________________
१६९
तृतीये आख्याताध्याये पञ्चमो गुणपादः
१६९ [विशेष वचन] १. इहात्मनेग्रहणं गुणबाधिका वृद्धिरिति ज्ञापनार्थम् (दु० वृ०)। २. आत्मनेपदे इत्येकापीयं सप्तमी अर्थवशाद् भिद्यते (टु० टी०)। ३. उत्सर्गो हि अपवादविषयं परिहरति (वि० प०; बि० टी०)। ४. तत्र गुणिनिग्रहणं सुखार्थम् (बि० टी०)। [रूपसिद्धि]
१. अभित्त। अट् + भिद् + त। 'भिदिर् विदारणे' (६। २) धातु से अद्यतनी विभक्तिसंज्ञक प्रथमपुरुष – एकवचन 'त' प्रत्यय, अडागम, सिच् प्रत्यय, “अदितुदि०" (३। ७। २१) से अनिट्, प्रकृत सूत्र से अगुण, “धुटश्च धुटि'' (३। ६। ५१) से सिच् का लोप, तथा "अघोषेष्वशिटाम्” (३। ८। ९) इत्यादि से धातुघटित दकार को तकारादेश।
२. अच्छित्त। अट् + छिद् + त। 'छिदिर् द्विधाकरणे' (६ । ३) धातु से अद्यतनीविभक्तिसंज्ञक 'त' प्रत्यय, अडागम, सिच् प्रत्यय, अनिट्, प्रकृत सूत्र से अगुण, सिच् - लोप, 'छ' को द्वित्व, पूर्ववर्ती छ को च् तथा धातुघटित दकार का तकारादेश।
३. अभित्साताम्। अट् + भिद् + आताम्। 'भिदिर् विदारणे' (६। २) धातु से अद्यतनीविभक्तिसंज्ञक प्रथमपुरुष – द्विवचन 'आताम्' प्रत्यय, अडागम, सिच् प्रत्यय, अनिट, प्रकृत सूत्र से अगुण तथा द् को त्।
४. अदुह्वहि। अट् + दुह् + वहि। 'दुह प्रपूरणे' (२। ६१) धातु से अद्यतनीविभक्तिसंज्ञक उत्तमपुरुष – द्विवचन ‘वहि' प्रत्यय, अडागम, सिच् प्रत्यय, अनिट्, प्रकृत सूत्र से अगण तथा सिच् प्रत्यय का लोप।
५. अदुग्ध। अट् + दुह् + त। 'दुह प्रपूरणे' (२। ६१) धातु से अद्यतनीविभक्तिसंज्ञक 'त' प्रत्यय, अडागम, सिच् प्रत्यय, प्रकृत सूत्र से अग्ण, ह को घ्, त् को ध्, सिच् – लोप तथा घ् को ग् आदेश।
६. अदुग्धाः । अट् + दुह् + थास्। दुह् धातु से थास् प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत्।
७. भित्सीष्ट। भिद् + सीष्ट। भिदिर् विदारणे' (६ । २) धातु से आशीविभक्तिसंज्ञक प्रथमपुरुष - एकवचन 'सीष्ट' प्रत्यय, अन्-विकरण का अभाव, प्रकृत सूत्र से गुण का अभाव तथा दकार को तकारादेश।
८. मुक्षीष्ट। भुज् + सीष्ट। 'भुज पालनाभ्यवहारयोः (६ । १४) धातु से आशीविभक्तिसंज्ञक 'सीष्ट' प्रत्यय, गुणाभाव, ज् को ग्, ग् को क्, स् को ष् तथा 'क्-' के संयोग से क्ष।। ६४२।