraNa hai ki yadi kabhI bhUla se koI doSa ho gayA ho, yAtmA sayama se asaMyama kI ora bhaTaka gayA ho to usakI pratikramaNa dvArA zuddhi kI jAtI hai, pazcAtAra ke dvArA pApa kAlimA sApha kI jAtI hai / amayama kI jarA sI bhI rekhA jIvana para nahIM rahane dI jAtI / pratikramaNa ke dvArA AlocanA kara lenA hI alaM nahIM hai, parantu punaH kamI bhI yaha doSa nahIM kiyA jAyagAyaha dRr3ha saMkalpa bhI duharAyA jAtA hai| prastuta pratijJAsUtra meM yahI ziva sakalpa hai| pratikramaNa zrAvazyaka kI samApti para, sAdhaka, phira asayama patha para kadama na rakhane kI apanI dharma ghoSaNA karatA hai| jaina dharma kA pratikramaNa apane taka hI kendrita hai| vaha kisI Izvara athavA paramAtmA ke Age pApoM ke prati kSamA yAcanA nahIM hai / Izvara hamAre pApoM ko kSamA kara degA, phala svarUpa phira hameM kucha bhI pApa phala nahIM bhoganA par3egA, ima siddhAnta meM jainoM kA aNubhara bhI vizvAsa nahIM hai / jo loga isa siddhAnta meM vizvAsa karate haiM, ve eka ora pApa karate haiM evaM dUsarI ora Izvara se pratidina kSamA mA~gate rahate haiM / unakA lakSya pApoM se bacanA nahIM hai, kintu pApoM ke phala se bacanA hai| jaba ki jaina dharma mUlataH pApoM se bacane kA hI zrAdarza rakhatA hai| ataeva vaha kRta pApoM ke lie pazcAtApa kara lenA hI paryApta nahIM samajhatA; pratyuta phira kabhI pAra na hone pAe~-isa bAta kI bhI sAvadhAnI rakhatA hai| pUtra namaskAra pratijJA karane se pahale sayama patha ke mahAn yAtro zrI RSabhAdi mahAvIra paryanta caubIsa tIrthakara devoM ko namaskAra kiyA gayA hai| yaha niyama For Private And Personal
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA sUtra 221 hai ki jaisI sAdhanA karanI ho usI sAdhanA ke upAsakoM kA smaraNa kiyA jAtA hai| yuddhavIra yuddhavIroM kA to arthavIra arthavIroM kA smaraNa karate haiM / yaha dharma yuddha hai, ataH yahA~ dharmavIroM kA hI smaraNa kiyA gayA hai / jaina dharma ke caubIsa tIrthakara dharma sAdhanA ke lie anekAneka bhayaMkara parIpaha sahate rahe haiM evaM anta meM sAdhaka se siddha pada para pahu~ca kara ajara amara paramAtmA ho gae haiM / ataH unakA pavitra smaraNa hama sAdhakoM ke durbala mana meM utsAh. bala evaM svAbhimAna kI bhAvanA pradIpta karane vAlA hai| unakI smRti hamArI yAtmazuddhi ko sthira karane vAlI hai| tIrthaMkara hamAre lie anya kAra meM prakAza staMbha haiM / bhagavAn RSabhadeva vartamAna kAlacakra meM caubIsa tIrthaMkara hue haiM, unameM bhagava n RSabhadeva sarva prathama haiM / aApake dvArA hI mAnava sabhyatA kA AvirbhAva huaA hai| aApase pahale mAnava jaMgaloM meM rahatA, vana phala khAtA e sAmAjika jIvana se zUnya akelA ghUmA karatA thaa| na use dharma kA patA thA aura na kama kA hii| bhagavAn RSabha ke pravacana hI use sAmAjika prANI banAne vAle haiM, eka dUsare ke sukha duHkha kI anubhUti meM sammilita karane vAle haiN| dUsare zabdoM meM yoM kahanA cAhie ki usa yuga meM mAnava ke pAsa zarIra to mAnava kA thA, parantu aAtmA mAnava kI na thI / bhAnava-yAtmA kA svarUpa-darzana, sarva prathama, bhagavAna RSabhadeva ne hI kraayaa| bhagavAn RSabhadeva jaina dharma ke aAdi pravartaka haiM | jo loga jaina dharma ko sarvathA aAdhunika mAne baiThe haiM, unheM isa aora lakSya denA cAhie / bhagavAn RSabhadeva ke guNa gAna vedoM aura purANoM taka meM gAe gae haiM / ve mAnava-saskRti ke prAdi uddhAraka the, ataH ve mAnaH . mAtra ke pUjya rahe haiM / aAjaH bhale hI vaidika samAja ne, unakA vaha RNa, bhulA diyA ho, parantu prAcIna vaidika Rpi unake .mahAn upakAroM ko For Private And Personal
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 223 zramaNa-sUtra nahIM bhUle the; ataeva unhoMne khule hRdaya se bhagavAna RSabhadeva ko stuti gAna kiyA hai| anarvANaM vRSabhaM mandrajihva, bRhaspatiM vardhayA navyamarke / -Rg0 ma0 1 sU0 160 ma0 1 zrarthAt miSTabhASI, jJAnI, stutiyogya pabha ko pUjA-sAdhaka mantroM dvArA vardhita kro| aMhomucaM vRpamaM yajJiyAnAM, virAjantaM prathamamadhvarANAm / apAM na pAtamazvinA huve dhiya, indriyeNa indriyaM dattamojaH // -atharvaveda kAM0 16 / 42 3 4 arthAt sampUrNa pApoM se mukta tathA ahiMsaka vratiyoM ke prathama rAjA, zrAdityasvarUpa, zrIRSabhadeva kA maiM AvAhana karatA huuN| ve mujhe buddhi evaM indriyoM ke sAtha bala pradAna kreN| nAbherasAvRSabha pAsa sudevasU nuryo vai cacAra samadRg jaDayogacaryAm / yatpArahasyamRSayaH padamAmananti, svasthaH prazAntakaraNaH parimukta-saMgaH // -zrImadbhAgavata 2 / 7 / 10 veda aura bhAgavata kyA, anya bhI vAyu purANa, padma purANa Adi meM bhagavAn RSabhadeva kI stuti kI gaI hai| ina pramANoM se jAnA jAtA hai ki-bhagavAn Rpabhadeva samasta bhAratavarSa ke eka mAtra pUjya For Private And Personal
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA sUtra 223 devatA raheM haiM / yaha to vaidika sAhitya kA namUnA hai / jainadharma kA sAhitya to bhagavAn RSabhadeva ke guNagAna se sarvathA zrota- prIta hai hI / pratyeka pAThaka isa bAta se paricita hai, taH jaina granthoM se uddharaNa kara vyartha hIM lekha kA kalevara kyoM bar3hAyA jAya ? bhagavAn mahAvIra zrAja bhagavAn mahAvIra ko kauna nahIM jAnatA ? zrAja se ar3hAI hajAra varSa pahale bhAratavarSa meM kitanA bhayaMkara jJAna thA, kitanA tIvra pAkhaNDa thA, kitanA dharma ke nAma para atyAcAra thA ? itihAsa kA pratyeka vidyArthI usa samaya ke yajJAdi meM hone vAle bhayaMkara hiMsA kANDoM se paricita hai / bhagavAn mahAvIra ne hI usa samaya ahiMsA dharma kI dundubhi bajAI thI / kitane kara sahe, kitanI ApattiyA~ jhelIM; kintu bhArata kI kAyA palaTa kara hI dI / zrAdhyAtmika krAnti kA siMhanAda bhArata ke kone-kone meM gUMja uThA ! bhagavAn mahAvIra kA RNa bhAratavarSa' para ananta hai, asIma hai ! Aja hama kisI bhI prakAra se unakA RNa yadA nahIM kara sakate / prabhu kI sevA ke lie hamAre pAsa kyA hai ? aura ve hama se cAhate bhI to kucha nahIM / unake sevaka kiMvA anuyAyI hone ke nAte hamArA itanA hI kartavya hai ki hama unake batAe hue sadAcAra ke patha para caleM aura zraddhA bhakti ke sAtha mastaka jhukAkara unake zrIcaraNoM meM vandana kareM / bhagavAn mahAvIra kA nAma pUrNatayA anvarthaka hai / sAdhaka jIvana ke lie Apake nAma se ho bar3I bhArI AdhyAtmika preraNA milatI hai / eka prAcIna AcArya bhagavAn ke 'vIra' nAma kI vyutpatti karate hue bar3I hI bhavya kalpanA karate haiM vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / For Private And Personal
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 224 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra tapovIryeNa yuktazca, Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir tasmAdvIra iti smRtaH // - jo kamoM kA vidAraNa karatA hai, tapasteja ke dvArA virAjita suzobhita hotA hai, tapa evaM vIrya se yukta rahatA hai, vaha vIra kahalAtA hai / bhagavAn vIra ke nAma meM uparyukta guNoM kA prakAza saba ora phailA huA hai| unakA tapa, unakA teja, unakA zrAdhyAtmika bala, unakA tyAga dvitIya hai / bhagavAn ke jIvana kI pratyeka jhA~kI hamAre lie AdhyAtmika prakAza arpaNa karane vAlI hai / jina zAsana kI mahattA tIrthaMkara devoM ko namaskAra karane ke bAda jina zAsana kI mahimA kA varNana kiyA gayA hai | ahiMsA pradhAna jina zAsana ke lie ye vizeSaNa sarvathA yuktiyukta haiM / vaha satya hai, advitIya hai, pratipUrNa hai, tarkasa Mgata hai, mokSa kA mArga hai, duHkhoM kA nAza karane vAlA hai / dharma kA maulika artha hI yaha haiM ki vaha sAdhaka ko saMsAra ke duHkha aura paritApa se nikAla kara uttama evaM avicala sukha meM sthira kare / jisa dharma se ananta, vinAzI aura akSaya sukha kI prApti na ho vaha dharma hI nahIM | jainadharma tyAga, vairAgya evaM vAsanA nirvRtti para hI kendrita hai; yataH vaha eka dRSTi se Atmadharma hai, zrAtmA kA apanA dharma hai / mAnava jIvana kI carama saphalatA tyAga meM hI rahI huI hai, aura vaha tyAga jainadharma kI sAdhanA ke dvArA bhalI bhA~ti prApta kiyA jA sakatA hai / Aie, aba kucha mUla zabda para vicAra kara leM / mUla zabda hai'niggaMthaM pAvayaNa' / " 'pAvayaNa' vizeSya hai aura 'nimagaMtha' vizeSaNa hai / jaina sAhitya meM 'niggaMdha' zabda sarvatovizruta hai | 'niggaMtha' kA saMskRta rUpa 'nirgrantha' hotA hai / nirmantha kA artha hai- dhana, dhAnya yAdi bAhyagrantha aura mithyAtva avirati tathA kAva, mAna, mAyA, Adi Abhyantara For Private And Personal
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 225 anya arthAt parigraha se rahita pUrNa tyAgI evaM sauMyamI sAdhu / ' 'bAyAbhyantaragranthanirgatAH sAdhavaH / --AcArya haribhadra / prAcArya haribhadra kI uparyukta vyutpatti ke samAna hI anya jainAcAryoM ne bho nigrantha kI yahI vyutpatti kI hai / parantu jahA~ taka vicAra kI gati hai, yaha zabda sAdhAraNa sAdhuoM ke lie upacAra se prayukta hotA hai, kyoMki mukhya rUpa se vAhyAbhyantara parigraha ke tyAgI pUrNa nigrantha to arihanta bhagavAna hI hote haiN| sAdhAraNa nimranthapadavAcya sAdhu to bAhya parigraha kA tyAgI hotA hai, aura aAntara parigraha ke kucha aMza ko tyAga detA hai evaM zeSa aMza ko tyAgane ke lie sAdhanA karatA hai / yadi sAdhAraNa sAdhu bhI krodhAdi yAbhyantara parigraha kA pUrNa tyAgI ho jAya to phira vaha sAdhaka kaisA ? pUrNa na ho jAya, kRtakRtya na ho jAya ? ninthatva kI vizuddha dazA upazAntamoha evaM kSINa moha guNa sthAnoM para hI prApta hotI hai, nIce nhiiN| ataeva jo rAga dvaSa kI gA~Tha ko sarvathA alaga kara detA hai, tor3a detA hai, vaha tattvataH nizcayanaya siddha nigrantha hai / aura jo abhI apUrNa hai, kintu nainthya arthAt nigranthatva ke prati yAtrA kara rahA hai, bhaviSya meM ninthatva kI pUrNa sthiti prApta karanA cAhatA hai, vaha vyavahArataH sampradAya-siddha nigrantha hai / dekhie, tattvArthabhASya adhyAya 6, sU0 48 / ___nirgranthoM arihaMtoM kA pravacana, nainthya prAvacana hai| 'nirgranthAnAmidaM nairgranthyaM prAvacanamiti /-AcArya haribhadra / mUla meM jo 'niggaMthaM' zabda hai, vaha nirgrantha-vAcaka na hokara nanthya-vAcaka hai / atra rahA 'pAvayaNa' zabda, usake do saskRta rUpAntara haiM pravacana aura prAvacana / prAcArya jinadAsa pravacana kahate haiM aura haribhadra prAvacana / zabdabheda hote hue bhI, donoM prAcArya eka hI artha karate haiM--'jisameM jIvAdi padArthoM kA tathA 1-prAcArya haribhadra bhI sAmAyikAdhyayana kI 786 gAthA kI TIkA meM kahate haiM-'nigranthAnAmidaM nairgranthyam-Arhatamiti bhAvanA / ' For Private And Personal
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 226 zramaNa-sUtra jJAnAdi ratnatraya kI sAdhanA kA yathArtha rUpa se nirUpaNa kiyA gayA hai, vaha sAmAyika se lekara bindusAra pUrva taka kA aAgama sAhitya / ' AcArya jinabhadra, Avazyaka cUNi meM likhate haiM-'pAvaya sAmAiyAdi bindusArapajavasANaM, jattha nANa-dasaNacAritta-sAhaNavAvArA aNegadhA variNajjaMti / ' prAcArya haribhadra likhate haiM-'prakarSeNa abhividhinA ucyante jIvAdayo yasmin tatprAvacanam / ' Upara ke varNana se prAvacana athavA pravacana kA artha 'zruta rUpa zAstra' dhvanita hotA hai / parantu hamane 'jina zAsana' artha kiyA hai, aura jina zAsana kA phalitArthaM 'jina dhrm'| isake lie eka to Age kI varNana zailI hI pramANa hai / mokSa kA mArga jJAna, darzana evaM cAritra rUpa jaina dhama hai, kevala zAstra to nhiiN| bhagavAna mahAvIra ne nirUpaNa kiyA hainANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| esa maggotti paeNatto, jiNehiM vara - daMsihi / / -uttarAdhyayana 28 // 1 // -~-jJAna, darzana, cAritra aura tapa hI mona kA mArga hai| zrAcArya umAsvAti bhI kahate haiM: ---- samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH / --tattvArtha sUtra 1 / 1 / eka sthAna para nahIM, saikar3oM sthAna para isI prakAra jJAna, darzana aura cAritra ko mona mArga kahA hai| prastuta sUtra ke 'itthaM ThiA jIvA simati, bujhati, muccaMti' Adi pATa ke dvArA bhI yahI siddha hotA hai| dharma meM sthita hone para hI to jIva siddha buddha, mukta hote haiM; anyathA nahIM / Age cala kara 'taM dhamma saddahAmi, pattizrAmi' meM spaSTataH hI dharma For Private And Personal
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org " pratazi-sUtra 227 kA ullekha kiyA hai | 'tat' zabda bhI pUrva parAmarzaka hone ke kAraNa pUrva ullekha kI ora saMketa karatA hai| arthAt pUrvokta- vizeSaNa - viziSTa prAvana ko hI dharma batAtA hai / AcArya haribhadra bhI yahA~ aisA hI ullekha karate haiM- 'ya eSa nainthya-prAvacana lakSaNoM dharma uktaH, taM dharma zradadhmahe / ' yApanIya saMgha ke mahAn AcArya zrI parAjita to nirgrantha kA artha hI mithyAtva ajJAna evaM gravirati rUpa grantha se nirgata hone ke kAraNa samyag darzana, samyag jJAna, samyak cAritra Adi dharma karate haiM / aura jinAgama rUpa pravacana kA abhidheya arthAt pratipAdya viSaya hone se dharma ko hI prAvacana bhI kahate haiM / 'prAvacana' zabda ko dekhate hue, usakA artha, pravacana ( zAstra ) kI apekSA prAvacana arthAt pravacanapratipAdya hI bhASA zAstra kI dRSTi se kucha adhika saMgata pratIta hotA hai / - " grathnanti racayanti dIrghau kurvanti saMsAramiti granthAH-mithyAdarzanaM, mithyAjJAnaM zrasaMyamaH, kaSAyAH, azubhayogatrayaM cetyamI pariNAmAH / mithyAdarzanAnniSkrAntaM kim ? samyaga darzanam / mithyAjJAnAnniSkrAntaM samyaga jJAnaM, asaMyamAt kaSAyebhyo'zubhayogatrayAcca niSkrAntaM sucAritraM / tena tattrayamiha nirgranthazabdena bhaeyate / prAcacanaM = pravacanasya jinAgamasya zrabhidheyam / " (sUlArAdhanA - vijayodayA 1-43 ) Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir satya dharma ke lie sabase pahalA vizeSaNa satya hai / satya hI to dharma ho sakatA hai / jo asatya hai, avizvasanIya hai, vaha dharma nahIM, adharma hai | jaba bhI koI vyakti kisI se kisI siddhAnta ke sambandha meM bAta karatA hai to pUchane vAlA sarva prathama yahI pUchatA hai- kyA yaha bAta saca hai ? isa prazna kA uttara denA hI hogA / tabhI koI siddhAnta zrAge pragati kara sakatA hai / ataeva sUtrakAra ne sarva prathama isI prazna kA uttara diyA hai aura kahA hai ki ratnatraya rUpa jaina dharma satya hai / AcArya jinadAsa satya kI vyutpatti karate hue kahate haiM-- 'jo For Private And Personal
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 228 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zrama g sUtra bhavyAtmAoM ke lie hitakara ho tathA sadbhUta ho, vaha satya hotA hai / " 'saddbhyo hitaM sacca, sadbhUtaM vA saccaM / ' jaina dharma vaijJAnika dharma hai / usakA siddhAnta padArtha vijJAna kI kasauTI para kharA utaratA hai / jar3a aura caitanya tattva kA nirUpaNa, jina zAsana meM isa prakAra kiyA gayA hai ki jo Aja bhI vidvAnoM ke lie camatkAra kI vastu hai | ahiMsAvAda, anekAntavAda aura karmavAda Adi itane U~ce aura prAmANika siddhAnta haiM ki Aja taka ke itihAsa meM kabhI bhulAe nahIM jA sake / jhuThalAe jAe~ bhI kaise ? jo siddhAnta saMtya kI sudRr3ha nIMva para khar3e kie gae haiM, ve trikAlAbAdhita satya hote haiM, tIna kAla meM bhI mithyA nahIM ho sakate / dekhie, videzI vidvAn bhI jaina dharma kI satyatA aura mahattA ko kisa prakAra Adara ko dRSTi se svIkAra karate haiM : - paurvAtya darzanazAstra ke suprasiddha phrAMsIsI vidvAn DAkTara e0 giranATa likhate haiM- " manuSyoM kI unnati ke lie jaina dharma meM cAritra sambandhI mUlya bahuta bar3A hai / jainadharma eka bahuta prAmANika, svataMtra aura niyamarUpa dharma hai / " pUrva ra pazcima ke darzana zAstroM ke tulanAtmaka abhyAsI iTAliyana vidvAn DAkTara ela0 pI0 TesITarI bhI jainadharma kI zreSThatA svIkAra karate haiM- "jaina dharma bahuta hI ucca koTi kA dharma hai / isake mukhya tattva vijJAna zAstra ke AdhAra para race hue haiM / yaha merA anumAna hI nahIM, balki anubhava mUlaka pUrNa dRr3ha vizvAsa hai ki jyoM jyoM padArtha vijJAna unnati karatA jAyagA, tyoM-tyoM jaina dharma ke siddhAnta satya siddha hote jAya~ge / " rASTrapitA mahAtmA gA~dhI, lokamAnya tilaka, bhArata ke sarvaprathama bhAratIya gavarnara janarala cakravartI rAjagopAlAcArya, saradAra paTela Adi ne bhI jaina dharma kI muktakaMTha se prazaMsA kI hai aura usake siddhAMtoM kI satyatA ke lie apanI spaSTa sammati prakaTa kI hai| sabake lekhoM ko C For Private And Personal
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 226 yahA~ uddha ta kara sakeM, itanA hameM na avakAza hai aura na vaha lekha sAmagrI hI pAsa hai| kevaliyaM mUla meM 'kevaliyaM' zabda hai, jisake saskRta rUpAntara do kie jA sakate haiM kevala aura kaivalika / kevala kA artha advitIya hai / samyaga darzana Adi tattva advitIya haiM, sarvazreSTha haiM / kauna hai vaha siddhAnta, jo inake samakSa khar3A ho sake ? mAnavajAti kA hita ekamAtra inhIM siddhAntoM para calane meM hai| pavitra vicAra aura pavitra aAcAra hI AdhyAtmika sukha samRddhi evaM zAnti kA mUla mantra hai| kaivalika kA artha hai-'kevala jJAniyoM dvArA prarUpita arthAt pratipAdita / chadmastha manuSya bhUla kara sakatA hai| ataH usake batAe hue siddhAntoM para pUrNa vizvAsa nahIM kiyA jA sktaa| parantu jo kevala jJAnI haiM, sarvajJa haiM, sarvadraSTA hai,-trikAladarzI hai; unakA kathana kisI prakAra bhI asatya nahIM ho sakatA / isI lie maMgala sUtra meM kahA gayA hai ki'kevali-pannatto dhammo maMgalaM / ' samyag darzana Adi dharma tattva kA nirUpaNa kevala jJAniyoM dvArA huA hai; ataH vaha pUrNa satya hai, trikAlAbAdhita hai| ukta donoM hI arthoM ke lie prAcArya jinadAsa-kRta Avazyaka cUNi kA prAmANika prAdhAra hai-"kevaliyaM-kevalaM advitIyaM etadevakahitaM, nAnyad dvitIyaM pravacana masti / kevaliNA vA pagaNataM kevaliyA" pratipUrNa jainadharma eka pratipUrNa dharma hai| samyagdarzana, samyaga jJAna aura samyak cAritra hI to jainadharma hai / aura vaha apane Apa meM saba aora se patipUrNa hai, kisI prakAra bhI khaNDita nahIM hai| prAcArya haribhadra pratipUrNa kA artha karate haiM--mokSa ko prApta karAne vAle sadguNoM se pUrNa, bharA huA / 'apavarga-prApakaiguNaibhRtamiti / ' For Private And Personal
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 230 zramaNa-sUtra naiyAyika 'netrAuyaM' kA saMskRta rUpa naiyAyika hotA hai| prAcArya haribhadra, naiyAyika kA artha karate haiM ..-'jo nayanazIla hai, le jAne vAlA hai, vaha naiyAyika hai / ' samyaga darzana Adi mokSa meM le jAne vAle haiM, ataH naiyAyika kahalAte haiM / 'nayanazIlaM naiyAyikaM mokSagamakamityarthaH / / zrI bhAvavijayajI nyAya kA artha 'mokSa' karate haiN| kyoMki nizcita Aya = lAbha hI nyAya hai, aura aimA nyAya eka-mAtra mokSa hI hai| sAdhaka ke lie mokSa se bar3hakara aura kauna sA lAbha hai ? yaha nyAya = mokSa hI prayojana hai jinakA, ve samyaga darzana Adi naiyAyika kahalAte haiM / "nizrita zrAyo lAbho nyAyo mukirityarthaH, sa prayojanamasyeti naiyAyikaH |"..--uttraadhyynvRtti, adhya0 4 / gA0 5 / - zrAcArya jinadAsa naiyAyika kA artha nyAyAbAdhita karate haiM / 'nyAyena carati naiyAyika, nyAyAbAdhitamityarthaH' mamyaga darzana Adi jainadharma sarvathA nyAyasaMgata haiM / kevala aAgamokta hone se hI mAnya haiM, yaha bAta nahIM / yaha pUrNa tasiddha dharma hai / yahI kAraNa hai ki jainadharma tarka se DaratA nahIM hai / apitu tarka kA svAgata karatA hai| zuddha-buddhi se dhamatattvoM kI parIkSA karanI cAhie / parIkSA kI kasauTI para, yadi dharma satya hai, to vaha aura adhika kAntimAn hogA. prakAzamAna hogaa| vaha satya hI kyA, jo parIkSA kI bhAga meM par3akara mlAna ho jAya ? 'satye nAsti bhayaM kvacit / ' satya ko kahIM bhI bhaya nahIM hai / kha ga sonA kyA kabhI parIkSA se ghabarAtA hai ? ataeva jainadharma kI parIkSA ke lie, uttarAdhyayana sUtra ke kezI gautama-sauMvAda meM gaNadhara gautama ne spaSTataH kahA hai--pannA samikkhae dhammaM / ' 'tarkazIla buddhi hI dharma kI parakha karatI hai|' zalya-kartana zrAgama kI bhASA meM zalya kA artha hai 'mAyA, nidAna aura mithyAtva / ' For Private And Personal
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 231 bAhara ke zalya kucha kAla ke lie hI pIr3A dete haiM, adhika se adhika vartamAna jIvana kA saMhAra kara sakate haiM / parantu ye aMdara ke zalya to bar3e hI bhayaMkara haiM / anantakAla se ananta AtmAe~, ina zalyoM ke dvArA pIr3ita rahI haiM / svarga meM pahu~ca kara bhI inase mukti nahIM milii| saMsAra bhara kA virATa aizvarya evaM sukha-samRddhi pAkara bhI zrAtmA andara meM svastha nahIM ho sakatI, jaba taka ki zalya se mukti na mile / zalyoM kA vistRta nirUpaNa, zalya sUtra meM kara pAe haiM, ataH pAThaka vahA~ dekha sakate haiN| ukta zalyoM ko kATane kI zakti ekamAtra dharma meM hI hai| samyagdarzana mithyAtva zalya ko kATatA hai, saralatA mAyA-zalya ko aura nirlobhatA nidAna zalya ko / ataeva dharma ko zalya-kartana ThIka hI kahA gayA hai ---"kRntIti kartanaM zalyAni-mAyAdIni, teSAM kartanaM bhava-nibandhanamAyAdi zalyacchedakamityarthaH |"..-praacaary haribhadra / siddhi mArga __ prAcArya haribhadra siddhi kA artha 'hitArtha-prApti' karate haiM / 'sedhanaM siddhiH hitArtha-prAptiH / ' prAcAryakalpa paM0 AzAdharajI mUlArAdhanA kI TIkA meM apane prAtma-svarUpa kI upalabdhi ko hI siddhi' kahate haiN| 'siddhiH svAtmopalabdhiH / ' aAtmasvarUpa kI prApti ke atirikta aura koI siddhi nahIM hai / yAtmasvarUpopalabdhi hI sabase mahAn hitArtha hai| ___ mArga kA artha upAya hai| aAtmasvarUpopalabdhi kA mArga = upAya samyaga darzanAdi ratnatraya hai | yadi sAdhaka siddhatva prApta karanA cAhatA hai, aAtmasvarUpa kA darzana karanA cAhatA hai, karmoM ke AvaraNa ko haTA kara zuddha pAtmajyoti kA prakAza pAnA cAhatA hai, to isake lie zuddha bhAva se samyaga darzanAdi dharma kI sAdhanA hI ekamAtra amogha upAya hai| mukti-mArga __prAcArya jinadAsa mukti kA artha nimuktatA arthAt niHsagatA karate haiM / prAcArya haribhadra karmoM kI vicyuti ko mukti kahate haiM / 'mukriH, ahi For Private And Personal
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 232 zramaNa-sUtra tArtha karmavicyutiH / ' jaba zrAtmA karma bandhana se mukra hotA hai, tabhI vaha pUrNa zuddhAtma svarUpa kI prApti karatA hai / niryANa mArga AcArya haribhadra niryANa kA artha mokSapada karate haiN| jahA~ jAyA jAtA hai vaha yAna hotA hai / nirupama yAna niryANa kahalAtA hai / moda hI aisA pada hai, jo sarva zreSTha yAna sthAna hai, ataH vaha jaina zrAgama sAhitya meM niryANapadavAcya bhI hai / " yAnti taditi yAnaM 'kRtyaluTo bahulaM' ( pA0 2-3-113 ) iti vacanAtkarmaNi lyuT / nirupamaM yAnaM niryANa', ISatprAgbhArAjyaM motapadamityarthaH / " zrAcArya jinadAsa nirmANa kA artha 'sa'sAra se nirgamana' karate haiM | 'niryANa' saMsArAtpalAyaNaM / samyag darzanAdi dharma hI anantakAla se bhaTakate. * hue bhavya jIvoM ko saMsAra se bAhara nikAlate haiM / yataH saMsAra se bAhara nikalane kA mArga hone se samyaga darzanAdi dharma nirvANa mArga kahalAtA hai / nirvANa mAge saba karmoM ke kSaya hone para AtmA ko jo kabhI naSTa na hone vAlA zrAtyantika AdhyAtmika sukha prApta hotA hai, vaha nirvANa kahalAtA hai / AcArya haribhadra kahate haiM 'nivRti nirvANa' - sakala karmakSayajamAtyantikaM sukhamityarthaH / " zrAtmA AcArya jinadAsa grAtma-svAsthya ko nirvANa kahate haiM / kamaroga se mukta hokara jaba apane svasvarUpa meM sthita hotA hai, para pariNati se haTakara sadA ke lie svaparigati meM sthira hotA hai, taba vaha svastha kahalAtA hai | isa zrAtmika svAsthya ko hI nirvANa kahate haiM / dekhie, yAvazyaka cUrNi pratikramaNAdhyAya - "nivvANa nivvatI zrAtma-svAsthyamityarthaH / " bauddha darzana meM bhI jaina paraMparA ke samAna hI nirvANa zabda kA pracura prayoga huA hai / jaina darzana kI sAdhanA ke samAna bauddha darzana kI For Private And Personal
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 233 sAdhanA kA bhI carama lakSya nirvANa hai / parantu jaina dharma sammata nirvANa aura bauddhAbhimata nirvANa meM AkAza pAtAla kA antara hai / jaina dharma kA nirvANa upayukta varNana ke AdhAra para bhAvavAcaka hai, grAtmA kI tyanta zuddha pavitra avasthA kA sUcaka hai / hamAre yahA~ nirvANa prabhAva nahIM, parantu nijAnanda kI sarvotkRSTa bhUmikA hai| nirvANapada prApta kara sAdhaka, AcArya jinadAsa ke zabdoM meM 'parama suhiNo bhavati' arthAt parama sukhI ho jAte haiM, saba duHkhoM se mukta hokara sadA eka rasa rahane vAle zrAtmAnanda meM lIna ho jAte haiM / parantu bauddha darzana kI yaha mAnyatA nahIM hai / vaha nirvANako abhAvavAcaka mAnatA hai / usake yahA~ nirvANa kA artha hai bujha jaanaa| jisa prakAra dIpaka jalatA jalatA bujha jAe to vaha kahA~ jAtA hai ? Upara grAkAza meM jAtA hai yA nIce bhUmi meM ? pUrva ko jAtA hai yA pazcima ko ? dakSiNa ko jAtA hai yA uttara ko ? kisa dizA evaM vidizA meM jAtA hai ? Apa kaheMge vaha to bujha gayA, naSTa ho gayA / kahIM bhI nahIM gayA / isI prakAra bauddha darzana bhI kahatA hai ki "nirvANa kA artha grAtma-dIpaka kA bujha jAnA, naSTa ho jAnA hai | nirvANa hone para zrAtmA kahIM nahIM jAtA / jAtA kyA, vaha rahatA hI nahIM / usakI sattA hI sadA ke lie naSTa ho gayI / " ukta kathana ke pramANasvarUpa suprasiddha bauddha mahAkavi kI nirvANa sambandhIvyAkhyA dekhie / vaha kahatA hai: dIpo yathA nivRtimabhyupeto, naivAvaniM gacchati nAntarikSam / dizaM na kAJcid vidizaM na kAzcit, snehakSayAt kevalameti zAntim // tathA kRtI nirRtimabhyupeto, naivAvaniM gacchati nAntarikSam ! For Private And Personal
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 234 zramaNa-sUtra dizaM nakAzcid vidizaM na kAzcit , klezakSayAt kevalameti shaantim|| (saundarAnanda 16, 28-26) pAThaka vicAra kara sakate haiM-yaha kyA nirvANa huyA ? kyA apanI sattA ko samApta karane ke lie hI yaha sAdhanA kA mArga hai| kyA apane saMhAra ke lie hI itane vizAla ugra tapazcaraNa kie jAte haiM ? mahAkavi azvaghopa ke zabdoM meM kyA zAnti kA yahI rahasya hai ? bauddha dharma kA kSaNikavAda sAdhanA kI mUla bhAvanA ko sparza nahIM kara sakatA ! sAdhaka ke mana kA samAdhAna jaina nirvANa ke dvArA hI ho sakatA hai, anyatra nhiiN| avitatha ____ avitatha kA artha satya hai / vitatha jhUTa ko kahate haiM, jo vitatha na ho vaha astitha arthAt satya hotA hai| isIlie prAcArya haribhadra ne sIdhA hI artha kara diyA hai-'pavitathaM = satyam / ' parantu prazna hai ki jaba avitatha kA artha bhI satya hI hai to phira punarukti kyoM kI gayI ? satya kA ullekha to pahale bhI ho cukA hai| prazna prasa gocita hai| parantu jarA gabhIratA se manana kareMge to prazna ke lie avakAza na rhegaa| __ prathama satya zabda, satya kA vidhAnAtmaka ullegva karatA hai| jaba ki dUsarA vitatha zabda, niSedhAtmaka paddhati se satya kI aora saketa karatA hai / satya hai, isakA artha yaha bhI ho sakatA hai ki saMbhava hai, kucha aMza satya ho / parantu jaba yaha kahate haiM ki vaha avitatha hai, asatya nahIM hai to asatya kA sarvathA parihAra ho jAtA hai, pUrNa yathArtha satya kA spaSTIkaraNa ho jAtA hai / isa sthiti meM donoM zabdoM kA yadi saMyukta artha kareM to yaha hotA hai ki 'jina zAsana satya hai, asatya nahIM hai / ' uttara aMza ke dvArA pUrva aMza kA samarthana hotA hai, dRDhatva hotA hai / hama to abhI itanA hI samajhe haiN| vAstavika hisya kyA hai, For Private And Personal
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pratijJA sUtra 235 yaha to kevaligamya hai / hA~, abhI taka aura koI samAdhAna hamAre dekhane meM nahIM AyA hai / avisandhi Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vidhi kA artha hai - sandhi se rahita / sandhi, bIca ke antara ko kahate haiM / ataH phalitArtha yaha huA ki jina zAsana anantakAla se nirantara vyavacchinna calA zrA rahA hai / bharatAdi kSetra meM, kisI kAla vizeSa meM nahIM bhI hotA hai, parantu mahA videha kSetra meM to sadA sarvadA zravyavacchinna banA rahatA hai / kAla kI sImAe~ jainadharma kI pragati ko avaruddha nahIM kara sktiiN| vaha dharma hI kyA, jo kAla ke ghere meM grA jAya ! jina dharma, nija dharma hai - zrAtmA kA dharma hai / ataH vaha tIna kAla aura tIna loka meM kahIM na kahIM sadA sarvadA milegA hI / jainadhama ne devaloka meM bhI samyaktva kA honA svIkAra kiyA hai aura naraka meM bhii| pazu-pakSI tathA pRthvI, jala Adi meM bhI mila jAtA hai / yataH kisI kSetravizeSa evaM kAla C ke na hone kA jo ullekha kiyA hai, vaha cAritrarUpa dharma kA hai, samyaktva dharma kA nahIM / samyaktva dharma' to prAyaH sarvatra hI avyavacchinna rahatA de hai| hA~ cAritra dharma kI zravyavacchinnatA bhI mahAvideha kI dRSTi se siddha ho jAtI hai / sarva duHkha prahINa mArga C dharma kA antima vizepaNa sarvaduHkha prahINamArga hai / ukta vizeSaNa samyag darzana kA prakAza vizeSa meM jainadharma meM dharma kI mahimA kA virATa sAgara chupA huA hai / saMsAra kA pratyeka prANI duHkha se vyAkula hai, kleza se sa Mtata hai / vaha apane lie sukha cAhatA hai, grAnanda cAhatA hai | Ananda bhI vaha, jo kabhI duHkha se sa bhinna = spRSTa na ho / duHkhAsa bhinnatva hI sukha kI vizeSatA hai / parantu saMsAra kA koI bhI aisA sukha nahIM hai, jo duHkha se asaM bhinna ho / yahA~ sukha se pahale duHkha hai, sukha ke bAda duHkha hai, aura sukha kI vidyamAnatA meM bhI duHkha hai / eka duHkha kA anta hotA nahIM hai aura For Private And Personal
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 236 zramaNa-sUtra dUsarA duHkha sAmane yA upasthita hotA hai| eka icchA kI pUrti hotI nahIM hai, aura dUsarI aneka icchAeM mana meM uchala kUda macAne lagatI haiM / sAMsArika sukha icchA kI pUrti meM hotA hai, aura sabakI satra icchAe~ pUNa kahA~ hotI haiM ? ataH saMsAra meM eka-do icchAyoM kI pUrti ke sukha kI apekSA anekAneka icchAoM kI apUti kA duHkha hI adhika hotA hai / duHkhoM kA sarvathA abhAva to taba ho, jaba koI icchA hI mana meM na ho / aora yaha icchAoM kA sarvathA abhAva, phalataH duHkhoM kA sarvathA abhAva mokSa meM hI ho sakatA hai, anyatra nahIM / aura vaha mokSa, samyagadarzanAdi ratnatrayarUpa dharma kI sAdhanA se hI prApta ho sakatA hai / isIlie zrAcArya haribhadra likhate haiM--"sarvaduHkha prahoNamArga-sabaduHkha prahINo mokSasta kAraNamityarthaH / " sijjhati dhama kI ArAdhanA karane vAle hI siddha hote haiM / siddhi hai bhI kyA vastu ? aArAdhanA arthAt sAdhanA kI pUrNAhuti kA nAma hI siddhi hai| jaina dhama meM zrAtmA ke ananta guNoM kA pUrNa vikAsa ho jAnA hI siddhatva mAnA gayA hai / 'sijhati-siddhA bhavanti, pariniSThitArthA bhavanti / ' -prAcArya jinadAsa mahattara / jaina dharma meM mokSake lie siddha zabda kA prayoga atyanta yuktisaMgata kiyA hai / boddha dArzanika, jahA~ mokSakA artha dIna nirvANa ke samAna sarvathA abhAvAtmaka sthiti karate haiM, vahA~ jaina dhama siddha zabda ke dvArA ananta-ananta zrAtmaguNoM kI prApti ko mokSa kahatA hai / hamAre yahA~ siddha kA artha hI pUrNa hai / ataH anAtmavAdI bauddha darzana kI mukti kA yaha siddha zabda parihAra karatA hai, aura una dArzanikoM kI mukti kA bhI parihAra karatA hai, jo apUrNa dazA meM hI mokSa honA svIkAra karate haiM / Izvara yA anya kisI mahA zakti ke dvArA apUrNa vyaktiyoM ko mokSa dene kI kathAe~ vaidika purANoM meM bAhulyena varNita haiM / parantu jaina dhama ina bAtoM para vizvAsa nahIM karatA / vaha to apUrNa avasthA ko sasAra hI kahatA hai, For Private And Personal
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA sUtra 237 mokSa nahIM / jaba taka jJAna ananta na ho, darzana ananta na ho, cAritra ananta na ho, vIrya ananta na ho, satya ananta na ho, karuNA ananta na ho, kiM bahunA, pratyeka guNa ananta na ho, taba taka mokSa honA svIkAra nahIM karatA / ananta zrAtma-guNoM ke vikAsa kI pUrti anantatA meM hI hai, pahale nhiiN| aura yaha pUrI tA apanI sAdhanA ke dvArA hI prApta hotI hai / kisI kI kRpA se nhiiN| ataH 'itthaM ThiA jIvA simaMti' sarvathA yukta hI kahA hai| bujjhati sijhati' ke bAda 'bujjhati' kahA hai / bujjhati kA artha buddha hotA hai, pUrNa jJAnI hotA hai| prazna hai ki buddhatva to siddha hone se pahale hI prApta ho jAtA hai| zrAdhyAtmika vikAsa kramasvarUpa caudaha guNa sthAnoM meM; anantajJAna, ananta darzana zrAdi guNa terahave guNa sthAna meM hI prApta ho jAte haiM, aura mokSa, caudahaveM guNa sthAna ke bAda hotI hai| ataH 'sijhati' ke bAda 'bujjhati' kahane kA kyA artha hai ? vikAsakrama ke zranusAra to bujjhati kA prayoga sijmati se pahale honA cAhie thaa| yaha satya hai ki kevala jJAna terahave guNasthAna meM prAta ho jAtA hai, zrataH vikAsa krama ke anusAra buddha tva kA nambara pahalA hai| aura siddhatva kA dUsarA / parantu yahA~ siddhatva ke bAda jo buddhatva kahA hai usakA abhiprAyaH yaha hai ki siddha ho jAne ke bAda bhI buddhatva banA rahatA hai, naSTa nahIM hotA hai| vaizeSika darzana kI mAnyatA hai ki mona meM zrAtmA kA astitva to rahatA hai, kintu jJAna kA sarvathA abhAva ho jAtA hai| jJAna prAtmA kA eka vizeSa guNa hai / aura mukta avasthA meM koI bhI vizeSa guNa rahatA nahIM hai, naSTa ho jAtA hai| ataH mokSa meM jaba aAtmA caitanya bhI nahIM rahatA taba usake ananta jJAnI buddha hone kA to kucha prazna hI nahIM / yaha siddhAnta hai vaizeSika darzanakAra maharSi kaNAda kA / jainadarzana isakA sarvathA virodhI darzana hai| jainadharma kahatA hai-"yaha bhI kyA For Private And Personal
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 238 zramaNa- sUtra mana ? yaha to AtmA kA sarvAbada ho jAnA huyA ! sarvathA jJAnahIna jar3a patthara ke rUpa meM ho jAnA, kauna se mahattva kI bAta hai ? isase to saMsAra hI acchA, jahA~ thor3A bahuta bhAna to banA rahatA hai / astu, AtmA ananta jJAnI hone para hI nijAnanda kI anubhUti kara sakatA hai / buddhatva ke cinA siddhatva kA kucha mUlya hI nahIM rahatA / ataH siddha ho jAne ke bAda bhI buddhatva kA rahanA atyanta Avazyaka hai / jJAna, zrAtmA kA nijaguNa hai, bhalA vaha naSTa kaise ho sakatA hai ? jJAnasvarUpa hI to zrAtmA hai, ataH jaba jJAna nahIM to grAtmA kA hI kyA astitva ? hA~, motra meM bhI siddha bhagavAn sadAkAla apane ananta jJAna prakAza se jagamagAte rahate haiM, vahA~ eka kSaNa ke lie bhI kabhI jJAna andhakAra praveza nahIM pA sakatA / usa prazna kA samAdhAna ho jAtA hai ki siddhatva se pahale hone vAle buddhatva ko pahale na kahakara bAda meM kyoM kahA ? buddhatva ko bAda meM isalie kahA ki kahIM vaizeSikadarzana kI dhAraNA ke anusAra jijJAsutroM ko yaha bhrama na ho jAya ki 'siddha hone se pahale to buddhatva bhale ho, parantu siddha hone ke bAda buddhatva rahatA hai yA nahIM ?" va pahale siddha aura bAda meM buddha kahane se yaha spaSTa ho jAtA hai ki siddha hone ke bAda bhI zrAtmA pahale ke samAna hI buddha banA rahatA hai, siddhatva kI prApti hone para buddhatva naSTa nahIM hotA / muccaMti 6 'muccati' kA artha kamoM se mukta honA hai / jaba taka eka bhI kama paramANu zrAtmA se sambandhita rahatA hai, taba taka mokSa nahIM ho sakatI / jainadarzana meM ' kRtsnakarmadayo motaH hI motra kA svarUpa hai / mokSa meM rAga-dveSa Adi / jJAnAvaraNAdikarma rahate haiM aura na karma ke kAraNa arthAt kisI bhI prakAra kA zradayika bhAva mor3ha meM nahIM rahatA / yA prazna kareMge ki saya kamoM kA kSaya hone para hI to siddhatva bhAva For Private And Personal
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 236 prApta hotA hai. mokSa hotI hai| phira yaha 'muccaMti ke rUpa meM karmoM se mukti hone kA svataMtra ullekha kyoM kiyA gayA ? ___samAdhAna hai ki kucha dArzanika mokSa avasthA meM bhI kama kI sattA mAnate haiM / unake vicAra meM mokSa kA artha karmoM se mukti nahIM, apitu kRta karmoM ke phala ko bhoganA mukti hai / jaba taka zubha karmoM kA sukha rUpa phala kA bhoga pUrNa nahIM hotA, tabataka aAtmA mokSa meM rahatA hai / aura jyoM hI phala-bhoga pUrNa huaA tyoM hI phira saMsAra meM lauTa AtA hai|| jaina darzana kA kahanA hai ki yaha to sasArastha svarga kA rUpaka hai, mokSa kA nahIM / mokSa kA artha chUTa jAnA hai| yadi mokSa meM bhI kama zrAra kama phala rahe to phira chUTA kyA ? mukta kyA huzmA ? saMsAra aura mokSa meM kucha antara hI na rahA ? mokSa bhI kahanA aura vahA~ karma bhI mAnavA, yaha to vadatovyAghAta hai / jisa prakAra maiM gUMgA hU~, bolU~ kaise ?' yaha kahanA apane grApa meM asatya hai, usI prakAra mokSa meM bhI karma bandhana rahatA hai, yaha kathana bhI apane Apa meM bhrAnta evaM asatya hai / mokSa meM yadi zubha kamoM kA astitva mAnA jAya to vaha kamajanya sukha duHkhAsa bhinna nahIM ho skegaa| aura yadi mokSa meM sukha ke sAtha duHkha bhI rahA to phira vaha mona hI kyA aura mokSa kA sukha hI kyA ? kama hoMge to karmoM se hone vAle janma, jarA, maraNa bhI hoMge ? isa prakAra eka kyA, anekAneka duHkhoM kI paramparA cala par3atI hai| ataH jaina dharma kA yaha siddhAnta sarvathA satya hai ki siddha hone para prAtmA saba prakAra ke zubhAzubha karmoM se sadA ke lie mukta ho jAtA hai / siddhatva kA artha hI muktatva hai| parinivvAyaMti yaha pahale kahA jA cukA hai ki jaina darzana kA nirvANa bauddha nirvANa ke samAna abhAvAtmaka nahIM hai| yahA~ AtmA kI sattA ke naSTa hone para duHkhoM kA nAza nahIM mAnA hai / bauddha darzana rogI kA astitva samApta hone para kahatA hai ki dekho, roga nahIM rahA / parantu jaina darzana rogI kA roga For Private And Personal
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra naSTa karatA hai, svayaM rogI ko nahIM / roga ke sAtha yadi rogI bhI samApta ho gayA to rogI ke lie kyA aAnanda ? karma eka roga hai, ataH use naSTa karanA cAhie / svayaM prAtmA kA naSTa honA mAnanA, kahA~ kA darzana hai ? vaizeSika darzana aAtmA kA astitva to svIkAra karatA hai, parantu vaha mokSa meM sukha kA honA nahIM maantaa| vaizeSika darzana kahatA hai ki 'mokSa hone para AtmA meM na jJAna hotA hai, na sukha hotA hai, na duHkha hotA hai / 'navAnAmAtma-vizeSaguNAnAmucchedo mokSaH / jaina darzana mokSa meM duHkhAbhAva to mAnatA hai, parantu sukhAbhAva nahIM mAnatA / sukha to mokSa meM sasIma se asIma ho jAtA hai--ananta ho jAtA hai / hA~ pudgala sambandhI kamajanya sAMsArika sukha vahA~ nahIM hotA; parantu zrAtmasApekSa ananta zrAdhyAtmika sukha kA abhAva to kisI prakAra bhI ghaTita nahIM hotA / vaha to mokSa kA vaiziSTaya hai, mahattva hai / 'parinivvAyaMti' ke dvArA yahI spaSTIkaraNa kiyA gayA hai ki jaina dharma kA nirvANa na aAtmA kA bujha jAnA hai aura na kevala duHkhAbhAva kA honA hai / vaha to ananta sukha svarUpa hai / aura vaha sukha bhI, vaha sukha hai, jo kabhI duHkha se sapRkta nahIM hotaa| prAcArya jinadAsa parinidhvAyaMti kI vyAkhyA karate hue kahate haiM 'parinivvuyA bhavanti, paramasuhiNo bhavatItyarthaH / ' samvadukkhANamaMtaM kareMti ___mokSa kI vizeSatAoM ko batAte hue sabake anta meM kahA gayA hai ki 'dharmArAdhaka sAdhaka mokSa prApta kara zArIrika tathA mAnasika saba prakAra ke duHkhoM kA anta kara detA hai| prAcArya jinadAsa kahate haiM, 'satvesiM sArIra-mANasANaM dukkhANaM aMtakarA bhavanti, vocchiNNa-savvadukkhA bhavanti / __prastuta vizeSaNa kA sArAMza pahale ke vizeSaNoM meM bhI yA cukA hai| yahA~ svataMtra rUpa meM isakA ullekha, sAmAnyataH mokSasvarUpa kA digdarzana karAne ke lie hai| darzana zAstra meM mokSa kA svarUpa sAmAnyataH saba duHkhoM kA prahANa arthAt prAtyantika nAza hI batAyA gayA hai| For Private And Personal
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 241 prakRti ko nahIM / yadi karma aura saMsAra kI ukta vizeSaNa kA eka ora bhI abhiprAya ho sakatA hai / vaha yaha ki sAMkhya darzana yadi kucha darzana zrAtmA ko sarvathA bandhanarahita honA mAnate haiM / unake yahA~ na kabhI AtmA ko karma bandha hotA hai aura na tatphalasvarUpa duHkha yadi hI / duHkha Adi saba prakRti ke dharma haiM, puruSa arthAt AtmA ke nahIM / jaina darzana isa mAnyatA kA virodha karatA hai / vaha kahatA hai ki karmabandha zrAtmA ko hotA hai, prakRti to jar3a hai, usako bandha kyA aura mokSa kyA ? tajanya duHkha yAdi zrAtmA ko lagate hI nahIM haiM to phira yaha sthiti kisa bAta para hai ? AtmAe~ duHkha se hairAna kyoM haiM ? ataH karma aura usakA phala jaba taka zrAtmA se lagA rahatA hai, taba taka saMsAra haiM / aura jyoM hI karma tathA tajjanya duHkhAdi kA anta huA, AtmA mokSa prApta kara letI hai, mukta ho jAtI hai| jaina sAhitya meM duHkha zabda svayaM duHkha ke lie bhI AtA hai, aura zubhAzubha karmoM ke lie bhI / isake lie bhagavatI sUna dekhanA caahie| ataH 'savva dukkhANamaMta kareMti' kA jahA~ yaha artha hotA hai ki 'saba duHkhoM kA anta karatA hai', vahA~ yaha artha bhI hotA hai ki 'saba zubhAzubha karmoM kA anta karatA hai / ' jaba karma hI na rahe to phira sAMsArika sukha, duHkha, janma, maraNa Adi kA dvandva kaise raha sakatA hai ? jaba bIja hI nahIM to vRkSa kaisA ? jaba mUla hI nahIM to zAkhA zAkhA kaisI ? mokSa, AtmA kI vaha nidvandva avasthA hai, jisakI upamA vizva kI kisI vastu se nahIM dI jA sakatI / prIti aura ruci dharma ke lie apanI hArdika zraddhA kahA hai ki 'maiM dharma kI zraddhA karatA hU~, karatA hU~ / " yahA~ prIti aura ruci meM kyA samAdhAna cAhatA hai / abhivyakta karate hue sAdhaka ne prIti karatA hU~, aura ruci antara hai ? yaha prazna apanA samAdhAna yaha hai ki kAra se koI antara nahIM mAlUma detA, parantu antaraMga meM vizeSa antara hai / prIti kA artha prema bharA AkarSaNa For Private And Personal
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 242 zramaNa-sUtra hai aura ruci kA artha hai abhiruci arthAt utsuktaa| prAcArya jinadAsa ke zabdoM meM kaheM to ruci ke lie 'abhilASAtirekeNa prAsevanAbhimukhatA' kaha sakate haiN| eka manuSya ko dadhi Adi vastu priya to hotI hai, parantu kamI kisI vizeSa jvarAdi sthiti meM rucikara nahIM hotI / ataH sAmAnya premAkarSaNa ko prIti kahate haiM, aura vizeSa premAkarSaNa ko abhiruci / astu, sAdhaka kahatA hai 'maiM dhama kI zraddhA karatA hU~ / ' zraddhA Upara mana se bhI kI jA sakatI hai ataH kahatA hai ki 'maiM dhama kI prIti karatA huuN|' prIti hote hue bhI kabhI vizeSa sthiti meM ruci nahIM rahatI, ataH kahatA hai ki 'maiM dharma ke prati sadAkAla ruci rakhatA huuN|' kitane hI saMkaTa hoM, ApattiyA~ hoM, parantu sacce sAdhaka kI dhama ke prati kabhI-bhI aruci nahIM hotii| vaha jitanA hI dharmArAdhana karatA hai, utanI hI usa yora ruci bar3hatI jAtI hai / dharmArAdhana ke mArga meM na sukha bAdhaka bana sakatA hai aura na duHkha ! dina rAta avirAma gati se hRdaya meM zraddhA, prIti aura ruci kI jyoti pradIta karatA huA, sAdhaka, apane dharma patha para agrasara hotA rahatA hai / bIca maJjila meM kahIM ThaharanA, usakA kAma nahIM hai / usakI A~khe yAtrA ke antima lakSya para lagI rahatI haiM / vaha vahA~ pahu~ca kara hI vizrAma legA, pahale nhiiN| yaha hai sAdhaka ke mana kI amara zraddhAjyoti, jo kabhI bujhatI nahIM / phAsemi, pAlemi, arApAlemi jainadharma kevala zraddhA, prIti aura ruci ghara hI zAnta nahIM hotaa| usakA vAstavika lIlAkSetra kartavya-bhUmi hai / vaha kahanI ke sAtha karanI kI rAganI bhI gAtA hai / vizvAsa ke sAtha tadanukUla AcaraNa bhI honA cAhie / mana, vANI aura zarIra kI ekatA hI sAdhanA kA prANa hai| 1-"prItI rucizca bhinne eva, yataH kvacid damyAdI prItisadbhAve'pi na sarvadA ruciH| ----zrAcArya haribhadra / For Private And Personal
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 243 yahI kAraNa hai ki sAdhaka zraddhA, prIti aura ruci se Age bar3hakara kahatA hai-"maiM dharma kA sparza karatA hU~, use aAcaraNa ke rUpa meM svIkAra karatA huuN|" "kevala sparza hI nahIM, maiM pratyeka sthiti meM dharma kA pAlana karatA hU~-svIkRta prAcAra kI rakSA karatA huuN|" "eka-do bAra hI pAlana karatA hU~, yaha bAta nahIM / meM dharma kA nitya nirantara pAlana karatA hU~, bAra-bAra pAlana karatA hU~, jIvana ke hara kSaNa meM pAlana karatA hU~ " prAcArya jinadAsa 'aNupAlemi' kA eka aura artha bhI karate haiM ki "pUrvakAla ke satpuruSoM dvArA pAlita dharma kA maiM bhI usI prakAra anupAlana karatA huuN|" isa artha meM paramparA ke anusAra calane ke lie pUrNa dRr3hatA abhivyakta hotI hai| 'ahavA puThya purisehiM pAlitaM ahaM pi aNupAlemitti |'-aavshyk cUrNi anmuTTiomi' ___yaha uparyukta zabda kitanA mahatvapUrNa hai ! sAdhaka pratijJA karatA hai ki "maiM dharma kI zraddhA, prIti, sparzanA, pAlanA tathA anupAlanA karatA huA dharma kI ArAdhanA meM pUrNa rUpa se abhyutthita hotA hU~ aura dharma kI virAdhanA se nivRtta hotA hU~ / " vANI meM kitanA gaMbhIra, aTala, acala svara gUMja rahA hai ! eka-eka akSara meM dharmArAdhana ke lie akhaMDa satsAhasa kI jvAlAe~ jaga rahI haiM ! 'prabhyutthio'smi, sannaddho'smi' yaha kitanA sAhasa bharA praNa hai ! kyA Apa dharma ke prati zraddhA rakhate haiM ? kyA ApakI dharma ke prati abhiruci hai ? kyA yApa dharma kA pAlana karanA cAhate haiM ? yadi hA~, to phira niSkriya kyoM baiThate haiM ? kartavya ke kSetra meM cupa baiThanA, grAlasI bana kara par3e rahanA, pApa hai / koI bhI sAdhaka niSkriya raha kara jIvana kA 1 prastuta pATha ko 'abbhuDiaomi' se khar3e hokara par3hane kI paramparA For Private And Personal
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 244 zramaNa-sUtra utthAna nahIM kara sakatA / ataH pratyeka sAdhaka ko yaha amara ghoSaNA karanI hI hogI ki 'abhuDiyomi'.---'maiM dharmArAdhana ke kSetra meM dRr3hatA ke sAtha khar3A hotA hU~ / ' ___jainAgamaratnAkara pUjya zrIaAtmArAmajI mahArAja apane Avazyaka sUtra meM 'sadahato, pattiaMto, roaMto' Adi kI vyAkhyA karate hue likhate haiM ki "usa dharma kI anya ko zraddhA karavAtA hU~, prIti karavAtA hU~, ruci karavAtA hU~............nirantara pAlana karavAtA huuN|" koI bhI vicAraka dekha sakatA hai ki kyA yaha artha ThAka hai ? yahA~ dUsaroM ko dharma kI zraddhA zrAdi karAne kA prasaMga hI kyA hai ? kisI bhI prAcIna grAcArya ne yaha artha nahIM likhA hai| mAlUma hotA hai yahA~ prAcArya jI ko preraNArthaka Nyanta prayoga kI bhrAnti ho gaI hai ! parantu vaha hai nahIM / yahA~ to svayaM zraddhA Adi karate rahane se tAtparya hai, dUsaroM ko karAne se nhiiN| jJa-parijJA aura pratyAkhyAna-parijJA grAgama-sAhitya meM do prakAra kI parijJAyAM kA ullekha pAtA hai - eka jJa-parijJA to dUsarI pratyAkhyAna parijJA / jJa-parijJA kA artha, heya pAcaraNA ko svarUpataH jAnanA hai aura pratyAkhyAna-parijJA kA artha, usakA pratyAkhyAna karanA hai-usako chor3anA hai ! asayama-prANAtipAta Adi, abrahmacarya = maithuna vRtti, akalpa-akRtya, ajJAna = mithyAjJAna, prakriyA = asakriyA, mithyAtva = atattvArtha zraddhAna ityAdi aAtma-virodhI pratikUla prAcaraNa ko tyAga kara saMyama, brahAcarya, kRtya, samyagajJAna, sakriyA, samyagadarzana prAdi ko svIkAra karate hue, yaha Avazyaka hai ki pahale asayama grAdi kA svarUpa-parijJAna kiyA jAya / jaba taka yaha hI nahIM patA calegA ki ayama aAdi kyA haiM ? unakA kyA svarUpa hai ? unake hone se sAdhaka kI kyA hAni hai ? unheM tyAgane meM kyA lAbha hai ? taba taka unheM tyAgA kaise jAyagA ? vivekapUrvaka kiyA huyA pratyAkhyAna hI supratyAra pAna hotA hai| kevala andhaparamparA se zUnyabhAvena tyA yAna kara lene kI to zAstrakAra kupratyA For Private And Personal
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 245 syAna kahate haiM / grataH pratyAkhyAna- parijA se pahale jJa parijJA atyanta zrAvazyaka hai | ajJAnI sAdhaka kucha bhI hitAhita nahIM jAna sakatA / 'annANI kiM kAhI ? kiMvA nAhI seyapAvagaM / zrataeva 'asaMjama parizrANAmi saMjamaM uba saMpajAmi' ityAdi sUtrapATha meM jo 'parizrAgAmi' kriyA hai, usakA artha na kevala jAnanA hai aura na kevala chor3anA / pratyuta sammilita artha hai, 'jAnakara chor3anA / ' isI vicAra ko dhyAna meM rakha hamane bhAvArtha meM likhA hai ki 'saMyama ko jAnatA hU~ aura tyAgatA hU~' ityAdi / zrAcArya jinadAsa bhI yahI kahate haiM- 'pariyANAmiti jJapariNNayA jANAmi, paJcakkhANapariNayA 'paJcavakhAmi / zrAcArya haribhadra bhI 'paDijANAmi' pATha svIkAra karake 'pratijAnAmi' saMskRta rUpa banAte haiM aura usakA artha karate haiM- 'jJa-parijJayA vijJAya pratyAkhyAna- parijJayA pratyA jyAmItyarthaH / ' zraddhaya pUjyazrI AtmArAmajI mahArAja ne bhI donoM hI parijJAyoM kA ullekha kiyA hai, jo paramparAsiddha evaM tarkasaMgata hai / parantu zraddha eya pUjyazrI amolaka RSijI kevala 'tyAga' graMtha kA hI ullekha karate haiM / saMbhava hai, ApakA jJaparijJA se paricaya na ho ! serer aura kalpa kalpa kA artha grAcAra hai / grataH caraNa-karaNa rUpa AcAra-vyavahAra ko Agama kI bhASA meM kalpa kahA jAtA hai / isake viparIta akalpa hotA hai / sAdhaka pratijJA karatA hai ki 'maiM prakalpa = kRtya ko jAnatA tathA tyAgatA hU~, aura kalpa = kRtya ko svIkAra karatA hU~ / " pUjya zrI amolaka RSijI mahArAja 'prakaNaM parizrANAmi ka 'uvasaMpajAmi' kA artha karate haiM - 'akalpanIka vastu kA tyAga karatA hU~, kalpanIka vastu ko aMgIkAra karatA hU~ / ' pUjya zrI ke artha se koI bhI 1 'prakalpo'kRtyamAkhyAyate, kalpastu kRtyamiti / - zrAcArya haribhadra | For Private And Personal
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 246 zramaNa sUtra vicAraka sahamata nahIM ho sktaa| yahA~ pratikramaNa kiyA jA rahA hai. ayogya yAcaraNa kI prAlocanA ke bAda sayama pAlana ke lie praNa kiyA jA rahA hai, phalataH kahA jA rahA hai ki maiM asayama Adi kI parapariNati se haTa kara saMgama Adi kI svaparigati meM pAtA hU~, audayika bhAva kA tyAga kara kSAyopazamika Adi prAtmabhAva apanAtA huuN| bhalA yahA~ akalpanIka vastu ko chor3atA hU~ aura kalpanIka vastu ko grahaNa karatA hU~-isa pratijJA kI kyA saMgati ? prAcArya jinadAsa sAmAnyataH kahe hue eka vidha asayama ke hI vizeSa vivakSAbheda se do bheda karate haiM 'mUla guNa asayana aura uttara guNa asa yama / ' aura phira abrahma zabda se mUla guNa asayama kA tathA akalpa zabda se uttara guNa asayama kA grahaNa karate haiN| prAcArya zrI ke kathanAnusAra pratijJA kA rUpa yaha hotA hai-"maiM mUla guNa asayama kA viveka pUrvaka parityAga karatA hU~ aura mUla guNa saMyama ko svIkAra karatA huuN| isI prakAra uttara guNa asaMyama ko tyAgatA hU~ aura uttara guNa sayama ko svIkAra karatA huuN|" "so ya asaMjamo visesato duvihomUlaguNa asaMjamo uttaratuNaprasajamo ya / ato sAmaNNaNa bhaNiUNa saMvegAdyartha visesato ceva bhaNati-prabaMbhaM0 ayaMbhaggahaNeNa mUlaguNA bharaNaMti tti evaM kappagahaNeNa uttaraguNatti |"~aavshyk cUNi / zrakriyA aura kriyA prAcArya haribhadra, akriyA ko ajJAna kA hI vizeSa bheda mAnate haiM aora kriyA ko samyag jJAna kaa| ataH apanI dArzanika bhASA meM zrApa akriyA ko nAstivAda kahate haiM aura kriyA ko samyagavAda | "prakriyA nAstivAdaH kriyA samyagvAdaH / " nAstivAda kA artha loka, paraloka, dharma, adhama Adi para vizvAsa na rakhane vAlA nAstikavAda hai| aura samyagavAda kA artha ukta saba bAtoM para vizvAsa rakhane vAlA aAstikavAda hai| For Private And Personal
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 247 prAcArya jinadAsa prazasta = ayogya kriyA ko kriyA kahate haiM aura prazasta = yogya kriyA ko kiyA / "appasatthA kiriyA akiriyA, itarA kiriyA iti / " abodhi aura bodhi ------ jaina sAhitya meM dhi aura bodhi zabda bar3e hI gaMbhIra evaM mahattvapUrNa haiM | bodhi aura bodha kA uparitana zabdasparzI artha hotA hai'ajJAna aura jJAna / parantu yahA~ yaha artha bhI nahIM hai / yahA~ adhi se tAtparya hai mithyAtva kA kArya, aura bodhi se tAtparya hai samyaktva kA kArya | AcArya haribhadra, avadhi evaM bodhi ko kramazaH mithyAtva tathA samyaktva kA aMga mAnate hue kahate haiM - "abodhiH - mithyAtvakArya, bodhastu samyaktvasyeti / " ---- asatya kA durAgraha rakhanA, saMsAra ke kAmabhogoM meM Asakti rakhanA, dharma kI nindA karanA, prANiyoM ke prati nirdaya bhAva rakhanA, vItarAga arihanta bhagavAn kA gravarNavAda bolanA, ityAdi midhyAtva ke kArya haiM / satya kA zrAgraha rakhanA, saMsAra ke kAma bhogoM meM udAsIna rahanA, dharma ke prati dRr3ha AsthA rakhanA, prANimAtra para prema tathA karuNA kA bhAva rakhanA, vItarAga deva ke prati zuddha niSkapaTa bhakti rakhanA, ityAdi samyaktva ke kArya haiM | bodha ko jAnanA, tyAganA aura bodhi ko svIkAra karanA, sAdhaka ke lie paramAvazyaka hai / AgamaratnAkara pUjya zrI zrAtmArAma jI mahArAja bodhi kA artha sumArga karate haiM / pUjya zrI amolaka RSi jI mahArAja avadhi kA artha 'tattvajJatA' karate haiM aura bodhi kA artha 'bodhibIja' / amArga aura mAge prathama saMyama ke rUpa meM sAmAnyataH viparIta AcaraNa kA ullekha kiyA gayA thA / pazcAt zrabrahma Adi meM usI kA vizeSa rUpa se nirUpaNa hotA rahA hai / gratra anta meM punaH sAmAnya - rUpeNa kahA jA rahA hai For Private And Personal
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 248 zramaNa-sUtra } ki "maiM mithyAla, avirati pramAda aura kapayabhAva yadi gramArga ko viveka pUrvaka tyAgatA hU~ aura samyakla, virati zrapramAda aura kavAya bhAva yadi mArga ko grahaNa karatA hU~ / " jaM saMbharAmi, jaM ca na saMbharAmi bhayAdi sUtra kI digdarzana karAyA hai / 1 vyAkhyA meM hamane pratikramaNa ke virATa rUpa kA usakA Azaya yaha hai ki yaha mAnava jIvana cAroM ra se doSAcchanna hai / sAvadhAnI se calatA huA sAdhaka bhI kahIM na kahIM bhrAnta ho hI jAtA hai / jaba taka sAdhaka chedastha haiM, 'ghAtikamadaya se yukra hai, taba taka nAbhogatA kisI na kisI rUpa meM banI hI rahatI hai / yataH eka, do Adi ke rUpa meM doSoM kI kyA gaNanA ? asaMkhya tathA ananta asaMyama sthAnoM meM se, patA nahIM, kaba kauna sA zramayama kA doSa laga jAya ? kabhI una doSoM kI smRti rahatI hai, kabhI nahIM bhI rahatI hai / jina doSoM kI smRti rahatI hai, unakA to nAmollekha pUrvaka pratikramaNa kiyA jAtA hai / parantu jinakI smRti nahIM hai unakA bhI pratikramaNa kartavya hai / inhIM bhAvanAoM ko dhyAna meM rakhakara pratikramaNa sUtra kI samApti para zramaNa sAdhaka kahatA hai ki "jina doSoM kI mujhe smRti hai, unakA pratikramaNa karatA hU~, aura jina doSoM kI smRti nahIM bhI rahI hai, unakA bhI pratikramaNa karatA hU~ / " jaM paDikkamAmi, jaM ca na paDikkamAmi 'jaM saMbharAmi' zrAdi se lekara 'jaM ca na paDikkamAmi' taka ke sUtrAMza kA sambandha 'tassa savvarasa devasiyatsa aiyArassa paDikkamAmi' se hai / taH sabakA milakara artha hotA hai jinakA smaraNa karatA hU~, jinakA smaraNa nahIM karatA hU~. jinakA pratikramaNa karatA hU~, jinakA pratikramaNa nahIM karatA hU~, una saba daivasika aticAroMkA pratikramaNa karatA hU~ / 1 'ghAtikakarmodayataH khalitamAsevitaM paDikkamAmi micchA dukkaDAdiyA / ' - Avazyaka cUrNi For Private And Personal
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA sUtra 246 prazna hai ki jinakA pratikramaNa karatA hU~, phira bhI unakA pratikramaNa karatA hU~-isakA kyA artha ? pratikramaNa kA bhI pratikramaNa karanA kucha samajha meM nahIM pAtA ? prAcArya jinadAsa Upara kI zaMkA kA bahuta sundara samAdhAna karate haiM / grAma paDikamAmi kA artha parihAmi karate haiM aura kahate haiM - 'zArIrika durbalatA aAdi kisI vizeSa paristhitivaza yadi maiMne karane yogya satkArya chor3a diyA ho-na kiyA ho, aura na karane yogya kArya kiyA ho to uma saba ati cAra kA pratikramaNa karatA huuN|' dekhie yAvazyaka cUrNi "saMghayaNAdi daurbalyAdinA jaM paDikkama mi -pariharAmi karaNijja, jaM ca na paDikamAmi akaraNijjaM / " Atma-samutkIrtana 'samaNo'haM saMjaya-viraya....."mAyA mosavika jano' yaha sUtrAMza yAtma-samutkIrtanaparaka hai / "maiM zramaNa hU~, sayata-virata-pratihatapratyAkhyAta pApakarmA hU~, anidAna hU~, dRSTimampanna hU~, aura mAyAmRpAvivarjita hU~"-~yaha kitanA udAtta, yojasvI antarnAda hai ! apane sadAcAra ke prati kitanI svAbhimAna pUrNa gambhIra vANI hai / sambhava hai kisI ko isameM ahaMkAra kI gandha yAe ! parantu yaha ahaMkAra aprazasta nahIM, prazasta hai / aAtmika durbalatA kA nirAkaraNa karane ke lie sAdhaka ko aisA svAbhimAna sadA sarvadA grAhya hai, aAdaraNIya hai / itanI ucca saMkalpa bhUmi para pahu~cA huaA sAdhaka hI yaha vicAra kara sakatA hai ki ' 'maiM itanA U~cA evaM mahAn sAdhaka hU~, phira bhalA akuzala pApakarma kA AcaraNa kaise kara sakatA hU~?' yaha hai vaha yAtmAbhimAna, jo sAdhaka ko pApAcaraNa se bacAtA hai, avazya bacA hai ! yaha hai vaha aAtmasamutkIrtana, jo 1 'eriso ya hoM to kahaM puNa akupajamAyarissaM ?' prAcArya jinadAsa For Private And Personal
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 250 zramaNa-sUtra sAdhaka ko dharmAcaraNa ke lie prakhara sphUrti detA hai, aura detA hai aca cala jJAna cetanA / Aie, aba kucha vizeSa zabdoM para vicAra kara le / 'zramaNa' zabda meM sAdhanA ke prati nirantara jAgarUkatA, sAvadhAnatA evaM prayatnazIlatA kA bhAva rahA huA hai / 'maiM zramaNa hU~' arthAt sAdhanA ke lie kaThora zrama karane vAlA huuN| mujhe jo kucha pAnA hai, apane zrama arthAt puruSArtha ke dvArA hI pAnA hai| ataH maiM sabama ke lie atIta meM pratikSaNa zrama karatA rahA huuN| vartamAna meM zrama kara rahA hU~ aura bhaviSya meM bhI zrama karatA rhuuNgaa| yaha hai vaha virATa aAdhyAtmika zrama-bhAvanA, jo zramaNa zabda se dhvanita hotI hai / ___ saMyata kA artha hai-'sayama meM samyak yatana karane vAlA / ' ahiMsA, satya yAdi kartavyoM meM sAdhaka ko sadaiva samyaka prayatna karate rahanA cAhie / yaha sayama kI sAdhanA kA bhAvAtmaka rUpa hai / "saMjatosamma jato, karaNIyesu jogeSu samyaka prayatnapara ityarthaH |"-yaavshyk cUrNi virata kA artha hai-'saba prakAra ke sAvadya yogoM se virati= nivRtti karane vAlA / ' jo saMbama kI sAdhanA karanA cAhatA hai, use asadAcaraNa rUpa samasta sAvadha prayatnoM se nivRtta honA hI cAhie / yaha nahIM ho sakatA ki eka ora sayama kI sAdhanA karate raheM aura dUsarI yora sAMsArika sAvadha pApa karmoM meM bhI saMlagna rheN| sa yama aura asaMyama meM paraspara virodha hai / itanA virodha hai ki donoM tIna kAla meM bhI kabhI ekatra nahIM raha sakate / yaha sAdhanA kA niSedhAtmaka rUpa hai : 'ego viraI kujA, ego ya pavattaNa'-uttarAdhyayana sUtra ke ukta kathana ke anusAra asa. yama meM nivRtti aura saMyama meM pravRtti karane se hI sAdhanA kA vAstavika rUpa spaSTa hotA hai| pratihata-pratyAkhyAta pApakarmA kA artha hai-'bhUtakAla meM kie gae pApa karmoM ko nindA evaM gIM ke dvArA pratihata karane vAlA aura vartamAna For Private And Personal
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 251 tathA bhaviSya meM hone vAle pApa karmoM ko akaraNatArUpa pratyAkhyAna ke dvArA pratyAkhyAta karane vAlA / ' yaha vizeSaNa sAdhaka kI kAlika jIvana zuddhi kA pratIka hai / saJcA sAdhaka vahI sAdhaka hai, jo apane jIvana ke tInoM kAloM meM se arthAt bhUta, bhaviSyat, vartamAna meM se, pApa kAlimA ko dhokara sApha kara detA hai / vaha na vartamAna meM pApa karatA hai, na bhaviSyata meM karegA aura na bhUtakAla ke pAyoM ko hI jIvana ke kisI aMga meM lagA rahane degA / use pAra kamoM se lar3anA hai| kevala vartamAna meM hI nahIM, apitu bhUta aura bhaviSyat meM bhI lar3anA hai| sAdhanA kA artha hI pApa karmoM para trikAlavijayI honA hai / tihata-pratyAcyAtapApakarmA kI vyutpatti karate hue prAcArya jinadAsa likhate haiM--'paDihataM atItaM Ni daNa-garahaNAdIhiM, paJcakkhAtaM sesaM prakaraNatayA pAvakammaM pAvAcAraM yeNa sa tthaa|' anidAna kA artha hotA hai--nidAna se rahita arthAt nidAna kA parihAra karane vaalaa| nidAna kA artha grAmakti hai| sAdhanA ke lie kisI prakAra kI bhI bhogAsakti jaharIlA kIr3A hai| kitanI hI bar3I U~cI sAdhanA ho, yadi bhogAsakti hai to vaha use andara hI andara khokhalA kara detI hai sar3A-galA detI hai| ataH sAdhaka ghoSaNA karatA hai ki "maiM zramaNa hU~, anidAna hU~ / na mujhe isa loka kI Asakti hai, aura na paraloka kI / na mujhe devatAoM kA vaibhava lalacA sakatA hai aura na kisI cakravartI samrATa kA vizAla sAmrAjya hii| isa virATa saMsAra meM merI kahIM bhI kAmanA nahIM hai / na mujhe duHkha se bhaya hai aura na sukha se moha / ataH merA mana na kA~ToM meM ulajha sakatA hai aura na phUloM meN| maiM sAdhaka huuN| astu, merA ekamAtra lakSya merI apanI sAdhanA hai, anya kucha nahIM / merA dhyeya bandhana nahIM, pratyuta bandhana se mukti hai|" jaina saskRti kA yaha Adarza kitanA mahattvapUrNa hai ! anidAna zabda ke dvArA jaina sAdhanA kA dhyeya spaSTa ho jAtA hai| jo sAdhaka apane lie koI sAMsArika nidAna sambandhI dhyeya nizcita karate haiM, ve patha bhraSTa hue For Private And Personal
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rapUra zramagA-sUtra vinA nahIM raha skte| anidAna sAdhaka hI patha bhraSTa hone se bacate haiM aura svIkRta sAdhanA para dRr3ha rahakara kama bandhanoM se apane ko mukta karate haiN| dRSTisampanna kA artha hai-'samyagadarzana rUpa zuddha dRSTi bAlA / ' sAdhaka ke lie zuddha dRSTi honA Avazyaka hai| yadi bhamyaga darzana na ho, zuddha dRSTi na ho, to hitAhita kA viveka kaise hogA ? dharmAdhama kA svarUpa-dazana kaise hogA ? samyaga darzana hI kara nimala dRSTi hai, jisake dvArA saMsAra ko sasAra ke rUpa meM, mona ko mokSa ke rUpa meM, sauMsAra ke kAraNoM ko sauMmAra ke kAraNoM ke rUpa meM, mona ke kAraNoM ko mokSa ke kAraNoM ke rUpa meM, arthAt dharma ko dhama ke rU: meM aura adharma ko adhama ke rUpa meM dekhA jA sakatA hai| prAcArya jinadAsa isI lie 'dihi sampanno' kA artha 'savaguNa mUla bhUta guNayukratva' karate haiN| 'samyagdarzana' vastutaH saba guNoM kA mUlabhUta jaba taka samghA darzana kA prakAza vidyamAna hai, taba taka sAdhaka ko idhara-udhara bhaTakane evaM patha bhraSTa hone kA koI bhaya nahIM hai / mithyAdarzana hI sAdhaka ko nIce girAtA hai, idhara-udhara ke pralobhanoM meM ulajhAtA hai| samyagdarzana kA lakSya jahA~ bandhana se mukti hai, vahA~ mithyAdazana kA lakSya svayaM bandhana hai | bhogAsakti hai, sasAra hai| ataeva zramaNa jaba yaha kahatA hai ki maiM dRSTisampanna hU~, taba usakA abhiprAya yaha hotA hai ki "maiM mithyAdRSTi nahIM hU~, samyag dRSTi huuN| maiM satya ko satya aura satya ko asatya samajhatA hU~ mere samakSa sasAra evaM mokSa kA rUpa lekara nahIM A sakatA, bandhana mokSa nahIM ho sakatA / merI viveka dRSTi itanI painI hai ki mujhe asayama, sayama kA bAnA pahana kara, adharma, dharma kA rUpa banAkara, dhokhA nahIM de sakatA / maiM prakAza meM vicaraNa karane ke lie huuN| meM andhakAra meM kyoM bhaTakU~ aura dIvAroM se kyoM TakarAU~ ? kyA mere A~kha nahIM hai ? anaMta kAla se bhaTakate hue isa aMdhe ne grA~gkha pA lI hai / ataH For Private And Personal
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 253 aba yaha nahIM bhttkegaa| svayaM to kyA bhaTakegA, dUsare adhoM ko bhI bhaTakane se bacAegA / samyagdarzana kA prakAza hI aisA hai|" mAyA-mRA-vivarjita kA artha hai-- mAyAmRga se rahita / ' mAyAmRSA sAdhaka ke lie bar3A hI bhayaMkara pApa hai| jaina dharma meM ise zalpa kahA hai / yaha sAdhaka ke jIvana meM yadi eka bAra bhI praveza kara letA hai to phira vaha kahIM kA nahIM rhtaa| bhUla ko chupAne kI vRtti pichale pApoM ko bhI sApha nahIM hone detI aura grAge ke lie adhikAdhika pApoM ko nimatraNa detI hai / jo sAdhaka jhUTha bola sakatA hai, jhUTha bhI vaha, jisake garbha meM mAyA rahI huI ho, bhalA vaha kyA sAdhanA karegA ? mAyA mRvAvAdI, sAdhaka nahIM hotA, Thaga hotA hai / vaha dharma ke nAma para adharma karatA hai, dharma kA DhoMga racatA hai / yaha pratikramaNa-sUtra hai| ataH pratikramaNakartA sAdhaka kahatA hai ki "meM zramaNa huuN| maiMne mAyA yAra mRpAvAda kA mArga chor3a diyA hai| mere mana meM chupAne jaisI koI bAta nahIM hai| merI jIvana-pustaka kA haraeka pRTa khulA hai, koI bhI use par3ha sakatA hai| maiMne sAdhanA patha para calate hue jo bhUle kI haiM, galatiyA~ kI haiM, maiMne unako chupAyA nahIM hai / jo kucha doSa the, sApha-sApha kaha die haiM / bhaviSya meM bhI meM aisA hI rhuuNgaa| pApa chupanA cAhatA hai, meM use chupane nahIM dUM gA / pApa satya se cuMdhiyAtA hai, ataH asatya kA aAzraya letA hai, mAyA ke andhakAra meM chupatA hai / parantu maiM isa sambandha meM bar3A kaThora hU~, nirdaya hU~ / na maiM pichale pAyoM ko chupane dUMgA, ora na bhaviSya ke pAnI ko / pAra pAte haiM mAyA ke dvAra se, mRpAvAda ke dvAra se / zrAra maiMne ina dvAroM ko baMda kara diyA hai / aba bhaviSya meM pApa pAe~ to kidhara se pAe~ ? pichale pApa bhI mAyAmRSA ke prAzraya meM hI rahate haiM / astu jyoM hI meM bhagavAn satya ke Age khar3A hokara pApoM kI aAlocanA karatA hU~, tyoM hI basa pApoM meM bhagadar3a macajAtI hai| kyA majAla, jo eka bhI khar3A raha jAya !" yaha hai vaha udAtta bhAvanA, jo mAyAmRpA-vivarjita kI pRSTa bhUmi meM rahI huI hai / For Private And Personal
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 254 zramaNa sUtra sahayAtriyoM ko namaskAra prastuta pratijJA sUtra ke prAraMbha meM mokSamArga ke upadeSTA dharma tIrthaMkaroM ko namaskAra kiyA gayA thaa| usa namaskAra meM guNoM ke prati bahumAna thA, kRtajJatA kI abhivyakti thI, pariNAmavizuddhi kA sthirIkaraNatva thA, aura thA samyagdarzana kI zuddhi kA bhAva, navona aAdhyAtmika sphUrti evaM cetanA kA bhAva / aba prastuta namaskAra meM, una sahayAtriyoM ko namaskAra kiyA gayA hai, jo sAdhu aura sAdhvI ke rUpa meM sAdhanApatha para cala rahe haiM, sayama kI nArAdhanA kara rahe haiM, evaM bandhanamukti ke lie prayatnazIla haiM / yaha namaskAra sukRtAnumodana-rUpa hai, sAthiyoM ke prati bahumAna kA pradarzana hai / pUrva namaskAra sAdhaka se siddha para pahuMce huoM ko thA, ataH vaha sahaja bhAva se kiyA jA sakatA hai| parantu apane jaise hI sAthI yAtriyoM ko namaskAra karanA sahaja nahIM hai / yahA~ abhimAna se mukti prApta hue. vinA namaskAra nahIM ho sakatA / jaina dharma vinaya kA dharma hai, guNa pakSapAtI dharma hai| yahA~ aura kucha nahIM pUchA jAtA, kevala guNa pUchA jAtA hai / siddha hoM athavA sAdhaka ho, koI bhI ho, guNoM ke sAmane jhuka jAyo, bahumAna karo yaha hai hamArA cirantana Adarza ! sayamakSetra ke sabhI choTe-bar3e sAdhaka, phira ve bhale hI puruSa hoM-strI hoM, saba namaskaraNIya haiM. aAdaraNIya haiM,yaha bhAva hai prastuta namaskAra kA / apane mahadharmiyoM ke prati kitanA adhika vinamra rahanA cAhie, yaha aAja ke saMpradAyavAdI sAdhuoM ko sIkhane jaisI cIja hai ! Aja kI sAdhutA apane saMpradAya meM hai, apanI bAr3AbaMdI meM hai / ataH sAdhutA ko kiyA jAne vAlA virATa namaskAra bhI saMpradAyavAda ke kSudra ghere meM avaruddha ho jAtA hai| samasta mAnavakSetra ke sAdhakoM ko namaskAra kA vidhAna karane vAlA virATa dhama, itanA khuda hRdaya bhI bana sakatA hai ? Azcarya hai ! jambU dvIpa, dhAtakI khaNDa aura ardha puSkara dvIpa tathA lavaNa evaM kAlodadhi samudra---yaha aDhAI dvIpasamudra-parimita mAnava kSetra hai| zramaNa For Private And Personal
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 255 dharma kI sAdhanA kA yahI kSetra mAnA jAtA hai / aAge ke kSetroM meM na manuSya haiM aura na zramaNadhama kI sAdhanA hai| astu, antima do gAthAoM meM adhAI dvIpa ke mAnava kSetra meM jo bhI sAdhu-sAdhvI haiM, sabako mastaka jhukAkara vandana kiyA gayA hai / prathama gAthA meM rajoharaNa, gocchaka evaM pratigraha = pAtra aAdi dravya sAdhu ke cihna batAe haiN| aura yAge kI gAthA meM pA~ca mahAvrata zrAdi bhAva sAdhu ke guNa kahe gae haiM / jo dravya aura bhAva donoM dRSTiyoM se sAdhutA kI maryAdA se yukta hoM, ve saba vandanIya muni haiM / dravya ke bAda bhAva kA ullekha, bhAva sAdhutA kA mahattva batAne ke lie hai / dravya sAdhutA na ho aura kevala bhAvasAdhutA ho, taba bhI vaha vandanIya hai; parantu bhAva ke binA kevala dravya-sAdhutA kathamapi vandanIya nahIM ho sakatI / aThAraha hnAra zIla aMgoM kI vyAkhyA ke lie avataraNikA uThAte hue prAcArya haribhadra yahI sUcanA karate haiM ki-"ekAGga vikalapratyeka buddhAdisaMgrahAya aSTAdazazIla sahasradhAriNaH, tathAhi kecid magavanto rajoharaNAdidhAriNo na bhavantyapi / " aTThAraha hajAra-zola 'zIla' kA artha 'yAcAra' hai / bhedAnubheda kI dRSTi se yAcAra ke aThAraha hajAra prakAra hote haiN| kSamA, nirlobhatA, saralatA, mRdutA, lAdhava, satya, sayama, tapa, tyAga aura brahAcarya-~~yaha daza prakAra kA zramaNa-dharma hai| dazavidha zramaNa dharma ke dhartA muni, pA~ca sthAvara, cAra trasa aura eka ajIva---isa prakAra daza kI virAdhanA nahIM karate / astu, dazavidha zramaNa dharma ko pRthvI kAya Adi daza kI avirAdhanA se guNana karane para 100 bheda ho jAte haiN| pAMca indriyoM ke vaza meM par3akara hI mAnava pRthivI kAya Adi daza kI virAdhanA karatA hai; ataH sau ko pA~ca indriyoM ke vijaya se guNana karane para 500 bheda hote haiM / punaH AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha-ukta cAra sajJAnoM ke nirodha se pUrvokta pAMca sau bheoM ko guNa na karane se do hajAra bheda hote haiN| do hajAra For Private And Personal
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 256 zramaNa-sUtra ko ' mana, vacana aura kAya ukta tIna daNDoM ke nirodha se tIna guNA karane para chaha hajAra bheda hote haiM / punaH chaha hajAra ko karanA, karAnA aura anumodana ukta tInoM se guNana hone para kula aThAraha hajAra zIla ke bheda hote haiM / prAcArya haribhadra isa sambandha meM eka prAcIna gAthA uddhRta karate haiM jo e karaNe sannA, iMdiya bhomAi samaNa dhamma ya / sIlaMga-sahassANaM, aDDhAra sagarasa nissphttii|| zirasA, manasA, mastakena prastuta sUtra meM sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi' pATa yAtA hai, isakA artha hai 'zira se, mana se aura mastaka se vandanA karatA huuN|' prazna hotA hai ki zira ora mastaka to eka hI haiM, phira yaha punarukti kyoM ? uttara meM nivedana hai ki-zira, samasta zarIra meM mukhya hai| ataH zira se vandana karane kA abhiprAya hai-zarIra se vandana karanA / mana antaH karaNa hai, ataH yaha mAnasika vandanA kA dyotaka hai| 'matthAeNa' vaMdAmi kA artha hai-'mastaka jhukAkara vandanA karatA hU~, yaha vAcika vandanA kA rUpa hai| astu mAnasika vAcika aura kAyika trividha vandanA kA svarUpa nirdeza hone se punarukti doSa nahIM hai / __ prastuta pATha ke ukta graMza kI arthAt 'tesavve sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi' kI vyAkhyA karate hue prAcArya jinadAsa bhI yahI spaSTIkaraNa karate haiM-"te iti sAdhavaH, savvetti gacchaniggata gacchavAsI 1-zrAcArya haribhadra kRta, kAritAdi karaNa se pahale guNana karate haiM, aura mana vacana Adi yoga se bAda meM / For Private And Personal
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 257 patteya buddhaadyo| sirasA iti kAyajogeNa, matthaeA vaMdAmitti esa eva vijogo|" pAThAntara prastuta pATha kA antima aMza 'aDDhAijesu' zrAdi ko kucha prAcArya gAthA ke rUpa meM likhate haiM aura kucha gadyarUpa meM / kucha jAvanta kahate haiM aura kucha jAvanti / 'paDiggahaM dhArA' zrAdi meM prAcArya jinadAsa sarvatra 'dharA' kA prayoga karate haiM aura prAcArya haribhadra Adi 'dhArA' kA / prAcArya haribhadra 'aDDhAra sahassa sIlaMga dhArA' likhate haiM aura prAcArya jinadAsa 'aTThArasa sIlaMga-saMhassadharA / ' kucha pratiyoM meM rathavAcaka raha zabda bar3hAkara 'DDhAra sahassa sIlaMga raha dhArA' bhI likhA milatA hai| prAcArya jinadAsa ne Avazyaka-cUNi' meM apane samaya ke kucha aura bhI pAThAntaroM kA ullekha kiyA hai-"kei puNa samuddapadaM goccha paDiggahapadaM ca na paDhaMti, aNNe puNa aDDhAija su dosu dIvasamuddesu paDhaMti, ettha vibhAsA kAtavvA / / For Private And Personal
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kSAmaNA-sUtra Ayariya - uvajjhAe, sIse sAhammie. kulagaNe a| je me kei kasAyA, savve tivihaNa khAmami // savyasta samaNasaMghassa, bhagavo aMjali kariba siise| savyaM khamAvaittA, khamAmi savyassa ahayaM pi|| khAmemi savvajIve, savve jIvA khamaMtu me| mettI me sadhabhUesu,' varaM majha na keNai // 1 savva jIvesu, iti jinadAsa mahattarAH / For Private And Personal
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kSAmaNA-sUtra 256 zabdArtha ( 1 ) savvaM = saba aparAdha ko pAyariya = zrAcArya para khamAvaittA-kSamA karAkara uvajjhAe = upAdhyAya para ayapi = maiM bhI sIse-ziSya para savvassa = (unake) saba aparAdha ko sAhammie = sAdharmika para khamAmi = kSamA karatA huuN| kula-kula para gaNe - gaNa para savva saba me = maiMne jIve jIvoM ko je-jo khAmemi = kSamA karatA hU~ keha- koI savve saba kasAyA = kaSAya kie hoM jIvA=jIva savve-una sabako tiviheNa = trividha rUpa se khamatu-tamA kareM khAmemi= khimAtA huuN| savvabhUesu-saba jIvoM para sIse =zira para me-merI aMjaliM = aJjali mettI= mitratA hai karizra karake keNaikisI ke sAtha bhagavano-pUjya majha= merA savvassa = saba vera-vairabhAva samaNa saghassa =zramaNa saMgha se na% nahIM hai| (apane) bhAvArtha zrAcArya, upAdhyAya. ziSya, sAdharmika kula aura gaNa, inake Upara maiMne jo kucha bhI kaSAya bhAva kie hoM, una saba durAcaraNoM kI maiM mana, vacana aura kAya se kSamA cAhatA huuN||1|| For Private And Personal
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 260. www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra aJjalibaddha donoM hAtha jor3akara samasta pUjya munisaMgha se maiM apane saba aparAdhoM kI kSamA cAhatA hU~ aura maiM bhI unake prati kSamAbhAva karatA hU~ || 2 || maiM saba jIvoM ko kSamA karatA hU~ aura ve saba jIva bhI mujhe kSamA kareM / merI saba jIvoM ke sAtha pUrNa maitrI = mitratA hai; kisI ke sAtha bhI merA vaira-virodha nahIM hai // 3 // vivecana kSamA, manuSya kI saba se bar3I zakti hai / manuSya kI manuSyatA ke pUrNa darzana bhagavatI kSamA meM hI hote haiM / vaha manuSya kyA, jo jarA-jarAsI bAta para ucala par3atA ho, lar3AI-jhagar3A ThAnatA ho, vaira-virodha karatA ho ? usameM aura pazu meM eka AkRti ke sivA aura kauna-sA antara raha jAtA hai ? vaira-virodha kI, krodha-dveSa kI vaha bhayaMkara agni hai, jo apane aura dUsaroM ke sabhI sadguNoM ko bhasma kara DAlatI hai / kSamAhIna manuSya kA zarIra er3I se coTI taka pracaNDa krodhAgni se jala uThatA hai, netra Agneya bana jAte haiM, rakta garma pAnI kI taraha khaulane lagatA hai / C kSamA kA artha hai- - 'sahanazIlatA rakhanA / kisI ke kie aparAdha ko antahRdaya se bhI bhUla jAnA, dUsaroM ke anucita vyavahAra kI ora kucha bhI lakSya na denA; pratyuta aparAdhI para anurAga aura prema kA madhura bhAva rakhanA, kSamA dharma kI utkRSTa vizeSatA hai / kSamA ke vinA. mAnavatA napa hI nahIM sakatI / hiMsA mUrti kSamAvIra na svayaM kisI kA zatru hai aura na koI usakA zatru hai; na usase kisI ko bhaya hai aura na usako kisI se bhaya hai " yasmAnnodvijate loko lokAnodvijate ca yaH / " vaha jahA~ kahIM bhI rahegA, prema aura sneha kI sAkSAt mUrti bana kara rahegA / usake madhura hAsya meM vilakSaNa zakti kA AbhAsa milegA / zrIyuta zivavratalAla varmana ke. zabdoM meM---" jaise sUrya maNDala se cAroM ora zubhra jyoti kI varSA hotI rahatI For Private And Personal
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kSAmaNA-sUtra 261 hai, vaise hI usase, usake svarUpa se, usakI chAyA se aura usakI sA~sa -sA~sa se dazoM dizAoM meM Ananda, maMgala aura sukha zAnti kI amRta dhArAe~ hara samaya pravAhita hotI rahatI haiM evaM saMsAra ko, svarga-sadRza banAtI rahatI haiM / " jaina-dharma, Aja ke dhArmika jagata meM kSamA kA sabase bar3A pakSapAtI hai / jaina-dharma ko yadi kSamA-dharma kahA jAya to yaha satya kA adhika spIkara hogA | jainoM kA pratyeka parva = utsava kSamA dharma se zrota prota hai / jaina dharma kA kahanA hai ki tuma apane virodhI ke prati bhI udAra, sahRdaya, zAnta bano / bhUla ho jAnA manuSya kA pramAda-janya svabhAva hai; ataH kisI ke aparAdha ko gA~Tha bA~dha kara hRdaya meM rakhanA, dhArmika manovRtti, nahIM hai / jaina dharma kI sAdhanA meM ahorAtra meM do cAra sAyaMkAla aura prAtaH kAla - pratyeka prANI se kSamA mA~ganI hotI hai / cAhe kisI ne tumhArA aparAdha kiyA ho, athavA tumane kisI kA aparAdha kiyA ho; vizuddha hRdaya se svayaM kSamA karo aura dUsaroM se kSamA karA / na tumhAre hRdaya meM dva eSa kI jvAlA rahe aura na dUsare ke hRdaya meM, yaha kitanA sundara sneha pUrNa jIvana hogA ! kSamA ke vinA koI bhI sAdhanA saphala nahIM ho sakatI / ugra se ugra kriyA kANDa, dIrgha se dIrgha tapazcaraNa, kSamA ke prabhAva meM kevala dehadaNDa hI hotA hai; usase grAtmakalyANa tanika bhI nahIM ho sakatA / IsAmasIha ne bhI eka bAra kahA thA - " tuma apanI Ahuti car3hAne deva mandira meM jAte ho aura vahA~ dvAra para pahu~ca kara yadi tumheM yAda nA jAya ki tumhArA zramuka par3ausI se manamuTAva hai to tuma Ahuti vahIM devamandira ke dvAra para chor3o aura vApasa jAkara apane par3ausI se kSamA mA~go / par3ausI se maitrI karane ke bAda hI devatA ko bheMTa car3hAnI cAhie / " kitanA U~cA evaM bhavya Adarza hai ? jaba taka hRdaya kSamA-bhAva se komala na ho jAya, taba taka usameM dharma kalpataru kA mRdu aMkura kisa prakAra aMkurita ho sakatA hai ? For Private And Personal
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 262 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratikramaNa kI samApti para prastuta dAmaNAsUtra par3hate samaya jaba sAdhaka donoM hAtha jor3akara kSamA yAcanA karane ke lie khar3A hotA hai, tatra kitanA sundara zAnti kA dRzya hotA hai ? apane cAroM ora avasthita saMsAra ke samasta choTe-bar3e prANiyoM se gadgad hokara kSamA mA~gatA hudyA sAdhaka, vastutaH mAnavatA kI sarvotkRSTa bhUmikA para pahu~ca jAtA hai / kitanI namratA hai ? gurujanoM se to kSamA mA~gatA hI hai, kintu apane se choTe ziSya Adi se bhI kSamAyAcanA karatA hai / usa samaya usake hRdaya se choTe-bar3e kA bheda vilupta ho jAtA hai aura akhila vizva mitra ke rUpa meM A~khoM ke sAmane upasthita ho jAtA hai / isa prakAra kSamAyAcanA kI sAdhanA se aparAdhoM ke saMskAra jAte rahate haiM, aura mana pApoM ke bhAra se sahasA halakA ho jAtA hai | kSamA se hamAre graha bhAva kA nAza hotA hai aura hRdaya meM udAra bhAvanA kA AdhyAtmika putra khila uThatA hai / apane hRdaya ko nirvaira banA lenA hI kSamApanA kA uddezya hai / hamArI kSamA meM vizvamaitrI kA Adarza rahA huA hai / aura yaha vizva maitrI hA jaina-dharma kA prANa hai / hRdaya ko kisI bhI kisI bhI prakAra kI hRdaya meM kI ora se karuNAmUrti bhagavAn mahAvIra, kSamA para atyadhika bala dete haiM / bhagavAn kI kSamA kA Adarza hai ki tumane dUsare ke prakAra kI coTa pahu~cAI ho, dUsare ke kaluSatA utpanna kI ho, athavA dUsare apane hRdaya meM vairavirodha evaM kalupatA ke bhAva paidA kie hoM, to ukta vairavirodha tathA kalubatA ko kSamA ke zrAdAna pradAna dvArA turanta dhokara sApha kara do| vairavirodha kI kAlimA ko jarA-sI dera ke lie bhI hRdaya meM na rahane do / bRhatkalpasUtra meM bhagavAna mahAvIra kA zramaNa saMgha ke prati gaMbhIra evaM ma sandeza hai ki - "yadi zramaNasaMgha meM kisI se kisI prakAra kA kalaha ho jAya to jaba taka paraspara kSamA na mA~ga leM taba taka AhAra pAnI lene nahIM jA sakate, zauca nahIM jA sakate, svAdhyAya bhI nahIM kara sakate / " kSamA ke lie kitanA kaThora anuzAsana hai / Aja ke kalaha-priya sAdhu, For Private And Personal
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kSAmaraNA-sUtra 263 jarA isa ora lakSya deM to zramaNa-saMgha kA kitanA adhika abhyudaya evaM zrAtma-kalyANa ho / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kSamA prArthanA karate samaya apane Apako isa prakAra udAtta evaM madhura bhAvanA meM rakhanA cAhie ki - he vizva ke samasta trasa sthAvara jIvo ! hama tuma saba zrAtma-dRSTi se eka hI haiM, samAna hI haiM / yaha jo kucha bhI bAhya virodhatA hai, viSamatA hai, vaha saba karma janya hai, svarUpataH nahIM / bAhya bhedoM ko lekara kyoM hama paraspara eka dUsare ke prati dva eSa, ghRNA, apamAna tathA vaira-virodha kareM | hama saba ko to sadA sarvadA bhrAtRbhAva evaM snehabhAva hI rakhanA cAhie / anAdikAla se paribhramaNa karate hue maiM tumhAre sauMsarga meM ananta bAra AyA hU~ aura usa sauMsarga meM svArtha se, krodha se, vicAra se, ahaMkAra se, dvaSa se, kisI bhI prakAra se kisI bhI prakAra kI mAnasika, vAcika tathA kAyika pIr3A pahu~cAI ho to usake lie antaHkaraNa se kSamAyAcanA karatA huuN| merI hRdaya se yahI bhAvanA hai- zivamastu sarva jagataH, para-hita-niratA bhavantu bhUtagaNAH / doSAH prayAntu nAzaM, sarvatra sukhI bhavatu lokaH || prazna hai ki 'save jIvA khamaMtu' kyoM kahA jAtA hai ? saba jIva mujhe kSamA kareM, isakA kyA abhiprAya hai ? ve kSamA kareM yA na kareM, hameM isase kyA ? hameM to apanI ora se kSamA mA~ga lenI cAhie / samAdhAna hai ki prastuta pATha meM karuNA kA apAra sAgara taraMgita ho rahA hai| kauna jI kahA~ hai ? kauna kSamA kara rahA hai kauna nahIM ? kucha patA nahIM / phira bhI apane hRdaya kI karuNA bhAvanA hai ki mujhe saba jIva kSamA karade | kSamA karadeM to unakI AtmA bhI krodhanimittaka karmabandha se For Private And Personal
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra mukta ho jAya ! 'mA teSAmapi. azAntipratyayaH kamabandho bhavatu, iti karuNayedamAha'-prAcArya haribhadra / prAcArya jinadAsa aura haribhadra ne kSAmaNA-sUtra meM kevala eka hI 'khAmemi savvajIve' kI gAthA kA ullekha kiyA hai| parantu kucha hastalikhita pratiyoM meM prArambha kI do gAthAe~ adhika milatI haiM | gAthAe~ atIva sundara haiM, ataH hama unheM mUla pATha ke rUpa meM dene kA lobha savaraNa nahIM kara ske| For Private And Personal
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir upasaMhAra-sUtra evamahaM Aloisa, _niMdiya garahia duguchiu samma / tivihaNa paDikkato, vaMdAmi jiNe caubdhIsaM // zabdArtha evaM isa prakAra tiviheNa = tIna prakAra se ahaM = maiM paDikkato=pApa karma se nivRtta samma = acchI taraha bAloiaAlocanA karake cauvvIsa = caubIsa niMdiya=nindA karake jiNe = jina devoM ko garahia = gardA karake vaMdAmi= vandanA karatA hU~ duguchiuM= jugupsA karake bhAvArtha isa prakAra maiM samyaka AlocanA, nindA, garhA aura jugupsA ke dvaar| tIna prakAra se arthAt mana, vacana aura kAya se pratikramaNa kara = pApoM se nivRtta hokara caubIsa tIrthaMkara devoM ko vandana karatA huuN| hokara For Private And Personal
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 266 zramaNa sUtra vivecana yaha upasa hAra-sUtra hai / pratikramaNa ke dvArA jIvana-zuddhi kA mAga prazasta ho jAne se prAtmA prAdhyAtmika abhyudaya ke zikhara para zrArUr3ha ho jAtA hai / jaba taka hama apane jIvana kA sUkSma dRSTi se nirIkSaNa nahIM kareMge, apanI bhUloM ke prati pAzcAttApa nahIM kareMge, bhaviSya ke lie sadAcAra ke prati acala saMkalpa nahIM kareMge; taba taka hama mAnava jIvana meM kadApi AdhyAtmika utthAna nahIM kara sakege / hamAre patana ke bIja, bhUloM ke prati upekSAbhAva rakhane meM rahe hue haiN| bhUloM ke prati pazcAttApa kA nAma jaina paribhASA meM pratikramaNa hai / yaha pratikramaNa mana, vacana aura zarIra tInoM ke dvArA kiyA jAtA hai / mAnava ke pAsa tIna hI zaktiyA~ aisI haiM jo use bandhana meM DAlatI haiM aura bandhana se mukta bhI karatI haiN| mana, vacana aura zarIra se bA~dhe gae pAra mana, vacana aura zarIra ke dvArA hI kSINa evaM naTa bhI hote haiM / rAga-dveSa se dUSita mana, vacana aura zarIra bandhana ke lie hote haiM, aura ye hI vItarAga pariNati ke dvArA karma bandhanoM se sadA ke lie mukti bhI pradAna karate haiN| aAlocanA kA bhAva atIva gaMbhIra hai| nizItha cUrNikAra jinadAsa gaNi kahate haiM ki- "jisa prakAra apanI bhUloM ko, apanI burAiyoM ko tuma svayaM spaSTatA ke sAtha jAnate ho, usI prakAra saSTatApUrvaka kucha bhI na chugAte hue gurudeva ke samakSa jyoM-kA tyoM prakaTa kara denA bAlocanA hai|" yaha AlocanA karanA, mAnApamAna kI duniyA meM ghUmane vAle sAdhAraNa mAnava kA kAma nahIM hai / jo sAdhaka dRr3ha hogA, aAtmArthI hogA, jIvana zuddhi kI hI cintA rakhatA hogA, vahI AlocanA ke isa durgama patha para agrasara ho sakatA hai / nindA kA artha hai-prAtma sAkSI se apane mana meM apane pApoM kI nindA karanA / gardA kA artha hai-ghara kI sAkSI se apane pApoM kI burAI karanA / jugu-sA kA artha hai-~yApoM ke prati pUrNa ghRNA bhAva vyakta karanA / For Private And Personal
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir upasa hAra-sUtra 267 jaba taka pApAcAra ke prati ghRNA na ho, taba taka manuSya usase baca nahIM sakatA / pApAcAra ke prati utkaTa ghRNA rakhanA hI pApoM se bacane kA eka mAtra askhalita mArga hai / ataH aAlocanA, nindA, garhA aura jugupsA ke dvArA kiyA jAne vAlA pratikramaNa hI saccA pratikramaNa hai| prAcArya jinadAsa prastuta upasa hAra sUtra meM evaM ke bAda 'ahaM' kA ullekha nahIM karate / ora aAloiya, nindiya Adi meM ktvA pratyaya bhI nahIM mAnate, jisakA artha 'karake' kiyA jAtA hai / jaise AlocanA karake, nindA karake ityAdi / prAcArya zrI ina saba padoM ko niSThAnta mAnate haiM, phalataH unake ullekhAnusAra artha hotA hai-maiMne AlocanA kI hai, nindA kI hai, gardA kI hai ityAdi / duguchA kA artha bhI svataMtra nahIM karate / apitu bAlocanA, nindA aura gardA ko hI duguchA kahate haiM / dekhie aAvazyaka cUrNi pratikramaNAdhikAra :___"evamitti anena prakAreNa pAloiyaM payAsitUNaM gurUNaM kahitaM, nindiyaM maNeNa pacchAtAvo / garahitaM vaijogeNa / evaM AloiyaniMdiyagarahiyameva duguchitaM / evaM tivaheNa jogeNa paDikyato vaMdAmi cauvvIsaM ti / " ana meM caubIsa tIrthaMkaroM ko namaskAra maMgalArthaka hai / pratikramaNa ke dvArA zuda huaA sAdhaka anta meM apane ko tIrthaMkaroM kI zaraNa meM arpaNa karatA hai aura anarjalA ke rUma meM mAno kahatA hai ki-"bhagavan ! maiMne ApakI AjJAnusAra pratikramaNa kara liyA hai / ApakI sAdI se vinA kucha chupAe pUrNa niSkapaTa bhAva se pAlocanA, nindA, gardA kara ke zuddha ho gayA hU~ / aba maiM Apake pavitra caraNoM meM vandana karane kA adhikArI huuN| zrApa antaryAmI haiM / ghaTa-ghaTa kI jAnate haiM / Apase merA kucha chupA huyA nahIM hai / aba maiM aApakI dekha-rekha meM bhaviSya ke lie pavitra sayama patha para calane kA dRr3ha prayatna kruuNgaa|' For Private And Personal
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir A For Private And Personal
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pariziSTa For Private And Personal
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiu, jAvaNijjAe nisIhiyAe / aNujANaha me miuggahaM / nisIhi, ahokAyaM kAya-saMphAsaM / khamaNijjo bhe kilaamo| appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikkato ? jattA bhe? javaNijjaM ca bhe? khAmemi khamAsamaNo ! devasiyaM vaikkama / AvassiAra paDikkamAmikhamAsamaNANaM devasiyAe AsAyaNAra tittIsannayarAe, jaM kiMci micchAe, maNadukkaDAe, vayadukkaDAe, kAyadukkaDAe, For Private And Personal
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 271 kohAe, mANAe, mAyAe, lobhAe, savvakAliyAe, savvamicchokyArAe, savvadhammAikkamaNAe, aAsAyaNAejo me aiyAro karo, tassa khamAsamaNo ! paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi, appANaM vosirAmi ! zabdArtha [vandanA kI AjJA ] ahokAyaM = (Apake) caraNoM kA khamAsamaNo= he kSamAzramaNa ! / kAyasaM phAsa = apanI kAya se jAvaNijAe = yathA zakriyukta mastaka se yA hAtha nisIhiyAe = pApa kriyA se nivRtta se sparza karatA hU~] hue zarIra se bhe= mere chUne se) zrApako vaMdiuM= (zrApako) vandanA karanA kilAmo= jo bAdhA huI, vaha icchAmi = cAhatA hU~ khamaNijo-cantavya-kSamA ke yogya hai [avagraha praveza kI AjJA ] [kAyika kuzala kI pRcchA ] me- (ataH) mujhako appakilaMtANaM = alpa glAna vAle miuggaha = parimita avagraha kI, bhe-ApazrI kA arthAt avagraha meM kucha bahusubheNa = bahuta zrAnanda se sImA taka praveza karane kI divaso = zrAja kA dina aNujANaha = AjJA dIjie vaikkato = bItA? [guru kI ora se AjJA hone para [sayamayAtrA kI pRcchA ] guru ke samIpa baiThakara bhe= zrApakI nisIhi = azubha kriyA ko rokakara jattA = saMyamayAtrA (nirbAdha hai ?) For Private And Personal
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 272 zramaNa-sUtra [yApanIya kI pRcchA ] maNa dukkaDAe = duSTa mana se kI huI ca = aura vayadukkaDAe - duSTa vacana se kI huI bhe= zrApakA zarIra kAyadukkaDAe = zarIra kI duzceSTAoM javaNijja =mana tathA indriyoM se kI huI kI pIr3A se rahita hai? kohAe = krodha se kI huI [ guru kI ora se evaM kahane para mANAe =mAna se kI huI svAparAdhoM kI kSamAyAcanA] mAyAe =mAyA se kI huI khamAsamaNo = he kSamAzramaNa ! lobhAe = lobha se kI huI devasiyaM=( maiM ) divasa sambandhI savyakAliyAe = saba kAla meM kI vaikkama = apane aparAdha ko khAmemi = khimAtA hU~ savvamicchokyArAe-saba prakAra ke AvassiyAe. = caraNa-karaNa rUpa mithyA bhAvoMse pUrNa Avazyaka kriyA savvadhammAikkamaNAe = saba dharmoM karane meM jo bhI vipa. klo ullaMghana karane vAlI rIta anuSThAna huA pAsAyaNAe = pAzAtanA se ho usase je-jo bhI paDikamAmi = nivRtta hotA hU~ me= maiMne [vizeSa spaSTIkaraNa] aiyAro= aticAra khamAsamANA- zrApa kSamA zramaNa kayo= kiyA ho tassa = usakA devasiyAe = divasa sambandhinI paDikamAmi= pratikramaNa karatA hU~ tittIsannayarAe-tetIsa meM se kisI nindAmi = usakI nindA karatA hU~ bhI garihAmi= vizeSa nindA karatA hU~ AsAyaNAe - aAzAtanA ke dvArA appANaM-bAzAtanAkArI atIta [aAzAtanA ke prakAra ] zrAtmA kA jaM kiMci = jisa kisI bhI vosirAmi= pUrNa rUpa se parityAga micchAe = mithyA bhAva se kI huI karatA hU~ ci For Private And Personal
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zarIramAzramaNa saba icchA ki dvAdazAvarta guruvandana-sUtra bhAvArtha [2. icchA nivedana sthAna] he kSamAzramaNa gurudeva ! maiM pApa pravRtti se alaga haTAe hue apane zarIra ke dvArA yathAzakti Apako vandana karanA cAhatA huuN| [2. anujJApanA sthAna ] ataeva mujhako avagraha meM = Apake cAroM ora ke zarIra-pramANa kSetra meM kucha parimita sImA taka praveza karane kI AjJA diijie| maiM azubha vyApAroM ko haTAkara apane mastaka tathA hAtha se Apake caraNa kamaloM kA samyaga rUpa se sparza karatA huuN| caraNa sparza karate samaya mere dvArA prApako jo kucha bhI bAdhA = pIr3A huI ho, usake lie kSamA kojie| [3. zarIrayAtrA pRcchA sthAna] kyA glAni rahita zrApakA Aja kA dina bahuta mAnanda se vyatIta huA ? [4. saMyamayAtrA pRcchara sthAna] ... kyA ApakI tapa evaM saMyama rUpa yAtrA nirbAdha hai ? [5. saMyama mArga meM yApanIyatA=mana,vacana, kAya ke sAmarthya kI pRcchA kA sthAna] kyA ApakA zarIra mana tathA indriyoM kI bAdhA se rahita sakuzala evaM svastha hai ? [6. aparAdha-kSamApanA sthAna] he kSamAzramaNa gurudeva ! mujhase dina meM jo Thaatikrama-aparAdha huA ho, usake lie kSamA karane kI kRpA kareM / bhagavan ! Avazyaka kriyA karate samaya mujhase jo bho viparIta AcaraNa huzrA ho, usakA maiM pratikramaNa karatA huuN| he kSamAzramaNa gurudeva ! jisa kisI bhI mithyAbhAva se, dvaSa se, For Private And Personal
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra durbhASaNa se, zarIra kI duSTa ceSTAoM se, krodha se, mAna se, mAyA se, lobha se, sArvakAlikI =sarvakAla se sambandhita, saba prakAra ke mithyA arthAt mAyika vyavahAroM vAlI, saba prakAra ke dhamoM ko atikramaNa karanevAlI tetIsa AzAtanAoM meM se divasa-sambandhI kisI bhI aAzAtanA ke dvArA maiMne jo bhI aticAra = doSa kiyA ho; usakA pratikramaNa karatA hU~, mana se usakI nindA karatA hU~, Apake samakSa vacana se usakI gardA karatA hU~; aura pApa karma karane vAlI bahirAtmabhAvarUpa atIta zrAtmA kA parityAga karatA hU~, arthAt isa prakAra ke pApa-vyApAroM se prAtmA ko alaga haTAtA huuN| - vivecana zrAvazyaka kriyA meM tIsare vandana Avazyaka kA mahattvapUrNa sthAna hai| hitopadezI gurudeva ko vinamra hRdaya se abhivandana karanA aura unakI dina tathA rAtri sambandhI sukhazAnti pUchanA, ziSya kA parama kartavya hai / bhAratIya saMskRti meM, vizeSataH jaina saskRti meM adhyAtmavAda kI mahatI mahimA hai; aura AdhyAtmikatA ke jIvita citra gurudeva kI mahimA ke sambandha meM to kahanA hI kyA ? andhakAra meM bhaTakate hue, ThokareM khAte hue manuSya ke lie dIpaka kI jo sthiti hai, ThIka vahI sthiti ajJAnAndhakAra meM bhaTakate hue ziSya ke prati gurudeva kI hai / ataeka jaina saMskRti meM kRtajJatA pradarzana ke nAte pada-pada para gurudeva ko vandana karane kI paraMparA pracalita hai / arihantoM ke nIce gurudeva hI prAdhyAtmikasAmrAjya ke adhipati haiM / unako vandana karanA bhagavAn ko vandana karanA hai / astu, isa mahimAzAlI guruvandana ke uddezya ko evaM isakI sundara paddhati ko prastuta pATha meM bar3e hI mAmi ka DhaMga se pradarzita kiyA gayA hai| aAja kA mAnaya dharma-paraMparAoM se zUnya hotA jA rahA hai, cAroM aora svacchandatA kI pravRtti bar3ha rahI hai, vinaya aura namratA ke sthAna meM ahaMkAra jAgRta ho rahA hai| Aja vaha purAnI aAdarza paddhati kahA~ hai ki gurudeva ke Ate hI khar3A ho jAnA, sAmane jAnA, grAsana arpaNa karanA For Private And Personal
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 275 aura kuzala kSema pUchanA / gurudeva kI prAjJA meM rahakara apane jIvana kA nirmANa karanA, Aja ke yuga meM bar3A kaSTaprada pratIta hotA hai / vandana karate hue aAja ke ziSya kI gardana meM pIr3A hotI hai / vaha nahIM jAnatA ki bhAratIya ziSya kA jIvana hI vandanamaya hai / guru caraNoM kA sparza mastaka para lagAne se hI bhAratIya ziSyoM ko jJAna kI vibhUti milI hai| gurudeva ke prati binaya, bhakti hI hamArI kalyANa-paraMparAyoM kA mUla srota hai / zrAcArya umAsvAti kI vANI sunie, vaha kyA kahate haiM : vinayaphalaM zuzrUSA, guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam ; jJAnasya phalaM virati viratiphalaM cAzrayanirodhaH / saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarAphalaM dRSTam ; tasmAt kriyAnivRttiH, kriyAnivRtterayogitvam / yoganirodhAd bhavasaMtatikSayaH saMtatikSayAnmokSaH ; tasmAtkalyANAnAM, savaSAM bhAjanaM vinyH| --'gurudeva ke prati vinaya kA bhAva rakhane se sevAbhAva kI jAgRti hotI hai, gurudeva kI sevA se zAstroM ke gambhIra jJAna kI prApti hotI hai, jJAna kA phala pAnAcAra se nivRtti hai, aura pApAcAra kI nivRtti kA phala grAzravanirodha hai / ' -'yAzravanirodha - savara kA phala tapazcaraNa hai, tapazcaraNa se kamamala kI nirjarA hotI hai; nirjarA ke dvArA kriyA kI nivRtti aura kriyAnivRitta se mana vacana tathA kAyayoga para vijaya prApta hotI hai|" -'mana, vacana aura zarIra para vijaya pA lene se janmamaraNa kI lambI paraMparA kA kSaya hotA hai, janmamaraNa kI paramparA ke kSaya se AtmA ko mokSapada kI prApti hotI hai| yaha kAryakAraNabhAva kI nizcita zRMkhalA hameM sUcita karatI hai ki samagra kalyANoM kA ekamAtra mUla kAraNa vinaya hai / For Private And Personal
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 276 zramaNa sUtra prAcIna bhArata meM prastuta vinaya ke siddhAnta para atyadhika bala diyA gayA hai / Apake samakSa guruvandana kA pATha hai, dekhie, kitanA bhAvukatApUrNa hai ? "viNayo jiNasAsaNamUlaM' kI bhAvanA kA kitanA sundara pratibimba hai ? ziSya ke mukha se eka-eka zabda prema aura zraddhA ke amRtarasa meM DUbA nikala rahA hai ! vandanA karane ke lie pAsa meM Ane kI bhI kSamA mA~ganA, caraNa chUne se pahale apane sambandha meM 'nisIhiyAe' pada ke dvArA sadAcAra saM pavitra rahane kA gurudeva ko vizvAsa dilAnA, caraNa chUne taka ke kaSTa kI bhI kSamA yAcanA karanA, sAryakAla meM dina sambandhI ora prAtaHkAla meM rAtri sambandhI kuzalakSema pUchanA, saMyama yAtrA kI askhalanA bhI pUchanA, apane se Avazyaka kriyA karate hue jo kucha bhI aAzAtanA huI ho tadartha kSamA mA~ganA, pApAcAramaya pUrvajIvana kA parityAga kara bhaviSya meM naye sire se saMyama jIvana ke grahaNa karane kI pratijJA karanA, kitanA bhAvabharA evaM hRdaya ke antaratama bhAga ko chUne vAlA bandanA kA krama hai ! sthAna-sthAna para gurudeva ke lie 'camAzramaNa' sambodhana kA prayoga, kSamA ke lie, ziSya kI kitanI adhika AturatA prakaTa karatA hai; tathAca gurudeva ko kisa U~ce darje kA kSamAmUrti sata pramANita karatA hai| - aba Aie, mUla-sUtra ke kucha vizeSa zabdoM para vicAra krle| yadyapi zabdArtha aura bhAvArtha meM kAphI spaSTIkaraNa ho cukA hai, phira bhI gaharAI meM utare vinA pUrNa spaSTatA nahIM ho sktii| icchAmi jainadharma icchApaghAna dhama hai| yahA~ kisI AtaMka yA davAva se koI kAma karanA aura mana meM svayaM kisI prakAra kA ullAsa na rakhanA, 'abhimata zrathaca abhihita nahIM hai / vinA prasanna manobhAvanA ke kI jAne 'vAlI dhama kriyA, kitanI hI kyoM na mahanIya ho, antataH vaha mRta hai, niSprANa hai| isa prakAra bhaya ke bhAra se ladI huI mRta dhama kriyAe~ For Private And Personal
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvata guruvandana-sUtra 277 to sAdhaka ke jIvana ko kucala detI haiM, hIna banA detI haiN| vikAsonmukha dharma sAdhanA svatantra icchA cAhatI hai, mana kI svayaM kArya ke prati hone cAlI abhiruci cAhatI hai / yahI kAraNa hai ki jaina dharma kI sAdhanA meM sarvatra 'icchAmi paDikAmAmi, icchAmi khamAsamayo' agadi ke rUpa meM sarvaprathama 'icchAmi' kA prayoga hotA hai / 'icchAmi' kA artha hai. maiM svayaM cAhatA hU~, arthAt yaha merI svayaM apane hRdaya kI svatantra bhAvanA hai| ___ 'icchAmi' kA eka aura bhI abhiprAya hai / ziSya gurudeva ke caraNoM meM vinamra bhAva se prArthanA karatA hai ki 'bhagavan ! maiM Apako vandana karane kI icchA rakhatA hU~ / ataH zrApa ucita samajhe to AjJA diijie| zrApakI yAjJA kA AzIrvAda pAkara maiM dhanya dhanya ho jaauuNgaa|' Upara kI vAkyAvalI meM ziSya vandana ke lie kevala apanI aora se icchA nivedana karatA hai, sadAgraha karatA hai, durAgraha nahIM / namaskAra bhI namaskaramIya kI icchA ke anusAra honA cAhie, yaha hai jaina saMskRti ke ziSTAcAra kA antahRdaya | yahA~ namaskAra meM bhI icchA mukhya haiM, uddaNDatApUrNa balAbhiyoga evaM durAgraha nahIM / zrAcArya jinadAsa kahate haiM---'estha vaMditumityAvedanena appacchaMdatA pariharitAH / ' kSamAzramaNa 'zramu' dhAtu tapa aura kheda artha meM vyavahRta hotI haiM / ataH jo tapazcaraNa karatA hai, evaM saMsAra se sarvathA nirviNNa rahatA hai, vaha zramaNa kahalAtA hai| kSamApradhAna zramaNa kSamAzramaNa hotA hai / kSamAzramaNa meM kSamA se 'mArdava Adi dazavidhaH zramaNa dharma kA grahaNa ho jAtA hai / astu, jo zramaNa kSamA, mArdaca Adi mahAn AtmaguNoM se sampanna haiM, apane dharma-patha para dRr3hatA ke sAtha agrasara haiM, ve hI vandanIya haiN| yaha kSamAzramaNa zabda, kisako bandana karanA cAhie-isa para bahuta sundara prakAza DAlatA hai| , 'khamAgahaNe ya maddavAdayo sUitA'- prAcArya jinadAsa / For Private And Personal
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 278 zramaNa-sUtra __ziSya, gurudeva ko vandana karane evaM apane aparAdhoM kI kSamA yAcanA karane ke lie pAtA hai, ataH kSamAzramaNa sambodhana ke dvArA prathama hI kSamAdAna prApta karane kI bhAvanA abhivyakta karatA hai| prAzaya yaha hai ki 'he gurudeva ! zrApa kSamAzramaNa haiM, kSamAmUrti haiM / astu, mujha para kRyAbhAva rakhie / mujhase jo bhI bhUle huI ho, una saba ke lie, kSamA pradAna kiijie|' yApanIyA _ 'yA' prApaNe dhAtu se Nyanta meM kartari anIyaca pratyaya hone se yApanIyA zabda banatA hai| prAcArya haribhadra kahate haiM-'yApayatIti yApanI yA tayA / ' yApanIyA kA bhAvArtha haribhadrajI yathAzaktiyukta tanu arthAt zarIra karate haiN| prAcArya jinadAsa bhI kAryasamartha zarIra ko yApanIya kAryasamartha zarIra ko yApanIya kahate haiM aura asamartha zarIra ko ayApanIya | 'yAvaNIyA nAma jA keNati payogeNa kajasamatthA, jA puNa payogeNa vi na samatthA sA ajaavenniiyaa| . 'yApanIya' kahane kA abhiprAya yaha hai ki 'maiM apane pavitra bhAva se vandana karatA huuN| merA zarIra vandana karane kI sAmarthya rakhatA hai, ataH kisI dabAva se lAcAra hokara girI par3I hAlata meM vandana karane nahIM aAyA hU~, apitu vandanA kI bhAvanA se utphulla evaM romAJcita hue sazakta zarIra se vandanA ke lie taiyAra huA huuN|' sazakta evaM samartha zarIra hI vidhipUrvaka dharma kriyA kA aArAdhana kara sakatA hai ! durbala zarIra prathama to dhamakriyA kara nahIM sktaa| aura yadi kisI ke bhaya se yA svayaM haThAgraha se karatA bhI hai to vaha avidhi se karatA hai, jo lAbha kI apekSA hAniprada adhika hai| dharma sAdhanA kA raMga svastha evaM sabala zarIra hone para hI jamatA hai / yApanIya zabda kI yahI dhvani hai, yadi koI suna aura samajha sake to ? 'jAvaNijAe nisIhidAe tti aNeNa zakratva vidhI ya darisitA |-praacaary jinadAsa / For Private And Personal
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana sUtra 276 nssedhikii| . mUla zabda 'nisIhiyA' hai / isakA saMskRta rUpa 'naSedhikI' hotA hai| prANAtipAtAdi pApoM se nivRtta hue zarIra ko naighodhikI kahate haiM / dekhie, aAcArya haribhadra kyA kahate haiM ? 'niSedhanaM niSedhaH, niSedhena nivRttA naSedhikI, prAkRtazailyA chAndasatvAd vA naiveSiketyucyate / .."naSedhikyA-prANAtipAtAdinivRttayA tanvA zarIreNetyarthaH / ' __ prAcArya jinadAsa naipodhikI ke zarIra, vasati = sthAna aura sthaNDila bhUmi-isa prakAra tIna artha karate haiM / mUlataH naiSadhikI zabda aAlaya = sthAna kA vAcaka hai| zarIra bhI jIva kA grAlaya hai, ataH vaha bhI naighodhiko kahalAtA hai| itanA hI nahIM, niSiddha AcaraNa se nivRtta zarIra kI kriyA bhI naipadhikI kahalAtI hai| jaina dharma kI pavitratA snAna Adi meM nahIM hai / vaha hai pApAcAra se nivRtti meM, hiMsAdi se virati meM / ataH ziSya gurudeva se kahatA hai ki "bhagavan ! maiM apavitra nahIM hU~, jo zrApako vandana na kara skuuN| maiMne hiMsA, asatya grAdi pApoM kA tyAga kiyA huA hai, ahiMsA evaM satya 1 niSedha kA artha tyAga hai| mAnava zarIra tyAga ke lie hI hai, yaha jaina dharma kA antahRdaya hai aura isIlie vaha zarIra ko bhI naidhikI kahatA hai| naipodhikI kA artha hai jIvahiMsAdi pApAcaraNoM kA niSedha arthAt nivRtti karanA hI prayojana hai jisakA vaha zarIra / - naipodhikI kA jo dhApanIyA vizeSaNa hai, usakA artha hai jisase kAlakSepa kiyA jAya, samaya bitAyA jAya, vaha zArIrika zakti yApanIyA kahalAtI hai| donoM kA mila kara artha hotA hai ki "maiM apanI zakti se sahita tyAga pradhAna naiSadhikI zarIra se vandana karanA cAhatA hU~ !" naiSadhikI aura yApanIyA kA kucha prAcAryoM dvArA kiyA jAne vAlA yaha vizleSaNa bhI dhyAna meM rakhanA cAhie / . For Private And Personal
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 280 zramaNa sUtra kA bhalI bhA~ti AcaraNa kiyA hai; ataH vizvAsa rakhie, maiM pavitra hU~, aura pavitra hone ke nAte aApake pavitra caraNa kamaloM ko sparza karane kA adhikArI huuN|" -"nisIhi nAma sarIragaM vasahI thaMDilaM ca bhaeNati / jato nisIhitA nAma zrAlayo vasahI thaMDilaM ca / sarIraM jIvassa praalyotti| tathA paDisiddhanisevaNaniyattassa kiriyA nisIhiyA tAe / ....."visakrayA tanvA, kahaM ? vipaDisiddhanisehakiriyAe ya, apparoMge mama sarIraM, paDisiddhapAvakammo ya hoto tumaM vaMditu icchAmitti yAvat / " -prAcArya jinadAsa kRta aAvazyaka cUNi avagraha jahA~ gurudeva virAjamAna hote haiM, vahA~ gurudeva ke cAroM ora cAroM dizAoM meM Atma-pramANa arthAt 'zarIra-pramANa sAr3he tIna hAtha kA kSetrAvagraha hotA hai / isa avagraha meM gurudeva kI prAjJA lie vinA praveza karanA niSiddha hai / gurudeva kI gaurava-maryAdA ke lie ziSya ko gurudeva se sAr3he tIna hAtha dUra avagraha se bAhara khar3A rahanA cAhie / yadi kabhI vandanA evaM vAcanA zrAdi Avazyaka kArya ke lie gurudeva ke samIpa taka jAnA ho to prathama aAjJA lekara punaH avagraha meM praveza karanA caahie| avagraha kI vyAkhyA karate hue zrAcArya haribhadra Avazyaka vRtti meM . likhate haiM-'caturdizamihAcAryasya prAtma-pramANaM kSetramavagrahaH / tamanujJAM vihAya praveSTuM na kalpate / / __ pravacanasAroddhAra ke vandanaka dvAra meM prAcArya nemicandra bhI yahI kahate haiM : 1 sAr3he tIna hAtha parimANa avagraha isalie hai ki gurudeva apanI icchAnusAra uTha-baiTha sake, svAdhyAya dhyAna kara sake, AvazyakatA ho to zayana bhI kara ske| For Private And Personal
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 281 Aya-ppamANamitto, caudisi hoi uggaho guruNo / aNaNunnIyassa saMyA, na kappae tattha pavise // 126 / / pravacanasAroddhAra kI vRtti meM avagraha ke chaH bheda kahe gae haiM :nAmAvagraha = nAma kA grahaNa, sthApanAvagraha = sthApanA ke rUpameM kisI vastu kA avagraha kara lenA, dravyAvagraha = vastra pAtra Adi kisI vastu vizeSa kA grahaNa, kSetrAvagraha = apane Asa-pAsa ke kSetra vizeSa evaM sthAna kA grahaNa, kAlAvagraha - varSA kAla meM cAra mAsa kA avagraha aura zeSa kAla meM eka mAsa Adi kA, bhAvAvagraha = jJAnAdi prazasta aura krodhAdi aprazasta bhAva kA grahaNa | . vRttikAra ne vaMdana prasaMga meM Aye avagraha ke liye kSetrAvagraha aura prazasta bhAvAvagraha mAnA hai| bhagavatI sUtra Adi zrAgamoM meM devendrAvagraha, rAjAvagraha, gRhapatiavagraha, sAgArI (zayyAdAtA) kA avagraha, aura sAdharmika kA avagrahaisa prakAra jo zrAjJA grahaNa karane rUpa pA~ca avagraha kahe gae haiM, ve prastuta prasaMga meM grAhya nahIM haiM / aMhokAyaM kAya-saMphAsaM ___'hokAya' kA saskRta rUpAntara adhaHkAya hai, jisakA artha 'caraNa' hotA hai / adhaHkAya kA mUlArtha hai kAya arthAt zarIra kA sabase nIce kA bhAga / zarIra kA sabase nIce kA bhAga caraNa' hI hai, ataH adhAkAya kA bhAvArtha caraNa hotA hai| 'adhakAyaH pAdalakSaNastamadhaH kArya prati / ' prAcArya haribhadra / 'kAya saMphaoNsa' kA saMskRta rUpAntara kAyasaMsparza hotA hai / - isakA artha hai 'kAya se samyaktyA sparza karanA / ' yahA~ kAya se For Private And Personal
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 282 . zramaNa-sUtra kyA abhiprAya hai ? yaha vicAraNIya hai ! prAcArya jinadAsa kAya se hAtha grahaNa karate haiM / 'appaNo kAeNa hatthehi phusissAmi / ' prAcArya zrI kA abhiprAya yaha hai ki Avartana karate samaya ziSya apane hAtha se guru ke caraNakamaloM ko sparza karatA hai, ataH yahA~ kAya se hAtha hI abhISTa hai| kucha prAcArya kAya se mastaka lete haiM / vaMdana karate samaya ziSya gurudeva ke caraNakamaloM meM apanA mastaka lagAkara vaMdanA karatA hai, ataH unakI dRSTi meM kAya saMsparza se mastakasasparza grAhya hai| prAcArya haribhadra kAya kA artha sAmAnyataH nija deha hI karate haiM-'kAyena nijadehena saMsparzaH kAyasaMsparzastaM karomi / ' parantu zarIra se sparza karane kA kyA abhiprAya ho sakatA hai ? yaha vicAraNIya hai / sampUrNa zarIra se to sparza ho nahIM sakatA, vaha hogA mAtra hasta-dvAreNa yA mastaka dvAreNa / ataH prazna hai ki sUtrakAra ne vizeSollekha ke rUpa meM hAtha yA mastaka na kaha kara sAmAnyataH zarIra hI kyoM kahA ? jahA~ taka vicAra kI gati hai, isakA yaha samAdhAna hai ki ziSya gurudeva ke caraNoM meM apanA sarvasva arpaNa karanA cAhatA hai, sarvasva ke rUpa meM zarIra ke kaNa-kaNa se caraNakamaloM kA sparza karake dhanya-dhanya honA cAhatA hai| pratyakSa meM hAtha yA mastaka kA sparza bhale ho, parantu usake pIche zarIra ke kaNa kaNa se sparza karane kI bhAvanA hai| ataH sAmAnyataH kAya-sasparza kahane meM zraddhA ke virATa rUA ko abhivyakti rahI huI hai ! jaba ziSya gurudeva ke caraNakamaloM meM mastaka jhukAtA hai, to usakA artha hotA hai guru caraNoM meM apane mastaka kI bheMTa arpaNa karanA / zarIra meM mastaka hI to mukhya hai / ataH jaba mastaka arpaNa kara diyA gayA to usakA artha hai apanA samasta zarIra hI gurudeva ke caraNakamaloM meM arpaNa kara denA / samasta zarIra ko gurudeva ke caraNakamaloM meM arpaNa karane kA bhAva yaha hai ki aba maiM apanI sampUrNa zakti ke sAtha ApakI prAjJA meM calU~gA, aApake caraNoM kA anusaraNa karU~gA / ziSya kA apanA kucha nahIM hai| jo kucha bhI hai, saba gurudeva For Private And Personal
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 223 kA hai| ataH kAya ke upalakSaNa se mana aura vacana kA arpaNa bhI samajha lenA caahie| alpaklAnta prastuta sUtra meM 'appakilaMtA bahusubheNa....' aMzagata jo alpaklAnta zabda hai / AcArya haribhadra aura nami ne isakA artha 'alpaM - stoka klAntaM = kramo yeSAM te alpa klAntAH' kahakara 'alpa pIr3A vAlA' kiyA hai| vartamAna kAlIna kucha vidvAn bhI isI patha ke anuyAyI haiM / parantu mujhe yaha artha ThIka nahIM aNctaa| yahA~ alpa pIr3A kA, thor3I-sI takalIpha kA kyA bhAva hai ? kyA gurudeva ko thor3I-sI pIr3A kA rahanA zrAvazyaka hai ? nahIM, yaha artha ucita nahIM mAlUma hotaa| alma zabda stoka vAcaka hI nahIM, abhAva vAcaka bhI hai| uttarAdhyayana sUtra ke prathama vinayAdhyayana meM eka gAthA AtI hai.--'appapANa'ppabIyammi'.... 65 / isakA artha hai-alpaprANa aura alpabIja vAle sthAna meM sAdhu ko bhojana karanA caahie| kyA Apa yahA~ bhI alpa-prANa aura alpabIja kA artha thor3e prANI aura thor3e bIja vAle sthAna meM bhojana karanA hI kareMge ? taba to artha kA anartha hI hogA ? ataH yahA~ alma kA abhAva artha mAna kara yaha artha kiyA jAtA hai ki sAdhu ko prANI aura bIjoM se rahita sthAna meM bhojana karanA cAhie / tabhI vAstavika artha-saMgati ho sakatI hai, anyathA nhiiN| astu, prastuta pATha meM bhI appakilaMtA' kA 'glAni rahita'-'bAdhArahita' artha hI sagata pratIta hotA hai / bahuzubhena mUla meM 'appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikkato' pATha hai / isakA artha hai-'bhagavan ! ApakA yaha dina vighna-bAdhAoM se rahita prabhUta sukha meM arthAt atyanta aAnanda meM vyatIta huyA ?' yaha sarva prathama zarIra sambandhI kuzala prazna hai ? jaina dharma ke sambandha meM yaha vyartha hI 1 'alpa iti abhAve, stoke ca'-aAvazyaka cUNi / For Private And Personal
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 284 zramaNa-sUtra bhrAnta dhAraNA hai ki vaha kaThora saMyama-dharma kA anuyAyI hai, ataH zarIra ke prati lAparavAha hokara zIghra hI mRtyu kA AhvAna karatA hai| yaha ThIka hai ki vaha ugra sayama kA AgrahI hai| parantu sauMyama ke aAgraha meM vaha zarIra ke prati vyartha hI upekSA nahIM rakhatA hai| Apa yahA~ dekha sakate haiM ki pahale zarIra sambandhI kuzala pUchA gayA hai aura bAda meM sayama yAtrA sambandhI ! 'avvAbAhapucchA gatA, evaM tA zarIraM pucchitaM, idANi tavasaMjama niyama jogesu pucchati |-aaavshyk cUNi / yAtrA ziSya, gurudeva se yAtrA ke sambandha meM kuzala kSema pUchatA hai / zrApa yAtrA zabda dekhakara cauMkie nhiiN| jaina saMskRti meM yAtrA ke lie sthUla kalpanA na hokara eka madhura AdhyAtmika satya hai| yAtrA kyA hai ? isa prazna ke uttara ke lie zrAie, prabhu mahAvIra ke caraNoM meM cle| somila brAhmaNa bhagavAn se prazna karatA hai ki-'bhagavan ! kyA Apa yAtrA bhI karate haiM ?? bhagavAn ne uttara diyA-'hA~, somila ! maiM yAtrA karatA huuN| somila ne turanta pUchA-'kaunasI yAtrA ?' somila bAhya jagasa meM vicara rahA thA, bhagavAna antarjagata meM vicaraNa kara rahe the / bhagavAn ne uttara diyA'somila ! jo merI apane tapa, niyama, saMyama, svAdhyAya, dhyAna aura zrAvazyaka zrAdi yoga kI sAdhanA meM yatanA haipravRtti hai, vahI merI yAtrA hai|' kitanI sundara yAtrA hai ? isa yAtrA ke dvArA jIvana nihAla ho sakatA hai ? -"somilA ! jaM me tava-niyama-saMjama-sajjhAya-jmANAvasaggamAdiesu joesu jayaNA setaM jattI " -bhagavatI sUtra 18 / 10 / yaha jaina-dharma kI yAtrA hai, shraatm-yaatraa| jaina dharma kI yAtrA kA patha jIvana ke aMdara meM se hai, bAhara nhiiN| ananta-ananta sAdhaka isI 1 'yAtrA taponiyamAdilakSaNA kSAyikamizraupazamikabhAvalakSaNA vaa|'-praacaary haribhadra, aAvazyaka vRtti / For Private And Personal
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra .285 yAtrA ke dvArA mokSa meM pahu~ce haiM aura phuNcege| sayamI sAdhaka ke lie jIvana kI pratyeka zubha pravRtti yAtrA hai, mokSa kA mArga hai| yApanoya 'yAtrA' ke samAna 'yApanIya' zabda bhI bahuta mahattvapUrNa hai| yApanIya kA artha hai mana aura indriya -zrAdi para adhikAra rakhanA, arthAt unako apane vaza meM niyaMtraNa meM rakhanA / mana aura indriyoM kA anupazAnta rahanA, aniyaMtrita rahanA akuzalatA hai, ayApanIyatA hai / aura inakA upazAnta ho jAnA, niyaMtrita ho jAnA hI kuzalatA hai, yApanIyatA hai| ___ kucha hindI TIkAkAroM ne, jinameM paM0 sukhalAlajI bhI haiM, 'javaNijja ca bhe? kI vyAkhyA karate hue likhA hai ki 'ApakA zarIra mana tathA indriyoM kI pIr3A se rahita hai / ' hamane bhI yahI artha likhA hai / prAcArya haribhadra ne bhI isa sambandha meM kahA hai--'yApanIyaM cendriyatoinidvayopazammAdinA prakAreNa bhavatAM ? zarIramiti yamyate / ' yahA~ indriya se indriya aura noindriya se mana samajhA gayA hai aura Upara ke artha kI kalpanA kI gaI hai| parantu bhagavatI sUtra meM yApanIya kA nirUpaNa karate hue kahA hai ki-yApanIya ke do prakAra haiM indriya .yApanIya aura noindriya yApanIya / pA~cauM indriyoM kA nirUpahata rUpa se apane vaza meM honA, - indriya-yApanIyatA hai / aura krodhAdi kaSAyoM kA ucchinna honA, udaya na honA, upazAnta ho jAnA, noindriya yApanIyatA hai ! -javaNijje duvihe patte, taMjahA-iMdiyajavaNijje ya noiridayajavaNije y| se kiM taM iMdiyajavaNijje ? jaM me soiMdiya-cavikhadiyaghANidiya-jibhidiya-phAsiMdiyAI niruvahayAI vase pati, setta' iNdiyjvnnijj| For Private And Personal
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra . se kiM taM noi diyajavaNijje ? jaM me kohamANamAyAlomA vocchinn| no udIreMti setta no iMdiya javaNijje / -bhagavatI sUtra 18 / 10 / / prAcArya abhayadeva, bhagavatI sUtra ke upayukta pATha kA vivaraNa karate hue likhate haiM-"yApanIyaM = mokSAdhvani gacchatAM prayojaka indriyAdivazyatArUpo dharmaH / "indriyaviSayaM yApanIyaM = vazyatvamindriyayApanIyaM, evaM no indriyayApanIyaM, navaraM no zabdasya mizravacanatvAdindriyaimizrAH sahArthatvAd vA indriyANAM sahacaritA noindriyAH kssaayaaH|" bhagavatI sUtra meM noindriya se mana nahIM, kintu kaSAya kA grahaNa kiyA gayA hai | kaSAya cU~ ki indriya sahacarita hote haiM, ataH no indriya kahe jAte haiN| AcArya jinadAsa bhI bhagavatI sUtra kA hI anusaraNa karate haiM'indiyajavaNija niruvahatANi vase ya me vaTuMti iMdiyANi, no khalu kajassa bAdhAe vatItyarthaH / evaM noindiyajavaNija, kodhAdIe vi No bhe bAheti |-aaavshyk cUrNi / upayukta vicAroM ke anusAra yApanIya prazna kA yaha bhAvArtha hai ki 'bhagavan ! aApakI indriya-vijaya kI sAdhanA ThIka-ThIka cala rahI hai ? indriyA~ aApakI dharma sAdhanA meM bAdhaka to nahIM hotI ? anukUla hI rahatI haiM na? aura noindriya vijaya bhI TIka-ThIka cala rahI hai na ? krodhAdi kaSAya zAnta haiM ? ApakI dharma yAtrA meM kabhI bAdhA to nahIM pahu~cAte ?? pravacanasAroddhAra kI vRtti meM prAcArya siddhasena yAtrA aura yApanA ke dravya tathA bhAva ke rUpa meM do-do bheda karate haiM / mithyAdRSTi tApasa Adi kI apanI kriyA meM pravRtti dravyayAtrA hai, aura zreSTha sAdhuoM kI apanA mahApratAdi rUpa sAdhanA meM pravRtti bhAva yAtrA hai| isI prakAra drAkSArasa Adi se zarIra ko samAhita karanA, dravya yApanA hai, aura indriya tathA no indriya kI upazAnti se zarIra kA samAhita honA bhAvayApanA hai| For Private And Personal
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 287 --'yAtrA dvividhA dravyato bhaavt| dravyatastApasAdInAM mithyAdRzAM svakriyotsapaNaM, bhAvataH sAdhUnAmiti / .... yApanApi dvidhA-dravyato bhAvatazca / dravyataH zarkarAdrAkSAdisadoSadhaiH kAyasya samAhitatvaM, bhAvatastu indriyanoindriyopazAntatvena zarIrasya samAhitatvam / ' -pravacanasAroddhAra vaMdanaka dvAra / zrAvazyikI __ avazya karane yogya caraNa-karaNarUpa zramaNa yoga 'Avazyaka' kahe jAte haiM / Avazyaka kriyA karate samaya pramAdavaza jo ratnatraya kI virAdhanA ho jAtI hai vaha zrAvazyikI kahalAtI hai / ataH 'zrAvassiyAe' kA abhiprAya yaha hai ki 'mujhase aAvazyaka yoga kI sAdhanA karate samaya jo bhUla ho gaI ho, usa AvazyikI bhUla kA pratikramaNa karatA hU~ / ' 'AvassiyAe' kahate hue jo avagraha se bAhara nikalA jAtA hai, vaha isalie ki gurudeva ke caraNoM meM se kahIM anyatra Avazyaka kArya ke lie jAnA hotA hai to guru deva ko sUcanA dene ke lie 'zrAvassiyA' kahA jAtA hai, yaha AvazyikI samAcArI hai / ataH yahA~ bhI 'zrAvastiyAe' ko zrAvazyikI kA pratIka mAnakara ziSya zravagraha se bAhara hotA hai / yahI kAraNa hai ki dUsare khamAsamaNo meM 'zrAvassiyAe' nahIM kahA jAtA aura na avagraha se bAhara hI pAyA jAtA hai / zrAzAtanA - 'pAzAtanA' zabda jaina zrAgama-sAhitya kA eka prAcIna pAribhASika zabda hai / jaina .ma anuzAsana-pradhAna dharma hai| ataH yahA~ pada-pada para arihanta, siddha, AcAya, upAdhyAya, sAdhu, aura gurudeva kA, kiMbahunA, jJAna, darzana, cAritra rUpa dharma sAdhanA taka kA bhI sammAna rakkhA jAtA 1 avazyakartavyazvaraNa-karaNayogairnivRttiA AvazyakI tayA ''sevanAdvAreNa hetubhUtayA yadasAdhvanuSThitaM tasya pratikrAmAmi vinivartayAmItyarthaH |'-praacaary haribhadra / For Private And Personal
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 88 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra hai / sadAcArI gurudeva aura apane sadAcAra ke prati kisI bhI prakAra kI avajJA evaM avahelanA, jainadharma meM svayaM eka bahuta bar3A pApa mAnA gayA hai, anuzAsana jainadharma kA prANa hai / Aie, aba AzAtanA ke vyutpatti siddha artha para vicAra karaleM / 'jJAna, darzana aura cAritra hI vAstavika Aya = lAbha hai, usakI zAtanA = khaNDanA, AzAtanA hai / ' gurudeva Adi kA vinaya jJAna, darzana evaM cAritra rUpa zrAtmaguNoM ke lAbha kA nAza karane vAlA hai / dekhie, pratikramaNa sUtra ke prasiddha TIkAkAra AcArya tilaka kA abhimata | 'Ayasya jJAnAdirUpasya zAtanA = khaNDanA zrAzAtanA / niruktyA yalopaH / ' AzAtanA ke bhedoM kI koI iyattA nahIM hai / zAtanA ke svarUpaparicaya ke lie dazAzru taskandha-sUtra meM tetIsa zrAzAtanAe~ varNana kI gaI haiM / pariziSTa meM una saba kA ullekha kiyA gayA hai, yahA~ saMkSepa meM dravyAdi cAra zAtanAoM kA nirUpaNa kiyA jAtA hai, zrAcArya haribhadra ke ullekhAnusAra jinameM tetIsa kA hI samAveza ho jAtA hai / 'tittIsaM pi causu vvAisu samoyaraMti' dravya zAtanA kA artha hai - guru Adi rAnika ke sAtha bhojana karate samaya svayaM acchA acchA grahaNa kara lenA aura burA-burA rAtrika ko denA / yahI bAta vastra, pAtra Adi ke sambandha meM bhI hai / kSetra zAtanA kA artha hai - ar3akara calanA, ar3akara baiThanA ityAdi / kAla ke dvArA bolane para bhI uttara na denA, cupa rahanA / bhAva AzAtanA kA artha hai- AcArya Adi rAtrikoM ko 'tU' karake bolanA, unake prati durbhAva rakhanA, ityAdi / manoduSkRtA manoduSkRta kA artha hai ! mana se duSkRta | mana meM kisI prakAra kA zAtanA kA artha hai --rAtri yA vikAla ke samaya rAtrikoM For Private And Personal
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana sUtra 286 dveSa, durbhAva, ghRNA tathA avajJA kA honA, manoduSkRtA zrAzAtanA hai / isI prakAra abhadra vacana Adi se vAgduSkRtA tathA Asanna gamanAdi ke nimitta se kAyaduSkRtA zAtanA hotI hai / krodhA mUla meM 'kohA' zabda hai, jisakA tRtIyA vibhakti ke rUpa meM 'kohAe' prayoga kiyA gayA hai / 'kohA' kA saMskRta rUpAntara 'kodhA' hotA hai / krodhA kA artha krodha nahIM, apitu krodhAnugatA arthAt krodhatI zAtanA se hai / krodha ke nimitta se hone vAlI AzAtanA krodhA arthAt krodhavatI kahalAtI hai / 'krodhA' kA 'kotI' artha kaise hotA hai ? samAdhAna hai ki arzAdigaNa prAkRti gaNa mAnA jAtA hai, ataH krodhAdi ko arzAdi gaNa meM mAna kara zrac pratyaya hone se krodhayukta kA bhI krodha rUpa hI rahatA hai / zrAzAtanA strIliMga zabda hai, ataH 'krodhA rUpa kA prayoga kiyA gayA hai / - 'krodhayeti krodhavayeti prApte arzAderAkRtigaNatvAt ac prattha'yAntatvAt 'krodhayA' krodhAnugatayA / zrAcArya haribhadra | mAyayA aura lobhayA kA marma bhI c pratyaya hai, ataH mAnavatyA, 'koyA' ke samAna hI mAnayA, samajha lenA cAhie | saba meM arzAdi mAyAvatyA aura lobhavasthA artha hI grAhya hai / sArvakAlikI AzAtanA ke lie yaha vizeSaNa bar3A hI mahatvapUrNa artha rakhatA hai 1 ziSya gurudeva ke caraNoM meM AzAtanA kA pratikramaNa karatA huA nivedana karatA hai ki 'bhagavan ! maiM daivasika, rAtrika, pAkSika, cAturmAsika tathA sAMvatsarika zrAzAtanA ke lie kSamA cAhatA hU~ aura usakA pratikramaNa karatA hU~ / itanA hI nahIM, abataka ke isa jIvana meM jo aparAdha hutrA ho, usake lie bhI kSamA yAcanA hai| prastuta jIvana hI nahIM, pUrva jIvana aura usase bhI pUrva jIvana, isa prakAra anantAnanta For Private And Personal
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 260 zramaNa-sUtra atIta janmoM meM jo bhUla huI ho, avahelanA kA bhAva rahA ho, usa sabakI kSamA yAcanA karatA huuN|' ____ mUla meM 'savvakAliyA' zabda hai, jisakA artha hai saba kAla meM hone vAlI aAzAtanA / prAcArya jinadAsa sarvakAla se samasta bhUtakAla "grahaNa karate haiM-'savvakAle bhavA savvakAligI, pakkhikA, cAtummAsiyA, saMvatsariyA, iha bhave aNNesu vA atItesu bhavaggahaNesu svvmtiitddhaakaale| ___ AcArya haribhadra 'sarvakAla' se atIta, anAgata aura vartamAna isa prakAra trikAla kA grahaNa karate haiM-'adhunehabhavAnyabhavagatA'tItAnAgatakAlasaMgrahArthamAha, sarvakAlena atItAdinA nivRttA sArvakAlikI tayA / ' yaha vinaya dharma kA kitanA mahAn virATa rUpa hai / jaina saMskRti kI pratyeka sAdhanA kSudra se mahAna hotI huI anta meM ananta kA rUpa le letI hai| Apa dekha sakate haiM, gurudeva ke caraNoM meM kI jAnevAlI aparAdhakSAmaNA bhI daivasika evaM rAtrika se mahAn hotI huI anta meM sArvakAlikI ho jAtI hai| kevala vartamAna hI nahIM, kintu ananta bhUta aura ananta bhaviSya kAla ke lie bhI aparAdha-kSamApanA karanA, sAdhaka kA nityaprati kiyA jAne vAlA Avazyaka kartavya hai| anAgata-aAzAtanA ke sambandha meM prazna hai ki bhaviSyakAla to abhI Age Ane vAlA hai, ataH tatsambandhI aAzAtanA kaise ho sakatI hai ? samAdhAna hai ki gurudeva ke lie evaM gurudeva kI AjJA ke lie bhaviSya meM kisI prakAra kI bhI avahelanA kA bhAva rakhanA, saMkalpa karanA, anAgata aAzAtanA hai / bhUtakAla kI bhUloM kA pazcAttApa karo aura bhaviSya meM bhUle na hone dene ke lie sadA kRta-sakalpa raho, yaha hai sAdhaka jIvana ke lie amara sandeza, jo sArvakAliko pada ke dvArA abhivyaMjita hai| For Private And Personal
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 261 dvAdazAvarta guruvandana-sUtra bAraha Adharta - prastuta pATha meM Avarta-kriyA vizeSa dhyAna dene yogya hai / jisa prakAra vaidika maMtroM meM svara tathA hasta-saJcAlana kA dhyAna rakkhA jAtA hai, usI prakAra isa pATha meM bhI Avarta ke rUpa meM svara tathA caraNa sparza ke lie hone vAlI hasta-saMcAlana kriyA ke sambandha meM lakSya diyA gayA hai| svara ke dvArA vANI meM eka vizeSa prakAra kA proja evaM mAdhurya paidA ho jAtA hai, jo antaHkaraNa para apanA vizeSa prabhAva DAlatA hai| ___ yAvarta ke sambandha meM eka bAta aura hai / jisa prakAra vara aura kanyA agni kI pradakSiNA karane ke bAda pArasparika kartavya-nirvAha ke lie zrAbaddha ho jAte haiM, usI prakAra Avarta-kriyA guru aura ziSya ko ekadUsare ke prati kartavya bandhana meM bA~dha detI hai / Avartana karate samaya ziSya gurudeva ke caraNakamaloM kA sparza karane ke bAda donoM aMjalibaddha hAthoM ko apane mastaka para lagAtA hai; isakA hArda hai ki vaha gurudeva kI AjJAyoM ko sadaiva mastaka para vahana karane ke lie kRtapratijJa hai| prathama ke tIna Avarta-'aho'-'kArya'-'kAya'-isa prakAra do-do akSaroM se pUre hote haiN| kamalamudrA se aMjalibaddha donoM hAthoM se gurucaraNoM ko sparza karate hue manda svara se 'a' akSara kahanA, tatpazcAt aMjalibaddha hAthoM ko mastaka para lagAte hue ucca svara se 'ho' akSara kahanA, yaha pahalA Avartana hai| isI prakAra 'kA....yaM' aura 'kA....ya' ke zeSa do prAvartana bhI kie jAte haiN| agale tIna Avarta-'jattAbhe'-'javaNi'-'jaMca bhe'-isa prakAra 1 'sUtrAbhidhAnagarbhAH kAya-vyApAravizeSAH'-prAcArya haribhadra, zrAvazyaka vRtti / 'sUtra-garbhA gurucaraNakamalanyastahastaziraH sthApanarUpAH --pravacanasAroddhAra vRtti, vandanaka dvAra / For Private And Personal
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 262 zramaNa-sUtra tIna-tIna akSaroM ke hote haiM / kamala-mudrA se aMjali bA~dhe hue donoM hAthoM se guru caraNoM ko sparza karate hue anudAtta= manda svara se-'ja'akSara kahanA punaH hRdaya ke pAsa aJjali lAte hue svarita = madhyama svara se- 'ttA'- akSara kahanA, punaH apane mastaka ko chUte hueudAtta svara se-'bhe'--akSara kahanA; prathama zrAvarta hai / isI paddhati se-'ja ....va....Ni'-aura-jja....ca....me'-ye zeSa do zrAvarta bhI karane cAhie~ / prathama 'khamAsamaNo' ke chaha aura isI bhA~tiH dUsare 'khamAsamaNo ke chaha; kula bAraha zrAvarta hote haiM / vandana-vidhi ___ vandana zrAvazyaka bar3A hI gaMbhIra evaM bhAvapUrNa hai.| aAja paraMparA kI ajJAnatA ke kAraNa isa ora lakSya nahIM diyA jA rahA hai aura kevala yena-kena prakAreNa mukha se pATha kA par3ha lenA hI vandana samajha liyA gayA hai / parantu dhyAna meM rakhanA cAhie ki vinA vidhi ke kriyA phalavatI nahIM hotii| ataH pAThakoM kI jAnakArI ke lie spaSTa rUpa se vidhi kA varNana kiyA jAtA hai : gurudeva ke zrAtmapramANa kSetra rUpa avagraha ke. bAhara prAcArya tilaka ne kramazaH do sthAnoM kI kalpanA kI hai,-eka 'icchA nivedana sthAna' aura dUsarA 'avagraha pravezAjJAmAcanA sthAna / ' prathama sthAna meM vandana karane kI icchA kA nivedana kiyA jAtA hai, phira jarA Age avagraha ke pAsa jAkara avagraha meM praveza karane kI aAjJA mA~gI jAtI hai| vandanakartA ziSya, avagraha ke bAhara prathama icchAnivedana sthAna meM yathA jAta mudrA se donoM hAthoM meM rajoharaNa lie hue ardhAvanata hokara arthAt zrAdhA zarIra jhukA kara namana karatA hai aura 'icchAmiHkhamAsamaNoM se lekara misIhiyAe' taka kA pATha par3ha kara vandana karane kI icchA nivedana karatA hai| ziSya ke isa prakAra nivedana karane ke pazcAta For Private And Personal
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvata guruvandana sUtra 263 gurudeva yadi asvastha yA kisI kArya vizeSa meM vyAkSipta hote haiM to' 'tiviheNa'-'trividhena' aisA zabda kahate haiM, jisakA artha hotA hai'akgraha se bAhara raha kara hI sakSipta vandana - krnaa| ataH avagraha se bAhara raha kara hI tivakhutto ke pATha ke dvArA saMkSipta vaMdana kara lenA cAhie / yadi gurudeva svastha evaM avyAkSita hote haiM to 'chaMdeNaM''chandasA' aisA zabda kahate haiM; jisakA artha hotA hai-'icchAnusAra vandana karane kI sammati denaa|' gurudeva kI aora se upayukta paddhati ke dvArA vandana karane kI AjJA mila jAne para, ziSya, Age bar3ha kara, akgraha kSetra ke bAhara, kintu pAsa hI 'avagraha pravezAjJA yAcanA' nAmaka dUsare sthAna meM punaH arddhAvanata hokara namana karatA hai aura gurudeva se 'aNujANaha me miuggaha'-isa pATha ke dvArA avagraha meM praveza karane kI prAjJA mA~gatA hai| aAjJA mAMgane para gurudeva apanI ora se 'aNujANAmi' pada ke dvArA prAjJA pradAna karate haiN| aAjJA milane ke bAda yathAjAta mudrA janamate samaya bAlaka kI athavA dIkSA lene ke samaya ziSya kI jaisI mudrA hotI hai vaisI donoM hAtha aMjalibaddha kapAla para rakhane kI mudrA se 'nisIhi'2 pada kahate hue 1 'trividhena' kA abhiprAya hai ki yaha samaya avagraha meM praveza kara dvAdazAvarta vandana karane kA nahIM hai / ataH tIna bAra tikkhutto ke pATha ke dvArA, avagraha se bAhara raha kara hI saMkSipta vandana kara lenA cAhie / 'trividhena' zabda mana, vacana, kAya yoga kI ekAgratA para bhI prakAza DAlatA hai / tIna bAra vandana, arthAt mana, vacana evaM kAya yoga se vandana ! 2 'nisIhi' bAhara ke kAryoM se nivRtta hokara guru caraNoM meM upasthita hone rUpa naiSadhikI samAcArI kA pratIka hai| isIlie prAcArya haribhadra prastuta prasaMga para kahate haiM-'tataH ziSyo naivedhikyA pravizya / ' arthAt ziSya, avagraha meM 'nisIhi' kahatA huaA praveza kre| For Private And Personal
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 264 zramaNa-sUtra avagraha meM praveza karanA cAhie / bAda meM rajoharaNa se bhUmi pramArjana kara, gurudeva ke pAsa godohikA ( ukaDU) aAsana se baiThakara, prathama ke tIna zrAvarta 'aho, kAyaM, kAya' pUrvokta vidhi ke anusAra karake 'saMphAsaM' kahate hue guru caraNoM meM mastaka lagAnA cAhie / tadanantara 'khamaNijjo me kilAmo' ke dvArA caraNa sparza karate samaya gurudeva ko jo bAdhA hotI hai, usakI kSamA mAMgI jAtI hai / pazcAt 'appa kilaMtANaM bahu subheNa bhe divaso vaikkato' kahakara dina-sambandhI kuzalakSema pUchA jAtA hai| anantara gurudeva bhI 'tathA' kaha kara apane kuzala kSema kI sUcanA dete haiM aura phira ucita zabdoM meM ziSya kA kuzala kSema bhI pUchate haiN| .. tadanantara ziSya 'ja ttA me 'ja va Ni' 'jaM ca bhe'-ina tIna zrAvatoM kI kriyA kare evaM saMyama yAtrA tathA indriya sambandhI aura manaH sambandhI zAnti puuche| uttara meM gurudeva bhI 'tumaM pi vaTTai' kahakara ziSya se usako yAtrA aura yApanIya sambandhI sukha zAnti pUche / tatpazcAt mastaka se guru caraNoM kA sparza karake 'khAmemi khamAsamaNo devasiyaM vaikkama' kaha kara ziSya vinamra bhAva se dina sambandhI apane aparAdhoM kI kSamA mA~gatA hai| uttara meM guru bhI 'ahamapi kSamayAmi' kaha kara ziSya se svakRta bhUloM kI kSamA mA~gate haiM / kSAmaNA karate samaya ziSya aura guru ke sAmya pradhAna sammelana meM kSamA ke kAraNa vinamra hue donoM mastaka kitane bhavya pratIta hote haiM ? z2arA bhAvukatA ko sakriya kIjie / candana prakriyA meM prastuta zigenamana Avazyaka kA bhadrabAhu zruta kevalo bahuta sundara varNana karate haiM / isake bAda 'AvassiyAe' kahate hue avagraha se bAhara AnA caahie| ... avagraha se bAhara lauTa kara-paDikamAmi' se lekara 'appANaM vosirAni' taka kA sampUrNa pATha par3ha kara prathama khamAsamaNo pUrNa karanA caahie| For Private And Personal
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 265 dUsarA khamAsamaNo bhI isI prakAra par3hanA cAhie / kevala itanA antara hai ki dUsarI bAra 'zrAvassiyAe' pada nahIM kahA jAtA hai, aura zravagraha se bAhara na Akara vahIM saMpUrNa khamAsamaNo par3hA jAtA hai / tathA praticAra-cintana evaM zramaNa sUtra namo cauvIsAe- pAThAntargata 'tassa dhammassa' taka guru caraNoM meM hI par3hane ke bAda 'abhuTTiomi' kahate hue, uTha kara bAhara AnA cAhie / prastuta pATha meM jo 'bahusumeNa me divaso vaikkato' ke aMza meM 'divaso vaikkato' pATha hai, usake sthAna meM rAtrika pratikramaNa meM 'rAI vaktA' pAkSika pratikramaNa meM 'pakkho vaikkato' cAturmAsika pratikramaNa meM 'camAsI vaikkatA' tathA sAMvatsarika pratikramaNa meM 'saMvaccharo vaikkato' aisA pATha par3hanA cAhie / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vandana ke 25 Avazyaka zrI samavAyAMga sUtra ke 12 ve samavAya meM vandana svarUpa kA nirNaya dete hue bhagavAn mahAvIra ne vandana ke 25 Avazyaka batalAe haiM : duo yaM jahAjAyaM, kiti kammaM bArasAvagaM / causiraM tigutaM ca, dupavesaM ega - nikkhamaraNaM // - 'do avanata, eka yathAjAta, bAraha zrAvarta, cAra zira, tIna gupti, do praveza aura eka niSkramaNa - isa prakAra kula paccIsa Avazyaka haiM / ' spaSTIkaraNa ke lie nIce dekhie : do avanata avagraha se bAhara rahA huA ziSya sarvaM prathama panaca car3hAe hue dhanuSa ke samAna avanata hokara 'icchAmi khamAsamaNo va diuM jAva NijAe nisIhiyAe' kahakara gurudeva ko vandana karane kI icchA kA For Private And Personal
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 26 6 zramaNa-sUtra nivedana karatA hai / gurudeva kI ora se zrAjJA mila jAne ke bAda punaH avanata kAya se 'aNujArAha me miuggahaM' kaha kara avagraha meM praveza karane kI AjJA mA~gatA hai / yaha prathama avanata Avazyaka hai / avagraha se bAhara Akara prathama khamAsamaNo pUrNa kara lene ke bAda jaba dUsarA khamAsamaNo par3hA jAtA hai, tatra punaH isI prakAra vinata hokara vaMdana karane ke lie icchA nivedana karanA evaM zravagraha meM praveza karane kI AjJA mA~ganA, yaha dUsarA avanata zrAvazyaka hai / do praveza . gurudeva kI ora se zravagraha meM praveza karane kI AjJA mila jAne ke bAda mukha se nisIhi kahatA huA evaM rajoharaNa se zrAge kI bhUmi ko pramArjana karatA huA jaba ziSya zravagraha meM praveza karatA hai, taba prathama praveza Avazyaka hotA hai / isI prakAra eka bAra avagraha se bAhara grAkara dUsarA samAsamaNo par3hate samaya jaba punaH dUsarI bAra avagraha meM praveza karatA hai, taba dUsarA praveza Avazyaka hotA hai / bAraha Avarta gurudeva ke caraNoM ke pAsa ukaDU yA goduha Asana se baiThe, rajoharaNa eka cora barAbara meM rakha chor3e / pazcAt donoM ghuTane Tekakara donoM hAthoM ko lambA karake guru caraNoM ko " hAtha kI dazoM aMguliyoM se sparza karatA huA 'a' akSara kahe aura phira dazoM a~guliyoM se apane mastaka kA sparza karatA huA 'ho' akSara kahe, yaha prathama Avarta hai 'kAya' aura 'kAya' ke bhI do Avarta samajha lene cAhie~ / / isI prakAra For Private And Personal isake bAda kamala mudrA meM donoM hAthoM ko jor3akara mastaka para lagAe aura khamaNijo bhe se lekara divasoM vaikkato taka pATha bole / anantara donoM hAthoM ko lambA karake dazoM a~guliyoM se gurucaraNoM ko 1 kucha AcArya kamala - mudrA se kahate haiM /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 267 sparza karatA huaA 'ja' akSara kahe, phira hAthoM ko haTAkara hRdaya ke pAsa lAtA huaA 'ttA' akSara kahe, aura anta meM dazoM a~guliyoM se apane mastaka ko sparza karatA huaA 'bhe' akSara kahe / isa prakAra cauthA prAvarta hotA hai| isI prakAra zeSa do Avarta bhI 'ja va Ni' aura 'jaM ca bhe' ke samajha lene caahieN| / ye chaha Avarta Avazyaka prathama khamAsaNa ke haiN| isI prakAra dUsare khamAsaNa ke bhI chaha grAvata-Avazyaka hote haiM / eka niSkramaNa bAraha Avarta karane ke bAda prathama donoM hAthoM se aura pazcAt mastaka se guru caraNoM kA sparza kare tathA 'khAmemi khamAsamaNo devasiyaM vaikkama' kA pATha khe| isake anantara khar3e hokara rajoharaNa se apane pIche kI bhUmi kA pramArjana karatA huA, gurudeva ke mukhakamala para dRSTi lagAe, mukha se 'pAvassiyAe' kahatA huzrA, ulTe pairoM vApasa lauTa kara avagraha se bAhara nikale / yaha niSkramaNa Avazyaka hai| avagraha se bAhara gurudeva kI ora mukha kara ke pairoM se jina-mudrA kA aura hAthoM se yoga-mudrA kA abhinaya kara ke khar3A honA cAhie / pazcAt paDikkamAmi se lekara sapUrNa khamAsamaNo par3hanA cAhie / tIna gupti jaba ziSya vandana karane ke lie avagraha meM praveza karatA hai, taba 'nisIhi' kahatA hai| usakA bhAva yaha hai ki aba maiM mana, vacana aura kAya kI anya saba pravRttiyoM kA niSedha karatA hU~ evaM tInoM yogoM ko eka mAtra vandana-kriyA meM hI niyukta karatA huuN| yaha ekAgra bhAva kI sUcanA hai, jo tIna guptiyoM ke Avazyaka kA nidarzana hai / __ manogupti Avazyaka yaha hai ki mana meM se anya saba sakalmoM ko nikAla kara usameM ekamAtra vaMdanA kA madhura bhAva hI rahanA cAhie / bikhare mana se vandana karane para kama nirjarA nahIM hotii| For Private And Personal
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 268 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUtra vacana gupti Avazyaka yaha hai ki vandana karate samaya bIca meM aura kucha nahIM bolanA / vacana kA vyApAra ekamAtra vandana kriyA ke pATha meM hI lagA rahanA cAhie | aura uccAraNa askhalita, spaSTa evaM sasvara honA cAhie / kAya gupti Avazyaka yaha hai ki zarIra ko idhara-udhara Age-pIche na hilAkara pUrNa rUpa se niyaMtrita rakhanA caahie| zarIra kA vyApAra vandana kriyA ke lie hI ho, anya kisI kArya ke lie nahIM / vandana karate samaya zarIra se vandanAtirikta kriyA karanA niSiddha hai / cAra zira avagraha meM praveza kara kSAmaNA karate hue ziSya evaM guru ke do zira paraspara eka dUsare ke sammukha hote haiM, yaha prathama khamAsamaNo ke do ziraH sambandhI Avazyaka haiM / isI prakAra dUsare khamAsamaNo ke do ziraH sambandhI Avazyaka bhI samajha lene cAhie~ / isa sambandha meM prAcArya haribhadra Avazyaka niyukti 1202 vIM gAthA kI vyAkhyA meM spaSTa likhate haiM-- 'prathama praviSTasya kSAmaNAkAle ziSyAcAryazirodvayaM punarapi niSkramya praviSTasya dvayameveti bhAvanA / zrAcArya abhayadeva bhI samavAyAMga sUtra kI vRtti meM aisA hI ullekha karate haiM / 3 pravacana sAroddhAra kI TIkA meM zrI siddhasenajI zira kA zirovanamana meM lakSaNA mAnate haiM aura kahate haiM ki jahA~ dAmaNAkAla meM 'khAmeti khamAsamaNo devasiyaM vaikkamaM' kahatA huA ziSya apanA mastaka guru caraNoM meM jhukAtA hai, vahA~ gurudeva bhI 'ahamavi khAmemi tume' kahakara apanA zirovanamana karate haiM / zrI siddhasenajI eka aura mAnyatA uddhRta karate haiM, jo kevala ziSya ke hI cAra zirovanamana kI hai| eka zirovanamana ' saMphAsa' kahate hue aura dUsarA kSAmaNA kAla meM 'khAmemi khamAsamaNo' kahate hue / 'anyatra punareva dRzyate - saMphAsanamaNe erga, khAmaNAnamaNe sIsassa bIyaM / evaM bIyapa se vidoni / ' For Private And Personal
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 266 yathAjAta mudrA gurudeva ke caraNoM meM vandana kriyA karane ke lie ziSya ko yathAjAta mudrA kA abhinaya karanA cAhie / donoM hI 'khamAsamaNa sUtra' yathAjAta mudrA meM par3hane kA vidhAna hai / yathA jAta kA artha hai yathA janma arthAt jisa mudrA meM bAlaka kA janma hotA hai, usa janmakAlIna mudrA ke samAna mudrA / jaba bAlaka mAtA ke garbha se janma letA hai, taba vaha nama hotA hai / usake donoM hAtha mastaka para lage hue hote haiN| saMsAra kA koI bhI bAhya vAsanAmaya prabhAva usa para nahIM par3A hotA hai / vaha saralatA, mRdutA, vinamratA aura sahRdayatA kA jIvita pratIka hotA hai / astu, ziSya ko bhI vandana ke lie isI prakAra saralatA, mRdutA, vinamratA evaM sahRdayatA kA jIvita pratIka honA cAhie / bAlaka ajJAna meM hai, ataH vaha koI sAdhanA nahIM hai / parantu sAdhaka to jJAnI hai / vaha saralatA Adi guNoM ko sAdhanA kI dRSTi se viveka pUrvaka apanAtA hai, jIvana ke kaNa-kaNa meM namratA kA rasa barasAtA hai, gurudeva ke samakSa eka sadyaH saMjAta bAlaka ke samAna dayApAtra sthiti meM praveza karatA hai aura isa prakAra apane ko kSamA bhikSA kA yogya adhikArI pramANita karatA hai / For Private And Personal yathAjAta mudrA meM vandanArthI ziSya sarvathA nama to nahIM hotA, parantu rajoharaNa, mukha vastrikA aura colana ke atirikta aura koI vastu apane pAsa nahIM rakhatA hai aura isa prakAra bAlaka ke samAna namratA kA rUpaka apanAtA hai / bhayaMkara zItakAla meM bhI yaha nama- mudrA apanAI jAtI hai / prAcInakAla meM yaha paddhati rahI hai / parantu Ajakala to kapAla para donoM hAthoM ko lagAkara praNAma- mudrA kara lene meM hI yathAjAta mudrA kI pUrti mAna lI jAtI hai / yathAjAta kA artha 'zramaNa vRtti dhAraNa karate samaya kI mudrA' bho kiyA jAtA hai / zramaNa honA bhI, saMsAra-garbha se nikala kara eka vizuddha AdhyAtmika janma grahaNa karanA hai / jaba sAdhaka zramaNa banatA hai, tatra
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 300 zramaNa-sUtra rajoharaNa, mukhavastrikA aura colapaTTa ke atirikta aura kucha bhI apane pAsa nahIM rakhatA hai evaM donoM hAthoM ko mastaka se lagAkara vandana karane kI mudrA meM gurudeva ke samakSa khar3A hotA hai / taH muni dIkSA grahaNa karane ke kAla kI mudrA bhI yathAjAta mudrA kahalAtI hai / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yathAjAta - mudrA ke uparyukta svarUpa ke lie, Avazyaka sUtra kI vRtti aura pravacana sArodvAra kI vRtti dRvya hai | zrAvazyaka sUtra kI apanI ziSyahitA vRtti meM AcArya haribhadra likhate haiM- 'yathAjAtaM zramaNatvamAzritya yoniniSkramaNaM ca tatra rajoharaNa-mukhavastrikA colapaTTamAtrayA - zramazo jAtaH, racitakarapuTastu yonyA nirgataH, evaM bhUta eva vandate / ' + yaha paccIsa zrAvazyakoM kA varNana haribhadrIya Avazyaka vRtti aura pravacana sAroddhAra vRtti ke AdhAra para kiyA gayA hai / isa sambandha meM jainajagata ke mahAn jyotirdhara sva0 jainAcArya pUjya zrI javAharalAla jI mahArAja ke hastalikhita patra se bhI bahuta kucha jAnakArI prApta kI gaI hai; isake lie lekhaka zraddhaya jainAcArya pUjya zrI gaNezIlAla jI mahArAja kA kRtajJa hai / chaH sthAnaka prastuta 'khamAsamaNo' sUtra meM chaH sthAnaka mAne jAte haiM / " icchAmi 1 khamAsamaNo ! 2 vaM' diu 3 jAva(jAe4 nisIhiyAe" ke dvArA vandana karane kI icchA nivedana kI jAtI hai, : yaha ziSya kI ora kA paMcapada rUpa prathama 'icchA nivedana' sthAnaka hai / icchAnivedana ke uttara meM gurudeva bhI 'trividhena' athavA 'chaMdasA' kahate haiM, yaha gurudeva kI ora kA uttara rUpa prathama sthAnaka hai / isake bAda ziSya 'aNujArAha1 me 2 miubhAhaM3' kaha kara zravagraha meM praveza karane kI AjJA mA~gatA hai, yaha ziSya kI ora kA tripadAtmaka AjJA yAcanA rUpa dUsarA sthAnaka hai / 1 prAcInakAla meM isI mudrA meM nidIkSA dI jAtI thI / For Private And Personal
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 301 isake uttara meM gurudeva bhI 'zraNujANAmi' kaha kara AjJA dete haiM, yaha gurudeva kI ora kA zrAjJApradAna- rUpa dUsarA sthAnaka hai / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir " nisIhi 3 zrahora kArya 3 kAyasaMphAsaM4 / khamaNijo5 bhe6 kilAmo7 / zrappakliMtANaMda bahusubherA bhe10 divaso 11 bakkaMto 12 ?" -yaha ziSya kI ora kA dvAdazapada rUpa zarIrakuzalapRcchA nAmaka tIsarA sthAnaka hai / isake uttara meM gurudeva 'saMthA' kahate haiM / tathA kA artha hai jaisA tuma kahate ho vaisA hI hai, arthAt kuzala hai / yaha gurudeva kI ora kA tIsarA sthAna hai | isake anantara " jattA 1 me 2" kahA jAtA hai / yaha ziSya kI ora kA dvipadAtmaka saMyama yAtrA pRcchA nAmaka cauthA sthAnaka hai / uttara meM gurudeva bhI 'tubhaM pi vaha yuSmAkamapi bartate ?' kahate haiM, jisakA artha hai - tumhArI saMyama yAtrA bhI nirvAdha cala rahI hai ? yaha gurudeva kI ra kA saMyama yAtrA pRcchA nAmaka cauthA sthAnaka hai / isake bAda 66 javaNijaM 1 ca 2 me3" kahA jAtA hai / yaha ziSya kI tripadAtmaka yApanIya pRcchA nAmaka pA~cavA~ sthAnaka hai / uttara meM gurudeva bhI 'eva' kahate haiM, jisakA artha hai indriya-vijaya rUpa yApanA ThIka taraha cala rahI hai / yaha gurudeva kI ora kA pA~cavA~ sthAnaka hai / "3 isake anantara "khAmemiH khamAsamaNora deva si3 vakamaM4 : kahA jAtA hai / yaha ziSya kI ora kA pada RtubrayAtmaka aparAdhAmaNArUpa chaThA sthAnaka hai / uttara meM gurudeva bhI 'kSamayAmi' kahate haiM, jisakA artha hai maiM bhI sAraNA vAraNA karate samaya jo bhUleM huI hoM, usakI kSamA cAhatA hU~ / yaha gurudeva kI ora kA aparAdha kSAmaNA rUpa chaThA sthAnaka hai / For Private And Personal
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratyAkhyAna-sUtra (1) navaskAra sahita sUtra uggara sUre' namokkArasahiyaM paJcakkhAmi cauvvihaM pi AhAraM-asaNaM, pANaM, khAima, sAimaM / / annattha-'NAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, vosirAmi / . bhAvArtha sUrya udaya hone para--do ghar3I dina car3he taka-namaskAra sahita pratyAkhyAna grahaNa karatA hU~, aura azana, pAna, khAdima, svAdima cAroM ho prakAra ke zrAhAra kA tyAga karatA huuN| - prastuta pratyAkhyAna meM do zrAgAra = AkAra arthAt apavAda haiM-- anAbhoga=atyanta vismRti aura sahasAkAra=zIghratA ( acAnaka ) / ina do zrAkAroM ke sivA cAroM zrAhAra bosirAtA hU~-tyAga karatA huuN| 1 'sUre uggae'-iti hribhdraaH| 'namokkAraM paJcakkhAti sUre uggae'--iti jindaasaaH| For Private And Personal
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratyAkhyAna-sUtra 303 vivecana yaha 'namaskAra sahita' pratyAkhyAna kA sUtra hai| namaskAra sahita kA artha hai-- 'sUryodaya se lekara do ghar3I dina car3he taka arthAt muhUrta bhara ke lie, vinA namaskAra maMtra par3he zrAhAra grahaNa nahIM karanA / isakA dUsarA nAma namaskArikA bhI hai / aAjakala sAdhAraNa bolacAla meM navakArisI kahate haiN| cAra AhAra isa prakAra haiM (1) azana-isameM roTI, cAvala Adi sabhI prakAra kA bhojana zrA jAtA hai| (2) pAna-dUdha, drAkSArasa pAnI Adi pIne yogya sabhI prakAra kI .. cIjeM pAna meM A jAtI haiM / parantu aAjakala paraMparA ke nAte pAna se kevala jala hI grahaNa kiyA jAtA hai| (3) khAdima-bAdAma, kisamisa zrAdi mevA aura phala khAdima 1 "namaskAreNa-paJcaparameSThistavena sahitaM pratyAkhyAti / 'sarve dhAtavaH karotyarthena vyAptA' iti bhASyakAravacanAnnamaskArasahitaM pratyAkhyAnaM karoti / " yaha prAcArya siddhasena kA kathana hai / isakA bhAvArtha hai ki muhUrta pUrA hone para bhI navakAra maMtra par3hane ke bAda hI namaskArikA kA pratyAkhyAna pUrNa hotA hai. pahale nhiiN| yadi muhUrta se pahale hI navakAra maMtra par3ha liyA jAya, taba bhI namaskArikA pUrNa nahIM hotI hai / namaskArikA ke lie yaha Avazyaka hai ki sUryodaya ke bAda eka muhUrta kA kAla bhI pUrNa ho jAya aura pratyAkhyAna-pUrti svarUpa navakAra maMtra kA japa bhI kara liyA jAya ! isI viSaya ko pravacana sAroddhAra kI vRtti meM prAcArya siddhasena ne isa prakAra spaSTa kiyA hai.-"sa ca namaskArasahitaH pUrNe'pi kAle namaskArapAThamantareNa pratyAkhyAnasyApUryamANatvAt , satyapi ca namaskArapAThe muhUrtAbhyantare pratyAkhyAnabhaGgAt / tataH siddhametat muhUrtamAnakAla namaskArasahitaM pratyAyAnamiti |"-prtyaakhyaandvaar| .. For Private And Personal
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 3.04 zramaNa-sUtra meM antarbhUta haiN| kucha prAcArya miSTAnna ko azana meM grahaNa karate haiM aura kucha khAdima meM, yaha dhyAna meM rahe / (4) svAdima-supArI, lauMga, ilAyacI Adi mukhavAsa svAdima mAnA jAtA hai| isa AhAra meM udarapUrti kI dRSTi na hokara mukhyatayA mukha ke svAda kI hI dRSTi hotI hai / saMyamI sAdhaka prastuta zrAhAra kA grahaNa svAda ke lie nahIM, pratyuta mukha kI svacchatA ke lie karatA hai| ____ saMskRta kA AkAra hI prAkRta bhASA meM prAgAra hai| prAkAra kA artha-apavAda mAnA jAtA hai| apavAda kA artha hai ki yadi kisI vizeSa sthiti meM tyAga kI huI vastu sevana bhI karalI jAya to bhI pratyAkhyAna kA bhaMga nahIM hotaa| ataeva zrAcArya hemacandra yogazAstra ke tIsare prakAza kI vRtti meM likhate haiM --'prAkriyate vidhIyate pratyAkhyAnabhaMgaparihArArthamityAkAra:'.---'pratyAkhyAnaM ca apavAdarUpAkAra sahitaM kartavyam , anyathA tu bhaMgaH syAt / ' 1 zrA-maryAdayA maryAdAkhyApanArthamityarthaH kriyante vidhIyante ityAkArAH'-pravacana sAroddhAra vRtti / pratyAkhyAnadvAra / 'zrAkArohi nAma pratyAkhyAnApavAdahetuH |-hribhdriiyH zrAvazyaka sUtra vRtti, pratyAkhyAna Avazyaka / jaina-dharma viveka.kA dharma hai| ataH yahA~ pratyAkhyAna Adi karate samaya bhI viveka kA pUrA dhyAna rakhA jAtA hai| sAdhaka durbala evaM alpajJa prANI hai| ataH usake samakSa ajJAnatA evaM azaktatA zrAdi ke kAraNa kabhI vaha vikaTa prasaMga pA sakatA hai, jo usakI kalpanA se bAhara ho / yadi pahale se hI usa sthiti kA apavAda nArakarakhA jAya to vrata bhaMga hone kI saMbhAvanA rahatI hai| yahI kAraNa hai ki prastuta pratyAkhyAna sUtra meM pahale se hI usa vizeSa sthiti kI chUTa 'pratijJA-pATha meM rakkhI gaI hai, tAki sAdhaka kA vrata-bhaMgaH na hone paae| yaha hai pahale se hI bhaviSya ko dhyAna meM rakha kara calane kI dUradarzitArUpa niveka vRtti / / For Private And Personal
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratyAkhyAna-sUtra 305 namaskArikA meM kevala do hI AkAra haiM-anAbhoga, aura mahasAkAra / ( 1 ) anAbhoga kA artha hai atyanta vismRti / pratyAkhyAna lene kI bAta sarvathA bhUla jAya aura usa samaya anavadhAnatA vazaM kucha khA pI liyA jAya to vaha anAbhoga AgAra kI maryAdA meM rahatA hai / ( 2 ) dUsarA AgAra sahasAkAra hai / isakA artha hai - megha barasane para athavA dahI Adi mathate samaya acAnaka hI jala yA chAcha yadi kA chIMTA mukha meM calA jAya / bhoga aura sahasAkAra donoM hI grAgAroM ke sambandha meM yaha bAta hai ki jaba taka patA na cale, tabataka to vrata bhaMga nahIM hotA / parantu patA cala jAne para bhI yadi koI mukha kA grAsa thUke nahIM, Age khAnA baMda nahIM kare to vrata bhaMga ho jAtA hai / astu, sAdhaka kA kartavya hai ki jyoM hI patA cale, tyoM hI bhojana baMda kara de aura jo kucha mukha meM ho vaha saba bhI yatanA ke sAtha thUka de / eka prazna hai ! mUla pATha meM to kevala namaskAra sahita hI zabda hai, kAla kA kucha bhI ullekha nahIM hai / phira yaha do ghar3I kI kAlamaryAdA kisa AdhAra para pracalita hai ? prazna bahuta sundara hai / zrAcArya siddhasena ne isakA acchA uttara diyA hai / pravacana sAroddhAra kI vRtti meM unhoMne namaskArasahita ko muhUrta kA vizeSaNa mAnate hue kahA hai- ' sahita zabdena muhUrtasya vizeSitatvAt' / isakA bhAvArtha yaha hai kiM namaskAra se sahita jo muhUrta, vaha namaskAra sahita kahalAtA hai / arthAt jisake anta meM namaskAra ka uccAraNa kiyA jAtA hai, vaha muhUrta / Apa kaheMge - mUla pATha meM to kahIM idhara udhara muhUrta zabda hai nahIM; phira vizeSya ke binA vizeSaNa kaisA ? uttara meM nivedana hai ki - namaskArikA kA pATha zraddhA pratyAkhyAna meM hai / zrataH kAla kI maryAdA avazya honI cAhie / yadi kAla kI maryAdA hI na ho to phira yaha zraddhA pratyAkhyAna kaisA ? namaskArasahita kA pATha paurupI ke pATha se pahale hai; ataH yaha spaSTa hI hai ki usakA kAla-mAna For Private And Personal
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 306 zramaNa sUtra pauruSI se kama hI honA cAhie / grApa kaheMge ki pauruSI ke kAlamAna se kama to do muhUrta bhI ho sakate haiM ? phira eka muhUrta hI kyoM ? uttara hai ki namaskArikA meM pauruSI Adi anya pratyAkhyAnoM kI apekSA satra se kama, arthAt do hI AkAra haiM; ataH alpAkAra hone se isakA kAlamAna bahuta thor3A mAnA gayA hai aura vaha paraMparA se eka muhUrta hai| zraddhApratyAkhyAna kA kAla kama se kama eka muhUrta mAnA jAtA hai / namaskArikA, rAtribhojana doSa kI nivRtti ke lie hai / arthAt prAtaH kAla dinodaya hote hI manuSya yadi zIghratA meM bhojana karane lage aura vastutaH sUryodaya na huA ho to rAtri bhojana kA doSa laga sakatA hai | yadi do ghar3I dina car3he taka ke lie zrAhAra kA tyAga namaskArikA ke dvArA kara liyA jAya to phira rAtri bhojana kI saMbhAvanA nahIM rahatI | dUsarI bAta yaha hai ki sAdhaka ke lie tapa kI sAdhanA karanA Avazyaka hai; pratidina kama se kama do ghar3I kA tapa to honA hI cAhie / namaskArikA meM yaha nitya prati ke tapazcaraNa kA bhAva bhI antarnihita hai / dUsaroM ko pratyAkhyAna karAnA ho to mUla pATha meM 'pacakhAi' aura 'vosiraha' kahanA cAhie / yadi svayaM karanA ho, to ullikhita pAThAnusAra 'pakkhAmi' aura 'vosirAmi' kahanA cAhie / Age ke pAThoM meM bhI yaha parivartana dhyAna rakhanA cAhie | yahI pATha sAMketika arthAt saMketa pUrvaka kie jAne vAle pratyAkhyAna kA bhI hai / vahA~ kevala 'gaMThisahiyaM' yA 'muTThisahiyaM' zrAdi pATha namukkAra sahiyaM ke Age adhika bolanA cAhie / gaMThisahiyaM aura muTThisahiyaM kA yaha bhAva hai ki jaba taka ba~dhI huI gA~Tha athavA muTThI Adi na kholU~ taba taka cAroM AhAra kA tyAga karatA hU~ / 1 - 'gaMThisahiyaM, muTThisahiyaM' Adi sAMketika pratyAkhyAna pATha meM 'mahattarAgAreNaM savvasamAhibattiyAgAreNaM' ye do AgAra adhika bolane cAhie~ / yaha sAMketika pratyAkhyAna anya samaya meM bhI kiyA jA sakatA For Private And Personal
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prakhyAna-sUtra namaskArikA caturvidhAhAra-tyAgarUpa hotI hai yA trividhAhAratyAgarUpa ? isa prazna ke sambandha meM yaha vaktavya hai ki namaskArikA catuvidhAhAra tyAgarUpa hI hotI hai / namaskArikA kA kAlamAna eka muhUrtabhara hI hotA hai, ataH vaha alpakAlika hone se caturvidhAhAra tyAgarUpa hI hai| prAcIna paraMparA bhI aisI hI hai / 'caturvidhAhArasyaiva bhavatIti vRddhasampradAyaH----pravacana sAroddhAra vRtti / namaskArikA meM do zrAgAra mAne gae haiM-anAbhoga aura shsaakaar| Ajakala ke kucha vidvAna, apane pratikramaNa sUtra meM, naukArasI ke cAra yA pA~ca bhAgAra bhI likhate haiM, parantu yaha lekha paraMparA-viruddha hai| prAcIna zrAcArya hemacandra Adi, do hI zrAgAra batalAte haiM-'namaskArasahite pratyAkhyAne dvau AkArI bhavataH' ----yoga zAstra, tRtIya prakAza vRtti / ___ prAcArya bhadrabAhu svAmI ne bhI namaskArikA ke do hI zrAgAra mAne haiM-'do ceva namokkAre / zrAvazyaka niyukti, gAthA 1566 / hai, ataH jaba kabhI anya samaya meM kiyA jAya, taba 'uggae sUre yaha aMza nahIM bolanA caahie| For Private And Personal
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir (2) pauruSI-sUtra uggara sUre porisiM paJcamavAmi; caubdhihaM pi AhAraasaNaM, pANaM, khAimaM, sAimaM / annattha-'NAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, pacchannakAleNaM, disAmoheNaM, sAhuvayaNeNaM, savyasamAhivattiyAgAreNaM, vosirAmi / bhAvAtha pauruSI kA pratyAkhyAna karatA hU~ / sUryodaya se lekara prazana, pAna, khAdima aura svAdima cAroM hI aAhAra kA prahara dina car3he taka tyAga karatA huuN| anAbhoga, sahasAkAra, pracchannakAla, dizAmoha, sAdhu vacana, sarvasamAdhipratyayAkAra-ukta chahoM zrAkAroM ke sivA pUrNatayA cAroM pAhAra kA tyAga karatA huuN| vivecana sUryodaya se lekara eka pahara dina car3he taka cAroM prakAra ke zrAhAra kA tyAga karanA, pauruSI pratyAkhyAna hai| pauruSI kA zAbdika artha hai-- 'puruSa pramANa chAyA / ' eka pahara dina car3hane para manuSya kI chAyA For Private And Personal
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir paurupI sUtra 306 ghaTate ghaTate apane zarIra pramANa laMtrI raha jAtI hai / isI bhAva ko lekara pauruSI zabda prahara parimita kAla vizeSa ke artha meM lakSaNA ke dvArA rUr3ha ho gayA hai / sAdhaka kitanA hI sAvadhAna ho; parantu grAkhira vaha eka sAdhAraNa chadmastha vyakti hai / ataH sAvadhAna hote hue bhI bahuta bAra vrata pAlana meM bhUla ho jAyA karatI hai / pratyAkhyAna kI smRti na rahane se athavA anya kisI vizeSa kAraNa se vratapAlana meM bAdhA hone kI saMbhAvanA hai / aisI sthiti meM vrata khaNDita na ho, isa bAta ko dhyAna meM rakhakara pratyeka pratyAkhyAna meM pahale se hI saMbhAvita doSoM kA zrAgAra, pratijJA lete samaya hI rakha liyA jAtA hai / porisI meM isa prakAra ke chaha grAgAra haiM :( 1 ) anAbhoga - pratyAkhyAna kI vismRti ho jAne se bhojana kara lenA / ( 2 ) sahasAkAra - - akasmAt jala Adi kA mukha meM cale jAnA / (3) pracchannakAla - bAdala athavA bA~dhI Adi ke kAraNa sUrya ke Dha~ka jAne se porisI pUrNa ho jAne kI bhrAnti ho jAnA / ( 4 ) dizA moha - pUrva ko pazcima samajha kara porisI na Ane para bhI sUrya ke U~cA car3ha Ane kI bhrAnti se azanAdi sevana kara lenA / (2) sAdhuvacana - 'porisI yA gaI' isa prakAra kisI prApta puruSa ke kahane para vinA porisI Ae hI porisI pAra lenA / ( 6 ) sarva samAdhipratyayAkAra - kisI Akasmika zUla yAdi tIvra roga kI upazAnti ke lie auSadhi Adi grahaNa kara lenA / 'sarva samAdhi pratyayAkAra' eka atyanta mahattvapUrNa zrAgAra hai 1 jaina saMskRti kA prANa syAdvAda hai aura vaha prastuta zrAgAra para mahatvapUrNa prakAza DAlatA hai / tapa bar3A hai yA jIvana ? yaha prazna hai, jo dArzanika kSetra meM gaMbhIra vicAra carcA kA kSetra rahA hai| kucha dArzanika tapa ko mahattva dete haiM to kucha jIvana ko ? parantu jaina darzana tapa ko bhI mahatva For Private And Personal
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 310 zramaNa-sUtra detA hai aura jIvana ko bhI ! kabhI aisI sthiti hotI hai ki jIvana kI apekSA tapa mahattvapUrNa hotA hai| kabhI kyA, tapa sadA hI mahattvapUrNa hai ! jIvana kisake lie hai ? tapa ke lie hI to jIvana hai| parantu kabhI aisI bhI sthiti ho sakatI hai ki tapa ko apekSA jIvanarakSA adhika Avazyaka ho jAtI hai / tapa jIvana para hI to Azrita hai| jIvana rahegA to kabhI phira bhI tapaH sAdhanA kI jA skegii| yadi jIvana hI na rahegA to, phira tapa kaba aura kaise kiyA jA sakegA ? "jIvanaro bhadrazatAni pazyet / ' / sarvasamAdhipratyaya nAmaka prastuta prAgAra, isI uparyukta bhAvanA ko lekara agrasara hotA hai / tapazcaraNa karate hue yadi kabhI Akasmika visUcikA yA zUla Adi kA bhayaMkara roga ho jAya, phalataH jIvana saMkaTa meM mAlUma par3e to zIghra hI auSadhi Adi kA sevana kiyA jA sakatA hai| jIvana kSati ke vizeSa prasaMga para pratyAkhyAna hote hue bhI auSadhi Adi sevana kara lene se jaina dharma pratyAkhyAna kA bhaMga honA svIkAra nahIM krtaa| isa prakAra ke vikaTa prasaMgoM ke lie pahale se hI chUTa rakkhI jAtI hai, jisake lie jaina-dharma meM zrAgAra zabda vyavahRta hai| jaina dharma meM tapa ke lie atyanta zrAdara kA sthAna hai, parantu usake lie vyarthaM kA moha nahIM hai| jaina dharma ke kSetra meM viveka kA bahuta bar3A mahattva hai| tapa ke haTha meM ar3e rahakara auSadhi sevana na karanA aura vyartha hI anamola mAnava jIvana kA saMhAra kara denA, jaina dharma kI dRSTi meM kathamapi ucita nahIM hai / vyartha kA durAgraha rakhane se Arta aura raudra durdhyAna kI saMbhAvanA hai, jinake kAraNa kabhI kabhI sAdhanA kA mUla hI naSTa ho jAtA hai| ataH zrAcArya siddhasena kI gaMbhIra vANI meM kaheM to auSadhi kA sevana jIvana ke lie nahIM, apitu prArta raudra durdhyAna kI nivRtti ke lie Avazyaka hai| apane ko bhayaMkara roga hone para hI auSadhi sevana karanA, yaha bAta nahIM hai| apitu kisI anya ke rogI hone para yadi kabhI vaidya Adi ko sevAkArya evaM sAntvanA dene ke lie bhojana karanA par3e to usakA bhI pratyAkhyAna meM AgAra hotA hai| jaina dharma apane samAna hI dUsare kI For Private And Personal
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pauruSI sUtra 311 samAdhi kA bhI vizeSa dhyAna rakhatA hai / isa sambandha meM prAcArya siddhasena kA abhiprAya manana karane yogya hai : -"kRtapauruSIpratyA yAnasya sahasA saJjAtatIvrazUlAdiduHkhatayA samutpannayorAtaraudradhyAnayoH sarvadhA nirAsaH sarvasamAdhiH, sa eva bhAkAra:-pratyA jyAnApavAdaH sarvasamAvipratyaya kAraH / pauruSyAma pUrNAgAmapyakasmAt zUlAdivyathAyAM samutpannAyAM tadupazamanAyauSadhapathyAdike bhuJAnasya na pratyA' yAnabhA iti bhAvaH / vaidyAdirvA kRtapauruSIpratyAkhyAno'nyasyAtura tya samAdhinimitta yadA'pUrNAyAmapi pauruSyAM bhuka kte tadA na bhaGgaH / ardhabhukte tvAturasya samAze maraNa votpanne sati tathaiva bhojanatyAgaH |".--prvcnsaaroddhaar vRtti / ___ aAcArya jinadAsa ne bhI Avazyaka cUNi' meM aisA hI kahA hai'samAdhI NAma teNa ya porusI paccakkhAtA, zrAsukkAriyaM ca dukkhaM uppannaM tassa annarasa vA, te kiMci kAyavvaM tassa, tAhe paro vijje (have) jA tassa vA pasamaNaNimitta pArAvijati prosahaM vA dijati / ___ yahI pATha apanI yAvazyaka vRtti meM prAcArya haribhadra ne uddhRta kiyA hai| prAcArya tilaka likhate haiM----'tIvrazUlAdinA vihvalasya samAdhinimittamauSadhapathyAdipratyayaH kAraNa sa eva zrAkAraH / ' prAcArya nami bhI kahate haiM-'samAdhiH svAsthyaM tatpratyayAkAraNa, yathA kasyacit pratyAra yAturanyasya vA kimapyAturaM duHkhamutpannaM tadupazamahetoH pAryate / pracchannakAla, dizAmoha aora sAdhuvacana ukta tInoM prAgAroM kA yaha abhiprAya hai ki-bhrAnti ke kAraNa pauruSI pUrNa na hone para bhI pUrNa samajha kara bhojana kara liyA jAya to koI doSa nahIM hotaa| yadi bhojana karate samaya yaha mAlUma ho jAya ki abhI pauruSI pUrNa nahIM huI hai to For Private And Personal
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 312 zramaNa-sUtra usI samaya bhojana karanA chor3a denA cAhie / pauruSI apUrNa jAnakara bhI bhojana karatA rahe to pratyAkhyAna bhaMga kA doSa lagatA hai| ___ pauruSI ke samAna hI sArdha paurupI kA pratyAkhyAna bhI hotA hai| isameM Der3ha pahara dina car3he taka aAhAra kA tyAga karanA hotA hai / astu, jaba ukta sArdha pauruSI kA pratyAkhyAna karanA ho taba 'porisiM' ke sthAna para 'sADha porisiM' pATa kahanA caahie| Aja kala ke kucha lekhaka pauruSI ke pATa meM 'mahattarAgAreNaM' kA pATha bolakara chaha kI jagaha sAta aAgAra kA ullekha karate haiM; yaha bhrAnti para avalambita haiM / haribhadra zrAdi prAcAryoM kI prAcIna paraMparA, pauruSI meM kevala chaha hI aAgAra mAnane kI hai / __ sAdhu sazakta ho to use pauruSI Adi cauvihAra hI karane cAhie~ / yadi zakti na ho to tivihAra bhI kara sakatA hai| parantu duvihAra pauruSI kadApi nahIM kara sktaa| hA~, zrAvaka duvihAra bhI kara sakatA hai| isake lie prAcArya devendra kRta zrAddha pratikramaNa vRtti dekhanI caahie| yadi pauruSI tivihAra karanI ho to 'tivi haM pi zrAhAraM asaNaM, khAima, sAimaM pATha bolanA cAhie / yadi zrAvaka duvihAra pauruSI kare to 'duvihaMpi mAhAraM asaNaM khAimaM aisA pATa bolanA caahie| For Private And Personal
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ( 3 ) pUrvArdha-sUtra uggae sUre, purimaDDhe paccakkhAmi; caunihaM pi zrAhAraM-asaNaM, pANaM, khAina, sAimaM / ___annattha-'NAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, pacchannakAleNaM, disAmoheNaM, sAhuvayaNeNaM, mahattarAgAreNaM, sabasamAhivattiyAgAreNaM, vosiraami| bhAvArya sUryodaya se lekara dina ke pUrvArdha taka arthAt do prahara taka cAroM AhAra azana, pAna, khAdima, svAdima kA pratyAkhyAna karatA huuN| anAbhoga, sahasAkAra, pracchannakAla, dizAmoha, sAdhuvacana, mahattarAkAra aura sarvasamAdhipratyayAkAra-ukta sAta zrAgAroM ke sivA pUrNatayA zrAhAra kA tyAga karatA huuN| vivecana yaha pUrvArdha pratyAkhyAna kA sUtra hai| isameM sUryodaya se lekara dinake pUrva bhAga taka arthAt do pahara dina car3he taka cAroM aAhAra kA tyAga kiyA jAtA hai| prastuta pratyAkhyAna meM sAta prAgAra mAne gae haiM / chaha to pUrvokta For Private And Personal
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 314 zramaNa-sUtra pauruSI ke hI zrAgAra haiM, sAtavA~ aAgAra 'mahattarAkAra' hai / mahattarAkAra kA artha hai-vizeSa nirjaga aAdi ko dhyAna meM rakhakara rogI Adi kI sevA ke lie athavA zramaNa saMgha ke kisI anya mahattvapUrNa kArya ke lie gurudeva Adi mahattara puruSa kI aAjJA pAkara nizcita samaya ke pahale hI pratyAkhyAna pAra lenA / prAcArya siddhasena isa sambandha meM kitanA sundara spaSTIkaraNa karate haiM-'mahattaraM-pratyAkhyAnapAlanavazAllabhyanirjarApekSayA bRhattaranirjarAlAbhahetu bhUtaM, puruSAntareNa sAdhayitumazakyaM glAnacaityasaMghAdi prayojanaM, tadeva zrAkAraH-pratyAkhyAnApavAdo mahatarAkAraH / " prAcArya nami bhI pratikramaNa-sUtra vRtti meM likhate haiM-"atizayena mahAn mahattara prAcAryAdistasya vacanena maryAdayA karaNaM mahattarAkAro, yathA kenApi sAdhunA bhaktaM pratyAkhyAtaM, tata kuja-gaNa-saMghAdi prayojanamananyasAdhyamutpanaM, tatra cAsau mahattarairAcAryAdhairniyuktaH, tatara yadi zaknoti tathaiva karnu tadA karoti; atha na, tadA mahattarakA dezena bhuJAnasya na bhaGgaH iti / " pAThaka mahattarAkAra ke prAgAra para jarA gaMbhIratA se vicAra kareM / isa aAgAra meM kitanA adhika sevAbhAva ko mahattva diyA gayA hai ? tapazcaraNa karate hue yadi acAnaka hI kisI rogI aAdi kI sevA kA mahattvapUrNa kArya zrA jAya to vrata ko bIca meM hI samApta kara sevA kArya karane kA vidhAna hai / yadi tapasvI sazakta ho, phalataH tapa karate hue bhI sevA kara sake to bAta dUsarI hai / parantu yadi tapasvI samartha na ho to use tara ko bIca meM hI chor3akara, yathAvasara bhojana karake sevA kArya meM saMlagna ho jAnA cAhie / tapa ke phera meM par3akara sevA ke prati upekSA kara denA, jainadharma kI dRSTi meM kSamya nahIM hai / sevA tapa se bhI mahAn hai / anazana Adi bahiraMga tapa hai to sevA antaraMga tapa hai| bahiraMga kI apekSA antaraMga tapa mahattara hai / 'prasiddha bahiraGgamantaraGga / ' zrAcArya haribhadra ne Avazyaka sUtra kI ziSyahitA vRtti meM, prAcArya * jinadAsa kI Avazyaka cUNi ke AdhAra para likhA hai : For Private And Personal
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 315 pUrvArdha-sUtra --"mahattarA gArehi-mahalla payoyaNehi, teNa bhattaTTho pacakkhAto, tAthe zrAyariehiM bhaeNati-amugaM gAmaM gaMtavva / teNa niveditaM-jathA mama aja abhaTThotta / jati tAva samattho karetu jAtu ya / na tarati aeNo bharAdvito abhattaTTito vA jo tarati so vaccatu / natthi aNNo tassa vA kanjassa samatho tAthe ceva abharATThiyassa gurU visajayanti / erissa taM jemaMtassa praNabhilAsatsa abhATTitaNijarA jA sA se bhavati gurunnioenn|" prAcArya jinadAsa Avazyaka cUrNiM ke pratyAkhyAnAdhikAra meM prastuta mahattarAgAra para likhate haiM-'evaM kira tassa taM jemaMtassa vi aNa bhilAsassa zrabhATThiyassa gijarA jA sacceva patA bhavati gurunizroeNaM / ' donoM hI prAcAryoM kA yaha kathana hai ki yadi tapasvI sAdhaka ko kisI vizeSa sevA kArya ke lie upavAsa prAdi abhaktArtha meM bhI bhojana kara lenA par3e to koI doSa nahIM hotA hai / apitu bhojana karate hue bhI upavAsa jaisI hI nirjarA hotI hai / kyoMki bhojana karate hue bhI usakI bhojana meM abhilASA nahIM hai ! mahattarAkAra, namaskArikA aura pauruSI meM nahIM hotA hai | kyoMki unakA kAla alma hai, ataH vaha pUrNa karane ke bAda bhI nirdiSTa sevA kArya kiyA jA sakatA hai| yaccAtraiva mahattarA''kAra jyAbhidhAnaM na namaskArasahitAdau tatra kAlasyAlpatvaM, anyatra tu mahavaM kAraNa miti vRddhA vyAcakSate / ' -pravacana sAroddhAra vRtti / pUrvArdhaM pratyAkhyAna ke samAna hI avArdha pratyAkhyAna bhI hotA hai| apArddha pratyAkhyAna kA artha hai-tIna pahara dina car3he taka aAhAra grahaNa na karanA / apArddha pratyAkhyAna grahaNa karate samaya 'purimaDda' ke sthAna meM 'avaDda' pATha bolanA cAhie / zeSa pATha donoM pratyAkhyAnoM kA samAna hai| For Private And Personal
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ekAzana-sUtra egAsaNaM paccakkhAmi tivihaM pi AhAraM asaNaM, khAima, sAimaM / annattha-'NAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, sAgAriyAgAreNaM, AuMTaNa pasAraNeNa, guru abbhuTThANeNa, pAriTThAvaNiyAgAreNa', mahattarAgAreNa, savvasamAhivattiyAgAreNa vosiraami| bhAva.tha ___ ekAzana tapa svIkAra karatA hU~; phalataH azana, khAdima, svAdima tInoM AhAroM kA pratyAkhyAna karatA huuN| anAbhoga, sahasAkAra, sAgArikAkAra, zrAkuJcanaprasAraNa,gurvabhyutthAna, pAriSThApanikAkAra, mahattarAkAra, sava-samAdhipratyayAkAra-ukta pATha zrAgAroM ke sivA pUrNatayA zrAhAra kA tyAga karatA huuN| For Private And Personal
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ekAzana-sUtra vivecana pauruSI yA pUrvArddha ke bAda dina meM eka bAra bhojana karanA, ekAzana sapa hotA hai / ekAzana kA artha hai- 'eka + azana, arthAt dina meM ekabAra bhojana karanA / ' yadyapi mUla pATha meM yaha ullekha nahIM hai ki--- 'dina meM kisa samaya bhojana karanA / ' phira bhI prAcIna paraMparA hai ki kama se kama eka pahara ke bAda hI bhojana karanA cAhie / kyoMki ekAzana meM pauruSItapa antanihita hai| pratyAkhyAna, gRhastha tathA zrAvaka donoM ke lie samAna hI haiM / ata. eva gRhastha tathA sAdhu donoM ke lie ekAzana tapa meM koI antara nahIM mAnA jAtA hai| hA~ gRhastha ke lie yaha dhyAna meM rakhane kI bAta hai ki'vaha ekAzana meM acitta arthAt prAsuka AhAra pAnI hI grahaNa kre|' sAdhu ko to yAvajjIvana ke lie aprAsuka AhAra kA tyAga hI hai / .---'egAsaNa' prAkRta-zabda hai, jisake saMskRta rUpAntara do hote haiM 'ekAzana' aura 'ekAsana / ' ekAzana kA artha hai-eka bAra bhojana karanA, aura ekAsana kA artha hai-eka Asana se bhojana karanA / 'egAsaNa' meM donoM hI artha grAhya haiM / 'eka sakRt azanaM bhojanaM eka ghA AsanaM----putAcalanato yatra pratyAyAne tadekAzanamekAsanaM vA, prAkRte dvayorapi egAsaNamiti rUpam |-prvcnsaarodvaar vRtti / AcArya haribhadra ekAsana kI vyAkhyA karate haiM ki eka bAra baiThakara phira na uThate hue bhojana karanA / 'ekAzanaM nAma sakRdupaviSTa putA cAla nena bhojanam / ' -aAvazyaka vRtti' / ___ prAcArya jinadAsa kahate haiM--egAsaNa meM puta = nitaMba bhUmi para lage rahane cAhie~, arthAt eka bAra baiThakara phira nahIM uThanA cAhie / hA~, hAtha aura paira Adi AvazyakatAnusAra zrAkuJcana prasAraNa ke rUpa meM hilAe-DulAe jA sakate haiM / 'egAsaNaM nAma putA bhUmIto na cAliGgati, sesANi hatthe pAyANi cAlejAvi |'-shraavshyk cUrNi For Private And Personal
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 318 zramaNa-sUtra zrAvaka arthAt gRhastha ke lie pAriTThAvaNiyAgAra' nahIM hotA; ataH use mUla pATha bolate samaya 'pAriTThAvaNiyAgAreNaM' nahIM bolanA caahie|' ___ ekAzana ke samAna hI dvikAzana kA bhI pratyAkhyAna hotA hai / dvikAzana meM do bAra bhojana kiyA jA sakatA hai / dvikAzana karate samaya mUla pATha meM 'egAsa' ke sthAna meM 'viyAsarNa' bolanA cAhie / ekAzana aura dvikAzana meM bhojana karate samaya to yatheccha cAroM AhAra lie jA sakate haiM; parantu bhojana ke bAda zeSa kAla meM bhojana kA tyAga hotA hai| yadi ekAzana tivihAra karanA ho to zeSa kAla meM pAnI piyA jA sakatA hai| yadi cauvihAra karanA ho to pAnI bhI nahIM piyA jA sktaa| yadi duvihAra karanA ho to bhojana ke bAda pAnI tathA svAdima = mukhavAsa liyA jA sakatA hai| Ajakala tivihAra ekAzana kI prathA hI adhika pracalita hai, ataH hamane mUla pATha meM 'tivihaM' pATha diyA hai| yadi cauvihAra karanA ho to 'caDavihaM pi zrAhAraM asaNaM 1 gRhastha ke pratyAkhyAna meM 'pAriTThAvaNiyAgAra' kA vidhAna isa lie nahIM hai ki gRhastha ke ghara meM to bahuta adhika manuSyoM ke lie bhojana taiyAra hotA hai| isa sthiti meM prAyaH kucha na kucha bhojana ke bacane kI saMbhAvanA rahatI hI hai| astu, gRhastha yadi pArihApaNiyAgAra kare to kahA~ taka karegA ? aura kyA yaha ucita bhI hogA ? . dUsarI bAta yaha hai ki gRhastha ke yahA~ bhojana baca jAtA hai to vaha rakha liyA jAtA hai, paraThA nahIM jAtA hai| aura usakA anya samaya para ucita upayoga kara liyA jAtA hai / - sAdhu kI sthiti isase bhinna hai| vaha avaziSTa bhojana ko, yadi aAge rAtri A rahI ho to rakha nahIM sakatA hai, paraThatA hI hai / ataH usa samaya tapasvI muni, yadi pariSThApya bhojana kA upayoga kara le to koI doSa nahIM hai| For Private And Personal
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ekAzanasUtra 316 pANa khAimaM sAimaM bolanA caahie| yadi duvihAra karanA ho ta 'duvihapi zrAhAraM asaNa khAima' bolanA cAhie / duvihAra ekAzana kI paraMparA prAcIna kAla meM thI, parantu Aja ke yuga meM nahIM hai| ekAsanameM aATha AgAra hote haiM / cAra zrAgAra to pahale zrA hI cuke haiM, zeSa cAra zrAgAra naye haiM / unakA spaSTIkaraNa isa prakAra hai: (1) sAgArikAkAra-chAgama kI bhASA meM sAgArika gRhastha ko kahate haiN| gRhastha ke aA jAne para usake sammukha bhojana karanA niSiddha hai / ataH 'sAgArika ke Ane para sAdhu ko bhojana karanA chor3akara yadi bIca meM hI uThakara, ekAnta meM jAkara punaH dUsarI bAra bhojana karanA par3e to vrata-bhaGga kA doSa nahIM lagatA / gRhastha ke lie sAgArika kA artha hai--vaha lobhI evaM krUra vyakti, jisake aAne para bhojana karanA ucita na ho| astu krUra dRSTi vAle 1 prAcArya jinadAsa ne aAvazyaka cUrNi meM likhA hai ki Agantuka gRhastha yadi zIghra hI calA jAne vAlA ho to kucha pratIkSA karanI cAhie, sahasA uThakara nahIM jAnA cAhie | yadi gRhastha baiThane vAlA hai, zIghra hI nahIM jAne vAlA hai, taba alaga ekAnta meM jAkara bhojana se nivRtta ho lenA cAhie / vyartha meM lambI pratIkSA karate rahane meM svAdhyAya Adi kI hAni hotI hai / 'sAgAriyaM zraddhasamudiTTassa zrAgataM jadi boleti paDicchati, aha thiraM tAhe sajjhAyavAghAto tti udRttA annattha gaMtUNaM samuddisati / ' sarpa aura agni Adi kA upadrava hone para bhI anyatra jAkara bhojana kiyA jA sakatA hai / sAgArika zabda se sarpAdi kA bhI grahaNa hai| 2 jaina dharma chuvAchUta ke cakkara meM nahIM hai / ataeva 'sAgArikA kAra' kA yaha artha nahIM hai ki koI achUta yA nIcI jAti kA vyakti zrA jAya to bhojana chor3akara bhAga khar3A honA cAhie / sAdhu ke lie For Private And Personal
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 320 zramaNa-sUtra vyakti ke A jAne para prastuta bhojana ko bIca meM hI chor3akara ekAnta meM jAkara punaH bhojana karanA ho to koI doSa nahIM hotA / 'gRhasthasyApi yena dRSTaM bhojanaM na jIryati tatpramukhaH sAgAriko jJAtavyaH / " -pravacanasAroddhAra vRtti / (2) zrAkuJcanaprasAraNa - bhojana karate samaya sunna par3a jAne Adi ke kAraNa se hAtha, paira Adi aMgoM kA sikor3anA yA phailAnA / upalakSaNa se grAkuJcana prasAraNa meM zarIra kA Age-pIche hilAnA-DulAnA bhI A jAtA hai / (3) gurvabhyutthAna- gurujana evaM kisI atithi vizeSa ke zrAne para unakA vinaya satkAra karane ke lie uThanA, khar3e honA / prastuta zrAgAra kA yaha bhAva hai ki gurujana evaM atithijana ke Ane para avazya hI uTha kara khar3A ho jAnA cAhie / usa samaya yaha bhrAnti nahIM rakhanI cAhie ki 'ekAsana meM uThakara khar3e hone kA vidhAna nahIM hai / ataH uThane aura khar3e hone se vratabhaMga ke kAraNa mujhe dopa lagegA / " gurujanoM ke lie uThane meM koI doSa nahIM hai, isa se vratabhaMga nahIM hotA, pratyuta vinaya tapakI zrArAdhanA hotI hai / AcArya siddhasena likhate haiM gurUNAmabhyutthAnAtvAdavazyaM bhuJjAnenA'pyusthAnaM kartavyamiti na tatra pratyAkhyAna - bhaGgaH / - pravacana sAroddhAra vRtti / jainadharma vinaya kA dharma hai| jainadharma kA mUla hI vinaya hai / viza jiNasAsaNamUrla' kI bhAvanA jaina dharma kI pratyeka choTI bar3I sAdhanA meM rahI huI hai / jaina dharma kI sabhyatA evaM ziSTAcAra sambandhI I mahattA ke use to brAhmaNa, kSatriya Adi sabhI gRhastha eka jaise haiM, to kisI ke sAmane bhI bhojana nahIM karanA hai / ava rahA gRhastha, vaha bhI krUra dRSTi vAle vyakti ke Ane para bhojana chor3akara phira bhale vaha krUra dRSTi brAhmaNa ho, kSatriya ho, meM jAta-pA~ta ke nAma para uThakara jAne kA vidhAna nahIM hai / anyatra jA sakatA hai, koI bhI ho / ekAzana For Private And Personal
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ekAzana-sUtra 321 lie prastuta AgAra hI paryApta hai| muni aura gRhastha donoM ke lie hI yaha mubhakti evaM atithi bhakti kA ucca Adarza anukaraNIya hai / (4) pAriSThApanikAkAra jaina muni ke lie vidhAna hai ki vaha apanI zrAvazyaka kSudhApUrtyarthaM parimita mAtrA meM hI AhAra lAe, adhika nahIM / tathApi kabhI bhrAntivaza yadi kisI muni ke pAsa AhAra adhika nA jAya aura vaha paraThanA DAlanA par3e to usa AhAra ko gurudeva kI AjJA se tapasvI muni ko grahaNa kara lenA cAhie / gRhastha ke yahA~ se AhAra lAnA aura use DAlanA, yaha bhojana kA apavyaya hai / bhojana samAja ra rASTra kA jIvana hai, ataH bhojana kA apavyaya sAmAjika evaM rASTrIya jIvana kA apavyaya hai / AcArya siddhasena pariSThApana meM doSa mAnate haiM aura usake grahaNa kara lene meM guNa | "paristhApanaM sarvathA tyajanaM prayojanamasya pAriSThApanika, tadeva kArastasmAdanyatra tatra hi tyajyamAne bahudoSasambhavarazrIyamANe cAgamikanyAyena guNasambhavAd gurvAjJayA punarbhu AnasthApi va bhaGgaH / " - pravacana sAroddhAra vRtti | ( 5 ) ekasthAna - sUtra ekkAsa egadvANaM paccakkhAmi, tivihaM pi AhArayasarI, khAimaM sAimaM / annattha- NAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, sAgAriyAgAreNaM, guruprabhuTTA, pAriTThAvaNiyAgAreNaM, savvasamAhivattiyAgAreNa vosirAmi / mahattarAmAreNaM, For Private And Personal
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 322 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra bhAvArtha ekAzanarUpa ekasthAna kA vrata grahaNa karatA hU~; phalataH azana, svAdima aura svAdima tInoM AhAra kA pratyAkhyAna karatA hU~ / anAbhoga, sahasAkAra, sAgArikAkAra, gurvabhyutthAna, pAriSThApanikAkAra, mahattarAkAra aura sarvasamAdhi- pratyayAkAra - ukta sAta zrAgAroM ke sivA pUrNatayA zrAhAra kA tyAga karatA hU~ / vivecana yaha ekasthAna pratyAkhyAna kA sUtra hai / eka sthAnAntargata 'sthAna' 'zabda 'sthiti' kA vAcaka hai / ataH eka sthAna kA phalitArtha hai- 'dAhine hAtha evaM mukha ke atirikta zeSa saba aMgoM ko hilAe vinA dina meM eka hI Asana se aura eka hI bAra bhojana karanA / arthAt bhojana prAraMbha karate samaya jo sthiti ho, jo aMgavinyAsa ho, jo grAsana ho, usI sthiti, aMgavinyAsa evaM Asana se baiThe rahanA cAhie / " zrAcArya jinadAsa ne Avazyaka cUrNi meM eka sthAna kI yahI paribhASA kI hai - 'ekaTThANa e jaM jathA aMguvaMgaM ThaviyaM taheva samudisitavvaM, AgAre se zrApasAraNa natthi, sesA satta taheva / ' zrAcArya siddhasena bhI pravacana sArodvAra kI vRtti meM aisA hI likhate haiM' eka advitIyaM sthAnaM-aGgavinyAsarUpaM yatra tadekasthAna pratyAkhyAnaM tad yathA bhojanakAle'GgopAGagaM sthApitaM tasmiMstathA sthita eka bhokavyam / ' pravacana sAroddhAra vRtti / eka sthAna kI anya satra vidhi 'egAsaraNa' ke samAna hai / kevala hAtha, paira Adi ke AkuMcana-prasAraNa kA AgAra nahIM rahatA / isI lie prastuta pATha meM 'uMTaNa pasAraNeNaM' kA uccAraNa nahIM kiyA jAtA / 'uMTasAraNa natthi, sesaM jahA ekkAsaNAe / ' haribhadrIya zrAva zyaka vRtti / prazna hai ki jaba eka sthAna pratyAkhyAna meM 'AuTa pasArakhA' kA For Private And Personal
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir eka sthAna-sUtra prAgAra nahIM hai, taba hAtha aura mukha kA cAlana bhI kaise ho sakatA hai ? samAdhAna hai ki eka sthAna meM eka bAra bhojana karane kA vidhAna hai| aura bhojana hAtha tathA mukha kI calana-kriyA ke binA azakya hai| ataH azakya-parihAra hone se dAhine hAtha aura mukha kI calana kriyA apratiSiddha hai| 'mukhasya hastasya ca azakyaparihAratvAJcalanamapratiSiddhamiti / / -pravacana sAroddhAra vRtti / eka sthAna bhI caturvidhAhAra, trividhAhAra, evaM dvividhAhAra rUpa se aneka prakAra kA hai / vartamAna paraMparA ke anusAra hamane kevala trividhAhAra hI mUla pATha meM rakkhA hai| yadi caturvidhAhAra zrAdi karane hoM to ekAzana ke vivecana meM kathita paddhati ke anusAra pATha-bheda karake kie jA sakate haiN| ___eka sthAna kA mahattva tapazcaraNa kI dRSTi se to hai hI; parantu zarIra kI caMcalatA haTA kara ekAgra manovRtti se bhojana karane kA aura adhika mahattva hai| zarIra ko niHspanda-sA banA kara aura to kyA khAja bhI na khujalA kara kAya gupti ke sAtha bhojana karanA sahaja nahIM hai| aisI sthiti meM bhojana bhI kama hI kiyA jAtA hai| - 'eka sthAna ke pratyAkhyAna para se phalita hotA hai ki sAdhaka ko pratyeka kriyA sAvadhAnI ke sAtha saMyama pUrvaka karanI cAhie / saMyama pUrvaka bhujikriyA karate hue bhI jIvana zuddhi kA mArga prazasta bana sakatA hai aura tapa kI ArAdhanA ho sakatI hai| For Private And Personal
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramazA-sUtra AcAmla-sUtra AyaMbilaM paccakkhAmi, annattha'NAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, levAleveNaM, ukkhittavivegeNaM, gihi-saMsaTTaNaM, pAriThThAvaNiyAmAreNaM, mahattarAgAreNaM, sabasamAhivattiyAmAraNaM kosiraami| ___ bhAvArtha zrAja ke dina AyaMbila arthAt prAcAmla tapa grahaNa karatA huuN| anAbhoga, sahasAkAra, lepAlepa, utkSipta viveka, gRhasthasaMsRSTa, pa. riThApanikakAra, mahattarAkAra, sarva samAdhipratyayAkAra-ukta pATha prAkAra arthAt apadhAdoM ke atirikta pAnAcAmla ahAra kA tyAga karatA huuN| vivecana yaha prAcAmla pratyAkhyAna kA sUtra hai| prAcAmsa vrata meM dina meM eka bara.. rukSa, nIrasa evaM vikRtirahita eka AhAra hI grahaNa kiyA jAtA hai / dUdha, dahI, ghI, tela, gur3a, zakkara, mIThA aura pakvAnna Adi kisI bhI prakAra kA svAdu bhojana, prAcAmla vrata meM grahaNa nahIM kiyA jA sakatA / ataeva prAcIna zrAcAra granthoM meM cAvala, ur3ada athavA sattU Adi meM se kisI eka ke dvArA hI prAcAmla karane kA vidhAna hai| 1-AcArya haribhadra evaM pravacanasArodvAra ke vRttikAra prAcArya siddhasena Adi uparinirdiSTa pATha kA hI ullekha karate haiM / parantu kucha hastalikhita evaM mudrita pratiyoM meM paccakkhAmi ke Age cauvihAra ke rUpa meM asaNaM, pANaM, khAima, sAimaM tathA tivihAra ke rUpa meM asaNaM, khAima, sAimaM pATha bhI likhA milatA hai / For Private And Personal
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yAcAmla-sUtra 325 zrAcArya bhadrabAhu svAmI ne zrAvazyaka niyukti meM likhA hai-- "goraNaM nAmaM tivihaM, poSaNa kummAsa sattumA ceva "..-gAthA 1603 // prAcArya haribhadra ne prastuta gAthA para vyAkhyA karate hue AvazyakavRtti meM likhA hai-'prAyAmAmlamiti gogoM nAma / prAdhAmaH-acajAyanaM amlaM caturtharasaH, tAbhyAM nitaM zrAbAmAmlam / idaM yoSa cibhedAt vividhaM bhavati, zrodanaH, kalmASa.:, saktava va . ___ AyaMbila prAkRta bhASA kA zabda hai| prAcArya haribhadra isake saMskRta rUpAntara aAyAmAmla, prAcAmAmla aura aAcAmla karate haiM / __zrAcArya siddhasena AcAmla aura AcAmAmla rUpoM kA ullekha karate haiN| prAcAmAmla kI vyAkhyA karate hue zrApa likhate haiM'prAcAmaH-'acamaNaM amla caturtho rasaH, tAbhva vittamityaNa / etacca trividhaM upadhibhedAt, tadyathA-modanaM kulmASAn sakcUca adhikRtya bhavati |'--prvcnsaaroddhaar vRtti / / prAcArya devendra zrAddha pratikramaNa vRtti meM likhate haiM.--'mAyAmo'dhazrAva amlaM caturtho ssaH, ete vyAne prAyo yantra bhojane prodana kulmASasaktuprabhRtike tadAcAmlaM samayabhASayocyate / ekAzana aura eka sthAna kI apekSA prAyabila kA mahattva adhika hai / ekAzana aura eka sthAna meM to eka bAra ke bhojana meM yatheccha sarasa AhAra grahaNa kiyA jA sakatA hai; parantu prAyabila ke eka bAra bhojana meM to kevala ubale hue ur3ada ke bAkale aAdi lavaNarahita nIrasa zrAhAra hI grahaNa kiyA jAtA hai| aAjakala bhune hue cane aAdi eka nIrasa anna ko pAnI meM bhigokara khAne kA bhI prAyagli pracalita hai / kiM bahunA, bhAvArtha yaha hai ki prAcAmla tapa meM rasalolupatA para vijaya prApta karane kA mahAn prAdarza hai| jihvandriya kA saMgrama, eka bahuta bar3A saMyama hai| 1 avazrAmaNa, avazAyana yA avazrAvaNa 'zrosapaNa' ko kahate haiM / For Private And Personal
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 326 zramaNa-sUtra - apane mana ko mAranA sahaja nahIM hai / svAne ke lie baiThanA aura phira bhI mano'nukUla nahIM khAnA, kucha sAdhAraNa bAta nahIM hai| zrAyaMbila bhI sAdhaka kI icchAnusAra catuvidhAhAra evaM trividhAhAra kiyA jA sakatA hai / caturvidhAhAra karanA ho to 'cauThivaha pi trAhAraM, asaeM pANaM, khAima, sAimaM, bolanA caahie| yadi trividhAhAra karanA ho to 'tivihaM pi AhAraM asaNaM khAimaM sAimaM pATha kahanA caahie| AyaMbila dvividhAhAra nahIM hotaa| AyaMbila meM aATha zrAgAra mAne gae haiM / pATha meM se pA~ca AgAra to pUrva pratyAkhyAnoM ke samAna hI haiN| kevala tIna bhAgAra hI aise haiM, jo navIna haiM / unakA bhAvArtha isa prakAra hai:.. (1) lepAlepa-prAcAmla vrata meM grahaNa na karane yogya zAka tathA ghRta zrAdi vikRti se yadi pAtra athavA hAtha Adi lipta ho. aura dAtAra gRhastha yadi use poMchakara usake dvArA prAcAmla-yogya bhojana baharAe. to grahaNa kara lene para vrata bhaMga nahIM hotA hai|| lepAlepa' zabda lepa aura alepa se samasta hokara banA hai / lepa kA artha ghRtAdise pahale lipta honA hai| aura alepa kA artha hai bAda meM usako poMchakara aliptakara denaa| poMcha dene para bhI vikRti kA kucha na kucha aMza lipta rahatA hI hai| ataH AcAmla meM lepAlepa kA zrAgAra rakkhA jAtA hai| lepa alepazca lepAle tasmAdanyatra, bhAjane vikRtyAdyavayavasadbhAve'pi na bhaGga ityrthH| ---pravacana sAroDAra vRtti / -- (2) utkSipta-viveka---zuSka aodana evaM roTI Adi para gur3a tathA zakkara Adi adrava - sUkhI vikRti pahale se rakkhI ho / prAcAmlavratadhArI muni ko yadi koI vaha vikRti uThAkara roTI zrAdi denA cAhe to grahaNa kI jA sakatI hai| utkSipta kA artha uThAnA hai aura viveka kA artha hai uThAne ke bAda usakA na lagA rahanA / bhAvArtha yaha hai ki prAcAmla meM grAhya dravya ke sAtha yadi gur3Adi vikRti rUpa agrAhya dravya kA sparza bhI ho aura kucha nAma mAtra kA aMza lagA huA bhI ho to vrata bhaMga For Private And Personal
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zrAcAmla-sUtra 327. nahIM hotA / parantu yadi vikRti drava ho, uThAne kI sthiti meM na ho to vaha vastu grAhya nahIM hai / aisI vastu kA bhojana karane se zrAcAmla vrata kA bhaMga mAnA jAtA hai / 'zuSkaudanAdibhakte patitapUrva svAcAmAmlapratyAkhyAnavatAmayogyasya zravavikRtyAdidravyasya utkSiptasyaudhRtasya viveko -- niHzeSatayA tyAgaH utciptavivekastasmAdanyatra, bhokavyadravyasyAbhokravyadravya sparzenA'pi na bhaGga ityarthaH / yattatkSeptu N na zakyate tasya bhojane bhaGga eva / " --pravacana sAroddhAra vRtti / * ( 3 ) gRhasthasaMsRSTa-ghRta athavA taila yAdi vikRti se choMke hue kulmASa grAdi lenA, gRhasthasaMsRSTa grAgAra hai / athavA gRhastha ne apane lie jisa seTI Adi khAdya vastu para ghRtAdi lagA rakkhA ho, vaha grahaNa karanA bhI gRhasthasaMsRSTa grAgAra hai / ukta grAgAra meM yaha dhyAna meM rakhane kI bAta hai ki yadi vikRti kA aMza svalpa ho, taba to vrata bhaMga nahIM hotA / parantu vikRti yadi adhika mAtrA meM ho to vaha grahaNa karalene se vrata bhaMga kA nimitta banatI hai / pravacana sAroddhAra vRtti ke racayitA zrAcArya siddhasena, ghutAdi vikRti se likha pAtra ke dvArA AcAmlayogya vastu ke grahaNa karane ko gRhasthasaMsRSTa kahate haiM / 'vikRtyA saMsRSTabhAjanena hi dIyamAnaM bhakramakalpanIya dravyamizra bhavati tad bhuJjAnatyApi na bhaGga ityarthaH, yadi akalpayadravyaraso bahu na jJAyate / "- -pravacana sAroddhAra vRtti, pratyAkhyAna dvAra 1 ----- kucha AcAryoM kI mAnyatA hai ki lepAle, utkSiptaviveka, gRhasthaaura pAriThApanikAgAra- ye cAra AgAra sAdhu ke lie hI haiM, gRhastha ke lie nahIM / For Private And Personal
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 328 zramaNa-sUtra ( 7 ) abhaktArtha upavAsa-sUtra uggae sUre, abhattaTTha paccakkhAmi, cauvvihaM pi AhAra-asaNaM, pANaM, khAima, sAimaM / annatthaNAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, pArihApaNiyAgAreNaM, mahattarAgAreNaM, sabbasamAhivattiyAgAreNaM, vosirAmi / bhAvArtha sUryodaya se lekara abhaktArtha = upavAsa grahaNa karatA hU~; phalataH azana, pAna, khadima aura svAdima cAroM hI zrAhAra kA tyAga karatA huuN| anAbhoga, sahasAkAra, pAriSThApanikAkAra, mahattarAkAra, sarvasamAdhi pratyayAkAra-ukra pA~ca zrAgAroM ke sivA saba prakAra ke prAhAra kA tyAga karatA huuN| vivecana abhaktArtha, upavAsa kA hI paryAyAntara hai| 'bhakta' kA artha 'bhojana' hai| 'artha' kA artha 'prayojana' hai / 'a' kA artha 'nahIM' hai / tInoM kA milakara artha hotA hai-bhakta kA prayojana nahIM hai jisa vrata meM vaha upavAsa | 'na vidyate bhakrArtho yasmin pratyAkhyAne so'bhakArthaH sa upavAsa:-devendra kRta zrAddha pratikramaNa vRtti / upavAsa ke pahale tathA pichale dina ekAzana ho to upavAsa ke pATha meM 'vautthabhattaM abhattaTuM do upavAsa meM 'chaTThabhattaM abhattaTTa' tIna 1"bhavana-bhojanena arthaH-prayojanaM bhakArthaH, na bhakArtho' bhakArthaH / athavA na vidyate bhanArthoM yasmin pratyAkhyAnavizeSe so'bhakArthaH upavAsa ityarthaH / " --pravacana sAroddhAra vRtti / For Private And Personal
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zrabhaktArtha = upavAsa sUtra isa prakAra upavAsa meM 'aTTamabhataM zrabhattaTTha" par3hanA cAhie / upavAsakI saMkhyA ko dUnA karake usameM do aura milAne se jo saMkhyA Ae utane 'bhatta'' kahanA caahie| jaise cAra upavAsa ke pratyAkhyAna meM 'dasamabhatta' aura pA~ca upavAsa ke pratyAkhyAna meM 'bArahabhasaM' ityAdi / 326 antakRd dazAMga Adi sUtroM meM tIsa dina ke vrata ko 'saTTibhatta' kahA hai / isa para se kucha vidvAnoM ko AzaMkA hai ki ye saMjJAe~ uparyukta kaDikA ke artha ko dyotita nahIM karatIM ? ye kevala prAcIna rUr3ha saMjJAe~ hI haiM / isa lie zrI guNavinayagaNI dharmasAgarIya utsUtra khaNDana meM likhate haiM- 'prathama dine caturthamiti saMjJA, dvitIye'hni SaSThaM tRtIye'hni zraSTamamityAdi / ' " cavvihAhAra aura tivihAhAra ke rUpa meM upavAsa do prakAra kA hotA hai / cavvihAhAra kA pATha Upara mUlasUtra meM diyA hai / sUryodaya se lekara dUsare dina sUryodaya taka cAroM zrAhAroM kA tyAga karanA, cauvvihAhAra bhatta kahalAtA hai / tivihAhAra upavAsa karanA ho to pAnI kA AgAra rakhakara zeSa tIna AhAroM kA tyAga karanA cAhie / tivihAhAra upavAsa karate samaya 'tividdhaM pi zrAhAraM asaNaM, khAimaM sAimaM / ' pATha kahanA cAhie / kitane hI AcAryoM kA mata hai ki- 'pArihANiyAgAreM' kA gAra tivihAhAra upavAsa meM hI hotA hai, cauvihAhAra upavAsa meM nahIM / ataH cauvihAhAra upavAsa meM 'pAriDAvaNiyAgAreNaM' nahIM bolanA cAhie | For Private And Personal acArya jinadAsa likhate haiM- 'jati tivihassa paJcakakhAti vigiMcakhiyaM kappati, jadi vihassa pAzagaM ca natthi na vahati / ' - Avazyaka cUrNi / AcArya nAma likhate haiM- 'catuvidhAhAra pratyAkhyAne pAriSThApanikA na kalpate / pratikramaNa sUtra vivRti |
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra paNDita pravara sukhalAlajI ne apane paJcapratikramaNa-sUtra meM pAriThA panikAgAra ke viSaya meM likhA hai-'cauThivahAhAra upavAsa meM pAnI, tivihAhAra upavAsa meM anna aura pAnI, tathA AyaMbila meM vigai, anna evaM pAnI liyA jA sakatA hai|' . tivihAhAra arthAt trividhAhAra upavAsa meM pAnI liyA jAtA hai / ataH jala sambandhI chaH aAgAra mUla pATha meM 'savvasamAhivattiyAgAreNaM' ke Age isa prakAra bar3hA kara bolane cAhie~--'pANassa levADeNa vA, alevADeNa vA, accheNa vA, bahaleNa vA, sasitthegNa vA, asityeNa vA vosirAmi / ' ___ ukta chaH aAgAroM kA ullekha jinadAsa mahattara, haribhadra aura siddhasena Adi prAyaH sabhI prAcIna prAcAryoM ne kiyA hai / kevala upavAsa meM hI nahIM anya pratyAkhyAnoM meM bhI jahA~ trividhAhAra karanA ho, sarvatra upayukta pATha bolane kA vidhAna hai / yadyapi prAcArya jinadAsa prAdi ne isa kA ullekha abhaktArtha ke prasaMga para hI kiyA hai| ukta jala sambandhI prAgAroM kA bhAvArtha isa prakAra hai: (1) lepakRta-dAla Adi kA mA~Da tathA imalI, khajUra, drAkSA Adi kA pAnI / vaha saba pAnI jo pAtra meM upale kAraka ho, lepakRta kahalAtA hai| trividhAhAra meM isa prakAra kA pAnI grahaNa kiyA jA sakatA hai| (2) alepakRta-chAcha zrAdi kA nitharA huyA aura kA~jI Adi kA pAnI alepakRta kahalAtA hai / alepakRta pAnI se vaha dhovana lenA cAhie, jisakA pAtra meM lepa na lagatA ho / (3) accha-accha kA artha svaccha hai / garma kiyA huA svaccha pAnI hI accha zabda se grAhya hai| hA~, pravacana sAroddhAra kI vRtti ke racayitA prAcArya siddhasena uSNodakAdi kathana karate haiN| 'apicchalAt uSNodakAdeH / ' parantu AcAryazrI ne spaSTIkaraNa nahIM kiyA ki zrAdi se uSNajala ke atirikta aura kauna sA jala grAhya hai ? saMbhava hai phala For Private And Personal
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir abhaktArtha-upavAsa-sUtra grAdi kA svaccha dhovana grAhya ho / eka gujarAtI arthakAra ne aisA likhA bhI hai| (4) bahala-tila, cAvala aura jau zrAdi kA cikanA mAMDa bahala kahalAtA hai| bahala ke sthAna para kucha prAcArya bahulepa zabda kA bhI prayoga karate haiN| (5) sasiktha-pATA Adi se lipta hAtha tathA pAtra Adi kA vaha dhovana, jisa meM siktha arthAt aATA Adi ke kaNa bhI hoN| isa prakAra kA jala trividhAhAra upavAsa meM lene se vrata bhaMga nahIM hotaa| (6) asiktha-pATA Adi se lipta hAtha tathA pAtra grAdi kA vaha dhovana, jo chanA huA ho, phalataH jisa meM ATA aAdi ke kaNa na hoN| paNDita sukhalAla jI eka vizeSa bAta likhate haiN| unakA kahanA hai--prAraMbha se hI caudhihAhAra upavAsa karanA ho to 'pAriTThAvaNiyAgAreNaM' bolanA / yadi prAraMbha meM trividhAhAra kiyA ho, parantu pAnI na lene ke kAraNa sAyaMkAla ke samaya tivihAra se ca ubihAhAra u.vAsa karanA ho to 'pAridvAvaNiyAgAreNaM' nahIM bolanA cAhie / - (8) divasacarima-sUtra divasacarimaM paccakkhAmi, cauvihaM pi AhAra-asaNaM, pANaM, khAima, saaimN,| annatthaNAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, mahattarAgAreNaM, savva samAhivattiyAgAreNaM bosirAmi / For Private And Personal
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 332 zramaNa-sUtra bhAvArtha divasa carama kA vrata grahaNa karatA hU~, phalataH azana, pAna, khAdima aura svAdima cAroM AhAra kA tyAga karatA huuN| anAbhoga, sahasAkAra, mahattarAkAra aura sarvasamAdhipratyayAkArauka cAra bhAgAroM ke sivA thAhAra kA tyAga karatA huuN| vivecana yaha carama pratyAkhyAna sUtra hai / 'carama' kA artha 'antima bhAga' hai| vaha do prakAra kA hai-divasa kA antima bhAga aura bhava arthAt zrAyu kA antima bhAga / sUrya ke asta hone se pahale hI dUsare dina sUryodaya taka ke lie cAroM athavA tInoM AhAroM kA tyAga karanA, divasa carama pratyAkhyAna hai| arthAt ukta pratyAkhyAna meM zeSa divasa aura sampUrNa rAtribhara ke lie cAra athavA tIna zrAhAra kA tyAga kiyA jAtA hai / sAdhaka ke lie Avazyaka hai ki vaha kama se kama do ghar3I dina rahate hI zrAhAra pAnI se nivRtta ho jAya aura sAyaMkAlIna pratikramaNa ke lie taiyArI kre| ___ bhavacarama pratyAkhyAna kA artha hai jaba sAdhaka ko yaha nizcaya ho jAya ki zrAyu thor3I hI zeSa hai to yAvajIvana ke lie cAroM yA tInoM zrAhAroM kA tyAga karade aura saMthArA grahaNa kara ke saMyama kI aArAdhanA kre| bhavacarama kA pratyAkhyAna, jIvana bhara kI saMyama sAdhanA sambandhI saphalatA kA ujjvala pratIka hai| bhavacarama kA pratyAkhyAna karanA ho to 'divasa carimaM' ke sthAna meM 'bhava carimaM bolanA cAhie / zeSa pATha divasa carama ke samAna hI hai / divasa carama aura bhavacarama cauvihAhAra Ira tivihAhAra donoM prakAra se hote haiM / tivihAhAra meM pAnI grahaNa kiyA jA sakatA hai| sAdhu ke lie 'divasacarama' cauvihAhAra hI mAnA gayA hai / For Private And Personal
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sakSipta pratikramaNa-sUtra khaNDita, virAdhita _ 'jaM khaMDiyaM jaM virAhithaM' meM jo khaNDita aura virAdhita zabda Ae haiM, unakA kucha vidvAna yaha artha karate haiM ki-'ekadezena khaNDanA' hotI hai aura 'sarva dezena virAdhanA' / parantu yaha virAdhanA vAlA artha saMgata pratIta nahIM hotA / yadi vrata kA pUrNa rUpeNa sarvadezena nAza hI ho gayA to phira pratikramaNa ke dvArA zuddhi kisakI kI jAtI hai ? jaba vastra naSTa hI ho gayA to phira usake dhone kA kyA prayatna ? vAstavika artha yaha hai ki-alpazina khaNDanA hotI hai aura adhikAMzena virAdhanA / adhikAMza kA artha adhika mAtrA meM nAza honA hai, sIMza meM pUrNatayA nAza nhiiN| adhikAMza meM nAza hone para bhI vrata kI sattA banI rahatI hai, ekAntataH abhAva nahIM hotA, jahA~ ki-'mUlaM nAsti kutaH zAkhA' vAlA nyAya laga ske| prAcArya haribhadra bhI isI vicAra se sahamata haiM'virAdhitaM sutarAM bhagnaM, na punarekAntato'bhAvApAditam / prastuta sUtra meM 'jaM khaMDiyaM jaM birAhiyaM tassa taka aticAroM kA kriyAkAla batalAyA gayA hai; kyoMki yahA~ aticAra kisa prakAra kina vratoM meM hue-yahI batalAyA hai, abhI taka unakI zuddhi kA vidhAna nahIM kiyA / Age calakara 'micchAmi dukkaDaM' meM aticAroM kA niSThAkAla hai| niSThA kA artha hai yahA~ samApti, nAza, at| hRdaya ke antastala se jaba aticAroM ke prati pazcAttApa kara liyA to unakA nAza ho jAtA hai / yaha rahasya dhyAna meM rakhane yogya hai| __ jainadharma divAkara pUjya zrI zrAtmArAmajI mahArAja apane sAdhu-pratikramaNa meM 'tassa micchAmi dukkaDa' se pahale 'jo me devasitro aiyAro katro' yaha aMza aura jor3ate haiM; parantu yaha artha-saMgati meM ThIka nahIM baiThatA / sUtra ke prAraMbha meM jaba 'jo me devasiGgo aiyAro katro' eka bAra A cukA hai, taba vyartha hI dUsarI bAra punarukti kyoM ? prAcArya haribhadra Adi bhI yaha aMza svIkAra nahIM krte| For Private And Personal
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir divasa-cazmi-sUtra divasacarama aura bhavacarama meM kevala cAra zrAgAra hI mAnya haiN| pAriSThApanika Adi zrAgAra yahA~ abhISTa nahIM haiN| kucha lekhakoM ne pAriSThAnikA Adi AgAroM kA ullekha kiyA hai, vaha apramANa samajhanA caahie| yaha caramadvaya kA pratyAkhyAna, yadi tivihAhAra karanA ho to 'tivihaM pi AhAraM-asaNaM khAimaM sAima' pATha bolanA cAhie / cauvihAhAra kA pATha, Upara mUla sUtra meM likhe anusAra hai| paM0 sukhalAla jI ne divasa carama meM gRhasthoM ke lie duvihAhAra pratyAkhyAna kA bhI ullekha kiyA hai| divasa-carama ekAzana zrAdi meM bhI grahaNa kiyA jAtA hai, ataH prazna hai ki ekAzana Adi meM divasa carama grahaNa karane kA kyA lAbha hai ? bhojana Adi kA tyAga to ekAzana pratyAkhyAna ke dvArA hI ho jAtA hai ? samAdhAna ke lie kahanA hai ki ekAzana zrAdi meM zrATha zrAmAra hote haiM aura isameM cAra / astu, aAgAroM kA saMkSepa hone se ekAzana Adi meM bhI divasa carama kA prayojana svataH siddha hai / muni ke lie jIvanaparyanta trividhaM trividhena rAtri bhojana kA tyAga hotA hai| ataH unako divasa carama ke dvArA zeSa dina ke bhojana kA tyAma hotA hai, aura rAtri bhojana tyAga kA anuvAdakatvena smaraNa ho jAtA hai / rAtri bhojana tyAgI gRhasthoM ke lie bhI yahI bAta hai / jinako rAtri bhojana kA tyAga nahIM hai, unako divasa carama ke dvArA zeSa dina aura rAtri ke lie bhojana kA tyAga ho jAtA hai| For Private And Personal
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra abhigraha-sUtra abhiggahaM paccakkhAmi cauvvihaM pi AhAraM asaNaM, pANaM, khAima, sAimaM / annattha'NA bhogeNaM, sahasAgAreNaM, mahattarAgAreNaM, savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirAmi / bhAvArtha abhigraha kA vrata grahaNa karatA hU~, phalataH azana, pAna khAdima aura svAdima cAroM hI AhAra kA (saMkalpita samaya taka) tyAga karatA hU~ / anAbhoga, sahasAkAra, maharArAkAra aura sarvasamAdhipratyayAkArauna cAra prAgAroM ke sivA abhigrahapUrti taka cAra pAhAra kA tyAga karatA huuN| . vivecana upavAsa Adi tapa ke bAda athavA vinA upavAsa Adi ke bhI apane manameM nizcita pratijJA kara lenA ki amuka bAtoM ke milane para hI pAraNA arthAt zrAhAra grahaNa karU~gA, anyathA vrata, belA, telA Adi saMkalpita dinoM kI avadhi taka pAhAra grahaNa nahIM karU~gA-isa prakAra kI pratijJA ko abhigraha kahate haiM / abhigraha meM jo bAteM dhAraNa karanI hoM, unheM mana meM nizcaya kara lene ke bAda hI upayukta pATha ke dvArA pratyAkhyAna karanA cAhie / yaha na ho ki pahale abhigraha kA pATha par3ha liyA jAya aura bAda meM dhAraNa kiyA jaay| yaha bAta bhI dhyAna meM rakhanI cAhie ki abhigraha-pUrti se pahale abhigraha ko kisI ke zrAge prakaTa na kiyA jAya / / abhigraha kI pratijJA bar3I kaThina hotI hai| atyanta dhIra evaM vIra sAdhaka For Private And Personal
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 54 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra uddaviyA, ThANAo ThANaM saMkAmiyA, joviyA vavaroviyA, tassa micchAmi dukkaDaM / zabdArtha icchAmi = cAhatA hU~ / paDikkamiuM = pratikramaNa karanA, nivRtta honA ( kisa se ? ) iriyAvahiyAe = airyApathikasambandhI virAhaNAe = virAdhanA se hiMsA se ( virAdhanA kisa taraha hotI hai ? ) gamaNAgamaNe = mArga' meM jAte, zrAte pANakamaNe = prANiyoM ko kuca lane se vIyakkamaNe = bIjoM ko kucalane se hariyakkamaNe = harita vanaspati ko kucalane se zrosA = zrosa ko uttiMga = kIdInAla yA kIr3hI Adi ke balako paNaga = sevAla, kAI ko daga= sacitta jala ko maTTI = sacitta pRthvI ko Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir makkaDA saMtANA = makar3I ke jAloM ko saMkamaNe = kucalane se, masalane se je = jo bhI me maine = jIvA = jIva virAhiyA = vizadhita kie hoM ( kauna jIva virAdhita kie hoM ? ) - egiMdiyA = ekendriya bei diyA = dvIndriya tei diyA = zrIndriya cauriMdiyA = caturindriya paMciMdiyA = paMcendriya ( virAdhanA ke prakAra ) zrabhiyA = sammukha dhAte hue roke hoM vatiyA dhUli Adi se DhA~pe hoM lesiyA = bhUmi Adi para masale hoM For Private And Personal
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nirvikRtika-sUtra 1 335 hI abhigraha kA pAlana kara sakate haiM / ataeva sAdhAraNa sAdhakoM ko pratisAhasa ke phera meM par3ane se bacanA cAhie | jaina itihAsa ke vidyArthI jAnate haiM ki eka sAdhu ne siMhakesariyA modakoM kA abhigraha kara liyA thA aura jaba vaha abhigraha pUrNa na huA to pAgala hokara dinarAta kA kucha bhI vicAra na rakhakara pAtra lie ghUmane lagA / kalpasUtra kI TIkAoM meM ukta udAharaNa AtA hai / ataH zrabhigraha karate samaya apanI zakti aura zakti kA vicAra avazya kara lenA cAhie / ( 10 ) 'nirvikRtika-sUtra vigaiora paccakkhAmi, annatthaNAbhogeNaM, sahasA - gAreNaM, levAleveNaM, gihatthasaMsiDa, ukkhittavivegeNaM, paDuccamakkhi evaM, pAriTThAvaNiyAgAreNaM, mahattarAgAreNaM, savvasamAhibattiyAgAreNaM, vosirAmi / 1 prAkRta bhASA kA mUla zabda 'nivvigaiyaM' hai / AcArya siddhasena ne isake do saMskRtarUpAntara kie haiM-- nirvikRtika aura nirvigatika / zrAcArya zrI ghRtAdi ko vikRtihetuka hone se vikRti aura vigatihetuka hone se vigati bhI kahate haiM / jo pratyAkhyAna vikRti se rahita ho vaha nirvikRtika evaM nirvigatika kahalAtA hai / 'tatra manaso vikRtihetutvAd vigatihetutvAd vA vikRtayo vigatayo vA, nirgatA vikRtayo vigatayo ar yatra tannivi kRtikaM nirvigatikaM vA pratyAkhyAti / - pravacana sArodvAra vRtti pratyAkhyAna dvAra / 2 pravacana sAroddhAra meM 'vigaiyo' ke sthAna meM 'nivvigaiyaM ' pATha hai / For Private And Personal
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 366 zramaNa-sUtra bhAvArtha vikRtiyoM kA pratyAsyA na karatA hU~ / anAbhoga, sahasAkAra, lepAlepa, gRhasthasaMsRSTa, utkSiptaviveka, pratItyanakSita, pAriSThApanika, mahattarAkAra, sarvasamAdhipratyayAkAra-ukta nau AgAroM ke sivA vikRti kA parityAga karatA huuN| vivecana __ mana meM vikAra utpanna karane vAle bhojya padArthoM ko vikRti kahate haiM / manaso vikRti hetutvAd vikRtayaH' prAcArya hemacandra kRta yogazAstra tRtIya prakAza vRtti / vikRti meM 'dUdha, dahI, makkhana, ghI, tela, gur3a, madhu zrAdi bhojya padArtha sammilita haiN| bhojana, mAnava Ivana meM eka atIva mahattvapUrNa vastu hai / zarIrayAtrA ke lie bhojana to grahaNa karanA hI hotA hai| U~ce se U~cA sAdhaka bhI sarvathA sadAkAla nirAhAra nahIM raha sakatA / ataeva zAstrakAroM ne batalAyA hai ki.-bhojana meM sAttvikatA rakhanI caahie| aisA bhojana na ho, jo atyanta pauSTika hone ke kAraNa mana meM dUSita vAsanAtroM kI utpatti kre| vikArajanaka bhojana saMyama ko dUSita kie vinA nahIM raha sktaa| 1 vikRtiyoM ke bhakSya aura abhakSyarUpa se do bheda kie gae haiN| madya aura mAMsa to sarvathA abhaya vikRtiyA~ haiM / ataH sAdhaka ko inakA tyAga jIvana-paryanta ke lie hotA hai| madhu aura navanIta = makkhana bhI vizeSa sthiti meM hI lie jA sakate haiM, anyathA nahIM / dUdha, dahI, ghI, tela, gur3a Adi aura avagAhima arthAtU pakvAnna-ye chaH bhakSya vikRtiyA~ haiM / bhakSya vikRtiyoM kA bhI yathAzakti eka yA eka se adhika ke rUpa meM prati dina tyAga karate rahanA cAhie / yathAvasara sabhI vikRtiyoM kA tyAga bhI kiyA jAtA hai| Avazyaka cUrNi, pravacana sAroddhAra Adi prAcIna granthoM meM vikRtiyoM kA bar3e vistAra ke sAtha varNana kiyA gayA hai / For Private And Personal
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nirvikRtika-sUtra 337 zarIra ke lie pauSTika AhAra sarvathA varjita nahIM hai| sarvathA zuSka zrAhAra, kabhI-kabhI zarIra ko kSINa banA detA hai| ataH yadA kadA pauSTika AhAra liyA jAya to koI hAni nahIM hai| parantu nitya-prati vikRti kA sevana karanA, niSiddha hai / jo sAdhu nitya prati vikRti kA sevana karatA hai, use zAstrakAra pApazramaNa batalAte haiM / nirvikRti ke nau zrAgAra haiM / pATha zrAgAroM kA varNana to pahale ke pAThoM meM yathAsthAna zrAcukA hai / pratItyamrakSita 'nAmaka prAgAra nayA hai / bhojana banAte samaya jina roTI Adi para sirfa u~galI se ghI Adi cupar3A gayA ho aisI vastuoM ko grahaNa karanA, pratItya mrakSita' zrAgAra kahalAtA hai| isa zrAgAra kA yaha bhAva hai ki---ghRta Adi vikRti kA kA tyAga karane vAlA sAdhaka dhArA ke rUpa meM ghRta zrAdi nahIM khA sakatA / hA~ ghI se sAdhAraNa taura para cupar3I huI roTiyA~ khA sakatA hai| "pratItya sarvathA rUkSamaNDakAdi, ISatsaukumArya pratipAdanAya yadaMgulyA ISad ghRtaM grahosvA mrakSitaM tadA kalpate, na tu dhArayA" -tilakAcArya-kRta, devendra pratikramaNa vRtti vikRti drava aura adrava ke bheda se do prakAra kI hotI haiM / jo ghRta, laila Adi cikRti drava hoM, tarala hoM, unake pratyAkhyAna meM utkSiptaviveka kA zrAgAra nahIM rakhA jAtA / gur3a aura pakvAnna Adi adrava arthAt zuSka vikRtiyoM ke pratyAkhyAna meM hI ukta AgAra hotA hai| kisI eka vikRti-vizeSa kA tyAga karanA ho to usakA nAma lekara pATha bolanA cAhie / jaise 'duddhavigaiyaM paJcakkhAmi' 'dadhiviMgaiyaM paccakkhAmi' ityaadi| 1 'mrakSita' cupar3e hue ko kahate haiM / aura pratItya mrakSita kahate haiMjo acchI taraha cupar3A huA na ho, kintu cupar3A huzrA jaisA ho, arthAt mrakSitAbhAsa ho| 'makSitamiva yad vartate tatpratItyamrakSita brakSitAbhAsamityarthaH / ----pravacana sAroddhAra vRtti For Private And Personal
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zrabhagA-sUtra jitane kAla ke lie tyAga karanA ho, utanA kAla tyAga karata samaya apane mana meM nizcita kara lenA cAhie / pratyAkhyAna pAraNA satra uggae sUre namukkAra sahiyaM """paJcakkhANaM kayaM / taM paccakkhANaM sammaM kAraNa phAsiyaM, pAliyaM, tIriyaM, kiTTiyaM, sohiyaM, shraaraahiaN| jaM ca na pArAhi, tassa micchA mi dukkddN| bhAvArtha sUryodaya hone para jo namaskAra sahita pratyAkhyAna kiyA thA, vaha pratyAkhyAna ( mana vacana ) zarIra ke dvArA samyaka rUpa se spRSTa, pAlita, zodhita, tIrita, kIrtita evaM pArAdhita kiyaa| aura jo samyaka rUpa se pArAdhita na kiyA ho, usakA duSkRta mere lie mithyA ho| vivecana yaha pratyAkhyAnapUrti kA sUtra hai| koI bhI pratyAkhyAna kiyA ho usakI samApti prastuta sUtra ke dvArA karanI caahie| Upara mUla pATha meM 'namukkArasahiya' namaskA rikA kA sUcaka sAmAnya zabda hai / isake sthAna meM jo pratyAkhyAna grahaNa kara rakkhA ho usakA nAma lenA caahie| jaise ki pauruSI le rakkhI ho to 'porisI paJcakkhANaM kayaM' aisA kahanA caahie| pratyAkhyAna pAlane ke chaha aGga batalAe gae haiM / astu mUla pATha ke anusAra nimnokta chahoM aMgoM se pratyAkhyAna kI ArAdhanA karanI caahie| For Private And Personal
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratyAkhyAna pAraNA-sUtra (1) phAsiyaM ( spRSTa athavA sparzita ) gurudeva se yA svayaM vidhipUrvaka pratyAkhyAna lenaa|' (2) pAliye ( pAlita ) pratyAkhyAna ko bAra-bAra upayoga meM lAkara sAvadhAnI ke sAtha usakI satata rakSA karanA / (3) sohiyaM ( zodhita) koI dUSaNa laga jAya to sahasA usakI zuddhi karanA / athavA 'soyiM' kA saMskRta rUpa zobhita bhI hotA hai| isa dazA meM artha hogA----2gurujanoM ko, sAthiyoM ko athavA atithijanareM ko bhojana dekara svayaM bhojana karanA / (4) tIriyaM ( tIrita ) lie hue pratyAkhyAna kA samaya pUrA ho jAne para bhI kucha samaya Thahara kara bhojana karanA / (5) kiTTiyaM ( kIrtita ) bhojana prAraMbha karane se pahale lie hue pratyAkhyAna ko vicAra kara utkIrtana-pUrvaka kahanA ki maiMne amuka pratyAkhyAna amuka rUpa se grahaNa kiyA thA, vaha bhalI bhA~ti pUrNa hogayA hai / ( 6 ) pArAhiyaM ( ArAdhita , saba doSoM se sarvathA dUra rahate hue Upara kahI huI vidhi ke anusAra pratyAkhyAna kI ArAdhanA krnaa|' sAdhAraNa manuSya sarvathAbhrAnti rahita nahIM ho sktaa| vaha sAdhanA 1-'pratyA jyAna grahaNakAle vidhinA prAptam / ' _ ---pravacana sAro-ddhAra vRtti / prAcArya haribhadra phAsiyaM kA artha 'svIkRta pratyAkhyAna ko bIca meM khaNDita na karate hue zuddha bhAvanA se pAlana karanA' karate haiM / 'phAsiyaM nAma jaM aMtarA na khaMDeti / ' zrAvazyaka cUrNi 2-'zobhitaM-gurvAdi pradattazeSabhojanA''se banena rAjitam / ' -pravacana sAroddhAra vRtti / 'sobhita' nAma jo bhattapANaM prANa ttA putva dAUNa sesaM bhujati dAyavvapariNAmeNa vA, jadi puNa ekkato bhujati tAhe Na sohiyaM bhvti|' -prAcArya jinadAsakRta aAvazyaka cUrNi For Private And Personal
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra karatA huA bhI kabhI kabhI sAdhanA patha se idhara-udhara bhaTaka jAtA hai / prastuta sUtra ke dvArA svIkRta vrata kI zuddhi kI jAtI hai, bhrAnti-janita doSoM kI AlocanA kI jAtI hai, aura anta meM micchAmi dukkaDaM dekara pratyAkhyAna meM hue aticAroM kA pratikramaNa kiyA jAtA hai / AlocanA evaM pratikramaNa karane se vrata zuddha ho jAtA hai| 3-zrAcArya jinadAsa ne 'pArAdhita' ke sthAna meM 'anupalite kahA hai| anupAlita kA artha kiyA hai-tIrthakara deva ke vacanoM kA bAra-bAra smaraNa karate hue pratyAkhyAna kA pAlana karanA / 'anupAliyaM mAma anusmRtya anusmRtya tIrthakaravacanaM pratyAkhyAnaM pAliyavyaM / ' --zrAvazyaka muurnni| For Private And Personal
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMstAra-pauruSI-sUtra [jainadharma kI nivRttipradhAna sAdhanA meM 'sNthaaraa|'--'sNstaark' kA bahuta bar3A mahattva hai| jIvanabhara kI acchI-burI halacaloM kA lekhA lagAkara antima samaya samasta duSpravRttiyoM kA tyAga karanA; mana, vANI aura zarIra ko saMyama meM rakhanA; mamatA se mana ko haTAkara use prabhusmaraNa evaM Atmacintana meM lagAnA; aAhAra pAnI tathA anya saba upAdhiyAM kA tyAga kara AtmA ko nirdvandva evaM nispRha banAnA; saMthArA kA zrAdarza hai / yahA~ mRtyu ke Age gir3agir3Ate rahanA, rote pITate rahanA, bacane ke prayatna meM graMTa-saMTa pApakArI kriyAe~ karanA, abhimata nahIM hai| jainadharma kA aAdarza hai-jaba taka jIno, viveka pUrvaka aAnanda se jIyo / aura jaba mRtyu yA jAe to vivekapUrvaka aAnanda se hI maro / mRtyu tumheM rote huoM ko ghasITa kara le jAya, yaha mAnavajIvana kA Adarza nahIM hai / mAnavajIvana kA aAdarza hai-saMyama kI sAdhanA ke lie adhika se adhika jIne kA yathAsAdhya prayatna kro| aura jaba dekho ki aba jIvana kI lAlasA meM hameM apane dharma se hI cyuta honA par3a rahA hai, saMyama kI sAdhanA se hI lakSya bhraSTa honA par3a rahA hai, to apane dharma para, apane saMyama para dRr3ha raho aura samAdhimaraNa ke svAgatArthaM ha~sate-ha~sate taiyAra ho jAo / jIvana hI koI bar3I cIz2a nahIM hai| jIvana ke bAda mRtyu bhI kucha kama mahattvapUrNa nahIM hai / mRtyu ko kisI taraha TAlA to For Private And Personal
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 342 zramaNa sUtra jA nahIM sakatA, hA~, use saMthArA kI sAdhanA ke dvAga saphala avazya banAyA jA sakatA hai| rAtri meM sojAnA bhI eka choTI sI alpakAlika mRtya hai / sote samaya manuSya kI cetanA zakti dhuMdhalI par3a jAtI haiM, zarIra nizceSTa-sA evaM sAvadhAnatA se zUnya ho jAtA hai / aura to kyA, yAtmarakSA kA bhI uma samaya kucha prayatna nahIM ho paataa| ataH jainazAstrakAra pratidina rAtri meM sote samaya sAgArI saMthArA karane kA vidhAna karate haiM, yahI saMthArA pauruSI hai / sone ke bAda patA nahIM kyA hogA ? prAtaH kAla suvapUrvaka zavyA se uThabhI sakeMge athavA nahIM ? yAjabhI logoM meM kahAvata hai---"jisake bIca meM rAta, umakI kyA bAta ? ataeva zAstrakAra pratidina sAvadhAna rahane kI preraNA karate haiM aura kahate haiM ki jIvana ke moha meM mRtyu ko na bhUla jAo, use pratidina yAda rakkhayo / phalasvarUpa sote samaya bhI apane Apako mamatAbhAva evaM rAga dveSa se haTAkara saMyamabhAva meM saMlaga karo, bAhya jagat se muMha mor3akara antarjagat meM praveza kro| mote samaya jo bhAvanA banAI jAtI hai prAyaH vahI svapna meM bhI rahA karatI hai| ataH saMthArA ke rUpa meM sote samaya yadi vizuddha bhAvanA hai to vaha svapna meM bhI gatizIla rahegI, aura tumhAre jIvana ko avizuddha na hone degii|] aNujANaha paramaguru ! guruguNa-rayaNehiM maMDiyasarIrA / bahu paDipunnA porisi, rAiyasaMthArae ThAmi // 1 // [saMthArA ke lie prAjJA] he zreA guNaratnoM se alaMkRta parama guru ! zrApa mujhako saMthArA karane ko prAjJA dIjie / eka prahara paripUrNa bIta cukA hai, isa lie maiM rAtri-saMthArA karanA cAhatA huuN| For Private And Personal
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMstAra pauruSI-sUtra aNujANaha saMthAraM, bAhuvahANeNa vAmapAseNaM / kukkuDi-pAyapasAraNa ataraMta pamajjae bhUmi // 2 // saMkoiya saMDAsA, ubaTTate a kAya-paDilehA / davAI-upabhogaM, UsAsaniraMbhaNAloe // 3 // bhAvArtha [saMthArA karane kI vidhi ] mujhako saMthArA kI prAjJA diijie| [saMthArA kI AjJA dete hue guru usakI vidhi kA upadeza dete haiM ] muni bAI bhujA ko takiyA banAkara bAI karavaTa se sove / aura murgI kI taraha U~ce pA~va karake sone meM yadi asamartha ho to bhUmi kA pramArjana kara usa para pA~va rakkhe / ___ donoM ghuTanoM ko sikor3a kara sove / karavaTa badalate samaya zarIra kI pratilekhanA kare / jAgane ke lie ' dravyAdi ke dvArA AtmA kA 1-maiM vastatuH kauna hU~ aura kaisA hU~ ? isa prazna kA cintana karanA dravya cintana hai / tattvataH merA kSetra kaunasA hai ? yaha vicAra karanA kSetracintana hai / maiM pramAda rUpa rAtri meM soyA par3A hU~ athavA apramatta bhAvarUpa dina meM jAgRta hU~ ? yaha cintana kAlacintana hai / mujhe isa samaya laghuzaMkA Adi dravya bAdhA aura rAgadveSa Adi bhAvavAdhA kitanI hai ? yaha vicAra karanA bhAvacintana hai| For Private And Personal
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra cintana kre| itane para bhI yadi acchI taraha nidrA dUra na ho to zvAsa ko rokakara use dUra kare aura dvAra kA avalokana kare--arthAt daravAje kI ora dekha / cattAri maMgalaMarihaMtA maMgalaM; siddhA maMgalaM, sAhU maMgalaM, kevalipanatto dhammo maMgalaM // 4 // bhAvArtha cAra maMgala haiM, arihanta bhagavAn maMgala haiM, siddha bhagavAn maMgala hai, pAMca mahAvratadhArI sAdhu maMgala haiM, kevala jJAnI kA kahA huA hisA zrAdi dharma maMgala hai| cattAri loguttamAarihaMtA loguttamA, siddhA loguttamA; sAhU. loguttamA, kevalipannato dhammo loguttamo naa|| bhAvArtha: cAra saMsAra meM uttama haiM-arihanta bhagavAna uttama haiM, siddha bhagavAn uttama haiM, sAdhu munirAja uttama haiM, kevalI kA kahA huA dharma uttama hai| cattAri saraNaM pavajjAmiarihaMte saraNaM pavajjAmi, siddhe saraNaM pavajjAmi; sAha saraNa pavajjAmi, kevalipanattaM dhammasaraNa pvjjaami||6|| bhAvArtha cAroM kI zaraNa aMgIkAra karatA hU~-arihaMtoM kI zaraNa aMgIkAra karatA hU~, siddhoM kI zaraNa aMgIkAra karatA hU~, sAdhuoM kI zaraNa aMgIkAra karatA hU~, kevalI-dvArA prarUpita dharma kI zaraNa svIkAra karatA huuN| For Private And Personal
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMstAra pauruSI sUtra jai me hujja pamAo, imassa dehassimAi rynniie| 'AhAra muvahidehaM, san tiviheNa vosiriaM // 7 // bhAvArtha [niyamasUtra ] yadi isa rAtri meM mere isa zarIra kA pramAda ho arthAt merI mRtyu ho to zrAhAra, upadhi = upakaraNa aura deha kA mana bacana aura kAya se tyAga karatA hU~ / pANAivAyamaliyaM, corikkaM mehuNaM dvinnmucchN| kohaM, mANaM, mAyaM, loha, pijjaM tahA dosaM // 8 // kalahaM abhakkhANaM, pelunnaM rai-arai-samAurtta / paraparivAyaM mAyA mosaM micchattasallaM ca // // vosirasu imAI, mukkhmggsNsggvigdhbhuuaaii| duggai-nibaMdhaNAI, aTThArasa pAvaThANAI // 10 // 1 sayovahi-uvagaraNa pATha bhI hai / For Private And Personal
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra bhAvArya [pApa sthAna kA tyAga ] hiMsA, asatya, corI, maithuna, parigraha, krodha mAna, mAyA, lobha, rAga, dvaSa, kalaha, abhyAkhyAna = mithyA doSAropaNa, paizunya = cugalI, ratibharati, para parivAda, mAyAmRSAvAda, mithyAtvazalya / ye aTThAraha pApa sthAna mokSa ke mArga meM vighnarUpa haiM, bAdhaka haiM / itanA hI nahIM, durgati ke kAraNa bhI haiN| ate| sabhI pApasthAnoM kA mana bacana aura zarIra se tyAga karatA huuN| egohaM natthi me koi, nAhamannassa kassai / evaM adINamaNaso, appANamAMsAsai // 11 // ego me sAsarI appA, nANadaMsaNa-saMjuzro / sesA me bAhirA bhAvA, savve saMjogalakkhaNA // 12 // saMjogamUlA jIveNa, pattA dukkha-paraMparA / tamhA saMjoga-saMbaMdha, savyaM tiviheNa bosiriaM // 13 // For Private And Personal
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 347 saMstAra pauruSI sUtra bhAvArtha [ekatva aura anitya bhAvanA ] muni prasanna cica se apane zrApako samajhAtA hai ki maiM akelA hU~, merA koI nahIM hai aura maiM bhI kisI dUsare kA nahIM huuN| -samyaga jJAna, samyaga darzana, upalakSaNa se samyaka cAritra se paripUrNa merA zrAtmA hI zAzvata hai, satya sanAtana hai; aAtmA ke sivA anya saba padArtha saMyogamAtra se mile haiN| -jIvAtmA ne zrAja taka jo bhI duHkhaparaMparA prApta kI hai, vaha saba para pArthoM ke saMyoga se hI prApta huI hai| ataeva maiM saMyogasambandha kA sarvathA parityAga karatA huuN| khamizra khamAvi mai khamaha, savaha jIva-nikAya / siddhaha sAkha AloyaNaha, mujjhaha baira na bhAva // 14 // savve jIvA kammavasa, caudaha-rAja jhamaMta / te me savva khamAvizrA, mujjha vi teha khamaMta // 15 // bhAvArtha [samApanA] he jIvagaNa ! tuma saba khamaNa khAmaNA karake mujha para kSamAbhAva kro| siddhoM ko sAkSI rakha kara mAlocanA karatA hU~ kimerA kisI se bhI vairabhAva nahIM hai| For Private And Personal
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra -sabhI jIva karmavaza caudaha rAjupramANa loka meM paribhramaNa karate haiM, una saba ko maiMne khamAyA hai, ataeva ve saba mujhe bhI kSamA kreN| jaM jaM maNeNa baddhaM, jaMjavAeNa bhAsiyaM pAvaM / jaM jaM kAraNa kayaM, tassa micchA mi dukkaDaM // 16 // bhAvArtha [micchA mi dukkaDaM] maiMne jo jo pApa mana se saMkalpa dvArA bA~dhe hoM, vANI se pApamUlaka vacana bole ho, aura zarIra se pApAcaramA' kiyA ho, vaha saba pApa mere lie mithyA ho / namo arihaMtANaM, namo siddhANaM, namo AyariyANaM, namo ujjhAyANaM namo loe sanya-sAhUNaM ! eso paMca - namukkAro, savva- pAva- ppaNAsaNo / maMgalANaM ca savyasi padamaM havai maMgalaM // bhAvArtha zrI arihaMtoM ko namaskAra ho, zrI siddhoM ko namaskAra ho, For Private And Personal
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org saMstAra porupI zrI zrAcAryo ko namaskAra ho, zrI upAdhyAyoM ko namaskAra ho, Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir loka meM ke saba sAdhuoM ko namaskAra ho / yaha pA~ca padoM ko kiyA huAA namaskAra, saba pApoM ko sarvathA nAza karane vAlA hai / aura saMsAra ke sabhI maMgaloM meM prathama arthAt bhAvarUpa mulya maMgala hai | For Private And Personal
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zeSa sUtra samyaktva sUtra arihaMto maha devo, jAvajjIvaM susAhuNo gurunno| jiNa-paeNataM tattaM, isa sammattaM mara gahiyaM // 1 // zabdArtha arihaMto-ahanta bhagavAna jiraNapaNNattaM - zrI jinarAja kA maha - mere kahA huA devo - deva hai = tatva hai, dharma hai jAvajjIvaM - yAvajjIvana, itha- yaha jIvana paryanta sammattaM% samyakva susAhurago-zreSTha sAdhu mae - maiMne guruNo = gurU hai gahiyaM : grahaNa kiyA hai| For Private And Personal
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zeSa sUtra bhAvArtha rAga-dveSa ke jItane vAle zrI arihaMta bhagavAna mere deva haiM, jIvanaparyanta saMyama kI sAdhanA karane vAle sacce sAdhU mere guru haiM, zrI jinezvara deva kA batAyA huaA ahiMsA satya Adi hI merA dharma hai yaha deva, guru dharma para zraddhA svarUpa samyaktva bata maiMne yAvajIvana ke lie grahaNa kiyaa| guru guNasmaraNa sUtra paMciMdiya-saMvaraNo, taha nvvih-bNbhcer-gutti-dhro| ghauviha-kasAya-mukko, ia aTThArasa-guNehiM sNjutto||1|| paMca - mahabvaya - jutto, paMcavihAyAra - pAlaNa - smttho| ca - samitro tigutto, chattIsaguNo gurU majjha // 2 // zabdArtha paMcidiya - pAMca indriyoM ko guttidharo-guptiyoM ko dhAraNa saMvaraNo vaza meM karane vAle karane vAle . taha tathA cauviha = cAra prakAra ke nava viha baMbhadhera = naba prakAra ke kasAyamukko - kaSAya se mukta dahAcarya kI ia-ina For Private And Personal
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUtra aTThArasa guNehi = aThAraha pAlaNa samattho = pAlane meM samartha guNoM se paMcasamizro pAMca samiti-bAle saMjutto- saMyukra, sahita tigutto-tIna gupti vAle paMca mahabbaya jutto pAMca mahAktoM chattIsaguNo= (isa prakAra) chattIsa se yuka guNoM vAle sAdhu paMca vihAyAra = pAMca prakAra kA majjha= mere prAcAra gurU- guru haiN| bhAvArtha pA~ca indriyoM ke vaiSayika cAMcalya ko rokanevAle, brahmacarya vrata kI navavidha guptiyoM ko-nau vAr3oM ko dhAraNa karane vAle, krodha zrAdi cAra prakAra kI kakSayoM se muka, isa prakAra aTThAraha guNoM se saMyukra / ahiMsA prAdi pA~ca mahAvratoM se yukra, pA~ca prAcAra ke pAlana karane meM samartha, pA~ca samiti aura tIna gupti ke dhAraNa karane vAle, arthAt uka chattIsa guNoM vAle zreSTha sAdhu mere guru haiM / guruvandana sUtra tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karemi, padAmi, narmasAmi, sakkAremi, sammANemi, kallANaM, maMgalaM, For Private And Personal
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zema-sUtra devayaM, ceiyaM, pajjuvAsAmi, matthaeNa vNdaami| zabdArtha tikkhutto - tIna bAra kallANaM = zrApa kalyANa rUpa haiM aAyAhiNaM = dAhinI ora se maMgalaM = maMgalarUpa haiM payAhiNaM = pradakSiNA, zrAvartana devayaM devatA rUpa hai karemi = karatA hU~ ceiyaM - jJAna rUpa haiM vaMdAmi = stuti karatA hU~ pajjuvAsAmi = (maiM) zrApakI payunamasAmi = namaskAra karatA hU~ pAsanA sevA bhakri karatA hU~ sakkAremi = satkAra karatA hU~ masthaeesa mastaka vAnI mastaka sammANemi - sammAna karatA hU~ mukA kara [zrApa kaise hai ? ] vaMdAmi vandanA karatA hU~ bhAvArtha bhagavan ! dAhinI ora se prArambha karake punaH dAhinI ora taka Apa kI tIna bAra pradakSiNA karatA huuN| vandanA karatA hU~, namaskAra karatA hU~, saskAra karatA hU~, sammAna karatA huuN| zrApa kalyANa rUpa haiM, maMgala rUpa haiN| apa, dekhatA-sA haiM, caitanya svarUpa = jJAnasvarUpa haiM / gurudeva ! zrApakI [ mana vacana aura zarIra se ] paryupAsanA sevA bhakti karatA huuN| vinaya-pUrvaka mastaka jhukAkara Apake caraNa kamaloM meM vandanA karatA huuN| For Private And Personal
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUtra AlocanA-sUtra icchAkAreNa saMdisaha bhagava! iriyAvahiyaM, paDikkamAmi ? icchAmi paDikkami, // 1 // iriyAvahiyAe, virAhaNAe // 2 // gamaNAgamaNe, pANakkamaNe, bIyakkamaNe, hariya-kkamaNe, zrosA uttiNg-pnng-dg-mttttii-mkkddaasNtaannaa-sNkmnn|4|| je me jIvA virAhiyA // 5 // egidiyA, beiMdiyA, teiMdiyA, cauri diyA, paMciMdiyA // 6 // abhihayA, vattiyA, lesiyA, saMghAiyA, saMghaTTiyA, pariyAviyA, kilAmiyA, uddaviyA, ThANAo ThANaM saMkAmiyA, jIviyAo vavaroviyA, tassa micchA mi dukkaDaM // 7 // For Private And Personal
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org : 6 : gocaracaryA - sUtra paDika mAmi goyaracariyAra, bhikkhAyariyAe Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ugghADa-kavADa-ugghADaNAra, sANA vacchA-dArAsaMghaTTaNAe, maMDI - pAhuDiyAe, bali- pAhuDiyAe, ThavaNApAhuDiyAe, - saMkie, 'sahasAgAre, asaNAra, pANabhoyaNAe, bIyabhoyaNAra, hariyabhoyaNAe, pacchAkammiyA, purekammiyAe, hiDA, daga-saMsa-haDAe, raya-saMsaTTa-haDAe, pArisADagiyAe, pAriTThAvaNiyAe, hAsaNa- bhikkhAe jaM uggameNaM, upAyaNesaNAe - aparisuddha, pariggahiyaM paribhuttaM vA jaM na pariTThaviyaM, tassa micchA mi dukkaDaM ! 1 - 'sahasAgArie' aisA bhI kucha pratiyoM meM pATha hai / parantu jinadAsa mahattara aura haribhadra Adi prAcIna zrAcAryoM ne 'sahasAgAre' pATha kA hI ullekha kiyA hai / For Private And Personal
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zeSa-sUtra 355 zabdArtha bhagavaM=he bhagavan ! (gurujanoM kI ora se prAjJA mila icchAkAreNa = icchApUrvaka jAne para, yA apane saMkalpa se hI saMdisaha = prAjJA dIjie prAjJA svIkAra karake aba sAdhaka iriyAvahiyaM = aiApathikI (prAne kahatA hai ] jAne kI) kriyA kA icchaM - ApakI prAjJA zirodhArya hai paDikamAmi = pratikramaNa karUM bhAvArtha bhagavan ! icchA ke anusAra AjJA dIjie ki maiM aipithikI = gamana mArga meM athavA svIkRta dharmAcaraNa meM hone vAlI pApakriyA kA pratikramaNa karU ?.... uttarIkaraNa-sUtra tassa uttarIkaraNeNaM, pAyacchitta-karaNe, visohI-karaNeNaM, visallI-karaNoNaM pAvANaM kammANaM nigghAyaNaTThAe, ThAmi kAussaggaM // 1 // 1-zeSa pATha kA zabdArtha aura bhAvArtha zramaNa-sUtra ke 54 va pa para dekhie| For Private And Personal
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir lassana nasakI dUSita mAmA kI visallIkara yeNaM zaka me malika uttarI karamessaM zeiSa u ra karane ke lie pAvANaM kammaraNa = pAra kamoM ke pAyacchittakaragaNezaM prAyazcita karane nikAyagAe - vinAza ke lie ni kAusamA kAyotsarga arthAt visohI karaNeNaM = vizeSa nirmalatA zAsaka kI kriyA kA tyAga ke lie ThAmi = karatA hU~ bhAvArtha bhArata kI vizeSa, anitA zreSatA ke lie, prAyazrita ke vizeSa nirmalatA ke lie, zalya rahita hone ke lie, pAra kareM - pUrNatayA vinAza karane ke lie, maiM kAyotsarga karatA hU~, arthAt prAtmavikAsa kI prApti ke lie zIrasambandhI samasta caMcala vyApAroM kA tyAga karatA huuN| AgAra-sUtra annattha UsasieNaM nIsasieNaM, khAsieNaM, choeNaM, jaMbhAieNaM, uDDue, vAyanisaggeNaM, bhamalIe, pittamucchAe suhamehi aMgasaMcAlehi, For Private And Personal
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 357 zeSa sUtra suhamehi khelasaMcAlehi, suhumehiM diThThi-saMcAlehiM / evamAiehiM AgArehi, abhaggo, akzihilo, hajja me kaaussggo| jAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM, namukkAreNaM, na pAremi, tAva kArya ThANeNaM, moNeNaM, jhANeNaM, appANaM, vosiraami| zabdArtha annattha = Age kahe jAne vAle bhamalIe - cakkara Ane se zrAgAroM ke sivAya kAyo- pittamucchAe =pittavikAra ke tsarga meM zeSa kAya-vyA. . kAraNa mUrchA zrI pAroM kA tyAga karatA hU~ jAne se UsasieNaM - U~cA zvAsa lene se suhu mehiM = sUkSma, thor3A-sA bhI nIsasieNaM = nIcA zvAsa lene se aMga saMcAlehi = aMga ke saMcAra se khAsieNaM = khAMsI se suhumehiM = sUkSma, thor3A-sA bhI chIeNaM = chIMka se khela saMcAlehiM = kapha ke saMcAra se jaMbhAieNaM-jaMbhAI, uSAsI lene se suhumehiM = sUkSma, thor3A sA bhI . uDDueNaM = DakAra lene se diTThisaMcAlehi-dRSTi, netra ke saMcAra vAyanisaggeNaM = adhovAyu nika lane se For Private And Personal
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 358 evamAiehiM = ityAdi 1 gArediM = AgAroM se, apavAdoM se zramaNa-sUtra me - merA kAussamgo = kAyotsarga abhaggo = zrabhagna zravirAhizro- zravirAdhita, zrakhaMDita hujja hove - - [ kAyotsarga kaba taka ] jAva = jaba taka arihaMtANaM = arihaMta bhagavaMtANaM = bhagavAnoM ko namukkAreNaM = namaskAra karake, Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yAnI prakaTa rUpa meM 'namoH ari iMtANaM' bola kara na pArebhi = kAyotsarga na pArU * tAva = taba taka ( maiM ) ThANe : = eka sthAna para sthira raha kara... mosesa = mauna raha kara jhANeNaM = dhyAnastha raha kara apANa = apane kArya = zarIra ko vosirAmi = bosarAtA hU~, tyAgatA hU~ bhAvArtha: kAyotsarga meM kAya-vyApAroM kA parityAga karatA hU~, nizcala hotA hU~, parantu jo zArIrika kriyAe~ azakya parihAra hone ke kAraNa svabhAvataH harakata meM khA jAtI haiM, unako chor3akara / ucchavAsa U~cA zvAsa, niHzvAsa = nIcA zvAsa, kAsita = khAMsI, chiar = chauMka, ubAsI, DakAra, apAna vAyu, cakkara, pittavikArajanya mUrchA, sUkSma rUpa se aMgoM kA hilanA, sUkSma rUpa sekarka kA nikalanA, sUkSma rUpa se netroM kA harakata meM zrI jAnA, ityAdi zrAgAroM se merA kAyotsarga abhagna evaM zravirAdhita ho / For Private And Personal - 1- AcArya bhadrabAhu svAmI ne zrAvazyaka niyukti meM yadi zabda kA nirvacana karate hue likhA hai ki yadi agni kA upadrava ho, paJcendriya prANI kA chedana-bhedana ho, sarpa zrAdi zrapane ko athavA kisI dUsare ko kATa khAe to Atma rakSA ke lie evaM dUsaroM kI sahAyatA karane ke lie dhyAna kholA jA sakatA hai /
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zeSa sUtra 356 jaba taka arihaMta bhagavAn ko namaskAra na kara lUM. arthAt 'namo arihaMtANaM' na par3ha lU, taba taka eka sthAna para sthira rahakara, mauna raha-kara, dharma vAna' meM citta kI ekAgratA karake apane zarIra ko pApavyApAroM se bosirAtA hU~ = alaga karatA hU~ / 1 ( 19 ) caturviMzatistava - sUtra logassa ujjoya gare, arihaMte kittassaM, dhamma-tithayare jiye / usabhamajayaM ca vaMde, 'cauvIsaM pi kevalI // 1 // paumappahaM Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMbhavamabhiNaMdaNaM ca sumaI ca / supAsaM, jigaM ca caMdappahaM vaMde // 2 // suvihiM ca puSpadaMtaM, sIla - sijjaMsa - trAsupujjaM ca / vimalamaraNaMtaM ca jiNaM, dhammaM saMtiM ca vaMdAmi // 3 // kuMthuraM ca malli vaMde muNisuvvayaM namijiNaM ca / For Private And Personal
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra vaMdAmi riTThanemi, pAsaM taha vaddhamANaM ca // 4 / / evaM mae abhithuA, vihuya-rayamalA, phiinnjrmrnnaa| cauvIsaM pi jiNavarA, titthayarA me pasIyaMtu // // kittiya-vaMdiya-mahiyA, je e logassa uttamA siddhA / AruggabohilAbha, samAhivaramuttamaM ditu // 6 // caMdesu nimmalayarA, Aiccesu ahiMyaM payAsayarA / sAgara-vara-gaMbhIrA, siddhA siddhiM mama disaMtu // 7 // zabdArtha logassa - loka meM ... cauvIsaMpicaubIsoM hI ujjoyagare = jJAna kA prakAza kevalI = kevala jJAniyoM kA karane vAle kittaissaMkIta na karUMgA dhammatitthayare = dharmatIrtha kI usameM = RSabhadeva ko sthApanA karane vAle ca% aura jiNe = rAgadveSa ke vijetA ajiyaM = ajitanAtha ko arihaMte=arihata bhagavAn vaMde = vandanA karatA hU~ For Private And Personal
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zeSa-sUtra 361 saMbhavaM = saMbhava ko vande = vandanA karatA hU~ abhiNaMdaNaM ca = aura abhinandana riTTanemi =ariSTanemi ko " ko pAsaM = pArzvanAtha ko sumaI ca= aura sumati ko taha = tathA paumappahaM = padmaprabha ko vaddhamANaM = vartamAna svAmI ko supAsaM = supArzva ko . vaMdAbhi - vandanA karatA hU~ ca % aura evaM isa prakAra caMdapyahaM = candraprabha mae mere dvArA jiNaM = jina ko abhithuyA = stuti kie gae vaMde = vandanA karatA hU~ vihuvarayamalA= karmarUpI raja tathA suvihiM ca =aura suvidhi, arthAt mala se rahita puHphadaMtaM = puSpadanta ko pahINa jaramaraNA = jarA aura maraNa sIala =zItala se mukka sijjaMsa = zreyAMsa ko vAsupujja ca = aura vAsupUjya ko cauvIsaMpi = aise caubIsoM hI vimalaM = vimala ko jiNavarA = jinavara aNaMtaM ca jiNaM = aura ananta titthayarA = tIrthaMkara deva jina ko me= mujha para dhamma = dharmanAtha ko pasIyaMtu - prasanna hoveM saMtiM ca = aura zAntinAtha ko je jo vaMdAmi= vandanA karatA hU~ e-ye kuMthu - kunthunAtha ko logassa= loka meM araM ca - aura aranAtha ko uttamA = uttana, malli = malli ko siddhA- tIrthaMkara siddha bhagavAna muNi suvvayaM = munisuvrata ko kittiya = vacana se kIrtita, stuti ca = aura .. kie gae namijiNaM = nami jinako For Private And Personal
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 362 zramaNa sUtra baMdiya = mastaka se bandita zrAiccesu = sUryo se bhI mahiyA prabhAva se pUjita, ahiyaM adhika rugga-prArogya, Atmika zAnti payAsayarA = prakAza karane vAle bohilobha = samyagdarzana-rUpa sAgaravaramahAsAgara se bhI adhika bodhi kA lAbha gaMbhIrA = gaMbhIra, akSubdha samAhivaramuttamaM = uttama samAdhi siDA- tIrthaMkara siddha bhagavAn diMtu = deveM mama - mujhe ca desu = candramAoM se siddhi = siddhi, karmoM se mukri nimmalayarA = nirmasatara disaMtu = deve' __ bhASArtha __ akhila vizva meM dharma kA uddyota = prakAza karane vAle, dharmatIrtha kI sthApanA karane vAle, ( rAga-dveSa ke ) jItane vAle, (aMtaraGga kAma .. krodhAdi ) zatruoM ko naSTa karane vAle, kevalajJAnI caubIsa tIrthaMkaroM kA maiM kIrtana karU~gA stuti karUMgA // 1 // zrI RSabhadeva, zrI ajitanAtha jI ko kandanA karatA huuN| sambhava, abhinandana, sumati, pamaprabha, supAvaM, aura rAma-dvaSa ke vijetA candraprabha jinako namaskAra karatA hU~ // 2 // zrI puSpadanta (suvidhinAtha ), zItala, zreyAMsa, vAsupUjya, vimalanAtha, rAga dveSa ke vijetA ananta, dharma tathA "zrI zAnti nAtha bhagavAna ko namaskAra karatA hU~ // 3 // zrI kundhunAtha, baranAtha, bhagavatI mallI, muni sunata, evaM rAgadveSa ke vijetA naminAtha jI ko vandanA karatA huuN| isI prakAra ariSTanemi, pArzvanAtha, 'antima tIrthaMkara varddhamAna (mahAvIra) "svAmI ko namaskAra karatA hU~ // 4 // For Private And Personal
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zaiSa-sUtra jinakI maiMne stuti kI hai, jo karma rUpa dhUla tathA mana se rahita haiM, jo jarA-maraNa doSoM se sarvathA mukra haiM, ve antaH zatruoM para vijaya pAne vAle dharma pravartaka caubIsa tIrthakara mujha para prasanna hoM // 5 // jinakI indrAdi devoM tathA manuSyoM ne stuti kI hai, vandanA kI hai, bhAva se pUjA kI hai, aura jo akhila saMsAra meM sabase uttama haiM, ve siddha = tIrthakara bhagavAn mujhe Arogya siddhatva arthAt AtmazAnti, bodhi- samyagdarzanAdi ratnatraya kA pUrNa lAbha, tathA utsamA samAdhi pradAna kareM / / 6 // ___ jo aneka koTA-koTi candramAoM se.bhI. vizeSa nirmala haiM, jo sUryoM se bhI adhika prakAzamAna haiM, jo svayambhUramaNa jaise mahAsamudra se bhI adhika gambhIra haiM; ve tIrthaMkara siddhaH bhagavAna mujhe siddhi pradAna kareM, arthAt unake aAlambana se mujhe siddhi mokSa prAsa ho // 7 // praNipAta-sUtra namotthuNe:! arihaMtANaM, bhagavaMtANaM, // 1 // zrAigarANaM, 'tisthaparANaM, sayaM-saMbuddhANaM // 2 // purisuttamANaM, purisa-sIhANaM, purisavarapuDariyANaM, purisavaragaMdhahatthINaM, // 3 // lomuttamANaM, loganAhANaM, logahiyANaM, logapaIvANaM, loga-pajjoyagarANaM // 4 // For Private And Personal
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 364 zramaNa-sUtra abhayadayANaM, cakkhudayANaM, maggadayANaM, saraNadayANaM, jIvadayANaM, bohidayANaM // 2 // dhammadayANaM, dhammadesayANaM, dhammanAyagANaM, dhammasArahINaM, dhammavaracAuraMta-cakkavaTTINaM // 6 // dIva-tANa-saraNa-gai-paiTThANaM, appaDihaya-baranANa-daMsaNadharANaM, viyadRchaumANaM // 7 // jiNANaM, jAvayANaM, tiSaNANaM, tArayANaM, buddhANaM, bohayANaM, muttANaM, moyagANaM // 8 // savva-nnUNaM, saba-darisINaM, sivamayalamaruyamaNaMtamakkhayamavvAbAha,mapuNarAvitti-siddhigainAmadheyaM' ThANaM saMpattANaM, namo jiNANaM, jiyabhayANaM // 4 // zabdArtha namotthuNaM = namaskAra ho sthApanA karane vAle arihaMtANaM arihanta sayaMsaMbuddhANaM = apane zrApa hI bhagavaMtANaM - bhagavAn ko / - samyaka bodha ko pAne vAle [bhagavAn kaise haiM ? ] purisuttamANaM = puruSoM meM zreSTha aAigarANaM = dharma kI prAdi karane purisasIhANaM = puruSoM meM siMha vAle purisavarapuMDariyANaM = puruSoM meM titthayarANaM - dharma tIrtha kI zreSTha zvetakamala ke samAna 1-arihaMta stuti meM 'ThANaM saMpattANaM' ke sthAna para 'ThANaM saMpAviu kAmANaM, kahanA caahie| For Private And Personal
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zeSa-sUtra zabdArtha purisa hameM meM gai = gati-prAyarUpa varagaMdhahatthINaM- zreSTha yamabahastI pahAvaMsapratidhA-sAdhArarUpa loguttavANaM = loka meM uttama. appaDihaya pratihata kisI bhI loganAhANaM loka ke nAtha rukAvaTa meM navAne vAle, aise logahiyA - loka ke hitakArI vara nArAIsAdharANaM = zreSTha jJAna logapaIvANaM = loka meM dIpaka darzana ke dhAraka logapajjoyagarANaM = loka meM jJAna viyaTTa chaumANaM = chadma-pramAda se kA prakAza karane vAle rahita abhaya dayA abhayadAna dene vAle jiNANaM = rAma-duSa ke jItane cakkhudayANaM% jJAna netra ke dene kAle vAle jAvayANaM-dUsaroM ko jitAne vAle maggadayANaM = mokSamArga ke dAtA vinnANaM = svayaM saMsAra sAgara se saraNadayANaM = zaraNa ke dAtA jIvadayANaM-saMyamajIvana ke dAtA tArayANaM = dUsare ko tArane vAle bohityAsAvarakarUpa adhika buddhA = svayaM bodha ko prAza hue ke dAtA. mehasANaM - isaroM ko bodha deve. dhammadayANaM = dharma ke dAtA vAle. dhammadesayANaM = dharma ke upadezaka muttANaM = svayaM karmoM se mukta apamanAyagAvaM-dharma ke netA moyagANaM = dUsaroM ko mukta karAne dhAma sArahIsaM-dharmasma ke sArathI vAle dhammavara dharma ke sabase zreSTha savvannUra sasa saraMta-sase pati ke prakha- sambadarisIsaM = sabada tathA karane vAle sivaM-ziva, kalyANa rUpa cakkavaTTINaM = (dharma) cakravartI prayalaM : acala, sthira svarUpa.. dIva= (bhavasAgara meM) dvIparUpa aruyaM = aruja, lega se rahita tANa - rakSArUpa aNaMtaM = anaMta, anta se rahita akkhayaM = akSama, jayaH se rahita For Private And Personal
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra zravvAbAhaM% avyAbAdha, bAdhA se ThANaM - sthAna, pada ko rahita saMpattANaM = prApta karane vAle apuNarAvitti-apunarAvRtti, punarA- namo namaskAra ho magana se rahita, (aise) jiNANaM = jina bhagavAna ko siddhigainAmadheyaM =siddhigati jiyabhayANaM bhaya para vijaya pAne nAmaka vAloM ko bhAvArtha zrI arihaMta bhagavAn ko namaskAra ho| ( arihaMta bhagavAn kaise haiM ? ) dharma kI prAdi karane vAle haiM, dharmatIrtha kI sthApanA karane vAle haiM, apane Apa prabuddha hue haiN| puruSoM meM zreSTha haiM, puruSoM meM siMha haiM, puruSoM meM puNDarIka kamala haiM, puruSoM meM zreSTha gandha hastI haiM / loka meM uttama haiM, loka ke nAtha haiM, loka ke hitakartA haiM, joka meM dIpaka haiM, loka meM udyota karane vAle haiN| abhaya dene vAle haiM, jJAna rUpI netra ke dene vAle haiM, dharmamArga ke dene vAle haiM, zaraNa ke dene vAle haiM, dharma ke dAtA haiM, dharma ke padezaka haiM, dharma ke netA hai, dharma ke sArathI-saMcAlaka haiN| cAra gati ke anta karane vAle zreSTha dharma ke cakravartI haiM, apratihata evaM zreSTha jJAna darzana ke dhAraNa karane vAle haiM, jJAnAvaraNa Adi ghAtika karma se athavA pramAda se rahita haiN| svayaM rAga-dvaSa ke jItane vAle haiM, dUsaroM ko jitAne vAle haiM, svayaM saMsAra sAgara se tara gae hai, dUsaroM ko tArane vAle hai, svayaM bodha pA cuke haiM, dUsaroM ko bodha dene vAle haiM, svayaM karma se muka haiM, dUsaroM ko muka karAne vAle haiN| sarvajJa haiM, sarvadarzI haiN| tathA ziva-kalyANarUpa macala = sthira, For Private And Personal
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zeSa-sUtra .. 367 aruja roga rahita, ananta = antarahita, akSaya = kSayarahita, avyAbAdha = bAdhA pIr3A rahita, apunarAvRtti= punarAgamana se rahita arthAt janma maraNa se rahita, siddhi gati nAmaka sthAna ko prApta kara cuke haiM, bhaya ke jItane vAle haiM, rAga-dvaSa ke jItane vAle hai -una jina bhagavAnoM ko merA namaskAra ho|' 1. zramaNa sUtra ke atirikta jo prAkRta pATha haiM, unakA yaha zeSa sUtra ke nAma se saMgraha kara diyA hai / inakA vivecana lekhaka kI sAmAyikamaMtra nAmaka pustaka meM dekhie / For Private And Personal
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyA'nuvAda [zramaNa sUtra ] namaskAra sUtra namo'rhadbhyaH namaH siddhebhyaH nama AcAryebhyaH nama upAdhyAyebhyaH namo loke sarva sAdhubhyaH / ( 2 ) sAmAyika mUtra karomi bhadanta ! 'sAmAyikam / __ sarva sApadyam = samApaM-pApa sahitaM, yogam-vyApAraM pratyAkhyAmi%D pratyAcakSe yAjIvayA yAvajIvanam , yAvat mama jIvanaparimANaM tAvat 1--'bhayAnta !' iti haribhadrAH 2-"yAvajIvatA, tayA yAvajIvatayA / tatrAlAkSaNikavarNa lopAt 'jAvajIvAe' iti siddham / athavA. pratyAkhyAnakriyA anyapadArtha. iti tAmabhisamIkSya samAso bahuvrIhiH, yAvajIvo yasyAM sA yAvajIvA tayA / " -haribhadrIya Avazyaka vRtti For Private And Personal
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyA'nuvAda trividhaM trividhena' manasA vAcA kAyena na karomi, na kArayAmi, kurvantamapi anyaM na samanujAnAminAnumanye'ham tasya bhadanta / pratikramAmi= nivarttayAmi nindAmi=svasAkSikaM jugupse gahe. = bhavatsAkSirpha jugupse AtmAnaM = atItasAvadyayogakAriNam vyutsRjAmi=vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM tyajAmi ! maGgala-sUtra catvAraH [padArthA itigamyate ] maGgalam arhanto maGgalam siddhA maGgalam sAdhavo maGgalam kevali-prajJapto dharmo maGgalam / 1-tisro vidhA yasya sAvaya-yogasya sa trividhaH, saca pratyAkhyeyaH svena karma saMpadyate, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiH, atastaM trividhaM yogamanovAkkA yavyApAralakSaNam / 2-trividheneti karaNe tRtIyA / 3-tasya ityadhikRto yogaH sNbdhyte| karmaNi dvitIyA prAtApi avayavAvayavisambandhalakSaNA sssstthii| For Private And Personal
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhramaNa-sUtra uttama-sUtra catvAro lokottamAH arhanto lokottamAH siddhA lokottamAH sAdhavo lokottamAH kevali-prajJapto dharmoM lokottmH| zaraNa-sUtra caturaH zaraNaM prapadye arhataH zaraNaM prapadye siddhAn zaraNaM prapadye sAdhUna zaraNaM prapadye. kevali-prajJaptaM dharmaM zaraNaM prpdye| (6) saMkSipta pratikramaNa-sUtra icchAmi = abhilaSAmi, pratikramitum -nivartitum, [ kasya / yo mayA devasikaH= divasena nivRtto divasaparimANo vA daivasikaH, aticAraH = aticaraNaM aticAraH atikrama ityarthaH, kRtaH= nivartitaH [ tasya iti yogaH] [katividhaH aticAraH ? ] kAyika:- kAyena zarIreNa nivRtta 1-AzrayaM gacchAmi, bhaktiM karomItyarthaH / For Private And Personal
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir . saMtkRtacchAyA'nuvAda kAyikaH . kAyakRta ityarthaH, vAcikaH = vAkkRtaH, mAnasikaHmanaHkRtaH / [ punaH kiM svarUpaH kAyiko vAcikazca ? ] utsUtraH= Urdhva sUtrAd utsUtraH sUtrAnukta ityarthaH, unmArgaH, akalpaH (lpyaH)= kalpo vidhiH zrAcAraH na kalpaH akalpaH, kalpyaH-caraNakaraNavyApAraH na kalpyaH akalpyaH, akaraNIyaH / [ mAnasikaH kiM svarUpaH ? ] duAtaH = duSTo dhyAtaH durdhyAtaH, durvicintitaH, anAcAraH,. aneSTavyaH = manAgapi manasA'pi na prArthanIyaH, azramaNaprAyogyaH=na zramaNaprAyogyaH zramaNAnucita ityarthaH, [kiM viSayo'ticAraH ? ] jJAne tathA darzane cAritre [bhedena varNayati ] zrute, sAmAyike [sAmAyikAticAraM bhedenAha ] tisRNAM guptInAM, caturNA kaSAyANAM, paJcAnAM mahAvratAnA, SaNNAM jIvanikAyAnAM, saptAnAM piNDaiSaNAnAM, aSTAnAM pravacanamAtRNAM, navAnAM brahmacarya guptInAM, dazavidhe zramaNa dharme zramaNAnAM yogAnAm = vyApArANAm yatkhaNDitaM =dezato bhagnaM, yadvirAdhitaM =sutarAM bhagnam tasya mithyA mama duSkRtam ! (7) airyApathika-sUtra icchAmi pratikramitum IryApathikAyAM cirAdhanAyAm [ yo'ticAra iti vAkyazeSaH] gamanAgamane, prANAkramaNe - prANyAkramaNe, bIjAkramaNe, haritAkramaNe,... avazyayA - uttiGga - panaka-daka-mRttikA-markaTa-saMtAnasaMkramaNe [ sati iti vAkyazeSaH ] ye mayA jIvA virAdhitAH-duHkhena sthaapitaaH| . 20yA . For Private And Personal
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra ... ekendriyAH, dvIndriyAH, trIndriyAH, caturindriyAH, paJcendriyAH . abhihatAH- abhimukhAgatA hatAH, caraNena ghaTTitA, ulkSipya kSiptA vA, bartitAH = pukhIkRtA, dhUlyA vA sthagitAH, zleSitAH- piSTA, bhUmyAdiSu bA lagitAH, saMghAtitA= anyonyaM gAtrarekkatra lagitAH, saMghaTTitAH=manAk spRSTAH, paritApitAH ma samantataH pIDitAra, klAmitAH% samudghAtaM nItAH, glAnimApAditAH, pravadrAvitAH uttrAsitAH, sthAnAtsthAnAntara saMkrAmitA-svasthAnAt paraM sthAnaMnItAH, jIvitAd vyaparopitAH= vyApAditAH tasya - aticArasya, mithyA mama duSkRtam / zayyA-sUtra icchAmi pratikramitu prakAmazAsyayA zayanaM zayyA prakAsa cAtu yAmaM zayanaM prakAmazayyA tayA, dIrghakAlanayanetra', nikAsazayyathA kama pratidikvaM prakAmazAyyaka nikAmazayyA ucyate tayA, udvartanayA = tatprathamatayA vAmapAvena suptasya dakSiNapAi~na vartanam udyatanam , udvartanamela udvartanA tayA, parivartanayA-punarvAmapAzvenaiva parivartanam tadeva parivartanA tayA, zrAkucanayA= hastapAdAdInAM saGakocanayA, prasAraNayAhastapAdAdInAM vikSepaNayA, SaTrAvikAlaMghanayA-yUkAnAM sparzanayA kUjite - avibhinA ayatanayA kAsite sati, karkarAyite - viSameyamityAdi zayyAdoSoccAraNe, jute, avidhinA jRmbhite, thAmA kA apra. 1-boste'syAmiti kA zayyA saMstArakAdiladANA prakAmA utkaTA zayyA prakAmazayyA-saMstArottarapaTTakAtiriktA prAvaraNAmadhikRtya kalpa trayAtiriktA vA tayA hetubhUtayA / For Private And Personal
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyA'nuvAda 373 sRjya karaNa sparzane, sarajaskAmarSe = pRthivyAdirajasA saha yad bastu spRSTa tatsaMsparze sati, - zrAkulAkulayA - syAdiparibhogavivAhayuddhAdisaMsparzananAmApra - kArayA, svapna pratyayayA svapnanimittayA, virAdhanayA strIvaiparyAsikyA = striyA viparyAso brahmasevanaM tasmin bhavA strI vaiparyAsikI tayA, dRSTivaiparyAsikyA strIdarzanAnurAgatastadavalokanaM dRSTiviparyAsaH tasmin bhavA dRSTivaiparyAsikI tathA manovaiparyAsikyA = mana'sA zradhyupapAto manoviparyAsaH tasmin bhavA manovaiparyAsikI tayA, pAnabhojanave paryAsikyA rAtrau pAnabhojanaparibhoga eva tad viparyAsaH tasmin bhavA pAnabhojana paryAsikI tayA [ virAdhanayA iti zeSaH sarvatra ] yo mayA devasikaH aticAraH kRtaH midhyA mama duSkRtam ! tasya ( ha ) gocaracaryA - sUtra pratikramAmi gocaracaryAyAM gozvaraNa' gocaraH, caraNaM caryA, gocara iva caryA gocaracaryA tasyAm, bhikSAcaryAyAM = bhikSArthaM caryA bhikSAcaryA tasyAm, " udghATakapATodghATanayA: = udghATa zradattArgalaM ISatsthagitaM vA kapATam tasyodghATanaM tadeva udghATakapATodghATanA tayAH zvavatsadArakasaMghaTTanayA; meeDI prAkRtikayAtrAntare'kUra saMsvA yAM prAbhR tiko bhikSAM dadAti sA maeNroDIprAbhRtikA tayA, baliprAbhRtirkayA = caturdizaM vahnau vA bali kSiptvA dadAti yatsA baliprAbhRtikA tayA, sthApanAprAmRrtikayA bhikSAcarArthe sthApitA sthApanAprabhRtikA tayAzaGkite = AdhA karmAdidoSANAmanyatamena zaGkite gRhIte sati, sahasAkAre = jhaTityakalpanIye gRhIte sati, - For Private And Personal *
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramae-sUtra aneSaNayA anena prakAreNa aneSaNayA hetubhUtayA; prANabhojanayA prANino rasajAdayaH bhojane dadhyodanAdau virAdhyante yasyAM prAbhRtikAyAM sA prANibhojanA tayA, bIjabhojanayA, haritabhojanayA, pazcAtkarmikayA pazcAddAnAnantaraM karma jalojjhanAdi yasyAM sA pazcAtkarmikA tayA; puraH karmikayA-puraH pAdau karma yasyAM sA puraH karmikA tayA; adRSTAhRtayA adRSTotkSepanikSepamAnItayA udakasamRSTAhatayA jalasambaddhAnItayA; rajaH saMskRSTAhatayA; pArizATanikayA = parizATanaM ujjhanaM tasmin *bhavA pArizATanikA tayA; 'pAriSThApanikayA = pariSThApanaM pradAnabhAjanagatadravyasyA'nyasmin pAtre ujjhanam tena nivRttA pAriSThApanikI tayA; athavA pari sarvaiH prakAraiH sthApana paristhApanamapunargrahaNatayA nyAsaH, tena nivRttA pAriSThApanikI tayA; adhabhASaNabhikSayA = avabhASaNena viziSTa dravya-yAcanena labdhA bhikSA avabhASaNabhikSA tayA; yad-azanAdi udgamena = zrAdhAkarmAdilakSaNena; utpAdanayA = dhAnyAdilakSaNayA, epaNayA-zakitAdilakSaNayA; aparizuddhaM parigRhItaM paribhukta vA, yat na pariSThApitam-kathaMcitparigRhItamapi sadoSaM bhojanaM yannojjhitam, paribhuktamapi ca bhAvataH apunaH karaNAdinA prakAreNa nojjhitam, tasya mithyA mama duSkRtam ! (10) kAla pratilekhanA-sUtra pratikramAmi catuSkAlaM = divasarAtri-prathamacaramaprahareSu, svAdhyAyasya - sUtrapauruSIla kSaNasya; akaraNatayA anAsevanatayA hetubhUtayA [ yo mayA devasiko'ticAraH tasya iti yogaH] ubhayakAlaM prathamapazcima pauruSIlakSaNe kAle; bhAeDopakaraNasyapAtravastrAdaH; apratyupekSaNayA mUlata eva cakSuSA anirIkSaNayA; prAcArya haribhadra 'pAristhApanikayA' likhate haiM / For Private And Personal
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org saMskRtacchAyA'nuvAda 375 duSpratyupekSarapayA = durnirIkSaNalakSaNayAH zrapramArjanayA = mUlata eva rajoharaNAdinA'sparzanayA, duSpramArjanayA = pravidhinA pramArjanayA, atikrame, vyatikrame, aticAra, anAcAra, yo mayA daivasikaH aticAraH kRtaH, tasya mithyA mama Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir duSkRtam ! ( 11 ) asaMyama sUtra pratikramAmi ekavidhe = ekaprakAre asaMyame [ = zraviratilakSaNe sati zrapratiSiddhakaraNAdinA yo mayA devasiko'ticAraH kRta iti gamyate tasya mithyA duSkRtamiti sambandhaH / evamanyatrApi yojanA kAryA ] ( 12 ) bandhana sUtra pratikramAmi dvAbhyAM bandhanAmyAm = hetubhUtAbhyAm [ yo'ticAru kRtastasmAt ] (1) rAga - bandhanena, ( 2 ) dveSa - bandhanena ! ( 13 ) daNDa sUtra pratikramAmi tribhiH daNDaiH hetubhUtairyo'ticArastasmAt (1) manodaNDena, (2) bacodaNDena (3) kAyadaNDena / ( 14 ) gupti sUtra pratikramAmi tisRbhiH guptibhiH = samyag aparipAlitAbhiH hetubhUtAbhiH / (1) manoguptyA, (2) bacoguptyA, (3) kAyaguptyA ! For Private And Personal
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra zalya sUtra pratikramAmi tribhiH zalyaiH (1) mAyAzalyena (2) nidAnazalyena (3) mithyaadrshnshlyen| gaurava sUtra pratikramAmi tribhiH gauravaiH,(1) RddhigauraveNa, (2) rasagauravesA, (3)saatgaurvenn| virAdhanA sUtra pratikramAmi tisRbhiH virAdhanAbhiH, (1) jJAnavirAdhanayA, (2) darzanavirAdhanayA (3) caaritrviraadhnyaa| (18) kaSAya sUtra pratikramAmi caturbhiH kaSAyaiH,(1) krodhakaSAyena, (2) mAnakaSAyena (3.) mAyAkaSNayena, (4) lobhakaSAyena / saMjJA stra . pratikamAmi caturbhi: saMjJAbhiH (1) AhArasaMjJayA, (2) bhayasaMjJayA, / (3) maithunasaMjJayA,. 4) parigraha-saMzayA ! For Private And Personal
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra hai, pApa puNya kA patA calatA hai, kartavya akartavya kA jJAna hotA hai| svAdhyAya hamAre andhakArapUrNa jIvana patha ke lie dIpaka ke samAna hai| jisa prakAra dIpaka ke dvArA hame mArga ke acche aura bure pana kA patA calatA hai aura tadanusAra kharAba Ubar3a-khAbar3a mArga ko chor3a kara acche, sAfa suthare patha para calate haiM, ThIka usI prakAra svAdhyAya ke dvArA hama dharma aura adharma kA patA lagA lete haiM aura jarA viveka kA Azraya leM to adharma ko chor3akara dharma ke patha para calakara jIvana yAtrA ko prazasta banA sakate haiN| zAstrakAroM ne svAdhyAya ko nandana vana kI upamA dI hai| jisa prakAra nandana vana meM pratyeka dizA kI ora bhavya se bhavya dRzya, mana ko zrAnandita karane ke lie hote haiM, vahA~ jAkara manuSya saba prakAra kI duHkha kleza sambandhI jhajhaTe bhUla jAtA hai, usI prakAra svAdhyAyarUpa nandana vana meM bhI eka se eka sundara evaM zikSA-prada dRzya dekhane ko milate haiM, tathA mana duniyAvI jhajhaToM se mukta hokara eka alaukika Ananda-loka meM vicaraNa karane lagatA hai / svAdhyAya karate samaya kabhI mahApuruSoM ke jIvana kI pavitra evaM divya jhA~kI A~khoM ke sAmane AtI hai, kabhI svarga aura naraka ke dRzya dharma tathA adharma kA pariNAma dikhalAne lagate haiM / kabhI mahApuruSoM kI amRtavANI kI punIta dhArA bahatI huI milatI hai, kabhI tarka-vitarka kI havAI ur3Ana buddhi ko bahuta U~ce ananta vicArAkAza meM uThA le jAtI hai| aura kabhI kabhI zraddhA, bhakti evaM sadAcAra ke jyotimaya Adarza hRdaya ko gadgad kara dete haiN| zAstravAcana hamAre lie 'yat piNDe tad brahmANDe' kA Adarza upasthita karatA hai / jaba kabhI ApakA hRdaya bujhA huA ho, murajhAyA huA ho, tumheM cAroM ora andhakAra hI andhakAra ghirA najara AtA ho, kadama-kadama para vighnabAdhAoM ke jAla biche hue hoM to Apa kisI uccakoTi ke pavitra AdhyAtmika grantha kA svAdhyAya kIjie | Apa kA hRdaya jyotirmaya ho jAyagA, cAroM ora prakAza hI prakAza bikharA najara aAyagA, vinnabAdhAe~ cUra-cUra hotI For Private And Personal
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyA'nuvAda ( 20 ) vikathA satra pratikramAmi catasRbhiH vikathAbhiH,(1) strIkathayA (2) bhaktakathayA, (3) dezakathayA (4) rAmakathayA ! ( 21 ) dhyAna sUtra pratikramAmi caturbhiH dhyAnaiH, [azubhaiH kRtaH zubhaizcAkRtaiH] (1) Atena dhyAnena, (2) raudraNa dhyAnena (3) dharmeNa dhyAnena, (4) zuklena dhyAnena / (22) kriyA-sUtra pratikramAmi paJcabhiH kriyAbhiH,(1) kAyikyA (2) AdhikaraNiyA (3) prAdveSikyA (4) pAritApanikyA, (5) praannaatipaatkriyyaa| (23) kAmaguNa sUtra pratikramAmi paJcabhiH kAmaguNaiH (1) zabdena (2) rUpeNa, (3) gandhena, (4) raseNa, (5) sparzana / (24) mahAbata sUtra ... pravikramAmi paJcabhiH mahAvrataiH = samyagaparipAlitaH For Private And Personal
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 378 zramaNa-sUtra (1) sarvasmAt prANAtipAtAd viramaNam (2) sarvasmAd mRSAvAdAd viramaNam (3) sarvasmAd adattAdAnAd viramaNam (4) sarvasmAd maithunAd viramaNam, (5) sarvasmAt parigrahAd viramaNam ! (25) samiti sUtra pratikramAmi paJcabhiH samitibhiH = samyagaparipAlitAbhiH (1) IryAsamityA, (2) bhASAsamityA, (3) eSaNAsamityA, (4) AdAna bhANDamAtra nikSepaNA samityA, (7) uccAra-prasravaNa-khela-siGghANa-jalla pAriSThApanikAsamityA ! (26) jIvanikAya sUtra pratikramAmi SaDabhiH jIvanikAyaiH [ kathaMcitpIDitaH] (1) pRthivI kAyena, (2) apakAyena, (3) tejaH kAyena, (4) vAyukAyena (5) vanaspatikAyena (6) trasakAyena ! (27) lezyA sUtra pratikramAmi padbhiH lezyAbhiH = azubhAbhiH kRtAbhiH, zubhAbhirakRtAbhiH (1) kRSNalezyayA, (2) nIlalezyayA (3) kApotalezyayA; (4) tejolezyayA (5) padmalezyayA (6) shuklleshyyaa| (28) bhayAdi sUtra saptabhiH bhayasthAnaH, aSTabhiH madasthAnaH, navabhiH brahmacarya For Private And Personal
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyA'nuvAda 376 guptibhiH [ samyagapAlitAbhiH ] dazavidhe zramaNa dharma, ekAdazabhiH upAsaka pratimAbhiH [azraddhAnavitathaprarUpaNAmiH] dvAdazabhiH bhikSupratimAbhiH, trayodazabhiH kriyAsthAnaH, caturdazabhiH bhUtagrAmaiH [virAdhitaiH ] ; paJcadazabhiH paramAdhArmikaiH [ eteSAM pApakarmAnumodanAbhiH]; SoDazabhiH gAthASoDazaH - sUtrakRtAGgAdyazru taskandhodhyayanaH [eSAmavidhinA paThanAdibhiH] saptadazavidhe saMyame; aSTAdazavidhe'brahmacarye; ekonaviMzatyA jJAtAdhyayanaiH; viMzatyA asamAdhisthAnaH; ekaviMzatyA zabalaiH; dvAviMzatyA parISahaiH [ samyagasoDhaH] trayoviMzatyA sUtrakRtAdhyayanaiH; caturviMzatyA devaiH; paJcaviMzatyA bhAvanAbhiH [ abhAvitAbhiH ]; pavizatyA dazA-kalpa vyavahArANAmuddezanakAlaiH [avidhinA gRhItaiH ] ; saptaviMzatyA anagAraguNaiH; aSTAviMzatyA prAcAra-prakalpaiH; ekonaviMzatA pApazrutaprasaGgaH [pApakAraNa tAsevanaiH ]; triMzatA mohanIyasthAnaH [kRtaiH cikIvitairvA ekatriMzatA siddhAdiguNaH dvAtriMzatA yogasaMgrahaiH [ananuzIlitaiH ]; trayastriMzatA AzAtanAbhiH= avajJAbhiH. (1) arhatAmAzAtanayA, (2) siddhAnAmAzAtanayA, (3) AcAryANAmAzAtanayA, (4) upAdhyAyAnAmAzAtanayA, (5) sAdhUnAmAzAtanayA, (6) sAdhvInAmAzAtanayA, (7) zrAvakANAmAzAtanayA, (8) zrAvikANAmAzAtanayA, (6) devAnAmAzAtanayA, (10) devInAmAzAtanayA, (11) ihalokasya AzAtanayA, (12) paralokasya AzAtanayA, (13) kevaliprajJaptasya dhamasya AzAtanayA, (14) sadevamanujAsurasya lokasya aAzAtanayA, (15) sarvaprANa-bhUta-jIva-sattvAnAmAzAtanayA, (16) kAlasya aAzAtanayA, (17) zrutasya AzAtanayA, (18) zrutadevatAyAH pAzAtanayA, (16) vAcanAcAryasya AzAtanayA, (20) yad vyAviddham = viparyastam (21) vyatyA For Private And Personal
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 380 zramaNa-sUtra naMDitam - dvistriruktam (22) hInAkSaram - tyaktAkSarama, (23) zratyajJarama - adhikAkSaram , (24) padahInam (25) vinayahInam (26) yogahInam = yogarahitam (27 ) ghoSahInam , (28) suSTha dattam , (26) duSTha pratIkichatam , (30) akAle kRteH mvAdhyAyaH, (31) kAle na kRtaH svAdhyAyaH, (32) asthA. dhyAyike svAdhyAyitama, (33) svAdhyAyike na svAdhyAthittam / tho mayA devasikaH aticAraH kRtaH, tasya mithyA mama duSkRtam ! ( 26 ) antima pratijJA-sUtra namaH, caturvizatyai tIrthakarebhyaH, Rssbhaadi-mhaaviirpryvsaamebhyH| - idameva nairgrandhyaM prAvacamam = jinazAsanam satya, anuttara, kaivalika, pratipUrNa, naiyAyika = mokSagamaka, saMzuddha, zalyakartana, siddhimArgaH, muktimArgaH, niryANamArgaH= mokSamArgaH, nirvANamArgaHzrAtyantikasukhamArgaH, avitathaM, avisandhi = avyavacchinna, srvduHkhaahiimaargH| - atra sthitA jIvAH siddhayanti, buddhayanta, mucyante, parinirvAnti, sarvaduHkhAnAmantaM = vinAzaM kurvanti / taM dharma adadhe, pratipadya, rocayAmi, spRzAmi, pAlathAmi, . anupaalyaami| taM dharma zraddadhAnaH, pratipadyamAnaH, rocayana, spRzam , pAlayan, . anupAlayan / tasya dharmasva abhyutthito'smi ArAdhamAyAM, virato'smi virAdhanAyAm / For Private And Personal
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyA'nuvAda 381. asaMyama parijAnAmi, saMyamamupasaMpadya / abrahma parijAnAmi, brahma upasaMpadye / akalpaM parijAnAmi, klpmupsNprch| ajJAnaM parijAnAmi, jJAnamupasaMparcha / akriyAM parijAnAmi, kriyaamupsNpdye| mithyAtvaM parijAnAmi, samyaktvamupasaMpadhe / abodhiM parijAnAmi, bodhimupsNprch| mamArga parijAnAmi, maargmupsNprch| ___yatsmarAmi, yac ca na smarAmi / yatpratikramAmi, yaca ca na pratikramAmi / tasya sarvasya devasikasya aticArasya pratikramAmi / zramaNo'hama, saMyata-virata-pratihata-pratyAkhyAtapApakarmA, anidAnaH, dRSTi-sampannaH, mAyAmRSAvivarjitaH / ardha - tRtIyeSu dvIpa-, samudraSu paJcadazasu karmabhUmiSu / yAvantaH ke'Si sAdhavaH, rajoharaNa-gocchapratigrahadharAH !! paJcamahAvratadharAH, aSTAdaza zIlAna - sahasra-dharAH ! akSatAcAra-cAritrAH, tAn sarvAna zirasA manasA mastakena vande !! ( 30 ) kSamApanA-sUtra zrAcArya-upAdhyAye, ziSye sAdharmike kula-gaNe ca / ye mayA ke'pi kaSAyAH, sarvAn trividhena kSamayAmi / / For Private And Personal
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 382 sarvasya sarvaM www.kobatirth.org zramaNa sUtra ( 2 ) zramaNa - saGa ghasya, bhagavato'JjaliM kRtvA zIrSe / kSama yitvA, kSAmyAmi sarvasya ahakamapi !! sava maitrI me vairaM ( 3 ) kSamayAmi sarvAn jIvAna, jIvAH mama sarvabhUteSu, na evamahamAlocya, Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kSAbhyantu me / kenacit // ( 31 ) upasaMhA sUtra ra ninditvA garhitvA jugupsitvA samyak / trividhena pratikrAnto, vande jinAn caturviMzatim // 1 // For Private And Personal
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pariziSTa (1) dvAdazAvarta guruvandana sUtra icchAmi kSamAzramaNa / vanditum - namaskartum [ bhavantam ] yApanIyayA = yathAzaktiyuktayA, naSedhikyA prANAtipAtAdinivRttayA tanvA arthAt zarIreNa / [ ataeva ] anujAnIta = anujJA prayacchatha meM mitAvagraha - caturdizam AtmapramANaM bhavedadhiSThitapradezam [ praveTu miti gamyate ] . niSedhya = [ sarvAzubhavyApArAn ] adhaH kAyaM bhavaccaraNaM prati kAyasaMsparzam = uddhaM vakAyena mastakena saMsparzam, [ karomi, etacca anujAnIta iti vAkya zeSaH] kSamaNIyaH bhavadbhiH klamaH = sprshjnydehglaaniruupH| alpa-klAntAnAM - glAnirahitAnAm bahuzubhena = prabhUtasukhena bhavatAM divaso vyatikrAntaH= nirgataH ? yAtrA = taponiyamAdilakSaNA bhavatAM [ kuzalA vartate ] ? yApanIyaM - indriyanoindriyarabAdhitaM zarIraM ca bhavatAM [ kuzalaM vartate ] ? kSamayAmi kSamAzramaNa ! devasikaM, vyatikramam = aparAdham ! AvazyikyA avazya kartavyazvaraNakaraNa yogaiH nivRttiA AvazyikI kriyA, tayA hetubhUtayA yadasAdhu karma anuSThitaM, tasmAt prtikrmaaminivrtyaami| For Private And Personal
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 384 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kSamAzramaNAnAM devasikyA divasena nirvRttiyA zrAzAtanayA, trayastri' zadanyatarayA, yat kiMcanamidhyayA = yatkiMcitkadAlambanamAzritya mithyAyuktena kRtayA / manoduSkRtayA - manojanyaduSkRtayuktayA vacoduSkRtayA = sA dhuvacananimittayA, kAya duSkRtayA = zrAsanagamanAdinimittayA-krodhayA = krodhavatyA krodhayuktayA, mAnayA = mAnavatyA mAnayuktayA, mAyayA = mAyAvatyA mAyAyuktayA, lobhayA = lobhavatyA lobhayuktayA [ krodhAdibhirjanitayA ityarthaH ] sarvakAlikyA = ihabhavA'nyabhavA'tItA'nAgata sarvakAlena nirvRttayA, sarva mithyopacAra yA= sarva mithyAkriyAvizeSayuktayA, sarvadharmAtikramaNayAzraSTa pravacanamAtRrUpa sarvadharmalaGaghanayuktayA, AzAtanayA = bAdhayA-yo mayA zraticAraH = aparAdhaH kRtaH tasya kSamAzramaNa ! pratikramAmi = punaH karaNatayA nivartayAmi nindAmi garhe AtmAnaM - AzA tanAkaraNa kAlavartinaM duSTakarmakAriNaM anumatityAmena vyutsRjAmi= bhRzaM tyajAmi / For Private And Personal
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyAnuvAda pratyAkhyAna sUtra namaskArasahita sUtra udgate sUrya namaskArasahitaM pratyAkhyAmi, caturvidhamapi AhAram-azanaM, pAnaM, khAdima, svAdimam / anyatra anAbhogena,' sahasAkAreNa, vyutsRjAmi / pauruSI sUtra .. ugate sUrya pauruSI pratyAkhyAmi, caturvidhamapi AhAramazanaM, pAnaM, khAdima, svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasAkAreNa, pracchannakAlena, digamohena, sAdhuvacanena, sarvasamAdhipratyayAkAraNa vyutsRjAmi / Ini cili iliji pUrvArddha sUtra udgate sUrye pUrvAddhaM pratyAkhyAmi, caturvidhamapi AhAramazanaM, pAnaM, khAdima, svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasAkAreNa, pracchannakAlena, digamohana, sAdhuvacanena, mahattarAkAreNa, sarvasamAdhi-pratyayAkAreNa vyutsRjAmi / - 1. atra sarveSu AkAreSu paJcamyarthe tRtiiyaa| anyatra anAbhogAt, sahasAkArAcca, etau varjayitvA ityarthaH / For Private And Personal
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 386 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra ( 4 ) ekAzana sUtra ekAzanaM pratyAkhyAmi, trividhamapi zrahAram azanaM, khAdimaM, svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasAkAreNa, sAgArikAkAreNa, AkuJcana prasAraNena, gurvabhyutthAnena, pAriSThApanikAkA re, sarvasamAdhi - pratyayAkAreNa vyutsRjAmi / mahattarAkAreNa, ( 5 ) ekasthAna sUtra ekAnaM ekasthAnaM pratyAkhyAmi, trividhamapi zrahAram -- azanaM, khAdimaM, svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasA kAraNa, sAgArikAkAreNa, gurvabhyutthAnena, pAriSThApanikAkAreNa, mahattarAkAreNa, sarvasamAdhipratyayAkAreNa vyutsRjAmi / ( 6 ) zracAmla sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zrAcAmlaM pratyAkhyAmi, anyatra anAbhogena, sahasAkAreNa, lepAlepena, utkSipta vivekena, gRhasthasaMsRSTena, pAriSThApanikAkAraNa, mahattarAkAreNa, sarvasamAdhipratyayAkAreNa vyutsRjAmi | ( 7 ) abhaktArtha - upavAsa sUtra udgate sUrye zrabhaktArthaM pratyAkhyAmi, caturvidhamapi AhAram -- zrazanaM, pAnaM, khAdimaM svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasAkAreNa, pAriSThApanikA kAraNa, mahattarAkAreNa, sarvasamAdhipratyayAkAreNa vyutsRjAmi / For Private And Personal
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org saMskRtacchAyAnuvAda ( 8 ) divasacarima-sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ( hai ) zrabhigraha-sUtra divasacarimaM pratyAkhyAmi, caturvidhamapi zrahAram -- azanaM pAnaM, khAdimaM svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasAkAreNa mahattarAkAre, sarva samAdhipratyayAkAreNa vyutsRjAmi / 380 abhigrahaM pratyAkhyAmi, caturvidhamapi zrAhAram - azanaM, pAnaM, khAdimaM, svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasAkAreNa, mahattarAkAreNa, sarvasamAdhipratyayAkAreNa vyutsRjAmi / ( 10 ) nirvikRti - sUtra cikRtIH pratyAkhyAmi / anyatra anAbhogena, sahasAkAreNa, lepAlepena, gRhastha saMsRSTena, utkSiptavivekena, pratItyamrakSitena, pAriSThApanikAkAreNa, mahattarAkAreNa, sarvasamAdhipratyayAkA rekha vyutsRjAmi | For Private And Personal ( 11 ) pratyAkhyAnapAraNA-sUtra udgate sUrya namaskArasahitaM - pratyAkhyAnaM kRtam, tatpratyAsyAnaM samyak kAyena spRSTaM, pAlitaM, tIritaM, kIrtitaM, zodhitaM, cArAdhitam / yat ca na ArAdhitam / tasya midhyA me duSkRtam /
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 38 zramaNa-sUtra saMstAra-pauruSI sUtra anujAnIta paramaguravaH, guruguNAratnamaNDita - zarIrAH / bahupratipUrNA pauruSI, rAtrike saMstArake tiSThAmi // 1 // anujAnIta saMstAraM, __ bAhaphdhAnena vAmapAvaina / kukkuTI-pAdaprasAraNe, 'zaknuvan pramArjayed bhUmim // 2 // saGa kocya saMdaMzI, udvartamAnazca kArya pratilikhet / dravyAdhupayogena, uccha vAsanirodhena AlokaM (kuryAt) // 3 // catvAro maGgalam, arhanto maGgalaM, siddhA maGgalaM, sAdhavo maGgalaM, kevali-prajJapto dharmo maGgalam // 4 // catvAro lokottamAH, arhanto lokottamAH, siddhA lokottamAH, sAdhavo lokottamAH, kevali-prajJapto dharmoM lokottmH||5|| caturaH zaraNaM prapadye, arhataH zaraNaM prapadya, siddhAn zaraNaM prapadya sAdhUna zaraNaM prapadya, kevali-prajJaptaM dharma zaraNaM prapadye // 6 // For Private And Personal
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra saMskRtacchAyAnuvAda www.kobatirth.org yadi me bhavet pramAdo AhAramupadhidehaM sta dehasya asyAM rajanyAm / " sarvaM trividhena vyutsRSTam // 7 // prANAtipAtamalIkaM, krodhaM mAnaM mAyaM caurya maithunaM draviNamUrcchAm / lobhaM prema tathA dveSam // 8 // kalahamabhyAkhyAnaM, paizunyaM ratyaratisamAyuktam / para-parivAda mAyA mRSAM midhyAtvazalyaM ca // 6 // vyutsRja imAni durgati-nibandhanAni Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir eko'haM nAsti me kazcit, mokSamArgasaMsarga - vighnabhUtAni / aSTAdaza pApa-sthAnAni // 10 // evamadIna - manA nAshamanyasya kasyacit / AtmAnamanuzAsti // 11 // eko me zAzvata AtmA jJAna darzana saMyutaH / zeSA me bAhyA bhAvAH, sarve saMyoga saMyoga - mUlA - 386 lakSaNAH ||12|| jIvena prAptA duHkha - paramparA / For Private And Personal
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra . 360 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra tasmAt saMyoga -- sambandhaH, sarvaH trividhena vyutsRSTaH ||13 kSamitvA tAmayitvA mayi kSamadhvaM yad yad sarve. jIva nikAyAH / siddhAnAM sAkSyayA zrAlocayA me, sarve jIvAH te mayA Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir - mama vairaM na bhAvaH ||14|| karma-vazAH, caturdaza - rajjau bhrAmyantaH / sarve kSAmitAH, mayi api te kSAmyantu ||15|| manasA barddha, yad yad vAcA bhASitaM pApam / yad yat kAyena kRtaM, namo'rhadbhyaH namaH siddhebhyaH nama AcAryebhyaH nama upAdhyAyebhyaH namo loke sarva-sAdhubhyaH ! tasya midhyA meM duSkRtam ||16|| eSa paJca - namaskAraH - sarva pApa praNAzanaH / maGagalAnAM ca sarveSAM, prathamaM bhavati maGgalam // - For Private And Personal
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra arhan mama jina saMskRtacchAyAnuvAda ( 4 ) zeSa - sUtra ( 1 ) samyaktva sUtra devaH, yAvajjIvaM susAdhavaH guravaH 1 prazataM tattvaM, iti samyaktvaM mayA gRhItam ||1|| ( 2 ) guru-guNa-smaraNa sUtra paJcendriya - saMvaraNaH, caturvidha www.kobatirth.org dove tathA navavidha brahmacaryaguptidharaH / kaSAyamuktaH, ityaSTAdazaguNaiH saMyuktaH // 1 // yuktaH, paJcavidhAcAra - pAlanasamarthaH / triguptaH, SaTtriMzadguNo gururmama // 2 // ( 3 ) guruvandana sUtra paJcamahAvrata paJcasamitaH - Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir trikRtvaH zrAdakSiNaM pradakSiNAM karomi vande, namasyAmi, satkaromi, sammAnayAmi, For Private And Personal 361
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kalyANaM, maGgalama, daivataM, caityam, payu pAse mastakena vande / aiyApathika AlocanA sUtra icchAkAreNa -nijecchayA, na tu balAbhiyogena saMdizata bhagavan / IryApathikI pratikramAmi icchAmi 00001 uttarIkaraNa sUtra tasyazrAmaNyayogasaMghAtasya kathaMcit pramAdAt khaNDitasya-virAdhisasya vA, uttarIkaraNena = punaH saMskAradvArApariSkaraNena, prAyazcittakaraNana, vizodhIkaraNena = aparAdhamalinasyAtmanaH prakSAlanena, vizalyIkaraNena, pApAnAM karmaNAM nirghAtanArthAya, tiSThAmi = karomi, kAyotsargam = vyApAravataH kAyasya parityAgam // 1 // AkAra sUtra anyatra uccasitena, niHzvasitena, kAsitena, tutena, jRmbhitena, udgAritena, vAtanisargeNa, bhramaryA= bhramyA, pittamUrcchayA // 1 // 1-agratanaH pAThaH zramaNasUtrAntargatasaptamairyApathikasUtravad jnyeyH| For Private And Personal
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyAnuvAda sUkSmaiH aGga-saJcAraiH, sUkSma : khela (zleSma ) saJcAraiH, sUkSmaiH dRSTi-saJcAraiH // 2 // evamAdibhiH AkAraiH-apavAdarUpaiH, abhannaH na sarvathA nAzitaH, adhirAdhitaH = na dezato nAzita:, bhavatu me kAyotsargaH // 3 // [kiyantaM kAlaM yAvat ? ] yAvad arhatAM bhagavatAM namaskAreNa na pArayAmi // 4 // tAvat [ tAvantaM kAlaM ] kAyaM sthAnena, maunena, dhyAnena, AtmAnaM = AtmIyaM, vyutsRjAmi // 5 // caturvizatistava sUtra lokasyodyotakarAn, dharmatIrthakarAn jinAn / arhataH kIrtayiSyAmi, caturvizatimapi kevlinH||1|| RSabhamajitaM ca vande, saMbhavamabhinandanaM ca sumatiM ca / padmaprabhaM supAvaM, jinaM ca candraprabhaM vande / / 2 / / suvidhiM ca puSpadantaM, zItala-zreyAMsaM vAsupUjyaM ca / vimalamanantaM ca jinaM, dharma zAnti ca vande // 3 // kunthumaraM ca malliM, vande munisuvrataM namijinaM ca / vande ariSTanemi, pAva tathA varddhamAnaM ca // 4 // evaM mayA abhiSTutA, vidhutarajomalAH prhiinnjraamrnnaaH| caturvizatirapi jinavarAH, tIrthakarAH me prasIdantu // 5 // kIrtita-vandita-mahitAH, ye ete lokasyottamAH siddhaaH| Arogya - bodhilAbha, samAdhivaramuttamaM dadatu // 6 // candra bhyo nirmalatarAH, Adityebhyo'dhikaM prkaashkraaH| sAgaravaragambhIrAH, siddhAH siddhiM mama dizantu // 7 // For Private And Personal
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 364 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra ( 8 ) praNipAta sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir namo'stu arhadbhyaH, bhagavadbhyaH // 1 // AdikarebhyaH, tIrthaMkarebhyaH, svayaMsambuddhebhyaH // 2 // puruSottamebhyaH, puruSasiMhebhyaH, puruSavara-puNDarIkebhyaH, puruSavara- gandhahastibhyaH // 3 // lokottamebhyaH, lokanA thebhyaH, lokahitebhyaH, loka-pradIpebhyaH, lokapradyotaka rebhyaH // / 4 / abhayadayebhyaH, cakSurdayebhyaH, mArgadayebhyaH, zaraNadayebhyaH, jIvadayebhyaH, bodhidayabhyaH // 5 // dharmadayebhyaH, dharmadezakebhyaH, dharma nAyakebhyaH, dharmasArathibhyaH, dharmavara-caturantacakravartibhyaH // 6 // dvIpa - trANa zaraNa gati pratiSThArUpebhyaH, apratihata-vara-jJAna- darzanadharebhyaH, vyAvRtta-cchadmabhyaH // 7 // jinebhyaH, jApakebhyaH, tIrNebhyaH, tArakebhyaH, buddhabhyaH, bodhakebhyaH, muktebhyaH, mocakebhyaH // 8 // sarvajJa ebhyaH, sarvadarzibhyaH, zivamacalamarujamanantamakSayamavyAbAdhamapunarAvRttisiddhigati nAmadheyaM sthAnaM samprAptebhyaH, namo jinebhyaH, jitabhayebhyaH // 6 // For Private And Personal im
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aticAra-AlocanA jJAna-zuddhi sAdhanoM ke hote bhI na jJAnAbhyAsa kiyA svaya, / dUsaroM ko bhI na yathAyogyatA karAyA ho| jJAna ke naze meM cUra lar3atA-lar3AtA phirA, jJAnI janoM ko na zISa sAdara jhukAyA ho| sUtra aura artha naSTa-bhraSTa kiyA ghaTA - bar3hA, tattvazUnya tarkaNA meM mastaka lar3AyA ho / dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, zreSTha jJAna - ratna meM jo dUSaNa lagAyA ho // darzana-zuddhi vItarAga - vANI pai na zraddhAbhAva dRr3ha rakkhA, phaMsa ke kutarkajAla zaGkAbhAva lAyA ho / nAnAvidha pAkhaMDoM ke mohaka svarUpa dekha, saMsArI sukhoM ke prati citta lalacAyA ho / dharmAcAra - phala ke sambandha meM sazaMka banA, mana ko pAkhaMDiyoM kI pUjA meM bhramAyA ho| dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, samyaktva-suratna meM jo dUSaNa lagAyA ho / For Private And Personal
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 366 zramaNa-sUtra IryA-samiti svaccha, zuddha, zreSThajanagamya rAjamArga chor3a, sUkSma - jantu - pUrita kupatha apanAyA ho / dAeM-bAe~ acche-bure dRzyoM ko lakhAtA calA, nIcI dRSTi se na dekha kadama uThAyA ho / bAtoM kI bahAra meM pimugdha zUnya-citta banA, tucchakAya kIToM pai gajendra rUpa dhAyA ho| dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hove, gamanasamiti meM jo dUSaNa lagAyA ho / __ bhASA-samiti pUjya Apta puruSoM kA gAyA nahIM guNagAna, yatra-tatra apanA hI kIrtigAna gAyA ho / sarvajana - hitakArI mIThe nahIM bole bola, ha~sI se yA cugalI se kalaha bar3hAyA ho / dUsaroM ke doSoM kA jagata meM diDhorA pITA, vANI ke pratApa hiMsA-cakra bhI calAyA ho / dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveN| __ bhASaNa-samiti meM jo dUSaNa lagAyA ho| eSaNA-samiti udgamAdi bayAlIsa bhikSA - doSa TAle nahIM, jaisA-taisA khAdya bhaTa pAtra meM bharAyA ho / tAka-tAka U~ce-U~ce mahaloM meM daur3A gayA, raka-ghara sUkhI roTI dekha cakarAyA ho // jIvanArtha bhojana kA saMyama-rahasya bhulA, bhojanArtha mAtra sAdhujIvana banAyA ho / For Private And Personal
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aticAra AlocanA dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, eSaNA samiti meM jo dUSaNa zrAdAnanikSepa-samiti www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir - vastra pAtra pustakAdi paDile - pU~je vinA, dekhe-bhAle vinA mana AyA jahA~ bagAyA ho / deha meM ghusAyA bhUta Alasya vinAzakArI, pratilekhanA kA zreSTha kAla bisarAyA ho // saMyama kA zuddha mUlatatva suviveka chor3a, sUkSma jIva jantuoM kA jIvana nazAyA ho / dainika 'amara' sarva pApa - doSa mithyA hoveM, AdAna samiti meM jo lagAyA ho // * dUSaNa utsarga (pariSThApanA ) samiti paraThane- yogya kapha mala mUtra Adi Agamokta yogya bhUmi meM na pheMka lagAyA ho || 367 For Private And Personal diyA, bhuktazeSa anna-jala dUra hI se dUra hI se sarvathA asaMyama kA patha apanAyA ho / svaccha, zAnta, svAsthyakArI sthAnoM ko bigAr3A hanta, jainadharma evaM sAdhu-saMgha ko lajAyA ho / dainika 'amara' sarva pApa-doSa utsarga-samiti meM jo mithyA hoveM, lagAyA ho // dUSaNa vastu, paraThAyA ho / manogusi vyartha ke ayogya nAnA saMkalpa-vikalpa jor3ator3a, citta cakra zrati caMcala DulAyA ho / kisI se bar3hAyA rAga kisI se bar3hAyA dveSa, paronnati dekha kabhI IrSyA-bhAva AyA ho // -
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bolA kyAvA hI meM balambI-caur3I meM 368 zramaNa-sUtra viSaya-sukhoM kI kalpanAoM meM phaMsAke khUba, va saMyama se dUra durAcAra meM ramAyA ho / dainika 'amara' sarva pApa - doSa mithyA hoveM, zreSTha manogupti meM jo dUSaNa lagAyA ho // . vacana-gupti baiTha jana - maNDalI meM lambI-caur3I gappa hA~ka, .. bAtoM hI meM bahumUlya samaya ga~vAyA ho / bolA kyA vacana, basa vana-sA hI mAra diyA, dIna dukhiyoM pai khulA AtaMka jamAyA ho / rAja-deza-bhakta nArI cAroM pikathAe~ kaha, sva - para - vikAra - vAsanAoM ko jagAyA ho| dainika 'amara' sarva pApa - doSa mithyA hoveM, zreSTha vacogupti meM jo dUSaNa lagAyA ho| kAya-gupti bhogAsakti rakha nAnAvidha sukha-sAdhanoM kI, . mRdu kaSTa-kAtara svadeha ko banAyA ho / zuddhatA kA bhAva tyAga zRMgAra kA bhAva dhArA, . sAdagI se dhyAna haTA phaizana sajAyA ho // alhar3apane meM A ke yatanA ko gayA bhUla, .. asta-vyastatA meM kisI jIva ko satAyA ho / dainika 'amara' sarva pApa - doSa mithyA hoveM, __ zreSTha kAya-gupti meM jo dUSaNa lagAyA ho / ahiMsA-mahAvrata sUkSma au. bAdara trasa-sthAvara samasta prANI __varga, jisa-kisI bhA~ti jarA bhI satAyA ho| For Private And Personal
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aticAra-aAlocanA 366 sunate hI kaTu-vAkya agni-jyoM bhabhaka uThA, nindakoM ke prati ghRNA-dveSa-bhAva lAyA ho / rogI, dIna, duHkhI choTe-bar3e sabhI prANiyoM se, prema-bharA bandhutA kA bhAva na rakhAyA ho / dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, Adya mahAvrata meM jo dUSaNa lagAyA ho / satya-mahAvrata hAsya-vaza lambI-caur3I gar3ha ke gaDhanta bhUThI, auMdhA-sIdhA koI bhadra prANI bharamAyA ho| rAja kI, samAja kI yA prANoM kI vibhISikA se, bhUTha bola jAnate bhI satya ko chupAyA ho / dveSa-vaza mithyA doSa lagA badanAma kiyA, satya bhI anarthakArI bhUla pragaTAyA. ho / dainika 'amara' sarva pApa - doSa mithyA hove| satya mahAvrata meM jo dUSaNa lagAyA ho / acaurya-mahAvrata azana, vasana atha anya upayogI vastu, mAlika kI AjJA binA tRNa bhI uThAyA ho| mAnava-samAja kI hA ! chAtI pai kA bhAra rahA, vizva-hita-hetu svakartavya na bajAyA ho| vRddhoM kI, tapasviyoM kI tathA navadIkSitoM kI, rogiyoM kI sevA se harAmI jI curAyA ho| dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, ... ___ datta-mahAvrata meM jo dUSaNa lagAyA ho| For Private And Personal
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 400 zramaNa-sUtra brahmacarya-mahAvata vizva kI samasta nArI mAtA bhaginI na jAnI, dekhate hI sundarI-sI' yuvatI lubhAyA ho| vAtAviddha har3a ke samAna banA cala-citta, __kAma - rAga dRSTirAga sneharAga chAyA ho| bAra-bAra puSTi-kara sarasa AhAra bhogA, zAnta indriyoM meM bhogAnala dahakAyA ho| dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, brahma-mahAvrata meM jo dUSaNa lagAyA ho| - aparigraha-mahAvrata vidyamAna vastuoM pai mUrchanA, avidyamAna vastuoM kI lAlasA meM mana ko ramAyA ho| gaccha-moha, ziSya-moha, zAstra-moha, sthAna-moha, anya bhI dehAdi-moha jAla meM phaMsAyA ho| AvazyakatAe~ bar3hA yogyAyoga sAdhanoM se, vyartha hI ayukta vastu-saMcaya juTAyA ho| dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, antya mahAvrata meM jo dUSaNa lagAyA ho / / arAtribhojana-vrata azanAdi cAroM hI AhAra rAtri-samaya meM, jAna yA ajAna svayaM khAyA ho, khilAyA ho| 'auSadhI ke khAne meM to kucha bhI nahIM hai doSa', prANamohI bana mithyA mantavya calAyA ho| rasanA ke cakara meM zrA ke susvAdu khAdyA agrima dinArtha vAsI rakkhA ho, rakhAyA ho / For Private And Personal
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aticAra-aAlocanA dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveN| nizA'bhukti-vrata meM jo dUSaNa lagAyA ho| mahAvrata-bhAvanA paMca mahAvrata kI na bhAvanA paccIsa pAlI, hokara ati sukhazIla AtamA karalI kAlI / saMyama kI le oTa khUba hI deha sa~bhAlI, Upara DhauMga vicitra hogayA andara khAlI / / gata bhUloM para tIvratama, puni-puni pazcAttApa hai| duzcaritra muni saMgha para, eka mAtra abhizApa hai| paccIsa mithyAtva apane mithyA mata kA bhI ati-Agraha dhArA, lar3A kutarke spaSTa satya para-mata dhikkArA / kabhI jJAna to kabhI kriyA ekAnta vicArA, lokAcAra-vimUDha mokSa kA mArga bisArA / pA~ca-bIsa mithyAtva kI, karU akhila aalocnaa| manasA vacasA kamaNA, yoga-zuddhi kI yojanA / / gurujanoM kA avinaya pUjanIya gurujana kI sevA se mukha mor3A, Adara-satkArAdi bhakti kA bandhana todd'aa| For Private And Personal
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra hita-zikSA nahiM grahI dveSa se nAka sikor3A, banA ghora avinIta 'ahaM' se nAtA jodd'aa| haa| isa kaluSita karma para, bAra-bAra dhikkAra hai| guru-sevA hI mokSa kA eka mAtra vara dvAra hai| aSTAdaza-pApa pApa-paMka aSTAdaza pratipala, AtmA malina banAte haiN| bhIma bhayaMkara bhava-aTavI meM, - bhrAnta banA bhaTakAte haiN| pApa-ziromaNi hiMsA se jaga jIva nitya bhaya khAte haiN| mRSAvAda se mAnava jaga meM, nija vizvAsa ga~vAte haiN| cauryavRtti ati hI adhamAdhama, nija-para saba ko dahatI hai| maithunarata puruSoM kI buddhi, nizadina vikRta rahatI hai / saMsRti-mUla parigraha bhISaNa, mamatA''sakti bar3hAtA hai| Akula-vyAkula jIvana rahatA, Akhira naraka paThAtA hai| krodha mAna se sajana jana bhI, jhaTapaTa bairI ho jaane| For Private And Personal
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aticAra aAlocanA mAyA-lobha atala mahAsAgara, DUbe pAra nahIM paaveN| rAga, dveSa, kalaha ke kAraNa, pAmara nara-jIvana hotA / abhyAkhyAna pizunatA kA viSa, zAnti-sudhA kA rasa khotaa| pRSTha-mAMsa bhakSaNa-sI nindA, phaile kleza paraspara meN| rati arati se kSaNa-kSaNa bahatA, harSa-zoka-nada antara meN| mAyAmRSA khaDga kI dhArA, madhu-pralipta jaharIlI hai| mithyA darzana kI to ati hI, ghAtaka vikaTa pahelI hai| bhagavan ! ye saba pApa puNyaripu, svayaM kare karavAe hoN| athavA bana anumodaka stuti ke, gIta mudita ho gAe hoN| pUrNarUpa se kara Alocana, pApa-kSetra se haTatA huuN| adhaH patana ke patha ko taja kara, unnata patha para bar3hatA hU~ upasaMhAra paMca mahAvrata zreSTha mUla guNa maMgalakArI, dazavidha pratyAkhyAna guNottara kalimala haarii| For Private And Personal
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra lage atikrama aura vyatikrama dUSaNa bhArI AI ho aticAra anAcAroM kI baarii| bhUla-cUka jo bhI huI, bAra-bAra nindA karU / Age Atma-vizuddhi ke, hada prayatna saMba aadiiN| For Private And Personal
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org : 7: parameSThi-vandana arihaMta-vandana Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir namo'tthu arihaMtANaM, bhagavaMtANaM, savvajagajIvavacchalAeM, savvajagamaMgalArAM, mokkhamaggadesagANaM, appa hiyavaranANadaMsaNadharANaM jiyarAgadosamohANaM, jikhANaM / rAga-dveSa, mahAmalla ghora ghanaghAtikarma, naSTa kara pUrNa sarvajJa pada pAyA hai / zAnti kA surAjya samosaraNa meM kaisA saumya, siMhanI ne dugdha mRgazizu ko pilAyA hai // ajJAnAndhakAra-mana vizva ko dayArdra hoke, satya-dharma- jyoti kA prakAza dikhalAyA hai / 'amara' sabhaktibhAva bAra bAra bandanArtha, arihaMta caraNoM meM mastaka jhukAyA hai // - - siddha-vandana namo'tthuNaM siddhANaM, buddhANaM, saMsArasAgarapAra gayANaM, janmajarAmaraNacakkavippa mukkA, kammamalarahiyANaM, avvAbAda suhamuvagayANaM, siddhiTThANaM saMpattANaM / For Private And Personal
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 406 zramaNa-sUtra janma-jarA-maraNa ke cakra se pRthak bhaye, pUrNa satya cidAnanda zuddha rUpa pAyA hai| manasA acintya tathA vacasA avAcya sadA, kSAyaka svabhAva meM nijAtamA ramAyA hai / saMkalpa-vikalpa - zUnya niraMjana nirAkAra, . mAyA kA prapaMca jar3amUla se nazAyA hai / 'amara' sabhaktibhAva bAra - bAra candanArtha, pUjya siddha - caraNoM meM mastaka bhukAyA hai| AcArya-vandana namo'tthuNaM AyariyANa, nANadaMsaNacarittarayANaM, gacchamedibhUyANaM, sAgaravaragaMbhIrANaM, sayaparasamayaNicchiyANaM, des-kaal-dkkhaannN| AgamoM ke bhinna-bhinna rahasyoM ke jJAtA jJAnI, ugratama cAritra kA patha apanAyA hai / pakSapAtatA se zUnya yathAyogya nyAyakArI, patitoM ko zuddha kara dharma meM lagAyA hai| sUrya-sA. pracaNDa teja pratirodhI jAveM jhaMpa, .. saMgha meM akhaMDa nija zAsana calAyA hai / 'amara' sabhaktibhAva bAra-bAra, vandanArtha, gacchAcArya-caraNoM meM mastaka bhukAyA hai / / upAdhyAya-vandana namo'tthuNaM uvajjhAyANaM. akkhayanANasAyarANaM, dhammasuttavAyagANaM, jiNadhammasammANasaMrakkhaNadakkhANaM, nayApamANaniuNANaM, micchattaMdhayAradivAyarANaM / For Private And Personal
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir parameSThi-vandana manda-buddhi ziSyoM ko bhI vidyAkA abhyAsa karA, diggaja siddhAntavAdI paMDita banAyA hai| pAkhaMDIjanoM kA garva kharva kara jagat meM, anekAntatA kA jaya-ketu phaharAyA hai| zaMkA-samAdhAna-dvArA bhavikoM ko bodha de ke, deza - paradeza jJAna - bhAnu camakAyA hai| 'amara' sabhaktibhAva bAra-bAra vandanArtha, .. upAdhyAya - caraNoM meM mastaka mukAyA hai| sAdhu-vandana namo'tdhuNaM sabbasAhUNaM, akkhaliyasIlANaM, savvAlaMbaNavippamukkANaM, samasattumittapakkhANaM, kalimalamukkANaM, ujhiyavisayakasAyANaM, bhAviyajiNavayaNamaNANaM, tellokkasuhAvahANaM, pNcmhnycydhraaeN| zatra aura mitra tathA mAna aura apamAna, sukha aura duHkha dvaita-cintana haTAyA hai| maitrI aura karuNA samAna saba prANiyoM pai,| krodhAdi-kaSAya-dAvAnala bhI bujhAyA hai / jJAna evaM kriyA ke samAna dRr3ha upAsaka, bhISaNa samara karma-camU se macAyA hai / 'amara' sabhaktibhAva bAra-bAra vandanArtha, tyAgI-muni-caraNoM meM mastaka jhukAyA hai| dharmaguru-vandana namo'tthuNaM dhammAyariyANaM, dhammadesagANaM, saMsArasAgaratAragANaM, asaMkiliTAyAracarittApaM, savvasattAguggahaparAyaNANaM, upaggahakusa gaNaM / For Private And Personal
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 408. www.kobatirth.org zramaNa-sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhIma-bhavanvana se nikAlA bar3I kozizoM se, mokSa ke vizuddha rAjamArga paiM calAyA hai / saMkaTa meM dharma-zraddhA DhIlI-DhAlI hone para, samajhA-bujhA ke dRr3ha sAhasa ba~dhAyA hai / kaTutA kA nahIM leza sudhA-sI sarasa vANI, dharma-pravacana nitya prema se sunAyA hai / 'amara' sabhaktibhAva bAra-bAra vandanArtha, dharmaguru caraNoM meM mastaka jhukAyA hai // For Private And Personal
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha pratilekhanA kI vidhi (1) uDDhe ukaDU aAsana se baiThakara vastra ko bhUmi se U~cA rakhate hue pratilekhanA karanI cAhie / (2) thiraM-vastra ko dRr3hatA se sthira rakhanA cAhie / (3) aturiyaM-upayoga zUnya hokara jaldI jaldI pratilekhanA nahIM karanI caahie| (4) paDilehe-vastra ke tIna bhAga karake usako donoM ora se acchI taraha dekhanA cAhie / (5) papphoDe-dekhane ke bAda yatanA se dhIre-dhIre jhar3akAnA caahie| (6) pamajijA-jhar3akAne ke bAda vastra Adi para lage hue jIva ko yatanA se pramArjana kara hAtha meM lenA tathA ekAnta meM yatanA se paraThanA cAhie / [ uttarAdhyayana 26 vA~ adhyayana ] For Private And Personal
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra (2) apramAda-pratilekhanA (1) anartita-pratilekhanA karate hue zarIra aura vastra Adi ko idhara-udhara nacAnA na cAhie / (2) avalita-pratilekhanA karate hue vastra kahIM se mur3A huA na honA cAhie / pratilekhana karane vAle ko bhI apane zarIra ko vinA mor3e sIdhe baiThanA cAhie / athavA pratilekhanA karate hue vastra aura zarIra ko caMcala na rakhanA cAhie / (3) ananubandhI-vastra ko ayatanA se jhar3akAnA nahIM cAhie / (4) amosalI-dhAnyAdi kUTate samaya Upara, nIce aura tirachA lagane vAle mUsala kI taraha pratilekhanA karate samaya vastra ko Upara, nIce yA tirachA dIvAra mAdi se na lagAnA cAhie / (5) SaT purimanavasphoTakA-(chaH purimA nava khoDA) pratilekhanA meM chaH purima aura nava khoDa karane cAhie~ / vastra ke donoM hissoM ko tIna-tIna bAra khaMkheranA, chaH purima haiM | tathA vastra ko tIna-tIna bAra pU~ja kara usakA tIna bAra zodhana karanA, nava khoDa haiM / (6) pANi-prANa vizodhana-vastra aAdi para koI jIva dekhane meM zrAe to usakA yatanApUrvaka apane hAtha se zodhana karanA cAhie / [ThANAMga sUtra (3) pramAda-pratilekhanA (1) zrArabhaTA-viparIta rIti se athavA zIghratA se pratilekhanA karanA / athavA eka vastra kI pratilekhanA bIca meM adhUrI chor3akara dUsare vastra kI pratilekhanA karane laga jAnA, vaha aorabhaTA pratilekhanA hai| For Private And Personal
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 411 (2) sammA -jisa pratilekhanA meM vastra ke kone mur3e hI rahe arthAt usakI salavaTa na nikAlI jAya, vaha sammardA pratilekhanA hai / athavA pratilekhanA ke upakaraNoM para baiThakara pratilekhanA karanA, sammardA pratilekhanA hai| (3) mosalI-jaise dhAnya kUTate samaya mUsala Upara, nIce aura tirache lagatA hai, usI prakAra pratilekhanA karate samaya vastra ko Upara, nIce athavA tirachA lagAnA, mosalI pratilekhanA hai / (4) prasphoTanA-jisa prakAra dhUla se bharA huaA vastra jora se jhar3akAyA jAtA hai, usI prakAra pratilekhanA ke vastra ko jora se jhar3akAnA, prasphoTanA pratilekhanA hai| (5) vikSiptA-pratilekhanA kie hue vastroM ko vinA pratilekhanA kie hue vastroM meM milA denA, vikSiptA pratilekhanA hai / athavA pratilekhanA karate hue vastra ke palle Adi ko idhara-udhara pheMkate rahanA vikSiptA pratilekhanA hai| (6) vedikA-pratilekhanA karate samaya ghuTanoM ke Upara, nIce yA pasavAr3e hAtha khanA, athavA donoM ghuTanoM yA eka ghuTane ko bhujAtroM ke bIca rakhanA, vedikA pratilekhanA hai / [ ThANAMga sUtra] AhAra karane ke chaha kAraNa (1) vedanA-kSudhA vedanA kI zAnti ke lie / (2) vaiyAvRtya-sevA karane ke lie| (3) IryApatha-mArga meM gamanAgamana Adi kI zuddha pravRtti ke lie| (4) saMyama-saMyama kI rakSA ke lie| (5)prANapratyayArtha prANoM kI rakSA ke lie| (6) dharmacintA-zAstrAdhyayana Adi dharma cintana ke lie / [uttarAdhyayana 26 vA~ adhyayana ] For Private And Personal
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra AhAra tyAgane ke chaha kAraNa (1) AtaGka-bhayaMkara roga se grasta hone para / (2.) upasarga-aAkasmika upasarga zrAne para / (3) brahmacaryagupti-brahmacarya kI rakSA ke lie / (4) prANidayA-jIvoM kI dayA ke lie / (5) tapa-tapa karane ke lie / (6) saMlekhanA-antima samaya saMthArA karane ke lie| [ uttarAdhyayana 26 vA~ adhyayana ] zikSAbhilASI ke ATha guNa (1)zAnti-zAnta rahe, ha~sI majAka na kare / (2) indriyadamana-indriyoM para niyaMtraNa rakkhe / (3) mvadoSadRSTi-dUsaroM ke doSa na dekha kara apane hI doSa dekhe| (4) sadAcAra-sadAcAra kA pAlana kare / (5) brahmacarya-kAma-vAsanA kA tyAga kare (6) anAsakti-viSayoM meM anAsakta rahe / (7) satyAgraha-satya-grahaNa ke lie sannaddha rahe / (8) sahiSNutA-sahanazIla rahe, krodha na kare / (7) upadeza dene yogya ATha bAteM (1) zAnti-ahiMsA evaM dayA / (2) virati-pApAcAra se virakti / For Private And Personal
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha (3) upazama-kaSAya vijaya / (4) nivRtti-nirvANa, Atmika zAnti / (5) zauca-mAnasika pavitratA, doSoM kA tyAga / (6) zrArjava-saralatA, daMbha kA tyAga / (7) mArdava-komalatA, durAgraha kA tyAga / (8) lAghava-parigraha kA tyAga, anAsakta rahanA / bhikSA kI nau koTiyA~ (1) AhArArtha svayaM jIvahiMsA na kre| (2) dUsaroM ke dvArA hiMsA na karAe / (3) hiMsA karate huoM kA anumodana na kare / (4) AhArAdi svayaM na pakAve / (5) dUsaroM se na pakavAve / (6) pakAte huoM kA anumodana na kare / (7) AhAra svayaM na kharIde / (8) dUsaroM se na kharIdavAve / (6) kharIdate huoM kA anumodana na kare / uparyukta sabhI koTiyA~ mana, vacana aura kAyarUpa tInoM yogoM se haiN| isa prakAra kula bhaMga sattAIsa hote haiM / roga kI utpatti ke nau kAraNa (1) atyAsana-adhika baiThe rahane se / (2)-ahitAsana-pratikUla zAsana se baiThane para / ) 3) atinidrA-adhika nIMda lene se / For Private And Personal
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 414 zramaNa sUtra (4) atijAgarita-adhika jAgane se / (5) uccAranirodha-bar3I nIti kI bAdhA rokane se / (6) prasravaNanirodha- laghunIti ( pezAba) rokane se / (7) atigamana-mArga meM adhika calane se / (8) pratikUlabhojana-prakRti ke pratikUla bhojana karane se / (1) indriyArthavikopana-viSayAsakti adhika rakhane se / samAcArI ke daza prakAra (1) icchAkAra-yadi ApakI icchA ho to maiM apanA amuka kArya karU~, athavA zrApa cAheM to maiM Apa kA yaha kArya karU~ ? isa prakAra pUchane ko icchAkAra kahate haiN| eka sAdhu dUsare se kisI kArya ke lie prArthanA kare athavA dUsarA sAdhu svayaM usa kArya ko kare to usameM icchAkAra kahanA Avazyaka hai / isa se kisI bhI kArya meM kisI bhI prakAra kA balAbhiyoga nahIM rhtaa| (2) mithyAkAra-saMyama kA pAlana karate hue koI viparIta aAcaraNa ho gayA ho to usa pApa ke lie pazcAttApa karatA huA sAdhu 'micchAmi dukkaDaM' kahe, yaha mithyAkAra hai| (3) tathAkAra-gurudeva kI ora se kisI prakAra kI AjJA milane para athavA upadeza dene para tahatti (jaisA Apa kahate haiM vahI ThIka hai ) kahanA, tathAkAra hai / (4) zrAvazyikI-zrAvazyaka kArya ke lie upAzraya se bAhara jAte samaya sAdhu ko 'prAvassiyA' kahanA cAhie-arthAt maiM Avazyaka kArya ke lie bAhara jAtA huuN| (5) naiSedhikI-bAhara se vApisa zrAkara upAzraya meM praveza karate samaya 'nisIhiyA' kahanA caahie| isakA artha hai-aba mujhe bAhara rahane kA koI kAma nahIM rahA hai / For Private And Personal
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola saMgraha 415 (6) pRcchanA - kisI kArya meM pravRtti karanI ho to pahale gurudeva se pUchanA cAhie ki - 'kyA maiM yaha kArya kara lU~ ?' yaha pRcchanA hai / (7) pratipracchanA - gurudeva ne pahale jisa kAma kA niSedha kara diyA ho, yadi AvazyakatAvaza vahI kArya karanA ho to gurudeva se punaH pUchanA cAhie ki "bhagavan ! Apane pahale isa kArya kA niSedha kara diyA thA, parantu yaha zratIva zrAvazyaka kArya hai; ataH Apa zrAjJA deM to yaha kArya kara lU~ ?" isa prakAra punaH pUchanA, pratipRcchana hai / (8) chandanA - svayaM lAe hue AhAra ke lie sAdhuoM ko zrAmaMtraNa denA ki- 'yaha zrAhAra lAyA hU~, yadi zrApa bhI isameM se kucha grahaNa kareM to maiM dhanya hoU~gA / " ( 6 ) nimaMtraNA - zrAhAra lAne ke lie jAte hue dUsare sAdhuoM ko nimaMtraNa denA, athavA yaha pUchanA ki kyA Apake lie bhI AhAra letA AU~ ? (10) upasaMpadA -jJAna Adi prApta karane ke lie apanA gaccha chor3akara kisI vizeSa jJAna vAle guru kA zrAzraya lenA, upasaMpadA hai / gaccha moha meM par3e raha kara jJAnAdi upArjana karane ke lie dUsare yogya gaccha kA grAzraya na lenA, ucita nahIM hai / ( bhagavatI, zata0 25, 37 ) ( 11 ) sAdhu ke yogya caudaha prakAra kA dAna ( 1 ) azana - khAe jAne vAle padArtha roTI Adi / ( 2 ) pAna - pIne yogya padArtha, jala Adi / (3) khAdima -- miSTAnna, mevA zrAdi susvAdu padArtha | (4) svAdima - mukha kI svacchatA ke lie, lauMga supArI Adi / For Private And Personal
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra (5) vastra pahanane yogya vastra / (6) pAtra-kATha, miTTI aura tumbe ke bane hue pAtra / (7) kambala-Una zrAdi kA banA huA kambala / (8) pAdaproJchana-rajoharaNa, zroSA / (1) pITha-baiThane yogya caukI Adi / (10) phalaka-sone yogya paTTA Adi / (11) zayyA-Thaharane ke lie makAna Adi / (12) saMthArA-biThAne ke lie ghAsa Adi / (13) auSadha-eka hI vastu se banI huI auSadhi / (14) bheSaja-aneka cIjoM ke mizraNa se banI huI auSadhi / Upara jo caudaha prakAra ke padArtha batAe gae haiM, ina meM prathama ke 'aATha padArtha to dAnadAtA se eka bAra lene ke bAda phira vApasa nahIM lauTAe jAte / zeSa chaha padArtha aise haiM, jinheM sAdhu apane kAma meM lAkara vApasa lauTA bhI dete haiM / [zrAvazyaka] (12) kAyotsarga ke unnIsa doSa ghoDaga' layA2 ya khaMbhe kuDDa3 mAle ya sabari bahu niyale / laMbuttara' ghaNa uDDI' saMjaya 1 khaliNe2 ya vAyasa kavi? 14 // sIsokaMpiya"5 mUI16 aMguli bhamuhA0 ya vAruNI'8 pehA / ee kAu sagge vaMti dosA iguNavIsaM // (1) ghoTaka doSa-ghor3e kI taraha eka paira ko mor3akara khar3e honaa| (2) latA doSa-pavana-prakaMpita latA kI taraha kA~panA / (3) staMbhakuDya doSa-khaMbhe yA dIvAla kA sahArA lenaa| (4) mAla doSa-mAla arthAt Upara kI ora kisI ke sahAre mastaka lagA kara khar3e honA / For Private And Personal
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bola - saMgraha 417 (5) zabarI doSa - nagna bhillanI ke samAna donoM hAtha guhA sthAna para rakhakara khar3e honA / (6) vadhU doSa -kula-vadhU kI taraha mastaka jhukAkara khar3e honA / (7) nigaDa doSa- ber3I pahane hue puruSa kI taraha donoM paira phailA kara athavA milAkara khar3e honA / (8) lambottara doSa - avyakta zabda karanA / (17) aMgulikA Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhra aura nIce ghuTane taka lambA karake khar3e honA / ( 6 ) stana doSa -macchara Adi ke bhaya se athavA ajJAnatAghaza chAtI Dhaka kara kAyotsarga karanA / (10) uddhikA doSa --- er3I milA kara aura paMjoM ko phailAkara khar3e rahanA, athavA a~gUThe milAkara aura er3I phailAkara khar3e rahanA, urdikA doSa hai | (11) saMyatI doSa -- sAdhvI kI taraha kapar3e se sArA zarIra Dha~ka kara kAyotsarga karanA / (12) khalIna doSa- lagAma kI taraha rajoharaNa ko Age rakha kara khar3e honA / athavA lagAma se pIr3ita azva ke samAna mastaka ko kabhI Upara kabhI nIce hilAnA, khalIna doSa hai / (13) vAyasa doSa - kauve kI taraha caMcala citta hokara idharaudhara A~kheM ghumAnA athavA dizAoM kI ora dekhanA / (14) kapittha doSa -- paTpadikA ( jU~ ) ke bhaya se colapaTTe ko kapittha kI taraha golAkAra banA kara jaMghAtroM ke bIca dabAkara khar3e honA / athavA muTThI bA~dha kara khar3e rahanA, kapittha doSa hai / (15) zIrSotkampita doSa-bhUta lage hue vyakti kI taraha sira dhunate hue khar3e rahanA / (16) mUka doSa- mUka arthAt gU~ge AdamI kI taraha 'hU~ hU~' Adi vidhi se colapaTTe ko nAbhi ke Upara doSa - zrAlApakoM ko arthAt pADha kI - For Private And Personal
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 418. zramaNa-sUtra ttiyoM ko ginane ke lie a~gulI hilAnA, tathA dUsare vyApAra ke lie bhauMha calA kara saMketa karanA / (18) vAruNI doSa-jisa prakAra taiyAra kI jAtI huI zarAba meM se bur3a-bur3a zabda nikalatA hai, usI prakAra avyakta zabda karate hue khar3e rahanA / athavA zarAbI kI taraha jhUmate hue khar3e rhnaa| (16) prekSA doSa-pATha kA cintana karate hue vAnara kI taraha zroToM ko calAnA / [pravacanasAroddhAra ] ___ yoga zAstra ke tRtIya prakAza meM zrIhemacandrAcArya ne kAyotsarga ke ikkIsa doSa batalAe haiN| unake matAnusAra staMbha doSa, kuDya doSa, aMgulI doSa aura bhra. doSa cAra haiM; jinakA Upara stambhakuDya doSa aura aMgulikAbhra, doSa nAmaka do doSoM meM samAveza kiyA gayA hai| sAdhu kI 31 upamAra (1) uttama evaM svaccha kAMsya pAtra jaise jala-mukta rahatA hai, usa para pAnI nahIM ThaharatA hai, usI prakAra sAdhu bhI sAMsArika sneha se mukta hotA haiN| (2) jaise zaMkha para raMga nahIM car3hatA, usI prakAra sAdhu rAga-bhAva se raMjita nahIM hotaa| (3; jaise kachuvA cAra paira aura eka gardana-ina pA~coM avayavoM ko saMkoca kara, khopar3I meM chupAkara surakSita rakhatA hai, usI prakAra sAdhu bhI saMyama kSetra meM pA~coM indriyoM kA gopana karatA hai, unheM viSayoM kI zrora bahimukha nahIM hone detaa| (4) nirmala suvarNa jaise prazasta rUpavAn hotA hai, usI prakAra sAdhu bhI rAgAdi kA nAza kara prazasta aAtmasvarUpa vAlA hotA hai| . (5) jaise kamala-patra jala se nilipta rahatA hai, usI prakAra For Private And Personal
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola saMgraha 416 sAdhu, anukUla viSayoM meM Asakta na hotA huA unase nirlipta rahatA hai| (6) candra jaise saumya ( zItala ) hotA hai, usI prakAra sAdhu svabhAva se saumya hotA hai| zAnta-pariNAmI hone se kisI ko kleza nIM phuNcaataa| (7) sUrya jaise teja se dIpta hotA hai, usI prakAra sAdhu bhI tapake teja se dIta rahatA hai / / (8) jaise sumeru parvata sthira hai, pralayakAla meM bhI calita nahIM hotA, usI prakAra sAdhu saMyama meM sthira rahatA huaA anukUla tathA pratikUla kisI bhI parISaha se vicalita nahIM hotaa| .. (6) jisa prakAra samudra gambhIra hotA hai, usI prakAra sAdhu bhI gambhIra hotA hai, harSa aura zoka ke kAraNoM se citta ko caMcala nahIM hone detaa| (10) jisa prakAra pRthvI sabhI bAdhA pIr3Ae~ sahatI hai, usI prakAra sAdhu bhI sabhI prakAra ke parISaha evaM upasarga sahana karatA hai / (11) rAkha kI jhA~I pAne para bhI agni jaise andara pradIpta rahatI hai aura bAhara se malina dikhAI detI hai| usI prakAra sAdhu tapa se kRza hone ke kAraNa bAhara se mlAna dikhAI detA hai, kintu antara meM zubha bhAvanA ke dvArA prakAzamAna rahatA hai / - (12) ghI se sIMcI huI agni jaise teja se dedIpyamAna hotI hai, usI prakAra sAdhu jJAna evaM tapa ke teja se dIpta rahatA hai| - (13) gozIrSa candana jaise zItala tathA sugandhita hotA hai, usI prakAra sAdhu kaSAyoM ke upazAnta hone se zItala tathA zIla kI sugandha se vAsita hotA hai| ___(14) havA na calane para jaise jalAzaya kI sataha sama rahatI hai, U~cI-nIcI nahIM hotI; usI prakAra sAdhu bhI samabhAva vAlA hotA hai| sammAna ho athavA apamAna, usake vicAroM meM car3hAva-utAra nahIM hotaa| For Private And Personal
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra (15) sammArjita evaM svaccha darpaNa jisa prakAra pratibimba-grAhI hotA hai, usI prakAra sAdhu mAyArahita hone ke kAraNa zuddha hRdaya hotA hai, zAstroM ke bhAvoM ko pUrNatayA grahaNa karatA hai| (16) jisa prakAra hAthI raNAGgaNa meM apanA dRr3ha zaurya , digvAtA hai, usI prakAra sAdhu bhI parIghaharUpa senA ke sAtha yuddha meM apUrva Atmazaurya prakaTa karatA hai evaM vijaya prApta karatA hai| (17) vRSabha jaise dhorI hotA hai, zakaTa-bhAra ko pUrNatayA vahana karatA hai, usI prakAra sAdhu bhI grahaNa kie hue vrata niyamoM kA utsAhapUrvaka nirvAha karatA hai| (18) jisa prakAra siMha mahAzaktizAlI hotA hai, phalataH vana ke anya mRgAdi pazu use harA nahIM sakate; usI prakAra sAdhu bhI AdhyAtmika zaktizAlI hote haiM, parISaha unheM parAbhUta nahIM kara sakate / . (16) zarad Rtu kA jala jaise nirmala hotA hai usI prakAra sAdhu kA hRdaya bhI zuddha = rAgAdi mala se rahita hotA hai| (20) jisa prakAra bhAraNDa pakSI aharniza atyanta sAvadhAna rahatA hai, tanika bhI pramAda nahIM karatA; isI prakAra sAdhu bhI sadaiva saMyamAnuSThAna meM sAvadhAna rahatA hai, kabhI bhI pramAda kA sevana nahIM karatA / (21) jaise gaiMDe ke mastaka para eka hI sIMga hotA hai, usI prakAra sAdhu bhI rAga-dveSa rahita hone se ekAkI hotA hai, kisI bhI vyakti evaM vastu meM aAsakti nahIM rkhtaa| (22) jaise sthANu (vRkSa kA hU~Tha) nizcala khar3A rahatA hai usI prakAra sAdhu bhI kAyotsarga Adi ke samaya nizcala evaM niSprakaMpa khar3A rahatA hai| (23) sUne ghara meM jaise saphAI evaM sajAvaTa Adi ke saMskAra nahIM hote, usI prakAra sAdhu bhI zarIra kA saMskAra nahIM krtaa| vaha bAhya zobhA evaM zRGgAra kA tyAgI hotA hai| For Private And Personal
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 421 (24) jisa prakAra nirvAta ( vAyu se rahita ) sthAna meM rahA huA dIpaka sthira rahatA hai, kaMpita nahIM hotA, usI prakAra sAdhu bhI ekAnta sthAna meM rahA huyA upasarga Ane para bhI zubha dhyAna se calAyamAna nahIM hotaa| (25) jaise ustare ke eka ora hI dhAra hotI hai, vaise hI sAdhu bhI tyAga-rUpa eka hI dhArA vAlA hotA hai| (26) jaise sarpa eka-dRSTi hotA hai arthAt lakSya para eka Taka dRSTi jamAe rahatA hai, usI prakAra sAdhu bhI apane mokSa-rUpa dhyeya ke prati hI dhyAna rakhatA hai, anyatra nahIM / (27) zrAkAza jaise nirAlamba= AdhAra se rahita hai, usI prakAra sAdhu bhI kula, grAma, nagara, deza Adi ke Alambana se rahita anAsakta hotA hai| . (28) pakSI jaise saba taraha se svataMtra hokara vihAra karatA hai, vaise hI niSparigrahI sAdhu bhI svajana Adi tathA niyatavAsa Adi ke bandhanoM se mukta hokara svataMtra vihAra karatA hai / (26) jisa prakAra sarpa svayaM ghara nahIM banAtA, kintu cUhe Adi dUsaroM ke banAye biloM meM jAkara nivAsa karatA hai, usI prakAra sAdhu bhI svayaM makAna nahIM banAtA, kintu gRhasthoM ke apane lie banAe gae makAnoM meM unakI prajJA prApta kara nivAsa karatA hai / (30) vAyu kI gati jaise pratibandha rahita avyAhata hai, usI prakAra sAdhu bhI vinA kisI pratibandha ke svataMtratApUrvaka vicaraNa karatA hai| __(31) mRtyu ke bAda parabhava meM jAte hue jIva kI gati meM jaise koI rukAvaTa nahIM hotI, usI prakAra svapara siddhAnta kA jAnakAra sAdhu bhI niHzaGka hokara virodhI anya-tIthikoM ke dezoM meM dharma pracAra karatA huaA vicaratA hai| - [auSapAtika sUtra ] For Private And Personal
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 423 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra ( 14 ) battIsa asvAdhyAya battIsa svAdhyAyoM kA varNana sthAnAGga sUtra meM hai / vaha isa prakAra hai -- daza grAkAza sambandhI, daza zradArika sambandhI, cAra mahApratipadA, cAra mahApratipadAoM ke pUrva kI pUrNimAe~, aura cAra sandhyAe~ / anya granthoM meM kucha mata bheda bhI haiM / parantu yahA~ sthAnAGga sUtra ke anusAra hI likhA jA rahA hai / ( 1 ) ulkApAta -- AkAza se rekhA vAle tejaHpuJja kA giranA, athavA pIche se rekhA evaM prakAza vAle tAre kA TUTanA, ulkApAta kahalAtA hai / ulkApAta hone para eka prahara taka sUtra kI atvAdhyAya rahatI hai / ( 2 ) digdAha - kisI eka dizA- vizeSa meM mAnoM bar3A nagara jala rahA ho, isa prakAra Upara kI ora prakAza dikhAI denA aura nIce andhakAra mAlUma honA, digdAha hai | digdAha ke hone para eka prahara taka svAdhyAya rahatI hai / (3) garjita - bAdala garjane para do prahara taka zAstra kI svAdhyAya nahIM karanI cAhie | (4) vidyuta - bijalI camakane para eka prahara taka zAstra kI svAdhyAya karane kA niSedha hai / ArdrA se svAti nakSatra taka arthAt varSA Rtu meM garjita aura vidyuta kI svAdhyAya nahIM hotI / kyoMki varSA kAla meM ye prakRtisiddhasvAbhAvika hote haiM / ( 5 ) nirghAta - vinA bAdala vAle AkAza meM vyantarAdikRta garjanA kI pracaNDa dhvani ko nirghAta kahate haiM / nirghAta hone para eka horAtri taka svAdhyAya rakhanA cAhie | . (6) yUpaka zukla pakSa meM pratipadA, dvitIya aura tRtIyA ko sundhyA kI prabhA aura candra kI prabhA kA mila jAnA, yUpaka hai / ina For Private And Personal
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 423 dinoM meM candra-prabhA se zrAvRta hone ke kAraNa sandhyA kA bItanA mAlUma nahIM hotA / ataH tInoM dinoM meM rAtri ke prathama prahara meM svAdhyAya karanA manA hai (7) yakSAdIpta-kabhI kisI dizA-vizeSa meM bijalI sarIkhA, bIcabIca meM Thahara kara, jo prakAza dikhAI detA hai use yakSAdIpta kahate haiM / yajJAdIpta hone para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (8) dhUmikA-kArtika se lekara mAgha mAsa taka kA samaya meghoM kA garbhamAsa kahA jAtA hai| isa kAla meM jo dhUmra varNa kI sUkSma jala rUpa dhU vara par3atI hai, vaha dhUmikA kahalAtI hai / yaha dhUmikA kabhI kabhI anya mAsoM meM bhI par3A karatI hai| dhUmikA girane ke sAtha hI sabhI ko jala-klina kara detI hai| ataH yaha jaba taka giratI rahe, taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (6) mahikA-zIta kAla meM jo zvetaH varNa kI sUkSma jalarUpa dhU vara par3atI hai, vaha mahikA hai / yaha bhI jaba taka giratI rahe, taba taka asvAdhyAya rahatA hai| . (10) rajaudghAta-vAyu ke kAraNa aAkAza meM jo cAroM ora dhUla chA jAtI hai, use rajaudghAta kahate haiN| raja udghAta jaba taka rahe, taba taka svAdhyAya na karanA cAhie / ye daza aAkAza sambandhI asvAdhyAya haiM / (11-13) asthi, mAMsa aura rakta--paJcendriya tiyaJca ke asthi, mAMsa aura rakta yadi sATha hAtha ke andara hoM to saMbhavakAla se tIna prahara taka svAdhyAya karanA manA hai| yadi sATha hAtha ke andara billI vagairaha cUhe Adi ko mAra DAleM to eka dina-rAta asvAdhyAya rahatA hai| . isI prakAra manuSya sambandhI asthi, mAMsa aura rakta kA asvAdhyAya bhI samajhanA caahie| antara kevala itanA hI hai ki-inakA atvAdhyAya sau hAtha taka tathA eka dina-rAta kA hotA hai| striyoM ke For Private And Personal
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 424 zramaNa sUtra mAsika dharma kA asvAdhyAya tIna dina kA evaM bAlaka aura bAlikA ke janma kA kramazaH sAta aura aATha dina kA mAnA gayA hai / (14) azuci-TaTTI aura pezAba yadi svAdhyAya sthAna ke samIpa hoM aura ve dRSTigocara hote hoM athavA unakI durgandha AtI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (15) zmazAna-zmazAna ke cAroM tarafa sau-sau hAtha taka svAdhyAya na karanA caahie| (16) candra grahaNa candra grahaNa hone para jaghanya aATha aura utkRSTa bAraha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| yadi ugatA huA candra grasita huA ho to cAra prahara usa rAta ke evaM cAra prahara aAgAmI divasa ke isa prakAra bATa prahara svAdhyAya na karanA cAhie / yadi candramA prabhAta ke samaya grahaNa-sahita asta huA ho to cAra prahara dina ke, cAra prahara rAtri ke evaM cAra prahara dUsare dina ke isa prakAra bAraha prahara taka asvAdhyAya rakhanA caahie| pUrNa grahaNa hone para bhI bAraha prahara svAdhyAya na karanA cAhie / yadi grahaNa alya%= apUrNa ho to ATha prahara taka asvAdhyAyakAla rahatA hai| ___ (17) sUrya grahaNa-sUrya grahaNa hone para jaghanya bAraha aura utkRSTa solaha prahara taka asvAdhyAya rakhanA cAhie / apUrNa grahaNa hone para bAraha, aura pUrNa tathA pUrNa ke lagabhaga hone para solaha prahara kA asvAdhyAya hotA hai| sUrya asta hote samaya grasita ho to cAra prahara rAta ke, ora pATha aAgAmI ahorAtri ke isa prakAra solaha prahara taka asvAdhyAya rakhanA caahie| yadi ugatA huA sUrya grasita ho to usa dina rAta ke ATha evaM AgAmI dina-rAta ke ATha-isa prakAra solaha prahara taka svAdhyAya na karanA caahie| (18) patana-rAjA kI mRtyu hone para jaba taka dUsarA rAjA For Private And Personal
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 425 siMhAsanArUr3ha na ho, taba taka svAdhyAya karanA manA hai| naye rAjA ke ho jAne ke bAda bhI eka dina-rAta taka svAdhyAya na karanA cAhie / rAjA ke vidyamAna rahate bhI yadi azAnti evaM upadrava ho jAya to jaba taka azAnti rahe taba taka asvAdhyAya rakhanA cAhie / zAnti evaM vyavasthA ho jAne ke bAda bhI eka ahorAtra ke lie asvAdhyAya rakhA jAtA hai| rAjamaMtrI kI, gA~va ke mukhiyA kI, zayyAtara kI, tathA upAzraya ke Asa-pAsa meM sAta gharoM ke andara anya kisI kI mRtyu ho jAya to eka dina-rAta ke lie asvAdhyAya rakhanA caahie| (16) rAjavyugraha-rAjAoM ke bIca saMgrAma ho jAya to zAnti hone taka tathA usake bAda bhI eka ahorAtra taka svAdhyAya na karanA caahie| (20) audArikazarIra-upAzraya meM paJcendriya tiryaca kA athavA manuSya kA nirjIva zarIra par3A ho to sau hAtha ke andara svAdhyAya na karanA cAhie / ___ ye daza audArika sambandhI asvAdhyAya haiM / candra grahaNa aura sUrya grahaNa ko zraudArika asvAdhyAya meM isalie ginA hai ki unake vimAna pRthvI ke bane hote haiN| (21-28) cAra mahotsava aura cAra mahApratipadA-zrASAr3ha pUrNimA, aAzvina pUrNimA, kArtika pUrNimA aura caitra pUrNimA-ye cAra mahotsava haiM / ukta mahApUrNimAoM ke bAda aAne vAlI pratipadA mahApratipadA kahalAtI hai| cAroM mahApUrNimAoM aura cAroM mahApratipadAoM meM svAdhyAya na karanA caahie| . (26-32) prAtaHkAla, dupahara, sAyaMkAla aura arddha rAtri-ye cAra sandhyAkAla haiN| ina sandhyAtroM meM bhI do ghar3I taka svAdhyAya na karanA caahie| [sthAnAMga sUtra ] For Private And Personal
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra .426 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra ( 15 ) vandanA ke battIsa doSa ( 1 ) anAhata - AdarabhAva ke binA vandanA karanA / (2) stabdha -- abhimAna pUrvaka vandanA karanA arthAt daNDAyamAna rahanA, jhukanA nahIM / rogAdi kAraNa kA zrAgAra hai / ( 3 ) praviddha - aniyaMtrita rUpa se asthira hokara vandanA karanA / athavA vandanA adhUrI hI chor3a kara cale jAnA | (4) paripaNDita -- eka sthAna para rahe hue prAcArya yadi ko pRthak-pRthak vandanA na kara eka hI vandana se satra ko vandanA karanA | athavA jaMghA para hAtha rakha kara hAtha paira bA~dhe hue spa-uccAraNa- pUrvaka vandanA karanA / (5) Tolagati - TiDDa kI taraha Age pIche kUda-phA~da kara vandanA karanA / (6) aMkuza - rajoharaNa ko aMkuza kI taraha donoM hAthoM se pakar3a kara vandanA karanA / athavA hAthI ko jisa prakAra balAt aMkuza ke dvArA biThAyA jAtA hai, usI prakAra zrAcArya Adi soye hue hoM yA anya kisI kArya meM saMlagna ddoM to zravajJApUrvaka hAtha khIMca kara vandanA karanA aMkuza doSa hai / ( 7 ) kaccha parigata - 'tittisannayagae' zrAdi pATha kahate samaya khar3e hokara athavA 'aho kAya kAya' ityAdi pATha bolate samaya baiTha kara kachue kI taraha reMgate arthAt Age-pIche calate hue vandanA karanA / (8) matsyodavRtta -- zrAcAryAdi ko vandanA karane ke bAda baiThebaiThe hI machalI kI taraha zIghra pArzva phera kara pAsa meM baiThe hue anya ratnAdhika sAdhutroM ko vandanA karanA / ( 6 ) manasA pradviSTa - ratnAdhika gurudeva ke prati zrasUyA pUrvaka vandanA karanA, manasApradviSTa doSa hai / For Private And Personal
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha --- 427 (10) vedikAbaddha-~-donoM ghuTanoM ke Upara, nIce pArzva meM athavA godI meM hAtha rakha kara yA kisI eka ghuTane ko donoM hAthoM ke bIca meM karake vandanA krnaa| (11) bhaya-prAcArya Adi kahIM gaccha se bAhara na karadeM, isa bhaya se unako vandanA karanA / / (12) bhajamAna-prAcArya hama se anukUla rahate haiM athavA bhaviSya meM anukUla raheMge, isa dRSTi se vandanA karanA / (13) maitrI-prAcArya zrAdi se maitrI ho jAyagI, isa prakAra maitrI ke nimitta se vandanA krnaa| (14 gaurava-dUsare sAdhu yaha jAna leM ki yaha sAdhu vandana-viSayaka samAcArI meM kuzala hai, isa prakAra gaurava kI icchA se vidhi pUrvaka vandanA krnaa| (15) kAraNa-jJAna, darzana aura cAritra ke sivA anya aihika vastra pAtra Adi vastuoM ke lie vandanA karanA, kAraNa doSa hai / (16) stanya-dUsare sAdhu aura zrAvaka mujhe vandanA karate dekha na leM, merI laghutA prakaTa na ho, isa bhAva se cora kI taraha chipakara vandanA karanA / (17) pratyanIka-gurudeva aAhArAdi karate hoM usa samaya vana. nA karanA, pratyanIka doSa hai / - (18) ruSTa-krodha se jalate hue vandana karanA / (16) tarjita-gurudeva ko tarjanA karate hue vandana karanA / tarjanA kA artha hai-'tuma to kASTha mUrti ho, tumako vandanA kareM yA na kareM, kucha bhI hAni lAbha nahIM / ' (20) zaTha-vinA bhAva ke sirpha dikhAne ke lie bandana kAnA athavA bImArI Adi kA jhUThA bahAnA banA kara samyak prakAra se vandana na krnaa| For Private And Personal
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 428 zramaNa-sUtra (21) hIlita-'aApako vandanA karane se kyA lAbha ?'-isa prakAra ha~sI karate hue avahelanApUrvaka vandanA karanA / (22) viparikuJcita-vandanA adhUrI chor3a kara deza Adi kI idhara-udhara kI bAteM karane lgnaa|| (23) dRSTAdRSTa-bahuta se sAdhu vandanA kara rahe hoM usa samaya kisI sAdhu kI Ar3a meM vandanA kie vinA khar3e rahanA athavA a~dherI jagaha meM vandanA kie binA hI cupacApa khar3e rahanA, parantu zrAcArya ke dekha lene para vandanA karane laganA, dRSTAdRSTa doSa hai / (24) zRga-vandanA karate samaya lalATa ke bIca donoM hAtha na lagAkara lalATa kI bA~I yA dAhinI tarapha lagAnA, zRga doSa hai| (25) kara-vandanA ko nirjarA kA hetu na mAna kara use arihanta bhagavAn kA kara samajhanA / (26) mocana--vandanA se hI mukti sambhava hai, vandanA ke vinA mokSa na hogA--yaha socakara vivazatA ke sAtha vandanA karanA / (27) AzliSTa anAzliSTa-'aho kAya kAya' ityAdi prAvarta dete samaya donoM hAthoM se rajoharaNa aura mastaka ko kramazaH chUnA cAhie / athavA gurudeva ke caraNa kamala aura nija mastaka ko kramazaH chUnA cA hae / aisA na karake kisI eka ko chUnA, athavA donoM ko hI na chUnA, aAzliSTa anAzliSTa doSa hai| (28) Una-gavazyaka vacana evaM namanAdi kriyAoM meM se koI sI kriyA chor3a denaa| athavA utsukatA ke kAraNa thor3e samaya meM hI vandana kriyA samApta kara denA / (26) uttaracUDA-vandanA kara lene ke bAda u~ce svara se 'matthaeNa vandAmi' kahanA uttara cUr3A doSa hai / (30) mUka-pATha kA uccAraNa na karake mUka ke samAna vandanA krnaa| For Private And Personal
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 426 (31) TaDDara -- U~ce svara se abhadra rUpa meM vandanA sUtra kA uccAraNa karanA / (32) cuDlI - arddhadagdha arthAt adhajale kATha kI taraha rajoharaNa ko sire se pakar3a kara use ghumAte hue vandana karanA / [ pravacana sAroddhAra, vandanAdvAra ] ( 16 ) tetIsa zAtanAe~ ( 1 ) mArga meM ratnAdhika ( dIkSA meM bar3e ) se Age calanA / ( 2 ) mArga meM ratnAdhika ke barAbara calanA / ( 3 ) mArga meM ratnAdhika ke pIche r3akara calanA | ( 4 - 6 ) ratnAdhika ke grAge barAbara meM tathA pIche ar3a kara khar3e honA / ( 7-9 ) ratnAdhika ke Age, barAbara tathA pIche ar3akara baiThanA / ( 10 ) ratnAdhika aura ziSya vicAra-bhUmi. ( jaMgala meM ) gae hoM vahA~ ratnAdhika se pUrva zrAcamana - zauca karanA / (11) bAhara se upAzraya meM lauTane para ratnAdhika se pahale patha kI AlocanA karanA (12) rAtri meM ratnAdhika kI ora se 'kauna jAgatA hai ?' pUchane jAgate hue bhI uttara na denA / para (13) jisa vyakti se ratnAdhika ko pahale bAta-cIta karanI cAhie, usase pahale svayaM hI bAta-cIta karanA / (14) AhAra Adi kI AlocanA prathama dUsare sAdhuoM ke zrAge karane ke bAda ratnAdhika ke Age karanA / (15) AhAra Adi prathama dUsare sAdhutroM ko dikhalA kara bAda meM ratnAdhika ko dikhalAnA / For Private And Personal
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 430 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra (16) AhAra Adi ke lie prathama dUsare sAdhutroM ko nimaMtrita kara bAda meM ratnAdhika ko nimaMtraNa denA / (17) ratnAdhika ko binA pUche dUsare sAdhu ko usakI icchAnusAra pracura prahAra denA / (18) ratnAdhika ke sAtha AhAra karate samaya susvAdu AhAra svayaM khA lenA, athavA sAdhAraNa AhAra bhI zIghratA se adhika khA lenA / (16) ratnAdhika ke bulAye jAne para sunA anasunA kara denA / (20) ratnAdhika ke prati yA unake samakSa kaThora athavA maryAdA se adhika bolanA | (21) ratnAdhika ke dvArA bulAye jAne para 'matthaeNa vaMdAmi' kahanA caahie| aisA na kaha ina abhadra zabdoM meM uttara denA / ziSya ko uttara meM kara 'kyA kahate ho ' (22) ratnAdhika ke dvArA bulAne para ziSya ko unake samIpa zrAkara bAta sunanI caahie| aisA na karake Asana para baiThe hI baiThe bAta sunanA aura uttara denA / (23) gurudeva ke prati 'tU' kA prayoga karanA / (24) gurudeva kisI kArya ke lie AjJA deveM to use svIkAra na karake ulTA unhIM se kahanA ki 'Apa hI kara lo / " (25) gurudeva ke dharmakathA kahane para dhyAna se na sunanA aura anya manaska rahanA, pravacana ko prazaMsA na karanA / (26) ratnAdhika dharmakathA karate hoM to bIca meM hI TokanA'Apa bhUla gae / yaha aise nahIM, aise hai ' - ityAdi / (27) ratnAdhika dharmakathA kara rahe hoM, usa samaya kisI upAya se kathA-bhaMga karanA aura svayaM kathA kahane laganA For Private And Personal (28) ratnAdhika dharmakathA karate hoM usa samaya pariSada kA bhedana karanA aura kahanA ki kaba taka kahoge, bhikSA kA samaya ho gayA hai / ' (26) ratnAdhika dharma - kathA kara cuke hoM aura janatA abhI bikharI
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola saMgraha 431 na ho to usa sabhA meM gurudeva - kathita dharmakathA kA hI anya vyAkhyAna karanA aura kahanA ki 'isake ye bhAva aura hote haiM / ' ( 30 ) gurudeva ke zayyA saMstAraka ko paira se chUkara kSamA mA~ge vinA hI cale jAnA / (31) gurudeva ke zayyA - saMstAraka para khar3e honA, baiThanA, aura sonA / (32) gurudeva ke zrAsana se U~ce Asana para khar3e honA, baiThanA aura sonA / (33) gurudeva ke Asana ke barAbara grAsana para khar3e honA, baiThanA aura sonA / ye zAtanAe~ haribhadrIya Avazyaka ke pratikramaNAdhyayana ke anusAra dI haiM / samavAyAMga aura dazAzru taskandha sUtra meM bhI kucha krama bhaMga, ke sivA ye hI grAzAtanAe~ haiM / ( 17 ) gocarI ke 47 doSa gaveSaNA ke 16 udgama doSa hAka muddesiya pUrvakamme ya mIsajAe ya / varaNa pAhuDiyAe pAoyara kIya pAmicce // 1 // pariyaTTie abhihaDe ubhinna mAlohaDe iyaH / bhoyara ya solasame // 2 // chajje aNisi ( 1 ) AdhAkarma - sAdhu kA uddezya rakhakara banAnA / ( 2 ) auddezika -sAmAnya yAcakoM kA uddezya rakhakara banAnA / (3) pUtikarma - zuddha AhAra ko zradhAkarmAdi se mizrita karanA / ( 4 ) mizra jAta - apane aura sAdhu ke lie eka sAtha banAnA / (5) sthApana - sAdhu ke lie dugdha Adi alaga rakha denA / For Private And Personal
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 432 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra (6) prAbhRtikA - sAdhu ko pAsa ke grAmAdi meM zrAyA jAna kara viziSTa AhAra baharAne ke lie jImaNavAra Adi kA dina Age pIche kara denA / (7) prAduSkaraNa - andhakArayukta sthAna meM dIpaka zrAdi kA prakAza karake bhojana denA / (8) krIta - sAdhu ke lie qharIda kara lAnA / (6) prAmitya - sAdhu ke lie udhAra lAnA / C (10) parivartita - sAdhu ke lie grA-saTTA karake lAnA / (11) abhihRta - sAdhu ke lie dUra se lAkara denA / W (12) ud bhinna - sAdhu ke lie lipta pAtra kA mukha khola kara ghRtAdi denA / (13) mAlApahRta - Upara kI maJjila se yA chIMke vagairaha se sIr3hI Adi se utAra kara denA / (14) Acchedya - durbala se chIna kara denA / (15) nisRSTa - sAjhe kI cIz2a dUsaroM kI AjJA ke binA denA / (16) adhyava pUraka - sAdhu ko gA~va meM zrAyA jAna kara apane lie banAye jAne vAle bhojana meM aura bar3hA denA | udgama doSoM kA nimitta gRhastha hotA hai / gaveSaNA ke 16 utpAdana doSa dhAI dUI nimitte zrAjIva vaNImage timicchA ya / kohe mANe mAyA lobhe ya havaMti dasa ee // | 1 || puvviM pacchAsaMthava vijjA maMte ya cuNyA joge ya / upAyagAi dosA solasame mUlakamme ya // 2 // ( 1 ) dhAtrI - dhAya kI taraha gRhastha ke bAlakoM ko khilA-pilA kara, ha~sA - ramAkara zrAhAra lenA / (2) dUtI - dUta ke samAna saMdezavAhaka banakara AhAra lenA / For Private And Personal
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha (3) nimitta-zubhAzubha nimitta batAkara zrAhAra lenA / (4) AjIva-pAhAra ke lie jAti, kula zrAdi batAnA / (5) vanIpaka-gRhastha kI prazaMsA karake bhikSA lenA / (6) cikitsA --auSadhi Adi batAkara AhAra lenaa| (7) krodha---krodha karanA yA zApAdi kA bhaya dikhAnA / (8) mAna-apanA prabhutva jamAte hue zrAhAra lenaa| (6) mAyA-chala kapaTa se AhAra lenaa| (10) lobha-sarasa bhikSA ke lie adhika ghUmanA / (11) pUrvapazcAtsaMstava-dAna-dAtA ke mAtA-pitA athavA sAsasasura Adi se apanA paricaya batAkara bhikSA lenA / (12) vidyA-japa Adi se siddha hone vAlI vidyA kA prayoga krnaa| (13) maMtra-maMtra prayoga se AhAra lenaa| (14) cUrNa--cUrNa zrAdi vazIkaraNa kA prayoga karake zrAhAra lenaa| (15) yoga--siddhi Adi yoga-vidyA kA pradarzana karanA / (16) mUlakarma-garbhastaMbha Adi ke prayoga batAnA / utpAdana ke doSa sAdhu kI aora se lagate haiN| inakA nimitta sAdhu hI hotA hai| __ grahaNepaNA ke 10 doSa saMkiya makkhiya nikkhitta, pihiya sAhariya dAyagummIse / apariNaya litta chaDDiya, esaNa dosA dasa havanti // 1 // (1) zaGkita-prAdhAkarmAdi doSoM kI zaMkA hone para bhI lenA / (2) prakSita-sacitta kA saMghaTTA hone para AhAra lenA / (3) nikSipta-sacitta para rakkhA huA pAhAra lenA / For Private And Personal
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra (4) pihita-sacitta se DhakA huaA AhAra lenaa| (5) saMhRta-pAtra meM pahale se rakkhe hue akalpanIya padArtha ko nikAla kara usI pAtra se denA / (6) dAyaka-zarAbI, garbhiNI Adi anadhikArI se lenaa| (7) unmizra-sacitta se mizrita AhAra lenaa| (8) apariNata-pUre taura para pake vinA zAkAdi lenA / (1) lipta-dahI, ghRta aAdi se lipta honArale pAtra yA hAtha se AhAra lenA / pahale yA pIche dhone ke kAraNa puraH karma tathA pazcAtkarma doSa hotA hai / (10) chardita-chIMTe nIce par3a rahe hoM, aisA AhAra lenA / gRhastha tathA sAdhu donoM ke nimitta se lagane vAle doSa, grahaNeSaNA ke doSa kahalAte haiN| grAsaiSaNA ke 5 doSa saMjoyaNA'pamANe, iMgAle dhUma'kAraNa caiva / (1) saMyojanA-rasalolupatA ke kAraNa dUdha zakkara Adi dravyoM ko paraspara milAnA / (2) apramANa-pramANa se adhika bhojana karanA / (3) aGgAra-susvAdu bhojana ko prazaMsA karate hue khAnA / yaha doSa cAritra ko jalAkara koyalAsvarUpa nisteja banA detA hai, ataH aMgAra kahalAtA hai| (4) dhUma-nIrasa aAhAra ko nindA karate hue khAnA / (5) akAraNa-.-yAhAra karane ke chaH kAraNoM ke sivA balavRddhi zrAdi ke lie bhojana karanA / ye doSa sAdhu-maNDalI meM baiThakara bhojana karate hue lagate haiM, ataH grAsaiSaNA doSa kahalAte haiN| For Private And Personal
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 435 uparyukta 47 doSoM kA varNana piNDaniyukti, pravacanasAra, Avazyaka zrAdi meM AtA hai| pratyeka TIkAkAra kucha artha bheda kI bhI sUcanA dete haiM / yahA~ sAmAnyatayA pracalita arthoM kA hI ullekha kiyA gayA hai| ( 17 ) caraNa-saptati vaya samaNadhamma, saMjama vayAvacaM ca bNbhguttiiyo| nANAitiyaM tavaM, koha-niggahAI caraNameyaM // --odhaniyukti-bhASya pA~ca mahAvrata, kSamA Adi daza zramaNa-dharma, sataraha prakAra kA saMthama, daza vaiyA vRtya, nau brahmacarya kI gupti, jJAna darzana-cAritrarUpa tIna ratna, bAraha prakAra kA tapa, cAra kapAyoM kA nigraha---yaha sattara prakAra kA caraNa hai| karaNa-saptati piMDa visohI samiI, bhAvaNa paDimA ya iMdiyaniroho / paDilehaNa guttIo, abhiggahA ceva karaNaM tu / / -zrodhaniyukti bhASya zrazana zrAdi cAra prakAra kI piNDa vizuddhi, pA~ca prakAra kI samiti, bAraha prakAra kI bhAvanA, bAraha prakAra kI bhikSu-pratimA, pA~ca prakAra For Private And Personal
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 436 zramaNa-sUtra kA indriyanirodha, paccIsa prakAra kI pratilekhanA, tIna guptiyA~, pAra cAra prakAra kA abhigraha---yaha sattara prakAra kA karaNa hai| jisa kA nitya prati niraMtara pAcaraNa kiyA jAya, vaha hAvata zrAdi caraNa hotA hai| aura jo prayojana hone para kiyA jAya aura prayojana na hone para na kiyA jAya, vaha karaNa hotA hai / zrodhaniyukti kI TIkA meM AcArya droNa likhate haiM-"caraNakaraNayoH kaH prativizeSaH ? nityAnuSThAnaM caraNaM, yattu prayojane Apane kriyate tatkaraNamiti / tathA ca vratAdi sarvakAlameva caryate, na puna vratazUnyaH kazcitkAlaH / piNDavizuddhayAdi tu prayojane aApane kriyate iti / " (16 ) caurAsI lAkha jIva-yoni cAra gati ke jitane bhI saMsArI jIva haiM, unakI 84 lAkha yoniyA~ haiM / yoniyoM kA artha hai---jIvoM ke utpanna hone kA sthAna / samasta jIvoM ke 84 lAkha utpatti sthAna haiM / yadyapi sthAna to isa se bhI adhika haiM, parantu varNa, gandha, rasa, sparza aura saMsthAna ke rUpa meM jitane bhI sthAna paraspara samAna hote haiM, una saba kA mila kara eka hI sthAna mAnA jAtA hai| pRthvI kAya ke mUla bheda 650 haiM / pA~ca varNa se ukta bhedoM ko guNA karane se 1750 bheda hote haiM / puna: do gandha se guNA karane para 3500, punaH pA~ca rasa se guNA karane para 17500, punaH aATha sparza se guNA karane para 140000 , punaH pA~ca saMsthAna se guNA karane se kula sAta lAkha bheda hote haiM / uparyukta paddhati se hI jala, teja evaM vAyu kAya ke bhI pratyeka ke mUla bheda 350 haiM / unako pA~ca varNa Adi se guNana karane para pratyeka kI sAta-sAta lAkha yoniyA~ ho jAtI haiM / pratyeka vanaspati ke mUlabheda 50. haiM / unako pA~ca varNa aAdi se guNA karane se kula dasa lAkha For Private And Personal
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 437 yoniyA~ ho jAtI haiM / kandamUla kI jAti ke mUlabheda 700 haiM, ataH unako bhI pA~ca varNa Adi se guNA karane para kula 1400000 yoniyA~ hotI haiN| __isI prakAra dvIndriya, trIndriya, caturindriya vikalatraya ke pratyeka ke mUlabheda 100 haiM / unako pA~ca varNa zrAdi se guNA karane para pratyeka kI kula yoniyA~ do-do lAkha ho jAtI haiM / tiryaJca paJcandriya, nArakI evaM devatA ke mUlabheda 200 haiN| unako pA~ca varNa Adi se guNA karane para pratyeka kI kula cAra-cAra lAkha yoniyA~ hotI haiN| manuSya kI jAti ke mUlabheda 700 haiN| ataH pA~ca varNa zrAdi se guNA karane se manuSya kI kula 1400000 yoniyA~ ho jAtI haiN| (20) pA~ca vyavahAra sAdhaka-jIvana kI prAdhAra bhUmi pA~ca vyavahAra haiM / mumukSu sAdhakoM kI pravRtti evaM nivRtti ko vyavahAra kahate haiM / azubha se nivRttiM aura zubha meM pravRtti hI vyavahAra hai, aura yahI cAritra hai| prAcArya nemicandra kahate haiM 'asuhAdo viNivittI, suhe pacittI ya jANa cArittaM / ' sAdhaka kI pratyeka pravRtti nivRtti jJAna mUlaka honI caahie| jJAna zUnya pravRtti, pravRtti nahIM, kupravRtti hai / aura isI prakAra nivRtti bhI nivRtti nahIM, kunivRtti hai / cAritra kA aAdhAra jJAna hai / ataH jahA~ sAdhaka kI pravRtti nivRtti ko vyavahAra kahate haiM, vahA~ pravRtti-nivRtti ke zrAdhAra bhUta jJAna vizeSa ko bhI vyavahAra kahate haiM / .1. ArAma vyavahAra kevala jJAna, manaH paryAya jJAna, avadhijJAna, caudaha pUrva, daza pUrva aura nava pUrva kA jJAna Agama kahalAtA hai / Agama jJAna se pravartita pravRtti evaM nivRtti rUpa vyavahAra aAgama vyavahAra kahalAtA hai| For Private And Personal
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 438 zramagA-sUtra 2. zruta vyavahAra-pAcArAMga yAdi sUtroM kA jJAna zruta hai / zruta jJAna se pravartita vyavahAra zruta vyavahAra kahalAtA hai / yadyapi nava, daza aura caudaha pUrva kA jJAna bhI zru ta rUpa hI hai, tathApi atIndriyArtha-viSayaka viziSTa jJAna kA kAraNa hone se ukta nava, daza Adi pUrvo kA jJAna sAtizaya hai, ataH aAgamarUpa mAnA jAtA hai / aura nava pUrva se nyUna jJAna sAtizaya na hone se zruta rUpa mAnA jAtA hai ! 3. AjJA vyavahAra-do gItArtha sAdhu eka dUsare se alaga dUra deza meM rahe hue hoM aura zarIra-zakti ke kSINa ho jAne se vihAra karane meM asamartha hoM / unameM se kisI eka ko prAyazcitta Ane para vaha muni yogya gItArtha ziSya ke abhAva meM mati evaM dhAraNA meM akurAla agItArtha ziSya ko Agama kI sAMketika gUr3ha bhASA meM apane aticAra doSa kaha kara yA likha kara use dUrastha gItArtha muni ke pAsa bhejatA hai aura isa prakAra apanI pApAlocanA karatA hai / gUr3ha bhASA meM kahI huI aAlocanA ko sunakara ve gItArtha muni dravya, kSetra, kAla, bhAva, saMhanana, dhairya, bala Adi kA vicAra karake svayaM vahA~ pahu~ca kara prAyazcita pradAna karate haiM athavA yogya gItArtha ziSya ko bheja kara ucita prAyazcita kI sUcanA dete haiM / yadi gItArtha ziSya kA yoga na ho to aAlo banA ke sandezavAhaka usI agItArtha zizya ke dvArA hI gUDha bhASA meM prAyazcita kI sUcanA bhijavAte haiM / yaha saba aAjJA vyavahAra hai / arthAt dUra dezAntarasthita gItArtha kI AjJA se bAlocanA Adi karanA, AjJA vyavahAra hai| 4. dhAraNA vyavahAra-kisI gItArtha muni ne dravya kSetra, kAla, bhAva kI apekSA se jisa aparAdha kA jo prAyazcita diyA hai, kAlAntara meM usI dhAraNA ke anusAra vaise aparAdha kA vaisA hI prAyazcita denA, dhAraNA vyavahAra hai| ___ vaiyAvRttya karane Adi ke kAraNa jo sAdhu gaccha kA vizeSa upakArI ho, vaha yadi sampUrNa cheda-sUtra sikhAne ke yogya na ho to use gurudeva For Private And Personal
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 436 kRpA pUrvaka ucita prAyazcitta vidhAna kI zikSA de dete haiN| aura vaha ziSya yathAvasara kAlAntara meM apanI ukta dhAraNA ke anusAra prAyazcita zrAdi kA vidhAna karatA hai, yaha dhAraNA vyavahAra hai / 5. jIta vyavahAra-dravya, kSetra, kAla, bhAva, vyakti vizeSa, pratisevanA, saMhanana evaM dhairya Adi kI kSINatA kA vicAra kara jo prAyazcitta diyA jAtA hai, vaha jIta vyavahAra hai / ___ athavA kisI gaccha meM kAraNa vizeSa se sUtra se nyUnAdhika prAyazcitta kI pravRtti huI ho aura dUsaroM ne usakA anusaraNa kara liyA ho to vaha prAyazcita jIta vyavahAra kahA jAtA hai| arthAt apane-apane gaccha kI paraMparA ke anusAra prAyazcitta Adi kA vidhAna karanA, jIta vyavahAra hai| athavA aneka gItArtha muniyoM dvArA pracArita kI huI maryAdA kA pratipAdana karane vAlA grantha jIta kahalAtA hai aura usake dvArA pravartita vyavahAra jIta vyavahAra hai| ___ ukta pA~ca vyavahAroM meM yadi vyavahartA ke pAsa aAgama ho to use zrAgama se vyavahAra karanA caahie| zrAgama meM bhI kevala jJAna, manaH paryAya Adi aneka bheda haiN| inameM pahale kevala jJAna Adi ke hote hue unhIM se vyavahAra calAyA jAnA cAhie, dUsaroM se nhiiN| Agama ke abhAva meM zruta se, zru ta ke abhAva meM prAjJA se, AjJA ke abhAva meM dhAraNA se, aura dhAraNA ke abhAva meM jIta vyavahAra se pravRtti nivRttirUpa vyavahAra kA prayoga karanA cAhie / deza, kAla ke anusAra upayukta paddhati se samyak rUpeNa pakSapAtarahita vyavahAroM kA prayoga karatA huA sAdhaka bhagavAn kI AjJA kA aArAdhaka hotA hai| [sthAnAMga sUtra 5 / 2 / 421] - - For Private And Personal
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ je no | je no / je nANu karaMti | kAravaMti | 'moyaMti ( 21 ) aThAraha hajAra zIlAGga ratha Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra maNasA] vayasA kAyasA 2.... | 2.... | 2.... For Private And Personal zramaNa sUtra nijiyA | nijiyA | nijiyA | nijiyA je no kareMti maNasA, nijiyAhArasannA soiMdie; puDhavIkAyAraMbhe, khaMtijuzrA te muNI vaMde / hArasannA | bhayasannA mahuNasannA mantrA 500 | 500 | 500 | 500 sparzanezrotrendriya catuH ghANendriya rasanendriya 100 ra | rindriya / 100 ndriya 100 100 pRthivI apa / | vAyu | vanaspati dvIndriya | trIndriya caturindriya paJcandriya 10 : 10 / 10 / 10 / www.kobatirth.org teja 10 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kSAnti | mukti | Ajava | mArdava | lAghava | satya saMyama tapa | brahmacarya | akiMcana |
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vivecanAdi meM prayukta graMthoM kI sUcI mkW 1 ajita jina stavana-upAdhyAya devacandra 2 anuyoga dvAra sUtra 3 anuyogadvAra--TIkA 4 atharva veda 5 amitagati zrAvakAcAra 6 aSTaka prakaraNa-prAcArya iribhadra 7 Avazyaka bRhad vRtti-prAcArya haribhadra 8 Avazyaka TIkA-zrAcArya malayagiri hai prAcArAMga sUtra 10 Avazyaka cUrNi-jinadAsa mahattara 11 zrAvazyaka sUtra-pUjya zrI amolaka RSi 12 Avazyaka niyukti prAcArya bhadrabAhu 13 uttarAdhyayana sUtra 14 uttarAdhyayana TIkA-bhAva vijaya 15 uttarAdhyayana TIkA-prAcArya zAnti sUri 16 bhopapAtika sUtra 17 Rgveda 18 kaThopaniSad 16 guru grantha sAhaba 20 chAndogyopaniSada 21 jaya dhavalA 22 tatvArtha bhASya-umA svAti For Private And Personal
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 442 zramaNa-sUtra 23 tattvArtha rAjavArtika - bhaTTAkalaMka 24 tIna guNa vrata - pUjya javAhirAcArya 25 dvAtriMzikA - vAcaka yazovijaya 23 dharma saMgraha --mAna vijaya 27 28 nirukka - yAska 26 nizItha cUrNi - jinadAsa gaNI mahattara 30 dazavekAlika sUtra 32 dazavaikAlika sUtra TIkA - AcArya haribhadra dhAma par3ha - tathAgata buddha Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 32 dazAzruta skandha 33 pratikramaNa granthatrayI - zrAcArya prabhAcandra 34 pratikramaNa sUtra vRtti - zrAvArya nami 35. pratikramaNa sUtra vRtti - prAcArya tilaka 36 paJca pratikramaNa - paM0 sukhalAlajI 37 pravacana sAra - zrAcArya kundakunda 38 pravacana sAroddhAra - AcArya nemicandra 36 pravacana sAroddhAra vRtti 40 bRhatkalpa bhASya - saMvadAsa gaNI 41 bola saMgraha - bhairudAnajI seThiyA 42 bhagavad gItA 43 bhagavatI sUtra 44 bhagavatI sUtra vRtti - AcArya abhayadeva 45 bhAminI vilAsa - paritarAja jagannAtha 46 bhAgavata 47 mahA dhavalA 48 mahAbhArata 46 mUlAcAra - kera For Private And Personal
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vive janAdi meM prayukta grathoM kI sUcI 443 50 mUlArAdhanA-vijayodayA-zrAcArya aparAjita 51 yoga darzana 52 yogadarzana vyAsabhASya 53 yogazikhopaniSad 54 yogazAstra vRtti-prAcArya hemacandra 55 vizeSAvazyaka bhASya-jinabhadra gaNI kSamAzramaNa 56 vaizeSika darzana 57 vairAgya zataka-bhartRhari 58 vyavahAra bhASya 5. sarvArtha siddhi-pUjyapAda 60 sarvArtha siddhi-kamalazIla 61 sAdhu pratikramaNa-pUjya zrI AtmArAmajo 62 sUtra kRtAMga sUtra 63 sUtra kRtAMga TIkA 64 saMthArA painnA 65 samyaktva parAkrama-pUjya javAhirAcArya 66 samavAyAMga sUtra 67 samadhAyAMga sUtra TIkA-prAcArya abhayadeva saMgrahaNI gAthA samayasAra - prAcArya kunda kunda samayasAra nATaka-banArasIdAsajI 71 saundarAnanda kAvya-mahAkavi azvaghoSa 72 saura parivAra 71 sthAnAMga sUtra 74 haribhadrIya Apazyaka vRtti TIppaNaka-maladhAra gacchIya prAcArya hemacandra 66 samayasa For Private And Personal
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sanmati jJAna pITha ke prakAzana sAmAyika-sUtra [ upAdhyAya paM0 muni zrI amaracandra jI mahArAja ] prastuta grantha upAdhyAya jI ne apane gambhIra adhyayana, gahana cintana aura sUkSma anuvIkSaNa ke bala para taiyAra kiyA hai| sAmAyika sUtra para aisA sundara vivecana evaM vizleSaNa kiyA gayA hai ki sAmAyika kA lakSya tathA uddezya spaSTa ho jAtA hai| bhUmikA ke rUpa meM, jaina dharma evaM jaina saMskRti ke sUkSma tattvoM para aAlocanAtmaka eka suvistRta nibandha bhI zrApa usameM par3heMge / ___isa meM zuddha mUla pATha, sundara rUpa meM mUlArtha aura bhAvArya, saMskRta premiyoM ke lie chAyAnuvAda aura sAmAyika ke rahasya ko samajhAne ke lie vistRta vivecana kiyA gayA hai| mUlya 2 / / ) satya-harizcandra [ upAdhyAya paM0 muni zrI amaracandrajo mahArAja] 'satya harizcandra' eka prabandha-kAvya hai / rAjA harizcandra kI jIvanagAthA bhAratIya jIvana ke aNu-aNu meM vyApta hai| satya paripAlana ke lie harizcandra kaise-kaise kaSTa uThAtA hai aura usakI rAnI evaM putra rohita para kyA kyA aApadAe~ aAtI haiM, phira bhI satyapriya rAjA harizcandra satyadharma kA pallA nahIM chor3atA, yahI to vaha mahAn Adarza hai, jo bhAratIyasaMskRti kA gaurava samajhA jAtA hai / kuzala kAvya-kalAkAra kavi ne apanI sAhityika lekhanI se rAjA harizcandra, rAnI tArA aura rAjakumAra rohita kA bahuta hI ramaNIya citra khIMcA hai / kAvya kI bhASA sarala aura subodha tathA bhAvAbhivyakti prabhAvazAlinI hai| pustaka kI chapAI saphAI sundara hai| sajilda pustaka kA mUlya 11 // ) / For Private And Personal
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 445 sannati jJAna pITha ke prakAzana jainatva kI bhA~kI [upAdhyAya paM0 muni zrI amaracandra jI mahArAja ] isa pustaka meM mahArAja zrI jI ke nibandhoM kA saMgraha kiyA gayA hai| upAdhyAya zrI jI eka kuzala kavi aura eka saphala samAlocaka to haiM hI ! parantu ve hamArI samAja ke eka mahAn nibandhakAra bhI haiN| unake nibandhoM meM svAbhAvika zrAkarSaNa, lalita bhASA aura Thosa evaM maulika vicAra hote haiN| __prastuta pustaka meM jaina itihAsa, jaina-dharma, aura jaina-saMskRti para likhita nibandhoM kA sarvAGga sundara saMkalana kiyA gayA hai / nibandhoM kA vargIkaraNa aitihAsika, dhArmika, sAmAjika aura dArzanika rUpoM meM kiyA gayA hai / jaina dharma kyA hai ? usakI jagata aura Izvara ke sambandha meM kyA mAnyatAe~ haiM aura jaina-saMskRti ke maulika siddhAnta karmavAda aura syAdvAda jaise gambhIra evaM vizada viSayoM para bar3I saralatA se prakAza DAlA gayA hai / nibandhoM kI bhASA sarasa evaM sundara hai / jo sajana jaina-dharma kI jAnakArI prApta karanA cAhate haiM unake lie yaha pustaka bar3I upayogI siddha hogii| hamArI samAja ke navayuvaka bhI isa pustaka ko par3hakara apane dharma aura saMskRti para garva kara sakate haiN| pustaka sarva prakAra se sundara hai| rAjasaMskaraNa kA mUlya 11) sAdhAraNa saMskaraNa kA mUlya ) / bhaktAmara stotra [upAdhyAya paM0 muni zrI amaracandrajI mahArAja ] zrApako bhagavAn RSabhadevajI kI stuti aba taka saMskRta meM hI prAsa thI / upAdhyAya zrI jI ne bhaktoM kI kaThinAI ko dUra karane ke lie sarala evaM sarasa anuvAda aura sundara TippaNI evaM vivecana ke dvArA bhaktAmarastotra ko bahuta hI sugama banA diyA hai| saMskRta na jAnane vAloM ke lie hindI bhaktAmara bhI jor3a diyA gayA hai / mUlya / ) / For Private And Personal
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUtra kalyANamandira-stotra [ upAdhyAya muni zrI amaracandrajI mahArAja ] prastuta pustaka meM prAcArya siddhasena racita .bhagavAn pArzvanAthajI kA saMskRta stotra hai / upAdhyAya zrI jI ne usakA sarala anuvAda aura sundara vivecana karake aura gambhIra sthaloM para TippaNiyA~ dekara sAdhAraNa logoM ke lie bhI usakA rasAsvAdana sugama banA diyA hai / chapAI-saphAI sundara hai / pustaka ke pIche hindI-kalyANa-mandira bhI hai / mUlya // ) / vIra-stuti [ upAdhyAya paM0 muni zrI amaracandrajI mahArAja ] isa pustaka meM bhagavAn mahAvIra kI stuti hai| isameM gaNadhara sudharmA svAmIjI ne bhagavAn mahAvIra ke guNoM kA bahuta hI sundara DhaMga se varNana kiyA hai / mUla-pATha prAkRta bhASA meM hone se bhaktajanoM ko bar3I kaThinAI thii| upAdhyAya zrI jI ne isakA bhAvAnuvAda, padyAnuvAda aura vivecana dvArA ise bahuta hI sugama banA dayA hai / sAtha hI saMskRta kA mahAvIrASTaka bhI padyAnuvAda aura bhAvAnuvAda sahita dekara pustaka ko aura bhI adhika upayogI banA diyA hai| mUlya 1-) / maMgala-vANI [paNDita muni zrI amolacandrajI mahArAja ] prastuta pustaka meM tIna vibhAga haiM, jinameM kramazaH prAkRta, saMskRta aura hindI ke bhAvapUrNa evaM vizuddha stotroM aura stavanoM kA sundara saMkalana kiyA gayA hai / jaina-dharma ke suprasiddha aura pratidina paThanIya vIra stuti, bhaktAmara, kalyANa mandira aura merI bhA panA, paJcapadoM kI vandanA tathA samAja meM pracalita hindI ke prAyaH sabhI stavanoM kA isa pustaka meM adyatana zailI se saMkalana kiyA gayA hai| sukha-sAdhana aura jaina stuti se bhI adhika sundara saMgraha hai| sundara chapAI, guTakAkAra aura pRSTha saMkhyA 325 hai| pariziSTa meM paJcakalyANaka evaM stotroM ke kalpa tathA stotroM ke par3hane For Private And Personal
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sanmate jJAna pITha ke prakAzana ke vidhi-vidhAna bhI die gae haiN| pATha karane vAle bandhutroM ke lie pustaka saMgrahaNIya hai / mUlya sAdhAraNa saMskaraNa 1 1 ) rAja saMskaraNa 2 ) saMgItikA 447 [ saGgIta vizArada paNDita vizvambharanAtha bhaTTa ema e. ela ela. vI. ] prastuta pustaka meM upAdhyAya kavi zrI zramaracandrajI mahArAja ke racita gItoM kA bahuta hI sundara sampAdana evaM saMkalana huA hai| saMgRhIta gItoM kA vargIkaraNa bhI manovaijJAnika paddhati se huA hai / saba se bar3I vizeSatA to yaha hai ki saGgItazAstra ke udbhaTa vidvAn paNDita vizvambharanAthajI sabhI gItoM kI zrAdhunika pracalita rAgoM meM svaralipi taiyAra karake saGgIta premiyoM kA bar3A upakAra kiyA hai / saGgIta sIkhane vAloM ke lie yaha pustaka bar3I hI upayogI siddha hogI / pustaka meM saMkalita sabhI gIta sabhI prakAra ke utsavoM para gAe sabase nirAlI hai / pustaka kI hai | zrArTa pepara para chapI huI saMskaraNa kA 3|| ) | rASTrIya, sAmAjika aura dhArmika haiM / jA sakate haiM / pustaka apane DhaGga kI chapAI saphAI bahuta hI AkarSaka evaM sundara isa pustaka kA mUlya 6 ) aura sAdhAraNa For Private And Personal ujjvala-vANI [ zrI ratnakumAra 'ratneza' sAhitya ratna, zAstrI ] prastuta pustaka meM mahAsatI zrI ujjvalakumArIjI ke zrojasvI evaM krAntikArI pravacanoM kA bahuta hI sundara saMkalana aura sampAdana huA hai / satIjI sthAnakavAsI samAja kI eka parama viduSI aura prauDha vicArazIlA sAdhvI haiM / Apake pravacanoM meM svAbhAvika vANI kA pravAha, suta-samAja ko prabuddha karane kA vilakSaNa prabhAva aura ucca vicAra vidyamAna haiM / jIvana ko samAjopayogI, pavitra, unnata, aura sukhI banAne ke lie yaha pustaka Apake patha pradarzana kA kAma karegI / isa pustaka meM rASTrIya, samAjika, dhArmika aura sAMskRtika pravacanoM
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 448 zramaNa-sUtra kA saMgraha bahuta hI upayogI DhaMga se kiyA gayA hai| pravaktA, vyAkhyAnadAtA aura upadezakoM ke lie yaha pustaka atyanta upayogI siddha hogii| satI ujjvalakumArIjI ne jaina-saMskRti aura jainadharma ke siddhAntoM ko apane pravacanoM meM abhinava zailI se samajhAne kA saphala prayAsa kiyA hai| sabhI vidvAnoM ne isa pustaka kI bharasaka prazaMsA kI hai / pustaka meM AkarSaka geTa apa, sundara chapAI-saphAI aura bar3hiyA kAgaja lagAyA gayA hai / pRSTa saMkhyA 375 aura mUlya 3) / jinendra-stuti [ upAdhyAya paM0 muni zrI amaracandrajI mahArAja ] isa pustaka meM bhagavAn RSabhadeva se lekara bhagavAn mahAvIra taka 24 tIrthaMkaroM kI stuti hai | mandAkrAntA chanda meM, sarasa evaM sundara bhASA meM stuti paThanIya hai / pustaka sarvaprakAra se sundara hai / mUlya / ) / bhAratIya saMskRti kI do dhArAe~ [paNDita indracandra ema0 e0 vedAntAcArya ] prastuta pustaka meM vidvAna lekhaka ne bhArata kI do prAcIna saMskRtiyoM para adhikAra pUrvaka vicAra kiyA hai / ve prAcIna saMskRtiyA~ haiM-brAhmaNa saMskRti aura zramaNa saMskRti / paNDita indracandra jI ne isa sambandha meM jo kucha bhI likhA hai, vaha saba ImAnadArI ke sAtha likhA hai| vidvAna lekhaka ne donoM hI saMskRtiyoM kA vAstavika citra khIMcA hai / pustaka sarva sAdhAraNa ke adhyayana yogya hai / viSaya gambhIra hote hue mI rocaka evaM paThanIya hai / bhASA sarasa aura sundara bana par3I hai| pustaka sarva prakAra se saMgrahaNIya hai / mUlya / -) For Private And Personal
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 171 daza zramaNa dharma (1) zAnti : krodha na karanA / (2) mArdava - mRdu bhAva rakhanA, jAti kula Adi kA ahaMkAra na krnaa| (3) zrAva = RjubhAva-saralatA rakhanA, mAyA na krnaa| (4) muki = nirlobhatA rakhanA, lobha na karanA / (5) tapa=anazana zrAdi bAraha prakAra kA tapazcaraNa karanA / (6) saMyama - hiMsA Adi zrAzravoM kA nirodha karanA / (7) satya - satya bhASaNa karanA, jhUTa na bolanA / (8) zauca =sayama meM dUpaNa na lagAnA, saMyama ke prati nirupale patApavitratA rkhnaa| (6) AkiMcanya - parigraha na rkhnaa| (10) brahmacarya - brahmacarya kA pAlana karanA / yaha dazavidha zramaNa dharma, zrAcArya haribhadra ke dvArA uddhRta cIna saMgrahaNI gAthA ke anusAra haikhaMtI ya maddavajjava, muttI tava saMjame ya boddhavve / saccaM soyaM AkiMcaNaM ca, baMbhaM ca jai - dhammo // samavAyAMga sUtra kA ullekha isa prakAra hai-khaMtI, muttI, ajave, nave, lAghave, sacce, saMjame, tave, ciyAe, baMbhaceravAse / ' sthAnAMga sUtra meM bhI aisA hI mUla pATa hai / prAcArya haribhadra ne 'anye tveva vadanti' kahakara dazavidha zramaNa-dharma ke lie eka aura prAcIna gAthA matAntara ke rUpa meM uddhRta kI hai For Private And Personal
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 172 zramaNa-sUtra khaMtI muttI ajjaba, madhya taha lAghave tave ceva saMjama ciyAga'kiMcaNa, boddhavve baMbhacere ya / prAcArya haribhadra lAghava kA apratibaddhatA-anAsaktatA aura tyAga kA saMyamI sAdhakoM ko vastrAdi kA dAna, aisA artha karate haiM / 'lAdhava-apratibaddhatA, tyAgaH-saMyatebhyo vastrAdidAnam / ' aAvazyakaziSyahitA ttiikaa| AcArya abhayadeva, samavAyAMga sUtra kI TIkA meM lAghava kA artha dravya se alla upadhi rakhanA aura bhAva se gaurava kA tyAga karanA, karate haiM---'lAghava dravyato'lpoMpadhitA, bhAvato gaurava-tyAgaH / ' zrI abhayadeva ne 'ciyAe-'tyAga' kA artha saba prakAra ke prAsaMgoM kA tyAga athavA sAdhuoM ko dAna karanA, kiyA hai| 'tyAgaH sarvasaGgAnA, saMvigna manojJasAdhudAnaM vA / ' ___ sthAnAMga sUtra ke dazama sthAna meM dazavidha zramaNa-dharma kI vyAkhyA karate hue zrI abhayadeva ne 'ciyAe' kA kevala sAmAnyataH dAna artha hI kiyA hai 'ciyAetti tyAgo dAnadharma iti / ' prAcArya jinadAsa, aAvazyaka cUNi meM zramaNa dharma kA ullekha isa prakAra karate haiM-'uttamA khamA, madava, ajava, muttI, soyaM, saccoM, saMjamo, tavo, akiMcaNattaNaM, baMbhacemiti / ' prAcArya ne kSamA se pUrva uttama zabda kA prayoga bahuta sundara kiyA hai| usakA sambandha pratyeka dhama se hai, jaise uttama kSamA, uttama mArdava, uttama prArjava Adi / kSamA zrAdi dharma tabhI ho sakate haiM, jaba ki ve uttama hoM, zuddhabhAva se kie gae hoM, unameM kisI prakAra se pravaMcanA kA bhAva na ho / prAcArya zrI umAsvAti bhI tattvArtha sUtra meM kSamA Adi se pUrva uttama vizeSaNa kA ulle kha karate haiM / For Private And Personal
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 173 prAcArya jinadAsa. zauca kA artha "dharmopakaraNa meM bhI anAsakta bhAvanA' karate haiM / 'soyaM aluddhA dhammovagaraNesu vi / ' akiMcanatva kA arthaM, apane dehAdi meM bhI niHsagatA rakhanA, kiyA hai / 'nasthi jassa kiMcaNa' so akiMcaNo, tassa bhAvo aakiNcnniyN|"sdehaadisu vi nissaMgeNa bhavitavya / ' aAvazyaka cUNi dazavidha zramaNa dharma meM mUla aura uttara donoM hI zramaNa-guNoM kA samAveza ho jAtA hai| saMyama = prANAtipAta virati, satya =mRSAvAda virati, akiMcanatva = adattAdAna aura parigraha se virati, brahmacaryamaithuna se virati / ye paMcamahAvrata rUpa mUla guNa haiN| kSamA, mArdava, Arjava, zauca, aura tapa-ye saba uttara guNa haiM | AdhyAtmika sAdhanA meM aharniza zrama karane vAle sarvavita sAdhaka ko zramaNa kahate haiM / zramaNa ke dharma zramaNa-dharma kahalAte haiM / ukta daza vidha munidharmoM kI ucita zraddhA, prarUpaNA tathA AsevanA na kI ho to tajanya dopoM kA pratikramaNa kiyA jAtA hai / gyAraha upAsaka pratimA ___ (1) darzana pratimA-kisI bhI prakAra kA rAjAbhiyoga Adi zrAgAra na rakhakara zuddha, niraticAra, vidhipUrvaka samyagdarzana kA pAlana karanA / yaha pratimA vratarahita darzana zrAvaka kI hotI hai / isameM mithyAtva rUpa kadAgraha kA tyAga mukhya hai / 'samyagadarInasya zaGkAdizalyarahita sya aNuvratAdiguNa vikalasya yo'bhyupagamaH / sA pratimA prathameti / ' abhayadeva, samavAyAMga vRti / isa pratimA kA pArAdhana eka mAsa taka kiyA jAtA hai| . (2) vrata pratimA-vratI zrAvaka samyaktva lAbha ke bAda vratoM kI sAdhanA karatA hai / pA~ca aNuvrata Adi vratoM kI pratijJAoM ko acchI taraha nibhAtA hai, kintu sAmAyika kA yathAsamaya samyak pAlana nahIM kara pAtA / yaha pratimA do mAsa kI hotI hai / (3) sAmAyika pratimA-isa pratimA meM prAtaH aura sAyaMkAla For Private And Personal
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 175 . (10) uddiSTa bhakta tyAga pratimA - isa pratimA meM uddiSTa bhakta kA bhI tyAga hotA hai / arthAt apane nimitta banAyA gayA bhojana bhI grahaNa nahIM kiyA jAtA / ustare se sarvathA ziro muNDana karanA hotA hai, yA zikhAmAtra rakhanI hotI hai| kisI gRha-sambandhI viSayoM ke pUche jAne para yadi jAnatA hai to jAnatA hU~ aura yadi nahIM jAnatA hai to nahIM jAnatA hU~ -- itanA mAtra kahe / yaha pratimA jaghanya eka rAtri kI, utkRSTa daza mAsa kI hotI hai / ( 11 ) zramagabhUta pratimA - isa pratimA meM zrAvaka zramaNa to nahIM kintu zramaNa bhUta = munisadRza ho jAtA hai / sAdhu ke samAna veSa banAkara aura sAdhu ke yogya hI bhANDopakaraNa dhAraNa karake vicaratA hai / zakti ho to luJcana karatA hai, anyathA ustare se ziromuNDana karAtA hai / sAdhu ke samAna hI nirdoSa gocarI karake bhikSAvRtti se jIvana yAtrA calAtA hai / isakA kAlamAna jaghanya eka rAtri arthAt eka dina rAta aura utkRSTa gyAraha mAsa hotA hai / pratimAoM ke kAlamAna ke sambandha meM kucha matabheda haiM / AgamoM ke TIkAkAra kucha zrAcArya kahate haiM ki saba pratimAoM kA jaghanyakAla eka, do, tIna Adi kA hotA hai aura utkRSTa kAla kramazaH eka mAsa, do mAsa yAvat gyArahavIM pratimA kA gyAraha mAsa hotA hai / uttarAdhyayana sUtra kI TIkA meM bhAvavijayajI likhate haiM- 'iha yA pratimA yAvat saMkhyA syAt sA utkarSatastAvanmAsamAnA yAvadekAdazI ekAdazamAsa pramANA / jaghanyatastu sarvAzrapi ekAhAdimAnAH syuH / uttarAdhyayana 31 / 11 / dazAta skandha sUtra meM gyAraha pratimAoM kA vistAra se varNana hai / parantu vahA~ pahalI cAra pratimAoM ke kAla kA ullekha nahIM hai / hA~ pA~cavIM se gyArahavIM pratimA taka ke kAla kA ullekha vahI hai, jo hamane Upara likhA hai / arthAt jaghanya eka, do, tIna dina Adi aura utkRSTa kramazaH pA~ca, chaha, sAta yAvat gyAraha mAsa / parantu zrAcArya zrI AtmArAmajI mahArAja apanI dazAzruta skandha kI TIkA meM vahI ullekha For Private And Personal
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 176 zramaNa-sUtra karate haiM, jo hamane pratimAoM ke varNana meM kAlamAna ke sambandha meM likhA hai / arthAt eka mAsa se lekara yAvat gyArahavIM pratimA ke gyAraha mAsa / parantu isa mAsa-vRddhi meM ve pUrva kI pratimAoM ke kAla ko milAne kA ullekha karate haiN| vaise ve pratyeka pratimA kA kAla eka mAsa hI mAnate haiN| unake kathanAnusAra, jaisA ki ve dUsarI pratimA ke varNana meM likhate haiM,-'isa pratimA ke lie do mAsa samaya arthAta eka mAsa pahalI pratimA kA aura eka mAsa isa pratimA kA nirdhArita kiyA hai|' satra pratimAoM kA kAla gyAraha mAsa hI honA cAhie / parantu prAcArya zrI upasaMhAra meM saba pratimAnoM kA pUrNakAla sADhe pA~ca varSa likhate haiM / yaha jor3a meM bhUla kaise huI ? pUrvApara kA virodha saMgati cAhatA hai / pratimAdhAraka zrAvaka, pratimA kI pUrti ke bAda sayama grahaNa kara letA hai| yadi isI bIca meM mRtyu ho jAya to svargArohI banatA hai| 'tatpratipatta ranantaramekAdibhirdinaiH saMyama pratipalyA jIvitakSayAd vaa|' bhAvavijaya, uttarAdhyayana vRtti 21 / 11 / parantu yaha niyamena saMyama grahaNa karane kA mata kucha prAcAryoM ko abhITa nahIM hai| kArtika seTha ne sau vAra pratimA grahaNa kI thI, aisA ullekha bhI milatA hai| pUrva-pUrva pratimAoM kI caryA uttarottara arthAt Age kI pratimAoM meM bhI cAlU rahatI hai| dekhie, bhAvavijaya jI kyA likhate haiM ? "prathamoktaM ca anuSThAnamagretanAyAM sarva kArya yAvadekAdazyAM pUrva pratimAdazokamapi / ' uttarAdhyayana 31 / 11 upAsaka kA artha zrAvaka hotA hai| aura pratimA kA artha--- pratijJA = abhigraha hai| upAsaka kI pratimA, upAsaka pratimA kahalAtI hai / gyAraha upAsaka-pratimAoM kA sAdhu ke lie aticAra yaha hai ki ina para zraddhA na karanA, athavA inakI viparIta prarUpaNA karanA / isI azraddhA evaM viparIta prarUpaNA kA yahA~ pratikramaNa hai / For Private And Personal
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 177 bAraha bhikSu-pratimA (1) prathama pratimAdhArI bhikSu ko eka datti anna kI aura eka datti pAnI kI lenA kalpatA hai / sAdhu ke pAtra meM dAtA dvArA die jAne vAle anna aura jala kI dhArA jaba taka akhaNDa banI rahe, usakA nAma datti hai| dhArA khaNDita hone para datti kI samApti ho jAtI hai| jahA~ eka vyakti ke lie bhojana banA ho vahIM se lenA cAhie. kintu jahA~ do tIna Adi adhika vyakti poM ke lie bhojana banA ho, vahA~ se nahIM lenaa| isakA samaya eka mahInA hai / (2-7) dUsarI pratimA bhI eka mAsa kI hai| do datti AhAra kI, do datti pAnI kI lenI / isI prakAra tIsarI, cauthI, pA~cavIM, chaThI aura sAtavI pratimAoM meM kramazaH tIna, cAra, pA~ca, chaha aura sAta datti anna kI aura utanI hI pAnI kI grahaNa kI jAtI haiM / pratyeka pratimA kA samaya eka-eka mAsa hai| kevala dattiyoM kI vRddhi ke kAraNa hI ye kramazaH dvimAsikI. trimAsakI, caturmAsikI, paJcamAsakI, paNmAsikI, aura saptamAsikI kahalAtI haiN| (8) yaha aAThavIM pratimA saptaraH tri = sAta dina rAta kI hotI hai / isameM ekAntara cauvihAra upavAsa karanA hotA hai| gA~va ke bAhara uttAnAsana (aAkAza kI ora mu~ha karake sIdhA leTanA), pAzrvAsana ( eka karavaTa se leTanA) athavA nipadyAsana (pairoM ko barAbara karake baiThanA) se dhyAna lagAnA caahie| upasarga pAe to zAnta citta se sahana karanA cAhie / (6) yaha pratimA bhI saptarAtri kI hotI hai| isameM cauvihAra belebele pAraNA kiyA jAtA hai / gA~va ke bAhara ekAnta sthAna meM daNDAsana, laguDAsana athavA utkaTukAsana se dhyAna kiyA jAtA hai| (10) yaha bhI saptarAtri kI hotI hai| isameM cauvihAra tele-tele pAraNA kiyA jAtA hai| gA~va ke bAhara godohanAsana, vIrAsana athavA zrAmrakubjAsana se dhyAna kiyA jAtA hai / For Private And Personal
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 178 zramaNa-sUtra (11) yaha pratimA ahorAtra kI hotI hai / eka dina aura eka rAta arthAt pATha prahara taka isakI sAdhanA kI jAtI hai / cauvihAra bele ke dvArA isakI ArAdhanA hotI hai / nagara ke bAhara donoM hAthoM ko ghuTanoM kI ora lambA karake daNDAyamAna rUpa meM khar3e hokara kAyotsarga kiyA jAtA hai| (12) yaha pratimA eka rAtri kI hai / arthAt isakA samaya kevala eka rAta hai| isakA aArAdhana bele ko bar3hAkara cauvihAra telA karake kiyA jAtA hai / gA~va ke bAhara khar3e hokara, mastaka ko thor3A-sA jhukAkara, eka pudgala para dRSTi rakhakara, nirnimeSa netroM se nizcalatApUrvaka kAyotsarga kiyA jAtA hai| upasoM ke Ane para unheM samabhAva se sahana kiyA jAtA hai / bhikSu pratimAoM ke sambandha meM kucha mAnyatAe~ bhinna-bhinna dhArA para cala rahI haiM / prathama se lekara sAta taka pratimAnoM kA kAla, kucha vidvAn kramazaH eka-eka mAsa bar3hAte hue sAta mAsa taka mAnate haiM / unakI mAnyatA dvimAsikI aAdi yathAzru na zabda ke AdhAra para hai| AThavIM, nauvIM, dazavIM meM kucha prAcArya kevala nirjala cauvihAra upavAsa hI ekAntara rUpa se mAnate haiM / dazAzru ta skandha sUtra, abhayadevakRta samavAyAMgaTIkA, haribhadrakRta yAvazyaka TIkA meM bhI ukta tInoM pratimAoM meM cauvihAra upavAsa kA hI ullekha hai| aura bhI kucha antara hai. kintu samayAbhAva se tathA sAdhanAbhAva se yahA~ adhika vistAra meM na jAkara sAdhAraNa-mA paricaya mAtra diyA hai| kahIM prasaMga AyA to isa para vizada spaSTIkaraNa karane kI icchA hai / dazA zruta skandha, bhagavatI-sUtra, haribhadra sUri kA paMcAzaka aAdi isa sambandha meM draSTavya hai| bAraha bhikSu pratimAoM kA yathAzakti yAcaraNa na karanA, zraddhA na karanA tathA viparIta prarUpaNA karanA, aticAra hai| teraha kriyA-sthAna (1) arthakriyA-apane kisI artha --prayojana ke lie trasa sthAvara jIvoM kI hiMsA karanA, karAnA tathA anumodana karanA / 'arthAya kriyA artha kriyA / For Private And Personal
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 276 (2) anartha kiyA-vinA kisI prayojana ke kiyA jAnevAlA pAra kama anartha kriyA kahalAtA hai / vyartha hI kisI ko satAnA, pIr3A denA / (3) hiMsA kriyA--amuka vyakti mujhe athavA mere snehiyoM ko kaSTa detA hai, degA, athavA diyA hai--yaha soca kara kisI prANI kI hiMsA karanA, hiMsA kriyA hai| (4) akasmAta kriyAzIghratAvaza vinA jAne ho jAne vAlA pApa, akasmAt kriyA kahalAtA hai| bANAdi se anya kI hatyA karate hue acAnaka hI anya kisI kI hatyA ho jaanaa| (5)dRSTi viparyAsa kriyA-mati-bhrama se hone vAlA pApa / caurAdi ke bhrama meM sAdhAraNa anaparAdhI puruSa ko daNDa de denaa| (6) mRSA kriyA--jhUTha bolanA / (7) adattAdAna kriyA-corI karanA / (8) adhyAtma kriyA-bAhya nimitta ke binA mana meM hone vAlA zoka yAdi kA durbhAva / (6) mAna kriyA--apanI prazaMsA karanA, ghamaNDa karanA / (10) mitra kriyA-priyajanoM ko kaThora daNDa denaa| (11) mAyA kriyA-dambha karanA / (12) lobha kriyA-lobha karanA / (13) IryApathikI kriyA-apramatta vivekI saMyamI ko gamanAgamana se lagane vAlI kiyA / caudaha bhUtagrAma = jIvasamUha ___sUkSma ekendriya, Adara ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, asazI paJcandriya aura sajI paJcandriya / ina sAtoM ke paryApta aura aparyApta--kula caudaha bheda hote haiN| inakI virAdhanA karanA, kisI bhI prakAra kI pIr3A denA, aticAra hai / kucha prAcArya bhUtagrAma se caudaha guNa sthAnavI jIva samUhoM kA ullekha karate haiN| dekhie-pAvazyaka cUNa tathA haribhadra kRta zrAvazyaka ttiikaa| For Private And Personal
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 180 zramaNa-sUtra paMdaraha paramAdhArmika (1) amba (2) ambarIpa (3) zyAma ( 4 ) zabala (5) raudra (6) uparaudra (7) kAla (8) mahAkAla (6) asipatra (10) dhanuH (11) kumbha (22) vAluka (13) vaitaraNi (14) kharasvara (15) mahAghoSa / ye parama adhArmika, pApAcArI, kara evaM nirdaya asura jAti ke deva haiM / nArakIya jIvoM ko vyartha hI, kevala manovinoda ke lie yAtanA dete haiM / jina saMkliSTa rUpa pariNAmoM se paramAdhAmikatva hotA hai, unameM pravRtti karanA aticAra hai| una aticAroM kA pratikramaNa yahA~ abhITa hai| 'ettha jehiM paramAdhammiyattaNa bhavati tesu ThANesu jaM vaTTitaM / ' ---jinadAsa mahttara / gAthA SoDazaka (1) svasamaya para samaya (2) vaitAlIya (3) upasarga parijJA (4) strI parijJA (5) naraka vibhakti (6) vIra stuti (7) kuzIla 1-gAthA ghoDazaka kA abhiprAya yaha hai ki 'gAthA nAmaka solahavA~ adhyayana hai jinakA, ve sUtrakRtAMga-sUtra ke prathama zrutaskandha ke solaha adhyayana / ' prAcArya abhayadeva samavAyAMga sUtra kI TIkA meM ukta zabda para vivecana karate hue likhate haiM ---'gAthAbhidhAna madhyayanaM SoDazaM yeSAM tAni gAthASoDazakAni / ' zrI bhAvavijayajI bhI uttarAdhyayanAntargata caraNa vidhi adhyayana kI vyAkhyA meM aisA hI artha karate haiM / zrI jinadAsa mahattara bhI aAvazyaka cUNi' meM likhate haiM -'gAhAe saha solasa anjhayaNA tesu, suttagaDapaDhamasutakkhaMdha ajjhayaNa su ityarthaH / / parantu prAcArya zrI AtmArAmajI uttarAdhyayana-sUtra meM ukta zabda kA bhAvArthaM likhate haiM ki 'gAthA nAmaka solaveM adhyayanameM |'--uttraadhyyn 31 / 13 / mAlUma hotA hai prAcAryajI ne zabdagata bahuvacana para dhyAna nahIM diyA hai, phalataH unheM bahuvrIhi samAsa kA dhyAna nahIM rhaa| For Private And Personal
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra paribhASA ( 8 ) vIrya ( 6 ) dharma (10) samAdhi ( 11 ) mArga ( 12 ) samavasaraNa (13) yAthAtathya (14) grantha (15) zrAdAnIya (16) gAthA / 181 ye sUtrakRtAMga sUtra ke prathama zrutaskandha ke gAthA SoDazaka - solaha adhyayana haiM / adhyayanokta zrAcAra-vicAra kA bhalIbhA~ti pAlana na karanA, aticAra hai / sataraha asaMyama (16) pRthivIkAya, apakAya, tejaskAya, vAyukAya, aura vanaspatikAya tathA dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paJcendriya jIvoM kI hiMsA karanA, karAnA, anumodana karanA / (10) ajIva zrasaMyama = jIva hone para bhI jina vastuoMoM ke dvArA saMyama hotA hai, una bahumUlya vastrapAtra Adi kA grahaNa karanA jIva saMyama hai / (11) prakSA saMyama = jIva sahita sthAna meM uThanA baiThanA, sonA yAdi / (12) upekSA zrasaMyama - gRhastha ke pApa karmoM kA anumodana karanA / (13) apahRtya zrasaMyama = vidhi se paraThanA / ise pariSThApanA saMyama bhI kahate haiM / (14) pramArjanA zrasaMyama = vastrapAtra Adi kA pramArjana na karanA / (15) manaH zrasaMyama = mana meM durbhAva rakhanA / (16) vacana asaMyama = kuvacana bolanA / (17) kAya asaMyama = gamanAgamanAdi meM sAvadhAna rahanA / ye sataraha saMyama samavAyAMga sUtra meM kahe gae haiM / For Private And Personal asaMyama ke anya bhI sattaraha prakAra haiM- hiMsA, asatya, asteya, brahmacarya, parigraha, pA~coM indriyoM kI uccha Gkhala pravRtti, cAra kaSAya aura tIna yogoM kI azubha pravRtti / zrAcArya haribhadra ne Avazyaka meM 'asaM' jame' ke sthAna meM
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 182 zramagA-sUtra 'sajame' kA ullekha kiyA hai / 'sajame' kA artha saMyama hai / sayama ke bhI pRthvI kAya-sayama Adi sataraha bheda haiM / aThAraha abrahmacarya deva-sambandhI bhogoM kA mana, vacana aura kAya se svayaM sevana karanA, dUsaroM se karAnA, tathA karate hue ko bhalA jAnanA-isa prakAra nau bheda vaikriya zarIra sambandhI hote haiN| manuSya tathA tiryazca sambandhI audArika bhogoM ke bhI isI taraha nau bheda samajha lene cAhie~ / kula milAkara aThAraha bheda hote haiM / [samavAyAMga] jJAtA dharma kathA ke 16 adhyayana _(1 / utkSipta arthAt meghakumAra, (2) saMghATa ( 3 ) aNDa (4 / kRrma (5 ) zailaka (6 ) tumba (7) rohiNI (8) mallI (6) mAkandI (10) candramA ( 11 ) dAvadatra (12) udaka ( 13) maNDUka ( 14 ) tetali ( 15) nandI phala (16) avarakaMkA ( 17 / pAkIka ( 18) musumAdArikA (16) puNDarIka / ukta unnIsa udAharaNoM ke bhAvAnusAra sAdhudhama kI sAdhanA na karanA, aticAra hai| bIsa asamAdhi (1) druta druta cAritva = jaldI jaldI calanA / (2) apramRjya cAritva = vinA pU~ je rAtri grAdi meM calanA / / 3) dupramRjya cAritva = vinA upayoga ke pramArjana karanA / ( 4 ) atirikra zayyAsanikatva = amaryAdita zayyA aura prAsana rkhnaa| (5) rAnika parAbhava = gurujanoM kA apamAna karanA / ( 6 ) sthaviropaghAta = sthaviroM kA upahanana-avahelanA karanA / (7) bhUtopadhAta= bhUta-jIvoM kA upahanana (hiMsA ) karanA / (8) saMjvalana = pratikSaNa yAnI bAra-bAra Rddha honaa| For Private And Personal
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra ( 3 ) dIrgha kopa = cirakAla taka krodha rakhanA | (10) pRSTa mausikatva = * pITha pIche nindA karanA / 183 ( 11 ) zrabhitaNAva bhASaNa - sazaMka hone para bhI nizcita bhASA uu bolanA / ( 12 ) navAdhikaraNa-karaNa = nitya nae kalaha karanA / (13) upazAntakalahodIraNa = zAnta kalaha ko punaH uttejita karanA / ( 14 ) kAlasvAdhyAya = kAla meM svAdhyAya karanA / ( 12 ) sarajaskapa ( zi-bhittA grahaNa = sacittaraja sahita hAtha zrAdi se bhikSA lenA / (16) zabdakaraNa = pahara rAta bIte vikAla meM jora se bolanA / ( 17 ) jhAkaraNa - gaNa-bhedakArI arthAt saMgha meM phUTa DAlane vAle vacana bolanA / ( 18 kalaha karaNa = zrAkroza Adi rUpa kalaha karanA / ( 18 ) sUrya pramANa bhojitna = dina bhara kucha na kucha khAte-pIte rahanA / 20 ) etraNA'samitatva : = eSaNA samiti kA ucita dhyAna na For Private And Personal 'rakhanA / jisa satkArya ke karane se citta meM zAnti ho, AtmA jJAna, darzana aura cAritra mokSamArga meM avasthita rahe, use samAdhi kahate haiM / aura jisa kArya se citta meM aprazasta evaM azAnta bhAva ho, jJAnAdi mokSamArga se grAtmA bhraSTa ho use samAdhi kahate haiM / uparyukta bIsa kAryoM ke zrAcaraNa se apane aura dUsare jIvoM ko samAdhi bhAva utpanna hotA hai, sAdhaka kI zrAtmA dUSita hotI hai, aura usakA cAritra - malina hotA hai, ataH inheM samAdhi kahA jAtA hai / 'samAdhAna samAtriH - cetasaH svAsthyaM, mokSamArge' vasthitirityarthaH / na samAdhirasamAdhistasya sthAnAni - zrAzrayA bhedAH paryAyA asamAdhisthAnAni / ' prAcArya haribhadra
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 184 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra samAdhi sthAnoM ke sevana se jahA~ kahIM AtmA saMyama-bhraSTa pATha ke dvArA kiyA jAtA hai | huA ho, usakA pratikramaNa prastuta ikosa zabala dopa Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ( 1 ) hastakarma = hasta maithuna karanA / ( 2 ) maithuna = strI sparza yAdi maithuna karanA / bhojana lenA aura karanA / ( 3 ) rAtribhojana = rAtri meM ( 4 ) zradhAkarma = sAdhu ke nimitta se banAyA gayA bhojana lenA / 5 ) sAgArikapiNDa = zayyAtara arthAt sthAnadAtA kA AhAra lenA / ( 6 ) audezika = sAdhu ke yA yAcakoM ke nimitta banAyA gayA, krIta= kharIdA huA AhAra, grAhRta = sthAna para lAkara diyA huA, zamitya = udhAra lAyA huA, Acchinna = chIna kara lAyA huA AhAra lenA / ( 7 ) pratyAkhyAna bhaMga bAra-bAra pratyAkhyAna bhaMga karanA / (8) gaNaparivartana = chaha mAsa meM gaNa se gaNAntara meM jAnA / ( 6 ) udaka lepa = eka mAsa meM tIna bAra nAbhi yA jaMghA pramANa jala meM praveza kara nadI Adi pAra karanA / ( 10 ) mAtR sthAna = eka mAsa meM tIna bAra mAyA sthAna sevana karanA / arthAt kRta aparAdha chupA lenA / ( 11 ) rAjapiNDa - rAjapiNDa grahaNa karanA / ( 12 ) yA hiMsA = jAnabUjha kara hiMsA karanA / ( 13 ) zrAkuTTayA mRSA - jAnabUjha kara jhUTha bolanA / ( 14 ) zrAkuyA dAdAna = jAnabUjha kara corI karanA / (15) saciva pRthivI sparza = jAnabUjha kara sacitta pRthivI para baiThanA, sonA, khar3e honA / (16) isI prakAra sacitta jala se sasnigdha aura sacitta raja vAlI pRthivI, sacitta zilA athavA ghuNoM vAlI lakar3I Adi para baiThanA, sonA, kAyotsarga Adi karanA zabala dopa hai / For Private And Personal
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi sUtra 185 (17) jIvoM vAle sthAna para tathA prANI, bIja, harita, kIr3InagarA, lIlanaphUlana, pAnI, kIcar3a, aura makar3I ke jAloM vAle sthAna para baiThanA, sonA, kAyotsarga zrAdi karanA zabala dopa hai / (18) jAnabUjha kara kanda, mUla, chAla, pravAla, puSpa, phUla, bIja, tathA haritakAya kA bhojana krnaa| (16) varSa ke andara dama bAra udaka lepa - nadI pAra karanA / (20) varSa meM dasa mAyA sthAnoM kA sevana karanA / (21) jAnabUjha kara sacitta jala vAle hAtha se tathA sacitta jala sahita kar3achI Adi se diyA jAnevAlA AhAra grahaNa karanA / uparyukta zabala doSa sAdhu ke lie sarvathA tyAjya haiN| jina kAryoM ke karane se cAritra kI nirmalatA naSTa ho jAtI hai, cAritra malaklinna hone ke kAraNa karbura ho jAtA hai, unheM zabala doSa kahate haiM / ukta doSoM ke sevana karane vAle sAdhu bhI zavala kahalAte haiM / 'zabalaM-kabure cAritraM yaiH kriyAvizeSa bhavati te zabalAstadyogAtsAghavo'pi / ' -abhayadeva samavA0 TIkA / uttaraguNoM meM atikramAdi cAroM dopoM kA evaM mUla guNoM meM anAcAra ke sivA tIna dopoM kA sevana karane se cAritra zabala hotA hai / bAIsa parISaha (1) kSudhA = bhUkha (2) pipAsA = pyAsa (3) zIta = ThaMDa (4) uSNa - garmI (5) daMzamazaka (6) acela = vastrAbhAva kA kaTa (7) arati = kaTinAiyoM se ghabarA kara sayama ke prati hone vAlI udAsInatA (8) strI parIvaha (6) caryA = vihAra yAtrA meM hone vAlA gamanAdi kaSTa (10) naipodhikI = svAdhyAya bhUmi Adi meM hone vAle upadrava (11) zayyA = nivAsa sthAna kI pratikUlatA (12) Akroza - durvacana (13) vadha lakar3I zrAdi kI mAra sahanA (14) yAcanA (15) alAbha (16) roga (17) tRNa sparza (18) jalla-mala kA parISaha (16) satkAra puraskAra = pUjA pratiSThA (20) prazA - buddhi kA garva (21) For Private And Personal
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 186 zramaNa sUtra ajJAna = buddhihInatA kA duHgya (22) darzana parIvaha = samyaktva bhraSTa karane vAle mithyA matoM kA mohaka vAtAvaraNa / haribhadra grAdi kitane hI prAcArya naipodhikI ke sthAna meM nipadyA parIvaha mAnate haiM aura usakA artha vamati = sthAna karate haiM / isa sthiti meM unake dvArA agrima zayyA parISaha kA artha-sastAraka arthAt sauMthArA, bichaunA artha kiyA gayA hai / strI sAdhaka ke lie puruSa parISah hai / tuvA grAdi kisI bhI kAraNa ke dvArA aApatti pAne para saMyama meM sthira rahane ke lie tathA karmoM kI nirjarA ke lie jo zArIrika tathA mAnasika kaSTa, sAdhu ko sahana karane cAhie~, unheM parISaha kahate haiM / 'parIsahijjaMte iti parIsahA ahiyAsijjaMtitiM vuzaM bhavati |'---jindaas mahattara / parItrahoM ko bhalI bhA~ti zuddha bhAva se sahana na karanA, parISadasambandhI aticAra hotA hai, usakA pratikramaNa prastuta sUtra meM kiyA gayA hai| sUtrakRtAGga sUtra ke 23 adhyayana prathama zrutaskandha ke solaha adhyayana solahaveM bola meM batalA pAe haiN| dvitIya zru taskandha ke adhyayana ye haiM-(17) pauNDarIka (18) kriyA sthAna (16) thAhAra parijJA (20) pratyAkhyAna kriyA (21) prAcArazruta (22) zrAdrakIya (23) nAlandIya / ukta teIsa adhyayanoM ke kathanAnusAra saMyamI jIvana na honA, aticAra hai / caubIsa deva asurakumAra Adi. daza bhavanapati, bhUta yakSa prAdi grATa vyantara, sUrya candra aAdi pA~ca jyotiSka, aura vaimAnika deva---isa prakAra kula caubIsa jAti ke deva haiN| saMsAra meM bhogajIvana ke ye saba se bar3e pratinidhi haiM / inakI prazaMsA karanA bhogajIvana kI prazaMsA karanA hai aura nindA karanA dvaSa bhAva hai, ataH mumukSu ko taTastha bhAva hI rakhanA cAhie / yadi kabhI taTasthatA kA bhaMga kiyA ho to aticAra hai| uttarAdhyayana sUtra ke suprasiddha TIkAkAra AcArya zAntisUri yahA~ For Private And Personal
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 187 deva zabda se cauvIsa tIrthakara devoM kA bhI grahaNa karate haiM / isa artha ke mAnane para aticAra yaha hogA ki--unake prati zrAdara, zraddhAbhAva na rakhanA; unakI AjJAnusAra na calanA, zrAdi Adi / pA~ca mahAvratoM kI 25 bhAvanAe~ ____mahAvratoM kA zuddha pAlana karane ke lie, zAstroM meM pratyeka mahAvrata kI pA~ca bhAvanA batalAI gayI haiM / bhAvanAoM kA svarUpa bahuta hI hRdayagrAhI evaM jIvanasparzI hai / zramaNa-dharma zuddha pAlana karane ke lie bhAvanAoM para avazya hI lakSya denA cAhie / prathama ahiMsA mahAvrata kI 5 bhAvanA (1 ) IyaryAsamiti - upayoga pUrvaka gamanAgamana kare ( 2 ) aAlokita pAna bhojana = dekha bhAla kara prakAzayukta sthAna meM AhAra kare (3) aAdAna nikSepa samiti = viveka pUrvaka pAtrAdi uThAe tathA rakkhe (4 ' manogupti = mana kA sauMyama (5) vacanaguti = vANI kA sayama / dvitIya satya mahAvrata kI bhAvanA (1) anuvicintya bhASaNatA = vicAra pUrvaka bolanA ( 2 ) krodhaviveka = krodha kA tyAga ( 3 ) lobha-viveka =lobha kA tyAga (4) bhaya-viveka = bhaya kA tyAga (5) hAsya-viveka =ha~sI majAka kA tyAga / tRtIya asteya mahAvrata kI 5 bhAvanA (1) avabahAnujJApanA = avagraha arthAt vasati lete samaya usake svAmI ko acchI taraha jAnakara yAjJA mA~ganA (2) avagraha sImAparijJAnatA= avagraha ke sthAna kI sImA kA jJAna karanA ( 3 ) avagrahAnugrahaNatA= svayaM avagraha kI yAcanA karanA arthAt vasatistha tRNa, paTa Adi avagraha-svAmI kI prAjJA lekara grahaNa karanA ( 4 ) gurujanoM tathA anya sAdhamikoM kI AjJA lekara hI sabake sayukta bhojana meM se bhojana karanA (5) upAzraya meM rahe hue pUrva sAdhamikoM kI AjJA lekara hI vahA~ rahnA tathA anya pravRtti karanA / For Private And Personal
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 188 zramagA-sUtra caturtha brahmacarya mahAvrata kI 5 bhAvanA (1) atIva snigdha pauSTika AhAra nahIM karanA ( 2 ) pUrva bhukta bhogoM kA smaraNa nahIM karanA athavA zarIra kI vibhUSA nahIM karanA ( 3 ) striyoM ke aMga umAMga nahIM dekhanA (4) strI, pazu aura napusaka vAle sthAna meM nahIM ThaharanA (5) strI viSayaka carcA nahIM karanA / paMcama aparigraha mahAvrata kI 5 bhAvanA (1-5 ) pA~coM indriyoM ke viSaya zabda, rUpa, gandha, rasa aura sparza ke indriyagocara hone para manojJa para rAgabhAva tathA amanojJa para dveSabhAva na lAkara udAsIna bhAva rkhnaa| [ samavAyAMga ] ___ mahAvratoM kI bhAvanAoM para vizeSa lakSya dene kI AvazyakatA hai / mahAvratoM kI rakSA ukta bhAvanAoM ke binA ho hI nahIM sktii| yadi sayama yAtrA meM kahIM bhAvanAoM ke prati upekSA bhAva rakkhA ho to aticAra hotA hai, tadarthaM yahA~ pratikramaNa kA ullekha hai / dazAzrata Adi sUtratrayI ke 26 uddezanakAla dazAzruta skandha sUtra ke daza uddeza, bRhatkalpa ke chaha uddeza, zrora vyavahAra sUtra ke daza uddeza--isa prakAra sUtratrayI ke chabbIsa uddeza hote haiM / jisa zru taskandha yA adhyayana ke jitane uddeza hote haiM utane hI vahA~ uddezanakAla-arthAt zru topacAra rUpa uzAvasara hote haiM / ukta sUtratravI meM sAdhujIvana sambandhI prAcAra kI carcA hai| ataH tadanusAra AcaraNa na karanA aticAra hotA hai| sattAIsa anagAra ke guNa (1-5 ) ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha rUpa pA~ca mahAvratoM kA samyak pAlana karanA / (6) rAtri bhojana kA tyAga krnaa| (7-11 ) pA~coM indriyoM ko vaza meM rakhanA ( 12 ) bhAvasatya = antaHkaraNa kI zuddhi (13) karaNasatya = vastra pAtra Adi kI bhalI bhA~ti pratilekhanA karanA ( 14) kSamA (15) virAgatA= lobha nigraha For Private And Personal
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 186 ( 16 ) mana kI zubha pravRtti ( 17 ) vacana kI zubha pravRtti ( 18 ) kAya kI zubha pravRtti ( 16-24 ) chaha kAya ke jIvoM kI rakSA ( 25 ) saMyamayoga-yuktatA ( 26 ) vedanA'bhisahanA = titikSA arthAt zItAdika sahiSNutA ( 27 ) mAraNAntika upasarga ko bhI samabhAva se sahanA / uparyukta sattAIsa guNa, AcArya haribhadra ne apanI zrAvazyaka sUtra kI ziSyahitA TIkA meM, saMgrahaNIkAra kI eka prAcIna gAthA ke anusAra varNana kie haiM / parantu samavAyAMga sUtra meM kucha bhinna rUpa meM aMkita hai-- pA~ca mahAvrata, pA~ca cAra kapAyoM kA tyAga, bhAva satya, karaNa satya, virAgatA, manaH samAharaNatA, vacana samAharaNatA, jJAna sampannatA, darzana-sampannatA, cAritra sampannatA, mAraNAntikA tisahanatA / muni ke sattAIsa guNa indriyoM kA nirodha, yoga satya, kSamA, kAya samAharaNatA, vedanAtisahanatA, 2 zrAcArya haribhadra ne yahA~ 'sattAvIsavihe aNagAracarita pATha kA ullekha kiyA hai / isakA bhAvArtha hai -- sattAIsa prakAra kA anagArasambandhI cAritra | parantu AcArya jinadAsa yAdi 'sattAvIsAe zrAgAra guNehiM' pATha kA hI ullekha karate haiM / samavAyAMga- sUtra meM bhI aNagAraguNa hI hai / ukta sattAIsa anagAra guNoM arthAt muniguNoM kA zAstrAnusAra bhalI bhA~ti pAlana na karanA, aticAra hai / usakI zuddhi ke lie muni guNoM kA pratikramaNa hai, arthAt aticAroM se vApasa lauTakara muni-guNoM meM thAnA / For Private And Personal aTThAIsa AcAra prakalpa yAcAra prakalpa kI vyAkhyA ke sambandha meM bahuta sI vibhinna mAnyatAe~ haiM / zrAcArya haribhadra kahate haiM- grAcAra hI grAcAra prakalpa kahalAtA hai 'zrAcAra eva zrAcAraprakalpaH / " AcArya abhayadeva samavAyAMga sUtra kI TIkA meM kahate haiM ki
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 160 zramaNa-sUtra prAcAra kA artha prathama aMga sUtra hai| usakA prakalpa arthAt adhyayanavizeSa nizItha sUtra yAcAra prakalpa kahalAtA hai| athavA jJAnAdi sAdhuprAcAra kA prakalpa arthAt vyavasthApana AcAra-prakalpa kahA jAtA hai| 'prAcAraH prathamAGga tasya prakalpaH adhyayana viSo nizIthamityaparAbhidhAnam / prAcArasya vA sAdhvAcArasya jJAnAdiviSayasya kalpo vyavasthApanamiti prAcAraprakalpaH / uttarAdhyayana-sUtra ke caraNa vidhi adhyayana meM kevala prakalpa zabda hI pAyA hai| ataH ukta sUtra ke TIkAkAra AcArya zAntisUri prakalpa kA artha karate haiM ki 'prakRSTa = utkRSTa kalpa - muni jIvana kA prAcAra varNita hai jisa zAstra meM vaha aAcArAMga-sUtra prakalpa kahA jAtA hai|' aAcArAMga-sUtra ke zastra parijJA prAdi 25 adhyayana haiM / aura nizItha sUtra bhI aAcArAMga-sUtra kI cUlikAsvarUpa mAnA jAtA hai, ataH usake tIna adhyayana milakara yAcAgaMga-sUtra ke saba aTThAIsa adhyayana hote haiM (1) zastra parijJA ( 2) loka vijaya 3) zItoSNIya ( 4) samyaktva ( 5 ) lokasAra ( 6 dhUtAdhyayana (7) mahAparijJA (8) vimokSa (6) upadhAnazruta ( 10 ) piNDepaNA (11) zayyA ( 12 ) IryA (13 ) bhASA ( 14 ) vastra paNA (15 ) pAtra paNA ( 16) avagrahapratimA (16 + 7 = 23 ) sapta sthAnAdi saptakakA ( 24 ) bhAvanA ( 25 ) vimukti (26) udbAta (27 ) anuddhAta ( 28 ) aura aaaropnn| samavAyAMga-sUtra meM prAcAra prakalpa ke aTThAIsa bheda anyarUpa meM haiN| pUjya zrI zrAtmArAmajI mahArAja, uttarAdhyayana sUtra hiMdI pRSTha 1401 para isa sambandha meM likhate haiM--- "samavAyAMga sUtra meM 28 : kAra kA prAcAraprakalpa isa prakAra se varNana kiyA hai / yathA-- For Private And Personal
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 161 (1) eka bhAsa kA prAyazcita (2) eka mAsa pA~ca dina kA prAyazcita (3) eka mAsa daza dina kA prAyazcitta / isI prakAra pA~ca dina bar3hAte hue pA~ca mAsa taka kahanA cAhie / isa prakAra 25 hue / (26 upaghAtaka anumaghAtaka (27) aAropaNa aura (28) kRtsna-sampUrNa', akRtsna-asa pUrNa / " pUjyazrIjI ke uparyukta lekha kI samavAyAMga sUtra ke mUla pATha se saMgati nahIM baitthtii| vahA~ mAsika aAropaNA ke chaha bheda kie haiM / isI prakAra dvimAsikI, trimAsikI evaM caturmAsikI grAropaNA ke bhI kramazaH chaH chaH bheda hote haiM / saba milakara grAropaNA ke abataka 24 bheda hue, haiM, jinheM pUjyazrIjI 25 likhate haiM / aba zeSa cAra bheda bhI samacAyAMga sUtra ke mUla pATha meM hI dekha lIjie, 'uvaghAiyA ArovaNA, aNuva ghAiyA prArovaNA, kasiNA ArovaNA, akasiNA ArovaNA |'ukt mUla sUtra ke prAkRta nAmoM kA saskRta rUpAntara hai-upaghAtika AropaNA, anupaghAtika yAropaNA. kRtsna aAropaNA aura akRtsna aAropaNA / jo kucha hamane Upara likhA hai, isakA samarthana, samavAyAMga ke mUla pATha aura abhaya deva-kRta vRtti se spaSTataH ho jAtA hai| astu, hama vicAra meM haiM ki prAcArya zrI jI ne prathama ke 24 bhedoM ko 25 kaise gina liyA ? aura bAda ke cAra bhedoM ke tIna hI bheda banA lie / prathama ke do bhedoM ko milAkara eka bheda kara liyA / aura AropaNA, jo ki svayaM koI bheda nahIM hai, pratyuta saba ke sAtha vizeSya rUpa se vyavahRta huA hai, usako sattAIsave bheda ke rUpa meM svatantra bheda mAna liyA hai / aura antima do bhedoM kA phira aTThAIsave bheda ke rUpa meM ekIkaraNa kara diyA gayA hai| isa sambandha meM adhika na likhakara sakSepa meM kevala vicAra sAmagrI upasthita kI hai, tAki satyArtha ke nirNaya ke lie tattvajijJAsu kucha vicAra-vimarza kara ske| __ yAcAra-prakalpa ke 28 adhyayanoM meM varNita sAdhvAcAra kA samyakarUpa se pAcaraNa na karanA, aticAra hai| For Private And Personal
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 162 zramaNa-sUtra pApazruta ke 26 bheda (1) bhauma = bhUmikaMdha Adi kA phala batAne vAlA zAstra / (2) utpAta = rudhira vRSTi, dizAoM kA lAla honA ityAdi kA zubhAzubha phala batAne vAlA nimitta zAstra / ( 3 ) svapna-zAstra / ( 4 ) antarikSa = AkAza meM hone vAle grahabedha grAdi kA varNana karane vAlA zAstra / (5 . aMgazAstra = zarIra ke spandana zrAdi kA phala kahane vAlA zAstra / (6) svara zAstra / ( 7 ) vyaJjana zAstra = tila, maSa grAdi kA varNana karane vAlA zAstra / (8) lakSaNa zAstra - strI puruSoM ke lavaNoM kA zubhAzubha phala batAne vAlA zAstra / ye AThoM hI sUtra, vRtti, aura vArtika ke bheda se caubIsa zAstra ho jAte haiM / (25) vikathAnuyoga - artha aura kAma ke upAyoM ko batAne vAle zAstra, jaise vAlyAyanakRta kAma sUtra Adi / (26) vidyAnuyoga = rohiNI Adi vidyAyoM kI siddhi ke upAya batAne vAle zAstra / ( 27 ) mantrAnuyoga = mantra Adi ke dvArA kAryasiddhi batAne vAle zAstra / (28) yogAnu yoga : vazIkaraNa Adi yoga batAne vAle zAstra / (26) anyatIthikAnuyoga = anyatIrthikoM dvArA pravartita evaM abhimata hiMsA pradhAna zrAcAra-zAstra / [ samavAyAMga ] For Private And Personal
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 163 mahAmohanIya ke 30 sthAna (1) trasa jIvoM ko pAnI meM DubA kara mAranA / (2) trasa jIvoM ko zvAsa Adi roka kara mAranA / (3) trasa jIvoM ko makAna Adi meM baMda kara ke dhue~ se ghoTa kara maarnaa| (4) trasa jIvoM ko mastaka para daNDa Adi kA ghAtaka prahAra karake maarnaa| (5) trasa jIvoM ko mastaka para gIlA camar3A Adi bA~dha kara maarnaa| (6) pathikoM ko dhokhA dekara lUTanA / (7) guptarIti se anAcAra kA sevana karanA / 8) dUsare para mithyA kalaMka lagAnA / (6) sabhA meM jAna-bUjha kara mizrabhASA= satya jaisA pratIta hone vAlA jhUTha bolanA / (10) rAjA ke rAjya kA dhvaMsa karanA / (11) bAla brahmacArI na hote hue bhI bAla brahmacArI kahalAnA / (12) brahmacArI na hote hue bhI brahmacArI hone kA dauMga racanA / (13) aAzrayadAtA kA dhana curAnA / (14) kRta upakAra ko na mAna kara kRtaghnatA karanA / / 15 ) gRhapati athavA saMghapati Adi kI hatyA karanA / (16 ) rASTranetA kI hatyA krnaa| ( 17) samAja ke AdhArabhUta viziSTa paropakArI puruSa kI hatyA krnaa| (18) dIkSita sAdhu ko sauMyama se bhraSTa karanA / ( 16 ) kevala jJAnI kI nindA karanA / (20) ahiMsA Adi mokSamArga kI burAI karanA / (21) prAcArya tathA upAdhyAya kI nindA karanA / For Private And Personal
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 164 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra ( 22 ) zrAcArya tathA upAdhyAya kI sevA na karanA : ( 23 ) bahuzruta na hote hue bhI bahuzruta = paNDita kahalAnA / ( 24 ) tapasvI na hote hue bhI apane ko tapasvI kahanA | ( 25 ) zakti hote hue bhI apane zrAzrita vRddha, rogI Adi kI sevA na karanA / (26) hiMsA tathA kAmosAdaka vikathAdyoM kA bAra-bAra prayoga karanA / (27) jAdU TonA Adi karanA / ( 28 ) kAmabhoga meM atyadhika lipta rahanA, grAsakta rahanA / ( 26 ) devatAoM kI nindA karanA / ( 30 ) devadarzana na hote hue bhI pratiSThA ke moha se devadarzana kI bAta kahanA / [ dazAzruta skandha ] jaina dharma meM AtmA ko zrAvRta karane vAle ATha karma mAne gae haiM / sAmAnyataH AThoM hI karmoM ko mohanIya karma kahA jAtA hai / parantu vizeSataH caturtha karma ke lie mohanIya saMjJA rUr3ha hai / prastuta sUtra meM isI se tAla hai / zrAcArya haribhadra Avazyaka vRtti meM likhate haiM"sAmAnyena ekaprakRti karma mohanIyamucyate / uktaM ca aTThavihaMpi ya kammaM bhaNiyaM mohoM tijaM samAsemityAdi / vizeSeNa caturthI prakRtimahanIyamucyate tasya sthAnAni -- nimittAni bhedAH paryAyA mohanIyasthAnAni / " mohanIya karmabandha ke kAraNoM kI kucha iyattA nahIM hai / tathApi zAstrakAroM ne vizeSa rUpa se mohanIya karmabandha ke hetu-bhUta kAraNoM ke tIsa bhedoM kA ullekha kiyA hai / ullikhita kAraNoM meM duradhyavasAya kI tIvratA evaM krUratA itanI adhika hotI hai ki kabhI-kabhI mahAmohanIya karma kA bandha ho jAtA hai, jisase ajJAnI AtmA sattara kor3A-kor3I sAgara taka sa MsAra meM paribhramaNa karatA hai, duHkha uThAtA hai / prastuta sUtra ke mUla pATha meM pracalita mahAmohanIya zabda kA prayoga kiyA hai | parantu AcArya haribhadra aura jinadAsa mahattara kevala mohanIya zabda For Private And Personal
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 165 kA hI prayoga karate haiM / uttarAdhyayana sUtra, samavAyAMga sUtra aura dazAzrutaskandha sUtra meM bhI kevala mohanIya sthAna kahA hai / parantu bhedoM kA ullekha karate hue avazya mahAmoha zabda kA prayoga huaA hai| 'mahAmohaM pakuvvai / ' siddhoM ke 31 guNa (1) kSINa-matijJAnAvaraNa (2) kSINazru tajJAnAvaraNa (3) kSINaavadhijJAnAvaraNa (4) kSINa manaHparyayajJAnAvaraNa (5) kSINa kevala jJAnAvaraNa / (6 } kSINa caturdarzanAvaraNa (7) kSINa acaturdarzanAvaraNa (8) kSINa avadhidarzanAvaraNa (6) kSINakevaladarzanAvaraNa (10) kSINanidrA (11) kSINa nidrAnidrA (12) kSINapracalA (13) kSINapracalA pracalA (14) kSINastyAnagRddhi / (15) kSINa sAtAvedanIya (16) kSINa asAtAvedanIya / (17) kSINa darzana mohanIya (18) kSINa cAritra mohanIya / (16) kSINa nairayikAyu 20 kSINa tiryaJcAyu (21) kSINa manuSyAyu (22) kSINa devAyu / (23) jINa ucca gotra (24) kSINa nIca gotra / (25 / kSINa zubha nAma (26) kSINa azubhanAma / (27) kSINa dAnAntarAya (28 kSINa lAbhAntarAya / (26 kSINa bhogAntamaya (30 ' kSINa upabhogAntarAya (31 / kSINa vIryAntarAya / [samavAyAMga ] siddhoM ke guNoM kA eka prakAra aura bhI hai| pA~ca sa sthAna, pA~ca vaNa, do gandha, pA~ca rasa, pATha sparza, tIna veda, zarIra, zrAsakti aura punarjanma-ina saba ikattIsa dopoM ke kSaya se bhI ikattIsa guNa hote haiN| [prAcArAMga] Adi guNa kA artha hai---ye guNa siddhoM meM prArambha se hI hote haiM, yaha nahIM ki kAlAntara meM hote hoN| kyoMki siddhoM kI bhUmikA kramika vikAsa kI nahIM hai| prAcArya zrI zAntisUri 'siddhAhaguNa' kA artha For Private And Personal
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUtra "siddhA'tiguNa' karate haiN| atiguNa kA bhAva hai-'utkRSTa, a~sAdhAraNa guNa / ' battIsa yoga-saMgraha (1) gurujanoM ke pAsa doSoM kI AlocanA karanA / 2) kisI ke doSoM kI AlocanA sunakara aura ke pAsa na kahanA (3) saMkaTa par3ane para bhI dharma meM dRr3ha rahanA ( 4 ) aAsakti rahita tapa karanA (5) sUtrArtha grahaNarUpa grahaNa-zikSA evaM pratilekhanA Adi rUpa zrAsevanAAcAra zikSA kA abhyAsa karanA (6) zobhA zrRMgAra nahIM karanA (7) pUjA pratiSThA kA moha tyAga kara ajJAta tapa karanA 8) lobha kA tyAga (6) titikSA ( 1 ) Arjava - saralatA ( 11) zuciH saMyama evaM satya kI pavitratA ( 12 ) samyaktva zuddhi ( 13. samAdhi - prasanna cittatA ( 14 ) prAcAra pAlana meM mAyA na karanA ( 15) vinaya (16) dhairya (17) saMvega = sAMsArika bhogoM se bhaya athavA mokSA bhilASA ( 18) mAyA na karanA ( 16) sadanuSThAna (20) savara = kapAzrava ko rokanA (21) doSoM kI zuddhi karanA ( 22 ) kAma bhogoM se virakti / 23) mUlaguNoM kA zuddha pAlana ( 24.) uttaraguNoM kA zuddha pAlana 25.) vyutsarma karanA ( 26.) pramAda na karanA (27) pratikSaNa saMyama yAtrA meM sAvadhAnI rakhanA ( 28 ) zubha dhyAnaH / 26 ) mAraNAntika vedanA hone para bhI adhIra na honA ( 30 ) saMga kA parityAga karanA ( 31 ) prAyazcitta grahaNa karanA ( 32 ) anta samaya meM salekhanA karake aArAdhaka bnnaa| samavAyAMga ] ___prAcArya jinadAsa battIsa yoga-sa graha kA eka dUsarA prakAra bhI likhate haiN| unake ullekhAnusAra dharma dhyAna ke solaha bheda aura isI prakAra zukla dhyAna ke solaha bheda, saba mila kara battIsa yogasaMgraha ke bheda ho jAte haiM / 'dhammo solasakchi evaM sukkapi / mana, vacana aura kAya ke vyApAra ko yoga kahate haiN| zubha aura azubha bheda se yoga ke do prakAra haiN| azubha yoga se nivRtti aura zubha yoga meM For Private And Personal
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 167 pravRtti hI saMyama hai / prastuta sUtra meM zubha pravRtti rUpa yoga hI grAhya hai / usI kA saMgraha saMyamI jIvana kI pavitratA ko akSuNNa banAe rakha sakatA hai| - yujyante iti yogAH manovAkkAyavyApArAH, te ceha prazastA eva vivakSitAH / zrAcArya zrabhayadeva, samavAyAMga TIkA | prazna hai, bAlocanAdi ko saMgraha kyoM kahA gayA hai ? ye to saMgraha ke nimitta ho sakate haiM, svayaM saMgraha nahIM / Apa ThIka kahate haiM / yahA~ saMgraha zabda kI saMgraha nimitta meM hI lakSaNA hai / 'prazastayoga saMgrahanimittatvAdAlocanAdaya eva tathocyante / zrabhayadeva, samavAyAMga TIkA / yoga saMgraha kI sAdhanA meM jahA~ kahIM bhUla huI ho, usakA pratikramaNa yahA~ bhI hai / tetIsa AzAtanA arihanta kI zAtanA se lekara caudaha jJAna kI AzA tanA taka tetIma zrAzAtanA, mUla sUtra meM varNana kI gaI haiM / kucha TIkAkAra yahA~ para bhI zrAzAtanA se gurudeva kI hI tetIsa zrAzAtanA lete haiM / gurudeva kI tetIsa prAzAtanAoM kA varNana pariziSTa meM diyA gayA hai / jainAcAryoM ne zAtanA zabda kI nirukti bar3I hI sundara kI hai / samyagdarzana Adi AdhyAtmika guNoM kI prApti ko prAya kahate haiM aura zAtanA kA artha - khaNDana karanA hai / gurudeva Adi pUjya puruSoM kA apamAna karane se samyagdarzana Adi sadguNoM kI zAtanA = khaNDanA hotI hai / 'prAyaH samyagdarzanAtha vAptilakSaNastasya zAtanA - khaNDanaM nirukrAdAzAtanA / ' -- AcArya zrabhayadeva, samavAyAMga TIkA / 'AsAtaNA NAmaM nANAdi Ayassa sAtaNA / yakAralopaM kRtvA zrAzAtanA bhavati / ' - zrAcArya jinadAsa, zrAvazyakacUrNi / arihantoM kI AzAtanA sUtrokta tetIsa zrAzAtanAtroM meM pahalI zrAzAtanA arihantoM kI hai / jaina zAsana ke kendra arihanta hI haiM, ataH sarva prathama unakA hI ullekha For Private And Personal
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 168 zramaNa-sUtra yAtA hai / ve jagajIvoM ke lie dharma kA upadeza karate haiM, sanmArga kA nirUpaNa karate haiM aura anantakAla se andhakAra meM bhaTakate hue jIvoM ko satya kA prakAza dikhalAte haiM / grataH upakArI hone se sarva prathama unakI hI mahimA kA ullekha hai / Ajakala hamAre yahA~ bhAratavarSa meM arihanta vidyamAna nahIM haiM, grataH unakI zAtanA kaise ho sakatI hai ? samAdhAna hai ki arihantoM kI kabhI koI sattA hI nahIM rahI hai, unhoMne nirdaya hokara sarvathA avyavahAryaM kaThora nivRtti pradhAna dharma kA upadeza diyA hai, vItarAga hote hue bhI svarNasiMhAsana Adi kA upayoga kyoM karate haiM ? ityAdi durvikalpa karanA arihaMtoM kI zAtanA hai / siddhoM kI prazAtanA siddha haiM hI nahIM / jaba zarIra hI nahIM hai to phira unako sukha kisa bAta kA ? saMsAra se sarvathA alaga nizce par3e rahane meM kyA Adarza hai ? ityAdi rUpa meM avajJA karanA, siddhoM kI grAzAtanA hai / sAdhviyoM ko azAtanA strI hone ke kAraNa sAdhviyoM ko nIca batAnA | unako kalaha zraura saMgharSa kI jar3a kahanA / sAdhunoM ke lie sAdhviyA~ upadrava rUpa haiM | RtukAla meM kitanI malinatA hotI hogI ? ityAdi rUpa se avahelanA karanA, sAdhviyoM kI AzAtanA hai / zrAvikAoM kI AzAtanA jaina dharma tI udAra aura virATa dharma hai / yahA~ kevala arihanta zrAdi mahAn zrAtmAnoM kA hI gaurava nahIM hai / grapitu sAdhAraNa gRhastha hote hue bhI jo strI-puruSa zrAvaka-dharma kA pAlana karate haiM, unakA bhI yahA~ gauravapUrNa sthAna hai | zrAvaka aura zrAvikAoM kI avajJA karanA bhI eka pApa hai / pratyeka AcArya, AdhyAya aura sAdhu ko bhI, prati dina prAtaH aura sAyaMkAla pratikramaNa ke samaya, zrAvaka evaM zrAvikAoM ke For Private And Personal
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 166 prati jJAta yA ajJAta rUpa se kI jAne vAlI avajJA ke lie, pazcAtApa karanA hotA hai-micchAmi dukkaDaM denA hotA hai| anya dharmoM meM prAyaH strI kA sthAna bahuta nIcA mAnA gayA hai| kucha dharmoM meM to strI sAdhvI bhI nahIM bana sktii| vaha mokSa bhI nahIM prApta kara sktii| use svatantra rUpa se yajJa, pUjA Adi ke anuSThAna kA bhI adhikAra nahIM hai / kucha loga use zUdra, aura kucha zUdra se bhI niMdya samajhate haiN| unheM vedAdi par3hane kA bhI adhikAra nahIM hai / parantu jainadharma meM strI ko puruSa ke barAbara hI dharma kArya kA adhikAra hai, mokSa pAne kA adhikAra hai| jaina-dharma kisI vizeSa veSa-bheda aura strI puruSa Adi ke liMga-bheda ke kAraNa kisI ko U~cA nIcA nahIM samajhatA, kisI kI stuti-niMdA nahIM krtaa| jaina dharma guNa pUjA kA dharma hai / guNa haiM to strI bhI pUjya hai, anyathA puruSa bhI nhiiN| ataeva gRhastha-sthiti meM rahatI huI strI, yadi dharmArAdhana karatI hai-zrAvaka-dharma kA pAlana - karatI hai, to vaha stuti yogya hai, nindanIya nahIM / yahI kAraNa hai ki prastuta sUtra meM zrAvikA kI avahelanA karane kA bhI pratikramaNa hai / zrAvikA gRha kArya meM lagI rahatI haiM, prArambha meM hI jIvana guz2AratI haiM, bAla-baccoM ke moha meM pha~sI rahatI haiM, unakI sadgati kaise hogI? 'zrAraMbhatANaM kato soggatI ?' ityAdi zrAvikAoM kI avahelanA hai, jo tyAjya hai| sAdhaka ko 'doSa dRSTiparaM manaH' nahIM honA cAhie / deva aura deviyoM ko AzAtanA devatAoM kI aAzAtanA se yaha abhiprAya hai ki devatAoM ko kAmagardabha kahanA, unheM AlasI aura akiMcitkara kahanA / devatA mAMsa khAte haiM, madya pIte haiM ityAdi nindAspada siddhAntoM kA pracAra karanA / __ sAdhu aura zrAvakoM ke lie deva-jagata ke sambandha meM taTastha manovRtti rakhanA hI zreyaskara hai / devatAoM kA apalApa evaM avarNavAda karane se sAdhAraNa janatA ko, jo unakI mAnane vAlI hotI hai, vyartha hI kaSTa * pahu~catA hai, buddhi bheda hotA hai, aura sAmpradAyika saMgharSa bhI bar3hatA hai / For Private And Personal
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 200 zramaNa-sUtra ihaloka aura paraloka kI AzAtanA ihaloka aura paraloka kA abhiprAya samajha lenA Avazyaka hai / manuSya ke lie manuSya iha loka hai aura nAraka, tithaMca tathA deva paraloka haiM / svajAti kA prANI-varga iha loka kahA jAtA hai aura vijAtIya prANI-varga paraloka / ihaloka aura paraloka kI asatya prarUpaNA karanA, punarjanma Adi na mAnanA, narakAdi cAra gatiyoM ke siddhAnta para vizvAma na rakhanA, ityAdi ihaloka aura paraloka kI pAzAtanA hai / loka kI azAtanA ___ loka, saMsAra ko kahate haiM / usakI azAtanA kyA ? loka kI aAzAtanA se yaha abhiprAya hai ki devAdi-sahita loka ke sambandha meM mithyA prarUpaNA karanA, use Izvara Adi ke dvArA banA huaA mAnanA, lokasambandhI paurANika kalpanAoM para vizvAsa karanA; loka kI utpatti, sthiti evaM pralaya-sambandhI bhrAnta dhAraNAoM kA pracAra karanA / prANa, bhUta, jIva aura sattvoM kI AzAtanA prANa, bhUta Adi zabdoM ko ekArthaka mAnA gayA hai| saba kA artha jIva hai / AcArya jinadAsa kahate haiM-'egaTThitA vA ete / ' parantu zrAcArya jinadAsa mahattara aura haribhadra Adi ne uka zabdoM ke kucha vizeSa artha bhI svIkAra kie haiM / dvIndriya aAdi jIvoM ko prANa ora pRthvI Adi ekendriya jIvoM ko bhUna kahA jAtA hai / samasta masArI prANiyoM ke liye jIva aura sasArI tathA muka saba antAnanta jIvoM ke lie sattva-zabda kA vyavahAra hotA hai / "prANinaH dviindriyaadyH| bhUtAni pRthivyaady"| jIvanti jIvA-zrAyuH karmAnubhavayukAH sarva ev"| stvaaH-saaNsaariksNsaaraatiitmedaaH|" -aAvazyaka ziSya-hitA TIkA / prANa, bhUta Adi zabdoM kI vyAkhyA kA eka ora prakAra bhI hai, jo prAyaH Aja bhI sarvamAnya rUpa meM pracalita hai aura Agama sAhitya ke prAcIna TIkAkAroM ko bhI mAnya hai| dvIndriya aAdi tIna vikalendriya For Private And Personal
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi sUtra 201 jIvoM ko prANa kahate haiM / vRkSoM ko bhUta, paJcandriya prANiyoM ko jIva tathA zeSa saba jIvoM ko sattva kahA gayA hai| "prANA dvi-tri-caturindriyA, bhUtAzca taravo, jIvAzca paJcandriyAH, satvAzca zeSajIvAH / " ----bhAva vijaya kRta uttarAdhyayana sUtra TIkA 26 / 16 / vizva ke samasta anantAnanta jIvoM kI aAzAtanA kA yaha sUtra bar3A hI mahattvapUrNa hai / jaina dharma kI karuNA kA ananta pravAha kevala paricita aura snehI jIvoM taka hI sImita nahIM hai / apitu samasta jIvarAzi se kSamA mA~gane kA mahAn aAdarza hai| prANI nikaTa ho yA dUra hoM sthUla hoM yA sUkSma hoM, jJAta hoM yA ajJAta hoM, zatru hoM yA mitra hoM kisI bhI rUpa meM hoM, unakI azAtanA evaM avahelanA karanA sAdhaka ke lie sarvathA niSiddha hai| ___yahA~ aAzAtanA kA prakAra yaha hai ki atmA kI sattA hI svIkAra na karanA, pRthvI grAdi do jar3a mAnanA, aAtmatattva ko kSaNika kahanA, ekendriya tathA dvIndriya aAdi jIvoM ke jIvana ko tuccha samajhAnA, phalataH unheM pIr3A phuNcaanaa| kAla kI AzAtanA sAdhaka ko samaya kI gati kA avazya dhyAna rakhanA caahie| vAtra kaisA kAla hai ? kyA paristhiti hai ? isa samaya kauna-sA kArya katavya hai aura konasA akartavya ? eka bAra gayA huaA samaya phira loTa kara nahIM AtA / samaya kI kSati sabase bar3I kSati hai | ityAdi vicAra sAdhaka jIvana ke lie bar3e hI mahattvapUrNa haiM / jo loga AlasI haiM, samaya kA mahatva nahIM samajhate, 'kAle kAlaM samAyare' ke svarNa siddhAnta para nahIM calate, ve sAdhanA-patha se bhraSTa hue vinA nahIM raha skte| isI bhAvanA ko dhyAna meM rakhakara kAla kI pAzAtanA na karane kA vidhAna kiyA hai / kAla kI avahelanA bahuta bar3A pApa hai / saMyama jIvana kI aniyamitatA hI kAla kI aAzAtanA hai / prAcArya jinadAsa para haribhadra Adi kA kahanA hai ki kAla hai hI For Private And Personal
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 202 zramaNa-sUtra nahIM, kAla hI vizva kA kartA hartA hai, kAla deva yA Izvara hai, pratilekhanA Adi ke amuka nizcita kAla kyoM mAne gae haiM ? ityAdi vicAra kAla kI aAzAtanA hai| zrata ko AzAtanA ____ jaina-dharma meM zruta jJAna ko bhI dharma kahA hai| vinA zruta-jJAna ke cAritra kaisA ? zruta to sAdhaka ke lie tIsarA netra hai, jimake vinA ziva banA hI nahIM jA sktaa| isIlie prAcArya kundakunda kahate haiM 'zrAgama-cakkhU saahuu|' zruta kI aAzAtanA sAdhaka ke lie atIva bhayAvaha hai| jo zruta kI avahelanA karatA hai, vaha sAdhanA kI avahelanA karatA hai--dharma kI avahelanA karatA hai / zruta ke lie atyanta zraddhA rakhanI caahie| usake lie kisI prakAra kI bhI avahelanA kA bhAva rakhanA ghAtaka hai| prAcArya haribhadra zruta-bArAAtanA ke sambandha meM kahate haiM ki "jaina zru ta sAdhAraNa bhAgya prAkRta meM hai, patA nahIM, usakA kona nirmAtA hai ? vaha kevala kaThora cAritra dharma para hI bala detA hai| zruta ke adhyayana ke lie kAla maryAdA kA bandhana kyoM hai ? ityAdi viparIta vicAra aura vartana zruta kI aAzAtanA hai|" zruta-devatA kI AzAtanA zruta-devatA kauna hai ? yora usakA kyA svarUpa hai ? yaha prazna bar3A hI vivAdAspada hai| sthAnakavAmI paraMparA meM zru ta devatA kA artha kiyA jAtA hai----'zrutanirmAtA tIrthakara tathA gaNadhara / ' vaha zruta kA mUla adhiSThAtA hai, racayitA hai, ataH vaha usakA devatA hai| prAcArya zrIAtmArAmajI, bhIyANI harilAla jIvarAja bhAI gujarAtI, jIvaNalAla chaganalAla saMghavI Adi prAyaH sabhI lekhaka aisA hI artha karate haiM / ___parantu zvetAmbara mUrti-pUjaka paraMparA meM 'zruta devatA' eka devI mAnI jAtI hai, jo zru ta kI adhiSThAtrI ke rUpa meM unake yahA~ prasiddha hai| yaha mAnyatA bhI kAphI purAnI hai| prAcArya jinadAma bhI isakA ullegya For Private And Personal
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 203 karate haiM - 'jIe sutamadhiSThitaM, tIe zrAsatiNA / natthi sA, akiMcikkarI vA evamAdi / ' zrAvazyaka cUrNi / vAcanAcArya kI AzAtanA AcArya aura upAdhyAya kI AzAtanA kA ullekha pahale yA cukA hai | phira yaha vAcanAcArya kauna hai ? zrAcArya zrI AtmArAma jI mahArAja Adi vyApaka tathA upAdhyAya artha karate haiM / parantu vaha ThIka nahIM mAlUma hotA / sUtrakAra vyartha hI punarukti nahIM kara sakate / hA~ to grAie, jarA vicAra kareM ki yaha vAcanAcArya kauna hai ? kisvarUpa hai ? vAcanAcArya, upAdhyAya ke nIce zrutoTA ke rUpa meM eka choTA pada hai / upAdhyAyazrI kI AjJA se yaha par3hanevAle ziSyoM ko pATharUpa meM kevala zruta kA uddeza Adi karatA hai / prAcArya jinadAsa aura haribhadra yahI karate haiM / 'vAyaNAyariyo nAma jo uvajjhAya-saMdiTTho usAdi kareti / grAvazyaka cUrNi / vyatyAnaM Dita 'vaccAmeliyaM' kA saMskRta rUpa 'vyatyAsmraDita' hotA hai / isakA artha hamane zabdArtha meM, do-tIna bAra bolanA kiyA hai / zUnyacitta hokara navadhAnatA se zAstra pAThoM ko duharAte rahanA, zAstra kI avahelanA hai | kucha zrAcArya, vyatyAmreDita kA artha bhinna rUpa se bhI karate haiM / vaha artha bhI mahattvapUrNa hai / 'bhinna-bhinna sUtroM meM tathA sthAnoM para Ae hue eka jaise samAnArthaka padoM ko eka sAtha milAkara bolanA' bhI vyatyA mraDita hai| yoga-hIna yoga-hIna kA artha mana, vacana aura kAva yoga kI caMcalatA hai | zrathavA vinA upayoga ke par3hanA bhI yoga hInatA hai / zrI haribhadra Adi kucha prAcIna AcArya, yoga kA artha upadhAna-tapa bhI karate haiN| sUtroM ko par3hate hue kiyA jAnevAlA eka vizeSa tapazcaraNa For Private And Personal
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 204 zramaNa-sUtra upadhAna kahalAtA hai| use yoga bhI kahate haiN| ataH yogodvahana ke, vinA sUtra par3hanA bhI yoga hInatA hai / vinaya hAna vinaya hIna kA artha hai, sUtroM kA adhyayana karate samaya vAcanAcArya aAdi kI tathA svayaM sUtra ke prati anAdara buddhi rakhanA, ucita vinaya na. karanA / jJAna vinaya se hI prApta hotA hai| vinaya jinazAsana kA mUla hai / jahA~ vinaya nahIM, vahA~ kaisA jJAna aura kaisA cAritra ? yahA~ kucha pATha meM vyatyaya hai| kinhIM pratiyoM meM 'viNaya-hINaM, 'ghosahINaM' yaha krama hai / aAjakala pracalita pATa bhI yahI hai / parantu haribhadra kA krama isase bhinna hai / vaha 'viNaya hINaM, ghosahINaM, jogahINaM' aisA krama sUcita karate haiM / atra rahe aAvazyaka cUNi kAra jinadAsa mahattara / unhoMne krama rakkhA hai-'pagrahINaM, ghosahINaM, jogahINaM, viNayahINaM / ' hameM zrI jinadAsa mahattara kA krama adhika magata pratIta hotA hai / pada-hInatA ora ghoSa hInatA to uccAraNa sambandhI bhUle haiN| yoga hInatA aura vinaya hInatA zru ta ke prati aAvazyaka rUpa meM karane yogya kartavya kI bhUle haiM / ataH ina sabakA pRthaka pRthak rUpa meM ullegya karanA hI acchA rahatA hai / padahInatA ke bAda vinaya hInatA aura yogahInatA, tathA usake pazcAt anta meM bora hInatA kA honA, vidvAnoM ke lie vicAraNIya viSaya hai| hamArI ala buddhi meM to yaha kramabhaMga hI pratIta hotA hai / kyoM na hama zrAcArya jinadAsa ke krama ko apanAne kA prayatna kreN| ghoSa-hIna zAstra ke do zarIra mAne jAte haiM zabda zarIra aura artha zarIra / zAstra kA par3hane vAlA jijJAsu sarvaprathama zabda-zarIra ko hI sparza karatA hai / ataH use uccAraNa ke prati adhika lakSya denA caahie| svara ke utAra car3hAva ke sAtha manoyogapUrvaka sUtra pATha par3hane se zIghra hI arthapatati hotI hai aura grAsa-pAsa ke vAtAvaraNa meM madhura dhvani gUMjane For Private And Personal
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhaiyAdi sUtra 205 laiMgatI hai / ataH udAtta (U~cA svara , anudAtta ( nIcA svara ), aura svarita ( madhyama svara) kA dhyAna na rakhate hue svara hIna zAstra-pADha karanA, ghoSahIna doSa mAnA gayA hai| suSThu datta 'suSTu datta' ke sambandha meM bahuta-sI vivAdAspada vyAkhyAe~ haiN| kucha vidvAn 'suThudinna duchu paDicchiya' ko eka aticAra mAna kara aisA artha karate haiM ki 'gurudeva ne acchI taraha adhyayana karAyA ho parantu maiMne duvinIta bhAva se burI taraha grahaNa kiyA ho to|' yaha atha saMgata nahIM hai / aisA mAnane se jJAnAticAra ke caudaha bheda na raha kara teraha bheda hI raha jAyeMge, jo ki prAcIna paraMparA se sarvathA viruddha hai| aAzAtanA bhI tetIsa se ghaTa kara battIsa hI raha jAya~gI, jo svayaM Avazyaka ke mUla pATha se hI viruddha hai| ataH dono pada, do bhinna aticAroM ke sUcaka haiM, eka ke nhiiN| pUjya zrI AtmArAmajI mahArAja Adi aisA artha karate haiM ki 'mUrkha, avinIta tathA kupAtra ziSya ko acchA jJAna diyA ho to|' isa artha meM bhI tarka hai ki mUrkha tathA avinIta ziSya ko acchA jJAna nahIM denA to kyA burA jJAna denA ? jJAna ko acchA vizeSaNa lagAne kI kyA zrAvazyakatA hai ? avinIta tathA kupAtra to jJAna dAna kA adhikArI pAtra hI nahIM hai| rahA mUrkha, so use dhIre-dhIre jJAnadAna ke dvArA jJAnI ghanAnA, guru kA parama kartavya hai| astu, yaha artha bhI kucha sagata pratIta nahIM hotaa| AgamoddhAraka pUjya zrI amolaka RSijI mahArAja kA artha to bahuta hI bhrAnti-pUrNa hai / zrApane likhA hai-'vinIta ko jJAna de|' yaha vAkya kyA abhiprAya rakhatA hai, hama nahIM samajha sake / ghinIta ko jJAna denA, koI doSa to nahIM hai ? kahIM bhUla se 'na' to nahIM chuTa gayA hai ? duchu paDicchiyaM kA artha avinIta ko jJAna denA kiyA hai| yaha bhI ThIka nahIM; kyoMki paDicchiyaM kA artha lenA hai, denA nahIM / For Private And Personal
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 206 zramaNa sUtra kitane hI vidvAnoM kA eka aura artha bhI hai / vaha bahuta vilakSaNa hai / ve 'suTTTu dinnaM' meM ' 'sudinna' isa prakAra dinnaM se pahale akAra kA prazlepa mAnate haiM aura artha karate haiM ki grAlasyavaza yA anya kisI yadi ke kAraNa se yogya ziSya ko acchI taraha jJAnadAna na diyA ho / ' artha bahuta sundara mAlUma detA hai / yaha atra anta meM eka mahatvapUrNa artha kI carcA kI jA rahIM hai / isa artha ke pIche eka prAcIna aura vidvAn grAcAryoM kI paraMparA hai / zrAcArya haribhadra kahate haiM- 'suSThu datta guruNA duSThu pratIcchitaM kalupAntara' tmaneti / ' isa sakSeokti meM donoM padoM ko milAkara eka aticAra mAnane kA bhrama hotA hai / isa bhrAnti ko dUra karate hue maladhAra gacchIya zrAcArya - hemacandra, apane haribhadrIya Avazyaka Tippaka meM likhate haiM 'suSThu dattaM' meM suSThu zabda zobhana vAcaka nahIM hai, jisakA artha acchA kiyA jAtA hai / kyoMki acchI taraha jJAna dene meM koI praticAra nahIM hai / taH yahA~ suSThu zabda atirekavAcaka samajhanA cAhie | alpa zrutaM ke yogya alpabuddhi ziSya ko adhika adhyayana karA denA, usakI yogyatA kA vicAra na karanA, jJAnAticAra hai / "nanu tathApyetAni caturdaza padAni tathA pUryante yadA suSThu datta duchu pratIcchita miti padadvayaM pRthagAzAtanA - strarUpatayA gaNyate / nacaitad yujyate, suSThu dattasya tadrUpatA'yogAt / nahi zobhanavidhinA datta kAcidAzAtanA saMbhavati ? 9 satyaM syAdetad yadi zobhanatvavAcako'tra suSThu zabdaH syAt / tacca nAsti, atireka vAcitvena ihAsya vivakSitatvAd / etadatra hRdayamsuSThu = atirekeNa vivacitA'lpazrutayogyasya pAtrasyA''dhikyena yat zrutaM dattaM tasya mithyA duSkRtamiti vivakSitatvAnna kiJcidasaGgatamiti / " pratyeka kArya meM yogyatA kA dhyAna rakhanA Avazyaka hai / sAdhAraNa alpabuddhi ziSya ko moha yA Agraha ke kAraNa zAstroM kI vizAla vAcanA de dI jAya to vaha sa~bhAla nahIM sakatA / phalataH jJAna ke prati aruci For Private And Personal
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 'bhayAdi-sUtra 207 hone ke kAraNa vaha thor3A sA apane yogya jJAnAbhyAsa bhI nahIM kara sakegA / ataH guru kA kartavya hai ki yathAyogya thor3A-thor3A adhyayana karAe, tAki dhIre-dhIre ziSya kI jJAna ke prati abhiruci evaM jijJAsA balavatI hotI calI jAya / akAla meM svAdhyAya kAlika aura utkAlika rUpa se zAstroM ke do vibhAga kie haiM / kAlika zruta ve haiM jo prathama antima pahara meM hI par3he jAte haiM, bIca ke paharoM meM nahIM / utkAlika ve haiM, jo cAroM hI praharoM meM par3heM jA sakate haiM / vastu, jisa zAstra kA jo kAla nahIM hai usameM usa zAstra kA svAdhyAya karanA jJAnAticAra hai / isI prakAra niyata kAla meM svAdhyAya na karanA bhI praticAra hai / jJAnAbhyAsa ke lie kAla kA dhyAna rakhanA atyanta Avazyaka hai / bemauke kI rAginI acchI nahIM hotI / yadi zAstrAdhyayana karatA huA kAlAdi kA dhyAna na rakkhegA to kaba to pratilekhanA karegA ? kaba gotra - caryA ke lie jAyagA ? kaba gurujanoM kI sevA kA lAbha legA ? kAlAtIta adhyayana kucha dina hI calegA, phira anta meM vahA~ bhI utsAha ThaMDA par3a jAyagA / zakti se adhika prayatna karanA bhI doSa hai / isI prakAra zakti ke anukUla prayatna na karanA bhI doSa hai / svAdhyAya kA samaya hote hue bhI Alasyavaza yA kisI anya anAvazyaka kArya meM lagA rahakara jo sAdhaka svAdhyAya nahIM karatA hai, vaha jJAna kA anAdara karatA hai - apamAna karatA hai / vaha divya jJAna-prakAza ke lie dvAra banda kara jJAnAndhakAra ko nimantraNa detA hai / asvAdhyAyika meM svAdhyAyita kucha nahIM hai | svAdhyAya ko hI ko svAdhyAyika | kAraNa meM svAdhyAya aura svAdhyAya ke zIrSaka ke zabda kucha navIna se pratIta hote haiM / parantu navInatA svAdhyAyika kahate haiM aura svAdhyAya kArya kA upacAra ho jAtA haiM / zrataH kAraNoM ko bhI kramazaH svAdhyAyika tathA For Private And Personal
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra zrasvAdhyAyika kaha sakate haiN| jisa prakAra 'pAnI jIvana hai-isa vAkya meM pAnI jIvana rUpa kArya kA kAraNa hai svayaM jIvana nahIM hai, phira bhI use kAraNa meM kA yopacAra kI dRSTi se jIvana kahA hai | hA~, to rakta, mAMsa, asthi tathA mRta kalevara zrAdi zrAsapAsa meM hoM to vahA~ svAdhyAya karanA varjita hai| ataH jahA~ rudhira zrAdi asvAdhyAyika hoM arthAt asvAdhyA ke kAraNa vidyamAna hoM, phira bhI vahA~ svAdhyAya karanA, jJAnAticAra hai| isI prakAra svAdhyAyika meM arthAt asvAdhyAya ke kAraNa na hoM, phalataH svAdhyAya ke kAraNa ho, phira bhI svAdhyAya na karanA ; yaha bhI jJAnAticAra hai / zrasvAdhyAyika zabda kI ukta vyAkhyA ke lie AcArya haribhadra-kRta Avazyaka sUtra kI ziSyahitA vRtti draSTavya hai / "pA adhyayanamAdhyayanamAdhyAyaH / zobhana zrAdhyAyaH svAdhyAyaH / svAdhyAya eva svAdhyAyikam / na svAdhyAyikamasvAdhyAyikaM, tatkAraNamapi ca rudhirAdi kAraNe kAryopacArAt shraasvaadhyaayikmucyte|" zrAsvAdhyAyika ke mUla meM do bheda haiM-yAtma-samuttha aura parasamuttha / apane vraNa se hone vAle rudhirAdi aAtma-samuttha kahalAte haiM / aura para arthAt dUsaroM se hone vAle para samuttha kahe jAte haiN| Avazyaka niyukti meM ina satra kA bar3e vistAra se varNana kiyA gayA hai| AcArya jinadAsa aura haribhadrajI ne bhI apanI apanI vyAkhyAnoM meM isa sambandha meM kAphI lambI carcA kI hai| asvAdhyAyoM kA varNana vistAra se to nahIM, hA~, saMkSepa se hamane bhI pariziSTa meM kara diyA hai / jijJAsu vahA~ dekhakara jAnakArI prApta kara sakate haiM / pratikramaNa kA virATa rUpa paDikamAmi 'egavihe asaMjame' se lekara 'tettIsAe zrAsAyaNAhiM' taka ke sUtra meM eka-vidha asayama kA hI virATa rUpa batalAyA gayA hai / yaha saba aticAra samUha mUlataH asayama kA hI paryAya-samUha hai| 1 asvAdhyAya ke kAraNoM kA na honA hI svAdhyAya kA kAraNa hai| For Private And Personal
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 206 'paDikamAmi egavihe asaMjame' yaha asayama kA samAsa pratikramaNa hai| aura yahI pratikramaNa aAge 'dohiM baMdhaNehiM' Adi se lekara tettIsAe prAsAyaNAhi' taka kramazaH virATa hotA gayA hai / kyA yaha pratikramaNa tetIsa bola taka kA hI hai ? kyA pratikramaNa kA itanA hI virATarUpa hai ? nahIM, yaha bAta nahIM hai / yaha to kevala sUcanAmAtra hai, upala naNa mAtra hai / maladhAra gacchIya prAcArya hemacandra ke zabdoM meM 'diGa mAtrapradarzanAya' hai| hA~, to pratikramaNa ke tIna rUpa haiM jaghanya, madhyama aura utkRSTa / 'paDikamAmi egavihe asaMjame' yaha atyanta sakSipta rUpa hone se jaghanya pratikramaNa hai| do se lekara tIna, cAra,'''dazazata" sahasralakSa... koTi""abuda " kiM bahunA, sakhyAta"tathA asakhyAta taka madhyama pratikramaNa hai / aura pUrNa ananta kI sthiti meM utkRSTa pratikramaNa hotA hai / isa prakAra pratikramaNa ke saMkhyAta, asakhyAta tathA ananta sthAna haiN| ___ yaha lokAloka pramANa ananta virATa sauMsAra hai / isameM ananta hI asaMyamarUpa hiMsA, asatya, Adi heya sthAna haiM, ananta hI sayamarUpa ahiMsA, satya Adi upAdeya-sthAna haiM, tathA ananta hI jIva, pudgala Adi zeya-sthAna haiM / sAdhaka ko ina sabakA pratikramaNa karanA hotA hai / ananta sayama sthAnoM meM se kisI bhI sayama sthAna kA prAcaraNa na kiyA ho, to usakA pratikramaNa hai| ananta asayama sthAnoM meM se kisI bhI asayama sthAna kA pAcaraNa kiyA ho, to usakA pratikramaNa hai| ananta jJeya sthAnoM meM se kisI bhI jJeya sthAna kI samyak zraddhA tathA prarUpaNA na kI ho, to usakA pratikramaNa hai| sUtrakAra ne eka se lekara tetIsa taka ke bola sUtrataH ginA die haiN| Akhira eka-eka bola ginakara kahA~ taka ginAte ? koTi-koTi varSoM kA jIvana samApta ho jAya, taba bhI ina saba kI gaNanA nahIM kI jA sakatI / ataH tetIsa ke samAna For Private And Personal
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 210 zramaNa-sUtra hI anya ananta bola bhI arthataH sakalpa meM rakhane cAhieM, bhale hI ve jJAta ho yA ajJAta hoN| sAdhaka ko kevala jJAta kA hI pratikramaNa nahIM karanA hai, apitu ajJAta kA bhI pratikramaNa karanA hai | tabhI to Age ke antima pATha meM kahA hai 'je saMbharAmi, jaM ca na saMbharAmi / ' arthAt jo doSa smRti meM pA rahe haiM unakA pratikramaNa karatA huuN| aura jo doSa isa samaya smRti meM nahIM pA rahe haiM, parantu hue haiM, una satra kA bhI pratikramaNa karatA huuN| yaha hai pratikramaNa kA virATa rUpa / yahA~ vindu meM sindhu samAnA hotA hai, piNDa meM brahmANDa kA darzana karanA hotA hai| eka sacitta rajakaraNa para paira yA gayA, asakhya jIvoM kI hiMsA ho gaI / eka sacitta jalabindu kA upaghAta ho gayA, asaMkhya jIvoM kI hiMsA ho gii| kahIM bhI nigoda kA sparza huyA to ananta jIvoM kI virAdhanA ho gaI / isa prakAra asayama sthAna ananta rUpa le lete haiN| eka rajakaNa kA bhI yathArtha zraddhAna na huA to tadgata ananta paramANuoM ke kAraNa azraddhA ne ananta rUpa le liyaa| lokAloka rUpa ananta vizva ke sambandha meM kisI bhI prakAra kI mithyA prarUpaNA huI to viparIta prarUpaNA ananta rUpa grahaNa kara letI hai / jaba sAdhaka ina saba viparIta zraddhA, viparIta prarUNA evaM viparIta pAsevanA rUpa ananta asaMyama sthAnoM se haTakara samyak zraddhA, samyak prarUpaNA evaM samyak prAsevanA rUpa ananta sauMyama sthAnoM meM vApasa lauTa kara pAtA hai, taba kyA pratikramaNa ananta rUpa nahIM ho jAtA hai ? avazya ho jAtA hai / tabhI to maladhAragacchIya prAcArya hemacandra, yAvazyaka TIppaNaka meM prastuta prasaga ko spaSTa karate hue kahate haiM-"aparasyApi caturiMzadAderanaMtaparyavasAnastha pratikramaNa--sthAnasyArthato'tra sUcitatvAt / " prAcArya jinadAsa mahattara bhI aAvazyaka cUNi meM likhate haiM-"evaM tA suttanibaMdha, atthato tettIsAzro cottIsA bhavaMtItti, cottIsAe buddhavayaNAtise sehiM, paNatIsAe saJcavayaNAtise sehi, chatIsAe uttara For Private And Personal
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi-sUtra 211 yaNehiM, evaM jahA samavAe jAva satabhisayAnakkhatte satagatAre paNNatte / evaM saMkhejjehiM, asakhejjehiM, aNaM tehiM ya asaMjamaTThANehi ya saMjamaTThANehi ya jaM paDisiddha-karaNAdinA atiyaritaM tasya micchAmi dukkaDaM / savvo vi ya eso dugAdIo atiyAragaNo ekavihassa asaMjamassa pajAyasamUho iti / evaM saMvegAdyartha aNegadhA dukkaDagarihA katA / For Private And Personal
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 1288 pratijJA-sUtra namo cavIsAe titthagarANaM usabhAdi - mahAvIra pajjavasAgANaM / ime nimgaMthaM pAvaya gaM, sacca, aNuttaraM, kevaliyaM, paDipurANaM, neuyaM, saMsuddha, sallagattaNaM, siddhimaggaM muttimaggaM, nijjANamaggaM, nivvANamagaM, avitahamavisaMdhi, savyadukkhapyahINamaggaM / itthaM ThiyA jIvA, sijyaMti bujkaMti, muccaMti, parinivvAyaMti saccadukkhANamaMtaM kareMti / taM dhammaM sadahAmi pattibhi, roebhi, phAsemi, pAlemi, pAmi / taM dhammaM sadahaMto, pattito, aMto, phAsato, pAlaMto" aNupAlato / 1 AcArya jinadAsa mahattara aura AcArya haribhadra ne 'pAlemi' aura 'pAlantI' kA ullekha nahIM kiyA hai ! For Private And Personal
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra tassa dhammassa abbhuTTiomi ArAhaNAe viromi viraahnnaae| asaMjamaM paritrANAmi saMjamaM uvasaMpajjAmi, abhaM paritrANAmi baMbha uvasaMpajjAmi, akappaM pariANAmi kapaM upasaMpajjAmi, annANaM paritrANAmi nANaM uvasaMpajjAmi, akiriyaM' pariyANAmi kiriyaM upasaMpajjAmi, micchattaM paritrANAmi sammattaM upasaMpajjAmire abohiM pariNAmi bohi uvasaMpajjAmi, amaggaM paritrANAmi, maggaM uvasaMpajjAmi / jaM. saMbharAmi, jaM ca na saMbharAmi, jaM paDikkamAmi, jaM ca na paDikkamAmi, tassa savvassa devasiyassa aiyArassa paDikkamAmi / 1-prAcArya jinadAsa mahattara pahale 'micchatta paritrANAmi sammatta upasa pajAmi' kahate haiM, aura bAda meM 'akiriyaM pariyANAmi kiriyaM uvasa pajAmi / ' 2-prAcArya jinadAsa kI aAvazyaka cUNi meM 'abohiM paritrANAmi, bohiM uvasa pajAmi / amaggaM pariyANAmi maggaM uvasa pajAmi' yaha aMza nahIM hai| 3---zrAvazyaka cUrNi meM 'jaM paDikkamAmi jaM ca na paDikkamAmi' pahale hai aura bAda meM 'jaM sabharAmi jaM ca na saMbharAmi' hai / For Private And Personal
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra samaNo'haM saMjaya-viraya-paDihaya-paccakkhAya-pAvakammo, aniyANo, didvisaMpanno, mAyA-mosa-vivajjiyo / aDDhAijjesu dIra samudde pannarasana kammabhUmI / jAvaMta ke vi sAhU, rayaharaNa-guccha-paDiggaha-dhArA / / paMcamahavyaya-dhArA aDDhAra-sahassa-sIlaMgavArA / akkhayAyAracarittA, te sadhe sirasA maNasA matthaeNa baMdAmi // zabdArtha namo = namaskAra ho aNutaraM = sarvottama hai ca uvIsAe - caubIsa keliyaM = sarvajJa-prarUpita athavA titthagarANa = tIrthaMkaroM ko advitIya hai usamAdi = RSabha zrAdi pani pugA = pratipUrNa hai mahAvIra =mahAvIra neaAuyaM = nyAyAvAdhita hai, mokSa pajjavasANANa = paryantoM ko ... le jAne vAlA hai iNameva = yaha hI masuddha = pUrNa zuddha hai niggathaM = nirgranthoM kA salla = zalyoM ko pAvayaNa = pravacana gattaNa = kATane vAlA hai .. saccaM -- satya hai For Private And Personal
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra middhi magaM - siddhi kA mArga hai sadahAmi = zraddhA karatA hU~ mutti maggaM = mukri kA mArga hai pattiyAmi = pratIti karatA hU~ nijANamaggaM = saMsAra se nikalane roemi = ruci karatA hU~ ___ kA mArga hai, mokSa phAsemi = sparzanA karatA hU~ sthAna kA mArga hai pAlemi=pAlanA karatA hU~ nivvANa maggaM = nirvANa kA mArga aNu = vizeSa rUpa se hai, parama zAnti pAlemi = pAlanA karatA hU~ kA kAraNa hai taM = usa avitahaM = tathya hai, yathArtha hai dhamma = dharma kI avisadhi = avyavacchinna hai, sadA sadahaMto= zraddhA karatA huzrA zAzvata hai pattiyato = pratIti karatA huA saba-saba roto= ruci karatA huA dukkha = duHkhoM ke phAsato = sparzanA karatA huA ppahIgA - kSaya kA pAlaMtA : pAlanA karatA huzrA maggaM = mAga hai aNu-vizeSa rUpa se itthaM = isameM pAlaMto-pAlanA karatA huzrA ThiyA -- sthita hue tassa = usa jIrA - jIva dhammassa = dharma kI sijhati = siddha hote haiM yArAhaNAe = aArAdhanA meM bujjhati = buddha hote haiM abbhuThThiomi-upasthita huaA hU~ muccaMti = mukka hote haiM virAhaNAe = virAdhanA se parinivvAyaMti-nirvANa ko prApta hote haiM viromi = nivRtta hubhA hU~ sabbadukkhANa = saba duHkhoM kA asajama = asaMyama ko antaM - anta, kSaya pariyANAmi =jAnatA hU~ evaM karenti = karate haiM tyAgatA hU~ taM = usa sajama = saMyama ko bamna = dharma kI usa pajAmi = svIkAra karatA hU~ For Private And Personal
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra abhaM = abrahmacarya ko pariyAgAmi = jAnatA hU~ aura pariyANAmi = jAnatA hU~ aura tyAgatA hU~ tyAgatA hU~ bohiM - bodhi ko baMbhaM - brahmacarya ko uyama pajAmi = svIkAra karatA hU~ uvasa pajAmi = svIkAra karatA hU~ maggaM = amAga ko akarSa = akalpa = akRtya ko pariyANAmi-jAnatA hU~, tyAgatA hU~ pariyAgAmi jAnatA hU~, tyAgatA maggaM =mAga ko uvama pajAmi = svIkAra karatA hU~ kapa = kalpa = kRtya ko jaM-jo udhamapabAmi = svIkAra karatA hU~ sabharAmi = smaraNa karatA hU~ ca = aura annANa= ajJAna ko pariyANAmi = jAnatA hU~ aura jaM = jo tyAgatA hU~ na = nahIM samarAmi = smaraNa karatA hU~ nANaM = jJAna ko jaM - jisakA upasa pajAmi = svIkAra karatA hU~ paDikamAmi = pratikramaNa karatA hU~ akiriyaM - akriyA ko ca - aura pariyANa mi = jAnatA hU~ evaM jaM jisakA tyAgatA hU~ na- nahIM kiriyaM = kiyA ko __ paDikamAmi : pratikramaNa karatA hU~ uvasa pajAmi = svIkAra karatA huuN| tassa - usa micchatta= mithyAtva ko savyatma-saba pAreprANAmi = jAnatA hU~ tathA devasiyasma = divasa sambandhI tyAgatA hU~ aipArassa = aticAra kA sammatta = samyaktva ko paDikkamAmi = pratikramaNa karatA hU~ uvasa pajAmi = svIkAra karatA hU~ samaNoI = maiM zramaNa hU~ abohi = abodhi ko sajaya - saMyamI hU~ . For Private And Personal
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra niyAgo = nidAna rahita diDDi = = samyaga dRSTi se saMpanno viraya = virata hU~ pasihaya = nAza karane vAlA hU~ paccakravAya = tyAga karane vAlA hU~ pAvakammo = pApakarmo kA " yukra hU~ mAyA = mAyA sahita mo = mRSAvAda se 1 = www.kobatirth.org vivajiyo = sarvathA rahita hU~ aDDAijjesu = aDhAI dIva = dvIpa samudra su = samudroM meM pannarasasu = pandaraha kammabhUmIsu = karma bhUmiyoM meM jAvaMta = jitane bhI kevi = koI sAhU = sAdhu haiM syaharaNa = rajoharaNa pratijJA-sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir guccha = gocchaka paDiggaha = pAtra ke dhArA = dhAraka haiM paMca : pA~ca mahavyaya = mahAvrata ke dhArA = dhAraka haiM graDTThAra = aTThAraha sahasya = hajAra sIliMga dhArA = dhAraka haiM akkhaya = akSata paripUrNa grAyAra = grAcAra rUpa caritA = cAritra ke dhAraka haiM = zIlAGga ke te = una savve = sabako sirasA = zira se marAsA = mana se matthaSNa = mastaka se caMdAmi = vandanA karatA hU~ For Private And Personal 217 bhAvArtha bhagavAn RSabhadeva se lekara bhagavAn mahAvIra paryanta caubIsa tIrthakara devoM ko namaskAra karatA hU~ | yaha nirgrantha pravacana zrathavA prAvacana hI satya hai, anuttara = sarvottama hai, kevala = advitIya hai athavA kailika = kevala jJAniyoM se prarUpita hai, pratipUrNa = mokSaprApaka guNoM se paripUrNa hai, naiyAyika- moca pahu~cAne vAlA hai athavA nyAya se abAdhita hai, pUrNa zuddha arthAt sarvathA niSkalaMka hai, zalyakartana = mAyA Adi zalyoM ko naSTa karane vAlA hai, siddhi
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 218 zramaNa-sUtra mArga-pUrNa hitArtha rUpa siddhi kI prApti kA upAya hai, mukti-mArga=ahita karma-bandhana se mukri kA sAdhana hai, niryANa-mArga-mokSa sthAna kA mAga hai, nirvANa-mAga - pUrNa zAnti rUpa nirvANa kA mArga hai / avitatha%3D mithyAtva rahita hai, avisandhi - viccheda rahita arthAt sanAtana nitya hai tathA pUrvA para virodha rahita hai, saba duHkhoM kA pUrNatayA kSaya karane kA mArga hai| ___isa nirgrantha prAvacana meM sthita rahane vAle arthAt tadanusAra zrAcaraNa karane vAle bhavya jIva siddha hote haiM, buddha = sarvajJa hote haiM, muka hote haiM, parinirvANa = pUrNa Atma zAnti ko prApti karate haiM, samasta duHkhoM kA sadA kAla ke lie anta karate haiM / ____ maiM nirgrantha prAvacana svarUpa dharma kI zraddhA karatA hU~, pratIti karatA hU~ = sabhatri svIkAra karatA hU~, ruci karatA hU~, sparzanA karatA hU~, pAlanA arthAt rakSA karatA hU~, vizeSa rUpa se pAlanA karatA hU~ : maiM prastuta jina dharma kI zraddhA karatA huzrA, pratIti karatA huA, ruci karatA huzrA, sparzanA = aAcaraNa karatA huA, pAlanA = rakSaNa karatA huA, vizeSarUpeNa punaH-punaH pAlanA karatA huAH dharma kI ArAdhanA karane meM pUrNa rUpa se abhyutthita arthAt sannaddha hU~, aura dharma kI virAdhanA = khaNDanA se pUrNa tayA nivRtta hotA hU~: asaMyama ko jAnatA aura tyAgatA hU~, sayama ko svIkAra karatA hU~, abrahmacarya ko jAnatA aura tyAgatA hu, brahmacarya ko svIkAra karatA hU~; akalpa = akRtya ko jAnatA aura tyAgatA hU~, kalpa = kRtya ko svIkAra karatA hU~, ajJAna ko jAnatA aura tyAgatA hU~, jJAna ko svIkAra karatA hU~, prakriyA - nAstivAda ko jAnatA tathA tyAgatA hU~, kriyA samyagvAda ko svIkAra karatA hU~, mithyAtva-asadAgraha ko jAnatA tathA tyAgatA hU~, samyaktva-sadAgraha ko svIkAra karatA hU~; abodhi= mithyAtvakAya ko jAnatA hU~, evaM tyAgatA hU~, bodhi-samyaktva kArya ko For Private And Personal
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 216 pratijJA-sUtra svIkAra karatA hU~, amAga = hiMsA aAdi amArga ko jAnatA tathA tyAgatA hU~, mArga = ahiMsA grAdi mArga ko svIkAra karatA hU~: [ doSa-zuddhi] jo doSa smRtistha haiM-yAda haiM aura jo smRtistha nahIM haiM, jinakA pratikramaNa kara cukA hU~ aura jina kA pratikramaNa nahIM kara pAyA hU~, una saba divasa-sambandhI aticAroM = doSoM kA pratikramaNa karatA hai____ maiM zrama ga hai, saMyata-saMyamI hU~, virata = sAdya vyApAroM se evaM saMsAra se nivRtta hU~, pApa karmoM ko pratihata karane vAlA hU~ evaM pApa karmoM kA pratyAkhyAna-tyAga karane vAlA hU~, nidAna rahita zalya se rahita arthAt zrAsakri se rahita hU~, dRSTi sampanna - samyagdarzana se yukta hU~, mAyA sahita mRyAvAda = asatya kA parihAra karane vAlA hU~ DhAI dvIpa aura do samudra ke parimANa vAle mAnava kSetra meM arthAt daraha karma bhUmiyoM meM jo bhI rajoharaNa, gucchaka evaM pAtra ke dhAraNa karane vAle tathA pA~ca mahAvrata, aThAraha hajAra zIla = sadAcAra ke aMgoM ke dhAraNa karane vAle evaM akSata zrAcAra ke pAlaka tyAgI sAdhu haiM, una sabako zira se, mana se, mastaka se vandanA karatA huuN| vivecana yaha antima pratijJA kA sUtra hai / pratikramaNa aAvazyaka ke upasaMhAra meM sAdhaka bar3I hI udAtta, gaMbhIra evaM bhAvanApUrNa pratijJA karatA hai| pratijJA kA eka-eka zabda sAdhanA ko sphUrti evaM pragati kI divya jyoti se bAlokita karane vAlA hai / asayama ko tyAgatA hU~ aura sauMyama ko svIkAra karatA hU~, abrahmacarya ko tyAgatA hU~ aura brahmacarya ko svIkAra karatA hU~, ajJAna ko tyAgatA hU~ aura jJAna ko svIkAra karatA hU~, kumArga ko tyAgatA hU~, aura sanmArga ko svIkAra karatA hU~, ityAdi kitanI madhura evaM utthAna ke makasmoM se paripUrNa patitA hai ? .. jaina sAdhaka nirvRtti mArga kA pathika hai / usakA munva kaivalya pada For Private And Personal
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 220 zramaNa sUtra kI ora hai evaM pITha saMsAra kI ora / vAsanA se use ghRNA hai, hai, atyanta ghRNA hai / usakA Adarza eka mAtra ucca jIvana, ucca vicAra aura ucca cAra hI hai / vaha asaMyama se saMyama kI ora, brahmacarya se brahmacaryaM kI ora, ajJAna se jJAna kI ora, mithyAtva se samyakttva kI ora zramArga se mArga kI ora gatizIla rahanA cAhatA hai / yahI kAraNa hai ki yadi kabhI bhUla se koI doSa ho gayA ho, grAtmA saMyama se saMyama kI ora bhaTaka gayA ho to usakI pratikramaNa dvArA zuddhi kI jAtI hai, pazcAtAna ke dvArA pApa kAlimA sApha kI jAtI hai / saMyama kI jarA sI bhI rekhA jIvana para nahIM rahane dI jAtI / pratikramaNa ke dvArA AlocanA kara lenA hI alaM nahIM hai, parantu punaH kabhI bhI yaha doSa nahIM kiyA jAyagA -- yaha dRr3ha saMkalpa bhI duharAyA jAtA hai / prastuta pratijJAsUtra meM yahI ziva saMkalpa hai / pratikramaNa zrAvazyaka kI samApti para, sAdhaka, phira saMyama patha para kadama na rakhane kI apanI dharma ghoSaNA karatA hai / 1 jaina dharma kA pratikramaNa apane taka hI kendrita hai / vaha kisI Izvara athavA paramAtmA ke Age pApoM ke prati kSamA yAcanA nahIM hai / Izvara hamAre pApoM ko kSamA kara degA, phala svarUpa phira hameM kucha bhI pApa phala nahIM bhoganA par3egA, isa siddhAnta meM jainoM kA RNubhara bhI vizvAsa nahIM hai / jo loga isa siddhAnta meM vizvAsa karate haiM, ve eka aura pApa karate haiM evaM dUsarI ora Izvara se pratidina kSamA mA~gate rahate haiM / unakA lakSya pApoM se bacanA nahIM hai, kintu pApoM ke phala se bacanA hai / jaba ki jaina dharma mUlataH pApoM se bacane kA hI Adarza rakhatA hai / zrataeva vaha kRta pApoM ke lie pazcAtApa kara lenA hI paryApta nahIM samatA; pratyuta phira kabhI pAna na hone pAe~ isa bAta kI bhI sAvadhAnI rakhatA hai / pUrva namaskAra pratijJA karane se pahale saMyama patha ke mahAn yAtro zrI RSabhAdi mahAvIra paryanta caubIsa tIrthaMkara devoM ko namaskAra kiyA gayA hai| yaha niyama For Private And Personal
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA sUtra 221. hai ki jaisI sAdhanA karanI ho usI sAdhanA ke upAsakoM kA smaraNa kiyA jAtA hai / yuddhavIra yuddhavIroM kA to grarthavIra arthavIroM kA smaraNa karate haiM / yaha dharma yuddha hai, yataH yahA~ dharmavIroM kA hI smaraNa kiyA gayA hai / jaina dharma ke caubIsa tIrthaMkara dharma sAdhanA ke lie anekAneka bhayaMkara parIpada sahate raheM haiM evaM granta meM sAdhaka se siddha pada para pahu~ca kara ajara zramara paramAtmA ho gae haiM / ataH unakA pavitra smaraNa hama sAdhakoM ke durbala mana meM utsAha. cala evaM svAbhimAna kI bhAvanA pradIpta karane vAlA hai / unakI smRti hamArI grAtmazuddhi ko sthira karane vAlI hai / tIrthakara hamAre lie kAra meM prakAza staMbha haiM / bhagavAn RSabhadeva vartamAna kAlacakra meM caubIsa tIrthakara hue haiM, unameM bhagavan RSabhadeva sarva prathama haiM / Apake dvArA hI mAnava sabhyatA kA zrAvirbhAva huA hai / grApa se pahale mAnava jaMgaloM meM rahatA, vana phala khAtA e sAmAjika jIvana se zUnya kelA ghUmA karatA thA / na use dharma kA patA thA aura na karma kA hI / bhagavAn RSabha ke pravacana hI use sAmAjika prANI banAne vAle haiM, eka dUsare ke sukha duHkha kI anubhUti meM sammilita karane vAle haiM / dUsare zabdoM meM yoM kahanA cAhie ki usa yuga meM mAnava ke pAsa zarIra to mAnava kA thA, parantu zrAtmA mAnava kI na thI / mAnava zrAtmA kA svarUpa-darzana, sarva prathama, bhagavAna RSabhadeva ne hI karAyA / bhagavAn RSabhadeva jaina dharma ke Adi pravartaka haiM / jo loga jaina dharma ko sarvathA Adhunika mAne baiThe haiM, unheM isa ora lakSya denA cAhie / bhagavAn RSabhadeva ke guNa gAna vedoM aura purANoM taka meM gAe gae haiM / ve mAnava saMskRti ke Adi uddhAraka the, ataH ve mAnava mAtra ke pUjya rahe haiM / Aja bhale hI vaidika samAja ne, unakA vaha RNa, bhulA diyA ho, parantu pracIna vaidika RSi unake mahAn upakAroM ko For Private And Personal
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 123 zramaNa-sUtra nahIM bhUle the; ataeva unhoMne khule hRdaya se bhagavAna RSabhadeva ko stuti gAna kiyA hai| anarvANaM vRSabhaM mandrajihva, bRhaspatiM vardhayA navyamarke / -Rg0 ma0 1 sU0 160 ma0 1 zrarthAt miSTabhASI, jJAnI, stutiyogya pabha ko pUjA-sAdhaka mantroM dvArA vardhita kro| aMhomucaM vRpoM yajJiyAnAM, virAjantaM prathamamadhvarANAm / zrayAM na pAtamazvinA huve dhiya, indriyeNa indriyaM dattamojaH // -atharvaveda kAM0 16 / 42 3 4 arthAt sampUrNa pApoM se mukta tathA ahiMsaka vratiyoM ke prathama rAjA, zrAdityasvarUpa, zrIRSabhadeva kA maiM AvAhana karatA huuN| ve mujhe buddhi evaM indriyoM ke sAtha bala pradAna kreN| nAbherasAvRSabha pAsa sudevasU nuryo vai cacAra samadRg jaDayogacaryAm / yatpArahasyamRSayaH padamAmananti, svasthaH prazAntakaraNaH parimukta-saMgaH // -zrImadbhAgavata 2 / 7 / 10 veda aura bhAgavata kyA, anya bhI vAyu purANa, padma purANa Adi meM bhagavAn RSabhadeva kI stuti kI gaI hai| ina pramANoM se jAnA jAtA hai ki-bhagavAn Rpabhadeva samasta bhAratavarSa ke eka mAtra pUjya For Private And Personal
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA sUtra devatA rahe haiM / yaha to vaidika sAhitya kA namUnA hai| jainadharma kA sAhitya to bhagavAna RSabhadeva ke guNagAna se sarvathA zrota prota hai hii| pratyeka pAThaka isa bAta se paricita hai, ataH jaina granthoM se uddharaNa dekara vyartha hI legva kA kalevara kyoM bar3hAyA jAya ? bhagavAn mahAvIra aAja bhagavAn mahAvIra ko kauna nahIM jAnatA ? aAja se ar3hAI hajAra varSa pahale bhAratavarSa meM kitanA bhayaMkara ajJAna thA, kitanA tIvra pAkhaNDa thA, kitanA dharma ke nAma para atyAcAra thA ? itihAsa kA pratyeka vidyArthI usa samaya ke yajJAdi meM hone vAle bhayaMkara hiMsA kANDoM se paricita hai / bhagavAn mahAvIra ne hI usa samaya ahiMsA dharma kI dundubhi bajAI thiiN| kitane kaSTa sahe, kitanI ApattiyA~ jhelI; kintu bhArata kI kAyA palaTa kara hI dii| zrAdhyAtmika krAnti kA siMhanAda bhArata ke kone-kone meM gUMja uThA ! bhagavAna mahAvIra kA RNa bhAratavarSa para ananta hai, asIma hai ! Aja hama kisI bhI prakAra se unakA RNa adA nahIM kara skte| prabhu kI sevA ke lie hamAre pAsa kyA hai ? aura ve hama se cAhate bhI to kucha nhiiN| unake sevaka kiMvA anuyAyI hone ke nAte hamArA itanA hI kartavya hai ki hama unake batAe hue sadAcAra ke patha para cale aura zraddhA bhakti ke sAtha mastaka jhukAkara unake zrIcaraNoM meM vandana kreN| ___ bhagavAna mahAvIra kA nAma pUrNatayA andharthaka hai / sAdhaka jIvana ke lie Apake nAma se ho bar3I bhArI prAdhyAtmika preraNA milatI hai| eka prAcIna AcArya bhagavAna ke 'vIra' nAma kI vyutpatti karate hue bar3I hI bhavya-kalpanA karate haiM--- vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / For Private And Personal
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra tapovIyaNa yuktazca, tasmAdvIra iti smRtaH / / ----jo kamoM kA vidAraNa karatA hai, tapasteja ke dvArA virAjita suzobhita hotA hai, tapa evaM vIrya se yukta rahatA hai, vaha vIra kahalAtA hai / bhagavAn vIra ke nAma meM upayukta guNoM kA prakAza saba yora phailA huA hai| unakA tapa, unakA teja, unakA zrAdhyAtmika bala, unakA tyAga advitIya hai / bhagavAn ke jIvana kI pratyeka jhA~kI hamAre lie AdhyAtmika prakAza arpaNa karane vAlI hai| jina zAsana kI mahattA tIrthaMkara devoM ko namaskAra karane ke bAda jina-zAsana kI mahimA kA varNana kiyA gayA hai| ahiMsA pradhAna jina-zAsana ke lie ye vizeSaNa sarvathA yuktiyukta haiN| vaha satya hai, advitIya hai, pratipUrNa hai, tarkasaMgata hai, mokSa kA mArga hai, duHkhoM kA nAza karane vAlA hai| dharma kA maulika artha hI yaha hai ki----vaha sAdhaka ko sasAra ke duHkha aura paritApa se nikAla kara uttama evaM avicala sukha meM sthira kare / jisa dharma se ananta, avinAzI aura akSaya sukha kI prApti na ho vaha dharma hI nahIM / jainadharma tyAga, vairAgya evaM vAsanA nivRtti para hI kendrita hai; ataH vaha eka dRSTi se yAtmadharma hai, zrAtmA kA apanA dharma hai| mAnava jIvana kI carama saphalatA tyAga meM hI rahI huI hai, aura vaha tyAga jainadharma kI sAdhanA ke dvArA bhalI bhA~ti prApta kiyA jA sakatA hai| Aie, aba kucha mUla zabda para vicAra kara le| mUla zabda hai'niggaMthaM paavynn|" 'pAvayaNa' vizeSya hai aura 'niggaMdha' vizeSaNa hai| jaina sAhitya meM 'niggaMdha' zabda sarvatovizruta hai / 'niggaMdha' kA saMskRta rUpa 'nigrantha' hotA hai| nimrantha kA artha hai-~dhana, dhAnya Adi bAhyagrantha aura mithyAtva, avirati tathA krodha, mAna, mAyA, Adi aAbhyantara For Private And Personal
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 225 anya arthAt parigraha se rahita pUrNa tyAgI evaM saMyamI sAdhu / ' 'bAdyAbhyantaragranthanirgatAH sAdhavaH / --zrAcArya haribhadra / prAcArya haribhadra kI uparyukta vyutpatti ke samAna hI anya jainAcAryoM ne bho nigrantha kI yahI vyutpatti kI hai / parantu jahA~ taka vicAra kI gati hai, yaha zabda sAdhAraNa sAdhuoM ke lie upacAra se prayukta hotA hai, kyoMki mukhya rUpa se vAhyAbhyantara parigraha ke tyAgI pUrNa nigrantha to arihanta bhagavAna hI hote haiN| sAdhAraNa ninthapadavAcya sAdhu to bAhya parigraha kA tyAgI hotA hai, aura aAntara parigraha ke kucha aMza ko tyAga detA hai evaM zeSa aMza ko tyAgane ke lie sAdhanA karatA hai / yadi sAdhAraNa sAdhu bhI krodhAdi yAbhyantara parigraha kA pUrNa tyAgI ho jAya to phira vaha sAdhaka kaisA ? pUrNa na ho jAya, kRtakRtya na ho jAya ? nigranthatva kI vizuddha dazA upazAntamoha evaM kSINa moha guNa sthAnoM para hI prApta hotI hai, nIce nhiiN| ataeva jo rAga dvaSa kI gA~Tha ko sarvathA alaga kara detA hai, tor3a detA hai, vaha tattvataH nizcayanaya siddha nigrantha hai / aura jo abhI apUrNa hai, kintu nainthya arthAt nigranthatva ke prati yAtrA kara rahA hai, bhaviSya meM ninthatva kI pUrNa sthiti prApta karanA cAhatA hai, vaha vyavahArataH sampradAya-siddha nigrantha hai / dekhie, tattvArthabhASya adhyAya 6, sU0 48 / nirgranthoM-arihaMtoM kA pravacana, nainthya prAvacana hai| 'nirgranthAnAmidaM nairgranthyaM prAvacanamiti /-AcArya haribhadra / mUla meM jo 'niggaMthaM' zabda hai, vaha nigrantha-vAcaka na hokara nanthya-vAcaka hai / atra rahA 'pAvayaNa' zabda, usake do saskRta rUpAntara haiM pravacana aura prAvacana / prAcArya jinadAsa pravacana kahate haiM aura haribhadra prAvacana / zabdabheda hote hue bhI, donoM prAcArya eka hI artha karate haiM--'jisameM jIvAdi padArthoM kA tathA 1-prAcArya haribhadra bhI sAmAyikAdhyayana kI 786 gAthA kI TIkA meM kahate haiM-'nigranthAnAmidaM nairgranthyam-Arhatamiti bhAvanA / ' For Private And Personal
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 226 zramaNa-sUtra jJAnAdi ratnatraya kI sAdhanA kA yathArtha rUpa se nirUpaNa kiyA gayA hai, vaha sAmAyika se lekara bindusAra pUrva taka kA aAgama sAhitya / ' AcArya jinabhadra, Avazyaka cUNi meM likhate haiM-'pAvayaNaM sAmAiyAdi bindusArapajavasANaM, jattha nANa-dasaNacAritta-sAhaNavAvArA aNegadhA variNajjaMti / ' prAcArya haribhadra likhate haiM-'prakarSeNa abhividhinA ucyante jIvAdayo yasmin tatprAvacanam / ' Upara ke varNana se prAvacana athavA pravacana kA artha 'zruta rUpa zAstra' dhvanita hotA hai / parantu hamane 'jina zAsana' artha kiyA hai, aura jina zAsana kA phalitArthaM 'jina dhrm'| isake lie eka to Age kI varNana zailI hI pramANa hai / mokSa kA mArga jJAna, darzana evaM cAritra rUpa jaina dhama hai, kevala zAstra to nhiiN| bhagavAna mahAvIra ne nirUpaNa kiyA hainANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| esa maggotti paeNatto, jiNehiM vara - daMsihi / / -uttarAdhyayana 28 // 1 // -~-jJAna, darzana, cAritra aura tapa hI mona kA mArga hai| prAcArya umAsvAti bhI kahate haiM: ---- samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH / ---tattvArtha sUtra 1 / 1 / eka sthAna para nahIM, saikar3oM sthAna para isI prakAra jJAna, darzana aura cAritra ko mona mArga kahA hai| prastuta sUtra ke 'itthaM ThiA jIvA simati, bujhati, muccaMti' Adi pATa ke dvArA bhI yahI siddha hotA hai| dharma meM sthita hone para hI to jIva siddha buddha, mukta hote haiM; anyathA nhiiN| Age cala kara 'taM dhamma saddahAmi, pattizrAmi' meM spaSTataH hI dharma For Private And Personal
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratAcA--sUtra 227 kA ullekha kiyA hai / 'tat' zabda bhI pUrva-parAmarzaka hone ke kAraNa pUrva ullekha kI aora saMketa karatA hai / arthAt pUrvokta-vizeSaNa-viziSTa prAvacana ko hI dharma batAtA hai| prAcArya haribhadra bhI yahA~ aisA hI ullekha karate haiM-'ya eSa nainanthya-prAvacanalakSaNo dharma ukraH, taM dharma zraddhmahe'' yApanIya saMgha ke mahAn prAcArya zrI aparAjita to nigrantha kA artha hI mithyAtva, ajJAna evaM avirati rUpa grantha se nirgata hone ke kAraNa samyaga darzana, samyag jJAna, samyak cAritra Adi dharma karate haiM / yora jinAgama rUpa pravacana kA abhidheya arthAt pratipAdya viSaya hone se dharma ko hI prAvacana bhI kahate haiM / 'prAvacana' zabda ko dekhate hue, usakA artha, pravacana ( zAstra ) kI apekSA prAvacana arthAt pravacanapratipAdya hI bhASA zAstra kI dRSTi se kucha adhika saMgata pratIta hotA hai / -"prathnanti racayanti dIghI kurvanti saMsAramiti granthAHmithyAdarzanaM, mithyAjJAnaM, asaMyamaH, kaSAyAH, azubhayogatrayaM cetyamI pariNAmAH / mithyAdarzanAnniSkrAntaM kim ? samyaga darzanam / mithyAjJAnAnniSkAntaM samyaga jJAnaM, asaMyamAt kamAyebhyo'zubhayogatrayAcca niSkrAntaM sucAritraM / tena tattrayamiha nirgranthazabdena bhaNyate / prAvacanaM = pravacanasya jinAgamasya abhidheyam / " / ( mUlArAdhanA-vijayodayA 1-43 ) satya dharma ke lie sabase pahalA vizeSaNa satya hai / satya hI to dharma ho sakatA hai| jo asatya hai, avizvasanIya hai, vaha dharma nahIM. adharma hai| jaba bhI koI vyakti kisI se kisI siddhAnta ke sambandha meM bAta karatA hai to pUchane vAlA sarva prathama yahI pUchatA hai-kyA yaha bAla saca hai ? isa prazna kA uttara denA hI hogaa| tabhI koI siddhAnta aAge pragati kara sakatA hai| ataeva sUtrakAra ne sarva prathama isI prazna kA uttara diyA hai aura kahA hai ki ratnatraya rUpa jaina dharma satya hai / AcArya jinadAsa satya kI vyutpatti karate hue kahate haiM--'jo For Private And Personal
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 228 zrama gA sUtra bhavyAtmAoM ke lie hitakara ho tathA sadbhUta ho, vaha satya hotA hai / / 'sadbhyo hitaM sacca, sadabhUtaM vA saccaM / ' jaina dharma vaijJAnika dharma hai| usakA siddhAnta padArtha vijJAna kI kasauTI para kharA utaratA hai / jar3a aura caitanya tattva kA nirUpaNa, jina zAsana meM isa prakAra kiyA gayA hai ki jo Aja bhI vidvAnoM ke lie camatkAra kI vastu hai| ahiMsAvAda, anekAntavAda aura kama vAda Adi itane U~ce aura prAmANika siddhAnta haiM ki Aja taka ke itihAsa meM kabhI muThalAe nahIM jA ske| jhuThalAe jAe~ bhI kaise ? jo siddhAnta satya kI sudRr3ha nIMva para khar3e kie gae haiM, ve trikAlAbAdhita satya hote haiM, tIna kAla meM bhI mithyA nahIM ho sakate / dekhie, videzI vidvAn bhI jaina dharma kI satyatA aura mahattA ko kisa prakAra Adara ko dRSTi se svIkAra karate haiM : paurvAtya darzanazAstra ke suprasiddha phrAMsIsI vidvAn DAkTara e0 giranATa likhate haiM-"manuSyoM kI unnati ke lie jaina dharma meM cAritra sambandhI mUlya bahuta bar3A hai| jainadharma eka bahuta prAmANika, svataMtra aura niyamarUpa dharma hai|" pUrva aura pazcima ke darzana zAstroM ke tulanAtmaka abhyAsI iTAliyana vidvAn DAkTara ela0 pI0 TesITarI bhI jaina dharma kI zreSThatA svIkAra karate haiM-"jaina dharma bahuta hI ucca koTi kA dhama hai / isake mukhya tattva vijJAna zAstra ke AdhAra para race hue haiN| yaha merA anumAna hI nahIM, balki anubhava mUlaka pUrNa dRr3ha vizvAsa hai ki jyoM jyoM padArtha vijJAna unnati karatA jAyagA, tyo tyoM jaina dharma ke siddhAnta satya siddha hote jaayNge|" rASTrapitA mahAtmA gA~dhI, lokamAnya tilaka, bhArata ke sarvaprathama bhAratIya gavarnara janarala cakravartI rAjagopAlAcArya, saradAra paTela Adi ne bhI jaina-dhama kI muktakaMTha se prazaMsA kI hai aura usake siddhAMtoM kI satyatA ke lie apanI spaSTa sammati prakaTa kI hai| sabake lekhoM ko For Private And Personal
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 226 yahA~ uddha ta kara sakeM, itanA hameM na avakAza hai aura na vaha lekha sAmagrI hI pAsa hai| kevaliyaM mUla meM 'kevaliyaM' zabda hai, jisake saskRta rUpAntara do kie jA sakate haiM kevala aura kaivalika / kevala kA artha advitIya hai / samyaga darzana Adi tattva advitIya haiM, sarvazreSTha haiM / kauna hai vaha siddhAnta, jo inake samakSa khar3A ho sake ? mAnavajAti kA hita ekamAtra inhIM siddhAntoM para calane meM hai| pavitra vicAra aura pavitra aAcAra hI AdhyAtmika sukha samRddhi evaM zAnti kA mUla mantra hai| ___kaivalika kA artha hai-'kevala jJAniyoM dvArA prarUpita arthAt pratipAdita / chadmastha manuSya bhUla kara sakatA hai| ataH usake batAe hue siddhAntoM para pUrNa vizvAsa nahIM kiyA jA sktaa| parantu jo kevala jJAnI haiM, sarvajJa haiM, sarvadraSTA hai,-trikAladarzI hai; unakA kathana kisI prakAra bhI asatya nahIM ho sakatA / isI lie maMgala sUtra meM kahA gayA hai ki'kevali-pannatto dhammo maMgalaM / ' samyag darzana Adi dharma tattva kA nirUpaNa kevala jJAniyoM dvArA huA hai; ataH vaha pUrNa satya hai, trikAlAbAdhita hai| ukta donoM hI arthoM ke lie prAcArya jinadAsa-kRta Avazyaka cUNi kA prAmANika prAdhAra hai-"kevaliyaM-kevalaM advitIyaM etadevakahitaM, nAnyad dvitIyaM pravacana masti / kevaliNA vA pagaNataM kevaliyA" pratipUrNa jainadharma eka pratipUrNa dharma hai| samyagdarzana, samyaga jJAna aura samyak cAritra hI to jainadharma hai / aura vaha apane Apa meM saba aora se patipUrNa hai, kisI prakAra bhI khaNDita nahIM hai| prAcArya haribhadra pratipUrNa kA artha karate haiM--mokSa ko prApta karAne vAle sadguNoM se pUrNa, bharA huA / 'apavarga-prApakaiguNaibhRtamiti / ' For Private And Personal
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 230 zramaNa-sUtra naiyAyika 'netrAuyaM' kA saMskRta rUpa naiyAyika hotA hai| prAcArya haribhadra, naiyAyika kA artha karate haiM .--'jo nayanazIla hai, le jAne vAlA hai, vaha naiyAyika hai / ' samyaga darzana Adi mokSa meM le jAne vAle haiM, ataH naiyAyika kahalAte haiM / 'nayanazIlaM naiyAyikaM mokSagamakamityarthaH / / zrI bhAvavijayajI nyAya kA artha 'mokSa' karate haiN| kyoMki nizcita Aya = lAbha hI nyAya hai, aura aimA nyAya eka-mAtra mokSa hI hai| sAdhaka ke lie mokSa se bar3hakara aura kauna sA lAbha hai ? yaha nyAya = mokSa hI prayojana hai jinakA, ve samyaga darzana Adi naiyAyika kahalAte haiM / "nizcita zrAyo lAbho nyAyo mukirityarthaH, sa prayojanamasyeti naiyAyikaH |"..--uttraadhyynvRtti, adhya0 4 / gA0 5 / - zrAcArya jinadAsa naiyAyika kA artha nyAyAbAdhita karate haiM / 'bhyAyena carati naiyAyika, nyAyAbAdhitamityarthaH, samyaga darzana Adi jainadharma sarvathA nyAyasaMgata haiM / kevala aAgamokta hone se hI mAnya haiM, yaha bAta nahIM / yaha pUrNa tasiddha dharma hai / yahI kAraNa hai ki jainadharma tarka se DaratA nahIM hai / apitu tarka kA svAgata karatA hai| zuddha-buddhi se dhamatattvoM kI parIkSA karanI cAhie / parIkSA kI kasauTI para, yadi dharma satya hai, to vaha aura adhika kAntimAn hogA. prakAzamAna hogaa| vaha satya hI kyA, jo parIkSA kI bhAga meM par3akara mlAna ho jAya ? 'satye nAsti bhayaM kvacit / ' satya ko kahIM bhI bhaya nahIM hai / kha ga sonA kyA kabhI parIkSA se ghabarAtA hai ? ataeva jainadharma kI parIkSA ke lie, uttarAdhyayana sUtra ke kezI gautama-sauMvAda meM gaNadhara gautama ne spaSTataH kahA hai-'pannA samikkhae dhammaM / ' 'tarkazIla buddhi hI dharma kI parakha karatI hai|' zalya-kartana zrAgama kI bhASA meM zalya kA artha hai 'mAyA, nidAna aura mithyAtva / / For Private And Personal
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 231 bAhara ke zalya kucha kAla ke lie hI pIr3A dete haiM, adhika se adhika vartamAna jIvana kA saMhAra kara sakate haiM / parantu ye aMdara ke zalya to bar3e hI bhayaMkara haiM / anantakAla se ananta AtmAe~, ina zalyoM ke dvArA pIr3ita rahI haiM / svarga meM pahu~ca kara bhI inase mukti nahIM milii| saMsAra bhara kA virATa aizvarya evaM sukha-samRddhi pAkara bhI zrAtmA andara meM svastha nahIM ho sakatI, jaba taka ki zalya se mukti na mile / zalyoM kA vistRta nirUpaNa, zalya sUtra meM kara pAe haiM, ataH pAThaka vahA~ dekha sakate haiN| ukta zalyoM ko kATane kI zakti ekamAtra dharma meM hI hai| samyagdarzana mithyAtva zalya ko kATatA hai, saralatA mAyA-zalya ko aura nirlobhatA nidAna zalya ko / ataeva dharma ko zalya-kartana ThIka hI kahA gayA hai -"kRntIti kartanaM zalyAni-mAyAdIni, teSAM kartanaM bhava-nibandhanamAyAdi zalyacchedakamityarthaH |".-praacaary haribhadra / siddhi mArga __ zrAcArya haribhadra siddhi kA artha 'hitArtha-prApti' karate haiM / 'sedhanaM siddhiH hitArtha-prAptiH / ' prAcAryakalpa paM0 AzAdharajI mUlArAdhanA kI TIkA meM apane prAtma-svarUpa kI upalabdhi ko hI siddhi' kahate haiN| 'siddhiH svAtmopalabdhiH / ' aAtmasvarUpa kI prApti ke atirikta aura koI siddhi nahIM hai / yAtmasvarUpopalabdhi hI sabase mahAn hitArtha hai| ___ mArga kA artha upAya hai| aAtmasvarUpopalabdhi kA mArga = upAya samyaga darzanAdi ratnatraya hai | yadi sAdhaka siddhatva prApta karanA cAhatA hai, aAtmasvarUpa kA darzana karanA cAhatA hai, karmoM ke prAvaraNa ko haTA kara zuddha pAtmajyoti kA prakAza pAnA cAhatA hai, to isake lie zuddha bhAva se samyaga darzanAdi dharma kI sAdhanA hI ekamAtra amogha upAya hai| mukti-mArga __prAcArya jinadAsa mukti kA artha nimuktatA arthAt niHsagatA karate haiM / prAcArya haribhadra karmoM kI vicyuti ko mukti kahate haiM / 'mukriH, ahi For Private And Personal
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 232 zramaNa-sUtra tArtha karmavicyutiH / ' jaba prAtmA karma bandhana se muka hotA hai, tabhI vaha pUrNa zuddha prAtma-svarUpa kI prApti karatA hai / niryANa mArga __ zrAcArya haribhadra nirmANa kA artha mokSapada karate haiN| jahA~ jAyA jAtA hai vaha yAna hotA hai| nirupama yAna niryANa kahalAtA hai / mokSa hI aisA pada hai, jo sarva zreSTha yAna = sthAna hai, ataH vaha jaina zrAgama sAhitya meM niryANapadavAcya bhI hai / "yAnti taditi yAnaM 'kRtyaluTo bahulaM' (pA0 2-3-113) iti vacanAtkarmaNi lyuTa / nirupama yAnaM niryANa, IpacyAmbhArAtyaM mokSapadamityarthaH / " prAcArya jinadAsa nirmANa kA artha 'sasAra se nirgamana' karate haiM / 'niryANa saMsArAtpalAyaNaM / ' samyag darzanAdi dhama hI anantakAla se bhaTakate hue bhavya jIvoM ko sauMsAra se bAhara nikAlate haiM / ataH saMsAra se bAhara nikalane kA mArga hone se sambhaga darzanAdi dharma nirmANa mAna kahalAtA hai| nirvANa mAge __ saba karmoM ke kSaya hone para AtmA ko jo kabhI naSTa na hone vAlA zrAtyantika AdhyAtmika sukha prApta hotA hai, vaha nirvANa kahalAtA hai| prAcArya haribhadra kahate haiM - 'niti nirvANa'-sakala karmakSayajamAtyatika sukhamityarthaH / ' prAcArya jinadAsa yAtma-svAsthya ko nirvANa kahate haiN| prAtmA kama roga se mukta hokara jaba apane svasvarUpa meM sthita hotA hai, para pariNati se haTakara sadA ke lie svapariNati meM sthira hotA hai, taba vaha svastha kahalAtA hai / isa aAtmika svAsthya ko hI nirvANa kahate hai| dekhie, yAvazyaka cUNi pratikramaNAdhyAya--"nivvANa nivyattI zrAtma-svAsthyamityarthaH / " . bauddha darzana meM bhI jaina paraMparA ke samAna hI nirvANa zabda kA pracura prayoga huA hai| jaina darzana kI sAdhanA ke samAna boddha darzana kI For Private And Personal
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 233 sAdhanA kA bhI carama lakSya nirvANa hai / parantu jaina dharma sammata nirvANa aura bauddhAbhimata nirvANa meM AkAza pAtAla kA antara hai| jaina dharma kA nirvANa uparyukta varNana ke AdhAra para bhAvavAcaka hai, aAtmA kI atyanta zuddha pavitra avasthA kA sUcaka hai| hamAre yahA~ nivANa abhAva nahIM, parantu nijAnanda kI sarvotkRSTa bhUmikA hai| nirvANapada prApta kara sAdhaka, prAcArya jinadAsa ke zabdoM meM 'parama suhiNo bhavati' arthAt parama sukhI ho jAte haiM, saba duHkhoM se mukta hokara sadA eka rasa rahane vAle aAtmAnanda meM lIna ho jAte haiM / parantu bauddha darzana kI yaha mAnyatA nahIM hai / vaha nirvANa ko abhAvavAcaka mAnatA hai| usake yahA~ nirvANa kA artha hai bujha jAnA / jisa prakAra dIpaka jalatA jalatA bujha jAe to vaha kahA~ jAtA hai ? Upara AkAza meM jAtA hai yA nIce bhUmi meM ? pUrva ko jAtA hai yA pazcina ko ? dakSiNa ko jAtA hai yA uttara ko ? kisa dizA evaM vidizA meM jAtA hai ? Apa kaheMge-vaha to bujha gayA, naSTa ho gyaa| kahIM bhI nahIM gyaa| isI prakAra bauddha darzana bhI kahatA hai ki "nirvANa kA artha yAtma-dIpaka kA bujha jAnA, naSTa ho jAnA hai / nirvANa hone para zrAtmA kahIM nahIM jAtA / jAtA kyA, vaha rahatA hI nahIM / usakI sattA hI sadA ke lie naSTa ho gyii|" ukta kathana ke pramANatvarUra suprasiddha bauddha mahAkavi azvaghoSa kI nirvANa-sambandhIvyAkhyA dekhie / vaha kahatA hai:dIpo yathA nitimabhyupeto, naivAvani gacchati nAntarikSam / dizaM na kAzcid vidizaM na kAzcit, snehakSayAt kevalameti zAntim / / tathA kRtI nitimabhyupeto, vAvani gacchati nAntarikSam / For Private And Personal
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 234 zramaNa-sUtra dizaM nakAzcid vidizaM na kAzcit , klezakSayAt kevalameti shaantim|| (saundarAnanda 16, 28-26) pAThaka vicAra kara sakate haiM-yaha kyA nirvANa huyA ? kyA apanI sattA ko samApta karane ke lie hI yaha sAdhanA kA mArga hai| kyA apane saMhAra ke lie hI itane vizAla ugra tapazcaraNa kie jAte haiM ? mahAkavi azvaghoSa ke zabdoM meM kyA zAnti kA yahI rahasya hai ? bauddha dharma kA kSaNikavAda sAdhanA kI mUla bhAvanA ko sparza nahIM kara sakatA ! sAdhaka ke mana kA samAdhAna jaina nirvANa ke dvArA hI ho sakatA hai, anyatra nhiiN| avitatha avitatha kA artha satya hai / vitatha jhUTa ko kahate haiM, jo vitatha na ho vaha avitatha arthAt satya hotA hai| isIlie prAcArya haribhadra ne sIdhA hI artha kara diyA hai-'pavitathaM = satyam / ' parantu prazna hai ki jaba avitatha kA artha bhI satya hI hai to phira punarukti kyoM kI gayI ? satya kA ullekha to pahale bhI ho cukA hai| prazna prasa gocita hai| parantu jarA gabhIratA se manana kareMge to prazna ke lie avakAza na rhegaa| prathama satya zabda, satya kA vidhAnAtmaka ullegva karatA hai| jaba ki dUsarA vitatha zabda, niSedhAtmaka paddhati se satya kI aora saketa karatA hai / satya hai, isakA artha yaha bhI ho sakatA hai ki saMbhava hai, kucha aMza satya ho / parantu jaba yaha kahate haiM ki vaha avitatha hai, asatya nahIM hai to asatya kA sarvathA parihAra ho jAtA hai, pUrNa yathArtha satya kA spaSTIkaraNa ho jAtA hai / isa sthiti meM donoM zabdoM kA yadi saMyukta artha kareM to yaha hotA hai ki 'jina zAsana satya hai, asatya nahIM hai / ' uttara aMza ke dvArA pUrva aMza kA samarthana hotA hai, dRDhatva hotA hai / hama to abhI itanA hI samajhe haiN| vAstavika hisya kyA hai, For Private And Personal
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA sUtra 235 yaha to kevaligamya hai| hA~, abhI taka aura koI samAdhAna hamAre dekhane meM nahIM AyA hai| avisandhi avimadhi kA artha hai-sandhi se rahita / sandhi, bIca ke antara ko kahate haiM / ataH phalitArtha yaha huyA ki jina zAsana anantakAla se nirantara avyavacchinna calA yA rahA hai / bharatAdi kSetra meM, kisI kAla vizeSa meM nahIM bhI hotA hai, parantu mahA videha kSetra meM to sadA sarvadA avyavacchinna banA rahatA hai / kAla kI sImAe~ jainadharma kI pragati ko avaruddha nahIM kara sktiiN| vaha dharma hI kyA, jo kAla ke ghere meM yA jAya ! jina dharma, nija dhama hai-aAtmA kA dhama hai / ataH vaha tIna kAla aura tIna loka meM kahIM na kahIM sadA sarvadA milegA hii| jainadhama ne devaloka meM bhI samyaktva kA honA svIkAra kiyA hai aura naraka meM bhii| pazu-pannI tathA pRthvI, jala Adi meM bhI samyaga dazana kA prakAza mila jAtA hai / ataH kisI kSetravizeSa evaM kAla vizeSa meM jainadharma ke na hone kA jo ullekha kiyA hai, vaha cAritrarUpa dharma kA hai, samyaktva dharma kA nhiiN| samyaktva dhama to prAyaH sarvatra hI avyavacchinna rahatA hai / hA~ cAritra dhama kI avyavacchinnatA bhI mahAvideha kI dRSTi se siddha ho jAtI hai| sarva duHkha prahINa-mArga dhama kA antima vizeSaNa sarvaduHkha prahINamArga hai / ukta vizeSaNa meM dhama kI mahimA kA virATa sAgara chupA huA hai / saMsAra kA pratyeka prANI duHkha se vyAkula hai, kleza se satapta hai / vaha apane lie sukha cAhatA hai, grAnanda cAhatA hai| prAnanda bhI vaha, jo kabhI duHkha se sabhinna = spRSTa na ho / duHkhAsa bhinnatva hI sukha kI vizeSatA hai / parantu sauMsAra kA koI bhI aisA sukha nahIM hai, jo duHkha se asaM bhinna ho / yahA~ sukha se pahale duHkha hai, sukha ke bAda duHkha hai, aura sukha kI vidyamAnatA meM bhI duHkha hai / eka duHkha kA anta hotA nahIM hai aura For Private And Personal
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 236 zramaNa-sUtra dUsarA duHkha sAmane yA upasthita hotA hai| eka icchA kI pUrti hotI nahIM hai, aura dUsarI aneka icchAeM mana meM uchala kUda macAne lagatI haiM / sAMsArika sukha icchA kI pUrti meM hotA hai, aura sabakI satra icchAe~ pUNa kahA~ hotI haiM ? ataH saMsAra meM eka-do icchAyoM kI pUrti ke sukha kI apekSA anekAneka icchAoM kI apUti kA duHkha hI adhika hotA hai / duHkhoM kA sarvathA abhAva to taba ho, jaba koI icchA hI mana meM na ho / aora yaha icchAoM kA sarvathA abhAva, phalataH duHkhoM kA sarvathA abhAva mokSa meM hI ho sakatA hai, anyatra nahIM / aura vaha mokSa, samyagadarzanAdi ratnatrayarUpa dharma kI sAdhanA se hI prApta ho sakatA hai / isIlie zrAcArya haribhadra likhate haiM--"sarvaduHkha prahoNamArga-sabaduHkha prahINo mokSasta kAraNamityarthaH / " sijjhati dhama kI ArAdhanA karane vAle hI siddha hote haiM / siddhi hai bhI kyA vastu ? aArAdhanA arthAt sAdhanA kI pUrNAhuti kA nAma hI siddhi hai| jaina dhama meM zrAtmA ke ananta guNoM kA pUrNa vikAsa ho jAnA hI siddhatva mAnA gayA hai / 'sijhati-siddhA bhavanti, pariniSThitArthA bhavanti / ' -prAcArya jinadAsa mahattara / jaina dhama meM mokSake lie siddha zabda kA prayoga atyanta yuktisaMgata kiyA hai / boddha dArzanika, jahA~ mokSakA artha dIna nirvANa ke samAna sarvathA abhAvAtmaka sthiti karate haiM, vahA~ jaina dhama siddha zabda ke dvArA ananta-ananta zrAtmaguNoM kI prApti ko mokSa kahatA hai / hamAre yahA~ siddha kA artha hI pUrNa hai / ataH anAtmavAdI bauddha darzana kI mukti kA yaha siddha zabda parihAra karatA hai, aura una dArzanikoM kI mukti kA bhI parihAra karatA hai, jo apUrNa dazA meM hI mokSa honA svIkAra karate haiM / Izvara yA anya kisI mahA zakti ke dvArA apUrNa vyaktiyoM ko mokSa dene kI kathAe~ vaidika purANoM meM bAhulyena varNita haiM / parantu jaina dhama ina bAtoM para vizvAsa nahIM karatA / vaha to apUrNa avasthA ko sasAra hI kahatA hai, For Private And Personal
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA sUtra 237 mokSa nahIM / jaba taka jJAna ananta na ho, darzana ananta na ho, cAritra ananta na ho, vIrya ananta na ho, satya ananta na ho, karuNA ananta na ho, kiM bahunA, pratyeka guNa ananta na ho, taba taka mokSa honA svIkAra nahIM karatA / ananta zrAtma-guNoM ke vikAsa kI pUrti anantatA meM hI hai, pahale nhiiN| aura yaha pUNa tA apanI sAdhanA ke dvArA hI prApta hotI hai / kisI kI kRpA se nhiiN| ataH 'itthaM ThiA jIvA simaMti' sarvathA yukta hI kahA hai| bujjhati sijhati' ke bAda 'bujjhati' kahA hai / bujjhati kA artha buddha hotA hai, pUrNa jJAnI hotA hai| prazna hai ki buddhatva to siddha hone se pahale hI prApta ho jAtA hai| zrAdhyAtmika vikAsa kramasvarUpa caudaha guNa sthAnoM meM; anantajJAna, ananta darzana zrAdi guNa terahave guNa sthAna meM hI prApta ho jAte haiM, aura mokSa, caudahaveM guNa sthAna ke bAda hotI hai| ataH 'sijhati' ke bAda bujjhati' kahane kA kyA artha hai ? vikAsakrama ke zranusAra to bujjhati kA prayoga sijhati se pahale honA cAhie thaa| yaha satya hai ki kevala jJAna terahave guNasthAna meM prAta ho jAtA hai, ataH vikAsa krama ke anusAra buddha tva kA nambara pahalA hai| aura siddhatva kA dUsarA / parantu yahA~ siddhatva ke bAda jo buddhatva kahA hai usakA abhiprAyaH yaha hai ki siddha ho jAne ke bAda bhI buddhatva banA rahatA hai, naSTa nahIM hotA hai| vaizeSika darzana kI mAnyatA hai ki mona meM zrAtmA kA astitva to rahatA hai, kintu jJAna kA sarvathA abhAva ho jAtA hai| jJAna prAtmA kA eka vizeSa guNa hai / aura mukta avasthA meM koI bhI vizeSa guNa rahatA nahIM hai, naSTa ho jAtA hai| ataH mokSa meM jaba aAtmA caitanya bhI nahIM rahatA taba usake ananta jJAnI buddha hone kA to kucha prazna hI nahIM / yaha siddhAnta hai vaizeSika darzanakAra maharSi kaNAda kA / jainadarzana isakA sarvathA virodhI darzana hai| jainadharma kahatA hai-"yaha bhI kyA For Private And Personal
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 238 zramaNa-sUtra mana ? yaha to prAtmA kA sarvathA barbAda ho jAnA huyA ! sarvathA jJAnahIna jar3a patthara ke rUpa meM ho jAnA, kauna se mahattva kI bAta hai ? isase to saMsAra hI acchA, jahA~ thor3A bahuta bhAna to banA rahatA hai / astu, AtmA ananta jJAnI hone para hI nijAnanda kI anubhUti kara sakatA hai| buddhattva ke vinA siddhatva kA kucha mUlya hI nahIM rhtaa| ataH siddha ho jAne ke bAda bhI buddhatva kA rahanA atyanta Avazyaka hai| jJAna, zrAtmA kA nijaguNa hai, bhalA vaha naSTa kaise ho sakatA hai? jJAnasvarUpa hI to AtmA hai, ataH jaba jJAna nahIM to prAtnA kA hI kyA astitva ? hA~, mokSa meM bhI siddha bhagavAn sadAkAla apane ananta jJAna prakAza se jagamagAte rahate haiM, vahA~ eka kSaNa ke lie bhI kabhI ajJAna andhakAra praveza nahIM pA sktaa| aba usa prazna kA samAdhAna ho jAtA hai ki siddhatva se pahale hone vAle buddhatva ko pahale na kahakara bAda meM kyoM kahA ? buddhatva ko bAda meM isalie kahA ki kahIM vaizeSikadarzana kI dhAraNA ke anusAra jijJAsutroM ko yaha bhrama na ho jAya ki 'siddha hone se pahale to buddhatva bhale ho, parantu siddha hone ke bAda buddhatva rahatA hai yA nahIM ?' aba pahale siddha aura bAda meM buddha kahane se yaha spaSTa ho jAtA hai ki siddha hone ke bAda bhI zrAtmA pahale ke samAna hI buddha banA rahatA hai, siddhatva kI prApti hone para buddhatva naSTa nahIM hotaa| muccaMti 'muccaMti' kA artha kamoM se mukta honA hai| jaba taka eka bhI kama paramANu yAtmA se sambandhita rahatA hai, taba taka mokSa nahIM ho sktii| jainadarzana meM kRtsnakarmakSayo mokSaH' hI mona kA svarUpa hai / mokSa meM na jJAnAvaraNAdi karma rahate haiM aura na karma ke kAraNa rAga-dveSa Adi / arthAt kisI bhI prakAra kA audAyika bhAva moda meM nahIM rhtaa| yApa prazna kareMge ki saya karmoM kA kSaya hone para hI to siddhatva bhAva For Private And Personal
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 236 prApta hotA hai. mokSa hotI hai| phira yaha 'muccaMti ke rUpa meM karmoM se mukti hone kA svataMtra ullekha kyoM kiyA gayA ? ____ samAdhAna hai ki kucha dArzanika mokSa avasthA meM bhI kama kI sattA mAnate haiM / unake vicAra meM mokSa kA artha karmoM se mukti nahIM, apitu kRta karmoM ke phala ko bhoganA mukti hai / jaba taka zubha karmoM kA sukha rUpa phala kA bhoga pUrNa nahIM hotA, tabataka AtmA mokSa meM rahatA hai / aura jyoM hI phala-bhoga pUrNa huaA tyoM hI phira saMsAra meM lauTa AtA hai|| jaina darzana kA kahanA hai ki yaha to sasArastha svarga kA rUpaka hai, mokSa kA nahIM / mokSa kA artha chUTa jAnA hai| yadi mokSa meM bhI kama zrAra kama phala rahe to phira chUTA kyA ? mukta kyA huA ? saMsAra aura mokSa meM kucha antara hI na rahA ? mokSa bhI kahanA aura vahA~ karma bhI mAnavA, yaha to vadatovyAghAta hai / jisa prakAra 'maiM gUMgA hU~, bolU~ kaise ?' yaha kahanA apane Apa meM asatya hai, usI prakAra mokSa meM bhI karma bandhana rahatA hai, yaha kathana bhI apane Apa meM bhrAnta evaM asatya hai / mokSa meM yadi zubha kamoM kA astitva mAnA jAya to vaha kamajanya sukha duHkhAsa bhinna nahIM ho skegaa| aura yadi mokSa meM sukha ke sAtha duHkha bhI rahA to phira vaha mona hI kyA aura mokSa kA sukha hI kyA ? kama hoMge to karmoM se hone vAle janma, jarA, maraNa bhI hoMge ? isa prakAra eka kyA, anekAneka duHkhoM kI paramparA cala par3atI hai| ataH jaina dharma kA yaha siddhAnta sarvathA satya hai ki siddha hone para prAtmA saba prakAra ke zubhAzubha karmoM se sadA ke lie mukta ho jAtA hai / siddhatva kA artha hI muktatva hai| parinivvAyaMti ____ yaha pahale kahA jA cukA hai ki jaina darzana kA nirvANa bauddha nirvANa ke samAna abhAvAtmaka nahIM hai| yahA~ AtmA kI sattA ke naSTa hone para duHkhoM kA nAza nahIM mAnA hai / bauddha darzana rogI kA astitva samApta hone para kahatA hai ki dekho, roga nahIM rahA / parantu jaina darzana rogI kA roga For Private And Personal
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra naSTa karatA hai, svayaM rogI ko nahIM / roga ke sAtha yadi rogI bhI samApta ho gayA to rogI ke lie kyA aAnanda ? kama eka roga hai, ataH use naSTa karanA cAhie / svayaM prAtmA kA naSTa honA mAnanA, kahA~ kA darzana hai ? vaizeSika darzana aAtmA kA astitva to svIkAra karatA hai, parantu vaha mokSa meM sukha kA honA nahIM mAnatA / vaizeSika darzana kahatA hai ki 'mokSa hone para AtmA meM na jJAna hotA hai, na sukha hotA hai, na duHkha hotA hai / 'navAnAmAtma-vizeSaguNAnAmucchedo mokSaH / jaina darzana mokSa meM duHkhAbhAva to mAnatA hai, parantu sukhAbhAva nahIM mAnatA / sukha to mokSa meM sasIma se asIma ho jAtA hai--ananta ho jAtA hai / hA~ pudgala sambandhI kamajanya sAMsArika sukha vahA~ nahIM hotA; parantu zrAtmasApekSa ananta zrAdhyAtmika sukha kA abhAva to kisI prakAra bhI ghaTita nahIM hotA / vaha to mokSa kA vaiziSTaya hai, mahattva hai / 'parinivvAyaMti' ke dvArA yahI spaSTIkaraNa kiyA gayA hai ki jaina dharma kA nirvANa na aAtmA kA bujha jAnA hai aura na kevala duHkhAbhAva kA honA hai / vaha to ananta sukha svarUpa hai / aura vaha sukha bhI, vaha sukha hai, jo kabhI duHkha se sapRkta nahIM hotaa| prAcArya jinadAsa parinidhvAyaMti kI vyAkhyA karate hue kahate haiM 'parinivvuyA bhavanti, paramasuhiNo bhavatItyarthaH / ' samvadukkhANamaMtaM kareMti ___mokSa kI vizeSatAoM ko batAte hue sabake anta meM kahA gayA hai ki 'dharmArAdhaka sAdhaka mokSa prApta kara zArIrika tathA mAnasika saba prakAra ke duHkhoM kA anta kara detA hai| prAcArya jinadAsa kahate haiM, 'satvesiM sArIra-mANasANaM dukkhANaM aMtakarA bhavanti, vocchiNNa-savvadukkhA bhavanti / __prastuta vizeSaNa kA sArAMza pahale ke vizeSaNoM meM bhI yA cukA hai| yahA~ svataMtra rUpa meM isakA ullekha, sAmAnyataH mokSasvarUpa kA digdarzana karAne ke lie hai| darzana zAstra meM mokSa kA svarUpa sAmAnyataH saba duHkhoM kA prahANa arthAt prAtyantika nAza hI batAyA gayA hai| For Private And Personal
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 241 uka vizeSaNa kA eka aura bhI abhiprAya ho sakatA hai / vaha yaha ki sAMkhya darzana prAdi kucha darzana AtmA ko sarvathA bandhanarahita honA mAnate haiN| usake yahA~ na kabhI aAtmA ko karma bandha hotA hai aura na tatphalasvarUpa duHkha grAdi hii| duHkha Adi saba prakRti ke dharma haiM, purupa arthAt prAtmA ke nahIM / jaina darzana isa mAnyatA kA virodha karatA hai / vaha kahatA hai ki karma bandha zrAtmA ko hotA hai, prakRti ko nahIM / prakRti to jar3a hai, usako bandha kyA aura mokSa kyA ? yadi karma aura tajanya duHkha grAdi aAtmA ko lagate hI nahIM haiM to phira yaha saMsAra kI sthiti kisa bAta para hai ? aAtmAe~ duHkha se hairAna kyoM haiM ? ataH kama bAra usakA phala jaba taka yAtmA se lagA rahatA hai, taba taka saMsAra hai / aura jyoM hI karma tathA tajanya duHkhAdi kA anta huaA, AtmA mona prApta kara letI hai, mukta ho jAtI hai| jaina sAhitya meM duHkha zabda svayaM duHkha ke lie bhI prAtA hai, aura zubhAzubha karmoM ke lie bhii| isake lie bhagavatI sU / dekhanA cAhie / ataH 'savva dukkhANamaMtaM kareMti' kA jahA~ yaha artha hotA hai ki 'saba duHkhoM kA anta karatA hai, vahA~ yaha artha bhI hotA hai ki 'satra zubhAzubha karmoM kA anta karatA hai| jaba karma hI na rahe to phira sAMsArika sukha, duHkha, janma, maraNa Adi kA dvandva kaise raha sakatA hai ? jaba bIja hI nahIM to vRkSa kaisA ? jaba mUla hI nahIM to zAkhA-zAkhA kaisI ? mokSa, AtmA kI vaha nidvandva avasthA hai, jisakI upamA vizva kI kisI vastu se nahIM dI jA sktii| prIti aura ruci dharma ke lie apanI hAdika zraddhA abhivyakta karate hue sAdhaka ne kahA hai ki 'maiM dharma kI zraddhA karatA hU~, prIti karatA hU~, aura ruci karatA huuN|' yahA~ prIti aura ruci meM kyA antara hai ? yaha prazna apanA samAdhAna cAhatA hai| samAdhAna yaha hai ki Upara se koI antara nahIM mAlUma detA. parantu antaraMga meM vizeSa antara hai| prIti kA artha prema bharA aAkarSaNa For Private And Personal
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 242 zramaNa-sUtra hai aura ruci kA artha hai abhiruci arthAt utsuktaa| prAcArya jinadAsa ke zabdoM meM kaheM to ruci ke lie 'abhilASAtirekeNa prAsevanAbhimukhatA' kaha sakate haiN| eka manuSya ko dadhi prAdi vastu priya to hotI hai, parantu kamI kisI vizeSa jvarAdi sthiti meM rucikara nahIM hotI / ataH sAmAnya pramAkarSaNa ko prIti kahate haiM, aura vizeSa premAkarSaNa ko abhiruci / astu, sAdhaka kahatA hai 'maiM dhama kI zraddhA karatA hU~ / ' zraddhA Upara mana se bhI kI jA sakatI hai ataH kahatA hai ki maiM dhama kI prIti karatA huuN|' prIti hote hue bhI kabhI vizeSa sthiti meM ruci nahIM rahatI, ataH kahatA hai ki 'maiM dharma ke prati sadAkAla ruci rakhatA huuN|' kitane hI saMkaTa hoM, ApattiyA~ hoM, parantu sacce sAdhaka kI dhama ke prati kabhI-bhI aruci nahIM hotii| vaha jitanA hI dharmArAdhana karatA hai, utanI hI usa pora ruci bar3hatI jAtI hai / dharmArAdhana ke mArga meM na sukha bAdhaka bana sakatA hai aura na duHkha ! dina rAta avirAma gati se hRdaya meM zraddhA, prIti aura ruci kI jyoti pradIta karatA huA, sAdhaka, apane dharma patha para agrasara hotA rahatA hai / bIca maJjila meM kahIM ThaharanA, usakA kAma nahIM hai / usakI A~khe yAtrA ke antima lakSya para lagI rahatI haiM / vaha vahA~ pahu~ca kara hI vizrAma legA, pahale nhiiN| yaha hai sAdhaka ke mana kI amara zraddhAjyoti, jo kabhI bujhatI nahIM / phAsemi, pAlemi, azupAlemi jainadharma kevala zraddhA, prIti aura ruci para hI zAnta nahIM hotaa| usakA vAstavika lIlAkSetra kartavya-bhUmi hai / vaha kahanI ke sAtha karanI kI rAganI bhI gAtA hai / vizvAsa ke sAtha tadanukUla AcaraNa bhI honA cAhie / mana, vANI aura zarIra kI ekatA hI sAdhanA kA prANa hai| 1-"prItI rucizca bhinne eva, yataH kvacid damyAdI prItisadbhAve'pi na sarvadA ruciH| ----zrAcArya haribhadra / For Private And Personal
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 243 yahI kAraNa hai ki sAdhaka zraddhA, prIti aura ruci se Age bar3hakara kahatA hai-"maiM dharma kA sparza karatA hU~, use aAcaraNa ke rUpa meM svIkAra karatA huuN|" "kevala sparza hI nahIM, maiM pratyeka sthiti meM dharma kA pAlana karatA hU~-svIkRta prAcAra kI rakSA karatA huuN|" "eka-do bAra hI pAlana karatA hU~, yaha bAta nahIM / meM dharma kA nitya nirantara pAlana karatA hU~, bAra-bAra pAlana karatA hU~, jIvana ke hara kSaNa meM pAlana karatA hU~ " prAcArya jinadAsa 'aNupAlemi' kA eka aura artha bhI karate haiM ki "pUrvakAla ke satpuruSoM dvArA pAlita dharma kA maiM bhI usI prakAra anupAlana karatA huuN|" isa artha meM paramparA ke anusAra calane ke lie pUrNa dRr3hatA abhivyakta hotI hai| 'ahavA puThya purisehiM pAlitaM ahaM pi aNupAlemitti |'-aavshyk cUrNi anmuTTiomi' ___ yaha uparyukta zabda kitanA mahatvapUrNa hai ! sAdhaka pratijJA karatA hai ki "maiM dharma kI zraddhA, prIti, sparzanA, pAlanA tathA anupAlanA karatA huA dharma kI ArAdhanA meM pUrNa rUpa se abhyutthita hotA hU~ aura dharma kI virAdhanA se nivRtta hotA hU~ / " vANI meM kitanA gaMbhIra, aTala, acala svara gUMja rahA hai ! eka-eka akSara meM dharmArAdhana ke lie akhaMDa satsAhasa kI jvAlAe~ jaga rahI haiM ! 'abhyutthio'smi, sannaddho'smi' yaha kitanA sAhasa bharA praNa hai ! kyA Apa dharma ke prati zraddhA rakhate haiM ? kyA ApakI dharma ke prati abhiruci hai ? kyA Apa dharma kA pAlana karanA cAhate haiM ? yadi hA~, to phira niSkriya kyoM baiThate haiM ? kartavya ke kSetra meM cupa baiThanA, grAlasI bana kara par3e rahanA, pApa hai / koI bhI sAdhaka niSkriya raha kara jIvana kA 1 prastuta pATha ko 'abbhuDiaomi' se khar3e hokara par3hane kI paramparA . bho hai| For Private And Personal
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 244 zramaNa-sUtra utthAna nahIM kara sakatA / ataH pratyeka sAdhaka ko yaha grabhara ghoSaNA karanI hI hogI ki 'bhuDiyomi' - 'maiM dharmArAdhana ke kSetra meM dRr3hatA ke sAtha khar3A hotA hU~ / ' jainAgamaratnAkara pUjya zrIzrAtmArAmajI mahArAja apane Avazyaka sUtra meM 'sadahaMto, pattito, royaMtI' Adi kI vyAkhyA karate hue likhate haiM ki " usa dharma kI anya ko zraddhA karavAtA hU~, pratIti karavAtA hU~, ruci karavAtA hU~.... * nirantara pAlana karavAtA hU~ / " koI bhI vicAraka dekha sakatA hai ki kyA yaha artha Thoka hai ? yahA~ dUsaroM ko dharma kI zraddhA yadi karAne kA prasaMga hI kyA hai ? kisI bhI prAcIna grAcArya ne yaha artha nahIM likhA hai| mAlUma hotA hai yahA~ prAcArya jI ko preraNArthaka jayanta prayoga kI bhrAnti ho gaI hai ! parantu vaha hai nahIM / yahA~ to svayaM zraddhA Adi karate rahane se tAtparya hai, dUsaroM ko karAne se nahIM / jJa-parijJA aura pratyAkhyAna- parijJA zrAgama sAhitya meM do prakAra kI parijJAyoM kA ullekha yAtA hai - eka jJa-parijJA to dUsarI pratyAkhyAna- parikSA / parizA kA artha he zrAcaraNa ko svarUpataH jAnanA hai aura pratyAkhyAna- parijJA kA artha, usakA pratyAkhyAna karanA hai-usako chor3anA hai ! asaMyama = prANAtipAta Adi, abrahmacaryaM = maithuna vRtti, akalpa = prakRtya, ajJAna = mithyAjJAna, akriyA = sakriyA, mithyAtva = tattvArtha zraddhAna ityAdi zrAtma-virodhI pratikUla grAcaraNa ko tyAga kara saMyama, brahmacarya, kRtya, samyagjJAna, satkriyA, samyagdarzana yAdi ko svIkAra karate hue. yaha Avazyaka hai ki pahale saMyama yAdi kA svarUpa parijJAna kiyA jAya | jaba taka yaha hI nahIM patA calegA ki unakA kyA svarUpa hai ? unake hone se sAdhaka kI kyA hAni hai ? unheM tyAgane meM kyA lAbha hai ? taba taka unheM tyAgA kaise jAyagA ? vivekapUrvaka kiyA huA pratyAkhyAna hI supratyAkhyAna hotA hai / kevala andhaparamparA se zUnyabhAvena pratyAyAna kara lene ko to zAstrakAra kupratyA saMyama yAdi kyA haiM ? For Private And Personal
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 245 rasthAna kahate haiN| ataH pratyAkhyAna-parijA se pahale jJa-parijJA atyanta zrAvazyaka hai / ajJAnI mAdhaka kucha bhI hitAhita nahIM jAna sktaa| 'annANI ki kAhI? kiMvA nAhI seyapAvagaM / ' ataeva 'asaMjama paritrANAmi saMjamaM uva saMpajAmi' ityAdi sUtrapATa meM jo 'paritrANAmi' kriyA hai, usakA artha na kevala jAnanA hai aura na kevala chor3anA / pratyuta sammilita artha hai, 'jAnakara chor3anA / ' isI vicAra ko dhyAna meM rakha hamane bhAvArtha meM likhA hai ki 'asayama ko jAnatA hU~ aura tyAgatA hU~' ityAdi / prAcArya jinadAsa bhI yahI kahate haiM-'pariyANAmitti jJaparigaNayA jANAmi, paJcakkhANapariNayA 'paJcakkhAmi / ' prAcArya haribhadra bhI paDijANami' pATa svIkAra karake 'pratijAnAmi' saskRta rUpa banAte haiM aura usakA artha karate haiM..--'jJa-parijJayA vijJAya pratyAkhyAna-parijayA pratyAyAmItyarthaH / zraddhaya pUjya zrI aAtmArAmajI mahArAja ne bhI donoM hI parijJAoM kA ullekha kiyA hai, jo paramparAsiddha evaM tarkamagata hai| parantu zraddha ya pUjya zrI amolaka RSijI kevala 'tyAga' artha kA hI ullekha karate haiN| saMbhava hai, ApakA jJa-parijJA se paricaya na ho ! akalpa aura kalpa kalpa kA artha yAcAra hai / ataH caraNa-karaNa rUpa prAcAra-vyavahAra ko aAgama kI bhASA meM kalpa kahA jAtA hai| isake viparIta akalpa hotA hai| sAdhaka pratijJA karatA hai ki 'maiM akalpa == akRtya ko jAnatA tathA tyAgatA hU~, aura kalpa = kRtya ko svIkAra karatA huuN|1 pUjya zrI amolaka RSijI mahArAja 'akappaM paritrANAmi kapa 'uvasaMpajAmi' kA artha karate haiM-'akalpanIka vastu kA tyAga karatA hU~, kalpanIka vastu ko aMgIkAra karatA huuN|' pUjya zrI ke artha se koI bhI 'akalpo'kRtyamArayAyate, kalpastu kRtyamiti |-praacaary haribhadra / For Private And Personal
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 246 zramaNa sUtra vicAraka sahamata nahIM ho sktaa| yahA~ pratikramaNa kiyA jA rahA hai. ayogya yAcaraNa kI prAlocanA ke bAda sayama pAlana ke lie praNa kiyA jA rahA hai, phalataH kahA jA rahA hai ki maiM asayama Adi kI parapariNati se haTa kara saMyama Adi kI svaparigati meM prAtA hU~, audayika bhAva kA tyAga kara kSAyopazamika Adi prAtmabhAva apanAtA huuN| bhalA yahA~ akalpanIka vastu ko chor3atA hU~ aura kalpanIka vastu ko grahaNa karatA hU~--isa pratijJA kI kyA saMgati ? prAcArya jinadAsa sAmAnyataH kahe hue eka vidha asayama ke hI vizeSa vivajJAbheda se do bheda karate haiM 'mUla guNa asayana aura uttara guNa asa yama / ' aura phira abrahma zabda se mUla guNa asayama kA tathA akalpa zabda se uttara guNa asayama kA grahaNa karate haiN| prAcArya zrI ke kathanAnusAra pratijJA kA rUpa yaha hotA hai-''maiM mUla guNa asaMyama kA viveka pUrvaka parityAga karatA hU~ aura mUla guNa saMyama ko svIkAra karatA huuN| isI prakAra uttara guNa asaMyama ko tyAgatA hU~ aura uttara guNa sayama ko svIkAra karatA huuN|" "so ya asaMjamo visesato duvihomUlaguNa asaMjamo uttaratuNaprasajamo ya / ato sAmaNNaNa bhaNiUNa saMvegAdyartha visesato ceva bhaNati-zrabaMbhaM0 prabaMbhaggahaNeNa mUlaguNA bharaNaMti tti evaM"zrakappagahaNeNa uttaraguNatti "yAvazyaka cUNi / zrakriyA aura kriyA prAcArya haribhadra, akriyA ko ajJAna kA hI vizeSa bheda mAnate haiM aora kriyA ko samyag jJAna kaa| ataH apanI dArzanika bhASA meM Apa akriyA ko nAstivAda kahate haiM aura kriyA ko samyagavAda | "prakriyA nAstivAdaH kriyA samyagvAdaH / " nAstivAda kA artha loka, paraloka, dharma, adharma Adi para vizvAsa na rakhane vAlA nAstikavAda hai| aura samyagavAda kA artha ukta saba bAtoM para vizvAsa rakhane vAlA aAstikavAda hai| For Private And Personal
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 247 zrAcArya jinadAsa aprazasta = ayogya kriyA ko prakriyA kahate haiM aura prazasta = yogya kriyA ko kiyA / "appasatthA kiriyA akiriyA, itarA kiriyA iti / " abodhi aura bodhi jaina sAhitya meM ayodhi aura bodhi zabda bar3e hI gaMbhIra evaM mahattvapUrNa haiM / abodhi aura bodhi kA uparitana zabdasparzI artha hotA hai'ajJAna aura jJAna / ' parantu yahA~ yaha artha abhITa nahIM hai| yahA~ abodhi se tAtparya hai mithyAtva kA kArya, aura bodhi se tAtparya hai samyaktva kA kArya / AcArya haribhadra, abodhi evaM bodhi ko kramazaH mithyAtva tathA samyaktva kA aMga mAnate hue kahate haiM---"prabodhiH-mithyAtvakArya, bodhistu samyaktvasyeti / " ___ asatya kA durAgraha rakhanA, saMsAra ke kAmabhogoM meM Asakti rakhanA, dharma kI nindA karanA, prANiyoM ke prati nirdaya bhAva rakhanA, vItarAga arihanta bhagavAn kA avarNavAda bolanA, ityAdi mithyAtva ke kArya haiN| satya kA aAgraha rakhanA, saMsAra ke kAma bhogoM meM udAsIna rahanA, dharma ke prati dRr3ha AsthA rakhanA, prANimAtra para prema tathA karuNA kA bhAva rakhanA, vItarAga deva ke prati zuddha niSkapaTa bhakti rakhanA, ityAdi samyaktva ke kArya haiM / abodhi ko jAnanA, tyAganA aura bodhi ko svIkAra karanA, sAdhaka ke lie paramAvazyaka hai| __ AgamaratnAkara pUjya zrI aAtmArAma jI mahArAja bodhi kA artha sumArga karate haiM / pUjya zrI amolaka RSi jI mahArAja abodhi kA artha 'atatvajJaptA' karate haiM aura bodhi kA artha 'bodhibIja' / amAge aura mAge prathama asayama ke rUpa meM sAmAnyataH viparIta aAcaraNa kA ullekha kiyA gayA thA / pazcAt abrahma aAdi meM usI kA vizeSa rUpa se nirUpaNa hotA rahA hai| aba anta meM punaH sAmAnya-rUpeNa kahA jA rahA hai For Private And Personal
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 248 ki "maiM mithyAla, avirati pramAda aura kapayabhAva yAdi gramArga ko viveka pUrvaka tyAgatA hU~ aura samyaktva, virati, zrazmAda aura kavAya bhAva yadi mArga ko grahaNa karatA hU~ / " jaM saMbharAmi, jaM ca na saMbharAmi zramaNa-sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhayAdi sUtra kI digdarzana karAyA hai / 1 vyAkhyA meM hamane pratikramaNa ke virATa rUpa kA usakA grAzaya yaha hai ki yaha mAnava jIvana cAroM ra se doSAcchanna hai / sAvadhAnI se calatA huA sAdhaka bhI kahIM na kahIM bhrAnta ho hI jAtA hai| jaba taka sAdhaka chedastha haiM, 'ghAtikamadaya se yukra hai, taba taka nAbhogatA kisI na kisI rUpa meM banI hI rahatI hai / yataH eka, do Adi ke rUpa meM donoM kI kyA gaNanA ? asaMkhya tathA ananta asaMyama sthAnoM meM se, patA nahIM, kaba kauna sA zramayama kA doSa laga jAya ? kabhI una doSoM kI smRti rahatI hai, kabhI nahIM bhI rahatI hai / jina doSoM kI smRti rahatI hai, unakA to nAmollekha pUrvaka pratikramaNa kiyA jAtA hai / parantu jinakI smRti nahIM hai unakA bhI pratikramaNa kartavya hai / inhIM bhAvanAoM ko dhyAna meM rakhakara pratikramaNa sUtra kI samApti para zramaNa sAdhaka kahatA hai ki "jina doSoM kI mujhe smRti hai, unakA pratikramaNa karatA hU~, aura jina doSoM kI smRti nahIM bhI rahI hai, unakA bhI pratikramaNa karatA hU~ / " jaM paDikkamAmi, jaM ca na paDikkamAmi 'jaM saMbharAmi' zrAdi se lekara 'jaM ca na paDikkamAmi' taka ke sUtrAMza kA sambandha ' tassa savvarasa devasiyatsa aiyArassa paDikkamAmi' se hai / taH sabakA milakara artha hotA hai jinakA smaraNa karatA hU~, jinakA smaraNa nahIM karatA hU~. jinakA pratikramaNa karatA hU~, jinakA pratikramaNa nahIM karatA hU~, una saba daivasika aticAroMkA pratikramaNa karatA hU~ / 1 'ghAtikakarmodayataH khalitamAsevitaM paDikkamAmi micchA dukkaDAdizA / ' - Avazyaka cUrNi For Private And Personal
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA sUtra 246 prazna hai ki jinakA pratikramaNa karatA hU~, phira bhI unakA pratikramaNa karatA hU~-isakA kyA artha ? pratikramaNa kA bhI pratikramaNa karanA kucha samajha meM nahIM pAtA ? prAcArya jinadAsa Upara kI zaMkA kA bahuta sundara samAdhAna karate haiM / grAma paDikamAmi kA artha parihAmi karate haiM aura kahate haiM - 'zArIrika durbalatA aAdi kisI vizeSa paristhitivaza yadi maiMne karane yogya satkArya chor3a diyA ho-na kiyA ho, aura na karane yogya kArya kiyA ho to uma saba ati cAra kA pratikramaNa karatA huuN|' dekhie yAvazyaka cUrNi "saMghayaNAdi daurbalyAdinA jaM paDikkama mi -pariharAmi karaNijja, jaM ca na paDikamAmi akaraNijjaM / " Atma-samutkIrtana 'samaNo'haM saMjaya-viraya......"mAyA mosavivajino' yaha sUtrAMza yAtma-samutkIrtanaparaka hai / "maiM zramaNa hU~, sayata-virata-pratihatapratyAkhyAta pApakarmA hU~, anidAna hU~, dRSTimampanna hU~, aura mAyAmRpAvivarjita hU~"-~yaha kitanA udAtta, yojasvI antarnAda hai ! apane sadAcAra ke prati kitanI svAbhimAna pUrNa gambhIra vANI hai / sambhava hai kisI ko isameM ahaMkAra kI gandha yAe ! parantu yaha ahaMkAra aprazasta nahIM, prazasta hai / aAtmika durbalatA kA nirAkaraNa karane ke lie sAdhaka ko aimA svAbhimAna sadA sarvadA grAhya hai, aAdaraNIya hai / itanI ucca saMkalpa bhUmi para pahu~cA huaA sAdhaka hI yaha vicAra kara sakatA hai ki ' 'maiM itanA U~cA evaM mahAn sAdhaka hU~, phira bhalA akuzala pApakarma kA AcaraNa kaise kara sakatA hU~?' yaha hai vaha yAtmAbhimAna, jo sAdhaka ko pApAcaraNa se bacAtA hai, avazya bacA hai ! yaha hai vaha aAtmasamutkIrtana, jo 1 'eriso ya hoM to kahaM puNa akupajamAyarissaM ?' prAcArya jinadAsa For Private And Personal
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 250 zramaNa-sUtra sAdhaka ko dharmAcaraNa ke lie prakhara sphUrti detA hai, aura detA hai aca cala jJAna cetnaa| Aie, aba kucha vizeSa zabdoM para vicAra kara le / 'zramaNa' zabda meM sAdhanA ke prati nirantara jAgarUkatA, sAvadhAnatA evaM prayatnazIlatA kA bhAva rahA huaA hai / 'maiM zramaNa hU~' arthAt sAdhanA ke lie kaThora zrama karane vAlA huuN| mujhe jo kucha pAnA hai, apane zrama arthAt puruSArtha ke dvArA hI pAnA hai| ataH maiM sabama ke lie atIta meM pratikSaNa zrama karatA rahA huuN| vartamAna meM zrama kara rahA hU~ aura bhaviSya meM bhI zrama karatA rahU~gA / yaha hai vaha virATa yAdhyAtmika zrama-bhAvanA, jo zramaga zabda se dhvanita hotI hai| ___ saMyata kA artha hai-'sayama meM samyak yatana karane vAlA / ' ahiMsA, satya yAdi kartavyoM meM sAdhaka ko sadeva samyaka prayatna karate rahanA caahie| yaha sayama kI sAdhanA kA bhAvAtmaka rUpa hai / "saMjatosamma jato, karaNIyesu jogeSu samyaka prayatnapara ityarthaH |"-yaavshyk cUrNi virata kA artha hai-'saba prakAra ke sAvadha yogoM se virati= nivRtti karane vAlA / ' jo saMbama kI sAdhanA karanA cAhatA hai, use asadAcaraNa rUpa samasta sAvadha prayatnoM se nivRtta honA hI cAhie / yaha nahIM ho sakatA ki eka ora sayama kI sAdhanA karate raheM aura dUsarI yora sAMsArika sAvadha pApa karmA meM bhI saMlagna rheN| sayama aura prAsayama meM paraspara virodha hai / itanA virodha hai ki donoM tIna kAla meM bhI kabhI ekatra nahIM raha sakate / yaha sAdhanA kA niSedhAtmaka rUpa hai : 'ego viraI kujA, ego ya pavattaNa'-uttarAdhyayana sUtra ke ukta kathana ke anusAra asayama meM nivRtti aura saMyama meM pravRtti karane se hI sAdhanA kA vAstavika rUpa spaSTa hotA hai| pratihata-pratyAkhyAta pApakarmA kA artha hai-'bhUtakAla meM kie gae pApa karmoM ko nindA evaM gardA ke dvArA pratihata karane vAlA aura vartamAna For Private And Personal
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 251 tathA bhaviSya meM hone vAle pApa karmoM ko akaraNatArUpa pratyAkhyAna ke dvArA pratyAkhyAta karane vAlA / ' yaha vizeSaNa sAdhaka kI kAlika jIvana zuddhi kA pratIka hai| saccA sAdhaka vahI sAdhaka hai, jo apane jIvana ke tInoM kAloM meM se arthAt bhUta, bhaviSyat, vartamAna meM se, pApa kAlimA ko dhokara sApha kara detA hai / vaha na vartamAna meM pApa karatA hai, na bhaviSyata meM karegA aura na bhUtakAla ke pAyoM ko hI jIvana ke kisI aMga meM lagA rahane degA / use pApa kamoM se lar3anA hai| kevala vartamAna meM hI nahIM, apitu bhUta aura bhaviSyat meM bhI lar3anA hai| sAdhanA kA artha hI pApa karmoM para trikAlavijayI honA hai / tihata-pratyAvyAtapApakarmA kI vyutpatti karate hue prAcArya jinadAsa likhate haiM--'paDihataM atItaM Ni daNa-garahaNAdIhiM, paJcakkhAtaM sesaM prakaraNatayA pAvakammaM pAvAcAraM yeNa sa tthaa|' anidAna kA artha hotA hai--nidAna se rahita arthAt nidAna kA parihAra karane vaalaa| nidAna kA artha grAmakti hai| sAdhanA ke lie kisI prakAra kI bhI bhogAsakti jaharIlA kIr3A hai| kitanI hI bar3I U~cI sAdhanA ho, yadi bhogAsakti hai to vaha use andara hI andara khokhalA kara detI hai sar3A-galA detI hai| ataH sAdhaka ghoSaNA karatA hai ki "maiM zramaNa hU~, anidAna hU~ / na mujhe isa loka kI Asakti hai, aura na paraloka kI / na mujhe devatAoM kA vaibhava lalacA sakatA hai aura na kisI cakravartI samrATa kA vizAla sAmrAjya hii| isa virATa saMsAra meM merI kahIM bhI kAmanA nahIM hai / na mujhe duHkha se bhaya hai aura na sukha se moha / ataH merA mana na kA~ToM meM ulajha sakatA hai aura na phUloM meN| maiM sAdhaka huuN| astu, merA ekamAtra lakSya merI apanI sAdhanA hai, anya kucha nahIM / merA dhyeya bandhana nahIM, pratyuta bandhana se mukti hai|" jaina saskRti kA yaha zrAdarza kitanA mahattvapUrNa hai ! anidAna zabda ke dvArA jaina sAdhanA kA dhyeya spaSTa ho jAtA hai| jo sAdhaka apane lie koI sAMsArika nidAna sambandhI dhyeya nizcita karate haiM, ve patha bhraSTa hue For Private And Personal
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rapUra zramagA-sUtra vinA nahIM raha skte| anidAna sAdhaka hI patha bhraSTa hone se bacate haiM aura svIkRta sAdhanA para dRr3ha rahakara kama bandhanoM se apane ko mukta karate haiN| dRSTisampanna kA artha hai-'samyagadarzana rUpa zuddha dRSTi bAlA / ' sAdhaka ke lie zuddha dRSTi honA Avazyaka hai| yadi bhamyaga darzana na ho, zuddha dRSTi na ho, to hitAhita kA viveka kaise hogA ? dharmAdhama kA svarUpa-dazana kaise hogA ? samyaga darzana hI kara nimala dRSTi hai, jisake dvArA saMsAra ko sasAra ke rUpa meM, mona ko mokSa ke rUpa meM, sauMsAra ke kAraNoM ko sauMmAra ke kAraNoM ke rUpa meM, mona ke kAraNoM ko mokSa ke kAraNoM ke rUpa meM, arthAt dharma ko dhama ke rU: meM aura adharma ko adhama ke rUpa meM dekhA jA sakatA hai| prAcArya jinadAsa isI lie 'dihi sampanno' kA artha 'savaguNa mUla bhUta guNayukratva' karate haiN| 'samyagdarzana' vastutaH saba guNoM kA mUlabhUta guNa hai| jaba taka samghA darzana kA prakAza vidyamAna hai, taba taka sAdhaka ko idhara-udhara bhaTakane evaM patha bhraSTa hone kA koI bhaya nahIM hai / mithyAdarzana hI sAdhaka ko nIce girAtA hai, idhara-udhara ke pralobhanoM meM ulajhAtA hai| samyagdarzana kA lakSya jahA~ bandhana se mukti hai, vahA~ mithyAdazana kA lakSya svayaM bandhana hai | bhogAsakti hai, sasAra hai| ataeva zramaNa jaba yaha kahatA hai ki maiM dRSTisampanna hU~, taba usakA abhiprAya yaha hotA hai ki "maiM mithyAdRSTi nahIM hU~, samyag dRSTi huuN| maiM satya ko satya aura satya ko asatya samajhatA hU~ mere samakSa sasAra evaM mokSa kA rUpa lekara nahIM A sakatA, bandhana mokSa nahIM ho sakatA / merI viveka dRSTi itanI painI hai ki mujhe asayama, sayama kA bAnA pahana kara, adharma, dharma kA rUpa banAkara, dhokhA nahIM de sakatA / maiM prakAza meM vicaraNa karane ke lie huuN| meM andhakAra meM kyoM bhaTakU~ aura dIvAroM se kyoM TakarAU~ ? kyA mere A~kha nahIM hai ? anaMta kAla se bhaTakate hue isa aMdhe ne grA~gkha pA lI hai / ataH For Private And Personal
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 253 aba yaha nahIM bhttkegaa| svayaM to kyA bhaTakegA, dUsare adhoM ko bhI bhaTakane se bacAegA / samyagdarzana kA prakAza hI aisA hai|" mAyA-mRA-vivarjita kA artha hai-- mAyAmRga se rahita / ' mAyAmRSA sAdhaka ke lie bar3A hI bhayaMkara pApa hai| jaina dharma meM ise zalpa kahA hai / yaha sAdhaka ke jIvana meM yadi eka bAra bhI praveza kara letA hai to phira vaha kahIM kA nahIM rhtaa| bhUla ko chupAne kI vRtti pichale pApoM ko bhI sApha nahIM hone detI pAra pAge ke lie adhikAdhika pApoM ko nimatraNa detI hai / jo sAdhaka jhUTha bola sakatA hai, jhUTha bhI vaha, jisake garbha meM mAyA rahI huI ho, bhalA vaha kyA sAdhanA karegA ? mAyA mRvAvAdI, sAdhaka nahIM hotA, Thaga hotA hai / vaha dharma ke nAma para adharma karatA hai, dharma kA DhoMga racatA hai / yaha pratikramaNa-sUtra hai| ataH pratikramaNakartA sAdhaka kahatA hai ki "meM zramaNa huuN| maiMne mAyA yAra mRpAvAda kA mArga chor3a diyA hai| mere mana meM chupAne jaisI koI bAta nahIM hai| merI jIvana-pustaka kA haraeka pRTa khulA hai, koI bhI use par3ha sakatA hai| maiMne sAdhanA patha para calate hue jo bhUle kI haiM, galatiyA~ kI haiM, maiMne unako chupAyA nahIM hai / jo kucha doSa the, sApha-sApha kaha die haiM / bhaviSya meM bhI meM aisA hI rhuuNgaa| pApa chupanA cAhatA hai, meM use chupane nahIM dUM gA / pApa satya se cuMdhiyAtA hai, ataH asatya kA aAzraya letA hai, mAyA ke andhakAra meM chupatA hai / parantu maiM isa sambandha meM bar3A kaThora hU~, nirdaya hU~ / na maiM pichale pAyoM ko chupane dUMgA, ora na bhaviSya ke pAnI ko / pAra pAte haiM mAyA ke dvAra se, mRpAvAda ke dvAra se / zrAra maiMne ina dvAroM ko baMda kara diyA hai / aba bhaviSya meM pApa pAe~ to kidhara se pAe~ ? pichale pApa bhI mAyAmRSA ke prAzraya meM hI rahate haiM / astu jyoM hI meM bhagavAn satya ke Age khar3A hokara pApoM kI aAlocanA karatA hU~, tyoM hI basa pApoM meM bhagadar3a macajAtI hai| kyA majAla, jo eka bhI khar3A raha jAya !" yaha hai vaha udAtta bhAvanA, jo mAyAmRpA-vivarjita kI pRSTa bhUmi meM rahI huI hai / For Private And Personal
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUtra sahayAtriyoM ko namaskAra prastuta pratijJA sUtra ke prAraMbha meM mokSamArga ke upadeSTA dharma tIrthaMkaroM ko namaskAra kiyA gayA thaa| usa namaskAra meM guNoM ke prati bahumAna thA, kRtajJatA kI abhivyakti thI, pariNAmavizuddhi kA sthirIkaraNatva thA, aura thA samyagdarzana kI zuddhi kA bhAva, navona aAdhyAtmika sphUrti evaM cetanA kA bhAva / aba prastuta namaskAra meM, una sahayAtriyoM ko namaskAra kiyA gayA hai, jo sAdhu aura sAdhvI ke rUpa meM sAdhanAtha para cala rahe haiM, sayama kI nArAdhanA kara rahe haiM, evaM bandhanamukti ke lie prayatnazIla haiM / yaha namaskAra sukRtAnumodana-rUpa hai, sAthiyoM ke prati bahumAna kA pradarzana hai / pUrva namaskAra sAdhaka se siddha para pahuMce huoM ko thA, ataH vaha sahaja bhAva se kiyA jA sakatA hai| parantu apane jaise hI sAthI yAtriyoM ko namaskAra karanA sahaja nahIM hai / yahA~ abhimAna se mukti prApta hue. vinA namaskAra nahIM ho sakatA / jaina dharma vinaya kA dharma hai, guNapakSapAtI dharma hai| yahA~ aura kucha nahIM pUchA jAtA, kevala guNa pUchA jAtA hai / siddha hoM athavA sAdhaka hoM, koI bhI ho, guNoM ke sAmane jhuka jAyo, bahumAna karo-yaha hai hamArA cirantana Adarza ! sayamakSetra ke sabhI choTe-bar3e sAdhaka, phira ve bhale hI puruSa hoM-strI hoM, saba namaskaraNIya haiM. aAdaraNIya haiM,yaha bhAva hai prastuta namaskAra kA / apane mahadharmiyoM ke prati kitanA adhika vinamra rahanA cAhie, yaha aAja ke saMpradAyavAdI sAdhuoM ko sIkhane jaisI cIja hai ! Aja kI sAdhutA apane saMpradAya meM hai, apanI bAr3AbaMdI meM hai / ataH sAdhutA ko kiyA jAne vAlA virATa namaskAra bhI saMpradAyavAda ke kSudra ghere meM avaruddha ho jAtA hai| samasta mAnavakSetra ke sAdhakoM ko namaskAra kA vidhAna karane vAlA virATa dhama, itanA khuda hRdaya bhI bana sakatA hai ? Azcarya hai ! jambU dvIpa, dhAtakI khaNDa aura ardha puSkara dvIpa tathA lavaNa evaM kAlodadhi samudra---yaha aDhAI dvIpasamudra-parimita mAnava kSetra hai| zramaNa For Private And Personal
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratijJA-sUtra 255 dharma kI sAdhanA kA yahI kSetra mAnA jAtA hai / aAge ke kSetroM meM na manuSya haiM aura na zramaNadhama kI sAdhanA hai| astu, antima do gAthAoM meM adhAI dvIpa ke mAnava kSetra meM jo bhI sAdhu-sAdhvI haiM, sabako mastaka jhukAkara vandana kiyA gayA hai / prathama gAthA meM rajoharaNa, gocchaka evaM pratigraha = pAtra aAdi dravya sAdhu ke cihna batAe haiM / aura Age kI gAthA meM pA~ca mahAvrata zrAdi bhAva sAdhu ke guNa kahe gae haiM / jo dravya aura bhAva donoM dRSTiyoM se sAdhutA kI maryAdA se yukta hoM, ve saba vandanIya muni haiM / dravya ke bAda bhAva kA ullekha, bhAva sAdhutA kA mahattva batAne ke lie hai / dravya sAdhutA na ho aura kevala bhAvasAdhutA ho, taba bhI vaha vandanIya hai; parantu bhAva ke binA kevala dravya-sAdhutA kathamapi vandanIya nahIM ho sakatI / aThAraha hnAra zIla aMgoM kI vyAkhyA ke lie avataraNikA uThAte hue prAcArya haribhadra yahI sUcanA karate haiM ki-"ekAGga vikalapratyeka buddhAdisaMgrahAya aSTAdazazIla sahasradhAriNaH, tathAhi kecid magavanto rajoharaNAdidhAriNo na bhavantyapi / " aTThAraha hajAra-zola 'zIla' kA artha 'yAcAra' hai / bhedAnubheda kI dRSTi se yAcAra ke aThAraha hajAra prakAra hote haiN| kSamA, nirlobhatA, saralatA, mRdutA, lAdhava, satya, sayama, tapa, tyAga aura brahAcarya-~~yaha daza prakAra kA zramaNa-dharma hai| dazavidha zramaNa dharma ke dhartA muni, pA~ca sthAvara, cAra trasa aura eka ajIva---isa prakAra daza kI virAdhanA nahIM karate / astu, dazavidha zramaNa dharma ko pRthvI kAya Adi daza kI avirAdhanA se guNana karane para 100 bheda ho jAte haiN| pAMca indriyoM ke vaza meM par3akara hI mAnava pRthivI kAya Adi daza kI virAdhanA karatA hai; ataH so ko pA~ca indriyoM ke vijaya se guNana karane para 500 bheda hote haiM / punaH AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha-ukta cAra sajJAtroM ke nirodha se pUrvokta pAMca sau bheoM ko guNa na karane se do hajAra bheda hote haiN| do hajAra For Private And Personal
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 256 zramaNa-sUtra ko ' mana, vacana aura kAya ukta tIna daNDoM ke nirodha se tIna guNA karane para chaha hajAra bheda hote haiM / punaH chaha hajAra ko karanA, karAnA aura anumodana ukta tInoM se guNana hone para kula aThAraha hajAra zIla ke bheda hote haiM / prAcArya haribhadra isa sambandha meM eka prAcIna gAthA uddhRta karate haiM jo e karaNe sannA, iMdiya bhomAi samaNa dhamma ya / sIlaMga-sahassANaM, aDDhAra sagassa niphttii|| zirasA, manasA, mastakena prastuta sUtra meM 'sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi' pATa yAtA hai, isakA artha hai 'zira se, mana se aura mastaka se vandanA karatA huuN|' prazna hotA hai ki zira ora mastaka to eka hI haiM, phira yaha punarukti kyoM ? uttara meM nivedana hai ki-zira, samasta zarIra meM mukhya hai| ataH zira se vandana karane kA abhiprAya hai-zarIra se vandana karanA / mana antaH karaNa hai, ataH yaha mAnasika vandanA kA dyotaka hai| 'matthAeNa' vaMdAmi kA artha hai-'mastaka jhukAkara vandanA karatA hU~, yaha vAcika vandanA kA rUpa hai| astu mAnasika vAcika aura kAyika trividha vandanA kA svarUpa nirdeza hone se punarukti doSa nahIM hai / __ prastuta pATha ke ukta graMza kI arthAt 'tesavve sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi' kI vyAkhyA karate hue prAcArya jinadAsa bhI yahI spaSTIkaraNa karate haiM-"te iti sAdhavaH, savvetti gacchaniggata gacchavAsI 1-zrAcArya haribhadra kRta, kAritAdi karaNa se pahale guNana karate haiM, aura mana vacana Adi yoga se bAda meM / For Private And Personal
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pratijJA-sUtra 257 patteya buddhAdayo / sirasA iti kAyajogeNa matyapurA vaMdAmitti esa eva vaijogo / " , Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pAThAntara ..., prastuta pATha kA antima aMza 'aMDaDhAije su zrAdi ko kucha AcArya gAthA ke rUpa meM likhate haiM aura kucha gadyarUpa meM | kucha jAvanta kahate haiM aura kucha jAvanti / 'paDiMggahaM dhArA' Adi meM prAcArya jinadAsa sarvatra 'dharA' kA prayoga karate haiM aura AcArya haribhadra Adi 'dhArA' kA / zrAcArya haribhadra 'aDDhAra sahassa sIlaMga dhArA' likhate haiM aura zrAcArya jinadAsa 'aTThArasa sIlaMga - sahassadharA / kucha pratiyoM meM rathavAcaka raha zabda bar3hAkara ' aDDAra sahassa sIliMga raha dhArA' bhI likhA milatA hai / AcArya jinadAsa ne Avazyaka - cUrNa meM apane samaya ke kucha aura bhI pAThAntaroM kA ullekha kiyA hai - " kei puNa samuddapadaM goccha paDiMggahapadaM caM na puDhaMti, aNNe puNa zraDDhAijesu dosu dIvasamuddesu paDhaMti, ettha vibhAsA kAtavvA / " For Private And Personal
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kSAmaNA-sUtra Ayariya - uvajjhAe, sIse sAhammie. kulagaNe a| je me kei kasAyA, savve tiviheNa khAmemi // (2) savyasta samaNasaMghassa, bhagavo aMjali karitra siise| savyaM khamAvaittA, khamAmi savyassa ahayaM pi|| khAmemi savvajIve, savve jIvA khamaMtu me| mettI me sadhabhUesu,' varaM majha na keNai // 1 savva jIvesu, iti jinadAsa mahattarAH / For Private And Personal
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kSAmaNA-sUtra 256 zabdArtha savvaM = saba aparAdha ko pAyariya = zrAcArya para khamAvaittA-kSamA karAkara uvajjhAe = upAdhyAya para ayapi = maiM bhI sIse-ziSya para savyasta = (unake) saba aparAdha ko sAhammie = sArmika para khamAmi = kSamA karatA huuN| kula-kula para gaNe = gaNa para savva saba me = maiMne jIve =jIvoM ko je-jo khAmemi = kSamA karatA hU~ keha= koI savve saba kasAyA = kaSAya kie hoM jIvA=jIva savve-una sabako tiviheNa = trividha rUpa se khAmemi= khimAtA huuN| khamatu-tamA kareM savvabhUesu-saba jIvoM para sIse =zira para me-merI aMjaliM = aJjali mettI = mitratA hai karitra karake keNai% kisI ke sAtha bhagavano-pUjya majjha= merA savvassa = saba veraM = vairabhAva samaNa saghassa-zramaNa saMgha se na% nahIM hai| (apane) bhAvArtha zrAcArya, upAdhyAya. ziSya, sAdharmika kula aura gaNa, inake Upara maiMne jo kucha bhI kaSAya bhAva kie hoM, una saba durAcaraNoM kI maiM mana, vacana aura kAya se kSamA cAhatA huuN||1|| For Private And Personal
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 260. www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra aJjalibaddha donoM hAtha jor3akara samasta pUjya munisaMgha se maiM apane saba aparAdhoM kI kSamA cAhatA hU~ aura maiM bhI unake prati kSamAbhAva karatA hU~ || 2 || maiM saba jIvoM ko kSamA karatA hU~ aura ve saba jIva bhI mujhe kSamA kareM / merI saba jIvoM ke sAtha pUrNa maitrI = mitratA hai; kisI ke sAtha bhI merA vaira-virodha nahIM hai // 3 // vivecana kSamA, manuSya kI saba se bar3I zakti hai / manuSya kI manuSyatA ke pUrNa darzana bhagavatI kSamA meM hI hote haiM / vaha manuSya kyA, jo jarA-jarAsI bAta para ucala par3atA ho, lar3AI-jhagar3A ThAnatA ho, vaira-virodha karatA ho ? usameM aura pazu meM eka AkRti ke sivA aura kauna-sA antara raha jAtA hai ? vaira-virodha kI, krodha-dveSa kI vaha bhayaMkara agni hai, jo apane aura dUsaroM ke sabhI sadguNoM ko bhasma kara DAlatI hai / kSamAhIna manuSya kA zarIra er3I se coTI taka pracaNDa krodhAgni se jala uThatA hai, netra Agneya bana jAte haiM, rakta garma pAnI kI taraha khaulane lagatA hai / C kSamA kA artha hai- - 'sahanazIlatA rakhanA / kisI ke kie aparAdha ko antahRdaya se bhI bhUla jAnA, dUsaroM ke anucita vyavahAra kI ora kucha bhI lakSya na denA; pratyuta aparAdhI para anurAga aura prema kA madhura bhAva rakhanA, kSamA dharma kI utkRSTa vizeSatA hai / kSamA ke vinA. mAnavatA napa hI nahIM sakatI / hiMsA mUrti kSamAvIra na svayaM kisI kA zatru hai aura na koI usakA zatru hai; na usase kisI ko bhaya hai aura na usako kisI se bhaya hai " yasmAnnodvijate loko lokAnodvijate ca yaH / " vaha jahA~ kahIM bhI rahegA, prema aura sneha kI sAkSAt mUrti bana kara rahegA / usake madhura hAsya meM vilakSaNa zakti kA AbhAsa milegA / zrIyuta zivavratalAla varmana ke. zabdoM meM---" jaise sUrya maNDala se cAroM ora zubhra jyoti kI varSA hotI rahatI For Private And Personal
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kSAmaNA-sUtra 261 hai, vaise hI usase, usake svarUpa se, usakI chAyA se aura usakI sA~sa-sA~sa se dazoM dizAoM meM prAnanda, magala aura sukha zAnti kI amRta dhArAe~ hara samaya pravAhita hotI rahatI haiM evaM saMsAra ko, svarga-sadRza banAtI rahatI haiN|" jaina-dharma, Aja ke dhAmika jagata meM kSamA kA sabase bar3A pakSapAtI hai| jaina dharma ko yadi kSamA-dharma kahA jAya to yaha satya kA adhika spaSTIkaraNa hogaa| jainoM kA pratyeka parva = utsava kSamA dharma se zrota prota hai / jaina dharma kA kahanA hai ki tuma apane virodhI ke prati bhI udAra, sahRdaya, zAnta bno| bhUla ho jAnA manuSya kA pramAda-janya svabhAva hai; ataH kisI ke aparAdha ko gA~Tha bA~dha kara hRdaya meM rakhanA, dhArmika manovRtti, nahIM hai / jaina dharma kI sAdhanA meM ahorAtra meM do bAra sAyaMkAla aura prAtaH kAla- pratyeka prANI se kSamA mA~ganI hotI hai| cAhe kisI ne tumhArA aparAdha kiyA ho, athavA tumane kisI kA aparAdha kiyA ho; vizuddha hRdaya se svayaM kSamA karo aura dUsaroM se kSamA karAyo / na tumhAre hRdaya meM dvaSa kI jvAlA rahe aura na dUsare ke hRdaya meM, yaha kitanA sundara sneha pUrNa jIvana hogA! kSamA ke vinA koI bhI sAdhanA saphala nahIM ho sktii| ugra se ugra kriyA kANDa, dIrgha se dIrgha tapazcaraNa, kSamA ke abhAva meM kevala dehadaNDa hI hotA hai; usase aAtmakalyANa tanika bhI nahIM ho sakatA / IsAmasIha ne bhI eka bAra kahA thA--"tuma apanI Ahuti car3hAne deva mandira meM jAte ho aura vahA~ dvAra para pahu~ca kara yadi tumheM yAda A jAya ki tumhArA amuka par3ausI se mana muTAva hai to tuma Ahuti vahIM devamandira ke dvAra para chor3o aura vApasa jAkara apane par3ausI se kSamA mA~go / par3ausI se maitrI karane ke bAda hI devatA ko bheTa car3hAnI caahie|" kitanA U~cA evaM bhavya Adarza hai ? jaba taka hRdaya kSamA-bhAva se komala na ho jAya, taba taka usameM dharma kalpataru kA mRdu aMkura kisa prakAra aMkurita ho sakatA hai ? For Private And Personal
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 262 zrama-sUtra pratikramaNa kI samAti para prastuta kSAmaNAsUtra par3hate samaya jaba sAdhaka donoM hAtha jor3akara kSamA yAcanA karane ke lie khar3A hotA hai, taba kitanA sundara zAnti kA dRzya hotA hai ? apane cAroM ora avasthita saMsAra ke samasta choTe-bar3e prANiyoM se gadgad hokara kSamA mA~gatA huyA sAdhaka, vastutaH mAnavatA kI sarvotkRSTa bhUmikA para pahu~ca jAtA hai| kitanI namratA hai ? guru janoM se to kSamA mA~gatA hI hai, kintu apane se choTe ziSya Adi se bhI kSamAyAcanA karatA hai / usa samaya usake hRdaya se choTe-bar3e kA bheda vilupta ho jAtA hai aura akhila vizva mitra ke rUpa meM A~khoM ke sAmane upasthita ho jAtA hai| isa prakAra kSamAyAcanA kI sAdhanA se aparAdhoM ke saskAra jAte rahate haiM, aura mana pApoM ke bhAra se sahasA halakA ho jAtA hai / kSamA se hamAre ahaMbhAva kA nAza hotA hai aura hRdaya meM udAra bhAvanA kA prAdhyAtmika puSpa khila uThatA hai / apane hRdaya ko nirvaira banA lenA hI kSamApanA kA uddezya hai / hamArI kSamA meM vizvamaitrI kA aAdarza rahA huA hai| aura yaha vizva-maitrI hA jaina-dharma kA prANa hai| karuNAmUrti bhagavAn mahAvIra, kSamA para atyadhika bala dete haiM / bhagavAn kI kSamA kA zrAdarza hai ki tumane dUsare ke hRdaya ko kisI bhI prakAra kI coTa pahu~cAI ho, dUsare ke hRdaya meM kisI bhI prakAra kI kaluSatA utpanna kI ho, athavA dUsare kI aora se apane hRdaya meM vairavirodha evaM kaluSatA ke bhAva paidA kie hoM, to ukta vaira-virodha tathA kaluSatA ko kSamA ke AdAna pradAna dvArA turanta dhokara sApha kara do| vairavirodha kI kAlimA ko jarA-sI dera ke lie bhI hRdaya meM na rahane do| bRhatkalpasUtra meM bhagavAna mahAvIra kA zramasaMgha ke prati gaMbhIra evaM mamasvI sandeza hai ki-''yadi zramaNasauMdha meM kisI se kisI prakAra kA kalaha ho jAya to jaba taka paraspara kSamA na mA~ga le taba taka aAhAra pAnI lene nahIM jA sakate, zauca nahIM jA sakate, svAdhyAya bhI nahIM kara skte|" kSamA ke lie kitanA kaThora anuzAsana hai / aAja ke kalaha-priya sAdhu, For Private And Personal
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kSAmaNA-sUtra 263 jarA isa aora lakSya de to zramaNa-saMgha kA kitanA adhika abhyudaya evaM zrAtma-kalyANa ho / kSamA prArthanA karate samaya apane Apako isa prakAra udAtta evaM madhura bhAvanA meM rakhanA cAhie ki-he vizva ke samasta trasa sthAvara jIvo ! hama tuma saba zrAtma-dRSTi se eka hI haiM, samAna hI haiM / yaha jo kucha bhI bAhya virodhatA hai, viSamatA hai, vaha saba kama janya hai, svarUpataH nahIM / bAhya bhedoM ko lekara kyoM hama paraspara eka dUsare ke prati dveSa, ghRNA, apamAna tathA vaira-virodha kreN| hama saba ko to sadA sarvadA bhrAtRbhAva evaM snehabhAva hI rakhanA cAhie / anAdikAla se paribhramaNa karate hue maiM tumhAre sauMsarga meM ananta bAra AyA hU~ aura usa sasarga meM svArtha se, krodha se, avicAra se, ahaMkAra se, dvaSa se, kisI bhI prakAra se kisI bhI prakAra kI mAnasika, vAcika tathA kAyika pIr3A pahu~cAI ho to usake lie antaHkaraNa se kSamAyAcanA karatA huuN| merI hRdaya se yahI bhAvanA haizivamastu sarva - jagataH, para-hita-niratA bhavantu bhUtagaNAH / doSAH prayAntu nAzaM, sarvatra sukhI bhavatu lokaH // prazna hai ki 'savve jIvA khamaMtu' kyoM kahA jAtA hai ? saba jIva mujhe kSamA kare, isakA kyA abhiprAya hai ? ve kSamA kareM yA na kareM, hameM isase kyA ? hameM to apanI ora se kSamA mA~ga lenI cAhie / __samAdhAna hai ki prastuta pATha meM karuNA kA apAra sAgara taraMgita ho rahA hai| kauna jIva kahA~ hai ? kauna kSamA kara rahA hai kauna nahIM ? kucha patA nahIM / phira bhI apane hRdaya kI karuNA bhAvanA hai ki mujhe saba jIva kSamA karade / kSamA karade to unakI AtmA bhI krodhanimittaka kama bandha se For Private And Personal
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra mukta ho jAya ! 'mA teSAmapi azAntipratyayaH kamabandho bhavatu, iti karuNayedamAha'-prAcArya haribhadra / prAcArya jinadAsa aura haribhadra ne kSAmaNA-sUtra meM kevala eka hI 'khAmemi savvajIve' kI gAthA kA ullekha kiyA hai| parantu kucha hastalikhita pratiyoM meM prArambha kI do gAthAe~ adhika milatI haiM | gAthAe~ atIva sundara haiM, ataH hama unheM mUla pATha ke rUpa meM dene kA lobha savaraNa nahIM kara ske| For Private And Personal
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir upasaMhAra-sUtra evamahaM Aloina, nidiya garahia duguchisamma / tivihaNa paDikkato, vaMdAmi jiNe caubdhIsaM // zabdArtha evaM isa prakAra tiviheNa = tIna prakAra se ahaM = maiM paDikkato=pApa karma se nivRtta samma = acchI taraha bAloiaAlocanA karake cauvvIsa = caubIsa niMdiya=nindA karake jiNe = jina devoM ko garahia = gardA karake vaMdAmi= vandanA karatA hU~ duguchiuM= jugupsA karake bhAvArtha isa prakAra maiM samyaka AlocanA, nindA, garhA aura jugupsA ke dvaar| tIna prakAra se arthAt mana, vacana aura kAya se pratikramaNa kara = pApoM se nivRtta hokara caubIsa tIrthaMkara devoM ko vandana karatA huuN| hokara For Private And Personal
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 266 zramaNa sUtra vivecana yaha upasa hAra-sUtra hai / pratikramaNa ke dvArA jIvana-zuddhi kA mAga prazasta ho jAne se prAtmA aAdhyAtmika abhyudaya ke zikhara para zrArUr3ha ho jAtA hai / jaba taka hama apane jIvana kA sUkSma dRSTi se nirIkSaNa nahIM kareMge, apanI bhUloM ke prati pAzcAttApa nahIM kareMge, bhaviSya ke lie sadAcAra ke prati acala saMkalpa nahIM kareMge; taba taka hama mAnava jIvana meM kadApi AdhyAtmika utthAna nahIM kara sakege / hamAre patana ke bIja, bhUloM ke prati upekSAbhAva rakhane meM rahe hue haiN| bhUloM ke prati pazcAttApa kA nAma jaina paribhASA meM pratikramaNa hai / yaha pratikramaNa mana, vacana aura zarIra tInoM ke dvArA kiyA jAtA hai / mAnava ke pAsa tIna hI zaktiyA~ aisI haiM jo use bandhana meM DAlatI haiM aura bandhana se mukta bhI karatI haiN| mana, vacana aura zarIra se bA~dhe gae pAra mana, vacana aura zarIra ke dvArA hI kSINa evaM naTa bhI hote haiN| rAga-dveSa se dUSita mana, vacana aura zarIra bandhana ke lie hote haiM, aura ye hI vItarAga pariNati ke dvArA karma bandhanoM se sadA ke lie mukti bhI pradAna karate haiN| aAlocanA kA bhAva atIva gaMbhIra hai| nizItha cUrNikAra jinadAsa gaNi kahate haiM ki-"jisa prakAra apanI bhUloM ko, apanI burAiyoM ko tuma svayaM spaSTatA ke sAtha jAnate ho, usI prakAra saSTatApUrvaka kucha bhI na chupAte hue gurudeva ke samakSa jyoM-kA tyoM prakaTa kara denA bAlocanA hai|" yaha AlocanA karanA, mAnApamAna kI duniyA meM ghUmane vAle sAdhAraNa mAnava kA kAma nahIM hai / jo sAdhaka dRr3ha hogA, AtmArthI hogA, jIvana zuddhi kI hI cintA rakhatA hogA, vahI AlocanA ke isa durgama patha para agrasara ho sakatA hai| nindA kA artha hai-aAtma sAkSI se apane mana meM apane pApoM kI nindA karanA / gardA kA artha hai-ghara kI sAkSI se apane pApoM kI burAI karanA / jugu-sA kA artha hai-~yApoM ke prati pUrNa ghRNA bhAva vyakta karanA / For Private And Personal
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir upasa hAra-sUtra 267 jaba taka pApAcAra ke prati ghRNA na ho, taba taka manuSya usase baca nahIM sakatA / pApAcAra ke prati utkaTa ghRNA rakhanA hI pApoM se bacane kA eka mAtra askhalita mArga hai / ataH aAlocanA, nindA, garhA aura jugupsA ke dvArA kiyA jAne vAlA pratikramaNa hI saccA pratikramaNa hai| prAcArya jinadAsa prastuta upasa hAra sUtra meM evaM ke bAda 'ahaM' kA ullekha nahIM karate / aora bAloiya, nindiya aAdi meM ktvA pratyaya bhI nahIM mAnate, jisakA artha 'karake' kiyA jAtA hai / jaise AlocanA karake, nindA karake ityAdi / prAcArya zrI ina saba padoM ko niSThAnta mAnate haiM, phalataH unake ullekhAnusAra artha hotA hai-maiMne aAlocanA kI hai, nindA kI hai, gardI kI hai ityAdi / duguchA kA artha bhI svataMtra nahIM karate / apitu aAlocanA, nindA aura gardA ko hI duguchA kahate haiM / dekhie aAvazyaka cUrNi pratikramaNAdhikAra : "evamitti anena prakAreNa pAloiyaM payAsitUNaM gurUNaM kahitaM, nindiyaM maNeNa pacchAtAvo / garahitaM vaijogeNa / evaM AloiyaniMdiyagarahiyameva duguMchitaM / evaM tivaheNa jogeNa paDikyato vaMdAmi cauvvIsaM ti / " anta meM caubIsa tIrthakaroM ko namaskAra maMgalArthaka hai / pratikramaNa ke dvArA zuda huaA sAdhaka anta meM apane ko tIrthaMkaroM kI zaraNa meM arpaNa karatA hai aura anarjalama ke rUpa meM mAno kahatA hai ki-"bhagavan ! maiMne zrApakI AjJAnusAra pratikramaNa kara liyA hai / ApakI sAkSI se vinA kucha chupAe pUrNa niSkapaTa bhAva se pAlocanA, nindA, gardA kara ke zuddha ho gayA hU~ / aba maiM Apake pavitra caraNoM meM vandana karane kA adhikArI huuN| Apa antaryAmI haiM / ghaTa-ghaTa kI jAnate haiM / Apase merA kucha chupA huyA nahIM hai / aba maiM ApakI dekha-rekha meM bhaviSya ke lie pavitra sayama patha para calane kA dRr3ha prayatna kruuNgaa|' For Private And Personal
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pariziSTa For Private And Personal
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra icchAmi khamAsamaNo ! baMdiu, jAvaNijjAra nisIhiyAe / aNujANaha me miuggahaM / nisIhi, ahokAyaM kaay-sNphaasN| khamaNijjo bhe kilaamo| appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikkato ? jattA bhe? javaNijjaM ca bhe? khAmemi khamAsamaNo ! devasiyaM vaikkama / AvassiAra paDikkamAmikhamAsamaNANaM devasiyAe AsAyaNAeM tittIsannayarAe, jaM kiMci micchAe, maNadukkaDAe, vayadukkaDAe, kAyadukkaDAe, For Private And Personal
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 271 kohAe, mANAe, mAyAe, lobhAe, savvakAliyAe, savvamicchokyArAe, savvadhammAikkamaNAe, aAsAyaNAejo me aiyAro karo, tassa khamAsamaNo! paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi, appANaM vosirAmi ! zabdArtha [vandanA kI AjJA ] ahokAyaM = (Apake) caraNoM kA khamAsamaNo= he kSamAzramaNa ! kAyasaM phAsa = apanI kAya se jAvaNijAe = yathA zakriyukta mastaka se yA hAtha nisIhiyAe = pApa kriyA se nivRtta se sparza karatA hU~] hue zarIra se bhe= mere chUne se) zrApako vaMdiu~%=(zrApako) vandanA karanA kilAmo= jo bAdhA huI, vaha icchAmi = cAhatA hU~ khamaNijo-cantavya-kSamA ke yogya hai [avagraha praveza kI zrAjJA] [kAyika kuzala kI pRcchA] me= (ataH) mujhako appakilaMtANaM = alpa glAna vAle miuggaha = parimita avagraha kI, bhe-ApazrI kA arthAt avagraha meM kucha bahusubheNa = bahuta zrAnanda se sImA taka praveza karane kI divaso = zrAja kA dina aNujANaha = AjJA dIjie vaikkato = bItA? [guru kI aora se AjJA hone para [sayamayAtrA kI pRcchA ] guru ke samIpa baiThakara bhe= zrApakI nisIhi = azubha kriyA ko rokakara jattA = saMyamayAtrA (nirbAdha hai ?) For Private And Personal
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 272 zramaNa-sUtra [yApanIya kI pRcchA ] maNa dukkaDAe = duSTa mana se kI huI ca - aura vayadukkaDAe- duSTa vacana se kI huI bhe= zrApakA zarIra kAyadukkaDAe = zarIra kI duzceSTAoM javaNijjamana tathA indriyoM se kI huI kI pIr3A se rahita hai? kohAe = krodha se kI huI [ guru kI ora se evaM kahane para mANAe =mAna se kI huI svAparAdhoM kI kSamAyAcanA] mAyAe =mAyA se kI huI khamAsamaNo = he kSamAzramaNa ! lobhAe = lobha se kI huI devasiyaM=( maiM ) divasa sambandhI savyakAliyAe = saba kAla meM kI vaikkama = apane aparAdha ko khAmemi = khimAtA hU~ savvamicchokyArAe-saba prakAra ke AvassiyAe. = caraNa-karaNa rUpa mithyA bhAvoMse pUrNa Avazyaka kriyA savvadhammAikkamaNAe = saba dharmoM karane meM jo bhI vipa. klo ullaMghana karane vAlI rIta anuSThAna huA pAsAyaNAe = pAzAtanA se ho usase je-jo bhI paDikamAmi = nivRtta hotA hU~ me= maiMne [ vizeSa spaSTIkaraNa] aiyAro= aticAra khamAsamANA- zrApa kSamA zramaNa kayo= kiyA ho tassa = usakA devasiyAe = divasa sambandhinI paDikamAmi= pratikramaNa karatA hU~ tittIsannayarAe-tetIsa meM se kisI nindAmi = usakI nindA karatA hU~ bhI garihAmi= vizeSa nindA karatA hU~ AsAyaNAe - aAzAtanA ke dvArA appANaM-bAzAtanAkArI atIta [aAzAtanA ke prakAra ] zrAtmA kA jaM kiMci = jisa kisI bhI vosirAmi= pUrNa rUpa se parityAga micchAe = mithyA bhAva se kI huI karatA hU~ #ck Hck tick For Private And Personal
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra bhAvArtha [1. icchA nivedana sthAna ] ..he kSamAzramaNa gurudeva ! maiM pApa pravRtti se alaga haTAe hue apane zarIra ke dvArA yathAzaki Apako vandana karanA cAhatA hU~ / [ 2. anujJApanA sthAna ] = zrataeva mujhako avagraha meM Apake cAroM ora ke zarIra-pramANa kSetra meM kucha parimita sImA taka praveza karane kI AjJA dIjie / 273 maiM azubha vyApAroM ko haTAkara apane mastaka tathA hAtha se Apake caraNa kamaloM kA samyaga rUpa se sparza karatA hU~ / - caraNa sparza karate samaya mere dvArA Apako jo kucha bhI bAdhA = pIr3A huI ho, usake lie kSamA kIjie / [ 3. zarIrayAtrA pRcchA sthAna ] kyA glAni rahita ApakA Aja kA dina bahuta Ananda se vyatIta huA ? [ 4. saMyamayAtrA pRcchA sthAna ] kyA ApakI tapa eva saMyama rUpa yAtrA nirbAdha hai ? 1 [ 5. saMyama mArga meM bApanIyatA = mana, vacana, kAya ke sAmarthya kI pRcchA kA sthAna ] kyA ApakA zarIra mana tathA indriyoM kI bAdhA se rahita sakuzala eva N svastha hai ? For Private And Personal [ 6. aparAdha - samApanA sthAna ] he tamAzramaNa gurudeva ! mujhase dina meM jo vyatikrama=aparAdha huA ho, usake lie kSamA karane kI kRpA kareM / bhagavan ! Avazyaka kriyA karate samaya mujhase jo bho viparIta AcaraNa huA ho, usakA maiM pratikramaNa karatA hU~ / he kSamAzramaNa gurudeva ! jisa kisI bhI mithyAbhAva se, dveSa se,
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra durbhASaNa se, zarIra kI duSTa ceSTAoM se, krodha se, mAna se, mAyA se, lobha se, sArvakAlikI = sarvakAla se sambandhita, saba prakAra ke mithyA arthAt mAyika vyavahAroM vAlI, saba prakAra ke dhamoM ko atikramaNa karanevAlI tetIsa AzAtanAoM meM se divasa-sambandhI kisI bhI aAzAtanA ke dvArA maiMne jo bhI aticAra = doSa kiyA ho; usakA pratikramaNa karatA hU~, mana se usakI nindA karatA hU~, Apake samakSa vacana se usakI gardA karatA hU~; aura pApa karma karane vAlI bahirAtmabhAvarUpa atIta zrAtmA kA parityAga karatA hU~, arthAt isa prakAra ke pApa-vyApAroM se prAtmA ko alaga haTAtA huuN| - vivecana zrAvazyaka kriyA meM tIsare vandana Avazyaka kA mahattvapUrNa sthAna hai| hitopadezI gurudeva ko vinamra hRdaya se abhivandana karanA aura unakI dina tathA rAtri sambandhI sukhazAnti pUchanA, ziSya kA parama kartavya hai / bhAratIya saMskRti meM, vizeSataH jaina saskRti meM adhyAtmavAda kI mahatI mahimA hai; aura AdhyAtmikatA ke jIvita citra gurudeva kI mahimA ke sambandha meM to kahanA hI kyA ? andhakAra meM bhaTakate hue, ThokareM khAte hue manuSya ke lie dIpaka kI jo sthiti hai, ThIka vahI sthiti ajJAnAndhakAra meM bhaTakate hue ziSya ke prati gurudeva kI hai / ataeka jaina saMskRti meM kRtajJatA pradarzana ke nAte pada-pada para gurudeva ko vandana karane kI paraMparA pracalita hai / arihantoM ke nIce gurudeva hI prAdhyAtmikasAmrAjya ke adhipati haiM / unako vandana karanA bhagavAn ko vandana karanA hai / astu, isa mahimAzAlI guruvandana ke uddezya ko evaM isakI sundara paddhati ko prastuta pATha meM bar3e hI mAmi ka DhaMga se pradarzita kiyA gayA hai| aAja kA mAnaya dharma-paraMparAoM se zUnya hotA jA rahA hai, cAroM aora svacchandatA kI pravRtti bar3ha rahI hai, vinaya aura namratA ke sthAna meM ahaMkAra jAgRta ho rahA hai| Aja vaha purAnI aAdarza paddhati kahA~ hai ki gurudeva ke Ate hI khar3A ho jAnA, sAmane jAnA, grAsana arpaNa karanA For Private And Personal
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 275 aura kuzala kSema pUchanA / gurudeva kI prAjJA meM rahakara apane jIvana kA nirmANa karanA, Aja ke yuga meM bar3A kaSTaprada pratIta hotA hai / vandana karate hue aAja ke ziSya kI gardana meM pIr3A hotI hai / vaha nahIM jAnatA ki bhAratIya ziSya kA jIvana hI vandanamaya hai / guru caraNoM kA sparza mastaka para lagAne se hI bhAratIya ziSyoM ko jJAna kI vibhUti milI hai| gurudeva ke prati binaya, bhakti hI hamArI kalyANa-paraMparAyoM kA mUla srota hai / zrAcArya umAsvAti kI vANI sunie, vaha kyA kahate haiM : vinayaphalaM zuzrUSA, guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam ; jJAnasya phalaM virati viratiphalaM cAzrayanirodhaH / saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarAphalaM dRSTam ; tasmAt kriyAnivRttiH, kriyAnivRtterayogitvam / yoganirodhAd bhavasaMtatikSayaH saMtatikSayAnmokSaH ; tasmAtkalyANAnAM, savaSAM bhAjanaM vinyH| ---'gurudeva ke prati vinaya kA bhAva rakhane se sevAbhAva kI jAgRti hotI hai, gurudeva kI sevA se zAstroM ke gambhIra jJAna kI prApti hotI hai, jJAna kA phala pApAcAra se nivRtti hai, aura pApAcAra kI nivRtti kA phala grAzravanirodha hai / ' -'pAzravanirodha - savara kA phala tapazcaraNa hai, tapazcaraNa se kamamala kI nirjarA hotI hai; nirjarA ke dvArA kriyA kI nivRtti aura kriyAnivRitta se mana vacana tathA kAyayoga para vijaya prApta hotI hai|" -'mana, vacana aura zarIra para vijaya pA lene se janmamaraNa kI lambI paraMparA kA kSaya hotA hai, janmamaraNa kI paramparA ke kSaya se zrAtmA ko mokSapada kI prApti hotI hai| yaha kAryakAraNabhAva kI nizcita zRMkhalA hameM sUcita karatI hai ki samagra kalyANoM kA ekamAtra mUla kAraNa vinaya hai / For Private And Personal
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 276 zramaNa sUtra prAcIna bhArata meM prastuta vinaya ke siddhAnta para atyadhika bala diyA gayA hai / Apake samakSa guruvandana kA pATha hai, dekhie, kitanA bhAvukatApUrNa hai ? "viNayo jiNasAsaNamUlaM' kI bhAvanA kA kitanA sundara pratibimba hai ? ziSya ke mukha se eka-eka zabda prema aura zraddhA ke amRtarasa meM DUbA nikala rahA hai ! vandanA karane ke lie pAsa meM Ane kI bhI kSamA mA~ganA, caraNa chUne se pahale apane sambandha meM 'nisIhiyAe' pada ke dvArA sadAcAra se pavitra rahane kA gurudeva ko vizvAsa dilAnA, caraNa chUne taka ke kaSTa kI bhI kSamA yAcanA karanA, sAryakAla meM dina sambandhI ora prAtaHkAla meM rAtri sambandhI kuzalakSema pUchanA, saMyama yAtrA kI askhalanA bhI pUchanA, apane se Avazyaka kriyA karate hue jo kucha bhI aAzAtanA huI ho tadartha kSamA mA~ganA, pApAcAramaya pUrvajIvana kA parityAga kara bhaviSya meM naye sire se saMyama jIvana ke grahaNa karane kI pratijJA karanA, kitanA bhAvabharA evaM hRdaya ke antaratama bhAga ko chUne vAlA bandanA kA krama hai ! sthAna sthAna para gurudeva ke lie kSamAzramaNa' sambodhana kA prayoga, kSamA ke lie, ziSya kI kitanI adhika AturatA prakaTa karatA hai; tathAca gurudeva ko kisa U~ce darje kA kSamAmUrti sata pramANita karatA hai| aba Aie, mUla-sUtra ke kucha vizeSa zabdoM para vicAra krle| yadyapi zabdArtha aura bhAvArtha meM kAphI spaSTIkaraNa ho cukA hai, phira bhI gaharAI meM utare vinA pUrNa spaSTatA nahIM ho sktii| icchAmi jainadharma icchApaghAna dhama hai| yahA~ kisI AtaMka yA davAva se koI kAma karanA aura mana meM svayaM kisI prakAra kA ullAsa na rakhanA, abhimata zrathaca abhihita nahIM hai / vinA prasanna manobhAvanA ke kI jAne 'vAlI dhama kriyA, kitanI hI kyoM na mahanIya ho, antataH vaha mRta hai, niSprANa hai| isa prakAra bhaya ke bhAra se ladI huI mRta dhamaH kriyAe~ For Private And Personal
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvata guruvandana-sUtra to sAdhaka ke jIvana ko kucala detI haiM, hIna banA detI haiM / vikAsonmukha sAdhanA svatantra icchA cAhatI haiM, mana kI svayaM kArya ke prati honeM vAlI abhiruci cAhatI hai / yahIM kAraNa hai ki jaina dharma kI sAdhanA meM sarvatra 'icchAmi paDikAmAmi icchAmi khamAsamazo' Adi ke rUpa meM sarvaprathama 'icchAmi' kA prayoga hotA hai / 'icchAmi' kA artha hai maiM svayaM cAhatA hU~, arthAt yaha merI svayaM apane hRdaya kI svatantra bhAvanA hai / 277 'icchAmi' kA eka aura bhI abhiprAya hai / ziSya gurudeva ke caraNoM meM vinamra bhAva se prArthanA karatA hai ki 'bhagavan ! maiM Apako vandana karane kI icchA rakhatA hU~ / ataH Apa ucita samajhe to AjJA dIjie / ApakI AjJA kA AzIrvAda pAkara maiM dhanya dhanya ho jAU~gA / ' Upara kI vAkyAvalI meM ziSya vandana ke lie kevala apanI zrora se icchA nivedana karatA hai, sadAgraha karatA hai, durAgraha nahIM / namaskAra bhI namaskarI kI icchA ke anusAra honA cAhie, yaha hai jaina sAMskRti ke ziSTAcAra kA antahRdaya | yahA~ namaskAra meM bhI icchA mukhya haiM, uddaNDatApUrNa balAbhiyoga evaM durAgraha nahIM / zrAcArya jinadAsa kahate haiM-- 'estha vaMditumityAvedanena zrapacchaMdatA pariharitA / " For Private And Personal kSamAzramaNa 'zramu' dhAtu tapa aura kheda artha meM vyavahRta hotI haiM / ataH jo tapazcaraNa karatA hai, evaM saMsAra se sarvathA nirviNNa rahatA haiM, vaha zramaNa kahalAtA hai | kSamApradhAna zramaNa kSamAzramaNa hotA haiM | kSamAzramaNa meM kSamA se mArdava Adi dazavidha zramaNa dharma kA grahaNa ho jAtA hai / astu, jo zramaNa kSamA, mArdava Adi mahAn AtmaguNoM se sampanna haiM, pane dharma-patha para dRr3hatA ke sAtha agrasara haiM, ve hI vandanIya haiM / yaha kSamAzramaNa zabda, kisako vandana karanA cAhie isa para bahuta sundara prakAza DAlatA hai | 1 ' khamAgaNe yamavAdayo sUjhatA zrAcArya jinadAsa /
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 278 zramaNa-sUtra __ziSya, gurudeva ko vandana karane evaM apane aparAdhoM kI kSamA yAcanA karane ke lie zrAtA hai, ataH kSamAzramaNa sambodhana ke dvArA prathama hI kSamAdAna prApta karane kI bhAvanA abhivyakta karatA hai| prAzaya yaha hai ki 'he gurudeva ! zrApa kSamAzramaNa haiM, kSamAmUrti haiM / astu, mujha para kRyAbhAva rakhie / mujhase jo bhI bhUle huI hoM, una saba ke lie, kSamA pradAna kiijie|' yApanIyA __ 'yA' prApaNe dhAtu se Nyanta meM kartari anIyaca pratyaya hone se yApanIyA zabda banatA hai| prAcArya haribhadra kahate haiM-'yApayatIti yApanI yA tayA / ' yApanIyA kA bhAvArtha haribhadrajI yathAzaktiyukta tanu arthAt zarIra karate haiN| prAcArya jinadAsa bhI kAryasamartha zarIra ko yApanIya kAryasamartha zarIra ko yApanIya kahate haiM aura asamartha zarIra ko ayApanIya | 'yAvaNIyA nAma jA keNati payogeNa kajasamatthA, jA puNa payogeNa vi na samatthA sA ajAveNIyA' . 'yApanIya' kahane kA abhiprAya yaha hai ki 'maiM apane pavitra bhAva se vandana karatA huuN| merA zarIra vandana karane kI sAmarthya rakhatA hai, ataH kisI dabAva se lAcAra hokara girI par3I hAlata meM vandana karane nahIM aAyA hU~, apitu vandanA kI bhAvanA se utphulla evaM romAJcita hue sazakta zarIra se vandanA ke lie taiyAra huaA huuN|' sazakta evaM samartha zarIra hI vidhipUrvaka dharma kriyA kA aArAdhana kara sakatA hai ! durbala zarIra prathama to dhamakriyA kara nahIM sktaa| aura yadi kisI ke bhaya se yA svayaM haThAgraha se karatA bhI hai to vaha avidhi se karatA hai, jo lAbha kI apekSA hAniprada adhika hai| dharma sAdhanA kA raMga svastha evaM sabala zarIra hone para hI jamatA hai / yApanIya zabda kI yahI dhvani hai, yadi koI suna aura samajha sake to ? 'jAvaNijAe nisIhidAe tti aNeNa zakratva vidhI ya darisitA |'-praacaary jinadAsa / For Private And Personal
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana sUtra 276 nssedhikii| . mUla zabda 'nisIhiyA' hai / isakA maskRta rUpa 'naipedhikI' hotA hai| prANAtipAtAdi pApoM se nivRtta hue zarIra ko naighodhikI kahate haiM / dekhie, yAcArya haribhadra kyA kahate haiM ? 'niSedhanaM niSedhaH, niSedhena nivRttA naivedhikI, prAkRtazailyA chAndasatvAd vA naiveSiketyucyate / ..."naSedhikyA-prANAtipAtAdinivRttayA tanvA zarIreNetyarthaH / ' __ prAcArya jinadAsa naipodhikI ke zarIra, vasati = sthAna aura sthaNDila bhUmi-isa prakAra tIna artha karate haiM / mUlataH naiSadhikI zabda aAlaya = sthAna kA vAcaka hai| zarIra bhI jIva kA grAlaya hai, ataH vaha bhI naiSadhiko kahalAtA hai| itanA hI nahIM, niSiddha AcaraNa se nivRtta zarIra kI kriyA bhI naipadhikI kahalAtI hai| jaina dharma kI pavitratA snAna Adi meM nahIM hai / vaha hai pApAcAra se nivRtti meM, hiMsAdi se virati meM / ataH ziSya gurudeva se kahatA hai ki "bhagavan ! maiM apavitra nahIM hU~, jo zrApako vandana na kara skuuN| maiMne hiMsA, asatya aAdi pApoM kA tyAga kiyA huA hai, ahiMsA evaM satya 1 niSadha kA artha tyAga hai| mAnava zarIra tyAga ke lie hI hai, yaha jaina dharma kA antahRdaya hai aura isIlie vaha zarIra ko bhI naidhikI kahatA hai| naipodhikI kA artha hai jIvahiMsAdi pApAcaraNoM kA niSedha arthAt nivRtti karanA hI prayojana hai jisakA vaha zarIra / - naipodhikI kA jo dhApanIyA vizeSaNa hai, usakA artha hai jisase kAlakSepa kiyA jAya, samaya bitAyA jAya, vaha zArIrika zakti yApanIyA kahalAtI hai| donoM kA mila kara artha hotA hai ki "maiM apanI zakti se sahita tyAga pradhAna naiSadhikI zarIra se vandana karanA cAhatA hU~ !" naiSadhikI aura yApanIyA kA kucha prAcAryoM dvArA kiyA jAne vAlA yaha vizleSaNa bhI dhyAna meM rakhanA caahie| .. For Private And Personal
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 280 zramaNa-sUtra kA bhalI bhA~ti zrAcaraNa kiyA hai; ataH vizvAsa rakhie, maiM pavitra hU~, aura pavitra hone ke nAte Apake pavitra caraNa kamaloM ko sparza karane kA adhikArI hU~ / " - " nisIhi nAma sarIragaM vasahI thaMDilaM ca bharaNati / jato nisIhitA nAma zrAlayo vasahI thaMDilaM ca / sarIraM jIvassa zrAlayotti / tathA paDisiddhanisevarA niyattassa kiriyA nisIhiyA tAe / visakrayA tanvA, kahUM ? vipaDisiddha ni sehakiriyAe ya, apparoMga mama sarIraM, paDisi pAvakammo ya hoto tumaM vaMditu N icchAmitti yAvat / "-- - zrAcArya jinadAsa kRta zrAvazyaka cUi avagraha jahA~ gurudeva virAjamAna hote haiM, vahA~ gurudeva ke cAroM ora cAroM dizAoM meM zrAtma pramANa arthAt 'zarIra pramANa sAr3he tIna hAtha kA kSetrAvagraha hotA hai / isa avagraha meM gurudeva kI AjJA lie vinA praveza karanA niSiddha hai / gurudeva kI gaurava maryAdA ke lie ziSya ko gurudeva se sAr3he tIna hAtha dUra avagraha se bAhara khar3A rahanA cAhie / yadi kabhI. vandanA evaM vAcanA Adi Avazyaka kArya ke lie gurudeva ke samIpa taka jAnA ho to prathama AjJA lekara punaH zravagraha meM praveza karanA cAhie / vagraha kI vyAkhyA karate hue AcArya haribhadra Avazyaka vRtti meM likhate haiM- 'caturdizamihAcAryasya zrAtma-pramANaM kSetramavagrahaH / tamanujJAM vihAya praveSTuM na kalpate / pravacanasAroddhAra ke vandanaka dvAra meM AcArya nemicandra bhI yahI kahate haiM :-- 1 sAr3he tIna hAtha parimANa zravagraha isalie hai ki gurudeva apanI icchAnusAra uTha baiTha sakeM, svAdhyAya dhyAna kara sakeM, AvazyakatA ho to zayana bhI kara sakeM / For Private And Personal 1
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra zrAya- ppamANamitto, caudisiM hoi uggahI guruNo / aNunnAyassa saMyA, 281 na kappae tattha paviseu || 126 // pravacanasAroddhAra kI vRtti meM avagraha ke chaH bheda kahe gae haiM :nAmAvagraha = nAma kA grahaNa, sthApanAvagraha - sthApanA ke rUpa meM kisI vastu kA vagraha kara lenA, dravyAvagraha = vastra pAtra zrAdi kisI vastu vizeSa kA grahaNa, kSetrAvagraha = apane Asa-pAsa ke kSetra vizeSa evaM sthAna kA grahaNa, kAlAvagraha varSA kAla meM cAra mAsa kA avagraha aura zeSa kAla meM eka mAsa Adi kA bhAvAvagraha = jJAnAdi prazasta aura krodhAdi prazasta bhAva kA grahaNa | " vRttikAra ne vaMdana prasaMga meM Aye zravagraha ke liye kSetrAvagraha aura prazasta bhAvAvagraha mAnA hai / bhagavatI sUtra Adi zrAgamoM meM devendrAvagraha, rAjAvagraha, gRhapatizravagraha, sAgArI ( zayyAdAtA) kA avagraha, aura sAdharmika kA avagrahaisa prakAra jo AjJA grahaNa karane rUpa pA~ca avagraha kahe gae haiM, ve prastuta prasaMga meM grAhya nahIM haiM / For Private And Personal hokArya kAya-saMphAsaM 'aho kAya' kA saMskRta rUpAntara adhaHkAya hai, jisakA artha 'caraNa' hotA hai / dhaHkAya kA mUlArtha hai kAya arthAt zarIra kA sabase nIce kA bhAga / zarIra kA sabase nIce kA bhAga caraNa hI hai, ataH zradhaHkAya kA bhAvArtha caraNa hotA hai / 'adhaH kAyaH pAdalakSaNastamadhaH kArya prati / " -AcArya haribhadra / 'kAya saMphAsa' kA saMskRta rUpAntara kAyasaMsparza hotA hai / isakA artha hai 'kArya se samyaktyA sparza krnaa|' yahA~ kAya se
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 282 zramaNa-sUtra kyA abhiprAya hai ? yaha vicAraNIya hai ! AcArya jinadAsa kAya se hAtha grahaNa karate haiM / 'apaNo kAraNa hatthehi phusissAmi / ' AcArya zrI kA abhiprAya yaha hai ki zrAvartana karate samaya ziSya apane hAtha se guru ke caraNakamaloM ko sparza karatA hai, ataH yahA~ kArya se hAtha hI amIra hai | kucha zrAcArya kAya se mastaka lete haiM | vaMdana karate samaya ziSya gurudeva ke caraNakamaloM meM apanA mastaka lagAkara vaMdanA karatA hai, ataH unakI dRSTi meM kAya saMsparza se mastaka - saMsparza grAhya hai| AcArya haribhadra kAya kA artha sAmAnyataH nija deha hI karate haiM - ' kAyena nija dehena saMsparzaH kAyasaMsparzastaM karomi / ' parantu zarIra se sparza karane kA kyA abhiprAya ho sakatA hai ? yaha vicAraNIya hai / sampUrNa zarIra se to sparza ho nahIM sakatA, vaha hogA mAtra hasta-dvAreNa yA mastaka dvAreNa / ataH prazna hai ki sUtrakAra ne vizeSollekha ke rUpa meM hAtha yA mastaka na kaha kara sAmAnyataH zarIra hI kyoM kahA ? jahA~ taka vicAra kI gati hai, isakA yaha samAdhAna hai ki ziSya gurudeva ke caraNoM meM apanA sarvasva arpaNa karanA cAhatA hai, sarvasva ke rUpa meM zarIra ke karaNa karaNa se caraNakamaloM kA sparza karake dhanya dhanya honA cAhatA hai / pratyakSa meM hAtha yA mastaka kA sparza bhale ho, parantu usake pIche zarIra ke karaNa karaNa se sparza karane kI bhAvanA hai / ataH sAmAnyataH kAya-saMsparza kahane meM zraddhA ke virATa rUpa ko zrami vyakti rahI huI hai ! jaba ziSya gurudeva ke caraNakamaloM meM mastaka jhukAtA hai, to usakA hotA hai guru caraNoM meM apane mastaka kI bheMTa arpaNa karanA / zarIra meM mastaka hI to mukhya hai | ataH jatra mastaka arpaNa kara diyA gayA to usakA artha hai apanA samasta zarIra hI gurudeva ke caraNakamaloM meM arpaNa kara denA / samasta zarIra ko gurudeva ke caraNakamaloM meM arpaNa karane kA bhAva yaha hai ki aba maiM apanI sampUrNa zakti ke sAtha ApakI AjJA meM calU~gA, Apake caraNoM kA anusaraNa karU~gA / ziSya kA apanA kucha nahIM hai / jo kucha bhI hai, saba gurudeva For Private And Personal
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 223 kA hai| ataH kAya ke upalakSaNa se mana aura vacana kA arpaNa bhI samajha lenA caahie| alpaklAnta prastuta sUtra meM 'appakilaMtA bahusubheNa....' aMzagata jo alpaklAnta zabda hai / AcArya haribhadra aura nami ne isakA artha 'alpaM - stoka klAntaM = kramo yeSAM te alpa klAntAH' kahakara 'alpa pIr3A vAlA' kiyA hai| vartamAna kAlIna kucha vidvAn bhI isI patha ke anuyAyI haiM / parantu mujhe yaha artha ThIka nahIM aNctaa| yahA~ alpa pIr3A kA, thor3I-sI takalIpha kA kyA bhAva hai ? kyA gurudeva ko thor3I-sI pIr3A kA rahanA zrAvazyaka hai ? nahIM, yaha artha ucita nahIM mAlUma hotaa| alma zabda stoka vAcaka hI nahIM, abhAva vAcaka bhI hai| uttarAdhyayana sUtra ke prathama vinayAdhyayana meM eka gAthA AtI hai---'appapANa'ppabIyammi'.... 65 / isakA artha hai-alpaprANa aura alpabIja vAle sthAna meM sAdhu ko bhojana karanA caahie| kyA Apa yahA~ bhI alpa-prANa aura alpabIja kA artha thor3e prANI aura thor3e bIja vAle sthAna meM bhojana karanA hI kareMge ? taba to artha kA anartha hI hogA ? ataH yahA~ alma kA abhAva artha mAna kara yaha artha kiyA jAtA hai ki sAdhu ko prANI aura bIjoM se rahita sthAna meM bhojana karanA cAhie / tabhI vAstavika artha-saMgati ho sakatI hai, anyathA nhiiN| astu, prastuta pATha meM bhI appakilaMtA' kA 'glAni rahita'-'bAdhArahita' artha hI sagata pratIta hotA hai / bahuzubhena mUla meM 'appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikkato' pATha hai / isakA artha hai-'bhagavan ! ApakA yaha dina vighna-bAdhAoM se rahita prabhUta sukha meM arthAt atyanta aAnanda meM vyatIta huyA ?' yaha sarva prathama zarIra sambandhI kuzala prazna hai ? jaina dharma ke sambandha meM yaha vyartha hI 1 'alpa iti abhAve, stoke ca'-aAvazyaka cUNi / For Private And Personal
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 24 zramaNa-sUtra bhrAnta dhAraNA hai ki vaha kaThora saMyama-dharma kA anuyAyI hai, ataH zarIra ke prati lAparavAha hokara zIghra hI mRtyu kA AhvAna karatA hai| yaha ThIka hai ki vaha ugra saMyama kA AgrahI hai| parantu sauMyama ke aAgraha meM vaha zarIra ke prati vyartha hI upekSA nahIM rakhatA hai| Apa yahA~ dekha sakate haiM ki pahale zarIra sambandhI kuzala pUchA gayA hai aura bAda meM sayama yAtrA sambandhI ! 'avvAbAhapucchA gatA, evaM tA zarIraM pucchitaM, idANi tavasaMjama niyama jogesu pucchati |-aaavshyk cUNi / yAtrA ziSya, gurudeva se yAtrA ke sambandha meM kuzala kSema pUchatA hai / zrApa yAtrA zabda dekhakara cauMkie nhiiN| jaina saMskRti meM yAtrA ke lie sthUla kalpanA na hokara eka madhura AdhyAtmika satya hai| yAtrA kyA hai ? isa prazna ke uttara ke lie zrAie, prabhu mahAvIra ke caraNoM meM cle| somila brAhmaNa bhagavAn se prazna karatA hai ki-'bhagavan ! kyA Apa yAtrA bhI karate haiM ?? bhagavAn ne uttara diyA-'hA~, somila ! maiM yAtrA karatA huuN| somila ne turanta pUchA-'kaunasI yAtrA ?' somila bAhya jagasa meM vicara rahA thA, bhagavAna antarjagata meM vicaraNa kara rahe the / bhagavAn ne uttara diyA'somila ! jo merI apane tapa, niyama, saMyama, svAdhyAya, dhyAna aura zrAvazyaka zrAdi yoga kI sAdhanA meM yatanA hai-pravRtti hai, vahI merI yAtrA hai|' kitanI sundara yAtrA hai ? isa yAtrA ke dvArA jIvana nihAla ho sakatA hai ? -"somilA ! jaM me tava-niyama-saMjama-sajjhAya-pramANAvasaggamAdiesu joesu jayaNA setaM jattI " -bhagavatI sUtra 18 / 10 / yaha jaina-dharma kI yAtrA hai, shraatm-yaatraa| jaina dharma kI yAtrA kA patha jIvana ke aMdara meM se hai, bAhara nhiiN| ananta-ananta sAdhaka isI 1 'yAtrA taponiyamAdilakSaNA kSAyikamizraupazamikabhAvalakSaNA vaa|'-praacaary haribhadra, aAvazyaka vRtti / For Private And Personal
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 285 yAtrA ke dvArA mokSa meM pahu~ce haiM aura pahu~cege / saMyamI sAdhaka ke lie jIvana kI pratyeka zubha pravRtti yAtrA hai, mokSa kA mArga hai / yApanoya 'yAtrA' ke samAna 'yApanIya' zabda bhI bahuta mahattvapUrNa hai / yApana kA artha hai mana aura indriya zrAdi para adhikAra rakhanA, arthAt unako apane vaza meM - niyaMtraNa meM rakhanA / mana aura indriyoM kA anupazAnta rahanA, aniyaMtrita rahanA akuzalatA hai, ayApanIyatA hai / aura inakA upazAnta ho jAnA, niyaMtrita ho jAnA hI kuzalatA hai, yApanIyatA hai / / kucha hindI TIkAkAroM ne, jinameM paM0 sukhalAlajI mI haiM, 'javaNijjaM ca bhe ?' kI vyAkhyA karate hue likhA hai ki 'ApakA zarIra mana tathA indriyoM kI pIr3A se rahita hai hamane bhI yahI artha likhA hai / zrAcArya haribhadra ne bhI isa sambandha meM kahA hai- 'yApanIyaM cendriyanoindriyopazammAdinA prakAreNa bhavatAM ? zarIramiti gamyate / ' yahA~ indriya se indriya aura noindriya se mana samajhA gayA hai aura Upara ke artha kI kalpanA kI gaI hai / parantu bhagavatI sUtra meM yApanIya kA nirUpaNa karate hue kahA hai ki-yApanIya ke do prakAra haiM indriya yApanIya aura noindriya yApanIya / pA~coM indriyoM kA nirupahata rUpa se apane vaza meM honA, indriya-yApanIyatA hai / aura krodhAdi kaSAyoM kA ucchinna honA, udaya na honA, upazAnta ho jAnA, noindriya yApanIyatA hai ! - javaNijje duvihe padmanta e, taMjA - iMdiyajavaNijje ya noindriyajavasajje yaH / se kiM taM iMdiyajavaNijje ? jaM me soiMdiya-cavikhadiyaghAziMdiya jibhidiya - phAsiMdiyAI niruvahayAI vase vaha ti, setta' iMdiyajavaNijjaM / For Private And Personal
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra . se kiM taM noidiyajavaNijje ? jaM me kohamANamAyAlobhA vocchinn| no udIreMti setta no iMdiya javaNijje / -bhagavatI sUtra 18 / 10 / / prAcArya abhayadeva, bhagavatI sUtra ke upayukta pATha kA vivaraNa karate hue likhate haiM-"yApanIyaM = mokSAdhvani gacchatAM prayojaka indriyAdivazyatArUpo dharmaH / "indriyaviSayaM yApanIyaM = vazyatvamindriyayApanIyaM, evaM no indriyayApanIyaM, navaraM no zabdasya mizravacanatvAdindriyaimizrAH sahArthatvAd vA indriyANAM sahacaritA noindriyAH kssaayaaH|" bhagavatI sUtra meM noindriya se mana nahIM, kintu kaSAya kA grahaNa kiyA gayA hai | kaSAya cU~ ki indriya sahacarita hote haiM, ataH no indriya kahe jAte haiM / prAcArya jinadAsa bhI bhagavatI sUtra kA hI anusaraNa karate haiM'indiyajavaNija niruvahatANi vase ya me vaTaMti iMdiyANi, no khalu kajassa bAdhAe vadatItyarthaH / evaM noindiyajavaNija, kodhAdIe vi No bhe bAheti |-aaavshyk cUrNi / uparyukta vicAroM ke anusAra yApanIya prazna kA yaha bhAvArtha hai ki 'bhagavan ! aApakI indriya-vijaya kI sAdhanA ThIka-ThIka cala rahI hai ? indriyA~ aApakI dhamasAdhanA meM bAdhaka to nahIM hotI ? anukUla hI rahatI haiM na? aura noindriya vijaya bhI TIka-ThIka cala rahI hai na ? krodhAdi kaSAya zAnta haiM ? ApakI dharma yAtrA meM kabhI bAdhA to nahIM pahu~cAte ? pravacanasAroddhAra kI vRtti meM prAcArya siddhasena yAtrA zrora yApanA ke dravya tathA bhAva ke rUpa meM do-do bheda karate haiM / mithyAdRSTi tApasa Adi kI apanI kriyA meM pravRtti dravyayAtrA hai, aura zreSTha sAdhuoM kI apanA mahApratAdi rUpa sAdhanA meM pravRtti bhAva yAtrA hai| isI prakAra drAkSArasa Adi se zarIra ko samAhita karanA, dravya yApanA hai, aura indriya tathA no indriya kI upazAnti se zarIra kA samAhita honA bhAvayApanA hai| For Private And Personal
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 287 dvAdazAvarta guruvandana-sUtra --'yAtrA dvividhA dravyato bhaavt| dravyatastApasAdInAM mithyAdRzAM svakriyotsapaNaM, bhAvataH sAdhUnAmiti / .... yApanApi dvidhA-dravyato bhAvatazca / dravyataH zarkarAdrAkSAdisadoSadhaiH kAyasya samAhitatvaM, bhAvatastu indriyanoindriyopazAntatvena zarIrasya samAhitatvam / ' -pravacanasAroddhAra vaMdanaka dvAra / zrAvazyikI __ avazya karane yogya caraNa-karaNarUpa zramaNa yoga 'Avazyaka' kahe jAte haiM / Avazyaka kriyA karate samaya pramAdavaza jo ratnatraya kI virAdhanA ho jAtI hai vaha zrAvazyikI kahalAtI hai / ataH 'pAvassiyAe' kA abhiprAya yaha hai ki 'mujhase aAvazyaka yoga kI sAdhanA karate samaya jo bhUla ho gaI ho, usa AvazyikI bhUla kA pratikramaNa karatA huuN|' 'AvassiyAe' kahate hue jo avagraha se bAhara nikalA jAtA hai, vaha isalie ki gurudeva ke caraNoM meM se kahIM anyatra Avazyaka kArya ke lie jAnA hotA hai to gurudeva ko sUcanA dene ke lie 'zrAvassiyA' kahA jAtA hai, yaha AvazyikI samAcArI hai / ataH yahA~ bhI 'prAvastiyAe' ko zrAvazyikI kA pratIka mAnakara ziSya zravagraha se bAhara hotA hai / yahI kAraNa hai ki dUsare khamAsamaNo meM 'zrAvassiyAe' nahIM kahA jAtA aura na avagraha se bAhara hI pAyA jAtA hai / zrAzAtanA - 'pAzAtanA' zabda jaina zrAgama-sAhitya kA eka prAcIna pAribhASika zabda hai / jaina .ma anuzAsana-pradhAna dharma hai| ataH yahA~ pada-pada para arihanta, siddha, AcAya, upAdhyAya, sAdhu, aura gurudeva kA, kiMbahunA, jJAna, darzana, cAritra rUpa dharma sAdhanA taka kA bhI sammAna rakkhA jAtA 1 avazyakartavyazvaraNa-karaNayogairnivRttiA AvazyakI tayA ''sevanAdvAreNa hetubhUtayA yadasAdhvanuSThitaM tasya pratikrAmAmi vinivartayAmItyarthaH / ' AcArya haribhadra / For Private And Personal
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir svada zramaNa-sUtra hai / sadAcArI gurudeva aura apane sadAcAra ke prati kisI bhI prakAra kI avajJA evaM avahelanA, jainadharma meM svayaM eka bahuta bar3A pApa mAnA gayA hai, anuzAsana jainadharma kA prANa hai / Aie, aba AzAtanA ke vyutpatti siddha artha para vicAra karaleM / 'jJAna, darzana aura cAritra hI vAstavika Aya = lAbha hai, usakI zAtanA = khaNDanA, AzAtanA hai / ' gurudeva Adi kA vinaya jJAna, darzana evaM cAritra rUpa AtmaguNoM ke lAbha kA nAza karane vAlA hai / dekhie, pratikramaNa sUtra ke prasiddha TIkAkAra AcArya tilaka kA abhimata | 'Ayasya jJAnAdirUpasya zAtanA = khaNDanA zrAzAtanA / niruktyA yalopaH / ' AzAtanA ke bhedoM kI koI iyattA nahIM hai / zAtanA ke svarUpaparicaya ke lie dazAzru, taskandha-sUtra meM tetIsa zrAzAtanAe~ varNana kI gaI haiM / pariziSTa meM una saba kA ullekha kiyA gayA hai, yahA~ saMkSepa meM dravyAdi cAra zrAzAtanAoM kA nirUpaNa kiyA jAtA hai, zrAcArya haribhadra ke ullekhAnusAra jinameM tetIsa kA hI samAveza ho jAtA hai / 'tittIsaM pi causu vvAisa samoyaraMti' dravya zAtanA kA artha hai - guru Adi rAtrika ke sAtha bhojana karate samaya svayaM acchA-acchA grahaNa kara lenA aura burA-burA rAtrika ko denA / yahI bAta vastra, pAtra Adi ke sambandha meM bhI hai / kSetra zAtanA kA artha hai - ar3akara calanA, ar3akara baiThanA ityAdi / kAla ke dvArA bolane para bhI uttara na denA, cupa rahanA / bhAva AzAtanA kA artha hai- AcArya Adi rAtrikoM ko 'tU' karake bolanA, unake prati durbhAva rakhanA, ityAdi / manoduSkRtA manoduSkRta kA artha hai ! mana se duSkRta | mana meM kisI prakAra kA zAtanA kA artha hai --rAtri yA vikAla ke samaya rAtrikoM For Private And Personal
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana sUtra 286 dveSa, durbhAva, ghRNA tathA avajJA kA honA, manoduSkRtA aAzAtanA hai / isI prakAra abhadra vacana Adi se vAgadukRtA tathA grAsanna gamanAdi ke nimitta se kAyaduSkRtA AzAtanA hotI hai / krodhA ___ mUla meM 'kohA? zabda hai, jisakA tRtIyA vibhakti ke rUpa meM 'kohAe prayoga kiyA gayA hai| 'kohA' kA saMskRta rUpAntara 'krodhA' hotA hai / krodhA kA artha krodha nahIM, apitu krodhAnugatA arthAt krodhavatI aAzAtanA se hai / krodha ke nimitta se hone vAlI AzAtanA krodhA arthAt krodhavatI kahalAtI hai| 'krodhA' kA 'krodhavatI' artha kaise hotA hai ? samAdhAna hai ki arzAdigaNa prAkRti gaNa mAnA jAtA hai, ataH krodhAdi ko arzAdigaNa meM mAna kara ac pratyaya hone se krodhayukta kA bhI krodha rUpa hI rahatA hai| pAzAtanA strIliMga zabda hai, ataH krodhA' rUpa kA prayoga kiyA gayA hai / -'krodhayeti krodhaSayeti prApte arzAderAkRtigaNatvAt ac pratyayAntasyAt 'krodhayA' krodhAnugatayA |'-praacaary haribhadra / / 'krodhayA ke samAna hI mAnayA, mAyayA aura lobhayA kA marma bhI samajha lenA cAhie / saba meM arzAdi ac pratyaya hai, ataH mAnavatyA, mAyAvatyA aura lobhavasyA artha hI grAhya hai / sArvakAlikI AzAtanA ke lie yaha vizeSaNa bar3A hI mahattvapUrNa artha rakhatA hai| ziSya gurudeva ke caraNoM meM AzAtanA kA pratikramaNa karatA huA nivedana karatA hai ki 'bhagavan ! maiM daivasika, rAtrika, pAkSika, cAturmAsika tathA sAMvatsarika aAzAtanA ke lie kSamA cAhatA hU~ aura usakA pratikramaNa karatA huuN| itanA hI nahIM, abataka ke isa jIvana meM jo . aparAdha huA ho, usake lie bhI kSamA yAcanA hai| prastuta jIvana hI nahIM, pUrva jIvana aura usase bhI pUrva jIvana, isa prakAra anantAnanta For Private And Personal
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 260 zramaNa-sUtra atIta janmoM meM jo bhUla huI ho, avahelanA kA bhAva rahA ho, usa sabakI kSamA yAcanA karatA huuN|' ___mUla meM 'savvakAliyA' zabda hai, jisakA artha hai saba kAla meM hone vAlI aAzAtanA / prAcArya jinadAsa sarvakAla se samasta bhUtakAla "grahaNa karate haiM-'savvakAle bhavA savvakAligI, pakkhikA, cAtummAsiyA, saMvatsariyA, iha bhave aNNesu vA atItesu bhavaggahaNesu svvmtiitddhaakaale| ____ AcArya haribhadra 'sarvakAla' se atIta, anAgata aura vartamAna isa prakAra trikAla kA grahaNa karate haiM-'adhunehabhavAnyabhavagatA'tItAnAgatakAlasaMgrahArthamAha, sarvakAlena atItAdinA nivRttA sArvakAlikI tayA / ' yaha vinaya dharma kA kitanA mahAn virATa rUpa hai / jaina saMskRti kI pratyeka sAdhanA kSudra se mahAna hotI huI anta meM ananta kA rUpa le letI hai| zrApa dekha sakate haiM, gurudeva ke caraNoM meM kI jAnevAlI aparAdhakSAmaNA bhI daivasika evaM rAtrika se mahAn hotI huI anta meM sArvakAlikI ho jAtI hai| kevala vartamAna hI nahIM, kintu ananta bhUta aura ananta bhaviSya kAla ke lie bhI aparAdha-kSamApanA karanA, sAdhaka kA nityaprati kiyA jAne vAlA Avazyaka kartavya hai / / anAgata-aAzAtanA ke sambandha meM prazna hai ki bhaviSyakAla to abhI Age Ane vAlA hai, ataH tatsambandhI AzAtanA kaise ho sakatI hai ? samAdhAna hai ki gurudeva ke lie evaM gurudeva kI AjJA ke lie bhaviSya meM kisI prakAra kI bhI avahelanA kA bhAva rakhanA, saMkalpa karanA, anAgata aAzAtanA hai / bhUtakAla kI bhUloM kA pazcAttApa karo aura bhaviSya meM bhUle na hone dene ke lie sadA kRta-sakalpa raho, yaha hai sAdhaka jIvana ke lie amara sandeza, jo sArvakAliko pada ke dvArA abhivyaMjita hai| For Private And Personal
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 261 bAraha Adharta - prastuta pATha meM Avarta-kriyA vizeSa dhyAna dene yogya hai / jisa prakAra vaidika maMtroM meM svara tathA hasta-saJcAlana kA dhyAna rakhA jAtA hai, usI prakAra isa pATha meM bhI Avarta ke rUpa meM svara tathA caraNa sparza ke lie hone vAlI hasta-saMcAlana kriyA ke sambandha meM lakSya diyA gayA hai / svara ke dvArA vANI meM eka vizeSa prakAra kA proja evaM mAdhurya paidA ho jAtA hai, jo antaHkaraNa para apanA vizeSa prabhAva DAlatA hai| ___ yAvarta ke sambandha meM eka bAta aura hai / jisa prakAra vara aura kanyA agni kI pradakSiNA karane ke bAda pArasparika kartavya-nirvAha ke lie zrAbaddha ho jAte haiM, usI prakAra Avarta-kriyA guru aura ziSya ko ekadUsare ke prati kartavya bandhana meM bA~dha detI hai / Avartana karate samaya ziSya gurudeva ke caraNakamaloM kA sparza karane ke bAda donoM aMjalibaddha hAthoM ko apane mastaka para lagAtA hai; isakA hArda hai ki vaha gurudeva kI aAjJAyoM ko sadaiva mastaka para vahana karane ke lie kRtapratijJa hai| prathama ke tIna Avarta-'aho'-'kArya'-'kAya'-isa prakAra do-do akSaroM se pUre hote haiN| kamalamudrA se aMjalibaddha donoM hAthoM se gurucaraNoM ko sparza karate hue manda svara se 'a' akSara kahanA, tatpazcAt aMjalibaddha hAthoM ko mastaka para lagAte hue ucca svara se 'ho' akSara kahanA, yaha pahalA Avartana hai| isI prakAra 'kA....yaM' aura 'kA....ya' ke zeSa do prAvartana bhI kie jAte haiN| agale tIna Avarta-'jattAbhe'-'javaNi'-'jaMca bhe'-isa prakAra 1 'sUtrAbhidhAnagarbhAH kAya-vyApAravizeSAH'-prAcArya haribhadra, zrAvazyaka vRtti / 'sUtra-garbhA gurucaraNakamalanyastahastaziraH sthApanarUpAH --pravacanasAroddhAra vRtti, vandanaka dvAra / For Private And Personal
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - 262 zramaNa-sUtra tIna-tIna akSaroM ke hote haiM / kamala-mudrA se aMjali bA~dhe hue donoM hAthoM se guru caraNoM ko sparza karate hue anudAtta = manda svara se- 'ja' - akSara kahanA, punaH hRdaya ke pAsa aJjali lAte hue svarita = madhyama svara se ----'ttA'- akSara kahanA, punaH apane mastaka ko chUte hue udAtta svara se - 'bhe' - akSara kahanA; prathama zrAvarta hai / isI paddhati se - 'ja ....va.... Ni' zraura - 'jjaM ....ca....bhe'ye zeSa do zrAvarta bhI karane caahieN| prathama 'khamAsamaNo' ke chaha aura isI bhA~ti : dUsare 'khamAsamo? ke chaha, kula bAraha prAvarta hote haiM / candana - vidhi vandana Avazyaka bar3A hI gaMbhIra evaM bhAvapUrNa hai / Aja paraMparA kI ajJAnatA ke kAraNa isa ora lakSya nahIM diyA jA rahA hai aura kevala yena-kena prakAreNa mukha se pATha kA par3ha lenA hI vandana samajha liyA gayA hai / parantu dhyAna meM rakhanA cAhie ki vinA vidhi ke kriyA phalavatI nahIM hotI ataH pAThakoM kI jAnakArI ke lie spaSTa rUpa se vidhi kA varNana kiyA jAtA hai : Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gurudeva ke zrAtmapramANa kSetra rUpa avagraha ke bAhara AcArya tilaka ne kramazaH do sthAnoM kI kalpanA kI hai, -- eka 'icchA nivedana sthAna' aura dUsarA 'zravagraha pravezAjJAyAcanA sthAna / ' prathama sthAna meM vandana . karane kI icchA kA nivedana kiyA jAtA hai, phira jarA Age avagraha ke pAsa jAkara avagraha meM praveza karane kI AjJA mA~gI jAtI hai / * vandanakartA ziSya zravagraha ke bAhara prathama icchAnivedana sthAna meM yathA jAta mudrA se donoM hAthoM meM rajoharaNa lie hue zrarddhAvanata hokara arthAt zradhA zarIra jhukA kara namana karatA hai aura 'icchAmi H khamAsamaNoM se lekara misIhiyAe' taka kA pATha par3ha kara vandana karane kI icchA nivedana karatA hai / ziSya ke isa prakAra nivedana karane ke pazcAta For Private And Personal *
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana sUtra 263 gurudeva yadi asvastha yA kisI kArya vizeSa meM vyAkSipta hote haiM to' 'tiviheNa'-'trividhena' aisA zabda kahate haiM, jisakA artha hotA hai'akgraha se bAhara raha kara hI sakSipta vandana - krnaa| ataH avagraha se bAhara raha kara hI tivakhutto ke pATha ke dvArA saMkSipta vaMdana kara lenA cAhie / yadi gurudeva svastha evaM avyAkSita hote haiM to 'chaMdeNaM'chandasA' aisA zabda kahate haiM, jisakA artha hotA hai-'icchAnusAra vandana karane kI sammati denaa|' gurudeva kI aora se uparyukta paddhati ke dvArA vandana karane kI aAzA mila jAne para, ziSya, Age bar3ha kara, avagraha kSetra ke bAhara, kintu pAsa hI 'avagraha pravezAjJA yAcanA' nAmaka dUsare sthAna meM punaH arddhAvanata hokara namana karatA hai aura gurudeva se 'aNujANaha me miuggaha'-isa pATha ke dvArA avagraha meM praveza karane kI prAjJA mA~gatA hai| aAjJA mAMgane para gurudeva apanI ora se 'aNujANAmi' pada ke dvArA prAjJA pradAna karate haiN| aAjJA milane ke bAda yathAjAta mudrA = janamate samaya bAlaka kI athavA dIkSA lene ke samaya ziSya kI jaisI mudrA hotI hai vaisI donoM hAtha aMjalibaddha kapAla para rakhane kI mudrA se 'nisIhi'2 pada kahate hue 1 'trividhena' kA abhiprAya hai ki yaha samaya avagraha meM praveza kara dvAdazAvarta vandana karane kA nahIM hai / ataH tIna bAra tikkhutto ke pATha ke dvArA, avagraha se bAhara raha kara hI saMkSipta vandana kara lenA cAhie / 'trividhena' zabda mana, vacana, kAya yoga kI ekAgratA para bhI prakAza DAlatA hai / tIna bAra vandana, arthAt mana, vacana evaM kAya yoga se vandana ! 2 'nisIhi' bAhara ke kAryoM se nivRtta hokara guru caraNoM meM upasthita hone rUpa naiSadhikI samAcArI kA pratIka hai| isIlie prAcArya haribhadra prastuta prasaMga para kahate haiM-'tataH ziSyo naivedhikyA pravizya / ' arthAt ziSya, avagraha meM 'nisIhi' kahatA huaA praveza kre| For Private And Personal
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 24 zramaNa-sUtra avagraha meM praveza karanA caahie| bAda meM rajoharaNa se bhUmi pramArjana kara, gurudeva ke pAsa godohikA ( ukaDU ) zrAsana se baiThakara, prathama ke tIna zrAvarta 'aho, kArya, kAya' pUrvokta vidhi ke anusAra karake 'phArsa' kahate hue guru caraNoM meM mastaka lagAnA cAhie / tadanantara 'khamaNijo bhe kilAmo' ke dvArA caraNa sparza karate samaya gurudeva ko jo bAdhA hotI hai, usakI kSamA mA~gI jAtI hai / pazcAt 'appa kilaMtANaM bahu subheNa bhe divaso vaikato' kahakara dina sambandhI kuzala kSema pUchA jAtA hai / anantara gurudeva bhI ' tathA ' kaha kara apane kuzala kSema kI sUcanA dete haiM aura phira ucita zabdoM meM ziSya kA kuzala kSema bhI pUchate haiM / tadanantara ziSya 'ja ttA bhe' 'ja va zi' 'jjaM ca bhe'- ina tIna zrAvata kI kriyA kare evaM saMyama yAtrA tathA indriya sambandhI aura manaH sambandhI zAnti pUche / uttara meM gurudeva bhI 'tubhaM pi vaha' kahakara ziSya se usakI yAtrA aura yApanIya sambandhI sukha zAnti pUcheM / tatpazcAt mastaka se guru caraNoM kA sparza karake 'kha memi khamAsamaNo devasiyaM vaikkamaM' kaha kara ziSya vinamra bhAva se dina- sambandhI apane aparAdhoM kI kSamA mA~gatA hai| uttara meM guru bhI 'ahamapi kSamayAmi' kaha kara ziSya se svakRta bhUloM kI kSamA mA~gate haiM / kSAmaNA karate samaya ziSya aura guru ke sAmya pradhAna sammelana meM kSamA ke kAraNa vinamra hue donoM mastaka kitane bhavya pratIta hote haiM ? z2arA bhAvukatA ko sakriya kIjie / vandana prakriyA meM prastuta zironamana Avazyaka kA bhadrabAhu zru ta kevalo bahuta sundara varNana karate haiM / isake bAda 'AvassiyAe' kahate hue zravagraha se bAhara yAnA cAhie / graha se bAhara lauTa kara - 'paDikkamAmi' se lekara 'appAzaM vosirAni' taka kA sampUrNa pATha par3ha kara prathama svamAsamaNo pUrNa karanA cAhie / For Private And Personal
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 265 dUsarA khamAsamaNo bhI isI prakAra par3hanA cAhie / kevala itanA antara hai ki dUsarI bAra 'zrAvassiyAe' pada nahIM kahA jAtA hai, aura avagraha se bAhara na pAkara vahIM saMpUrNa khamAsamaNo par3hA jAtA hai| tathA aticAra-cintana evaM zramaNa sUtra namo cauvIsAe-pAThAntargata 'tassa dhammassa' taka guru caraNoM meM hI par3ane ke bAda 'abhuTTipromi' kahate hue, uTha kara bAhara pAnA cAhie / prastuta pATha meM jo 'bahusumeNa bhe divaso vaikkato' ke aMza meM "divaso vaikkato' pATha hai, usake sthAna meM rAtrika pratikramaNa meM 'rAI vaikaMtA' pAkSika pratikramaNa meM 'pakkho vaikkato' cAturmAsika pratikramaNa meM 'caDamAsI vaikkaMtA' tathA sAMvatsarika pratikramaNa meM 'saMvaccharo vaikkaMto' aisA pATha par3hanA cAhie / vandana ke 25 Avazyaka __zrI samavAyAMga sUtra ke 12 ve samavAya meM vandana svarUpa kA nirNaya dete hue bhagavAn mahAvIra ne vandana ke 25 aAvazyaka batalAe haiM : duo NayaM jahAjAyaM, kiti-kammaM bArasAvayaM / causiraM tigurAM ca, dupavesaM ega-nikkhamaNaM / -'do avanata, eka yathAjAta, bAraha Avarta, cAra zira, tIna gupti, do praveza aura eka niSkramaNa-isa prakAra kula paccIsa Avazyaka haiN|' spaSTIkaraNa ke lie nIce dekhie :do avanata avagraha se bAhara rahA huA ziSya sarva prathama panaca car3hAe hue dhanuSa ke samAna ardhAvanata hokara 'icchAmi khamAsamaNo va dilaM jAva NijAe nisIhiyAe' kahakara gurudeva ko vandana karane kI icchA kA For Private And Personal
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 266 zramaNa-sUtra nivedana karatA hai / gurudeva kI ora se prAzA mila jAne ke bAda punaH ardhAvanata kAya se 'aNujANaha me miuggaha' kaha kara avagraha meM praveza karane kI AjJA mA~gatA hai| yaha prathama avanata Avazyaka hai| avagraha se bAhara Akara prathama khamAsamaNo pUrNa kara lene ke bAda jaba dUsarA khamAsamaNo par3hA jAtA hai, taba punaH isI prakAra ardhAvanata hokara vaMdana karane ke lie icchA nivedana karanA evaM avagraha meM praveza karane kI AjJA mA~ganA, yaha dUsarA avanata Avazyaka hai / do praveza gurudeva kI ora se avagraha meM praveza karane kI AjJA mila jAne ke bAda mukha se nisIhi kahatA huA evaM rajoharaNa se zrAge kI bhUmi ko pramArjana karatA huA jaba ziSya avagraha meM praveza karatA hai, taba prathama praveza zrAvazyaka hotA hai| isI prakAra eka bAra avagraha se bAhara aAkara dUsarA khamAsamaNo par3hate samaya jaba punaH dUsarI bAra avagraha meM praveza karatA hai, taba dUsarA praveza Avazyaka hotA hai / bAraha Avarta gurudeva ke caraNoM ke pAsa ukaDU yA goduha aAsana se baiThe, rajoharaNa eka aora barAbara meM rakha chor3e / pazcAt donoM ghuTane Tekakara donoM hAthoM ko lambA karake guru caraNoM ko hAtha kI dazoM aMguliyoM se sparza karatA huaA 'a' akSara kahe aura phira dazoM a~guliyoM se apane mastaka kA sparza karatA huA 'ho' akSara kahe, yaha prathama Avarta hai| isI prakAra 'kAyaM' aura 'kAya' ke bhI do Avarta samajha lene cAhie~ / isake bAda kamala mudrA meM donoM hAthoM ko jor3akara mastaka para lagAe aura khamANajo bhe se lekara divasoM vaikkato taka pATha bole / anantara donoM hAthoM ko lambA karake dazoM a~guliyoM se gurucaraNoM ko 1 kucha prAcArya kamala mudrA se kahate haiM / For Private And Personal
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra 267 sparza karatA huaA 'ja' akSara kahe, phira hAthoM ko haTAkara hRdaya ke pAsa lAtA huaA 'ttA' akSara kahe, aura anta meM dazoM a~guliyoM se apane mastaka ko sparza karatA huaA 'bhe' akSara kahe / isa prakAra cauthA prAvarta hotA hai| isI prakAra zeSa do Avarta bhI 'ja va Ni' aura 'jaM ca bhe' ke samajha lene caahieN| / ye chaha zrAvarta aAvazyaka prathama khamAsaNa ke haiN| isI prakAra dUsare khamAsaNa ke bhI chaha Avarta Avazyaka hote haiM / eka niSkramaNa bAraha Avarta karane ke bAda prathama donoM hAthoM se aura pazcAt mastaka se guru caraNoM kA sparza kare tathA 'khAmemi khamAsamaNo devasiyaM vaikkama' kA pATha khe| isake anantara khar3e hokara rajoharaNa se apane pIche kI bhUmi kA pramArjana karatA huA, gurudeva ke mukhakamala para dRSTi lagAe, mukha se 'pAvassiyAe' kahatA huzrA, ulTe pairoM vApasa lauTa kara avagraha se bAhara nikale / yaha niSkramaNa Avazyaka hai| avagraha se bAhara gurudeva kI ora mukha kara ke pairoM se jina-mudrA kA aura hAthoM se yoga-mudrA kA abhinaya kara ke khar3A honA cAhie / pazcAt paDikkamAmi se lekara sapUrNa khamAsamaNo par3hanA cAhie / tIna gupti jaba ziSya vandana karane ke lie avagraha meM praveza karatA hai, taba 'nisIhi' kahatA hai| usakA bhAva yaha hai ki aba maiM mana, vacana aura kAya kI anya saba pravRttiyoM kA niSedha karatA hU~ evaM tInoM yogoM ko eka mAtra vandana-kriyA meM hI niyukta karatA huuN| yaha ekAgra bhAva kI sUcanA hai, jo tIna guptiyoM ke Avazyaka kA nidarzana hai / __ manogupti Avazyaka yaha hai ki mana meM se anya saba sakalmoM ko nikAla kara usameM ekamAtra vaMdanA kA madhura bhAva hI rahanA cAhie / bikhare mana se vandana karane para kama nirjarA nahIM hotii| For Private And Personal
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 268 zramaNa sUtra ... vacana gupti Avazyaka yaha hai ki vandana karate samaya bIca meM aura kucha nahIM bolnaa| vacana kA vyApAra ekamAtra vandana-kriyA ke pATha meM hI lagA rahanA caahie| aura uccAraNa askhalita, spaSTa evaM sasvara honA caahie| kAya gupti Avazyaka yaha hai ki zarIra ko idhara-udhara Age-pIche na hilAkara pUrNa rUpa se niyaMtrita rakhanA caahie| zarIra kA vyApAra vandana kriyA ke lie hI ho, anya kisI kArya ke lie nahIM / vandana karate samaya zarIra se vandanAtirikta kriyA karanA niSiddha hai / cAra zira _ avagraha meM praveza kara kSAmaNA karate hue ziSya evaM guru ke do zira paraspara eka dUsare ke sammukha hote haiM, yaha prathama khamAsamaNo ke do ziraH sambandhI Avazyaka haiM / isI prakAra dUsare khamAsamaNo ke do ziraH sambandhI Avazyaka bhI samajha lene cAhie~ / isa sambandha meM prAcArya haribhadra Avazyaka niyukti 1202 vIM gAthA kI vyAkhyA meM spaSTa likhate haiM.---'prathama praviSTasya kSAmaNAkAle. zipyAcAryazirodvayaM, punarapi niSkramya praviSTasya dvayameveti bhaavnaa|' prAcArya abhayadeva bhI samavAyAMga sUtra kI vRtti meM aisA hI ullekha karate haiM / pravacana sAroddhAra kI TIkA meM zrI siddhasenajI zira kA zirovanamana meM lakSaNA mAnate haiM aura kahate haiM ki jahA~ kSAmaNAkAla meM 'khAmeSi khamAsamaNo devasiyaM vaikkama' kahatA huA ziSya apanA mastaka guru caraNoM meM jhukAtA hai, vahA~ gurudeva bhI 'ahamavi khAmemi tume' kahakara apanA zirovanamana karate haiN| zrI siddhasenajI eka aura mAnyatA uddhRta karate haiM, jo kevala ziSya ke hI cAra zirovanamana kI hai| eka zirovanamana 'saMphAsa' kahate hue aura dUsarA kSAmaNA kAla meM 'khAmemi khamAsamaNo' kahate hue / 'anyatra punareva dRzyate-saMphAsanamaNe erga, khAmaNAnamaNa sIsassa bIyaM / evaM bIyapase vi donni / ' For Private And Personal
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvate guruvandana-sUtra 266 yathAjAta-mudrA . gurudeva ke caraNoM meM vandana kriyA karane ke lie ziSya ko yathAjAta mudrA kA abhinaya karanA cAhie / donoM hI 'khamAsamaNa sUtra' yathAjAta mudrA meM par3hane kA vidhAna hai| yathA jAta kA artha hai yathA janma arthAt jisa mudrA meM bAlaka kA janma hotA hai, usa janmakAlIna mudrA ke samAna mudraa| jaba bAlaka mAtA ke garbha se janma letA hai, taba vaha nama hotA hai / usake donoM hAtha mastaka para lage hue hote haiM / saMsAra kA koI bhI bAhya vAsanAmaya prabhAva usa para nahIM par3A hotA hai| vaha saralatA, mRdutA, vinamratA aura sahRdayatA kA jIvita pratIka hotA hai| astu, ziSya ko bhI vandana ke lie isI prakAra saralatA, mRdutA, vinamratA evaM sahRdayatA kA jIvita pratIka honA cAhie / bAlaka ajJAna meM hai, ataH vaha koI sAdhanA nahIM hai / parantu sAdhaka to jJAnI hai| vaha saralatA Adi guNoM ko sAdhanA kI dRSTi se viveka pUrvaka apanAtA hai, jIvana ke kaNa-kaNa meM namratA kA rasa barasAtA hai, gurudeva ke samakSa eka sadyaHsaMjAta bAlaka ke samAna dayApAtra sthiti meM praveza karatA hai aura isa prakAra apane ko kSamA-bhikSA kA yogya adhikArI pramANita karatA hai| yathAjAta-mudrA meM vandanArthI ziSya sarvathA nama to nahIM hotA, parantu rajoharaNa, mukha vastrikA aura colapaTTa ke atirikta aura koI vastu apane pAsa nahIM rakhatA hai aura isa prakAra bAlaka ke samAna nagnatA kA rUpaka apanAtA hai / bhayaMkara zItakAla meM bhI yaha nAma mudrA apanAI jAtI hai / prAcInakAla meM yaha paddhati rahI hai / parantu Ajakala to kapAla para donoM hAthoM ko lagAkara praNAma-mudrA kara lene meM hI yathAjAta-mudrA kI pUrti mAna lI jAtI hai| yathAjAta kA artha 'zramaNa vRtti dhAraNa karate samaya kI mudrA' bho kiyA jAtA hai| zramaNa honA bhI, saMsAra-garbha se nikala kara eka vizuddha AdhyAtmika janma grahaNa karanA hai / jaba sAdhaka zramaNa banatA hai, taba For Private And Personal
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 300 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra rajoharaNa, mukhavastrikA aura colapaTTa ke atirikta aura kucha bhI apane pAsa nahIM rakhatA hai evaM donoM hAthoM ko mastaka se lagAkara vandana karane kI mudrA meM gurudeva ke samakSa khar3A hotA hai / taH muni dIkSA grahaNa karane ke kAla kI mudrA bhI yathAjAta mudrA kahalAtI hai / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yathAjAta - mudrA ke uparyukta svarUpa ke lie, Avazyaka sUtra kI vRtti aura pravacana sArodvAra kI vRtti dRvya hai | zrAvazyaka sUtra kI apanI ziSyahitA vRtti meM AcArya haribhadra likhate haiM- 'yathAjAtaM zramaNatvamAzritya yoniniSkramaNaM ca tatra rajoharaNa-mukhavastrikA cokSapaTTamAtrayA - zramazo jAtaH, racitakarapuTastu yonyA nirgataH, evaM bhUta eva vandate / ' na yaha paccIsa zrAvazyakoM kA varNana haribhadrIya Avazyaka vRtti aura pravacana sAroddhAra vRtti ke AdhAra para kiyA gayA hai / isa sambandha meM jainajagata ke mahAn jyotirdhara sva0 jainAcArya pUjya zrI javAharalAla jI mahArAja ke hastalikhita patra se bhI bahuta kucha jAnakArI prApta kI gaI hai; isake lie lekhaka zraddhaya jainAcArya pUjya zrI gaNezIlAla jI mahArAja kA kRtajJa hai / chaH sthAnaka prastuta 'khamAsamaNo' sUtra meM chaH sthAnaka mAne jAte haiM / " icchAmi 1 khamAsamaNo ! 2 vaM' diu 3 jAva(jAe4 nisIhiyAe" ke dvArA vandana karane kI icchA nivedana kI jAtI hai, : yaha ziSya kI ora kA paMcapada rUpa prathama 'icchA nivedana' sthAnaka hai / icchAnivedana ke uttara meM gurudeva bhI 'trividhena' athavA 'chaMdasA' kahate haiM, yaha gurudeva kI ora kA uttara rUpa prathama sthAnaka hai / isake bAda ziSya 'agujArAha1 me 2 miubhAhaM3' kaha kara zravagraha meM praveza karane kI AjJA mA~gatA hai, yaha ziSya kI ora kA tripadAtmaka AjJA yAcanA rUpa dUsarA sthAnaka hai / 1 prAcInakAla meM isI mudrA meM nidIkSA dI jAtI thI / For Private And Personal
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dvAdazAvarta guruvandana-sUtra isake uttara meM gurudeva bhI 'aNujANAmi' kaha kara AjJA dete haiM, yaha gurudeva kI aora kA aAzApradAna rUpa dUsarA sthAnaka hai / ___"nisIhi3 ahora kAyaM3 kAyasaMphAsaM4 / khamaNijjo5 bhe6 kilAmo7 / appakilaMtA bahusubheNa bhe10 divaso11 vaikkato12 ?" ---yaha ziSya kI aora kA dvAdazapada rUpa zarIrakuzalapRcchA nAmaka tIsarA sthAnaka hai| isake uttara meM gurudeva 'saMthA' kahate haiM | tathA kA artha hai jaisA tuma kahate ho vaimA hI hai, arthAt kuzala hai| yaha gurudeva kI aora kA tIsarA sthAnaka hai| ____ isake anantara "jattA 1 me 2" kahA jAtA hai / yaha ziSya kI ora kA dvipadAtmaka saMyama yAtrA pRcchA nAmaka cauthA sthAnaka hai| uttara meM gurudeva bhI 'tubbhaM pi. vaTTai-yuSmAkamapi vartate ?' kahate haiM, jisakA artha hai-tumhArI saMyama yAtrA bhI nidhi cala rahI hai ? yaha gurudeva kI zrora kA saMyama yAtrA pRcchA nAmaka cauthA sthAnaka hai| ___ isake bAda " javaNija ca 2 me3' kahA jAtA hai| yaha ziSya kI ora!kA tripadAtmaka yApanIya pRnchA nAmaka pA~cavA~ sthAnaka hai / uttara meM gurudeva bhI 'eva' kahate haiM, jisakA artha hai indriya-vijaya rUpa yApanA ThIka taraha cala rahI hai| yaha gurudeva kI ora kA pA~cavA~ sthAnaka hai| isake anantara "khAmemi khamAsamaNora. devasigraM3 vahakamaM" kahA jAtA hai| yaha ziSya kI. ora kA padacatuSTayAtmaka-aparAdhakSmamaNArUpa. chaThA sthAnaka hai| __ uttara meM gurudeva bhI 'kSamayAmi' kahate haiM, jisakA arthaM. hai maiM bhI sAraNA vAraNA karate samaya jo bhUleM huI hoM, usakI kSamA cAhatA huuN| yaha gurudeva kI aora kA aparAdhA kSAmaNA rUpa chaThA sthAnaka hai / - For Private And Personal
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratyAkhyAna-sUtra navaskAra sahita sUtra uggara sUre' namokkArasahiyaM paJcakkhAmi cauvvihaM pi AhAraM-asaNaM, pANaM, khAima, sAimaM / - annattha-'NAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, vosirAmi / . bhAvArtha sUrya udaya hone para--do ghar3I dina car3he taka-namaskAra sahita pratyAkhyAna grahaNa karatA hU~, aura azana, pAna, khAdima, svAdima cAroM ho prakAra ke zrAhAra kA tyAga karatA huuN| - prastuta pratyAkhyAna meM do zrAgAra = AkAra arthAt apavAda haiM-- anAbhoga=atyanta vismRti aura sahasAkAra=zIghratA ( acAnaka ) / ina do zrAkAroM ke sivA cAroM zrAhAra bosirAtA hU~-tyAga karatA huuN| 1 'sUre uggae'-iti hribhdraaH| 'namokkAraM paJcakkhAti sUre uggae'--iti jindaasaaH| For Private And Personal
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratyAkhyAna-sUtra 303 vivecana yaha 'namaskAra sahita' pratyAkhyAna kA sUtra hai| namaskAra sahita kA artha hai- 'sUryodaya se lekara do ghar3I dina car3he taka arthAt muhUrta bhara ke lie, vinA namaskAra maMtra par3he zrAhAra grahaNa nahIM karanA / isakA dUsarA nAma namaskArikA bhI hai| Ajakala sAdhAraNa bolacAla meM navakArisI kahate haiN| cAra AhAra isa prakAra haiM (1) azana-isameM roTI, cAvala Adi sabhI prakAra kA bhojana zrA jAtA hai| (2) pAna-dUdha, drAkSArasa pAnI Adi pIne yogya sabhI prakAra kI * cIjeM pAna meM zrA jAtI haiM / parantu Ajakala paraMparA ke nAte pAna se kevala jala hI grahaNa kiyA jAtA hai| (3) khAdima-bAdAma, kisamisa zrAdi mevA aura phala khAdima 1 "namaskAreNa-paJcaparameSThistavena sahitaM pratyAkhyAti / 'sarve dhAtavaH karotyarthena vyAptA' iti bhASyakAravacanAnnamaskArasahitaM pratyAkhyAnaM karoti / " yaha prAcArya siddhasena kA kathana hai / isakA bhAvArtha hai ki muhUrta pUrA hone para bhI navakAra maMtra par3hane ke bAda hI namaskArikA kA pratyAkhyAna pUrNa hotA hai. pahale nhiiN| yadi muhUrta se pahale hI navakAra maMtra par3ha liyA jAya, taba bhI namaskArikA pUrNa nahIM hotI hai / namaskArikA ke lie yaha Avazyaka hai ki sUryodaya ke bAda eka muhUrta kA kAla bhI pUrNa ho jAya aura pratyAkhyAna-pUrti svarUpa navakAra maMtra kA japa bhI kara liyA jAya ! isI viSaya ko pravacana sAroddhAra kI vRtti meM prAcArya siddhasena ne isa prakAra spaSTa kiyA hai.-"sa ca namaskArasahitaH pUrNe'pi kAle namaskArapAThamantareNa pratyAkhyAnasyApUryamANatvAt , satyapi ca namaskArapAThe muhUrtAbhyantare pratyAkhyAnabhaGgAt / tataH siddhametat muhUrtamAnakAla namaskArasahitaM pratyAyAnamiti |"--prtyaakhyaandvaar| .. For Private And Personal
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 3.04 zramaNa-sUtra meM antarbhUta haiN| kucha prAcArya miSTAnna ko azana meM grahaNa karate haiM aura kucha khAdima meM, yaha dhyAna meM rahe / (4) svAdima-supArI, lauMga, ilAyacI Adi mukhavAsa svAdima mAnA jAtA hai| isa AhAra meM udarapUrti kI dRSTi na hokara mukhyatayA mukha ke svAda kI hI dRSTi hotI hai / saMyamI sAdhaka prastuta zrAhAra kA grahaNa svAda ke lie nahIM, pratyuta mukha kI svacchatA ke lie karatA hai| ____saMskRta kA AkAra hI prAkRta bhASA meM prAgAra hai| prAkAra kA artha-apavAda mAnA jAtA hai| apavAda kA artha hai ki---yadi kisI vizeSa sthiti meM tyAga kI huI vastu sevana bhI karalI jAya to bhI pratyAkhyAna kA bhaMga nahIM hotaa| ataeva zrAcArya hemacandra yogazAstra ke tIsare prakAza kI vRtti meM likhate haiM --'Akriyate vidhIyate pratyAkhyAnabhaMgaparihArArthamityAkAra:'.---'pratyAkhyAnaM ca apavAdarUpAkAra sahitaM kartavyam , anyathA tu bhaMgaH syAt / ' 1 zrA-maryAdayA maryAdAkhyApanArthamityarthaH kriyante vidhIyante ityAkArAH'-pravacana sAroddhAra vRtti |-prtyaakhyaandvaar / 'zrAkArohita nAma pratyAkhyAnApavAdahetuH |-hribhdriiyH zrAvazyaka sUtra vRtti, pratyAkhyAna Avazyaka / jaina-dharma viveka.kA dharma hai| ataH yahA~ pratyAkhyAna zrAdi karate samaya bhI viveka kA pUrA dhyAna rakhA jAtA hai| sAdhaka durbala evaM alpajJa prANI hai| ataH usake samakSa ajJAnatA evaM azaktatA zrAdi ke kAraNa kabhI vaha vikaTa prasaMga pA sakatA hai, jo usakI kalpanA se bAhara ho / yadi pahale se hI usa sthiti kA apavAda nArakarakhA jAya to vrata bhaMga hone kI saMbhAvanA rahatI hai| yahI kAraNa hai ki prastuta pratyAkhyAna sUtra meM pahale se hI usa vizeSa sthiti kI chUTa 'pratijJA-pATha meM rakkhI gaI hai, tAki sAdhaka kA vrata-bhaMgaH na hone paae| yaha hai pahale se hI bhaviSya ko dhyAna meM rakha kara calane kI dUradarzitArUpa niveka vRtti / / For Private And Personal
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratyAkhyAna-sUtra 305 namaskArikA meM kevala do hI aAkAra haiM-anAbhoga, aura mahasAkAra / (1) anAbhoga kA artha hai-atyanta vismRti / pratyAkhyAna lene kI bAta sarvathA bhUla jAya aura usa samaya anavadhAnalA vaza kucha khA pI liyA jAya to vaha anAbhoga AgAra kI maryAdA meM rahatA hai / (2) dUsarA AgAra sahasAkAra hai| isakA artha hai-megha barasane para athavA dahI Adi mathate samaya acAnaka hI jala yA chAcha Adi kA chIMTA mukha meM calA jAya / anAbhoga aura sahasAkAra donoM hI prAgAroM ke sambandha meM yaha bAta hai ki jaba taka patA na cale, tabataka to vrata bhaMga nahIM hotaa| parantu patA cala jAne para bhI yadi koI mukha kA grAsa thUke nahIM, Age khAnA baMda nahIM kare to vrata bhaMga ho jAtA hai / astu, sAdhaka kA kartavya hai ki jyoM hI patA cale, tyoM hI bhojana baMda kara de aura jo kucha mukha meM ho vaha saba bhI yatanA ke sAtha thUka de / eka prazna hai ! mUla pATha meM to kevala namaskAra-sahita hI zabda hai, kAla kA kucha bhI ullekha nahIM hai| phira yaha do ghar3I kI kAlamaryAdA kisa AdhAra para pracalita hai ? prazna bahuta sundara hai| prAcArya siddhasena ne isakA acchA uttara diyA hai| prabacana sAroddhAra kI vRtti meM unhoMne namaskArasahita ko muhUrta kA vizeSaNa mAnate hue kahA hai-'sahita zabdena muhUrtasya vizeSitatvAt / isakA bhAvArtha yaha hai ki namaskAra se sahita jo muhUrta, vaha namaskAra sahita kahalAtA hai| arthAt jisake aMnta meM namaskAra ka uccAraNa kiyA jAtA hai, vaha muhUrta / Apa kaheMge-mUla pATha meM to kahIM idhara udhara muhUrta zabda hai nahIM; phira vizeSya ke binA vizeSaNa kaisA ? uttara meM nivedana hai ki-namaskArikA kA pAThaM zraddhA pratyAkhyAna meM hai| ataH kAla kI maryAdA avazya honI caahie| yadi kAla kI maryAdA hI na ho to phira yaha addhA pratyAkhyAna kaisA ? namaskArasahita kA pATha pauruSI ke pATha se pahale hai; ataH yaha spaSTa hI hai ki usakA kAla-mAna For Private And Personal
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUtra pauruSI se kama hI honA cAhie / zrApa kaheMge ki pauruSI ke kAlamAna se kama to do muhUrta bhI ho sakate haiM ? phira eka muhUrta hI kyoM ? uttara hai ki namaskArikA meM pauruSI Adi anya pratyAkhyAnoM kI apekSA saba se kama, arthAt do hI AkAra haiM; ataH alpAkAra hone se isakA kAlamAna bahuta thor3A mAnA gayA hai aura vaha paraMparA se eka muhUrta hai / addhApratyAkhyAna kA kAla kama se kama eka muhUrta mAnA jAtA hai| namaskArikA, rAtribhojana-doSa kI nivRtti ke lie hai| arthAt prAtaH kAla dinodaya hote hI manuSya yadi zIghratA meM bhojana karane lage aura vastutaH sUryodaya na huA ho to rAtri bhojana kA doSa laga sakatA hai / yadi do ghar3I dina car3he taka ke lie zrAhAra kA tyAga namaskArikA ke dvArA kara liyA jAya to phira rAtri-bhojana kI saMbhAvanA nahIM rhtii| dUsarI bAta yaha hai ki sAdhaka ke lie tapa kI sAdhanA karanA Avazyaka hai; pratidina kama se kama do dhar3I kA tapa to honA hI cAhie / namaskArikA meM yaha nitya prati ke tapazcaraNa kA bhAva bhI antarnihita hai|| dUsaroM ko pratyAkhyAna karAnA ho to mUla pATha meM 'paJcakkhAi' aura 'vosiraha' kahanA caahie| yadi svayaM karanA ho, to ullikhita pAThAnusAra 'paJcakkhAmi' aura 'vosirAmi' kahanA cAhie / zrAge ke pAThoM meM bhI yaha parivartana dhyAna meM rakhanA caahie| ___yahI pATha sAMketika arthAt saMketa pUrvaka kie jAne vAle pratyAkhyAna kA bhI hai| vahA~ kevala 'gaMThisahiyaM' yA 'muTThisahiya' Adi pATha namukkAra sahiyaM ke Age adhika bolanA caahie| gaMThisahiyaM aura muTThisahiyaM kA yaha bhAva hai ki jaba taka ba~dhI huI gA~Tha athavA muTThI Adi na kholU~ taba taka cAroM AhAra kA tyAga karatA huuN| 1-'gaMThisahiyaM, muTThisahiyaM' Adi sAMketika pratyAkhyAna pATha meM 'mahattarAgAreNaM savyasamAhivattiyAgAreNaM' ye do AgAra adhika bolane caahieN| yaha sAMketika pratyAkhyAna anya samaya meM bhI kiyA jA sakatA For Private And Personal
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prakhyAna-sUtra namaskArikA caturvidhAhAra-tyAgarUpa hotI hai yA trividhAhAratyAgarUpa ? isa prazna ke sambandha meM yaha vaktavya hai ki namaskArikA catuvidhAhAra tyAgarUpa hI hotI hai / namaskArikA kA kAlamAna eka muhUrtabhara hI hotA hai, ataH vaha alpakAlika hone se caturvidhAhAra tyAgarUpa hI hai| prAcIna paraMparA bhI aisI hI hai / 'caturvidhAhArasyaiva bhavatIti vRddhsmprdaayH| ----pravacana sAroddhAra vRtti / namaskArikA meM do zrAgAra mAne gae haiM-anAbhoga aura shsaakaar| Ajakala ke kucha vidvAna, apane pratikramaNa sUtra meM, naukArasI ke cAra yA pA~ca bhAgAra bhI likhate haiM, parantu yaha lekha paraMparA-viruddha hai| prAcIna zrAcArya hemacandra Adi, do hI zrAgAra batalAte haiM-'namaskArasahite pratyAkhyAne dvau AkArI bhavataH'---yoga zAstra, tRtIya prakAza vRtti / ___ prAcArya bhadrabAhu svAmI ne bhI namaskArikA ke do hI zrAgAra mAne haiM-'do ceva namokkAre 1-zrAvazyaka niyukti, gAthA 1566 / hai, ataH jaba kabhI anya samaya meM kiyA jAya, taba 'uggae sUre yaha aMza nahIM bolanA caahie| For Private And Personal
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir (2) pauruSI-sUtra uggara sUre porisiM paJcamavAmi; caubdhihaM pi AhAraMasaNaM, pANaM, khAimaM, sAimaM / annattha-'NAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, pacchannakAleNaM, disAmoheNaM, sAhuvayaNeNaM, savyasamAhivattiyAgAreNaM, vosirAmi / bhAvAtha pauruSI kA pratyAkhyAna karatA hU~ / sUryodaya se lekara azana, pAna, khAdima aura svAdima cAroM hI aAhAra kA prahara dina car3he taka tyAga karatA huuN| anAbhoga, sahasAkAra, pracchannakAla, dizAmoha, sAdhu vacana, sarvasamAdhipratyayAkAra-ukta chahoM zrAkAroM ke sivA pUrNatayA cAroM AhAra kA tyAga karatA huuN| vivecana sUryodaya se lekara eka pahara dina car3he taka cAroM prakAra ke zrAhAra kA tyAga karanA, pauruSI pratyAkhyAna hai| pauruSI kA zAbdika artha hai-- 'puruSa pramANa chAyA / ' eka pahara dina car3hane para manuSya kI chAyA For Private And Personal
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pauruSI sUtra 306 ghaTate-ghaTate apane zarIra pramANa laMbI raha jAtI hai| isI bhAva ko lekara pauruSI zabda prahara parimita kAla vizeSa ke artha meM lakSaNA ke dvArA rUr3ha ho gayA hai| sAdhaka kitanA hI sAvadhAna ho; parantu aAkhira vaha eka sAdhAraNa chadmastha vyakti hai| ataH sAvadhAna hote hue bhI bahuta bAra vrata-pAlana meM bhUla ho jAyA karatI hai| pratyAkhyAna kI smRti na rahane se athavA anya kisI vizeSa kAraNa se vratapAlana meM bAdhA hone kI saMbhAvanA hai| aisI sthiti meM vrata khaNDita na ho, isa bAta ko dhyAna meM rakhakara pratyeka pratyAkhyAna meM pahale se hI saMbhAvita doSoM kA zrAgAra, pratijJA lete samaya hI rakha liyA jAtA hai / porisI meM isa prakAra ke chaha zrAgAra haiM : (.) anAbhoga-pratyArakhyAna kI vismRti ho jAne se bhojana kara lenaa| (2) sahasAkAra---akasmAt jala Adi kA mukha meM cale jaanaa| (3) pracchannakAla-bAdala athavA A~dhI Adi ke kAraNa sUrya ke DhaMka jAne se porisI pUrNa ho jAne kI bhrAnti ho jAnA / (4) dizAmoha-pUrva ko pazcima samajha kara porisI na Ane para bhI sUrya ke U~cA car3ha Ane kI bhrAnti se azanAdi sevana kara lenA / (5) sAdhuvacana-'porisI bhA gaI' isa prakAra kisI prApta puruSa ke kahane para binA porisI aAe hI porisI pAra lenA / (6) sarva samAdhipratyayAkAra-kisI aAkasmika zUla aAdi tIvra sega kI upazAnti ke lie auSadhi Adi grahaNa kara lenA / ___'sarva samAdhi pratyayAkAra' eka atyanta mahattvapUrNa zrAgAra hai / jaina saMskRti kA prANa syAdvAda hai aura vaha prastuta prAgAra para mahatvapUrNa prakAza DAlatA hai / tapa bar3A hai yA jIvana ! yaha prazna hai, jo dArzanika kSetra meM gaMbhIra vicAra-carcA kA kSetra rahA hai| kucha dArzanika tapa ko mahattva dete haiM to kucha jIvana ko ? parantu jaina darzana tapa ko bhI mahatva For Private And Personal
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 310 zramaNa-sUtra detA hai aura jIvana ko bhI ! kabhI aisI sthiti hotI hai ki jIvana kI apekSA tapa mahattvapUrNa hotA hai / kabhI kyA, tapa sadA hI mahattvapUrNa hai ! jIvana kisake lie hai ? tapa ke lie hI to jIvana hai| parantu kabhI aisI bhI sthiti ho sakatI hai ki tapa ko apekSA jIvanarakSA adhika Avazyaka ho jAtI hai / tapa jIvana para hI to Azrita hai| jIvana rahegA to kabhI phira bhI tapaH sAdhanA kI jA skegii| yadi jIvana hI na rahegA to, phira tapa kaba aura kaise kiyA jA sakegA ? "jIvanaro bhadrazatAni pazyet / ' / sarvasamAdhipratyaya nAmaka prastuta prAgAra, isI uparyukta bhAvanA ko lekara agrasara hotA hai / tapazcaraNa karate hue yadi kabhI Akasmika visUcikA yA zUla Adi kA bhayaMkara roga ho jAya, phalataH jIvana saMkaTa meM mAlUma par3e to zIghra hI auSadhi Adi kA sevana kiyA jA sakatA hai| jIvana kSati ke vizeSa prasaMga para pratyAkhyAna hote hue bhI auSadhi Adi sevana kara lene se jaina dharma pratyAkhyAna kA bhaMga honA svIkAra nahIM krtaa| isa prakAra ke vikaTa prasaMgoM ke lie pahale se hI chUTa rakkhI jAtI hai, jisake lie jaina-dharma meM zrAgAra zabda vyavahRta hai| jaina dharma meM tapa ke lie atyanta zrAdara kA sthAna hai, parantu usake lie vyarthaM kA moha nahIM hai| jaina dharma ke kSetra meM viveka kA bahuta bar3A mahattva hai| tapa ke haTha meM ar3e rahakara auSadhi sevana na karanA aura vyartha hI anamola mAnava jIvana kA saMhAra kara denA, jaina dharma kI dRSTi meM kathamapi ucita nahIM hai / vyartha kA durAgraha rakhane se Arta aura raudra durdhyAna kI saMbhAvanA hai, jinake kAraNa kabhI kabhI sAdhanA kA mUla hI naSTa ho jAtA hai| ataH zrAcArya siddhasena kI gaMbhIra vANI meM kaheM to auSadhi kA sevana jIvana ke lie nahIM, apitu prArta raudra durdhyAna kI nivRtti ke lie Avazyaka hai| apane ko bhayaMkara roga hone para hI auSadhi sevana karanA, yaha bAta nahIM hai| apitu kisI anya ke rogI hone para yadi kabhI vaidya Adi ko sevAkArya evaM sAntvanA dene ke lie bhojana karanA par3e to usakA bhI pratyAkhyAna meM AgAra hotA hai| jaina dharma apane samAna hI dUsare kI For Private And Personal
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pauruSI sUtra 311 samAdhi kA bhI vizeSa dhyAna rakhatA hai / isa sambandha meM prAcArya siddhasena kA abhiprAya manana karane yogya hai : -"kRtapauruSIpratyA yAnasya sahasA saJjAtatIvrazUlAdiduHkhatayA samutpanayorAtaraudradhyAnayoH sarvadhA nirAsaH sarvasamAdhiH, sa eva bhAkAraH-pratyA jyAnApavAdaH sarvasamAvipratyaya kAraH / pauruSyAma pUrNAgAmapyakasmAt zUlAdivyathAyAM samutpannAyAM tadupazamanAyauSadhapathyAdi. ke bhuJAnasya na pratyAyAnabhA iti bhAvaH / vaidyAdirvA kRtapauruSIpratyAkhyAno'nyasyAtura tya samAdhinimitta yadA'pUrNAyAmapi pauruSyAM bhuka kte tadA na bhaGgaH / ardhabhukte tvAturasya samAze maraNa votpanne sati tathaiva bhojanatyAgaH |".-prvcnsaaroddhaar vRtti / ___ zrAcArya jinadAsa ne bhI aAvazyaka cUNi' meM aisA hI kahA hai'samAdhI NAma teNa ya porusI paccakkhAtA, zrAsukkAriyaM ca dukkhaM uppannaM tassa annarasa vA, te kiMci kAyavvaM tassa, tAhe paro vijje (have) jA tassa vA pasamaNaNimitta pArAvijati prosahaM vA dijati / ___ yahI pATha apanI Avazyaka vRtti meM prAcArya haribhadra ne uddhRta kiyA hai| ____prAcArya tilaka likhate haiM...-'tIvrazUlAdinA vihvalasya samAdhinimittamauSadhapathyAdipratyayaH kAraNa sa eva zrAkAraH / ' prAcArya nami bhI kahate haiM-'samAdhiH svAsthyaM tatpratyayAkAraNa, yathA kasyacit pratyAra yAturanyasya vA kimapyAturaM duHkhamutpannaM tadupazamahetoH pAryate / pracchannakAla, dizAmoha aora sAdhuvacana ukta tInoM prAgAroM kA yaha abhiprAya hai ki-bhrAnti ke kAraNa pauruSI pUrNa na hone para bhI pUrNa samajha kara bhojana kara liyA jAya to koI doSa nahIM hotaa| yadi bhojana karate samaya yaha mAlUma ho jAya ki abhI pauruSI pUrNa nahIM huI hai to For Private And Personal
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 312 zramaNa-sUtra usI samaya bhojana karanA chor3a denA cAhie / paurupI pUrNa jAnakara bha bhojana karatA rahe to pratyAkhyAna bhaMga kA doSa lagatA hai / pauruSI ke samAna hI sArdha paurupI kA pratyAkhyAna bhI hotA hai / isameM Der3ha pahara dina car3he taka AhAra kA tyAga karanA hotA hai / astu, jaba ukta sArdhaM pauruSI kA pratyAkhyAna karanA ho taba 'porisi' ke sthAna para 'sADha porisiM' pATha kahanA cAhie / Aja kala ke kucha lekhaka pauruSI ke pATha meM 'mahattarAgAreNa' kA pATha bolakara chaha kI jagaha sAta zrAgAra kA ullekha karate haiM; yaha bhrAnti para avalambita haiM / haribhadra Adi zrAcAryoM kI prAcIna paraMparA, pauruSI meM kevala chaha hI grAgAra mAnane kI hai / sAdhu sazakta ho to use pauruSI Adi cauvihAra hI karane cAhie~ / yadi zakti na ho to tivihAra bhI kara sakatA hai / parantu duvihAra pauruSI kadApi nahIM kara sakatA / hA~, zrAvaka duvihAra bhI kara sakatA hai| isake lie prAcArya devendra kRta zrAddha pratikramaNa vRtti dekhanI cAhie | yadi pauruSItivihAra karanI ho to 'tivi haM pi zrAhAraM asaNaM, khAimaM sAimaM pATha bolanA cAhie / yadi zrAvaka duvihAra pauruSI kare " to 'duvipi zrAhAraM asaNaM khAima' aisA pATha bolanA caahie| For Private And Personal
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 3 ) pUrvArdha-sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir uggae sUre, purimaM paccakkhAmi cauvvihaM pi zrAhAraM asaNaM, pANaM, khAinaM, sAimaM / annattha-'NAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, pacchannakA leNaM, disA moheNaM, sAhuvayaNeNaM, mahattarAgAreNaM, savtrasamAhivattiyAgAreNaM, vosirAmi / bhAvArtha sUryodaya se lekara dina ke pUrvArdha taka prarthAt do prahara taka cAroM AhAra azana, pAna, khAdima, svAdima kA pratyAkhyAna karatA hU~ / zrAbhoga, sahasAkAra, pracchannakAla, dizAmoha, sAdhuvacana, mahattarAkAra aura sarvasamAdhipratyayAkAra---- ukta sAta zrAgAroM ke sivA pUrNatayA AhAra kA tyAga karatA hU~ / vivecana yaha pUrvArdha pratyAkhyAna kA sUtra hai / isameM sUryodaya se lekara dinake pUrva bhAga taka arthAt do pahara dina car3he taka cAroM AhAra kA tyAga kiyA jAtA hai / prastuta pratyAkhyAna meM sAta AgAra mAne gae haiN| chaha to pUrvokta For Private And Personal
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 6 314 zramaNa-sUtra pauruSI ke hI zrAgAra haiM, sAtavA~ zrAgAra 'mahattarAkAra' hai / mahattarAkAra kA artha hai - vizeSa nirjarA Adi ko dhyAna meM rakhakara rogI Adi kI sevA ke lie athavA zramaNa saMgha ke kisI anya mahattvapUrNa kArya ke lie gurudeva Adi mahattara puruSa kI AjJA pAkara nizcita samaya ke pahale hI pratyAkhyAna pAra lenA / zrAcArya siddhasena isa sambandha meM kitanA sundara spaSTIkaraNa karate haiM- mahattaraM vazAllabhyanirjarApe tayA bRhattaranirjarAlA hetubhUtaM, puruSAntare sAdhayitumazakyaM glAnacaityasaMghAdi prayojanaM tadeva zrAkAraH --- pratyAkhyAnApavAdo mahatarAkAraH / " AcArya nami bhI pratikramaNa sUtra vRtti meM likhate haiM- "tizayena mahAn mahattara prAcAryAdistasya vacanena maryAdayA karaNaM mahattarAkAro, yathA kenApi sAdhunA bhaktaM pratyAkhyAtaM, tata kula-gaNa-saMghAdi prayojanamananyasAdhyamutpannaM, tatra cAsau mahattarairAcAryAcairniyukraH, tata yadi zaknoti tathaiva kanu tadA karoti; atha } na tadA mahattarakA dezena bhuJjAnasya na bhaGgaH iti / " " pAThaka mahattarAkAra ke AgAra para jarA gaMbhIratA se vicAra kareM / isa AgAra meM kitanA adhika sevAbhAva ko mahattva diyA gayA hai ? tapazcaraNa karate hue yadi acAnaka hI kisI rogI yAdi kI sevA kA mahattvapUrNa kArya A jAya to vrata ko bIca meM hI samApta kara sevA kArya karane kA vidhAna hai / yadi tapasvI sazakta ho, phalataH tapa karate hue bhI sevA kara sake to bAta dUsarI hai | parantu yadi tapasvI samartha na ho to use tapa ko bIca meM hI chor3akara, yathAvasara bhojana karake sevA kArya meM saMlagna ho jAnA cAhie / tapa ke phera meM par3akara sevA ke prati upekSA kara denA, jainadharma kI dRSTi meM kSamya nahIM hai / sevA tapa se bhI mahAn hai / anazana Adi bahiraMga tapa hai to sevA antaraMga tapa hai / bahiraMga kI apekSA antaraMga tapa mahattara hai / 'prasiddha bahiraGgamantaraGga " zrAcArya haribhadra ne Avazyaka sUtra kI ziSyahitA vRtti meM, zrAcArya jinadAsa kI Avazyaka cUrNi ke AdhAra para likhA hai : Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal ---- - pratyAsyAnapAlana
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 315 pUrvArdha-sUtra -"mahattarA gArehi-mahalla payoyaNehi, teNa bhattaTTho pacakkhAto, tAthe zrAyariehiM bhaeNati-amugaM gAmaM gaMtavva / teNa niveditaM-jathA mama aja abhaTThotta / jati tAva samattho karetu jAtu ya / na tarati aeNo bharAdvito abhattaTTito vA jo tarati so vaccatu / natthi aNNo tassa vA kanjassa samatho tAthe ceva abharATTiyassa gurU visajayanti / erissa taM jemaMtassa aNabhilAsatsa abhATTitaNi jarA jA sA se bhavati gurunnioenn|" prAcArya jinadAsa Avazyaka cUrNi ke pratyAkhyAnAdhikAra meM prastuta mahattarAgAra para likhate haiM-'evaM kira tassa taM jemaMtassa vi aNa bhilAsassa zrabhATThiyassa gijarA jA sacceva patA bhavati gurunizroeNaM / ' donoM hI prAcAryoM kA yaha kathana hai ki yadi tapasvI sAdhaka ko kisI vizeSa sevA kArya ke lie upavAsa zrAdi abhaktArtha meM bhI bhojana kara lenA par3e to koI doSa nahIM hotA hai / apitu bhojana karate hue bhI upavAsa jaisI hI nirjarA hotI hai | kyoMki bhojana karate hue bhI usakI bhojana meM abhilASA nahIM hai ! mahattarAkAra, namaskArikA aura pauruSI meM nahIM hotA hai | kyoMki unakA kAla alma hai, ataH vaha pUrNa karane ke bAda bhI nirdiSTa sevA kArya kiyA jA sakatA hai| yaccAtraiva mahattarA''kAra jyAbhidhAnaM na namaskArasahitAdau tatra kAlasyAlpatvaM, anyatra tu mahavaM kAraNa miti vRddhA vyAcakSate / ' -pravacana sAroddhAra vRtti / pUrvArdhaM pratyAkhyAna ke samAna hI apArtha pratyAkhyAna bhI hotA hai| apArddha pratyAkhyAna kA artha hai-tIna pahara dina car3he taka aAhAra grahaNa na karanA / apArddha pratyAkhyAna grahaNa karate samaya 'purimaDda' ke sthAna meM 'avaDda' pATha bolanA cAhie / zeSa pATha donoM pratyAkhyAnoM kA samAna hai| For Private And Personal
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ekAzana-sUtra egAsaNaM paccakkhAmi tivihaM pi AhAraM asaNaM, khAima, sAimaM / annattha-'NAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, sAgAriyAgAreNaM, AuMTaNa pasAraNeNa, guru abbhuTThANeNa, pAriTThAvaNiyAgAreNa', mahattarAgAreNa, savvasamAhivattiyAgAreNa vosiraami| bhAva.tha ___ ekAzana tapa svIkAra karatA hU~; phalataH azana, khAdima, svAdima tInoM AhAroM kA pratyAkhyAna karatA huuN| anAbhoga, sahasAkAra, sAgArikAkAra, zrAkuJcanaprasAraNa,gurvabhyutthAna, pAriThApanikAkAra, mahattarAkAra, sava-samAdhipratyayAkAra-ukta pATha zrAgAroM ke sivA pUrNatayA zrAhAra kA tyAga karatA huuN| For Private And Personal
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ekAzana-sUtra vivecana ekAzana paurupI yA pUrvArddha ke bAda dina meM eka bAra bhojana karanA, sapa hotA hai / ekAzana kA artha hai- "eka + azana, arthAt dina meM ekabAra bhojana karanA / ' yadyapi mUla pATha meM yaha ullekha nahIM hai ki-'dina meM kisa samaya bhojana karanA / phira bhI prAcIna paraMparA hai ki kama se kama eka pahara ke bAda hI bhojana karanA cAhie | kyoMki ekAzana meM pauruSItapa antarnihita hai / 317 pratyAkhyAna, gRhastha tathA zrAvaka donoM ke lie samAna hI haiM / ta eva gRhastha tathA sAdhu donoM ke lie ekAzana taba meM koI antara nahIM mAnA jAtA hai| hA~ gRhastha ke lie yaha dhyAna meM rakhane kI bAta hai ki'vaha ekAzana meM citta arthAt prAsUka AhAra pAnI hI grahaNa kare / ' sAdhu ko to yAvajjIvana ke lie prAsuka AhAra kA tyAga hI hai / - 1 - 'egAsaNa' prAkRta zabda hai, jisake saMskRta rUpAntara do hote haiM 'ekAzana' aura 'ekAsana / ' ekAzana kA artha hai - eka bAra bhojana karanA, aura ekAsana kA artha hai-- eka Asana se bhojana karanA / 'egAsa' meM donoM hI artha grAhya haiM / 'ekaM sakRt azanaM bhojanaM ekaM vA zrAsanaM --- putAcalanato yatra pratyAkhyAne tadekAzanamekAsanaM vA, prAkRte dvayorapi ega samiti rUpam / - pravacanasArodvAra vRtti / AcArya haribhadra ekAsana kI vyAkhyA karate haiM ki eka bAra baiThakara phira na uThate hue bhojana karanA / ' ekAzanaM nAma sakRdupaviSTa putA cAlanena bhojanam / ' zrAvazyaka vRtti ' For Private And Personal AcArya jinadAsa kahate haiM-- egAsaga meM puta = nitaMba bhUmi para lage rahane cAhie~, arthAt eka bAra baiThakara phira nahIM uThanA cAhie / hA~, hAtha aura paira Adi AvazyakatAnusAra zrAkuJcana prasAraNa ke rUpa meM hilAe - DulAe jA sakate haiM / 'egAsaNaM nAma putA bhUmIto na cAlisa 'ti, sesAri hatthe pAyAdi cAlenAvi / Avazyaka cUrNi
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 318 zramaNa-sUtra zrAvaka arthAt gRhastha ke lie pAriTThAvaNiyAgAra' nahIM hotA; ataH use mUla pATha bolate samaya 'pAriTThAvaNiyAgAreNaM' nahIM bolanA caahie|' ___ ekAzana ke samAna hI dvikAzana kA bhI pratyAkhyAna hotA hai / dvikAzana meM do bAra bhojana kiyA jA sakatA hai / dvikAzana karate samaya mUla pATha meM 'egAsa' ke sthAna meM 'viyAsaNe' bolanA cAhie / ekAzana aura dvikAzana meM bhojana karate samaya to yatheccha cAroM AhAra lie jA sakate haiM; parantu bhojana ke bAda zeSa kAla meM bhojana kA tyAga hotA hai| yadi ekAzana tivihAra karanA ho to zeSa kAla meM pAnI piyA jA sakatA hai| yadi cauvihAra karanA ho to pAnI bhI nahIM piyA jA sktaa| yadi duvihAra karanA ho to bhojana ke bAda pAnI tathA svAdima = mukhavAsa liyA jA sakatA hai| Ajakala tivihAra ekAzana kI vthA hI adhika pracalita hai, ataH hamane mUla pATha meM 'tivihaM' pATha diyA hai / yadi cauvihAra karanA ho to 'cauvihaM pi zrAhAraM asaNaM 1 gRhastha ke pratyAkhyAna meM 'pAridvAvaNiyAgAra' kA vidhAna isa lie nahIM hai ki gRhastha ke ghara meM to bahuta adhika manuSyoM ke lie bhojana taiyAra hotA hai| isa sthiti meM prAyaH kucha na kucha bhojana ke bacane kI saMbhAvanA rahatI hI hai| astu, gRhastha yadi pArihApaNiyAgAra kare to kahA~ taka karegA ? aura kyA yaha ucita bhI hogA ? - dUsarI bAta yaha hai ki gRhastha ke yahA~ bhojana baca jAtA hai to vaha rakha liyA jAtA hai, paraThA nahIM jAtA hai| aura usakA anya samaya para ucita upayoga kara liyA jAtA hai / - sAdhu kI sthiti isase bhinna hai| vaha avaziSTa bhojana ko, yadi aAge rAtri A rahI ho to rakha nahIM sakatA hai, paraThatA hI hai / ataH usa samaya tapasvI muni, yadi pariSThApya bhojana kA upayoga kara le to koI doSa nahIM hai| For Private And Personal
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ekAzana sUtra 316 pANa' khAimaM sAimaM bolanA caahie| yadi duvihAra karanA ho taM 'duvipi zrahAraM asaNa' khAimaM' bolanA cAhie / duvihAra ekAzana kI paraMparA prAcIna kAla meM thI, parantu Aja ke yuga meM nahIM hai / ekAsana meM ATha gAra hote haiN| cAra AgAra to cuke haiM, zeSa cAra zrAgAra naye haiM / unakA spaSTIkaraNa isa pahale A hI prakAra hai: ( 1 ) sAgArikAkAra- kAgama kI bhASA meM sAgArika gRhastha ko kahate haiM / gRhastha ke A jAne para usake sammukha bhojana karanA niSiddha hai | ataH 'sAgArika ke Ane para sAdhu ko bhojana karanA chor3akara yadi bIca meM hI uThakara, ekAnta meM jAkara punaH dUsarI bAra bhojana karanA par3e to vrata bhaGga kA doSa nahIM lagatA / gRhastha ke lie sAgArika kA artha hai-vaha jisake Ane para bhojana karanA ucita na ho / For Private And Personal lobhI evaM krUra vyakti, astu 2 krUra dRSTi vAle 1 AcArya jinadAsa ne zrAvazyaka cUrNi meM likhA hai ki zrAgantuka gRhastha yadi zIghra hI calA jAne vAlA ho to kucha pratIkSA karanI cAhie, sahasA uThakara nahIM jAnA cAhie / yadi gRhastha baiThane vAlA hai, zIghra hI nahIM jAne vAlA hai, taba alaga ekAnta meM jAkara bhojana se nivRtta ho lenA cAhie / vyartha meM lambI pratIkSA karate rahane meM svAdhyAya Adi kI hAni hotI hai / 'sAgAriyaM zraddhasamuddiTThassa zrAgataM jadi boleti paDicchati, graha thiraM tAhe sajjhAyavAghAto tti uttA nattha gaMtUNaM samuddisati / ' sarpa aura Adi kA upadrava hone para bhI anyatra jAkara bhojana kiyA jA sakatA hai / sAgArika zabda se sarpAdi kA bhI grahaNa hai / 2 jaina dharma chuAchUta ke cakkara meM kAra' kA yaha artha nahIM hai ki koI zrA jAya to bhojana chor3akara bhAga nahIM hai / ataeva ' sAgArikA achUta yA nIcI jAti kA vyakti khar3A honA cAhie / sAdhu ke lie
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 320 zramaNa-sUtra vyakti ke A jAne para prastuta bhojana ko bIca meM hI chor3akara ekAnta meM jAkara punaH bhojana karanA ho to koI doSa nahIM hotA / 'gRhasthasyApi yena dRSTaM bhojana na jIyati tatpramukhaH sAgAriko jJAtavyaH |'-~-prvcnsaaroddhaar vRtti / (2) zrAkuJcanaprasAraNa-bhojana karate samaya sunna par3a jAne Adi ke kAraNa se hAtha, paira zrAdi aMgoM kA sikor3anA yA phailAnA / upalakSaNa se zrAkuJcana prasAraNa meM zarIra kA Age-pIche hilAnA-DulAnA bhI pA jAtA hai| (3) gurvabhyutthAna--gurujana evaM kisI atithi vizeSa ke zrAne para unakA vinaya satkAra karane ke lie. uThanA, khar3e honA / prastuta prAgAra kA yaha bhAva hai ki gurujana evaM atithijana ke Ane para avazya hI uTha kara khar3A ho jAnA cAhie / usa samaya yaha bhrAnti nahIM rakhanI cAhie ki 'ekAsana meM uThakara khar3e hone kA vidhAna nahIM hai / ataH uThane aura khar3e hone se vratabhaMga ke kAraNa mujhe dopa lgegaa|' gurujanoM ke lie uThane meM koI doSa nahIM hai, isa se vratabhaMga nahIM hotA, pratyuta vinaya tapakI ArAdhanA hotI hai| prAcArya siddhasena likhate haiM gurUNAmabhyusthAnAhatvAdavazya bhuJAnenA'pyusthAnaM kartavyamiti na tatra pratyAkhyAna-bhaGgaH |'-prvcn sAroddha ra vRtti / - jainadharma vinaya kA dharma hai / jainadharma kA mUla hI vinaya hai / viNako jiNasAsaNamUla' kI bhAvanA jaina dharma kI pratyeka choTI bar3I sAdhanA meM rahI huI hai / jaina dharma kI sabhyatA evaM ziSTAcAra sambandhI mahattA ke to brAhmaNa, kSatriya zrAdi sabhI gRhastha eka jaise haiM, use to kisI ke sAmane bhI bhojana nahIM karanA hai / atra rahA gRhastha, vaha bhI krUra dRSTi vAle vyakti ke Ane para bhojana chor3akara anyatra jA sakatA hai, phira bhale vaha krUra dRSTi brAhmaNa ho, kSatriya ho, koI bhI ho / ekAzana meM jAta-pA~ta ke nAma para uThakara jAne kA vidhAna nahIM hai / For Private And Personal
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ekAzana-sUtra 321 lie prastuta prAgAra hI paryApta hai| muni aura gRhastha donoM ke lie hI yaha murubhakti evaM atithibhakti kA ucca zrAdarza anukaraNIya hai| (4) pAritApanikAkAra-jaina muni ke lie vidhAna hai ki vaha apanI Avazyaka dudhApUrtyarthaM parimita mAtrA meM hI AhAra lAe, adhika nahIM / tathApi kabhI bhrAntivaza yadi kisI muni ke pAsa zrAhAra adhika zrA jAya aura vaha paraThanA DAlanA par3e to usa zrAhAra ko gurudeva kI aAjJA se tapasvI muni ko grahaNa kara lenA caahie| gRhastha ke yahA~ se zrAhAra lAnA aura use DAlanA, yaha bhojana kA apavyaya hai| bhojana samAja aura rASTra kA jIvana hai, ataH bhojana kA apavyaya sAmAjika evaM rASTrIya jIvana kA apavyaya hai| ___ zrAcArya siddhasena pariSThApana meM doSa mAnate haiM aura usake grahaNa kara lene meM guNa / "paristhApana-sarvathA tvajanaM prayojanamasya pAriSThApanika, tadevAkArastasmAdanyatra, tatra hi tyajyamAne bahudoSasammavAzrIyamANe cAgamikanyAyena guNasambhavAd gurvAjJayA punabhujAnasthA'pi va bhA" -pravacana sAroddhAra vRtti / ekasthAna-sUtra ekkAsaNaM egaTThANaM paccakkhAmi, tivihaM pi AhAraasaNaM, khAima, sAimaM / annattha-'NAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, sAgAriyAgAreNaM, guruabbhuTThANeNaM, pAriTThAvaNiyAgAreNaM, mahattarAmAreNaM, sabasamAhivattiyAgAreNaM vosirAmi / For Private And Personal
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra bhAvArtha ekAzanarUpa ekasthAna kA vrata grahaNa karatA huuN| phalataH azana, khAdima aura svAdima tInoM zrAhAra kA pratyAkhyAna karatA huuN| anAbhoga, sahasAkAra, sAgArikAkAra, gurvabhyutthAna, pAriSThApanikA. kAra, mahattarAkAra aura sabasamAdhi-pratyayAkAra-ukta sAta zrAgAroM ke sivA pUrNatayA zrAhAra kA tyAga karatA huuN| vivecana yaha ekasthAna pratyAkhyAna kA sUtra hai| eka sthAnAntargata sthAna' zabda sthiti' kA vAcaka hai| ataH eka sthAna kA phalitArtha hai-'dAhine hAtha evaM mukha ke atirikta zeSa saba aMgoM ko hilAe vinA dina meM eka hI Asana se aura eka hI bAra bhojana krnaa|' arthAt bhojana prAraMbha karate samaya jo sthiti ho, jo aMgavinyAsa ho, jo aAsana ho, usI sthiti, aMgavinyAsa evaM Asana se baiThe rahanA caahie|' zrAcArya jinadAsa ne Avazyaka cUNiM meM eka sthAna kI yahI paribhASA kI hai-'ekaTThANa jaM jathA aMguvaMgaM ThaviyaM taheva samuddisitavya, zrAgAre se aAuMTaNapasAraNa natthi, sesA satta taheva / ' prAcArya siddhasena bhI pravacana sAroddhAra kI vRtti meM aisA hI likhate haiM---'eka-advitIyaM sthAnaM-aGgavibhyAsarUpaM yatra tadekasthAnapratyAkhyAnaM tad yathA bhojanakAle'GgopAGa gaM sthApitaM tasmiMstathAsthita eka bhokravyam / ' -pravacana sAroddhAra vRtti / eka sthAna kI anya saba vidhi 'egAsaNa' ke samAna hai| kevala hAtha, paira Adi ke AkuMcana-prasAraNa kA AgAra nahIM rhtaa| isI lie prastuta pATha meM 'pAuMTaNa pasAraNe' kA uccAraNa nahIM kiyA jaataa| 'zrAuMTaNapasAraNA natthi, sesaM jahA ekAsaNAe / ' -haribhadrIya Avazyaka vRtti / prazna hai ki jaba eka sthAna pratyAkhyAna meM 'AuTaNa pasAraNA' kA For Private And Personal
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir eka sthAna-sUtra prAgAra nahIM hai, taba hAtha aura mukha kA cAlana bhI kaise ho sakatA hai ? samAdhAna hai ki eka sthAna meM eka bAra bhojana karane kA vidhAna hai| aura bhojana hAtha tathA mukha kI calana-kriyA ke binA azakya hai| ataH azakya-parihAra hone se dAhine hAtha aura mukha kI calana kriyA apratiSiddha hai| 'mukhasya hastasya ca azakyaparihAratvAJcalanamapratiSiddhamiti / / -pravacana sAroddhAra vRtti / eka sthAna bhI caturvidhAhAra, trividhAhAra, evaM dvividhAhAra rUpa se aneka prakAra kA hai / vartamAna paraMparA ke anusAra hamane kevala trividhAhAra hI mUla pATha meM rakkhA hai| yadi caturvidhAhAra zrAdi karane hoM to ekAzana ke vivecana meM kathita paddhati ke anusAra pATha-bheda karake kie jA sakate haiN| ___eka sthAna kA mahattva tapazcaraNa kI dRSTi se to hai hI; parantu zarIra kI caMcalatA haTA kara ekAgra manovRtti se bhojana karane kA aura adhika mahattva hai| zarIra ko niHspanda-sA banA kara aura to kyA khAja bhI na khujalA kara kAya gupti ke sAtha bhojana karanA sahaja nahIM hai| aisI sthiti meM bhojana bhI kama hI kiyA jAtA hai| - 'eka sthAna ke pratyAkhyAna para se phalita hotA hai ki sAdharka ko pratyeka kriyA sAvadhAnI ke sAtha saMyama pUrvaka karanI cAhie / saMyama pUrvaka bhujikriyA karate hue bhI jIvana zuddhi kA mArga prazasta bana sakatA hai aura tapa kI ArAdhanA ho sakatI hai| For Private And Personal
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramazA-sUtra AcAmla-sUtra AyaMbilaM paccakkhAmi,' annattha'NAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, levAleveNaM, ukkhittavivegeNaM, gihi-saMsaTTaNaM, pAriTThAvaNiyAmAreNaM, mahattarAgAreNaM, savvasamAhivattiyAmAraNaM kosiraami| ___ bhAvArtha zrAja ke dina aAyaMbila arthAt prAcAmla tapa grahaNa karatA huuN| anAbhoga, sahasAkAra, lepAlepa, utkSipta viveka, gRhasthasaMsRSTa, pAriThApanikakAra, mahattarAkAra, sarva samAdhipratyayAkAra-ukta pATha prAkAra arthAt apavAdoM ke atirikta pAnAcAmla hAra kA tyAga karatA huuN| vivecana yaha prAcAmla pratyAkhyAna kA sUtra hai| prAcAmsa vrata meM dina meM eka bAra.. rukSa, nIrasa evaM vikRtirahita eka AhAra hI grahaNa kiyA jAtA hai / dUdha, dahI, ghI, tela, gur3a, zakkara, mIThA aura pakvAnna Adi kisI bhI prakAra kA svAdu bhojana, prAcAmla vrata meM grahaNa nahIM kiyA jA sakatA / ataeva prAcIna zrAcAra granthoM meM cAvala, ur3ada athavA sattU Adi meM se kisI eka ke dvArA hI prAcAmla karane kA vidhAna hai| 1-AcArya haribhadra evaM pravacanasArodvAra ke vRttikAra prAcArya siddhasena Adi uparinirdiSTa pATha kA hI ullekha karate haiM / parantu kucha hastalikhita evaM mudrita pratiyoM meM paccakSAmi ke Age cauvihAra ke rUpa meM asaNaM, pANaM, khAima, sAimaM tathA tivihAra ke rUpa meM asaNaM, khAima, sAimaM pATha bhI likhA milatA hai / For Private And Personal
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yAcAmla-sUtra 325 zrAcArya bhadrabAhu svAmI ne zrAvazyaka niyukti meM likhA hai-- "goraNaM nAmaM tivihaM, protraNa kummAsa sattumA ceva ||".-gaathaa 1603 // prAcArya haribhadra ne prastuta gAthA para vyAkhyA karate hue aAbazyakavRtti meM likhA hai-'zrAyAmAmlamiti goSaNaM nAma / prAdhAna:-acajAyanaM zrAmlaM caturtharasaH, tAbhyAM nitaM zrAbAmAmlam / idaM poSa cibhedAt trividhaM bhavati, zrodanaH, kalmASa.:, saktavava / ___ AyaMbila prAkRta bhASA kA zabda hai| prAcArya haribhadra isake saMskRta rUpAntara aAyAmAmla, prAcAmAmla aura aAcAmla karate haiM / zrAcArya siddhasena AcAmla aura zrAcAmAmla rUpoM kA ullekha karate haiN| prAcAmAmla kI vyAkhyA karate hue zrApa likhate haiM'prAcAmaH-'acamaNaM amla caturtho rasaH, tAbhva vittamityaNa / etacca trividhaM upadhibhedAt, tadyathA-modanaM kulmASAn sakcUca adhikRtya bhavati |'--prvcnsaaroddhaar vRtti / / prAcArya devendra zrAddha pratikramaNa vRtti meM likhate haiM.---'mAyAmo'vazrAvaNa aglaM caturtho ssaH, ete vyAne prAyo yantra bhojane prodana kulmASasaktuprabhRtike tadAcAmlaM samayabhASayocyate / ___ ekAzana aura eka sthAna kI apekSA AyaMbila kA mahattva adhika hai / ekAzana aura eka sthAna meM to eka bAra ke bhojana meM yatheccha sarasa AhAra grahaNa kiyA jA sakatA hai; parantu prAyabila ke eka bAra bhojana meM to kevala ubale hue ur3ada ke bAkale aAdi lavaNarahita nIrasa zrAhAra hI grahaNa kiyA jAtA hai| aAjakala bhune hue cane aAdi eka nIrasa anna ko pAnI meM bhigokara khAne kA bhI prAyagli pracalita hai / kiM bahunA, bhAvArtha yaha hai ki prAcAmla tapa meM rasalolupatA para vijaya prApta karane kA mahAn prAdarza hai| jihvandriya kA saMgrama, eka bahuta bar3A saMyama hai| 1 avazrAmaNa, avazAyana yA avazrAvaNa 'zrosa:paNa' ko kahate haiM / For Private And Personal
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 326 zramaNa-sUtra - apane mana ko mAranA sahaja nahIM hai / svAne ke lie baiThanA aura phira bhI mano'nukUla nahIM khAnA, kucha sAdhAraNa bAta nahIM hai| zrAyaMbila bhI sAdhaka kI icchAnusAra caturvidhAhAra evaM trividhAhAra kiyA jA sakatA hai / caturvidhAhAra karanA ho to 'cauThivaha pi brAhAraM, asaeM pANaM, khAima, sAimaM, bolanA caahie| yadi trividhAhAra karanA ho to 'tivihaM pi AhAraM asaNaM khAimaM sAimaM pATha kahanA caahie| AyaMbila dvividhAhAra nahIM hotA / / AyaMbila meM ATha prAgAra mAne gae haiM / pATha meM se pA~ca AgAra to pUrva pratyAkhyAnoM ke samAna hI haiN| kevala tIna bhAgAra hI aise haiM, jo navIna haiM / unakA bhAvArtha isa prakAra hai:.. (1) lepAlepa-prAcAmla vrata meM grahaNa na karane yogya zAka tathA ghRta zrAdi vikRti se yadi pAtra athavA hAtha Adi lipta ho. aura dAtAra gRhastha yadi use poMchakara usake dvArA prAcAmla-yogya bhojana baharAe. to grahaNa kara lene para vrata bhaMga nahIM hotA hai| lepAlepa' zabda lepa aura alepa se samasta hokara banA hai / lepa kA artha ghRtAdise pahale lipta honA hai| aura alepa kA artha hai bAda meM usako poMchakara aliptakara denaa| poMcha dene para bhI vikRti kA kucha na kucha aMza lipta rahatA hI hai| ataH AcAmla meM lepAlepa kA zrAgAra rakkhA jAtA hai| 'lepatra alepazca lepAlepaM tasmAdanyatra, bhAjane vikRtyAdyavayavasadbhAve'pi na bhaGga ityrthH| --pravacana sAroDAra vRtti / -- (2) utkSita-viveka---zuSka aodana evaM roTI Adi para gur3a tathA zakkara Adi adrava = sUkhI vikRti pahale se rakkhI ho / prAcAmlavratadhArI muni ko yadi koI vaha vikRti uThAkara roTI zrAdi denA cAhe to grahaNa kI jA sakatI hai| utkSipta kA artha uThAnA hai aura viveka kA artha hai uThAne ke bAda usakA na lagA rahanA / bhAvArtha yaha hai ki prAcAmla meM grAhya dravya ke sAtha yadi gur3Adi vikRti rUpa agrAhya dravya kA sparza bhI ho aura kucha nAma mAtra kA aMza lagA huA bhI ho to vrata bhaMga For Private And Personal
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zrAcAmla-sUtra 327 nahIM hotaa| parantu yadi vikRti drava ho, uThAne kI sthiti meM na ho to vaha vastu grAhya nahIM hai / aisI vastu kA bhojana karane se prAcAmla vrata kA bhaMga mAnA jAtA hai| 'zuSkaudanAdibhakte patitapUrva sthAcAmAmlapratyAkhyAnavatAmayogyasya avavikRtyAdidravyasya utkSiptasyauddhatasya viveko-niHzeSatayA tyAgaH uttiptavivekastasmAdanyatra, bhokravyadravyasyAbhokravyadravya sparzanA'pi na bhaGga ityarthaH / yattatkSapta na zakyate tasya bhojane bhaGga eva |"-prvcn sAroddhAra vRtti / (3) gRhasthasaMsRSTa-ghRta athavA taila zrAdi vikRti se choMke hue kulmASa grAdi lenA, gRhasthasaMsRSTa aAgAra hai / athavA gRhastha ne apane lie jisa seTI Adi khAdya vastu para ghRtAdi lagA rakkhA ho, vaha grahaNa karanA bhI gRhasthasaMsRSTa aAgAra hai / ukta prAgAra meM yaha dhyAna meM rakhane kI bAta hai ki yadi vikRti kA aMza svalpa ho, taba to vrata bhaMga nahIM hotaa| parantu vikRti yadi adhika mAtrA meM ho to vaha grahaNa. karalene se vrata bhaMga kA nimitta banatI hai / pravacana sAroddhAra vRtti ke racayitA prAcArya siddhasena, ghRtAdi vikRti se lisa pAtra ke dvArA prAcAmlayogya vastu ke grahaNa karane ko gRhasthasaMsRSTa kahate haiM / 'vikRtyA saMsRSTabhAjanena hi dIyamAnaM bhakramakalpanIyadravyamizraM bhavati tad bhuJjAna tyApi na bhaGga ityarthaH, yadi akalpyadravyaraso bahuna jJAyate |'-prvcn sAroddhAra vRtti, pratyAkhyAna dvAra / - kucha prAcAryoM kI mAnyatA hai ki lepAlepa, urikSataviveka, gRhasthasaMsUTa aura pAriSThApanikAgAra-~-ye cAra bhAgAra sAdhu ke lie hI haiM, gRhastha ke lie nhiiN| For Private And Personal
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 328 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra ( 7 ) Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir abhaktArtha = upavAsa - sUtra uggae sUre, abhattadu paccakkhAmi caucvihaM pi AhAraM asaNaM, pANaM, khAimaM sAimaM / annatthaNAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, pAriTThAdhaziyAmArezaM, mahattarAgAreNaM, savvasamAhivattiyAgAreNaM, vosirAmi / bhAvArtha sUryodaya se lekara abhaktArtha - upavAsa grahaNa karatA hU~; phalataH azana, pAna, khAdima aura svAdima cAroM hI AhAra kA tyAga karatA hU~ / anAbhoga, sahasAkAra, pAriSThApanikAkAra, mahattarAkAra, sava samAdhi pratyayAkAra -- una pA~ca zrAgAroM ke sivA saba prakAra ke AhAra kA tyAga karatA hU~ / vivecana vyabhaktArtha, upavAsa kA hI paryAyAntara hai / 'bhakta' kA artha 'bhojana' hai| 'artha' kA artha 'prayojana' hai| '' kA artha 'nahIM' hai / tInoM kA milakara artha hotA hai-bhakta kA prayojana nahIM hai jisa vrata meM vaha upavAsa / 'na vidyate bhakrArtho yasmin pratyAkhyAne sosbhakArthaH sa upavAsaH - devendra kRta zrAddha pratikramaNa vRtti / upavAsa ke pahale tathA pichale dina ekAzana ho to upavAsa ke pATha meM ''vautthabhattaM prabhattaTTha' do upavAsa meM 'chaTTabhattaM zrabhattaTTa' tIna 1' bhakrana - bhojanena arthaH- prayojanaM bhakrArthaH, na bhakrArtho' bhakrArthaH / athavA na vidyate bhavArtho yasmin pratyAkhyAnavizeSe so'bhavArthaH upavAsa ityarthaH / " -- pravacana sAroddhAra vRtti / For Private And Personal
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir abhaktArtha-upavAsa-sUtra 326 upavAsa meM 'aTTamamattaM abhattaTTa' par3hanA caahie| isa prakAra upavAsakI saMkhyA ko dUnA karake usameM do aura milAne se jo saMkhyA pAe utane 'bhatta' kahanA cAhie / jaise cAra upavAsa ke pratyAkhyAna meM 'dasamabhatta' aura pA~ca upavAsa ke pratyAkhyAna meM 'bArahamata' ityAdi / antakRd dazAMga Adi sUtroM meM tIsa dina ke vrata ko 'saTibhatta' kahA hai| isa para se kucha vidvAnoM ko aAzaMkA hai ki ye saMjJAe~ uparyukta kaNDikA ke artha ko ghotita nahIM karatIM ? ye kevala prAcIna rUr3ha saMjJAe~ hI haiM / isa lie zrI guNa vinayagaNI dharmasAgarIya utsUtra khaNDana meM likhate haiM-'prathamadine caturthamiti saMjJA, dvitIye'hni SaSThaM, tRtIye'hni aSTamamityAdi / ' cauvvihAhAra aura tivihAhAra ke rUpa meM upavAsa do prakAra kA hotA hai / caubihAhAra kA pATha Upara mUlasUtra meM diyA hai / sUryodaya se lekara dUsare dina sUryodaya taka cAroM prAhAroM kA tyAga karanA, caubihAhAra abhattaTTha kahalAtA hai / tivihAhAra upavAsa karanA ho to pAnI kA AgAra rakhakara zeSa tIna zrAhAroM kA tyAga karanA cAhie / tivihAhAra upavAsa karate samaya 'tivihaM pi prAhAraM-asaNaM, khAima, sAimaM / ' pATha kahanA caahie| kitane hI prAcAryoM kA mata hai ki-'pAridvAvaNiyAgAreNaM' kA AgAra tivihAhAra upavAsa meM hI hotA hai, cauvihAhAra upavAsa meM nahIM / ataH cauvihAhAra upavAsa meM 'pAriTThAvaNi yAgAreNaM' nahIM bolanA caahie| acArya jinadAsa likhate haiM--'jati tivihassa pazcakkhAti vigiMcariNayaM kappati, jadi cavihassa pANagaM ca natthi na vati / ' -Avazyaka cUrNi / prAcArya nami likhate haiM--'caturvidhAhAra pratyAkhyAne pAriSTApanikA na kalpate |'--prtikrmnn sUtra vivRtti / For Private And Personal
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 330 zramaNa-sUtra paNDita pravara sukhalAlajI ne apane paJcapratikramaNa' sUtra meM pAriSThApanikAgAra ke viSaya meM likhA hai-'cauThivahAhAra upavAsa meM pAnI, tivihAhAra upavAsa meM anna aura pAnI, tathA AyaMbila meM vigai, anna evaM pAnI liyA jA sakatA hai|' . tivihAhAra arthAt trividhAhAra upavAsa meM pAnI liyA jAtA hai / ataH jala sambandhI chaH aAgAra mUla pATha meM 'savvasamAhivattiyAgAreNaM' ke Age isa prakAra bar3hA kara bolane cAhie~--'pANassa levADeNa vA, alevADeNa vA, accheNa vA, bahaleNa vA, sasitthegNa vA, asityeNa vA vosirAmi / ' ___ ukta chaH aAgAroM kA ullekha jinadAsa mahattara, haribhadra aura siddhasena Adi prAyaH sabhI prAcIna prAcAryoM ne kiyA hai / kevala upavAsa meM hI nahIM anya pratyAkhyAnoM meM bhI jahA~ trividhAhAra karanA ho, sarvatra upayukta pATha bolane kA vidhAna hai / yadyapi prAcArya jinadAsa prAdi ne isa kA ullekha abhaktArtha ke prasaMga para hI kiyA hai| ukta jala sambandhI prAgAroM kA bhAvArtha isa prakAra hai: (1) lepakRta-dAla Adi kA mA~Da tathA imalI, khajUra, drAkSA Adi kA pAnI / vaha saba pAnI jo pAtra meM upale kAraka ho, lepakRta kahalAtA hai| trividhAhAra meM isa prakAra kA pAnI grahaNa kiyA jA sakatA hai| (2) alepakRta-chAcha Adi kA nitharA huyA aura kA~jI Adi kA pAnI alepakRta kahalAtA hai / alepakRta pAnI se vaha dhovana lenA cAhie, jisakA pAtra meM lepa na lagatA ho / (3) accha-accha kA artha svaccha hai / garma kiyA huA svaccha pAnI hI accha zabda se grAhya hai| hA~, pravacana sAroddhAra kI vRtti ke racayitA prAcArya siddhasena uSNodakAdi kathana karate haiN| 'apicchalAt uSNodakAdeH / parantu prAcAryazrI ne spaSTIkaraNa nahIM kiyA ki zrAdi se uSNajala ke atirikta aura kauna sA jala grAhya hai ? saMbhava hai phala For Private And Personal
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir abhaktArtha-upavAsa-sUtra grAdi kA svaccha dhovana grAhya ho / eka gujarAtI arthakAra ne aisA likhA bhI hai| (4) bahala-tila, cAvala aura jau zrAdi kA cikanA mAMDa bahala kahalAtA hai| bahala ke sthAna para kucha prAcArya bahulepa zabda kA bhI prayoga karate haiN| (5) sasiktha-pATA Adi se lipta hAtha tathA pAtra Adi kA vaha dhovana, jisa meM siktha arthAt aATA Adi ke kaNa bhI hoN| isa prakAra kA jala trividhAhAra upavAsa meM lene se vrata bhaMga nahIM hotaa| (6) asiktha-pATA Adi se lipta hAtha tathA pAtra grAdi kA vaha dhovana, jo chanA huA ho, phalataH jisa meM ATA aAdi ke kaNa na hoN| paNDita sukhalAla jI eka vizeSa bAta likhate haiN| unakA kahanA hai---prAraMbha se hI caubihAhAra upavAsa karanA ho to 'pAriTThAvaNiyAgAreNaM' bolanA / yadi prAraMbha meM trividhAhAra kiyA ho, parantu pAnI na lene ke kAraNa sAyaMkAla ke samaya tivihAra se ca ubihAhAra u.vAsa karanA ho to 'pAridvAvaNiyAgAreNaM' nahIM bolanA cAhie / (8) divasacarima-sUtra divasacarimaM paJcakkhAmi, cauvvihaM pi AhAra-asaNaM, pANaM, khAima, saaimN,| annatthaNAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, mahattarAgAreNaM, savva samAhivattiyAgAreNaM bosirAmi / For Private And Personal
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 332 zramaNa-sUtra bhAvArtha divasa carama kA vrata grahaNa karatA hU~, phalataH azana, pAna, khAdima aura svAdima cAroM AhAra kA tyAga karatA huuN| anAbhoga, sahasAkAra, mahattarAkAra aura sarvasamAdhipratyayAkAraukra cAra bhAgAroM ke sivA zrAhAra kA tyAga karatA huuN| vivecana yaha carama pratyAkhyAna sUtra hai / 'carama' kA artha 'antima bhAga' hai| vaha do prakAra kA hai-divasa kA antima bhAga aura bhava arthAt zrAyu kA antima bhAga / sUrya ke asta hone se pahale hI dUsare dina sUryodaya taka ke lie cAroM athavA tInoM AhAroM kA tyAga karanA, divasa carama pratyAkhyAna hai| arthAt ukta pratyAkhyAna meM zeSa divasa aura sampUrNa rAtribhara ke lie cAra athavA tIna zrAhAra kA tyAga kiyA jAtA hai / sAdhaka ke lie Avazyaka hai ki vaha kama se kama do ghar3I dina rahate hI zrAhAra pAnI se nivRtta ho jAya aura sAyaMkAlIna pratikramaNa ke lie taiyArI kre| __ bhavacarama pratyAkhyAna kA artha hai jaba sAdhaka ko yaha nizcaya ho jAya ki Ayu thor3I hI zeSa hai to yAvajIvana ke lie cAroM yA tInoM zrAhAroM kA tyAga karade aura saMthArA grahaNa kara ke saMyama kI aArAdhanA kre| bhavacarama kA pratyAkhyAna, jIvana bhara kI saMyama sAdhanA sambandhI saphalatA kA ujjvala pratIka hai| bhavacarama kA pratyAkhyAna karanA ho to 'divasa carimaM' ke sthAna meM 'bhava carimaM bolanA cAhie / zeSa pATha divasa carama ke samAna hI hai / divasa carama aura bhavacarama cauvihAhAra aura tivihAhAra donoM prakAra se hote haiM / tivihAhAra meM pAnI grahaNa kiyA jA sakatA hai| sAdhu ke lie 'divasacarama' cauvihAhAra hI mAnA gayA hai / For Private And Personal
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir divasa-cazmi sUtra divasacarama aura bhavacarama meM kevala cAra aAgAra hI mAnya haiN| pAriSThApanika Adi zrAgAra yahA~ abhISTa nahIM haiN| kucha lekhakoM ne pAriSThAnikA Adi AgAroM kA ullekha kiyA hai, vaha apramANa samajhanA caahie| yaha caramadvaya kA pratyAkhyAna, yadi tivihAhAra karanA ho to 'tivihaM pi AhAraM-asaNaM khAimaM sAima' pATha bolanA cAhie / cauvihAhAra kA pATha, Upara mUla sUtra meM likhe anusAra hai / paM0 sukhalAla jI ne divasa carama meM gRhasthoM ke lie duvihAhAra pratyAkhyAna kA bhI ullekha kiyA hai| divasa-carama ekAzana zrAdi meM bhI grahaNa kiyA jAtA hai, ataH prazna hai ki ekAzana Adi meM divasa carama grahaNa karane kA kyA lAbha hai ? bhojana Adi kA tyAga to ekAzana pratyAkhyAna ke dvArA hI ho jAtA hai ? samAdhAna ke lie kahanA hai ki ekAzana zrAdi meM zrATha prAmAra hote haiM aura isameM cAra / astu, aAgAroM kA saMkSepa hone se ekAzana Adi meM bhI divasa carama kA prayojana svataH siddha hai / muni ke lie jIvanaparyanta trividhaM trividhena rAtri bhojana kA tyAga hotA hai| ataH unako divasa carama ke dvArA zeSa dina ke bhojana kA tyAma hotA hai, aura rAtri bhojana tyAga kA anuvAdakatvena smaraNa ho jAtA hai / rAtri bhojana tyAgI gRhasthoM ke lie bhI yahI bAta hai / jinako rAtri bhojana kA tyAga nahIM hai, unako divasa carama ke dvArA zeSa dina aura rAtri ke lie bhojana kA tyAga ho jAtA hai| For Private And Personal
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra abhigraha-sUtra abhiggahaM paccakkhAmi cauvvihaM pi AhAraM asaNaM, pANaM, khAima, sAimaM / annattha'NA bhogeNaM, sahasAgAreNaM, mahattarAgAreNaM, savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirAmi / bhAvArtha abhigraha kA vrata grahaNa karatA hU~, phalataH azana, pAna khAdima aura svAdima cAroM hI AhAra kA (saMkalpita samaya taka) tyAga karatA hU~ / anAbhoga, sahasAkAra, maharArAkAra aura sarvasamAdhipratyayAkArauna cAra prAgAroM ke sivA abhigrahapUrti taka cAra pAhAra kA tyAga karatA huuN| . vivecana upavAsa Adi tapa ke bAda athavA vinA upavAsa Adi ke bhI apane manameM nizcita pratijJA kara lenA ki amuka bAtoM ke milane para hI pAraNA arthAt zrAhAra grahaNa karU~gA, anyathA vrata, belA, telA Adi saMkalpita dinoM kI avadhi taka pAhAra grahaNa nahIM karU~gA-isa prakAra kI pratijJA ko abhigraha kahate haiM / abhigraha meM jo bAteM dhAraNa karanI hoM, unheM mana meM nizcaya kara lene ke bAda hI upayukta pATha ke dvArA pratyAkhyAna karanA cAhie / yaha na ho ki pahale abhigraha kA pATha par3ha liyA jAya aura bAda meM dhAraNa kiyA jaay| yaha bAta bhI dhyAna meM rakhanI cAhie ki abhigraha-pUrti se pahale abhigraha ko kisI ke zrAge prakaTa na kiyA jAya / / abhigraha kI pratijJA bar3I kaThina hotI hai| atyanta dhIra evaM vIra sAdhaka For Private And Personal
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nirvikRtika-sUtra '335 hI abhigraha kA pAlana kara sakate haiM / ataeva sAdhAraNa sAdhakoM ko atisAhasa ke phera meM par3ane se bacanA caahie| jaina itihAsa ke vidyArthI jAnate haiM ki eka sAdhu ne siMhakesariyA modakoM kA abhigraha kara liyA thA aura jaba vaha abhigraha pUrNa na huA to pAgala hokara dinarAta kA kucha bhI vicAra na rakhakara pAtra lie ghUmane lgaa| kalpasUtra kI TIkAtroM meM ukta udAharaNa prAtA hai / ataH abhigraha karate samaya apanI zakti aura azakti kA vicAra avazya kara lenA cAhie / (10) 'nirvikRtika-sUtra vigaiaora paccakkhAmi, annatthaNAbhogeNaM, sahasAgAreNaM, levAleveNaM, gihatthasaMsiTThaNaM, ukkhittavivegeNaM, paDuccamakkhieNaM, pAriTThAvaNiyAgAreNaM, mahattarAgAreNaM, savvasamAhivattiyAgAreNaM, vosirAmi / . 1 prAkRta bhASA kA mUla zabda 'nivigaiyaM' hai / zrAcArya siddhasena ne isake do saMskRtarUpAntara kie haiM.nirvikRtika aura nirvigatika / zrAcArya zrI ghRtAdi ko vikRtihetuka hone se vikRti aura vigatihetuka hone se vigati bhI kahate haiN| jo pratyAkhyAna vikRti se rahita ho vaha nirvikRtika evaM nirvigatika kahalAtA hai| 'tatra manaso vikRtihetutvAd vigatihetutvAd vA vikRtayo vigatayo vA, nirgatA vikRtayo vigatayo vA yatra tannivikRtikaM nivigatikaM vA pratyAkhyAti |'--prvcn sArodvAra vRtti pratyAkhyAna dvAra | 2 pravacana sAroddhAra meM 'vigaino' ke sthAna meM "niThivagaiyaM' pATha hai| For Private And Personal
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 366 zramaNa-sUtra bhAvArtha vikRtiyoM kA pratyAsyA na karatA hU~ / anAbhoga, sahasAkAra, lepAlepa, gRhasthasaMsRSTa, utkSiptaviveka, pratItyanakSita, pAriSThApanika, mahatarAkAra, sarvasamAdhipratyayAkAra-ukta nau AgAroM ke sivA vikRti kA parityAga karatA huuN| vivecana __ mana meM vikAra utpanna karane vAle bhojya padArthoM ko vikRti kahate haiM / manaso vikRti hetutvAd vikRtayaH' prAcArya hemacandra kRta yogazAstra tRtIya prakAza vRtti / vikRti meM dUdha, dahI, makkhana, ghI, tela, gur3a, madhu zrAdi bhojya padArtha sammilita haiN| bhojana, mAnava Ivana meM eka atIva mahattvapUrNa vastu hai / zarIrayAtrA ke lie bhojana to grahaNa karanA hI hotA hai| U~ce se U~cA sAdhaka bhI sarvathA sadAkAla nirAhAra nahIM raha sakatA / ataeva zAstrakAroM ne batalAyA hai ki.-bhojana meM sAttvikatA rakhanI caahie| aisA bhojana na ho, jo atyanta pauSTika hone ke kAraNa mana meM dUSita vAsanAtroM kI utpatti kare / vikArajanaka bhojana saMyama ko dUSita kie vinA nahIM raha sktaa| 1 vikRtiyoM ke bhakSya aura abhakSyarUpa se do bheda kie gae haiN| madya aura mAMsa to sarvathA abhadaya vikRtiyA~ haiN| ataH sAdhaka ko inakA tyAga jIvana-paryanta ke lie hotA hai| madhu aura navanIta = makkhana bhI vizeSa sthiti meM hI lie jA sakate haiM, anyathA nahIM / dUdha, dahI, ghI, tela, gur3a Adi aura avagAhima arthAtU pakvAnna-ye chaH bhakSya vikRtiyA~ haiM / bhakSya vikRtiyoM kA bhI yathAzakti eka yA eka se adhika ke rUpa meM prati dina tyAga karate rahanA cAhie / yathAvasara sabhI vikRtiyoM kA tyAga bhI kiyA jAtA hai| Avazyaka cUrNi, pravacana sAroddhAra Adi prAcIna granthoM meM vikRtiyoM kA bar3e vistAra ke sAtha varNana kiyA gayA hai / For Private And Personal
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nirvikRtika-sUtra banA 'zarIra ke lie pauSTika AhAra sarvathA prahAra, kabhI-kabhI zarIra ko kSINa pauSTika AhAra liyA jAya to koI hAni nahIM hai / parantu vikRti kA sevana karanA, niSiddha hai / jo sAdhu nitya prati sevana karatA hai, use zAstrakAra pApazramaNa batalAte haiM / . 337 varjita nahIM hai / sarvathA zuSka detA hai / ataH yadA kadA nitya-prati vikRti kA nirvikRti ke nau AgAra haiM / ATha AgAroM kA varNana to pahale ke pAThoM meM yathAsthAna zrAcukA hai / pratItyamrakSita nAmaka grAgAra nayA hai / bhojana banAte samaya jina roTI yAdi para sirfa u~galI se ghI Adi cupar3A gayA ho aisI vastuoM ko grahaNa karanA, pratItya mrakSita' AgAra kahalAtA hai| isa zrAgAra kA yaha bhAva hai ki Adi vikRti kA kA tyAga karane vAlA sAdhaka dhArA ke rUpa meM ghRta Adi nahIM khA sakatA | hA~ ghI se sAdhAraNa taura para cupar3I huI roTiyA~ khA sakatA hai / "pratItya sarvathA rUcamaDakAdi, ISatsaukumArya pratipAdanAya yadgulyA ISada ghRtaM guhItvA kSitaM tadA kalpate, na tu dhArayA" - tilakAcArya-kRta, devendra pratikramaNa vRtti vikRti drava aura drava ke bheda se do prakAra kI hotI haiN| jo ghRta, baila Adi vikRti drava hoM, tarala hoM, unake pratyAkhyAna meM utkSiptaviveka kA AgAra nahIM rakkhA jAtA / gur3a aura pakvAnna Adi drava arthAt zuSka vikRtiyoM ke pratyAkhyAna meM hI ukta zrAgAra hotA hai / kisI eka vikRti- vizeSa kA tyAga karanA ho to usakA nAma lekara pATha bolanA caahie| jaise 'duddhavigaiyaM paJcakkhAmi' 'dadhirvigar3ha yaM paccakkhAmi' ityAdi / For Private And Personal 1 1 ' mrakSita' cupar3e hue ko kahate haiM / aura pratItya mrakSita kahate hai --- jo acchI taraha cupar3A huA na ho, kintu cupar3A huA jaisA ho, arthAt mrakSitAbhAsa ho / 'zrakSitamiva yad vartate tatpratItyamrakSita citAbhAsamityarthaH / pravacana sAroddhAra vRtti
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra jitane kAla ke lie tyAga karanA ho, utanA kAla tyAga karata samaya apane mana meM nizcita kara lenA cAhie / (11) pratyAkhyAna pAraNA satra uggae sUre namukAra sahiyaM ""paJcakkhANaM kayaM / 'ta paccakkhANaM sammaM kAraNa phAsiyaM, pAliyaM, tIriyaM, kiTTiyaM, sohiyaM, aaaraahiaN| jaM ca na pArAhi, tassa micchA mi dukddN| bhAvArtha sUryodaya hone para jo namaskAra sahita pratyAkhyAna kiyA thA, vaha pratyAkhyAna ( mana vacana ) zarIra ke dvArA samyaka rUpa se spRSTa, pAlita, zodhita, tIrita, kIrtita evaM pArAdhita kiyaa| aura jo samyaka rUpa se prArAdhita na kiyA ho, usakA duSkRta mere lie mithyA ho| vivecana yaha pratyAkhyAnapUrti kA sUtra hai| koI bhI pratyAkhyAna kiyA ho usakI samApti prastuta sUtra ke dvArA karanI caahie| Upara mUla pATha meM 'namukkArasahiya' namaskA rikA kA sUcaka sAmAnya zabda hai / isake sthAna meM jo pratyAkhyAna grahaNa kara rakkhA ho usakA nAma lenA caahie| jaise ki pauruSI le rakkhI ho to 'porisI paJcakkhANaM kayaM' aisA kahanA caahie| pratyAkhyAna pAlane ke chaha aGga batalAe gae haiM / astu mUla pATha ke anusAra nimnokta chahoM aMgoM se pratyAkhyAna kI ArAdhanA karanI caahie| For Private And Personal
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pratyAkhyAna pariNA-sUtra 336 ( 1 ) phAsiyaM ( spRSTa athavA sparzita ) gurudeva se yA svayaM vidhipUrva pratyAkhyAna lenA / " ( 2 ) pAliyaM ( pAlita ) pratyAkhyAna ko bAra-bAra upayoga meM lAkara sAvadhAnI ke sAtha usakI satata rakSA karanA / ( 3 ) sohiyaM ( zodhita) koI dUSaNa laga jAya to sahasA usakI zuddhi karanA / athavA 'sohiya' kA saMskRta rUpa zobhita bhI hotA hai / isa dazA meM artha hogA--- 2 gurujanoM ko, sAthiyoM ko athavA atithijanoM ko bhojana dekara svayaM bhojana karanA / ( 4 ) tIriyaM ( tIrita) lie hue pratyAkhyAna kA samaya pUrA ho jAne para bhI kucha samaya Thahara kara bhojana karanA | ( 1 ) kiTTiyaM ( kIrtita ) bhojana prAraMbha karane se pahale lie hue pratyAkhyAna ko vicAra kara utkIrtana pUrvaka kahanA ki maiMne amuka pratyAkhyAna amuka rUpa se grahaNa kiyA thA, vaha bhalI bhA~ti pUrNa hogayA hai / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir (6) rAhiyaM ( ArAdhita saba doSoM se sarvathA dUra rahate hue Upara kahI huI vidhi ke anusAra pratyAkhyAna kI ArAdhanA karanA / sAdhAraNa manuSya sarvathA bhrAnti rahita nahIM ho sakatA | vaha sAdhanA 1 1 - 'pratyA tyAna grahaNakAle vidhinA prAptam / ' - pravacana sAroddhAra vRtti / AcArya haribhadra phAsiyaM kA artha 'svIkRta pratyAkhyAna ko bIca meM khaNDita na karate hue zuddha bhAvanA se pAlana karanA' karate haiM / 'phAsiya nAma jaM aMtarA na khaMDeti / " Avazyaka cUrNi 2- zobhitaM gurvAdi pradattazeSa bhojana (SSsevanena rAjitam / ' - pravacana sArobAra vRtti / 'sobhitaM' nAma jo bhattapANaM zraNa ettA puva dAUNa sesaM bhujati dAyavvapariNAmeNa vA, jadi purA ekkato bhujati tAhe Na sohiyaM bhacati / ' - AcArya jinadAsakRta Avazyaka cUrNiM For Private And Personal
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 340 zramaNa-sUtra karatA huA bhI kabhI kabhI sAdhanA patha se idhara-udhara bhaTaka jAtA hai / prastuta sUtra ke dvArA svIkRta vrata kI zuddhi kI jAtI hai, bhrAnti-janita doSoM kI AlocanA kI jAtI hai, aura anta meM micchAmi dukaDaM dekara pratyAkhyAna meM hue aticAroM kA pratikramaNa kiyA jAtA hai / AlocanA * evaM pratikramaNa karane se vrata zuddha ho jAtA hai| 3 -- zrAcArya jinadAsa ne 'ArAdhita' ke sthAna meM 'anupAlite' kahA hai| anupAlita kA artha kiyA hai-- tIrthaMkara deva ke vacanoM kA bAra-bAra smaraNa karate hue pratyAkhyAna kA pAlana karanA / 'anupA liya nAma anusmRtya anusmRtya tIrthakaravacanaM pratyAkhyAnaM pAliyavyaM / " -zrAvazyaka cUrNi / For Private And Personal
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org : 3 : saMstAra- pauruSI-sUtra [ jainadharma kI nivRttipradhAna sAdhanA meM 'saMthAra ' -- 'saMstAraka' kA cahuta bar3A mahattva hai / jIvanabhara kI acchI-burI halacaloM kA lekhA lagAkara antima samaya samasta duSpravRttiyoM kA tyAga karanA; mana, vANI aura zarIra ko saMyama meM rakhanA; mamatA se mana ko haTAkara use prabhusmaraNa evaM zrAtmacintana meM lagAnA; AhAra pAnI tathA anya saba upAdhiyAM kA tyAga kara AtmA ko nirdvandva evaM nispRha banAnA; saMthArA kA zrAdarza hai / yahA~ mRtyu ke Age gir3agir3Ate rahanA, rote pITate rahanA, bacane ke prayatna meM graMTa-saMTa pApakArI kriyAe~ karanA, abhimata nahIM hai / jainadharma kA Adarza hai --- jaba taka jIyo, viveka pUrvarka Ananda se jIoo / aura jaba mRtyu aa jAe to vivekapUrvaka Ananda se hI maro / mRtyu tumheM rote huoM ko ghasITa kara le jAya, yaha mAnavajIvana kA Adarza nahIM hai / mAnavajIvana kA Adarza hai - saMyama kI sAdhanA ke lie adhika se adhika jIne kA yathAsAdhya prayatna karo | aura jaba dekho ki jIvana kI lAlasA meM hameM apane dharma se hI cyuta honA par3a rahA hai, saMyama kI sAdhanA se hI lakSya bhraSTa honA par3a rahA hai, to apane dharma para, apane saMyama para dRr3ha raho aura samAdhimaraNa ke svAgatArthaM ha~sate-ha~sate taiyAra ho jAo / jIvana hI koI bar3I cIz2a nahIM hai / jIvana ke bAda mRtyu bhI kucha kama mahattvapUrNa nahIM hai / mRtyu ko kisI taraha TAlA to I - Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 342 zramaNa sUtra jA nahIM sakatA, hA~, use saMthArA kI sAdhanA ke dvArA saphala avazya banAyA jA sakatA hai / rAtri meM sojAnA bhI eka choTI sI ala-kAlika mRtya hai / sote samaya manuSya kI cetanA zakti dhuMdhalI par3a jAtI haiM, zarIra nizce-sA evaM sAvanatA se zUnya ho jAtA hai / aura to kyA, grAtmarakSA kA bhI uma samaya kucha prayatna nahIM ho pAtA / ataH jainazAstrakAra pratidina rAtri meM sote samaya sAgArI saMthArA karane kA vidhAna karate haiM, yahI saMthArA paurUSI hai | sone ke bAda patA nahIM kyA hogA ? prAtaH kAla sukhapUrvaka zayyA se uTabhI sakeMge athavA nahIM ? zrAjabhI logoM meM kahAvata hai" jisake bIca meM rAta, usakI kyA bAta ? grataeva zAstrakAra pratidina sAvadhAna rahane kI preraNA karate haiM aura kahate haiM ki jIvana ke moha meM mRtyu ko na bhUla jAo, use pratidina yAda rakkho / phalasvarUpa sote samaya bhI apane Apako mamatAbhAva evaM rAga-dveSa se haTAkara saMyamabhAva meM saMlagna karo, bAhyajagat se mu~ha mor3akara antarjagat meM praveza kro| sote samaya jo bhAvanA banAI jAtI hai prAyaH vahI svapna meM bhI rahA karatI hai / ataH saMdhArA ke rUpa meM sote samaya yadi vizuddha bhAvanA hai to vaha svapna meM bhI gatizIla rahegI, aura tumhAre jIvana ko vizuddha na hone degii| ] aNujAha paramaguru ! Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir guruguNa- rayaNehiM maMDiyasarorA / bahu paDipunnA poriMsi, rAiyasaMthAra ThAmi // 1 // [ saMdhArA ke lie zrAjJA ] he zre guNaratnoM se alaMkRta parama guru ! Apa mujhako saMdhArA karane kI AjJA dIjie / eka prahara paripUrNa bIta cukA hai, isa lie maiM rAtri-saMthArA karanA cAhatA hU~ / For Private And Personal
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org saMstAra pauruSI-sUtra jAha saMthAraM, bAhubahANeNa vAmapAseNaM / kukkuDi-pAyapasAraNa ataraMta pamajja bhUmiM // 2 // saMkosya saMDAsA, Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir davvAI - upayogaM, uccate kAya - paDilehA / 343 UsAsaniru bhaNAloe // 3 // bhAvArtha [ saMthArA karane kI vidhi ] mujhako saMthArA kI AjJA dIjie / [ saMthArA kI AjJA dete hue guru usakI vidhi kA upadeza dete haiM ] muni bAIM bhujA ko takiyA banAkara bAIM karavaTa se soce | aura murgI kI taraha U~ce pA~va karake sone meM yadi zrasamartha ho to bhUmi kA pramArjana kara usa para pA~va rakkhe | donoM ghuTanoM ko sikor3a kara soce / karavaTa badalate samaya zarIra kI pratilekhanA kare / jAgane ke lie ' dravyAdi ke dvArA zrAtmA kA For Private And Personal 1 - maiM vastatuH kauna hU~ aura kaisA hU~ ? isa prazna kA cintana karanA dravya cintana hai | tattvataH merA kSetra kaunasA hai ? yaha vicAra karanA kSetracintana hai / maiM pramAda rUpa rAtri meM soyA par3A hU~ athavA apramatta bhAvarUpa dina meM jAgRta hU~ ? yaha cintana kAlacintana hai / mujhe isa samaya laghuzaMkA Adi dravya bAdhA aura rAgadveSa Adi bhAvavAdhA kitanI hai ? yaha vicAra karanA bhAvacintana hai '
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra cintana kre| itane para bhI yadi acchI taraha nidrA dUra na ho to zvAsa ko rokakara use dUra kare aura dvAra kA avalokana kare--arthAt daravAje kI ora dekha / cattAri maMgalaMarihaMtA maMgalaM; siddhA maMgalaM, sAhU maMgalaM, kevalipanatto dhammo maMgalaM // 4 // bhAvArtha cAra maMgala haiM, arihanta bhagavAn maMgala haiM, siddha bhagavAn maMgala hai, pAMca mahAvratadhArI sAdhu maMgala haiM, kevala jJAnI kA kahA huA hisA zrAdi dharma maMgala hai| cattAri loguttamAarihaMtA loguttamA, siddhA loguttamA; sAhU. loguttamA, kevalipannato dhammo loguttamo // 3 // bhAvArtha: cAra saMsAra meM uttama haiM-arihanta bhagavAna uttama haiM, siddha bhagavAn uttama haiM, sAdhu munirAja uttama haiM, kevalI kA kahA huA dharma uttama hai| cattAri saraNaM pavajjAmiarihaMte saraNaM pavajjAmi, siddhe saraNaM pavajjAmi; sAha saraNa pavajjAmi, kevalipanattaM dhammasaraNa pvjjaami||6|| bhAvArtha cAroM kI zaraNa aMgIkAra karatA hU~-arihaMtoM kI zaraNa aMgIkAra karatA hU~, siddhoM kI zaraNa aMgIkAra karatA hU~, sAdhuoM kI zaraNa aMgIkAra karatA hU~, kevalI-dvArA prarUpita dharma kI zaraNa svIkAra karatA huuN| For Private And Personal
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMstAra pauruSI sUtra 34 jai me hujja pamAno, imassa dehassimAi rynniie| 'AhAra muvahidehaM, san tiviheNa vosiriaM // 7 // bhAvArtha [niyamasUtra ] yadi isa rAtri meM mere isa zarIra kA pramAda ho arthAt merI mRtyu ho to zrAhAra, upadhi = upakaraNa aura deha kA mana bacana aura kAya se tyAga karatA hU~ / pANAivAyamaliyaM, corikkaM mehuNaM dvinnmucchN| kohaM, mANaM, mAyaM, loha, pijjaM tahA dosaM // 8 // kalahaM abhakkhANaM, pelunnaM rai-arai-samAurtta / paraparivAyaM mAyA mosaM micchattasallaM ca // 6 // vosirasu imAI, mukkhmggsNsggvigdhbhuuaaii| duggai-nibaMdhaNAI, aTThArasa pAvaThANAI // 10 // 1 sayovahi-uvagaraNa pATha bhI hai / For Private And Personal
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 146 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra bhAvArtha [ pApa sthAna kA tyAga ] hiMsA, satya, corI, maithuna, parigraha, krodha mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, zrabhyAkhyAna = mithyA doSAropaNa, paizunya = cugalI, ratizrarati para parivAda, mAyAmRSAvAda, mithyAtvazalya | , ye aTThAraha pApa sthAna mokSa ke mArga meM vighnarUpa haiM, bAdhaka haiM / itanA hI nahIM, durgati ke kAraNa bhI haiM / zratae sabhI pApasthAnoM kA mana, bacana aura zarIra se tyAga karatA hU~ / egohaM natthi me koI, nAhamannassa evaM dIramaraNaso, ego me sAsa appA, pANamasAsa // 11 // Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sesA me bAhirA bhAvA, nAradaMsaNa-saMju | saMjogamUlA jIveNa, pattA kassai / savve saMjogalakkhaNA ||12|| tamhA saMjoga --saMbaMdha, dukkha - paraMparA | savyaM tiviheNa vosirizraM // 13 // For Private And Personal
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMstAra pauruSI sUtra bhAvArtha [ekatva aura anitya bhAvanA ] muni prasanna cica se apane zrApako samajhAtA hai ki maiM akelA hU~, merA koI nahIM hai aura maiM bhI kisI dUsare kA nahIM huuN| -samyaga jJAna, samyaga darzana, upalakSaNa se samyaka cAritra se paripUrNa merA zrAtmA hI zAzvata hai, satya sanAtana hai; aAtmA ke sivA anya saba padArtha saMyogamAtra se mile haiN| -jIvAtmA ne zrAja taka jo bhI duHkhaparaMparA prApta kI hai, vaha saba para pArthoM ke saMyoga se hI prApta huI hai| ataeva maiM saMyogasambandha kA sarvathA parityAga karatA huuN| khamizra khamAvi mai khamaha, savaha jIva-nikAya / siddhaha sAkha AloyaNaha, mujjhaha baira na bhAva // 14 // savve jIvA kammavasa, caudaha-rAja mamaMta / te me savva khamAvizrA, mujjha vi teha khamaMta // 15 // bhAvArtha [samApanA] he jIvagaNa ! tuma saba khamaNa khAmaNA karake mujha para kSamAbhAva kro| siddhoM ko sAkSI rakha kara mAlocanA karatA hU~ kimerA kisI se bhI vairabhAva nahIM hai| For Private And Personal
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 348 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra -sabhI jIva karmavaza caudaha rAjupramANa loka meM paribhramaNa karate haiM, una saba ko maiMne khamAyA hai, zrataeva ve saba mujhe bhI kSamA kareM | jaM jaM maNeNa baddhaM, jaM jaM kAraNa kathaM, jaM jaM vApasa bhAsiyaM pAnaM / tassa micchA mi dukkaDaM // 16 // bhAvArtha [ micchA mi dukkaDaM ] maiMne jo jo pApa mana se saMkalpa dvArA ' bA~dhe hoM, vANI se pApamUlaka vacana bole hoM, aura zarIra se pApAcaraNa-' kiyA ho, vaha saba pApa mere lie mithyA ho / namo arihaMtANaM, namo siddhANaM, namo AyariyANaM, namo uvajjhAyANaM namo loe savva - sAhUNaM ! eso paMca namukkAro, Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir maMgalANaM ca savvesi savva - pAva - paNAsaNo / padamaM havai maMgalaM // bhAvArtha zrI arihaMtoM ko namaskAra ho, zrI siddhoM ko namaskAra ho, For Private And Personal
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMstAra porupI zrI prAcAryo ko namaskAra ho, zrI upAdhyAyoM ko namaskAra ho, loka meM ke sava sAdhuoM ko namaskAra ho| yaha pA~ca padoM ko kiyA huzrA namaskAra, saba pApoM ko sarvathA nAza karane vAlA hai| aura saMsAra ke sabhI maMgaloM meM prathama arthAt bhAvarUpa mukhya maMgala hai| For Private And Personal
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zeSa sUtra samyaktva sUtra arihaMto maha devo, jAvajjIvaM susAhuNo gurunno| jiNa-paeNataM tattaM, isa sammattaM mara gahiyaM // 1 // zabdArtha arihaMto- arhanta bhagavAna jiraNapaNNattaM - zrI jinarAja kA maha = mere kahA huA devo - deva hai ne tatva hai, dharma hai jAvajjIvaM - yAvajjIvana, itha- yaha jIvana paryanta sammattaM% samyakva susAhuNoM-zreSTha sAdhu mae - maiMne guruNo = gurU hai gahiyaM = grahaNa kiyA hai For Private And Personal
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 351 zeSa sUtra bhAvArtha rAga-dveSa ke jItane vAle zrI arihaMta bhagavAna mere deva haiM, jIvanaparyanta saMyama kI sAdhanA karane vAle sacce sAdhU mere guru haiM, zrI jinezvara deva kA batAyA huzrA ahiMsA satya Adi hI merA dharma hai yaha deva, guru dharma para zraddhA svarUpa samyaktva bata maiMne yAvajIvana ke lie grahaNa kiyaa| guru guNasmaraNa sUtra paMciMdiya-saMvaraNo, taha nvvih-bNbhcer-gutti-dhro| ghauviha-kasAya-mukko, ia aTThArasa-guNehiM sNjutto||1|| paMca - mahanvaya - jutto, paMcavihAyAra - pAlaNa - smtthii| ca - samitro tigutto, chattIsaguNo gurU majjha // 2 // zabdArtha paMcidiya - pAMca indriyoM ko guttidharo-guptiyoM ko dhAraNa saMvaraNo vaza meM karane vAle karane vAle . saha = tathA cauviha = cAra prakAra ke nava viha baMbhadhera = naba prakAra ke kasAyamukko - kaSAya se mukta 6. hAcarya kI ia-ina For Private And Personal
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1352 zraGkArasa guNehi = aThAraha guNoM se saMjutto = saMyukra, sahita paMca mahalaya jutto = pAMca mahAvratoM se yukra paMca vihAyAra = pAMca prakAra kA AcAra zramaNa sUtra pAlaNa samattho = pAlane meM samartha paMcama pAMca samiti - vAle - 'tigutto = tIna gupti vAle chattIsaguNo = (isa prakAra ) chattIsa guNoM vAle sAdhu Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir majjha = mere gurU = guru haiM bhAvArtha pA~ca indriyoM ke vaiSayika cAMcaratha ko rokanevAle, brahmacarya vrata kI navavidha guptiyoM ko nau vAr3oM ko dhAraNa karane vAle, krodha zrAdi cAra prakAra kI kakSayoM se muka, isa prakAra aTThAraha guNa se saMyuka / hiMsA Adi pA~ca mahAvratoM se yukra, pA~ca zrAcAra ke pAlana karane meM samartha, pA~ca samiti aura tIna gupti ke dhAraNa karane vAle, arthAt ukra chattIsa guNoM vAle zreSTha sAdhu mere guru haiM / ( 3 ) guruvandana sUtra tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karomi, dAmi, narmasAmi, sakkAremi, sammAromi, kallA, maMgalaM, For Private And Personal
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir devayaM, ceiyaM, pajjuvAsAmi, matthaeNa vNdaami| zabdArtha tikkhutto = tIna bAra kallANaM = zrApa kalyANa rUpa haiM aAyAhiNaM = dAhinI ora se maMgalaM = maMgalarUpa haiM payAhiNaM = pradakSiNA, zrAvartana devayaM devatA rUpa hai karemi = karatA hU~ ceiyaM - jJAna rUpa haiM vaMdAmi = stuti karatA hU~ pajjuvAsAmi = (maiM) zrApakI payunamasAmi = namaskAra karatA hU~ pAsamA sevA bhakri karatA hU~ sakkAremi = satkAra karatA hU~ masthaeesa mastaka kAnI mastaka sammANemi - sammAna karatA hU~ mukA kara [zrApa kaise hai ? ] vaMdAmi vandanA karatA hU~ bhAvArtha bhagavan ! dAhinI ora se prArambha karake punaH dAhinI ora taka Apa kI tIna bAra pradakSiNA karatA huuN| vandanA karatA hU~, namaskAra karatA hU~, saskAra karatA hU~, sammAna karatA huuN| zrApa kalyANa rUpa haiM, maMgala rUpa haiN| apa, dekhatA-sA haiM, caitanya svarUpa = jJAnasvarUpa haiM / gurudeva ! zrApakI [ mana vacana aura zarIra se ] paryupAsanA sevA bhakti karatA huuN| vinaya-pUrvaka mastaka jhukAkara Apake caraNa kamaloM meM vandanA karatA huuN| For Private And Personal
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 354 www.kobatirth.org zramaNa sUtra ( 4 ) AlocanA- sUtra icchAkAreNa saMdisaha bhagava ! iriyAvahiyaM, paDikkamAmi ? Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir icchaM icchAmi paDikkamiu // 1 // iriyAvahiyAe, virAhaNAe // 2 // gamAgamaNe, pANakkamaNe, bIkkamaraNe, hariya kkamaNe, - zrIsA uttaMga-parAga-dga-maTTI- makkaDAsaM tAraNA-saMkamaNe||4|| je me jIvA virAhiyA // 5 // egiMdiyA, beiMdiyA, teiMdiyA, cauriM diyA, paMciMdiyA // 6 // abhiyA, battiyA, lesiyA, saMghAiyA, saMghaTTiyA pariyAviyA, kilAmiyA, uddaviyA, ThANAtra ThANaM saMkAmiyA, jIviyA vavaroviyA, tassa micchAmi dukkaDaM // 7 // For Private And Personal
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zeSa-sUtra 355 zabdArtha bhagavaM= he bhagavan ! (gurujanoM kI ora se prAjJA mila icchAkAreNa = icchApUrvaka jAne para, yA apane saMkalpa se hI saMdisaha = aAjJA dIjie prAjJA svIkAra karake aba sAdhaka iriyAvahiyaM = aiApathikI (zrAne kahatA hai] jAne kI) kriyA kA icchaM - ApakI prAjJA zirodhArya hai paDikamAmi = pratikramaNa karUM bhAvArtha bhagavan ! icchA ke anusAra AjJA dIjie ki maiM aipithikI = gamana mArga meM athavA svIkRta dharmAcaraNa meM hone vAlI pApakriyA kA pratikramaNa karU ?.... uttarIkaraNa-sUtra tassa uttarIkaraNeNaM, pAyacchitta-karaNe, visohI-karaNeNaM, visallI-karaNoNaM, pAvANaM kammANaM nigghAyaNaTThAe, ThAmi kAussaggaM // 1 // 1-zeSa pATha kA zabdArtha aura bhAvArtha zramaNa-sUtra ke 54 3 pa para dekhie / For Private And Personal
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir lassana nasakI dUSita mAmA kI visallIkara yeNaM zaka me malika uttarI karamessaM zeiSa u ra karane ke lie pAvANaM kammaraNa = pAra kamoM ke pAyacchittakaragaNezaM prAyazcita karane nikAyagAe - vinAza ke lie ni kAussamA kAyotsarga arthAt visohI karaNeNaM = vizeSa nirmalatA zAsaka kI kriyA kA tyAga ke lie ThAmi = karatA hU~ bhAvArtha bhArata kI vizeSa, anitA zreSatA ke lie, prAyazrita ke vizeSa nirmalatA ke lie, zalya rahita hone ke lie, pAra kareM - pUrNatayA vinAza karane ke lie, maiM kAyotsarga karatA hU~, arthAt prAtmavikAsa kI prApti ke lie zIrasambandhI samasta caMcala vyApAroM kA tyAga karatA huuN| AgAra-sUtra annattha UsasieNaM nIsasieNaM, khAsieNaM, choeNaM, jabhAieNaM, uDDue, vAyanisaggeNaM, bhamalIe, pittamucchAe suhamehi aMgasaMcAlehi, For Private And Personal
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zeSa sUtra 357 suhamehi khelasaMcAlehi, suhumehiM diThThi-saMcAlehiM / evamAiehiM AgArehi, abhaggo, aksihino, hajja me kaaussggo| jAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM, namukkAreNaM, na pAremi, tAva kArya ThANeNaM, moNeNaM, jhANeNaM, appANaM, vosiraami| zabdArtha annattha = Age kahe jAne vAle bhamalIe - cakkara Ane se zrAgAroM ke sivAya kAyo- pittamucchAe =pittavikAra ke tsarga meM zeSa kAya-vyA. . kAraNa mUrcha zrI pAroM kA tyAga karatA hU~ jAne se UsasieNaM -- U~cA zvAsa lene se suhu mehiM = sUkSma, thor3A-sA bhI nIsasieNaM = nIcA zvAsa lene se aMga saMcAlehi = aMga ke saMcAra se khAsieNaM = khAMsI se suhumehiM = sUkSma, thor3A-sA bhI chIeNaM = chIMka se khela saMcAlehiM = kapha ke saMcAra se jaMbhAieNaM-jaMbhAI, ubAsI lene se suhumehiM = sUkSma, thor3A sA bhI . uDDueNaM = DakAra lene se diTThisaMcAlehi-dRSTi, netra ke saMcAra vAyanisaggeNaM = adhovAyu nika lane se For Private And Personal
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 358 zramaNa-sUtra evamAiehi = ityaadi| yAnI prakaTa rUpa meM aAgAre i= zrAgAroM se, apavAdoM 'namo ari tANaM bola kara me= merA na pAremi = kAyotsarga na pArU kAussago = kAyotsarga tAva= taba taka (maiM) abhaggo-abhagna ThANeNaM =eka sthAna para sthira avirAhiyo-virAdhita, akhaMDita hujja-hove moNesaM = mauna raha kara [kAyotsarga kaba taka jhANeNaM = dhyAnastha raha kara jAva: jaba taka appANa = apane arihaMtANaM = arihaMta kAyaM= zarIra ko bhagavaMtANaM -bhagavAnoM ko vosirAmi= bosarAtA hU~.. namukkAreNaM = namaskAra karake, tyAgatA hU~ bhAvArtha: - kAyotsarga meM kAya-vyApAroM kA parityAga karatA hU~, nizcala hotA hU~, parantu jo zArIrika kriyAe~ azakya parihAra hone ke kAraNa svabhAvata: harakata meM A jAtI haiM, unako chor3akara / uccha vAsa: U~cA zvAsa, niHzvAsa - nIcA zvAsa, kAsita% khAMsI, chikkA = chIMka, ubAsI, DakAra, apAna vAyu, cakkara, pittavikArajanya mUrchA; sUkSma rUpa se aMgoM kA hilanA, sUkSma rUpa se kaka kA nikalanA, sUkSma rUpa se netroM kA harakata meM A jAnA, ityAdi prAgAroM se merA kAyotsarga abhagna evaM apirAdhita ho / 1- AcArya bhadrabAhu svAmI ne zrAvazyaka niyukti meM Adi zabda kA nirvacana karate hue likhA hai ki yadi agni kA upadrava ho, paJcendriya prANI kA chedana-bhedana ho, sarpa zrAdi apane ko athavA kisI dUsare ko kATa khAe to aAtma rakSA ke lie evaM dUsaroM kI sahAyatA karane ke lie, dhyAna kholA jA sakatA hai| For Private And Personal
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zeSa sUtra 356 jaba taka arihaMta bhagavAn ko namaskAra na kara lU~,. arthAt 'namo arihaMtANaM' na par3ha lU, taba taka eka sthAna para sthira rahakara, mauna rahakara, dharma dhyAna meM citta kI ekAgratA karake apane zarIra ko pApacyApAroM se bosirAtA hU~ = alaga karatA huuN| caturvizatistava-sUtra logassa ujjoyagare, dhamma-tisthayare jiNe / arihaMte kittaissaM, cauvIsaM "pi kevalI // 1 // usabhamajiyaM ca vaMde, saMbhavamabhiNaMdaNaM ca sumaI ca / 'paumappahaM supAsaM, jiNaM ca caMdappahaM vaMde // 2 // suvihiM ca puSpadaMtaM, siial-sijjNs-vaasupujjc| "vimalamaNaMtaM ca jiNaM, dhamma saMti ca caMdAmi // 3 // kuthu araM ca malli, vaMde muNisuvvayaM namijiNaM ca / For Private And Personal
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra vaMdAmi riTThanemi, pAsaM taha vaddhamANaM ca // 4 // evaM mae abhithuA, vihuya-rayamalA, phiinnjrmrnnaa| cauvIsaM pi jiNavarA, titthayarA me pasIyaMtu // 5 // kittiya-vaMdiya-mahiyA, je e logassa uttamA siddhA / AruggabohilAbha, samAhivaramuttamaM ditu // 6 // caMdesu nimmalayarA, Aiccesu ahiMyaM payAsayarA / sAgara-vara-gaMbhIrA, siddhA siddhiM mama disaMtu // 7 // zabdArtha logassa - loka meM ... cauvIsapi = caubIsoM hI ujjoyagare = jJAna kA prakAza kevalI = kevala jJAniyoM kA karane vAle kittaissaMkIta na karUMgA dhammatitthayare = dharmatIrtha kI usameM = RSabhadeva ko sthApanA karane vAle ca% aura jiNe = rAgadveSa ke vijetA ajiyaM = ajitanAtha ko arihaMte=arihata bhagavAn vaMde = vandanA karatA hU~ For Private And Personal
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zeSa-sUtra 361 saMbhavaM = saMbhava ko vande = vandanA karatA hU~ abhiNaMdaNaM ca = aura abhinandana riTTanemi =ariSTanemi ko - ko pAsaM = pArzvanAtha ko sumaI ca= aura sumati ko taha = tathA paumappahaM = padmaprabha ko vaddhamANaM = varddhamAna svAmI ko supAsaM = supArzva ko . vaMdAbhi - vandanA karatA hU~ ca % aura evaM isa prakAra caMdapyahaM = candraprabha mae mere dvArA jiNaM = jina ko abhithuyA= stuti kie gae vaMde = vandanA karatA hU~ vihuyarayamalA= karmarUpI raja tathA suvihiM ca = aura suvidhi, arthAt mala se rahita puHphadaMtaM = puSpadanta ko pahINa jaramaraNA = jarA aura maraNa sIala =zItala se mukka sijjaMsa = zreyAMsa ko vAsupujja ca = aura vAsupUjya ko cauvIsaMpi = aise caubIsoM hI vimalaM = vimala ko jiNavarA = jinavara aNaMtaM ca jiNaM = aura ananta titthayarA = tIrthaMkara deva jina ko me = mujha para dhamma = dharmanAtha ko pasIyaMtu - prasanna hoveM saMtiM ca% aura zAntinAtha ko jejoM vaMdAmi= vandanA karatA hU~ e-ye kuMthu - kunthunAtha ko logassa= loka meM araM ca - aura aranAtha ko uttamA = uttana, malli = malli ko siddhA- tIrthaMkara siddha bhagavAna muNi suvvayaM = munisuvrata ko kittiya = vacana se kIrtita, stuti ca = aura . . kie gae / namijiNaM = nami jinako For Private And Personal
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 362 zramaNa sUtra baMdiya = mastaka se vandita zrAiccesu = sUryo se bhI mahiyA - bhAva se pUjita, ahiyaM adhika rugga-prArogya, zrotmika zAnti payAsayarA = prakAza karane vAle bohilobha = samyagdarzana-rUpa sAgaravaramahAsAgara se bhI adhika bodhi kA lAbha samAhivaramuttamaM = uttama samAdhi siDA- tIrthaMkara siddha bhagavAn dinu = deveM mama :- mujhe ca desu = candramAoM se siddhi = siddhi, karmoM se mukri nimmalayarA = nirmasatara disaMtu = deve' bhASArtha __ akhila vizva meM dharma kA uddyota = prakAza karane vAle, dhamatIrtha kI sthApanA karane vAle, ( rAga-dveSa ke ) jItane vAle, (aMtaraGga kAma .. krodhAdi ) zatruoM ko naSTa karane vAle, kevalajJAnI caubIsa tIrthaMkaroM kA maiM kIrtana karU~gA stuti karUMgA // 1 // zrI RSabhadeva, zrI ajitanAtha jI ko vandanA karatA huuN| sambhava, abhinandana, sumati, pamaprabha, supAvaM, aura rAma-dvaSa ke vijetA candraprabha jinako namaskAra karatA hU~ // 2 // zrI puSpadanta (suvidhinAtha ), zItala, zreyAMsa, vAsupUjya, vimalanAtha, rAga dveSa ke vijetA ananta, dharma tathA "zrI zAnti nAtha bhagavAna ko namaskAra karatA hU~ // 3 // zrI kunthunAtha, baranAtha, bhagavatI mallI, munisuvrata, evaM rAgadveSa ke vijetA naminAtha jI ko vandanA karatA huuN| isI prakAra ariSTanemi, pArzvanAtha, antima tIrthakara varddhamAna (mahAvIra) "svAmI ko namaskAra karatA hU~ // 4 // For Private And Personal
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 363 zeSa-sUtra jinakI maiMne stuti kI hai, jo karma rUpa dhUla tathA mana se rahita haiM, jo jarA-maraNa doSoM se sarvathA mukra haiM, ve antaH zatruoM para vijaya pAne vAle dharma pravartaka caubIsa tIrthakara mujha para prasanna hoM // 5 // jinakI indrAdi devoM tathA manuSyoM ne stuti kI hai, vandanA kI hai, bhAva se pUjA kI hai, aura jo akhila saMsAra meM sabase uttama haiM, ve siddha = tIrthakara bhagavAn mujhe Arogya siddhatva arthAt AtmazAnti, bodhi- samyagdarzanAdi ratnatraya kA pUrNa lAbha, tathA uttama samAdhi pradAna kareM / / 6 // ___ jo aneka koTA-koTi candramAoM se.bhI. vizeSa nirmala haiM, jo sUryoM se bhI adhika prakAzamAna haiM, jo svayambhUramaNa jaise mahAsamudra se bhI adhika gambhIra haiM; ve tIrthaMkara siddhaH bhagavAna mujhe siddhi pradAna kareM, arthAt unake aAlambana se mujhe siddhi mokSa prAsa ho // 7 // praNipAta-sUtra namotthuNe:! arihaMtANaM, bhagavaMtANaM, // 1 // zrAigarANaM, 'tisthaparANaM, sayaM-saMbuddhANaM // 2 // purisuttamANaM, purisa-sIhANaM, purisavarapuDariyANaM, purisavaragaMdhahatthINaM, // 3 // lomuttamANaM, loganAhANaM, logahiyANaM, logapaIvANaM, loga-pajjoyagarANaM // 4 // For Private And Personal
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 364 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra abhayadayA, cakkhudayA, maggadayANaM, saraNadayArNa, jIvadayANaM, bohidayANaM // 5 // dhammadayANaM, dhammadesayANaM, dhammanAyagANaM, dhammasArahINaM, dhammavaracAuraMta - cakkavaTTINaM // 6 // dIva - tANa - saraNa - gai-paiTThANaM, appaDihaya-varanANa- daMsaNadharANaM, viyaTTachaumANaM // 7 // jiNANaM, jAvayANaM, tikhANaM, tArayANaM, buddhANaM, bohayANaM, muttA, moyagANaM ||8|| sabvannUgaM, savva-darisINaM, sivamayala maruya maNaM tamakkhayamavvAbAha, - mapurAvitti - siddhigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM, namo jiNANaM, jiyabhayANaM // 6 // 1 zabdArtha namotthu = namaskAra ho arihaMtANaM = arihanta bhagavaMtANaM = bhagavAn ko [ bhagavAn kaise haiM ? ] AigarANaM = dharma kI Adi karane vAle titthayarANaM = dharma tIrtha kI 1 - arihaMta stuti meM 'ThANaM saMvattANaM' ke sthAna para 'ThANaM saMpAviu kAmAraNaM, kahanA cAhie / sthApanA karane vAle sayaM saMbuddhANaM = apane zrApa hI samyaka bodha ko pAne vAle purimuttamANaM = puruSoM meM zreSTha purisasIhANaM = puruSoM meM siMha purisavarapu' DariyANaM = puruSoM meM zreSTha zvetakamala ke samAna For Private And Personal
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zeSa-sUtra zabdArtha purisa hameM meM gai = gati-prAyarUpa varagaMdhahatthINaM - zreSTha yamabahastI pahAvaMsapratidhA-sAdhArarUpa logutta bANa loka meM uttamaH appaDihaya apratihata kisI bhI lomanAhANaM loka ke nAtha _ rukAvaTa meM na zrAne vAle, aise logahiyA - loka ke hitakArI vara nArAIsAdharANaM = zreSTha jJAna logapaIvANaM = loka meM dIpaka darzana ke dhAraka logapajjoyagarANaM = loka meM jJAna viyaTTa chaumANaM = chadma-pramAda se kA prakAza karane vAle rahita abhaya dayA abhayadAna dene vAle jiNANaM = rAma-duSa ke jItane cakkhudayANaM% jJAna netra ke dene kAle vAle jAvayANaM-dUsaroM ko jitAne vAle maggadayANaM = mokSamArga ke dAtA vinnANaM = svayaM saMsAra sAgara se saraNadayANaM = zaraNa ke dAtA jIvadayANaM-saMyamajIvana ke dAtA tArayANaM % dUsare ko tArane vAle boriyANaM sAvatvarUpa ali buddhA = svayaM bodha ko prAza hue ke dAtA. mehasANa-isaroM ko bodha dene dhammadayANaM = dharma ke dAtA vAle dhammadesayANaM = dharma ke upadezaka muttANaM = svayaM karmoM se mukta apamanAyagAvaM-dharma ke netA moyagANaM = dUsaroM ko mukta karAne dhAma sArahIsaM= dharmasma ke sArathI vAle dhammavara =dharma ke sabase zreSTha savvancUNaM sarvaza sAjaraMta-saseM sakti ke prakha- savvadarisIsaM = sabaMdI tathA karane vAle sivaM-ziva, kalyANa rUpa cakkavaTTINaM = (dharma) cakravartI prayalaM : acala, sthira svarUpa.. dIva= (bhavasAgara meM) dvIparUpa aruyaM = aruja, lega se rahita tANa - rakSArUpa aNaMtaM = anaMta, anta se rahita akkhayaM = akSama, jayaH se rahita For Private And Personal
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 366 zravvAbAhaM = zravyAbAdha, bAdhA se ThANaM = sthAna, pada ko rahita apuNarAvitti= apunarAvRti, punarA magana se rahita, (aise ) siddhigainAmadheyaM = sidvigati nAmaka zramaNa-sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMpattANaM : = prApta karane vAle namo = namaskAra ho jiNArAM = jina bhagavAna ko jiyabhayANaM = bhaya para vijaya pAne bAloM ko bhAvArtha zrI arihaMta bhagavAn ko namaskAra ho / ( arihaMta bhagavAn kaise hai ? ) dharma kI Adi karane vAle haiM, dharmatIrtha kI sthApanA karane vAle haiM, apane Apa prabuddha hue haiM / puruSoM meM zreSTha haiM, puruSoM meM siMha haiM, puruSoM meM puNDarIka kamala haiM, puruSoM meM zreSTa gandha hastI haiM / loka meM uttama haiM, loka ke nAtha haiM, loka ke hitakartA haiM, loka meM dIpaka haiM, loka meM udyota karane vAle haiM / abhaya dene vAle haiM, jJAna rUpI netra ke dene vAle haiM, dharmamArga ke dene vAle haiM, zaraNa ke dene vAle haiM, dharma ke dAtA haiM, upadezaka haiM, dharma ke netA haiM, dharma ke sArathI-saMcAlaka haiM / dharma ke cAra gati ke anta karane vAle zreSTha dharma ke cakravartI haiM, apratihata evaM zreSTha jJAna darzana ke dhAraNa karane vAle haiM, jJAnAvaraNa Adi ghAtika karma se athavA pramAda se rahita haiM / svayaM rAga-dveSa ke jItane vAle haiM, dUsaroM ko jitAne vAle haiM, svayaM saMsAra-sAgara se tara gae haiM, dUsaroM ko tArane vAle haiM, svayaM bodha pA cuke haiM, dUsaroM ko bodha dene vAle haiM, svayaM karma se mukra haiM, dUsaroM ko muka karAne vAle haiM / sarvajJa haiM, sarvadarzI haiN| tathA zivakalyANarUpa For Private And Personal acala = sthira,
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zepa-sUtra 367 praruja = roga rahita, ananta = antarahita, akSaya = kSayarahita, avyAbAdha = bAdhA pIr3A rahita, apunarAvRtti = punarAgamana se rahita arthAt janma-maraNa se rahita, siddhi gati nAmaka sthAna ko prApta kara cuke haiM, bhaya ke jItane vAle haiM, rAga-dveSa ke jItane vAle haiM - una jina bhagavAnoM ko merA namaskAra ho / ' 1- zramaNa sUtra ke atirikta jo prAkRta pATha hai, unakA yaha zeSasUtra ke nAma se saMgraha kara diyA hai / inakA vivecana lekhaka kI sAmAyikasUtra nAmaka pustaka meM dekhie / For Private And Personal
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org : 5 : saMskRtacchAyA'nuvAda [ zramaNa sUtra ] ( 1 ) namaskAra sUtra namo'rhadbhyaH namaH siddhabhyaH nama zrAcAryabhyaH nama upAdhyAyebhyaH namo loke sarva sAdhubhyaH / ( 2 ) sAmAyika sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 5 karomi bhadanta / sAmAyikam " sarvaM sApadyam = samApaM pApa sahitaM yogam = vyApAraM pratyAkhyAmi = pratyAcakSe 'yAjjIvayA = yAvajjIvanam, yAvat mama jIvanaparimANaM tAvat 1 - - ' bhayAnta !' iti haribhadrAH 2 - " yAvajIvatA, tathA yAvajIvatayA / tatrAlAkSaNikavarNa lopAt 'jAvajIvAe' iti siddham / athavA pratyAkhyAnakriyA anyapadArtha iti tAmabhisamIkSya samAso bahuvrIhiH, yAvajjIvo yasyAM sA yAvajjIvA tathA / " - haribhadrIya Avazyaka vRtti For Private And Personal
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyA'nuvAda trividhaM trividhena' manasA vAcA kAyena na karomi, na kArayAmi, kurvantamapi anyaM na samanujAnAminAnumanye'ham tasya bhadanta / pratikramAmi= nivarttayAmi nindAmi=svasAkSikaM jugupse gahe. = bhavatsAkSirpha jugupse AtmAnaM = atItasAvadyayogakAriNam vyutsRjAmi=vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM tyajAmi ! maGgala-sUtra catvAraH [padArthA itigamyate ] maGgalam arhanto maGgalam siddhA maGgalam sAdhavo maGgalam kevali-prajJapto dharmoM maGgalam / 1-tisro vidhA yasya sAvaya-yogasya sa trividhaH, saca pratyAkhyeyaH svena karma saMpadyate, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiH, atastaM trividhaM yogamanovAkkA yavyApAralakSaNam / 2-trividheneti karaNe tRtIyA / 3-tasya ityadhikRto yogaH saMbadhyate / karmaNi dvitIyA prAtApi avayavAvayavisambandhalakSaNA sssstthii| For Private And Personal
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra T www.kobatirth.org caturaH zaraNaM prapadye ' arhataH zaraNaM prapadye siddhAn zaraNaM prapadye zramaNa sUtra ( 4 ) uttama - sUtra catvAro lokottamAH arhanto lokottamAH siddhA lokottamAH sAdhavo lokottamAH kevali - prajJato dharmo lokottamaH ! (*) zaraNa- sUtra sAdhUna zaraNaM prapadye kevali - prajJaptaM dharmaM zaraNaM prapadye / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ( 6 ) saMkSipta pratikramaNa - sUtra . icchAmi = zrabhilaSAmi, pratikramitum = nivartitum, [ kasya ] yo mayA devasikaH = divasena nirvRtto divasaparimANo vA daivasikaH, aticAraH = aticaraNaM zratizvAraH zratikrama ityarthaH kRtaH = nivartitaH [ tasya iti yogaH ] [ katividhaH zraticAraH ? ] kAyikaH = kAyena zarIreNa nivRttaH 1 - AzrayaM gacchAmi, bhaktiM karomItyarthaH / For Private And Personal
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir . saMtkRtacchAyA'nuvAda kAyikaH . kAyakRta ityarthaH, vAcikaH = vAkkRtaH, mAnasikaHmanaHkRtaH / [ punaH kiM svarUpaH kAyiko vAcikazca ? ] utsUtraH= Urdhva sUtrAd utsUtraH sUtrAnukta ityarthaH, unmArgaH, akalpaH (lpyaH)= kalpo vidhiH zrAcAraH na kalpaH akalpaH, kalpyaH-caraNakaraNavyApAraH na kalpyaH akalpyaH, akaraNIyaH / [ mAnasikaH kiM svarUpaH ? ] duAtaH = duSTo dhyAtaH durdhyAtaH, durvicintitaH, anAcAraH,. aneSTavyaH = manAgapi manasA'pi na prArthanIyaH, azramaNaprAyogyaH=na zramaNaprAyogyaH zramaNAnucita ityarthaH, [kiM viSayo'ticAraH ? ] jJAne tathA darzane cAritre [bhedena varNayati ] zrute, sAmAyike [sAmAyikAticAraM bhedenAha ] tisRNAM guptInAM, caturNA kaSAyANAM, paJcAnAM mahAvratAnA, SaNNAM jIvanikAyAnAM, saptAnAM piNDaiSaNAnAM, aSTAnAM pravacanamAtRNAM, navAnAM brahmacarya guptInAM, dazavidhe zramaNa dharme zramaNAnAM yogAnAm = vyApArANAm yatkhaNDitaM=dezato bhagna, yadvirAdhitaM =sutarAM bhagnam tasya mithyA mama duSkRtam ! (7) airyApathika-sUtra icchAmi pratikramitum IryApathikAyAM cirAdhanAyAm [ yo'ticAra iti vAkyazeSaH ] . gamanAgamane, prANAkramaNe - prANyAkramaNe, bIjAkramaNe, haritAkramaNe,... avazyayA - uttiGga - panaka-daka-mRttikA-markaTa-saMtAnasaMkramaNe [ sati iti vAkyazeSaH ] ye mayA jIvA virAdhitAH-duHkhena sthaapitaaH| For Private And Personal
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra .... ekendriyAH, dvIndriyAH, trIndriyAH, caturindriyA, paJcendriyAH .. abhihatAH- abhimukhAgatA hatAH, caraNena ghaTTitA, ulkSipya kSiptA vA, bartitAH = pukhIkRtA, dhUlyA vA sthagitAH, zleSitAH- piSTA, bhUmyAdiSu bA lagitAH, saMghAtitA anyonyaM gAtrarekkatra lagitAH, saMghaTTitAH=manAk spRSTAH, paritApitAH ma samantataH pIDitAra, klAmitAH% samudghAtaM nItAH, glAnimApAditAH, pravadrAvitAH uttrAsitAH, sthAnAtsthAnAntara saMkrAmitA-svasthAnAt paraM sthAnaMnItAH, jIvitAd vyaparopitAH= vyApAditAH tasya = aticArasya, mithyA mama duSkRtam / zayyA-sUtra icchAmi pratikramitu prakAmazarayayA zayanaM bhayyA prakAsa cAtu ryAmaM zayanaM prakAsazayyA tayA, dIrghakAlanayaneja', nikAsazayayayA kara RtidikvaM prakAmazAyyaka nikAmazayyA ucyate tayA, udvartanayA = tatprathamatayA vAmapAva~na suptasya dakSiNapAi~na vartanam udyatanam , uvartana mela udvartanA tayA, parivartanayA-punarvAmapAzvenaiva parivartanam tadeva parivartanA tayA, zrAkucanayA= hastapAdAdInAM saGakocanayA, prasAraNayAhastapAdAdInAM vikSepaNayA, SaTrAkvinakhaMghanayA-yUkAnAM sparzanayA kUjite = avibhinA ayatanayA kAsite sati, karkarAyite - viSameyamityAdi zayyAdoSoccAraNe, tute, avidhinA jRmbhite, thAmA kA apra. -boste'syAmiti kA zayyA saMstArakAdiladANA prakAmA utkTA zayyA prakAmazayyA-saMstArottarapaTTakAtiriktA prAvaraNAmadhikRtya kalpa trayAtiriktA vA tayA hetubhUtayA / For Private And Personal
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyA'nuvAda mRjya kareNa sparzane, saraMjaskAma - pRthivyAdirajasA saha yad bastu spRSTaM tatsaMsparza sati,. zrAkulAkulayA = tyAdiparibhogavivAhayuddhAdisaMsparzananAmAprakArayA, svajapratyayayA svapnanimittayA, virAdhanayA strIvaipAsikyA striyA viparyAso abrAsevanaM tasmin bhavA strI vaiparyAsikI tayA, dRSTivaparyAsikyA - strIdarzanAnurAgatastadavalokanaM dRSTiviparyAsaH tasmin bhavA dRSTivaipAsikI tayA, manovaiparyAsikyA = manasA zradhyupapAto manoviparyAsaH tasmin bhavA manovaiparyAsikI tayA, pAnabhojanavaiparyAsikyA = rAtrau pAnabhojanaparibhoga eva tad viparyAsaH tasmin mavA pAnabhojana vaparyAsikI tayA [ virAdhanayA iti zeSaH sarvatra ] yo mayA devasikaH aticAraH kRtaH tasya mithyA mama duSkRtam ! gocaracaryA-sUtra pratikramAmi gocaracaryAyAM gozvaraNa gocaraH, caraNaM caryA, gocara iva caryA gocaracaryA tasyAma, bhikSAcaryAyAM = bhikSArtha caryA bhikSAcaryA tasyAm, udghATakapATodghATanayA = udghATaM zradattArgalaM ISasthagitaM vA kapATam tasyodghATaneM, tadeva udghATakapATodghATanA tayA; zva-vatsadArakasaMghaTTanayA; maeDI prAbhRtikayA-AtrAntare'prakAra kRtvA yAM prAbhRtiko minI dadAti sA maNDIprAbhUtikA tayA, baliprAkRtikayA% caturdizaM vahnau vA ali siMvoM dadAti yatsA baliprAbhUtikA tayA, sthApanAprAkRtikayA - bhikSAcarIthai sthApitA sthApanApIbhRtikA tayA zaGkita = aAdhAkarmAdidoSANAmanyatamena zaGkite gRhIte saMti, saMhasAkAre jhaTityakalpanIye gRhIte sati, For Private And Personal
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 374 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra aneSaNayA = zranena prakAreNa zravaNayA hetubhUtayA; prANabhojanayA = prANino rasAdayaH bhojane dadhyodanAdau virAdhyante yasyAM prAbhRtikAyAM sA prANibhojanA tayA, bIjabhojanayA, haritabhojanayA, pazcAtkarmikayA = - pazcAddAnAnantaraM karma jalojjhanAdi yasyAM sA pazcAtkarmikA tayAH puraH karmikayA = puraH zrAdau karma yasyAM sA puraH karmikA tayA; adRSTAhRtayA= zradRSTotkSepanikSepamAnItayA udakasasRSTAhRtayA jalasambaddhAnItayA; rajaH saMsRSTAhRtayA; pArizATanikayA = parizATanaM ujjhanaM tasmin - bhavA pArizAyanikA tayA; pAriSThApanikayA = pariSThApanaM pradAnabhAjanagatadravyasyA'nyasmin pAtre ujjhanam tena nivRttA pAriSThApanikI tayA; athavA pari sarvaiH prakAraH sthApana paristhApanama punargrahaNatayA nyAsaH, tena nirvRttA pAriSThApanikI tayA; avabhASaNa bhikSayA = zravabhASaNena viziSTa dravya - yAcanena labdhA bhikSA zravabhASaNa bhikSA tayA; yad =zanAdi udgamena = zrAdha karmAdilakSaNena; utpAdanayA = dhAtryAdilakSaNyA, epaNyA = zaGkitAdilakSaNyA; zraparizuddhaM parigRhItaM paribhukta vA, yat na pariSThApitam = kathaMcitparigRhItamapi sadoSaM bhojanaM yannojjhitam, paribhuktamapi ca bhAvataH punaH karaNAdinA prakAreNa nojjhitam, Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir tasya mithyA mama duSkRtam ! ( 10 ) kAla pratilekhanA -sUtra pratikramAmi catuSkAlaM = divasarAtri prathamacaramapraharepu, svAdhyAyasya = sUtrapauruSIla kSaraNasya; akaraNatayA = anAsevanatayA hetubhUtayA [ yo mayA devasiko'ticAraH tasya iti yogaH ] |ubhayakAlaM = prathamapazcima pauruSIlakSaNe kAle; bhANDopakaraNasya - pAtravastrAdeH; zrapratyupekSakhyA = mUlata evaM cakSuSA anirIkSaNayA; 1 zrAcArya haribhadra 'pAristhApanikayA' likhate haiM / For Private And Personal
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org saMskRtacchAyA'nuvAda 375 duSpratyupekSakhyA = durnirIkSaNalakSaNayAH zrapramArjanayA = mUlata eva rajoharaNAdinA'sparzanayA, duSpramArjanayA = pravidhinA pramArjanayA, atikrame, vyatikrame, aticAra, anAcAra, yo mayA daivasikaH aticAraH kRtaH, tasya mithyA mama Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir duSkRtam ! ( 11 ) saMyama sUtra pratikramAmi ekavidhe = ekaprakAre asaMyame [ = zraviratilakSaNe sati zrapratiSiddhakaraNAdinA yo mayA devasiko'ticAraH kRta iti gamyate tasya mithyA duSkRtamiti sambandhaH / evamanyatrApi yojanA kAryA ] ( 12 ) bandhana sUtra pratikramAmi dvAbhyAM bandhanAbhyAm = hetubhUtAbhyAm [ yo'ticAru kRtastasmAt ] (1) rAga - bandhanena, ( 2 ) dveSa - bandhanena ! ( 13 ) daNDa sUtra pratikramAmi tribhiH daNDaiH hetubhUtairyo'ticArastasmAt (1) manodaNDena, (2) vacodaNDena (3) kAyadaNDena / ( 14 ) gupti sUtra pratikramAmi tisRbhiH guptibhiH = samyag aparipAlitAbhiH hetubhUtAbhiH / (1) manoguptyA, (2) bacoguptyA, (3) kAyaguptyA ! For Private And Personal
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra zalya sUtra pratikramAmi tribhiH zalyaiH (1) mAyAzalyena (2) nidAnazalyena (3) mithyaadrshnshlyen| gaurava sUtra pratikramAmi tribhiH gauravaiH,(1) RddhigauraveNa, (2) rasagauravesA, (3) saatgaurvenn| virAdhanA sUtra pratikramAmi tisabhiH virAdhanAbhiH, (1) jJAnavirAdhanayA, (2) darzanavirAdhanayA (3) caaritrviraadhnyaa| (18) kapAya sUtra pratikramAmi caturbhiH kaSAyaiH,(1) krodhakaSAyena, (2) mAnakaSAyena (3.) mAyAkaSNayena, (4) lobhakaSAyena / . pratikamAmi caturbhi: saMjJAbhiH (1) zrAhArasaMjJayA, (2) bhayasaMjJayA, / (3) maithunasaMjJayA,. (4) parigraha-saMjJayA! For Private And Personal
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org saMskRtacchAyA'nuvAda ( 20 ) vikathA - sUtra ( 22 ) kriyA--sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratikramAmi catasRbhiH vikathAbhiH, - (1) strIkathayA ( 2 ) bhaktakathayA, ( 3 ) dezakathayA ( 4 ) rAjakathayA ! ( 21 ) dhyAna sUtra pratikramAmi caturbhiH dhyAnaiH [ azubhaH kRtaiH zubhaizcAkRtaiH ] ( 1 ) Artena dhyAnena, (2) raudra eNa dhyAnena (3) dharmeNa dhyAnena, ( 4 ) zuklena dhyAnena / 377 pratikramAmi paJcabhiH kriyAbhiH, - (1) kAyikyA ( 2 ) zradhikaraNacyA (3) prAdveSikyA ( 4 ) pAritApanikyA, (5) prANAtipAtakriyayA / ( 23 ) kAmaguNa sUtra pratikramAmi paJcabhiH kAmaguNaiH, - (1) zabdena (2) rUpeNa, (3) gandhena, (4) raseNa, ( 5 ) sparzana / ( 24 ) mahAvrata sUtra pratikramAmi paJcabhiH mahAvrataiH = samyamaparipAlitaiH For Private And Personal
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 378 zramaNa sUtra (1) sarvasmAt prANAtipAtAd viramaNam (2) sarvasmAd mRSAvAdAd viramaNam (3) sarvasmAd adattAdAnAd viramaNam (4) sarvasmAd maithunAd viramaNam, (5) sarvasmAt parigrahAd viramaNam ! (25) samiti sUtra pratikramAmi paJcabhiH samitibhiH = samyagaparipAlitAbhiH (1) IryAsamityA, (2) bhASAsamityA, (3) eSaNAsamityA, (4) AdAna bhANDamAtra nikSepaNA samityA, (7) uccAra-prasravaNa-khela-siGghANa-jalla pAriSThApanikAsamityA ! (26) jIvanikAya sUtra pratikramAmi SaDabhiH jIvanikAyaiH [ kathaMcitpIDitaH] (1) pRthivI kAyena, (2) zrapakAyena, (3) tejaH kAyena, (4) vAyukAyena (5) vanaspatikAyena (6) trasakAyena ! (27) lezyA sUtra pratikramAmi padbhiH lezyAbhiH = azubhAbhiH kRtAbhiH, zubhAbhirakRtAbhiH (1) kRSNalezyayA, (2) nIlalezyayA (3) kApotalezyayA; (4) tejolezyayA (5) padmalezyayA (6) shuklleshyyaa| (28) bhayAdi sUtra saptabhiH bhayasthAnaH, aSTabhiH madasthAnaH, navabhiH brahmacarya For Private And Personal
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyA'nuvAda 376 guptibhiH [ samyagapAlitAbhiH ] dazavidhe zramaNa dharma, ekAdazabhiH upAsaka pratimAbhiH [azraddhAnavitathaprarUpaNAmiH] dvAdazabhiH bhikSupratimAbhiH, trayodazabhiH kriyAsthAnaH, caturdazabhiH bhUtagrAmaiH [virAdhitaiH ] ; paJcadazabhiH paramAdhArmikaiH [ eteSAM pApakarmAnumodanAbhiH]; SoDazabhiH gAthASoDazaH - sUtrakRtAGgAdyazru taskandhodhyayanaH [eSAmavidhinA paThanAdibhiH] saptadazavidhe saMyame; aSTAdazavidhe'brahmacarye; ekonaviMzatyA jJAtAdhyayanaiH; viMzatyA asamAdhisthAnaH; ekaviMzatyA zabalaiH; dvAviMzatyA parISahaiH [ samyagasoDhaH] trayoviMzatyA sUtrakRtAdhyayanaiH; caturviMzatyA devaiH; paJcaviMzatyA bhAvanAbhiH [ abhAvitAbhiH ]; pavizatyA dazA-kalpa vyavahArANAmuddezanakAlaiH [avidhinA gRhItaiH ] ; saptaviMzatyA anagAraguNaiH; aSTAviMzatyA prAcAra-prakalpaiH; ekonaviMzatA pApazrutaprasaGgaH [pApakAraNa tAsevanaiH ]; triMzatA mohanIyasthAnaH [kRtaiH cikIvitairvA ekatriMzatA siddhAdiguNaH dvAtriMzatA yogasaMgrahaiH [ananuzIlitaiH ]; trayastriMzatA AzAtanAbhiH= avajJAbhiH. (1) arhatAmAzAtanayA, (2) siddhAnAmAzAtanayA, (3) AcAryANAmAzAtanayA, (4) upAdhyAyAnAmAzAtanayA, (5) sAdhUnAmAzAtanayA, (6) sAdhvInAmAzAtanayA, (7) zrAvakANAmAzAtanayA, (8) zrAvikANAmAzAtanayA, (6) devAnAmAzAtanayA, (10) devInAmAzAtanayA, (11) ihalokasya AzAtanayA, (12) paralokasya AzAtanayA, (13) kevaliprajJaptasya dhamasya AzAtanayA, (14) sadevamanujAsurasya lokasya aAzAtanayA, (15) sarvaprANa-bhUta-jIva-sattvAnAmAzAtanayA, (16) kAlasya aAzAtanayA, (17) zrutasya AzAtanayA, (18) zrutadevatAyAH AzAtanayA, (16) vAcanAcAryasya AzAtanayA, (20) yad vyAviddham = viparyastam (21) vyatyA For Private And Personal
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 380 zramaNa-sUtra naMDitam - dvistriruktam (22) hInAkSaram - tyaktAkSarama, (23) zratyajJarama - adhikAkSaram , (24) padahInam (25) vinayahInam (26) yogahInam = yogarahitam (27 ) ghoSahInam , (28) suSTha dattam , (26) duSTha pratIkichatam , (30) akAle kRteH mvAdhyAyaH, (31) kAle na kRtaH svAdhyAyaH, (32) asthA. dhyAyike svAdhyAyitama, (33) svAdhyAyike na svAdhyAthittam / yo mayA devasikaH aticAraH kRtaH, tasya mithyA mama duSkRtam ! ( 26 ) antima pratijJA-sUtra namaH, caturvizatyai tIrthakarebhyaH, Rssbhaadi-mhaaviirpryvsaamebhyH| - idameva nairgrandhyaM prAvacamam = jinazAsanam satya, anuttara, kaivalika, pratipUrNa, naiyAyika = mokSagamaka, saMzuddha, zalyakartana, siddhimArgaH, muktimArgaH, niryANamArgaH= mokSamArgaH, nirvANamArgaHzrAtyantikasukhamArgaH, avitathaM, avisandhi = avyavacchinna, srvduHkhaahiimaargH| - atra sthitA jIvAH siddhayanti, buddhayanta, mucyante, parinirvAnti, sarvaduHkhAnAmantaM = vinAzaM kurvanti / taM dharma zraddadhe, pratipadya, rocayAmi, spRzAmi, pAlayAmi, . anupaalyaami| taM dharma zraddadhAnaH, pratipadyamAnaH, rocayana, spRzam , pAlayan, anupAlayan / tasya dharmasva abhyutthito'smi ArAdhamAyAM, virato'smi virAdhanAyAm / For Private And Personal
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyA'nubAda 381. asaMyama parijAnAmi, saMyamamupasaMpadya / abrahma parijAnAmi, brahma upsNpdye| akalpaM parijAnAmi, klpmupsNprch| ajJAnaM parijAnAmi, jJAnamupasaMparcha / akriyAM parijAnAmi, kriyaamupsNpdye| mithyAtvaM parijAnAmi, samyaktvamupasaMSadhe / abodhi parijAnAmi, bodhimupsNprch| pramArga parijAnAmi, maargmupsNpdhe| ___yatsmarAmi, yac ca na smarAmi / yatpratikramAmi, yaca ca na pratikramAmi / tasya sarvasya devasikasya aticArasya pratikramAmi / zramaNo'hama, saMyata-virata-pratihata-pratyAkhyAtapApakarmA, anidAnaH, dRSTi-sampannaH, mAyAmRSAvivarjitaH / ardha - tRtIyeSu dvIpa-, samudraSu pazcadazasu karmabhUmiSu / yAvantaH ke'Si sAdhavaH, rajoharaNa-gocchapratigrahadharAH !! (2) paJcamahAvratadharAH, aSTAdaza zIlAna - sahasra-dharAH ! akSatAcAra-cAritrAH, tAn sarvAna zirasA manasA mastakena vande !! ( 30 ) kSamApanA-sUtra prAcArya-upAdhyAye, ziSye sAdharmike kula-gaNe ca / ye mayA ke'pi kaSAyAH, sarvAn trividhena kSamayAmi / / For Private And Personal
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 382 zramaNa-sUtra ( 2 ) sarvasya zramaNa - saGa ghasya, ... . bhagavato'jaliM kRtvA zIrSa / sarva kSamayitvA, kSAmyAmi sarvasya ahakamapi !! kSamayAmi sarvAna jIvAna, sarva jIvAH kSAmyantu me| maitrI me sarvabhUteSu, varaM mama na kenacit / / (31) upasaMhA sUtra ra evamahamAlocya, ninditvA garhitvA jugupsitvA samyak / trividhena pratikrAnto, vande jinAn caturviMzatim // 1 // - - - - For Private And Personal
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pariziSTa (1) dvAdazAvarta guruvandana sUtra icchAmi kSamAzramaNa / vanditum - namaskartum [ bhavantam ] yApanIyayA = yathAzaktiyuktayA, naSedhikyA prANAtipAtAdinivRttayA tanvA arthAt zarIreNa / [ ataeva ] anujAnIta = anujJA prayacchatha meM mitAvagraha - caturdizam AtmapramANaM bhavedadhiSThitapradezam [praveTu miti gamyate ] . niSedhya = [ sarvAzubhavyApArAn ] adhaH kAyaM bhavaccaraNaM prati kAyasaMsparzam = uddhaM vakAyena mastakena saMsparzam, [ karomi, etacca anujAnIta iti vAkya zeSaH] kSamaNIyaH bhavadbhiH klamaH = sparzajanyadehaglAnirUpaH / alpa-klAntAnAM - glAnirahitAnAm bahuzubhena % prabhUtasukhena bhavatAM divaso vyatikrAntaH= nirgataH ? yAtrA = taponiyamAdilakSaNA bhavatAM [ kuzalA vartate ] ? yApanIyaM - indriyanoindriyarabAdhitaM zarIraM ca bhavatAM [ kuzalaM vartate ] ? kSamayAmi kSamAzramaNa ! devasikaM, vyatikramam = aparAdham ! AvazyikyA avazya kartavyazvaraNakaraNa yogaiH nivRttiA AvazyikI kriyA, tayA hetubhUtayA yadasAdhu karma anuSThitaM, tasmAt prtikrmaaminivrtyaami| For Private And Personal
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 384 zramaNa-sUtra kSamAzramaNAnAM devasikyA = divasena nivRttayA AzAtanayA, trayastriMzadanyatarayA, yat kiMcanamithyayA = yatkiMcitkadAlambanamAzritya mithyAyuktena kRtayA / ____manoduSkRtayA=manojanyaduSkRtayukrayA, vacoduSkRtayA= asAdhuvacananimittayA, kAyaduSkRtayA-zrAsanagamanAdinimittayA krodhayA = krodhavatyA krodhayuktayA, mAnayA = mAnavatyA mAnayuktayA, mAyayA-mAyAvatyA mAyAyuktayA, lobhayA%lobhavatyA lobhayuktayA [ krodhAdibhirjanitayA ityarthaH] sarvakAlikyA = ihabhavA'nyamavA'tItA'nAgata sarvakAlena nittayA, sarvamithyopacArayA sarvamithyAkriyAvizeSayuktayA, sarvadharmAtikramaNayAzraSTa pravacanamAtRrUpa-sarvadharmalaGghanayuktayA, AzAtanayA = bAdhayAyo mayA aticAraH = aparAdhaH kRtaH tasya kSamAzramaNa ! pratikra. mAmi = apunaH karaNatayA nivartayAmi, nindAmi, gaheM AtmAnaM - AzAtanAkaraNakAlavartinaM duzkarmakAriNaM anumatityAmena, vyutsRjAmibhUsaM tyjaami| For Private And Personal
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org saMskRtacchAyAnuvAda ( 2 ) pratyAkhyAna sUtra ( 1 ) namaskArasahita sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ugate sUrya namaskArasahitaM pratyAkhyAmi, caturvidhamapi AhAram - azanaM, pAnaM, khAdimaM svAdimam / anyatra anAbhogena,' sahasAkAreNa, vyutsRjAmi / ( 3 ) pUrvArddha sUtra 38 ( 2 ) pauruSI sUtra ugate sUrye pauruSIM pratyAkhyAmi, caturvidhamapi AhAram - azanaM, pAnaM, khAdimaM, svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasAkAreNa, pracchannakAlena, digamohena, sAdhuvacanena, sarvasamAdhipratyayAkAreNa vyutsRjAmi / udgate sUrye pUrvArddha pratyAkhyAmi, caturvidhamapi zrahAramazanaM, pAnaM, khAdimaM, svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasA - kAre, pracchannakAlena, digmohena, sAdhuvacanena, mahattarAkAreNa, sarvasamAdhi- pratyayAkAreNa vyutsRjAmi | For Private And Personal 1. atra sarveSu zrAkAreSu paJcamyarthe tRtIyA / anyatra anAbhogAt, sahasAkArAcca, etau varjayitvA ityarthaH /
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 366 zramaNa-sUtra ekAzana sUtra ekAzanaM pratyAkhyAmi, trividhamapi AhAram-azanaM, khAdima, svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasAkAreNa, sAgArikAkAraNa, AkuJcana prasAraNena, gurvabhyutthAnena, pAriSThApanikAkAraNa, mahattarAkAreNa, sarvasamAdhi - pratyayAkAraNa vyutsRjaami| ekasthAna sUtra ekAzanaM ekasthAnaM pratyAkhyAmi, trividhamapi AhAram-- azanaM, khAdima, svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasAkAraNa, sAgArikAkAraNa, gurvabhyutthAnena, pAriSThApanikAkAraNa, mahattarAkAreNa, sarvasamAdhipratyayAkAreNa vyutsRjAmi / AcAmla sUtra zrAcAmlaM pratyAkhyAmi, anyatra anAbhogena, sahasAkAraNa, lepAlepena, utkSipta vivekena, gRhasthasaMsRSTena, pAriSThApanikAkAraNa, mahattarAkAraNa, sarvasamAdhipratyayAkAreNa vyutsRjAmi / abhaktArtha-upavAsa sUtra udgate sUrye abhaktArthaM pratyAkhyAmi, caturvidhamapi AhAram-azanaM, pAnaM, khAdima, svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasAkAreNa, pAriSThApanikAkAraNa, mahattagakAreNa, sarvasamAdhipratyayAkAreNa vyutsRjAmi / For Private And Personal
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyAnuvAda divasacarima-sUtra divasacarimaM pratyAkhyAmi, caturvidhamapi AhAram-azanaM pAnaM, khAdima, svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasAkAraNa, mahattayakArepa, sarva samAdhipratyayAkAreNa vyutsRjAmi / abhigraha-sUtra abhigrahaM pratyAkhyAmi, caturvidhamapi AhAram-azanaM, pAnaM, khAdima, svAdimam / anyatra anAbhogena, sahasAkAraNa, mahattarAkAreNa, sarvasamAdhipratyayAkAreNa vyutsRjAmi / (10) nirvikRti-sUtra vikRtIH pratyAkhyAmi / anyatra anAbhogena, sahasAkAraNa, lepAlepena, gRhastha saMsRSTena, utkSiptavivekena, pratItyamrakSitena, pAriSThApanikAkAraNa, mahattarAkAreNa, sarvasamAdhipratyayAkAraNa vyutsRjaami| (11) pratyAkhyAnapAraNA-sUtra - udgate sUrya namaskArasahitaM-pratyAkhyAnaM kRtam , tatpratyAkhyAnaM samyak kAyena spRSTaM, pAlitaM, tIritaM, kIrtitaM, zodhitaM, bhArAdhitam / yat ca na ArAdhitama / tasya mithyA me duSkRtam / For Private And Personal
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 38 zramaNa-sUtra saMstAra-pauruSI sUtra anujAnIta paramaguravaH, guruguNaratnamaNDita - zarIrAH / bahupratipUrNA pauruSI, rAtrike saMstAraketiSThAmi // 1 // anujAnIta saMstAraM, bAhaphdhAnena vAmapArzvana / kukkuTI-pAdaprasAraNe, 'zaknuvan pramArjayed bhUmim // 2 // saGa kocya saMdaMzI, udvartamAnazca kArya pratilikhet / dravyAdhupayogena, uccha vAsanirodhena AlokaM (kuryAt) // 3 // catvAro maGgalam, arhanto maGgalaM, siddhA maGgalaM, sAdhavo maGgalaM, kevali-prajJapto dharmo maGgalam // 4 // catvAro lokottamAH, arhanto lokottamAH, siddhA lokottamAH, sAdhavo lokottamAH, kevali-prajJapto dharmoM lokottamaH // 5 // caturaH zaraNaM prapadye, arhataH zaraNaM prapadya, siddhAn zaraNaM prapadya sAdhUna zaraNaM prapadya, kevali-prajJaptaM dharma zaraNaM prapadye // 6 // For Private And Personal
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyAnuvAda 3 badi me bhavet pramAdo 'sya dehasya asyAM rajanyAm / AhAramupadhidehaM, sarvaM trividhena vyutsRSTam // 7 // prANAtipAtamalIka, caurya maithunaM draviNamUrchAm / krodhaM mAnaM mAya lobhaM prema tathA dveSam // 8 // kalahamabhyAkhyAnaM, paizunya ratyaratisamAyuktam / para-parivAdaM mAyA mRSAM mithyAtvazalyaM ca // 1 // mutsRja imAni __ mokSamArgasaMsarga - vighnabhUtAni / durgati-nibandhanAni aSTAdaza pApa-sthAnAni // 10 // eko'haM nAsti me kazcit, nA'hamanyasya kasyacit / evamadIna-manA AtmAnamanuzAsti // 11 // eko me zAzvata AtmA jJAna - darzana - saMyutaH / zeSA me bAhyA bhAvAH, sarve saMyoga - lakSaNAH // 12 // saMyoga-mUlA jIvana prAptA duHkha-paramparA / For Private And Personal
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra tasmAt saMyoga sambandhaH, sarpaH trividhena vyutsRSTaH // 13 // kSamitvA kSAmayitvA mayi kSamadhvaM sarve jIva - nikAyAH / siddhAnAM sAkSyayA AlocayA mi, mama vairaM na bhAvaH // 14 // sarve jIvAH karma-vazAH, caturdaza - rajjau bhrAmyantaH / te mayA sarve kSAmitAH, mayi api te kSAmyantu // 15 // yad yad manasA baddhaM, yad yad vAcA bhASitaM pApam / yad yat kAyena kRtaM, tasya mithyA meM duSkRtam // 16 // namo'haMdubhyaH namaH siddhebhyaH nama AcAryabhyaH nama upAdhyAyebhyaH namo loke sarva-sAdhubhyaH ! eSa paJca - namaskAraH sarva - pApa - praNAzanaH / maGa galAnAM ca sarveSAM, prathamaM bhavati maGgalam // For Private And Personal
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyAnuvAda 361 zeSa-sUtra samyaktva sUtra arhan mama devaH, yAvajjIvaM susAdhavaH gurvH| jina - prazaptaM tattvaM, iti samyaktvaM mayA gRhItam // 2 // guru-guNa-smaraNa sUtra paJcendriya - saMvaraNaH, tathA navavidha-brahmacaryaguptidharaH / caturvidha - kaSAyamuktaH, ityaSTAdazaguNaiH saMyuktaH // 1 // paJcamahAvrata - yuktaH, paJcavidhAcAra - pAlanasamarthaH / paJcasamitaH triguptaH, SaTtriMzadguNo gururmama // 2 // guruvandana sUtra trikRtvaH AdakSiNaM pradakSiNAM karomi vande, namasyAmi, satkaromi, sammAnayAmi, For Private And Personal
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra kalyANaM, maGgalama, daivataM, caityam, payu pAse mastakena vande / aiyApathika AlocanA sUtra icchAkAreNa -nijecchayA, na tu balAbhiyogena saMdizata bhagavan / IryApathikI pratikramAmi icchAmi 00000 uttarIkaraNa sUtra tasya= zrAmaNyayogasaMghAtasya kathaMcit pramAdAt khaNDitasya-virAdhisasya vA, uttarIkaraNena = punaH saMskAradvArApariSkaraNena, prAyazcittakaraNana, vizodhIkaraNana= aparAdhamalinasyAtmanaH prakSAlanena, vizalyIkaraNena, pApAnAM karmaNAM nirghAtanArthAya, tiSThAmi =karomi, kAyotsargam = vyApAravataH kAyasya parityAgam // 1 // AkAra sUtra anyatra uccasitena, niHzvasitena, kAsitena, tutena, jRmbhitena, udgAritena, vAtanisargeNa, bhramaryA= bhramyA, pittamUrcchayA // 1 // 1-agratanaH pAThaH zramaNasUtrAntargatasaptamairyApathikasUtravad jnyeyH| For Private And Personal
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMskRtacchAyAnuvAda sUkSmaiH aGga-saJcAraiH, sUkSma : khela (zleSma ) saJcAraiH, sUkSmaiH dRSTi-saJcAraiH // 2 // evamAdibhiH AkAraiH-apavAdarUpaiH, abhannaH na sarvathA nAzitaH, adhirAdhitaH = na dezato nAzita:, bhavatu me kAyotsargaH // 3 // [kiyantaM kAlaM yAvat ? ] yAvad arhatAM bhagavatAM namaskAreNa na pArayAmi // 4 // tAvat [ tAvantaM kAlaM ] kArya sthAnena, maunena, dhyAnena, zrAtmAnaM = AtmIyaM, vyutsRjAmi // 5 // caturvizatistava sUtra lokasyodyotakarAna, dharmatIrthakarAn jinAn / arhataH kIrtayiSyAmi, caturvizatimapi kevalinaH // 1 // RSabhamajitaM ca vande, saMbhavamabhinandanaM ca sumatiM ca / padmaprabhaM supAvaM, jinaM ca candraprabhaM vande / / 2 / / suvidhiM ca puSpadantaM, zItala-zreyAMsaM vAsupUjyaM ca / vimalamanantaM ca jinaM, dharma zAnti ca vande // 3 // kunthumaraM ca malliM, vande munisuvrataM namijinaM ca / vande ariSTanemi, pAvaM tathA varddhamAnaM ca // 4 // evaM mayA abhiSTutA, vidhutarajomalAH prhiinnjraamrnnaaH| caturvizatirapi jinavarAH, tIrthakarAH me prasIdantu // 5 // kIrtita-vandita-mahitAH, ye ete lokasyottamAH siddhaaH| Arogya - bodhilAbha, samAdhivaramuttamaM dadatu // 6 // candra bhyo nirmalatarAH, Adityebhyo'dhikaM prkaashkraaH| sAgaravaragambhIrAH, siddhAH siddhiM mama dizantu // 7 // For Private And Personal
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 364 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra ( 8 ) praNipAta sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir namo'stu arhadbhyaH, bhagavadbhyaH // 1 // zrAdikarabhyaH, tIrthakarebhyaH, svayaMsambuddhebhyaH // 2 // puruSottamebhyaH, puruSasiMhebhyaH, puruSavara-puNDarIkebhyaH, puruSavara- gandhahastibhyaH // 3 // lokottamebhyaH, lokanA thebhyaH, lokahitebhyaH, loka-pradIpebhyaH, lokapradyotaka rebhyaH // / 4 / abhayadayebhyaH, cakSurdayebhyaH, mArgadayebhyaH, zaraNadayebhyaH, jIvadayebhyaH, bodhidayabhyaH // 5 // dharmadayebhyaH, dharmadezakebhyaH, dharma nAyakebhyaH, dharmasArathibhyaH, dharmavara caturantacakravartibhyaH // 6 // dvIpa - trANa-zaraNa - gati pratiSThArUpebhyaH, apratihata-vara-jJAna- darzanadharebhyaH, vyAvRtta-cchadmabhyaH // 7 // jinebhyaH, jApakebhyaH, tIrNebhyaH, tArakebhyaH, buddhabhyaH, bodhakebhyaH, muktebhyaH, mocakebhyaH // 8 // sarvajJa ebhyaH, sarvadarzibhyaH, zivamacalamarujamanantamakSayamavyAbAdhamapunarAvRttisiddhigati nAmadheyaM sthAnaM samprAptebhyaH, namo jinebhyaH, jitabhayebhyaH // 6 // For Private And Personal im
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aticAra-AlocanA jJAna-zuddhi sAdhanoM ke hote bhI na jJAnAbhyAsa kiyA svaya, / dUsaroM ko bhI na yathAyogyatA karAyA ho| jJAna ke naze meM cUra lar3atA-lar3AtA phirA, - jJAnI janoM ko na zISa sAdara jhukAyA ho| sUtra aura artha naSTa-bhraSTa kiyA ghaTA - bar3hA, tattvazUnya tarkaNA meM mastaka lar3AyA ho / dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, zreSTha jJAna - ratna meM jo dUSaNa lagAyA ho / darzana-zuddhi vItarAga - vANI pai na zraddhAbhAva dRr3ha rakkhA, phaMsa ke kutarkajAla zaGkAbhAva lAyA ho / nAnAvidha pAkhaMDoM ke mohaka svarUpa dekha, . saMsArI sukhoM ke prati citta lalacAyA ho / dharmAcAra * phala ke sambandha meM sazaMka banA, mana ko pAkhaMDiyoM kI pUjA meM bhramAyA ho| dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, samyaktva-suratna meM jo dUSaNa lagAyA ho / For Private And Personal
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 366 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra IryA-samiti svaccha, zuddha, zreSThajanagamya rAjamArga chor3a, sUkSma jantu pUrita kupatha apanAyA ho / lakhAtA calA, kadama uThAyA ho || zUnya-citta banA, gajendra rUpa mithyA hove, dUSaNa lagAyA ho // dhAyA ho / dAe~-bAe~ acche-bure dRzyoM ko nIcI dRSTi se na dekha bAtoM kI bahAra meM vimugdha tucchakAya kIToM pai dainika 'amara' sarva pApa-doSa gamana samiti meM jo * Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhASA samiti gAyA ho / pUjya Apta puruSoM kA gAyA nahIM guNagAna, yatra-tatra apanA hI kIrtigAna sarvajana hitakArI mIThe nahIM bole bola, ha~sI se yA cugalI se kalaha bar3hAyA ho // dUsaroM ke doSoM kA jagata meM DhiMDhorA pITA, vANI ke pratApa hiMsA-cakra bhI calAyA ho / dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, bhASaNa samiti meM jo dUSaNa lagAyA ho // eSaNA - samiti udgamAdi bayAlIsa bhikSA doSa TAle nahIM, jaisA taisA khAdya phaTa pAtra meM bharAyA ho / tAka-tAka U~ce U~ce mahaloM meM daur3A gayA, raGka-ghara sUkhI roTI dekha cakarAyA ho // jIvanArthaM bhojana kA saMyama-rahasya bhojanArtha mAtra sAdhujIvana For Private And Personal bhulA, banAyA ho /
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 367 aticAra-pAlocanA dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, eSaNA-samiti meM jo dUSaNa lagAyA ho / AdAnanikSepa-samiti vastra - pAtra - pustakAdi paDilehe-pUje vinA, dekhe-bhAle vinA mana AyA jahA~ bagAyA ho| deha meM ghusAyA bhUta Alasya vinAzakArI, pratilekhanA kA zreSTha kAla bisarAyA ho / saMyama kA zuddha mUlatatva suviveka chor3a, sUkSma jIva jantuoM kA jIvana nazAyA ho / dainika 'amara' sarva pApa - doSa mithyA hoveM, __ AdAna - samiti meM jo dUSaNa lagAyA ho / utsarga ( pariSThApanA ) samiti paraThane-yogya kapha mala mUtra Adi vastu, Agamokta yogya bhUmi meM na paraThAyA ho / bhuktazeSa anna-jala dUra hI se pheMka diyA, sarvathA asaMyama kA patha apanAyA ho| svaccha, zAnta, svAsthyakArIsthAnoM ko bigAr3A hanta, jainadharma evaM sAdhu-saMgha ko lajAyA ho / dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, utsarga-samiti meM jo dUSaNa lagAyA ho // manogupti vyartha ke yogya nAnA saMkalpa-vikalpa jor3a tor3a, citta-cakra ati caMcala DulAyA ho / kisI se bar3hAyA rAga kisI se bar3hAyA dveSa, paronnati dekha kabhI I-bhAva AyA ho| For Private And Personal
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bolA kyAla hI meM balambI-caur3I gae 368 - zramaNa-sUtra viSaya-sukhoM kI kalpanAoM meM phaMsAke khUba, va saMyama se dUra durAcAra meM ramAyA ho / dainika 'amara' sarva pApa - doSa mithyA hoveM, zreSTha manogupti meM jo dUSaNa lagAyA ho / . vacana-gupti baiTha jana - maNDalI meM lambI-caur3I gappa hA~ka, .. bAtoM hI meM bahumUlya samaya ga~vAyA ho / bolA kyA vacana, basa vana-sA hI mAra diyA, dIna dukhiyoM pai khulA AtaMka jamAyA ho / rAja-deza-bhakta nArI cAroM pikathAe~ kaha, sva - para - vikAra - vAsanAoM ko jagAyA ho| dainika 'amara' sarva pApa - doSa mithyA hoveM, zreSTha vacogupti meM jo dUSaNa lagAyA ho|| kAya-gupti bhogAsakti rakha nAnAvidha sukha-sAdhanoM kI, . mRdu kaSTa-kAtara svadeha ko banAyA ho / zuddhatA kA bhAva tyAga zRMgAra kA bhAva dhArA, sAdagI se dhyAna haTA phaizana sajAyA ho / alhar3apane meM A ke yatanA ko gayA bhUla, .. asta-vyastatA meM kisI jIva ko satAyA ho / dainika 'amara' sarva pApa - doSa mithyA hoveM, zreSTha kAya-gupti meM jo dUSaNa lagAyA ho / . ahiMsA-mahAvrata sUkSma au. bAdara trasa-sthAvara samasta prANI __varga, jisa-kisI bhA~ti jarA bhI satAyA ho| For Private And Personal
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aticAra-zrAlocanA 366 sunate hI kaTu-vAkya agni-jyoM bhabhaka uThA, nindakoM ke prati ghRNA-dveSa-bhAva lAyA ho / rogI, dIna, duHkhI choTe-bar3e sabhI prANiyoM se, prema-bharA bandhutA kA bhAva na rakhAyA ho / dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, Adya mahAvrata meM jo dUSaNa lagAyA ho / satya-mahAvrata hAsya-vaza lambI-caur3I gar3ha ke gaDhanta bhUThI, auMdhA-sIdhA koI bhadra prANI bharamAyA ho| rAja kI, samAja kI yA prANoM kI vibhISikA se, bhUTha bola jAnate bhI satya ko chupAyA ho / dveSa-vaza mithyA doSa lagA badanAma kiyA, satya bhI anarthakArI bhUla pragaTAyA. ho / dainika 'amara' sarva pApa - doSa mithyA hove| satya mahAvrata meM jo dUSaNa lagAyA ho // acaurya-mahAvrata azana, vasana atha anya upayogI vastu, mAlika kI AjJA binA tRNa bhI uThAyA ho| mAnava-samAja kI hA ! chAtI pai kA bhAra rahA, . vizva-hita-hetu svakartavya na bajAyA ho| vRddhoM kI, tapasviyoM kI tathA navadIkSitoM kI, .. rogiyoM kI sevA se harAmI jI curAyA ho| dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, .... __datta-mahAvrata meM jo dUSaNa lagAyA ho| For Private And Personal
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 400 zramaNa-sUtra brahmacarya-mahAvrata vizva kI samasta nArI mAtA bhaginI na jAnI, dekhate hI sundarI-sI' yuvatI lubhAyA ho| vAtAviddha har3a ke samAna banA cala-citta, __kAma - rAga dRSTirAga sneharAga chAyA ho| bAra-bAra puSTi-kara sarasa AhAra bhogA, zAnta indriyoM meM bhogAnala dahakAyA ho| dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, brahma-mahAvrata meM jo dUSaNa lagAyA ho| - aparigraha-mahAvrata vidyamAna vastuoM pai mUrchanA, avidyamAna vastuoM kI lAlasA meM mana ko ramAyA ho| gaccha-moha, ziSya-moha, zAstra-moha, sthAna-moha, anya bhI dehAdi-moha jAla meM phaMsAyA ho| AvazyakatAe~ bar3hA yogyAyoga sAdhanoM se, vyartha hI ayukta vastu-saMcaya juTAyA ho| dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, antya mahAvrata meM jo dUSaNa lagAyA ho / / arAtribhojana-vrata azanAdi cAroM hI AhAra rAtri-samaya meM, jAna yA ajAna svayaM khAyA ho, khilAyA ho| 'auSadhI ke khAne meM to kucha bhI nahIM hai doSa', prANamohI bana mithyA mantavya calAyA ho| rasanA ke cakara meM zrA ke susvAdu khAdyA agrima dinArtha vAsI rakkhA ho, rakhAyA ho / For Private And Personal
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zraticAra zrAlocanA dainika 'amara' sarva pApa-doSa mithyA hoveM, nizA'bhukti vrata meM jo dUSaNa lagAyA ho // mahAvrata- bhAvanA paMca mahAvrata kI na bhAvanA paccIsa pAlI, hokara ati sukhazIla AtamA karalI kAlI / saMyama kI le proTa khUba hI deha sa~bhAlI, Upara DhoMga vicitra hogayA andara khAlI / gata bhUloM para tIvratama, puni-puni pazcAttApa hai / duzcaritra muni saMgha para, eka mAtra abhizApa hai // paccIsa mithyAtva apane mithyA mata kA bhI ati zrAgraha dhArA, lar3A kutarke spaSTa satya para mata dhikkArA / kabhI jJAna to kabhI kriyA ekAnta vicArA, lokAcAra-vimUDha mokSa kA mArga bisArA / pA~ca-bIsa mithyAtva kI, karU akhila AlocanA / manasA cacasA karmaNA, yoga-zuddhi kI yojanA || gurujanoM kA vinaya pUjanIya gurujana kI sevA se mukha mor3A, Adara-satkArAdi bhakti kA bandhana tor3A / For Private And Personal 401
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra hita-zikSA nahiM grahI dveSa se nAka sikor3A, banA ghora avinIla 'ahaM' se nAtA jodd'aa| hA ! isa kaluSita karma para, bAra-bAra dhikkAra hai| guru-sevA hI mokSa kA, eka mAtra vara dvAra hai| aSTAdaza-pApa pApa-paMka aSTAdaza pratipala, AtmA malina banAte haiN| bhIma bhayaMkara bhava-aTavI meM, - bhrAnta banA bhaTakAte haiN| pApa-ziromaNi hiMsA se jaga jIva nitya bhaya khAte haiN| mRSAvAda se mAnava jaga meM, nija vizvAsa gavAte haiN| cauryavRtti ati hI adhamAdhama, nija-para saba ko dahatI hai| maithunarata puruSoM kI buddhi, nizadina vikRta rahatI hai / saMsRti-mUla parigraha bhISaNa, mamatA''sakti bar3hAtA hai| Akula-vyAkula jIvana rahatA, Akhira naraka paThAtA hai| krodha mAna se sajana jana bhI, jhaTapaTa bairI ho jaane| For Private And Personal
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org aticAra AlocanA mAyA- lobha pratala mahAsAgara, DUbe pAra nahIM - rAga, dveSa, kalaha ke kAraNa, prAmara nara-jIvana pAveM / hotA 1 zAnti sudhA kA rasa khotA / abhyAkhyAna pizunatA kA viSa pRSTha-mAMsa bhakSaNa-sI nindA, Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir phaile kleza paraspara meN| -rati-arati se kSaNa-kSaNa bar3hatA, harSa - zoka-nada antara meM / mAyAmRSA khaDga kI dhArA, madhu-pralipta jaharIlI hai / mithyA darzana kI to ati hI, ghAtaka vikeTa pahelI hai / bhagavan! ye saba pApa puNyaripu, svayaM kare karavAe hoM / athavA bana anumodaka stuti ke, gIta mudita ho gae hoM / pUrNarUpa se kara Alocana, pApa-kSetra se adha: patana ke patha ko taja kara, haTatA huuN| unnata patha para bar3hatA hU~ / upasaMhAra paMca mahAvrata zreSTha mUla guNa maMgalakArI, dazavidha pratyAkhyAna guNottara kalimala hArI / For Private And Personal 403
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra --404 www.kobatirth.org zramaNa-sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir lage atikrama aura vyatikrama dUSaNa bhArI AI ho aticAra anAcAroM kI bArI / bhUla-cUka jo bhI huI, bAra-bAra nindA karU / Age zrAtma-vizuddhi ke, dRr3ha prayatna saMgha AdarU~ / For Private And Personal
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir parameSThi-vandana arihaMta-vandana namo'tthuNaM arihaMtANaM, bhagavaMtANaM, savvajagajIvavacchalANaM, savvajagamaMgalANaM, mokkhamamgadesagANaM, appaDihayavaranANadasaNadharANaM, jiyarAgadosamohANaM, jiNANaM / rAga-dveSa, mahAmalla ghora ghanaghAtikarma, naSTa kara pUrNa sarvajJa - pada pAyA hai / zAnti kA surAjya samosaraNa meM kaisA saumya, siMhanI ne dugdha mRgazizu ko pilAyA hai| ajJAnAndhakAra-mama vizva ko dayAdra hoke, satya-dharma-jyoti kA prakAza dikhalAyA hai| 'amara' sabhaktibhAva bAra - bAra vandanArtha, arihaMta - caraNoM meM mastaka jhukAyA hai // siddha-vandana namo'tthuNaM siddhANaM, buddhANaM, saMsArasAgarapAragayANaM, jammajarAmaraNacakkavippamukkANaM, kammamalarahiyANaM, avvAbAhasuhamuvagayANaM, siddhiTThANaM saMpattANaM / For Private And Personal
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 406 zramaNa-sUtra janma-jarA-maraNa ke cakra se pRthak bhaye, pUrNa satya cidAnanda zuddha rUpa pAyA hai| manasA acintya tathA vacasA avAcya sadA, kSAyaka-svabhAva meM nijAtamA ramAyA hai / saMkalpa-vikalpa - zUnya niraMjana nirAkAra, . mAyA kA prapaMca jar3amUla se nazAyA hai / 'amara' sabhaktibhAva bAra - bAra candanAtha, pUjya siddha - caraNoM meM mastaka bhukAyA hai| AcArya-vandana namo'tthuNaM AyariyANaM, nANadaMsaNacarittarayANaM, gacchamedibhUyANaM, sAgaravaragaMbhIrANaM, sayaparasamayaNicchiyANaM, des-kaal-dkkhaannN| AgamoM ke bhinna-bhinna rahasyoM ke jJAtA jJAnI, ugratama cAritra kA patha apanAyA hai / pakSapAtatA se zUnya yathAyogya nyAyakArI, patitoM ko zuddha kara dharma meM lagAyA hai| sUrya-sA. pracaNDa teja pratirodhI jAveM bhaipa, .. saMgha meM akhaMDa nija zAsana calAyA hai / 'amara' sabhaktibhAva bAra-bAra vandanArtha, gacchAcArya-caraNoM meM mastaka bhukAyA hai / / upAdhyAya-vandana namo'tthu uvajjhAyANaM. akkhayanANasAyarANaM, dhammasuttavAyagANaM, jiNadhammasammANasaMrakkhaNadakkhANaM, nayApamANaniuNANaM, micchattaMdhayAradivAyarANaM / For Private And Personal
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir parameSThi-vandana manda-buddhi ziSyoM ko bhI vidyA kA abhyAsa karA, diggaja siddhAntavAdI paMDita banAyA hai| pAkhaMDIjanoM kA garva kharva kara jagat meM, . anekAntatA kA jaya-ketu phaharAyA hai| zaMkA-samAdhAna-dvArA bhavikoM ko bodha de ke, deza - paradeza jJAna - bhAnu camakAyA hai| 'amara' sabhaktibhAva bAra-bAra vandanArtha, ... upAdhyAya - caraNoM meM mastaka mukAyA hai| sAdhu-vandana namo'tdhuNaM sabbasAhUNaM, akkhaliyasIlANaM, savvAlaMbaNavippamukkANaM, samasattumittapakkhANaM, kalimalamukkANaM, ujhiyavisayakasAyANaM, bhAviyajiNavayaNamaNANaM, tellokkasuhAvahANaM, pNcmhvvydhraaeN| zatra aura mitra tathA mAna aura apamAna, sukha aura duHkha dvaita-cintana haTAyA hai| maitrI aura karuNA samAna saba prANiyoM pai, krodhAdi-kaSAya-dAvAnala bhI bujhAyA hai / jJAna evaM kriyA ke samAna dRr3ha upAsaka, __ bhISaNa samara karma-camU se macAyA hai / 'amara' sabhaktibhAva bAra-bAra vandanArtha, tyAgI-muni-caraNoM meM mastaka mukAyA hai| ___ dharmaguru-vandana namo'tthuNaM dhammAyariyANaM, dhammadesagANaM, saMsArasAgaratAragANaM, asaMkiliTAyAracarittA, savvasattAguggahaparAyaNANaM, upaggahakusaNaM / For Private And Personal
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 408, zramaNa-sUtra bhIma-bhava-vana se nikAlA bar3I kozizoM se,. - mokSa ke vizuddha rAjamArga pai calAyA hai / saMkaTa meM dharma-zraddhA DhIlI DhAlI hone para, samajhA-bujhA ke dRr3ha sAhasa ba~dhAyA hai / kaTutA kA nahIM leza sudhA-sI sarasa vANI, ___ dharma-pravacana nitya prema se sunAyA hai / 'amara' sabhaktibhAvaH bAra-bAra vandanArtha, dharmaguru-caraNoM meM mastaka mukAyA hai // - For Private And Personal
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha pratilekhanA kI vidhi (1) uDDhe ukaDU Asana se baiThakara vastra ko bhUmi se U~cA rakhate hue pratilekhanA karanI cAhie / (2) thiraM-vastra ko dRr3hatA se sthira rakhanA cAhie / (3) aturiyaM-upayoga-zUnya hokara jaldI-jaldI pratilekhanA nahIM karanI caahie| (4) paDilehe-vastra ke tIna bhAga karake usako donoM ora se acchI taraha dekhanA cAhie / (5) papphoDe-dekhane ke bAda yatanA se dhIre-dhIre jhar3akAnA caahie| (6) pamajijA-jhar3akAne ke bAda vastra Adi para lage hue jIva ko yatanA se pramArjana kara hAtha meM lenA tathA ekAnta meM yatanA se paraThanA cAhie / [ uttarAdhyayana 26 vA~ adhyayana ] For Private And Personal
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 410 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra ( 2 ) apramAda-pratilekhanA ( 1 ) nartita - pratilekhanA karate hue zarIra aura vastra Adi ko idhara-udhara nacAnA na cAhie / (2) avalita - pratilekhanA karate hue vastra kahIM se mur3A huA na honA cAhie / pratilekhana karane vAle ko bhI apane zarIra ko vinA mor3e sIdhe baiThanA cAhie / athavA pratilekhanA karate hue vastra aura zarIra ko caMcala na rakhanA cAhie / (3) ananubandhI- - vastra ko atanA se bhar3akAnA nahIM cAhie / ( 4 ) mosalI - dhAnyAdi kUTate samaya Upara, nIce aura tirachA lagane vAle mUsala kI taraha pratilekhanA karate samaya vastra ko Upara, nIce yA tirachA dIvAra Adi se na lagAnA cAhie / (5) SaT purimanavasphoTakA - ( chaH purimA nava khoDA ) pratilekhanA meM chaH purima aura nava khoDa karane cAhie~ / vastra ke donoM hissoM ko tIna-tIna bAra khaMkheranA, chaH purima haiM / tathA vastra ko tIna-tIna bAra pU~ja kara usakA tIna bAra zodhana karanA, nava khoDa haiM / (6) pANi-prANa vizodhana-vastra Adi para koI jIva dekhane meM zrAe to usakA yatanApUrvaka apane hAtha se zodhana karanA cAhie / [ ThANAMga sUtra ] ( 3 ) pramAda-pratilekhanA ( 1 ) ArabhaTA - viparIta rIti se athavA zIghratA se pratilekhanA karanA / athavA eka vastra kI pratilekhanA bIca meM adhUrI chor3akara dUsare vastra kI pratilekhanA karane laga jAnA, vaha aurabhaTA pratilekhanA hai / For Private And Personal
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 411 ( 2 ) sammardA - jisa pratilekhanA meM vastra ke kone mur3e hI raheM arthAt usakI salavaTa na nikAlI jAya, vaha sammardA pratilekhanA hai / athavA pratilekhanA ke upakaraNoM para baiThakara pratilekhanA karanA, sammardA pratilekhanA hai / (3) mosalI - jaise dhAnya kUTate samaya mUsala Upara, nIce aura tirache lagatA hai, usI prakAra pratilekhanA karate samaya vastra ko Upara, nIce athavA tirachA lagAnA, mosalI pratilekhanA hai / ( 4 ) prasphoTanA - jisa prakAra dhUla se bharA huA vastra jora se bhar3akAyA jAtA hai, usI prakAra pratilekhanA ke vastra ko jora se jhar3akAnA, prasphoTanA pratilekhanA hai / (5) vikSiptA - pratilekhanA kie hue vastroM ko vinA prati' lekhanA kie hue vastroM meM milA denA, vikSiptA pratilekhanA hai / athavA pratilekhanA karate hue vastra ke palle Adi ko idhara-udhara pheMkate rahanA vikSiptA pratilekhanA hai / (6) vedikA - pratilekhanA karate samaya ghuTanoM ke Upara, nIce yA pasavAr3e hAtha rakhanA, athavA donoM ghuTanoM yA eka ghuTane ko bhujAoM ke bIca rakhanA, vedikA pratilekhanA hai / [ ThANAMga sUtra ] ( 4 ) AhAra karane ke chaha kAraNa ( 1 ) vedanA - kSudhA vedanA kI zAnti ke lie / ( 2 ) vaiyAvRtya - sevA karane ke lie / ( 3 ) IryApatha - mArga meM gamanAgamana Adi kI zuddha pravRtti ke lie / ( 4 ) saMyama - saMyama kI rakSA ke lie / (5) prANapratyayArtha - prANoM kI rakSA ke lie / (6) dharma cintA - zAstrAdhyayana Adi dharmaM cintana ke lie | [ uttarAdhyayana 26 vA~ adhyayana ] For Private And Personal
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra AhAra tyAgane ke chaha kAraNa (1) AtaGka-bhayaMkara roga se grasta hone para / (2.) upasarga-aAkasmika upasarga zrAne para / (3) brahmacaryagupti-brahmacarya kI rakSA ke lie / (4) prANidayA-jIvoM kI dayA ke lie / (5) tapa-tapa karane ke lie| (6) saMlekhanA-antima samaya saMthArA karane ke lie| [uttarAdhyayana 26 vA~ adhyayana ] zikSAbhilASI ke ATha guNa (1)zAnti-zAnta rahe, ha~sI majAka na kare / (2) indriyadamana-indriyoM para niyaMtraNa rakkhe / (3) mvadoSadRSTi-dUsaroM ke doSa na dekha kara apane hI doSa dekhe| (4) sadAcAra-sadAcAra kA pAlana kare / (5) brahmacarya-kAma-vAsanA kA tyAga kare (6) anAsakti-viSayoM meM anAsakta rahe / (7) satyAgraha-satya-grahaNa ke lie sannaddha rahe / (8) sahiSNutA-sahanazIla rahe, krodha na kare / upadeza dene yogya ATha bAteM (1) zAnti-ahiMsA evaM dayA / (2) virati-pApAcAra se virakti / For Private And Personal
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha (3) upazama-kaSAya vijaya / (4) nivRtti-nirvANa, Atmika zAnti / (5) zauca-mAnasika pavitratA, doSoM kA tyAga / (6) zrArjava-saralatA, daMbha kA tyAga / (7) mArdava-komalatA, durAgraha kA tyAga / (8) lAghava-parigraha kA tyAga, anAsakta rahanA / bhikSA kI nau koTiyA~ (1) AhArArtha svayaM jIvahiMsA na kre| (2) dUsaroM ke dvArA hiMsA na karAe / (3) hiMsA karate huoM kA anumodana na kare / (4) AhArAdi svayaM na pakAve / (5) dUsaroM se na pakavAve / (6) pakAte huoM kA anumodana na kare / (7) AhAra svayaM na kharIde / (8) dUsaroM se na kharIdavAve / (6) kharIdate huoM kA anumodana na kare / uparyukta sabhI koTiyA~ mana, vacana aura kAyarUpa tInoM yogoM se haiN| isa prakAra kula bhaMga sattAIsa hote haiM / roga kI utpatti ke nau kAraNa (1) atyAsana-adhika baiThe rahane se / (2)-ahitAsana-pratikUla zAsana se baiThane para / ) 3) atinidrA-adhika nIMda lene se / For Private And Personal
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 414 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUtra ( 4 ) zratijAgarita - adhika jAgane se / (5) uccAra nirodha--bar3I nIti kI bAdhA rokane se / (6) prasravaNanirodha - laghunIti (pezAba) rokane se / (7) zratigamana-mArga meM adhika calane se / (8) pratikUla bhojana - prakRti ke pratikUla bhojana karane se / ( 1 ) indriyArthavikopana --- viSayAsakti adhika rakhane se / ( 10 ) samAcArI ke daza prakAra ( 1 ) icchAkAra - yadi ApakI icchA ho to maiM apanA muka kArya karU~, athavA Apa cAheM to maiM Apa kA yaha kArya karU~ ? isa prakAra pUchane ko icchAkAra kahate haiM / eka sAdhu dUsare se kisI kArya ke lie prArthanA kare athavA dUsarA sAdhu svayaM usa kArya ko kare to usameM icchAkAra kahanA zrAvazyaka hai / isa se kisI bhI kArya meM kisI bhI prakAra kA balAbhiyoga nahIM rahatA / (2) mithyAkAra - saMyama kA pAlana karate hue koI viparIta zrAcaraNa ho gayA ho to usa pApa ke lie pazcAttApa karatA huA sAdhu 'micchAmi dukkaDaM' kahe, yaha mithyAkAra hai / ( 3 ) tathAkAra - gurudeva kI ora se kisI prakAra kI AjJA milane para athavA upadeza dene para tahatti ( jaisA Apa kahate haiM vahI ThIka hai ) kahanA, tathAkAra hai / ( 4 ) zravazyikI - Avazyaka kArya ke lie upAzraya se bAhara jAte samaya sAdhu ko 'AvassiyA' kahanA cAhie -- arthAt maiM Avazyaka kArya ke lie bAhara jAtA hU~ / (5) naiSedhikI bAhara se vApisa zrAkara upAzraya meM praveza karate samaya 'nisIhiyA' kahanA cAhie / isakA artha hai- aba mujhe bAhara rahane kA koI kAma nahIM rahA hai / For Private And Personal
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola saMgraha 415 (6) ApRcchanA-kisI kArya meM pravRtti karanI ho to pahale gurudeva se pUchanA cAhie ki-'kyA maiM yaha kArya kara lU~ ?' yaha prApRcchanA hai| (7) pratipRcchanA-gurudeva ne pahale jisa kAma kA niSedha kara diyA ho, yadi AvazyakatAvaza vahI kArya karanA ho to gurudeva se punaH pUchanA cAhie ki "bhagavan ! Apane pahale isa kArya kA niSedha kara diyA thA, parantu yaha atIva aAvazyaka kArya hai; ataH Apa aAjJA deM to yaha kArya kara lU~ ?" isa prakAra punaH pUchanA, pratipRcchana hai / (8) chandanA-svayaM lAe hue AhAra ke lie sAdhuoM ko AmaMtraNa denA ki 'yaha zrAhAra lAyA hU~, yadi Apa bhI isameM se kucha grahaNa kareM to maiM dhanya hoU~gA / ' (6) nimaMtraNA-yAhAra lAne ke lie jAte hue dUsare sAdhuoM ko nimaMtraNa denA, athavA yaha pUchanA ki kyA Apake lie bhI zrAhAra letA pAU~ ? (10) upasaMpadA-jJAna Adi prApta karane ke lie apanA gaccha chor3akara kisI vizeSa jJAna vAle guru kA zrAzraya lenA, upasaMpadA hai / gaccha-moha meM par3e raha kara jJAnAdi upArjana karane ke lie dUsare yogya gaccha kA grAzraya na lenA, ucita nahIM hai| ( bhagavatI, zata0 25., 3 7) (11) sAdhu ke yogya caudaha prakAra kA dAna (1) azana-khAe jAne vAle padArtha roTI Adi / (2) pAna-pIne yogya padArtha, jala Adi / mAyA . (3) khAdima--miSTAnna, mevA zrAdi susvAdu padArtha / (4) svAdima-mukha kI svacchatA ke lie, lauMga supArI zrAdi / For Private And Personal
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra (5) vastra-pahanane yogya vastra / (6) pAtra-kATha, miTTI aura tumbe ke bane hue pAtra / (7) kambala-Una zrAdi kA banA huA kambala / (8) pAdaproJchana-rajoharaNa, zroghA / (1) pITha-baiThane yogya caukI Adi / (10) phalaka-sone yogya paTTA Adi / (11) zayyA-Thaharane ke lie makAna Adi / (12) saMthArA-biThAne ke lie ghAsa Adi / (13) auSadha-eka hI vastu se banI huI auSadhi / (14) bheSaja-aneka cIjoM ke mizraNa se banI huI auSadhi / Upara jo caudaha prakAra ke padArtha batAe gae haiM, ina meM prathama ke 'aATha padArtha to dAnadAtA se eka bAra lene ke bAda phira vApasa nahIM lauTAe jAte / zeSa chaha padArtha aise haiM, jinheM sAdhu apane kAma meM lAkara vApasa lauTA bhI dete haiM / [zrAvazyaka ] (12) kAyotsarga ke unnIsa doSa ghoDaga' layA2 ya khaMbhe kuDDu mAle 4 ya sabari' bahu niyale / laMbuttara' ghaNa uDDI' saMjaya 1 khaliNe 2 ya vAyasa kavi? 14 / / sIsokaMpiya"5 mUI16 aMguli bhamuhA0 ya vAruNI'8 pehA / ee kAu sagge vaMti dosA iguNavIsaM // (1) ghoTaka doSa-ghor3e kI taraha eka paira ko mor3akara khar3e honaa| (2) latA doSa-pavana-prakaMpita latA kI taraha kA~panA / (3) staMbhakuDya doSa-khaMbhe yA dIvAla kA sahArA lenaa| (4) mAla doSa-mAla arthAt Upara kI ora kisI ke sahAre mastaka lagA kara khar3e honA / For Private And Personal
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha (5) zabarI doSa-nagna bhillanI ke samAna donoM hAtha guhyasthAna para rakhakara khar3e honA / (6)vadhU doSa-kula-vadhU kI taraha mastaka jhukAkara khar3e honA / (7) nigaDa doSa-ber3I pahane hue puruSa kI taraha donoM paira phailA kara athavA milAkara khar3e honA / (8) lambottara doSa-avidhi se colapaTTe ko nAbhi ke Upara aura nIce ghuTane taka lambA karake khar3e honaa| (2) stana doSa-macchara Adi ke bhaya se athavA ajJAnatAghaza chAtI Dhaka kara kAyotsarga karanA / (10) uddhikA doSa--er3I milA kara aura paMjoM ko phailAkara khar3e rahanA, athavA a~gUThe milAkara aura er3I phailAkara khar3e rahanA, urddhikA doSa hai| (11) saMyatI doSa-sAdhvI kI taraha kapar3e se sArA zarIra baiMka kara kAyotsarga krnaa| (12) khalIna doSa-lagAma kI taraha rajoharaNa ko zrAge rakha kara khar3e honA / athavA lagAma se pIr3ita azva ke samAna mastaka ko kabhI Upara kabhI nIce hilAnA, khalIna doSa hai| (13) cAyasa doSa-kauve kI taraha caMcala citta hokara idharaudhara A~kheM ghumAnA athavA dizAoM kI ora dekhanA / (14) kapittha doSa-paTapadikA ( ) ke bhaya se colapaTTe ko kapittha kI taraha golAkAra banA kara jaMghAtroM ke bIca dabAkara khar3e honA / athavA muTThI bA~dha kara khar3e rahanA, kapittha doSa hai / (15) zIrSotkampita doSa-bhUta lage hue vyakti kI taraha sira dhunate hue khar3e rhnaa| (16) mUka doSa-mUka arthAt gUMge AdamI kI taraha hU~ hU~ Adi avyakta zabda krnaa| (17) aMgulikA bhra. doSa-pAlApakoM ko arthAt pADha kI bhAva For Private And Personal
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 418. ttiyoM ko ginane ke lie a~gulI hilAnA, tathA dUsare vyApAra ke lie bhauMha calA kara saMketa karanA / zramaNa-sUtra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir (18) vAruNI doSa - jisa prakAra taiyAra kI jAtI huI zarAba meM se bur3abur3a zabda nikalatA hai, usI prakAra avyakta zabda karate hue khar3e rahanA / athavA zarAbI kI taraha jhUmate hue khar3e rahanA / (16) prekSA doSa-pATha kA cintana karate hue vAnara kI taraha proToM ko calAnA | [ pravacanasAroddhAra ] yoga zAstra ke tRtIya prakAza meM zrIhemacandrAcArya ne kAyotsarga ke ikkIsa doSa batalAe haiN| unake matAnusAra staMbha doSa, kuDya doSa, gulI doSa aura doSa cAra haiM; jinakA Upara stambhakuDya doSa aura gulika doSa nAmaka do doSoM meM samAveza kiyA gayA hai| G ( 13 ) sAdhu kI 31 upamAe~ 1 ) uttama evaM svaccha kAMsya pAtra jaise jala-mukta rahatA hai, usa para pAnI nahIM ThaharatA hai, usI prakAra sAdhu bhI sAMsArika sneha se mukta hotA haiM / ( 2 ) jaise zaMkha para raMga nahIM car3hatA, usI prakAra sAdhu rAga-bhAva: se raMjita nahIM hotA / (3) jaise kachuvA cAra paira aura eka gardana - ina pA~coM avayavoM ko saMkoca kara, khopar3I meM chupAkara surakSita bhI saMyama kSetra meM pA~coM indriyoM kA gopana ra bahamutra nahIM hone detA / rakhatA hai, usI prakAra sAdhu karatA hai, unheM viSayoM kI ( 4 ) nirmala suvarNa jaise prazasta rUpavAn hotA hai, usI prakAra sAdhu bhI rAgAdi kA nAza kara prazasta zrAtmasvarUpa vAlA hotA hai / ( 5 ) jaise kamala - patra jala se nirlipta rahatA hai, usI prakAra For Private And Personal
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola saMgraha 416 sAdhu, anukUla viSayoM meM Asakta na hotA huA unase nirlipta rahatA hai| (6) candra jaise saumya ( zItala ) hotA hai, usI prakAra sAdhu svabhAva se saumya hotA hai| zAnta-pariNAmI hone se kisI ko kleza nIM phuNcaataa| (7) sUrya jaise teja se dIpta hotA hai, usI prakAra sAdhu bhI tapa ke teja se dInta rahatA hai / / (8) jaise sumeru parvata sthira hai, pralayakAla meM bhI calita nahIM hotA, usI prakAra sAdhu saMyama meM sthira rahatA huaA anukUla tathA pratikUla kisI bhI parISaha se vicalita nahIM hotaa| .. (6) jisa prakAra samudra gambhIra hotA hai, usI prakAra sAdhu bhI gambhIra hotA hai, harSa aura zoka ke kAraNoM se citta ko caMcala nahIM hone detaa| (10) jisa prakAra pRthvI sabhI bAdhA pIr3Ae~ sahatI hai, usI prakAra sAdhu bhI sabhI prakAra ke parISaha evaM upasarga sahana karatA hai / (11) rAkha kI jhA~I pAne para bhI agni jaise andara pradIpta rahatI hai aura bAhara se malina dikhAI detI hai| usI prakAra sAdhu tapa se kRza hone ke kAraNa bAhara se mlAna dikhAI detA hai, kintu antara meM zubha bhAvanA ke dvArA prakAzamAna rahatA hai / (12) ghI se sIMcI huI agni jaise teja se dedIpyamAna hotI hai, usI prakAra sAdhu jJAna evaM tapa ke teja se dIpta rahatA hai| - (13) gozIrSa candana jaise zItala tathA sugandhita hotA hai, usI prakAra sAdhu kaSAyoM ke upazAnta hone se zItala tathA zIla kI sugandha se vAsita hotA hai| (14) havA na calane para jaise jalAzaya kI sataha sama rahatI hai, U~cI-nIcI nahIM hotI; usI prakAra sAdhu bhI samabhAva vAlA hotA hai| sammAna ho athavA apamAna, usake vicAroM meM car3hAva-utAra nahIM hotaa| For Private And Personal
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 420 zramaNa-sUtra (15) sammArjita evaM svaccha darpaNa jisa prakAra pratibimba-grAhI hotA hai, usI prakAra sAdhu mAyArahita hone ke kAraNa zuddha hRdaya hotA hai, zAstroM ke bhAvoM ko pUrNatayA grahaNa karatA hai| (16) jisa prakAra hAthI raNAGgaNa meM apanA dRr3ha zaurya dikhAtA hai, usI prakAra sAdhu bhI parIghaharUpa senA ke sAtha yuddha meM apUrva Atmazaurya prakaTa karatA hai evaM vijaya prApta karatA hai| (17) vRSabha jaise dhorI hotA hai, zakaTa-mAra ko pUrNatayA vahana karatA hai, usI prakAra sAdhu bhI grahaNa kie hue vrata niyamoM kA utsAhapUrvaka nirvAha karatA hai| (18) jisa prakAra siMha mahAzaktizAlI hotA hai, phalataH vana ke anya mRgAdi pazu use harA nahIM sakate; usI prakAra sAdhu bhI zrAdhyAtmika zaktizAlI hote haiM, parISaha unheM parAbhUta nahIM kara sakate / (16) zarad Rtu kA jala jaise nirmala hotA hai usI prakAra sAdhu kA hRdaya bhI zuddha = rAgAdi mala se rahita hotA hai| (20) jisa prakAra bhAraNDa pakSI aharniza atyanta sAvadhAna rahatA hai, tanika bhI pramAda nahIM karatA; isI prakAra sAdhu bhI sadaiva saMyamAnuSThAna meM sAvadhAna rahatA hai, kabhI bhI pramAda kA sevana nahIM karatA / (21) jaise gaiMDe ke mastaka para eka hI sIMga hotA hai, usI prakAra sAdhu bhI rAga-dveSa rahita hone se ekAkI hotA hai, kisI bhI vyakti evaM vastu meM Asakti nahIM rkhtaa| (22) jaise sthANu (vRkSa kA hU~Tha) nizcala khar3A rahatA hai usI prakAra sAdhu bhI kAyotsarga Adi ke samaya nizcala evaM niSprakaMpa khar3A rahatA hai| (23) sUne ghara meM jaise saphAI evaM sajAvaTa Adi ke saMskAra nahIM hote, usI prakAra sAdhu bhI zarIra kA saMskAra nahIM karatA / vaha bAhya zobhA evaM zRGgAra kA tyAgI hotA hai| For Private And Personal
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 421 (24) jisa prakAra nirvAta ( vAyu se rahita ) sthAna meM rahA huA dIpaka sthira rahatA hai, kaMpita nahIM hotA, usI prakAra sAdhu bhI ekAnta sthAna meM rahA huyA upasarga Ane para bhI zubha dhyAna se calAyamAna nahIM hotaa| (25) jaise ustare ke eka ora hI dhAra hotI hai, vaise hI sAdhu bhI tyAga-rUpa eka hI dhArA vAlA hotA hai| (26) jaise sarpa eka-dRSTi hotA hai arthAt lakSya para eka Taka dRSTi jamAe rahatA hai, usI prakAra sAdhu bhI apane mokSa-rUpa dhyeya ke prati hI dhyAna rakhatA hai, anyatra nahIM / (27) zrAkAza jaise nirAlamba= AdhAra se rahita hai, usI prakAra sAdhu bhI kula, grAma, nagara, deza Adi ke Alambana se rahita anAsakta hotA hai| . (28) pakSI jaise saba taraha se svataMtra hokara vihAra karatA hai, vaise hI niSparigrahI sAdhu bhI svajana Adi tathA niyatavAsa Adi ke bandhanoM se mukta hokara svataMtra vihAra karatA hai / (26) jisa prakAra sarpa svayaM ghara nahIM banAtA, kintu cUhe Adi dUsaroM ke banAye biloM meM jAkara nivAsa karatA hai, usI prakAra sAdhu bhI svayaM makAna nahIM banAtA, kintu gRhasthoM ke apane lie banAe gae makAnoM meM unakI prajJA prApta kara nivAsa karatA hai / (30) vAyu kI gati jaise pratibandha rahita avyAhata hai, usI prakAra sAdhu bhI vinA kisI pratibandha ke svataMtratApUrvaka vicaraNa karatA hai| __(31) mRtyu ke bAda parabhava meM jAte hue jIva kI gati meM jaise koI rukAvaTa nahIM hotI, usI prakAra svapara siddhAnta kA jAnakAra sAdhu bhI niHzaGka hokara virodhI anya-tIthikoM ke dezoM meM dharma pracAra karatA huaA vicaratA hai| - [auSapAtika sUtra ] For Private And Personal
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 42 .. zramaNa-sUtra battIsa asvAdhyAya battIsa asvAdhyAyoM kA varNana sthAnAGga sUtra meM hai / vaha isa prakAra hai--daza aAkAza sambandhI, daza audArika sambandhI, cAra mahApratipadA, : cAra mahApratipadAoM ke pUrva kI pUrNimAe~, aura cAra sandhyAe~ / anya granthoM meM kucha mata bheda bhI haiM / parantu yahA~ sthAnAGga sUtra ke anusAra hI likhA jA rahA hai| .. (1) ulkApAta--AkAza se rekhA vAle tejaHpuJja kA giranA, athavA pIche se rekhA evaM prakAza vAle tAre kA TUTanA, ulkApAta kahalAtA hai / ulkApAta hone para eka prahara taka sUtra kI atvAdhyAya rahatI hai / -- : (2) digdAha-kisI eka dizA-vizeSa meM mAnoM bar3A nagara jala rahA ho, isa prakAra Upara kI ora prakAza dikhAI denA aura nIce andhakAra mAlUma honA, digdAha hai| digdAha ke hone para eka prahara taka asvAdhyAya rahatI hai| (3) garjita-bAdala garjane para do prahara taka zAstra kI svAdhyAya nahIM karanI caahie| . (4) vidyuta-bijalI camakane para eka prahara taka zAstra kI svAdhyAya karane kA niSedha hai / pArdrA se svAti nakSatra taka arthAt varSA Rtu meM garjita aura vidyuta kI asvAdhyAya nahIM hotI / kyoMki varSA kAla meM ye prakRtisiddhasvAbhAvika hote haiM / (5) nirghAta-vinA bAdala vAle AkAza meM vyantarAdikRta garjanA kI pracaNDa dhani ko nirghAta kahate haiM / nirghAta hone para eka ahorAtri taka asvAdhyAya rakhanA cAhie / (6) yUpaka-zukla pakSa meM pratipadA, dvitIyA aura tRtIyA ko sandhyA kI prabhA aura candra kI prabhA kA mila jAnA, yUpaka hai / ina For Private And Personal
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 423 dinoM meM candra-prabhA se grAvRta hone ke kAraNa sandhyA kA bItanA mAlUma nahIM hotA / ataH tInoM dinoM meM rAtri ke prathama prahara meM svAdhyAya karanA manA hai (7) yakSAdIpta-kabhI kisI dizA-vizeSa meM bijalI sarIkhA, bIcabIca meM Thahara kara, jo prakAza dikhAI detA hai use yakSAdIpta kahate haiM / yakSAdIpta hone para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (8) dhUmikA-kArtika se lekara mAgha mAsa taka kA samaya meghoM kA garbhamAsa kahA jAtA hai| isa kAla meM jo dhUmra varNa kI sUkSma jala rUpa dhU vara par3atI hai, vaha dhUmikA kahalAtI hai / yaha dhUmikA kabhI kabhI anya mAsoM meM bhI par3A karatI hai| dhUmikA girane ke sAtha hI sabhI ko jala-klina kara detI hai| ataH yaha jaba taka giratI rahe, taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (6) mahikA-zIta kAla meM jo zveta varNa kI sUkSma jalarUpa yU~ cara par3atI hai, vaha mahikA hai / yaha bhI jaba taka giratI rahe, taba taka asvAdhyAya rahatA hai| ..(10) rajaudghAta-vAyu ke kAraNa aAkAza meM jo cAroM ora dhUla chA jAtI hai, use rajaudghAta kahate haiN| raja udghAta jaba taka rahe, taba taka svAdhyAya na karanA caahie| ye daza aAkAza sambandhI asvAdhyAya haiM / (11-13) asthi, mAMsa aura rakta--paJcendriya tiyaJca ke asthi, mAMsa aura rakta yadi sATha hAtha ke andara hoM to saMbhavakAla se tIna prahara taka svAdhyAya karanA manA hai| yadi sATha hAtha ke andara billI vagairaha cUhe Adi ko mAra DAleM to eka dina-rAta asvAdhyAya rahatA hai| . isI prakAra manuSya sambandhI asthi, mAMsa aura rakta kA asvAdhyAya bhI samajhanA caahie| antara kevala itanA hI hai ki-inakA atvAdhyAya sau hAtha taka tathA eka dina-rAta kA hotA hai| striyoM ke For Private And Personal
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 424 zramaNa sUtra mAsika dharma kA asvAdhyAya tIna dina kA evaM bAlaka aura bAlikA ke janma kA kramazaH sAta aura aATha dina kA mAnA gayA hai / (14) azuci-TaTTI aura pezAba yadi svAdhyAya sthAna ke samIpa hoM aura ve dRSTigocara hote hoM athavA unakI durgandha AtI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (15) zmazAna-zmazAna ke cAroM tarafa sau-sau hAtha taka svAdhyAya na karanA caahie| (16) candra grahaNa candra grahaNa hone para jaghanya aATha aura utkRSTa bAraha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| yadi ugatA huA candra grasita huA ho to cAra prahara usa rAta ke evaM cAra prahara aAgAmI divasa ke isa prakAra pATha prahara svAdhyAya na karanA cAhie / yadi candramA prabhAta ke samaya grahaNa-sahita asta huA ho to cAra prahara dina ke, cAra prahara rAtri ke evaM cAra prahara dUsare dina ke isa prakAra bAraha prahara taka asvAdhyAya rakhanA caahie| pUrNa grahaNa hone para bhI bAraha prahara svAdhyAya na karanA cAhie / yadi grahaNa alya%= apUrNa ho to ATha prahara taka asvAdhyAyakAla rahatA hai| ___ (17) sUrya grahaNa-sUrya grahaNa hone para jaghanya bAraha aura utkRSTa solaha prahara taka asvAdhyAya rakhanA cAhie / apUrNa grahaNa hone para bAraha, aura pUrNa tathA pUrNa ke lagabhaga hone para solaha prahara kA asvAdhyAya hotA hai| ___sUrya asta hote samaya grasita ho to cAra prahara rAta ke, ora pATha aAgAmI ahorAtri ke isa prakAra solaha prahara taka asvAdhyAya rakhanA caahie| yadi ugatA huA sUrya grasita ho to usa dina rAta ke ATha evaM AgAmI dina-rAta ke ATha-isa prakAra solaha prahara taka svAdhyAya na karanA caahie| (18) patana-rAjA kI mRtyu hone para jaba taka dUsarA rAjA For Private And Personal
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 425 siMhAsanArUr3ha na ho, taba taka svAdhyAya karanA manA hai| naye rAjA ke ho jAne ke bAda bhI eka dina-rAta taka svAdhyAya na karanA cAhie / rAjA ke vidyamAna rahate bhI yadi azAnti evaM upadrava ho jAya to jaba taka azAnti rahe taba taka asvAdhyAya rakhanA cAhie / zAnti evaM vyavasthA ho jAne ke bAda bhI eka ahorAtra ke lie asvAdhyAya rakhA jAtA hai| rAjamaMtrI kI, gA~va ke mukhiyA kI, zayyAtara kI, tathA upAzraya ke Asa-pAsa meM sAta gharoM ke andara anya kisI kI mRtyu ho jAya to eka dina-rAta ke lie asvAdhyAya rakhanA cAhie / (16) rAjavyugraha-rAjAoM ke bIca saMgrAma ho jAya to zAnti hone taka tathA usake bAda bhI eka ahorAtra taka svAdhyAya na karanA caahie| (20) audArikazarIra-upAzraya meM paJcendriya tiryaca kA athavA manuSya kA nirjIva zarIra par3A ho to sau hAtha ke andara svAdhyAya na karanA cAhie / ___ ye daza audArika sambandhI asvAdhyAya haiM / candra grahaNa aura sUrya grahaNa ko zraudArika asvAdhyAya meM isalie ginA hai ki unake vimAna pRthvI ke bane hote haiN| (21-28) cAra mahotsava aura cAra mahApratipadA-zrASAr3ha pUrNimA, zrAzvina pUrNimA, kArtika pUrNimA aura caitra pUrNimA-ye cAra mahotsava haiM / ukta mahApUrNimAoM ke bAda aAne vAlI pratipadA mahApratipadA kahalAtI hai| cAroM mahApUrNimAoM aura cAroM mahApratipadAnoM meM svAdhyAya na karanA caahie| . (26-32) prAtaHkAla, dupahara, sAyaMkAla aura arddha rAtri-ye cAra sandhyAkAla haiN| ina sandhyAtroM meM bhI do ghar3I taka svAdhyAya na karanA caahie| [sthAnAMga sUtra ] For Private And Personal
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 426 zramaNa-sUtra vandanA ke battIsa doSa (1) anAhata-AdarabhAva ke binA vandanA karanA / (2) stabdha-abhimAna pUrvaka vandanA karanA arthAt daNDAyamAna rahanA, jhukanA nahIM / rogAdi kAraNa kA AgAra hai| (3) praviddhaH--aniyaMtrita rUpa se asthira hokara vandanA karanA / athavA vandanA adhUrI hI chor3a kara cale jAnA / (4) paripiNDita--eka sthAna para rahe hue prAcArya yAdi ko pRthak-pRthak vandanA na kara eka hI vandana se saba ko vandanA karanA / athavA jaMghA para hAtha rakha kara hAtha paira bA~dhe hue aspaTa-uccAraNa-pUrvaka vandanA krnaa| (5) Tolagati-TiDDa kI taraha Age pIche kUda-phA~da kara vandanA karanA / (6)aMkuza-rajoharaNa ko aMkuza kI taraha donoM hAthoM se pakar3a kara vandanA karanA / athavA hAthI ko jisa prakAra balAt aMkuza ke dvArA biThAyA jAtA hai, usI prakAra prAcArya Adi soye hue hoM yA anya kisI kArya meM saMlagna hoM to avajJApUrvaka hAtha khIMca kara vandanA karanA aMkuza doSa hai| . (7) kaccha parigata-'tittisannayarAe' zrAdi pATha kahate samaya khar3e hokara athavA 'ahokAyaMkAya' ityAdi pATha bolate samaya baiTha kara kachue kI taraha reMgate arthAt Age-pIche calate hue vandanA karanA / . (8) matsyovRtta-prAcAryAdi ko vandanA karane ke bAda baiThebaiThe hI machalI kI taraha zIghra pArzva phera kara pAsa meM baiThe hue anya ratnAdhika sAdhuaoM ko vandanA karanA / (1) manasA pradviSTa- ratnAdhika gurudeva ke prati asUyA pUrvaka vandanA karanA, manasApradviSTa doSa hai| For Private And Personal
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha --- 427 (10) vedikAbaddha-~-donoM ghuTanoM ke Upara, nIce pArzva meM athavA godI meM hAtha rakha kara yA kisI eka ghuTane ko donoM hAthoM ke bIca meM karake vandanA krnaa| (11) bhaya-prAcArya Adi kahIM gaccha se bAhara na karadeM, isa bhaya se unako vandanA karanA / (12) bhajamAna-zrAcArya hama se anukUla rahate haiM athavA bhaviSya meM anukUla raheMge, isa dRSTi se vandanA karanA / (13) maitrI prAcArya zrAdi se maitrI ho jAyagI, isa prakAra maitrI ke nimitta se vandanA krnaa| (14 gaurava-dUsare sAdhu yaha jAna leM ki yaha sAdhu vandana-viSayaka samAcArI meM kuzala hai, isa prakAra gaurava kI icchA se vidhi pUrvaka vandanA krnaa| (15) kAraNa-jJAna, darzana aura cAritra ke sivA anya aihika vastra pAtra Adi vastuoM ke lie vandanA karanA, kAraNa doSa hai / (16) stanya-dUsare sAdhu aura zrAvaka mujhe vandanA karate dekha na leM, merI laghutA prakaTa na ho, isa bhAva se cora kI taraha chipakara vandanA karanA / (17) pratyanIka-gurudeva aAhArAdi karate hoM usa samaya vana. nA karanA, pratyanIka doSa hai / - (18) ruSTa-krodha se jalate hue vandana karanA / __(16) tarjita-gurudeva ko tarjanA karate hue vandana karanA / tarjanA kA artha hai-'tuma to kASTha mUrti ho, tumako vandanA kareM yA na kareM, kucha bhI hAni lAbha nahIM / ' (20) zaTha-vinA bhAva ke sirpha dikhAne ke lie bandana kAnA athavA bImArI Adi kA jhUThA bahAnA banA kara samyak prakAra se vandana na krnaa| For Private And Personal
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 428 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra (21) hIlita - 'Apako vandanA karane se kyA lAbha ?' - isa prakAra ha~sI karate hue avahelanApUrvaka bandanA karanA | (22) viparikuJcita - vandanA adhUrI chor3a kara deza Adi kI idhara-udhara kI bAteM karane laganA / (23) dRSTAdRSTa - bahuta se sAdhu vandanA kara rahe hoM usa samaya kisI sAdhu kI Ar3a meM vandanA kie binA khar3e rahanA athavA a~dherI jagaha meM vandanA kie binA hI cupacApa khar3e rahanA, parantu zrAcArya ke dekha lene para vandanA karane laganA, dRSTAdRSTa doSa hai / (24) zrRMga - vandanA karate samaya lalATa ke bIca donoM hAtha na lagAkara lalATa kI bA~I yA dAhinI tarapha lagAnA, zrRMga doSa hai / (25) kara - vandanA ko nirjarA kA hetu na mAna kara use arihanta bhagavAn kA kara samajhanA / (26) mocana - - vandanA se hI mukti sambhava hai, vandanA ke vinA moda na hogA - yaha socakara vivazatA ke sAtha vandanA karanA / (27) AzliSTa anAzliSTa - 'aho kAya kAya' ityAdi zrAvarta dete samaya donoM hAthoM se rajoharaNa aura mastaka ko kramazaH chUnA cAhie / athavA gurudeva ke caraNa kamala aura nija mastaka ko kramazaH chUnA cAhie / aisA na karake kisI eka ko chUnA, athavA donoM ko hI na chUnA, zrAzliSTa anAzliSTa doSa hai / (28) una Avazyaka vacana evaM namanAdi kriyAtroM meM se koI sI kriyA chor3a denA / athavA utsukatA ke kAraNa thor3e samaya meM hI vandana kriyA samApta kara denA / --- (26) uttaracUDA - vandanA kara lene ke bAda u~ce svara se 'matthaeNa vandAmi' kahanA uttara cUr3A doSa hai / (30) mUka -- pATha kA uccAraNa na karake mUka ke samAna vandanA karanA / For Private And Personal
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 426 (31) TaDDara -- U~ce svara se abhadra rUpa meM vandanA sUtra kA uccAraNa karanA / M (32) cuDlI - arddhadagdha arthAt adhajale kASTha kI taraha rajoharaNa ko sire se pakar3a kara use ghumAte hue vandana karanA / [ pravacana sAroddhAra, vandanAdvAra ] ( 16 ) tetIsa zAtanAe~ ( 1 ) mArga meM ratnAdhika ( dIkSA meM bar3e ) se Age calanA / ( 2 ) mArga meM ratnAdhika ke barAbara calanA / ( 3 ) mArga meM ratnAdhika ke pIche r3akara calanA | ( 4-6 ) ratnAdhika ke grAge barAbara meM tathA pIche ar3a kara khar3e honA / ( 7-9 ) ratnAdhika ke Age, barAbara tathA pIche ar3akara baiThanA / ( 10 ) ratnAdhika aura ziSya vicAra-bhUmi. ( jaMgala meM ) gae hoM vahA~ ratnAdhika se pUrva zrAcamana - zauca karanA / (11) bAhara se upAzraya meM lauTane para ratnAdhika se pahale patha kI AlocanA karanA (12) rAtri meM ratnAdhika kI ora se 'kauna jAgatA hai ?' pUchane jAgate hue bhI uttara na denA / para (13) jisa vyakti se ratnAdhika ko pahale bAta-cIta karanI cAhie, usase pahale svayaM hI bAta-cIta karanA / (14) AhAra Adi kI AlocanA prathama dUsare sAdhuoM ke zrAge karane ke bAda ratnAdhika ke Age karanA / (15) AhAra Adi prathama dUsare sAdhutroM ko dikhalA kara bAda meM ratnAdhika ko dikhalAnA / For Private And Personal
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 430 zramaNa-sUtra (16) AhAra Adi ke lie prathama dUsare sAdhuoM ko nimaMtrita kara bAda meM ratnAdhika ko nimaMtraNa denA / (17) ratnAdhika ko binA pUche dUsare sAdhu ko usakI icchAnusAra pracura aAhAra denaa| ___ (18) ratnAdhika ke sAtha AhAra karate samaya susvAdu AhAra svayaM khA lenA, athavA sAdhAraNa zrAhAra bhI zIvratA se adhika khA lenaa| (16) ratnAdhika ke bulAye jAne para sunA anasunA kara denA / (20) ratnAdhika ke prati yA unake samakSa kaThora athavA maryAdA se adhika bolnaa| (21) ratnAdhika ke dvArA bulAye jAne para ziSya ko uttara meM 'matthaeNa vaMdAmi' kahanA caahie| aisA na kaha kara 'kyA kahate ho' ina abhadra zabdoM meM uttara denA / (22) ratnAdhika ke dvArA bulAne para ziSya ko unake samIpa pAkara bAta sunanI cAhie | aisA na karake Asana para baiThe-hI-baiThe bAta sunanA aura uttara denaa| (23) gurudeva ke prati 'tU' kA prayoga krnaa| (24) gurudeva kisI kArya ke lie AjJA deve to use svIkAra na karake ulTA unhIM se kahanA ki 'Apa hI kara lo| ___(25) gurudeva ke dharmakathA kahane para dhyAna se na sunanA aura anyamanaska rahanA, pravacana ko prazaMsA na karanA / .. (26) ratnAdhika dharmakathA karate hoM to bIca meM hI TokanA'Apa bhUla gae / yaha aise nahIM, aise hai'-ityAdi / (27) ratnAdhika dharmakathA kara rahe hoM, usa samaya kisI upAya se kathA-bhaMga karanA aura svayaM kathA kahane lgnaa| (28) ratnAdhika dharmakathA karate hoM usa samaya pariSada kA bhedana karanA aura kahanA ki-'kaba taka kahoge, bhikSA kA samaya ho gayA hai / ' (26) ratnAdhika dharma-kathA kara cuke hoM aura janatA abhI bikharI For Private And Personal
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola saMgraha na ho to usa sabhA meM gurudeva-kathita dharmakathA kA hI anya vyAkhyAna karanA aura kahanA ki 'isake ye bhAva aura hote haiM / ' (30 ) guruvadeva ke zayyA-saMstAraka ko paira se chUkara kSamA mA~ge vinA hI cale jaanaa| (31) gurudeva ke zayyA-saMstAraka para khar3e honA, baiThanA, aura sonaa| (32) gurudeva ke aAsana se U~ce Asana para khar3e honA, baiThanA aura sonA / (33) gurudeva ke Asana ke barAbara grAsana para khar3e honA, baiThanA aura sonA / ye aAzAtanAe~ haribhadrIya Avazyaka ke pratikramaNAdhyayana ke anusAra dI haiM / samavAyAMga aura dazAzrutaskandha sUtra meM bhI kucha kramabhaMga ke sivA ye hI aAzAtanAe~ haiM / ( 17 ) gocarI ke 47 doSa gaveSaNA ke 16 udgama doSa AhAkambhuisiya pUIkamme ya mIsajAe ya / vvaNA pAhuDiyAe pAoyara kIya pAmicce / / 1 / / pariyaTTie abhihaDe ubhinna mAlohaDe iy| acchijje aNisiTU ajhoyarae ya solasame // 2 // (1) AdhAkarma-sAdhu kA uddezya rakhakara banAnA / (2) auddezika-sAmAnya yAcakoM kA uddezya rakhakara banAnA / (3) pUtikama-zuddha AhAra ko aAdhAkarmAdi se mizrita karanA / (4) mizrajAta-apane aura sAdhu ke lie eka sAtha banAnA / (5)sthApana-sAdhu ke lie dugdha Adi alaga rakha denA / For Private And Personal
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 432 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa-sUtra (6) prAbhRtikA - sAdhu ko pAsa ke grAmAdi meM zrAyA jAna kara viziSTa AhAra baharAne ke lie jImaNavAra Adi kA dina Age pIche kara denA / (7) prAduSkaraNa - andhakArayukta sthAna meM dIpaka Adi kA prakAza karake bhojana denA / (8) krIta - sAdhu ke lie qharIda kara lAnA / (6) prAmitya - sAdhu ke lie udhAra lAnA / (10) parivartita - sAdhu ke lie grahA-sahA karake lAnA / (11) abhihRta - sAdhu ke lie dUra se lAkara denA / W (12) ud bhinna - sAdhu ke lie lipta pAtra kA mukha khola kara ghRtAdi denA / (13) mAlApahRta - Upara kI maJjila se yA chIMke vagairaha se sIr3hI Adi se utAra kara denA / (14) Acchedya - durbala se chIna kara denA / (15) anisRSTa - sAjhe kI cIz2a dUsaroM kI AjJA ke binA denA / (16) adhyava pUraka - sAdhu ko gA~va meM zrAyA jAna kara apane lie banAye jAne vAle bhojana meM aura bar3hA denA | udgama doSoM kA nimitta gRhastha hotA hai / gaveSaNA ke 16 utpAdana doSa dhAI dUI nimitte zrAjIva vaNImage timicchA ya / kohe mANe mAyA lobhe ya havaMti dasa ee // | 1 || puvviM pacchAsaMthava vijjA maMte ya cuNyA joge ya / upAyagAi dosA solasame mUlakamme ya // 2 // ( 1 ) dhAtrI - dhAya kI taraha gRhastha ke bAlakoM ko khilA-pilA kara, ha~sA - ramAkara zrAhAra lenA / (2) dUtI - dUta ke samAna saMdezavAhaka banakara AhAra lenA / For Private And Personal
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bola - saMgraha 43.3 (3) nimitta - zubhAzubha nimitta batAkara zrAhAra lenA / (4) AjIva - zrAhAra ke lie jAti, kula Adi batAnA / ( 5 ) vanIpaka - gRhastha kI prazaMsA karake bhikSA lenA / ( 6 ) cikitsA -- auSadhi Adi batAkara AhAra lenA / (7) krodha -- krodha karanA yA zApAdi kA bhaya dikhAnA / 8) mAna-apanA prabhutva jamAte hue zrAhAra lenA / (6) mAyA - chala kapaTa se AhAra lenA / (10) lobha - sarasa bhikSA ke lie adhika ghUmanA / (11) pUrvapazcAtsaMstava - dAna-dAtA ke mAtA-pitA athavA sAsasasura Adi se apanA paricaya batAkara bhikSA lenA / (12) vidyA --japa Adi se siddha hone vAlI vidyA kA prayoga karanA / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir (13) maMtra - maMtra - prayoga se AhAra lenA / (14) cUrNa - cUrNa zrAdi vazIkaraNa kA prayoga karake zrAhAra lenA / (15) yoga - siddhi Adi yoga-vidyA kA pradarzana karanA / WONDO (16) mUla karma - garbhastaMbha Adi ke prayoga batAnA | utpAdana ke doSa sAdhu kI ora se lagate haiM / inakA nimitta sAdhu hI hotA hai / grahaNa ke 10 doSa saMkiya makkhiya nikkhitta, apariNaya litta char3iya, pihiya sAhariya dAyagummIse / esA dosA dasa havanti ||1|| A ( 1 ) zaGkita - zradhAkarmAdi doSoM kI zaMkA hone para bhI lenA / (2) prakSita -- sacitta kA saMghaTTA hone para AhAra lenA / (3) nikSipta- sacitta para rakkhA huA AhAra lenA / For Private And Personal
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 44 zramaNa-sUtra ( 4 ) pihita - sacitta se DhakA huA AhAra lenA / ( 5 ) saMhRta - pAtra meM pahale se rakkhe hue akalpanIya padArtha ko nikAla kara usI pAtra se denA / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir (6) dAyaka - zarAbI, garbhiNI Adi adhikArI se lenA / (7) unmizra - sacitta se mizrita AhAra lenA / (8) pariNata - pUre taura para pake binA zAkAdi lenA / ( 6 ) lipta - dahI, ghRta Adi se lipta honovale pAtra yA hAtha se AhAra lenA / pahale yA pIche dhone ke kAraNa puraH karma tathA pazcAtkarma doSa hotA hai / (10) chardita - chIMTe nIce par3a rahe hoM, aisA AhAra lenA / gRhastha tathA sAdhu donoM ke nimitta se lagane vAle doSa, grahaNepaNA ke doSa kahalAte haiM / grAsapaNA ke 5 doSa saMjoyApamANe, iMgAle dhUma'kAraNe caiva / ( 1 ) saMyojanA - rasalolupatA ke kAraNa dUdha zakkara Adi dravyoM ko paraspara milAnA / ( 2 ) pramANa - pramANa se adhika bhojana karanA / ( 3 ) aGgAra - susvAdu bhojana ko prazaMsA karate hue khAnA / yaha doSa cAritra ko jalAkara koyalAsvarUpa nisteja banA detA hai, zrataH aMgAra kahalAtA hai / ( 4 ) dhUma - nIrasa AhAra ko nindA karate hue khAnA / (5) akAraNa - - AhAra karane ke chaH kAraNoM ke sivA balavRddhi zrAdi ke lie bhojana karanA / ye doSa sAdhu-maNDalI meM baiThakara bhojana karate hue lagate haiM, ataH grAsapaNA doSa kahalAte haiM / For Private And Personal
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bola-saMgraha 435 uparyukta 47 doSoM kA varNana piNDa niyukti, pravacanasAra, Avazyaka Adi meM AtA hai / pratyeka TIkAkAra kucha arthabheda kI bhI sUcanA dete haiM / yahA~ sAmAnyatayA pracalita graMthoM kA hI ullekha kiyA gayA hai / ( 17 ) caraNa - saptati caya samaNadhamma, saMjama vyAvaccaM ca baMbhagutI o / nANAitiyaM tavaM koha - nigahAI ( 18 ) karaNa-saptati Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir piMDa visohI samiI, pA~ca mahAvrata, kSamA Adi daza zramaNa-dharma, sataraha prakAra kA saMyama, daza vaiyAvRtya, nau brahmacaryaM kI gupti, ratna, bAraha prakAra kA tapa, cAra kapAyoM kA caraNa hai| jJAna darzana - cAritrarUpa tIna nigraha - - yaha sattara prakAra kA caraNameyaM // paDile haraNa guttI, --zroghaniyukti-bhASya bhAva paDamAya iMdiyaniroho / abhiggahA caiva karaNaM tu // For Private And Personal --zroghaniyukti bhASya prazana Adi cAra prakAra kI piNDa vizuddhi, pA~ca prakAra kI samiti, cAraha prakAra kI bhAvanA, bAraha prakAra kI bhikSu-pratimA, pA~ca prakAra
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 436 zramaNa-sUtra kA indriyanirodha, paccIsa prakAra kI pratilekhanA, tIna guptiyA~, pAra cAra prakAra kA abhigraha---yaha sattara prakAra kA karaNa hai| jisa kA nitya prati niraMtara aAvaraNa kiyA jAya, vaha hAvata zrAdi caraNa hotA hai| aura jo prayojana hone para kiyA jAya aura prayojana na hone para na kiyA jAya, vaha karaNa hotA hai| zrodhaniyukti kI TIkA meM AcArya droNa likhate haiM-"caraNakaraNayoH kaH prativizeSaH ? nityAnuSThAnaM caraNaM, yattu prayojane Apane kriyate tatkaraNamiti / tathA ca vratAdi sarvakAlameva caryate, na puna vratazUnyaH kazcitkAlaH / piNDavizuddhayAdi tu prayojane aApane kriyate iti / " (16) caurAsI lAkha jIva-yoni cAra gati ke jitane bhI saMsArI jIva haiM, unakI 84 lAkha yoniyA~ haiM / yoniyoM kA artha hai---jIvoM ke utpanna hone kA sthAna / samasta jIvoM ke 84 lAkha utpatti sthAna haiM / yadyapi sthAna to isa se bhI adhika haiM, parantu varNa, gandha, rasa, sparza aura saMsthAna ke rUpa meM jitane bhI sthAna paraspara samAna hote haiM, una saba kA mila kara eka hI sthAna mAnA jAtA hai| pRthvI kAya ke mUla bheda 650 haiM / pA~ca varNa se ukta bhedoM ko guNA karane se 1750 bheda hote haiM / puna: do gandha se guNA karane para 3500, punaH pA~ca rasa se guNA karane para 17500, punaH aATha sparza se guNA karane para 140000 , punaH pA~ca saMsthAna se guNA karane se kula sAta lAkha bheda hote haiM / uparyukta paddhati se hI jala, teja evaM vAyu kAya ke bhI pratyeka ke mUla bheda 350 haiM / unako pA~ca varNa Adi se guNana karane para pratyeka kI sAta-sAta lAkha yoniyA~ ho jAtI haiM / pratyeka vanaspati ke mUlabheda 50. haiM / unako pA~ca varNa aAdi se guNA karane se kula dasa lAkha For Private And Personal
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 437 bola-saMgraha yoniyA~ ho jAtI haiM / kandamUla kI jAti ke mUlabheda 700 haiM, ataH unako bhI pA~ca varNa Adi se guNA karane para kula 1400000 yoniyA~ hotI haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir isI prakAra dvIndriya, trIndriya, caturindriya vikalatraya ke pratyeka ke mUlabheda 100 haiM / unako pA~ca varNa Adi se guNA karane para pratyeka kI kula yoniyA~ do-do lAkha ho jAtI haiM / tiryaJca paJca endriya, nArakI evaM devatA ke mUlabheda 200 haiM / unako pA~ca varNa Adi se guNA karane para pratyeka kI kula cAra-cAra lAkha yoniyA~ hotI haiM / manuSya kI jAti ke mUlabheda 700 haiM / grataH pA~ca varNaM zrAdi se guNA karane se manuSya kI kula 1400000 yoniyA~ ho jAtI haiM / ( 20 ) pA~ca vyavahAra sAdhaka jIvana kI AdhAra bhUmi pA~ca vyavahAra haiM / mumukSu sAdhakoM kI pravRtti evaM nivRtti ko vyavahAra kahate haiM / grazubha se nivRtti aura zubha meM pravRtti hI vyavahAra hai, aura yahI cAritra hai / AcArya nemicandra kahate haiM'ahAdo viNivittI, suhe pavittIya jANa cAritaM / ' sAdhaka kI pratyeka pravRtti nivRtti jJAna mUlaka honI cAhie / jJAna zUnya pravRtti, pravRtti nahIM, kupravRtti hai / aura isI prakAra nivRtti bhI nivRtti nahIM, kunivRtti hai | cAritra kA AdhAra jJAna hai / ataH jahA~ sAdhaka kI pravRtti nivRtti ko vyavahAra kahate haiM, vahA~ pravRtti nivRtti ke zrAdhAra bhUta jJAna vizeSa ko bhI vyavahAra kahate haiM / 1. Ag2ama vyavahAra -- kevala jJAna, manaH paryAya jJAna, pravadhijJAna, caudaha pUrva, daza pUrva aura nava pUrva kA jJAna zrAgama kahalAtA hai / zrAgama jJAna se pravartita pravRtti evaM nivRtti rUpa vyavahAra Agama vyavahAra kahalAtA hai / For Private And Personal
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 438 zramaNa-sUtra 2. zruta vyavahAra-AcArAMga yAdi sUtroM kA jJAna zruta hai / zruta jJAna se pravartita vyavahAra zruta vyavahAra kahalAtA hai / yadyapi nava, daza aura caudaha pUrva kA jJAna bhI zru ta rUpa hI hai, tathApi atIndriyArtha-viSayaka viziSTa jJAna kA kAraNa hone se ukta nava, daza Adi pUrvo kA jJAna sAtizaya hai, ataH aAgamarUpa mAnA jAtA hai / aura nava pUrva se nyUna jJAna sAtizaya na hone se zruta rUpa mAnA jAtA hai ! 3. AjJA vyavahAra-do gItArtha sAdhu eka dUsare se alaga dUra deza meM rahe hue hoM aura zarIra-zakti ke kSINa ho jAne se vihAra karane meM asamartha hoM / unameM se kisI eka ko prAyazcitta Ane para vaha muni yogya gItArtha ziSya ke abhAva meM mati evaM dhAraNA meM akurAla agItArtha ziSya ko Agama kI sAMketika gUr3ha bhASA meM apane aticAra doSa kaha kara yA likha kara use dUrastha gItArtha muni ke pAsa bhejatA hai aura isa prakAra apanI pApAlocanA karatA hai / gUr3ha bhASA meM kahI huI aAlocanA ko sunakara ve gItArtha muni dravya, kSetra, kAla, bhAva, saMhanana, dhairya, bala Adi kA vicAra karake svayaM vahA~ pahu~ca kara prAyazcita pradAna karate haiM athavA yogya gItArtha ziSya ko bheja kara ucita prAyazcita kI sUcanA dete haiM / yadi gItArtha ziSya kA yoga na ho to aAlo banA ke sandezavAhaka usI agItArtha zizya ke dvArA hI gUDha bhASA meM prAyazcita kI sUcanA bhijavAte haiM / yaha saba aAjJA vyavahAra hai / arthAt dUra dezAntarasthita gItArtha kI AjJA se aAlocanA Adi karanA, aAjJA vyavahAra hai| 4. dhAraNA vyavahAra-kisI gItArtha muni ne dravya kSetra, kAla, bhAva kI apekSA se jisa aparAdha kA jo prAyazcita diyA hai, kAlAntara meM usI dhAraNA ke anusAra vaise aparAdha kA vaisA hI prAyazcita denA, dhAraNA vyavahAra hai| ___ vaiyAvRttya karane Adi ke kAraNa jo sAdhu gaccha kA vizeSa upakArI ho, vaha yadi sampUrNa cheda-sUtra sikhAne ke yogya na ho to use gurudeva For Private And Personal
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bola-saMgraha 436 kRmA pUrvaka ucita prAyazcitta vidhAna kI zikSA de dete haiN| aura vaha ziSya yathAvasara kAlAntara meM apanI ukta dhAraNA ke anusAra prAyazcita zrAdi kA vidhAna karatA hai, yaha dhAraNA vyavahAra hai / 5. jIta vyavahAra-dravya, kSetra, kAla, bhAva, vyakti vizeSa, pratisevanA, saMhanana evaM dhairya Adi kI kSINatA kA vicAra kara jo prAyazcitta diyA jAtA hai, vaha jIta vyavahAra hai / ___ athavA kisI gaccha meM kAraNa-vizeSa se sUtra se nyUnAdhika prAyazcitta kI pravRtti huI ho aura dUsaroM ne usakA anusaraNa kara liyA ho to vaha prAyazcita jIta vyavahAra kahA jAtA hai| arthAt apane-apane gaccha kI paraMparA ke anusAra prAyazcitta Adi kA vidhAna karanA, jIta vyavahAra hai| athavA aneka gItArtha muniyoM dvArA pracArita kI huI maryAdA kA pratidina karane vAlA grantha jIta kahalAtA hai aura usake dvArA pravartita vyavahAra jIta vyavahAra hai| ___ ukta pA~ca vyavahAroM meM yadi vyavahartA ke pAsa aAgama ho to use zrAgama se vyavahAra karanA caahie| zrAgama meM bhI kevala jJAna, manaH paryAya Adi aneka bheda haiN| inameM pahale kevala jJAna Adi ke hote hue unhIM se vyavahAra calAyA jAnA cAhie, dUsaroM se nhiiN| Agama ke abhAva meM zruta se, zru ta ke abhAva meM prAjJA se, AjJA ke abhAva meM dhAraNA se, aura dhAraNA ke abhAva meM jIta vyavahAra se pravRtti nivRttirUpa vyavahAra kA prayoga karanA cAhie / deza, kAla ke anusAra upayukta paddhati se samyak rUpeNa pakSapAtarahita vyavahAroM kA prayoga karatA huA sAdhaka bhagavAn kI AjJA kA aArAdhaka hotA hai| [sthAnAMga sUtra 5 / 2 / 421] - - For Private And Personal
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ je no | je no / je nANu karati kAravaMti moyaMti ( 21 ) aThAraha hajAra zIlAGga ratha / 6..... Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra maNasA] vayasA kAyasA 2.... | 2.... | 2.... nijiyA | nijiyA | nijiyA | nijiyA je no kareMti maNasA, nijiyAhArasannA soiMdie; puDhavIkAyAraMbhe, khaMtijuzrA te muNI vaMde / For Private And Personal hArasannA | bhayasannA mahuNasannA mantrA 500 | 500 | 500 | 500 zramaNa sUtra www.kobatirth.org zrotrendriya cantu ghANendriya rasanendriya 100 ra | rindriya | 100 100 sparzanendriya 100 pRthivI apa / teja | vAyu | vanaspati dvIndriya | trIndriya caturindriya paJcandriya 10 10 / 10 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kSAnti | mukti | Ajava | mArdava | lAghava | satya saMyama tapa | brahmacarya akiMcana |
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vivecanAdi meM prayukta graMthoM kI sUcI 1 ajita jina stavana-upAdhyAya devacandra 2 anuyoga dvAra sUtra 3 anuyogadvAra--TIkA 4 atharva veda 5 amitagati zrAvakAcAra 6 aSTaka prakaraNa-AcArya iribhadra 7 Avazyaka bRhad vRtti-prAcArya haribhadra 8 Avazyaka TIkA-zrAcArya malayagiri 6 zrAcArAMga sUtra 10 Avazyaka cUrNi-jinadAsa mahattara 11 zrAvazyaka sUtra-pUjya zrI amolaka RSi 12 Avazyaka niyukti prAcArya bhadrabAhu 13 uttarAdhyayana sUtra 14 uttarAdhyayana TIkA-bhAva vijaya 15 uttarAdhyayana TIkA-prAcArya zAnti sUri 16 bhopapAtika sUtra 17 Rgveda 18 kaThopaniSad 16 guru grantha sAhaba 20 chAndogyopaniSada 21 jaya dhavalA 22 tatvArtha bhASya-umA svAti For Private And Personal
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 442 zramaNa-sUtra 23 tattvArtha rAjavArtika- bhaTTAkalaMka 24 tIna guNa vrata - pUjya javAhirAcArya 25 dvAtriMzikA - vAcaka yazovijaya 26 dharma saMgraha --mAna vijaya 27 28 nirukka - yAska 26 nizItha cUrNi - jinadAsa gaNI mahattara 30 dazavekAlika sUtra 32 dazavaikAlika sUtra TIkA - AcArya haribhadra dhAma par3ha - tathAgata buddha Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 32 dazAzruta skandha 33 pratikramaNa granthatrayI - zrAcArya prabhAcandra 34 pratikramaNa sUtra vRtti - zrAvArya nami 35. pratikramaNa sUtra vRtti - prAcArya tilaka 36 paJca pratikramaNa - paM0 sukhalAlajI O 37 pravacana sAra - zrAcArya kunda kunda 38 prapacana sAroddhAra - AcArya nemicandra 36 pravacana sAroddhAra vRtti 40 bRhatkalpa bhASya - saMvadAsa gaNI 41 bola saMgraha - bhairudAnajI seThiyA 42 bhagavad gItA 43 bhagavatI sUtra 44 bhagavatI sUtra vRtti - AcArya abhayadeva 45 bhAminI vilAsa - paritarAja jagannAtha 46 bhAgavata 47 mahA dhavalA 48 mahAbhArata 46 mUlAcAra - kera For Private And Personal
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vive janAdi meM prayukta grathoM kI sUcI 443 50 mUlArAdhanA-vijayodayA-zrAcArya aparAjita 51 yoga darzana 52 yogadarzana vyAsabhASya 53 yogazikhopaniSad 54 yogazAstra vRtti-prAcArya hemacandra 55 vizeSAvazyaka bhASya-jinabhadra gaNI kSamAzramaNa 56 vaizeSika darzana 57 vairAgya zataka-bhartRhari 58 vyavahAra bhASya 5. sarvArtha siddhi-pUjyapAda 60 sarvArtha siddhi-kamalazIla 61 sAdhu pratikramaNa-pUjya zrI AtmArAmajo 62 sUtra kRtAMga sUtra 63 sUtra kRtAMga TIkA 64 saMthArA painnA 65 samyaktva parAkrama-pUjya javAhirAcArya 66 samavAyAMga sUtra 67 samadhAyAMga sUtra TIkA-prAcArya abhayadeva saMgrahaNI gAthA samayasAra - prAcArya kunda kunda samayasAra nATaka-banArasIdAsajI 71 saundarAnanda kAvya-mahAkavi azvaghoSa 72 saura parivAra 71 sthAnAMga sUtra 74 haribhadrIya Apazyaka vRtti TIppaNaka-maladhAra gacchIya prAcArya hemacandra 66 samayasa For Private And Personal
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sanmati jJAna pITha ke prakAzana sAmAyika sUtra [ upAdhyAya paM0 muni zrI amaracandra jI mahArAja ] prastuta grantha upAdhyAya jI ne apane gambhIra adhyayana, gahana cintana aura sUkSma anuvIkSaNa ke bala para taiyAra kiyA hai / sAmAyika sUtra para aisA sundara vivecana evaM vizleSaNa kiyA gayA hai ki sAmAyika kA lakSya tathA uddezya spaSTa ho jAtA hai / bhUmikA ke rUpa meM, jaina dharma evaM jaina saMskRti ke sUkSma tattvoM para AlocanAtmaka eka suvistRta nibandha bhI Apa usameM par3heMge / isa meM zuddha mUla pATha, sundara rUpa meM mUlArtha aura bhAvArya, saMskRta premiyoM ke lie chAyAnuvAda aura sAmAyika ke rahasya ko samajhAne ke lie vistRta vivecana kiyA gayA hai| mUlya 2(1) satya- harizcandra [ upAdhyAya paM0 muni zrI amaracandrajI mahArAja ] 'satya harizcandra' eka prabandha-kAvya hai | rAjA harizcandra kI jIvanagAthA bhAratIya jIvana ke aNu aNu meM vyApta hai / satya paripAlana ke lie harizcandra kaise-kaise kaSTa uThAtA hai aura usakI rAnI evaM putra rohita para kyA kyA padAe~ grAtI haiM, phira bhI satyapriya rAjA harizrandra satyadharma kA pallA nahIM chor3atA, yahI to vaha mahAn Adarza hai, jo bhAratIyasaMskRti kA gaurava samajhA jAtA hai / kuzala kAvya-kalAkAra kavi ne apanI sAhityika lekhanI se rAjA harizcandra, rAnI tArA aura rAjakumAra rohita kA bahuta hI ramaNIya citra khIMcA hai / kAvya kI bhASA sarala aura subodha tathA bhAvAbhivyakti prabhAvazAlinI hai / pustaka kI chapAI saphAI sundara hai / sajilda pustaka kA mUlya 1 || ) | For Private And Personal
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sanmati jJAna pITha ke prakAzana jainatva kI jhA~kI [ upAdhyAya paM0 muni zrI amaracandra jI mahArAja ] isa pustaka meM mahArAja zrI jI ke nibandhoM kA saMgraha kiyA gayA hai / upAdhyAya zrI jI eka kuzala kavi aura eka saphala samAlocaka to haiM hI ! parantu ve hamArI samAja ke eka mahAn nibandhakAra bhI haiM / unake nibandhoM meM svAbhAvika zrAkarSaNa, lalita bhASA aura Thosa evaM maulika vicAra hote haiN| 44 prastuta pustaka meM jaina itihAsa, jaina-dharma, aura jaina-saMskRti para likhita nibandhoM kA sarvAGga sundara saMkalana kiyA gayA hai / nibandhoM kA vargIkaraNa aitihAsika, dhArmika, sAmAjika aura dArzanika rUpoM meM kiyA gayA hai| jaina dharma kyA hai ? usakI jagata aura Izvara ke sambandha meM kyA mAnyatAe~ haiM aura jaina-saMskRti ke maulika siddhAnta karmavAda aura syAdvAda jaise gambhIra evaM vizada viSayoM para bar3I saralatA se prakAza DAlA gayA hai / nibandhoM kI bhASA sarasa evaM sundara hai / jo sajjana jaina-dharma kI jAnakArI prApta karanA cAhate haiM unake lie yaha pustaka bar3I upayogI siddha hogI / hamArI samAja ke navayuvaka bhI isa pustaka ko par3hakara apane dharma aura saMskRti para garva kara sakate haiM / pustaka sarvaprakAra se sundara hai / rAjasaMskaraNa kA mUlya 1 | ) sAdhAraNa saMskaraNa kA mUlya || | ) | bhaktAmara stotra For Private And Personal taka saMskRta meM hI prApta [ upAdhyAya paM0 muni zrI zramaracandrajI mahArAja ] Apako bhagavAn RSabhadevajI kI stuti thI / upAdhyAya zrI jI ne bhaktoM kI kaThinAI ko dUra karane ke lie sarala evaM sarasa anuvAda aura sundara TippaNI evaM vivecana ke dvArA bhaktAmara - stotra ko bahuta hI sugama banA diyA hai| saMskRta na jAnane vAloM ke lie hindI bhaktAmara bhI jor3a diyA gayA hai / mUlya / ) /
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zramaNa sUtra kalyANamandira-stotra [ upAdhyAya muni zrI amaracandrajI mahArAja ] prastuta pustaka meM prAcArya siddhasena racita bhagavAn pAzrvanAthajI kA saMskRta stotra hai / upAdhyAya zrI jI ne usakA sarala anuvAda aura sundara vivecana karake aura gambhIra sthaloM para TippaNiyA~ dekara sAdhAraNa logoM ke lie, bhI usakA rasAsvAdana sugama banA diyA hai / chapAI-saphAI sundara hai / pustaka ke pIche hindI-kalyANa-mandira bhI hai / mUlya // ) / vIra-stuti [ upAdhyAya paM0 muni zrI amaracandrajI mahArAja ] isa pustaka meM bhagavAn mahAvIra kI stuti hai| isameM gaNadhara sudharmA svAmIjI ne bhagavAn mahAvIra ke guNoM kA bahuta hI sundara DhaMga se varNana kiyA hai / mUla-pATha prAkRta bhASA meM hone se bhaktajanoM ko bar3I kaThinAI thii| upAdhyAya zrI jI ne isakA bhAvAnuvAda, padyAnuvAda aura vivecana dvArA ise bahuta hI sugama banA dayA hai / sAtha hI saMskRta kA mahAvIrASTaka bhI padyAnuvAda aura bhAvAnuvAda sahita dekara pustaka ko aura bhI adhika upayogI banA diyA hai| mUlya / / ) / ___ maMgala-vANI [paNDita muni zrI amolacandrajI mahArAja ] prastuta pustaka meM tIna vibhAga haiM, jinameM kramazaH prAkRta, saMskRta aura hindI ke bhAvapUrNa evaM vizuddha stotroM aura stavanoM kA sundara saMkalana kiyA gayA hai / jaina-dharma ke suprasiddha aura pratidina paThanIya vIra stuti, bhaktAmara, kalyANa mandira aura merI mApanA, paJcapadoM kI vandanA tathA samAja meM pracalita hindI ke prAyaH sabhI stavanoM kA isa pustaka meM adyatana zailI se saMkalana kiyA gayA hai| sukha-sAdhana aura jaina stuti se bhI adhika sundara saMgraha hai| sundara chapAI, guTakAkAra aura pRSTha saMkhyA 325 hai| pariziSTa meM paJcakalyANaka evaM stotroM ke kalpa tathA stotroM ke par3hane For Private And Personal
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sanma te jJAna pITa ke prakAzana ke vidhi-vidhAna bhI die gae haiN| pATha karane vAle bandhutroM ke lie pustaka saMgrahaNIya hai / mUlya sAdhAraNa saMskaraNa 11) rAja saMskaraNa 2) saMgItikA [ saGgIta-vizArada paNDita vizvambharanAtha bhaTTa ema e. ela ela. vI.] prastuta pustaka meM upAdhyAya kavi zrI amaracandrajI mahArAja ke racita gItoM kA bahuta hI sundara sammAdana evaM saMkalana huA hai| saMgRhIta gItoM kA vargIkaraNa bhI manovaijJAnika paddhati se huA hai / saba se bar3I vizeSatA to yaha hai ki saGgItazAstra ke udbhaTa vidvAn paNDita vizvambharanAthajI ne sabhI gItoM kI zrAdhunika pracalita rAgoM meM svaralipi taiyAra karake saGgIta premiyoM kA bar3A upakAra kiyA hai| saGgIta sIkhane vAloM ke lie yaha pustaka bar3I hI upayogI siddha hogii| pustaka meM saMkalita sabhI gIta rASTrIya, sAmAjika aura dhArmika haiM / sabhI prakAra ke utsavoM para gAe jA sakate haiM / pustaka apane DhaGga kI sabase nirAlI hai / pustaka kI chapAI-saphAI bahuta hI AkarSaka evaM sundara hai / pArTa pepara para chapI huI isa pustaka kA mUlya 6) aura sAdhAraNa saMskaraNa kA 3 // ) / ujjvala-vANI [ zrI ratnakumAra 'ratneza' sAhitya ratna, zAstrI ] prastuta pustaka meM mahAsatI zrI ujjvalakumArIjI ke projasvI evaM krAntikArI pravacanoM kA bahuta hI sundara saMkalana aura sampAdana huA hai / satIjI sthAnakavAsI samAja kI eka parama viduSI aura prauDha vicArazIlA sAdhvI haiM / Apake pravacanoM meM svAbhAvika vANI kA pravAha, supta-samAja ko prabuddha karane kA vilakSaNa prabhAva aura ucca vicAra vidyamAna haiM / jIvana ko samAjopayogI, pavitra, unnata, aura sukhI banAne ke lie yaha pustaka aApake patha pradarzana kA kAma kregii| isa pustaka meM rASTrIya, samAjika, dhArmika aura sAMskRtika pravacanoM For Private And Personal
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 448 zramaNa-sUtra kA saMgraha bahuta hI upayogI DhaMga se kiyA gayA hai| pravaktA, vyAkhyAnadAtA aura upadezakoM ke lie yaha pustaka atyanta upayogI siddha hogii| satI ujjvalakumArIjI ne jaina-saMskRti aura jainadharma ke siddhAntoM ko apane pravacanoM meM abhinava zailI se samajhAne kA saphala prayAsa kiyA hai| sabhI vidvAnoM ne isa pustaka kI bharasaka prazaMsA kI hai / pustaka meM AkarSaka geTa apa, sundara chapAI-saphAI aura bar3hiyA kAgaja lagAyA gayA hai / pRSTa saMkhyA 375 aura mUlya 3) / jinendra-stuti [upAdhyAya paM0 muni zrI amaracandrajI mahArAja ] isa pustaka meM bhagavAn RSabhadeva se lekara bhagavAn mahAvIra taka 24 tIrthaMkaroM kI stuti hai | mandAkrAntA chanda meM, sarasa evaM sundara bhASA meM stuti paThanIya hai / pustaka sarvaprakAra se sundara hai / mUlya / ) / bhAratIya saMskRti kI do dhArAe~ [paNDita indracandra ema0 e0 vedAntAcArya ] prastuta pustaka meM vidvAna lekhaka ne bhArata kI do prAcIna saMskRtiyoM para adhikAra pUrvaka vicAra kiyA hai / ve prAcIna saMskRtiyA~ haiM-brAhmaNa saMskRti aura zramaNa saMskRti / paNDita indracandra jI ne isa sambandha meM jo kucha bhI likhA hai, vaha saba ImAnadArI ke sAtha likhA hai| vidvAna lekhaka ne donoM hI saMskRtiyoM kA vAstavika citra khIMcA hai / pustaka sarva sAdhAraNa ke adhyayana yogya hai / viSaya gambhIra hote hue mI rocaka evaM paThanIya hai / bhASA sarasa aura sundara bana par3I hai| pustaka sarva prakAra se saMgrahaNIya hai / mUlya / -) For Private And Personal
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal