________________
२५२
कातन्त्रव्याकरणम्
(३। ६। ९०) से ईट् आगम, प्रकृत सूत्र से धातु की उपधा-अकार को दीर्घ, "इटश्चेटि'' (३।६। ५३) से सिच् का लोप, दीर्घ तथा “पदान्ते धुटां प्रथमः” (३। ८। १) से दकार को तकारादेश।
२. अव्राजीत्। अट् + व्रज् + सिच् + अद्यतनी-दि। 'व्रज गतो' (१ । ६३) धात् से अद्यतनीविभक्तिसंज्ञक 'दि' प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत्।
३. अचारीत्। अट् + चर् + सिच् + अद्यतनी-दि। ‘चर गतो' (१ । १८९) धातु से अद्यतनीविभक्तिसंज्ञक परस्मैपद-प्र० पु०-ए०व० 'दि' प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत्।
४. अचालीत्। अट् + चल् + सिच् + अद्यतनी-दि। 'चल कम्पने' (१ । ५४४) धातु से अद्यतनीसंज्ञक 'दि' प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत् ।। ६८९ ।
६९०. शिवजाग्रोर्गुण: [३।६।१०] [सूत्रार्थ]
परस्मैपदनिमित्तक 'सिच्' प्रत्यय के परे रहते ‘श्वि - जागृ' धातुओं को गुणादेश होता है।। ६९०।
[दु० वृ०]
परस्मैपदे सिचि परतः श्विजाग्रोर्गुणो भवति। अश्वयीत्, अजागरीत्। वृद्धरपवादः।। ६९०।
[दु० टी०] श्विजा० । नेति सिद्धे गुणग्रहणमुत्तरार्थम् ।। ६९० । [समीक्षा]
'अश्वयीत्, अजागरीत्' इत्यादि शब्दों के सिद्ध्यर्थ गुण का विधान दोनों ही आचार्यों ने किया है। पाणिनि का सूत्र है- “जाग्रोऽविचिण्णल्ङित्सु' (अ०७। ३। ८५)। कातन्त्रकार के इस विषय में दो सूत्र हैं। प्रकृत सूत्र तथा “जागर्ते: कारिते" (३।६।१२)।
[विशेष वचन] १. नेति सिद्धे गुणग्रहणमुत्तरार्थम् (दु० टी०)। [रूपसिद्धि
१. अश्वयीत्। अट् + शिव + सिच् + दि। 'टु ओ शिव गतिवृद्ध्यो:' (१। ६१६) धातु से अद्यतनीविभक्तिसंज्ञक परस्मैपद-प्रथमपुरुष-एकवचन दि' प्रत्यय, अडागम, सिच्, इट, ईट्, सिच् का लोप, गुण, अयादेश, दीर्घ तथा दकार को तकारादेश।
२. अजागरीत्। अट् + जागृ + सिच् + दि। 'जागृ निद्राक्षये' (२ । ३६) धातु से अद्यतनीसंज्ञक 'दि' प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत्।। ६९० ।