Book Title: Nammala
Author(s): Dhananjay Mahakavi, Shambhunath Tripathi
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090291/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnapITha mUrtidevI jaina granthamAlA [ saMskRta granthAGka 6 ] HEAwmayanayamannaahyayaN NAINMEArmaantaruarpardemy mahAkavi dhanaJjayaviracitA nAma mAlA amarakIrtiviracitabhASyopetA anekArthanighaNTuH ekAkSarIkozazca 241AL ETAHA FIH sampAdaka paM0 zambhunAtha tripAThI vyAkaraNAcArya, saptatIrtha bhAratIya jJAnapITha kAzI mundwayamsanemonetisxeimantumeraryanmmetimananewMiNAN prathama AvRni / 1000 prati / caitra, bIrani0 saM0 2476 vi0 saM0 2007 apraila 1950 mIna rupaye mUlya saMzodhita . 4.y. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkkathana (hindI anuvAda) apanI pUjya mAtA mUtidevIjI kI smRti ke lie sAha zAntiprasAda jI jana dvArA saMsthApita bhAratIya jJAnapITha banArasa ne viddhatApUrNa prakAzanoM kI eka utsAhavardhaka yojanA hAtha meM lI hai| prAcIna bhAratIya saMskRti ke vizAla kRSTi va kalpanA vAle sabhI aMgoM kA prakAzana isa yojanA ke antargata hai tathA aba taka isa saMsthA se saMskRta, prAkRta, pAlI, Adi vibhinna bhASAoM ke katipaya grantha prakAzita ho cuke hai| isa yojanA ke sampAdana ke lie kAzI hindU vizvavidyAlaya ke saMskRta mahAvidyAlaya ke suyogya vidvAn paM0 mahendra kumAra nyAyAcArya, pradhAna sampAdaka ke rUpa meM prApta hai| zAnapITa se aba taka kaI eka anya prakAzita hue haiM aura kaI eka prakAzana ke lie taiyAra hai| vartamAna grantha meM prasiddha kozakAra dhanaJjama ko do kRtiyA~ sammilita hai| pahalI nAmamAlA lAtI hai jisameM pAgalAdI rAjyoM kA aura dUsaro anekArtha nAmamAlA, jisameM aneka arthabodhaka zaccoM kA saMgraha hai| pahalI kRti meM 200 zloka hai jaba ki dUsarI kRti usase kAphI choTo hai| prathama kRti ke sambandha meM ullekhanIya vizeSatA yaha hai ki isa para likhA gayA amarakoti kA bhASya pahale pannala prakAza meM A rahA hai| amarakoti ne nAmamAlA ke pratyaka mAkhoM kI vyatpatti dekara spaSTIkaraNa kiyA hai aura apanI dRSTi meM Ae kucha aura paryAyavAcI zabdoM ko zAmila kara diyA hai| unake bhASya ko vahI saraNi paddhati hai jo ki amarakoza kI prasiddha TIkA meM kSIrasthAbhI ne apanAyI hai| sampUrNa kRti kA sampAdana khyAtanAmA paNDita zambhunAtha tripAThI vyAkaraNAcArya saptatIrtha ne bar3I sAvadhAnI se tathA pramANoM kA upayukta uddharaNa dete hue kiyA hai| unakI TippaNiyoM kA adhyayana karane se, majhe aneka bAra pratIta huA hai ki paNDita tripAThI-yakti aura zuddhi donoM meM kahIM-kahIM bhASyakAra ko bhI mAta kara gaye haiM, itanA hI nahIM, unake vyutpatti saMbandhI spaSTIkaraNa aura bhI acche haiN| bhule vizvAsa hai ki cidvAn loga TippaNI meM tripAThI jI ke prayatna kI prazaMsA kreNge| grantha meM aneka anukramaNikA lagA dI gaI hai| unameM sampAdita donoM kRtiyoM kI zabda mUbI kA sammilita honA to svAbhAvika hI hai parantu isake atirikta amarakoti ke bhASya ke atirikta dAbdoM kI sUcI, yaugika zanaroM kI sUcI, uddhRta grantha aura anyakartAoM kI sUcI tathA grantha meM uddhRta vAkyoM kI sUcI bhI sammilita kI gaI hai| yaha saba paNDita mahAdeva jI caturvedI vyAkaraNAcAne kiyA hai| sacamuca meM anya kA sampAdakIya bhAga uttanA pUrNa banA diyA gayA hai jitanA mAnavI zakti se saMbhava thA / aura isa saba ke lie maiM pradhAna sampAdaka paNDita mahendrakumAra nyAyAcArya kI yogyatA kI sarAhanA karatA hUM jinhoMne aise grantha ke prakAzana meM isa prakAra kI vidvanmaNDalI ko ekatrita kiyA hai| kAzI hindU vizva vidyAlaya 6 silambara, 1949 pI0 ela vaidya ema0e0 DI0liTa mayUrabhaMja prophesara sayA adhyakSa, saMskRta pAlI vibhaag| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zabdabrahmaNi niSNAtaH parabrahmAdhigacchati" brahmavindu0 zabdabrahma meM pAraMgata vyakti parabrahma kI prApti kara sakatA hai| yaha siddhAnta isa bAta ko sUcanA detA hai ki sAdhaka ko pahile zabdazakti aura usakI maryAdA tathA bhAva kA jJAna Avazyaka hai| yavi use zabda ke vAcyArtha bhAvArya aura tAtparSi kI prakriyA kA bodha nahIM hai to vaha bhaTaka sakatA hai| vastutaH zabda bhAvoM ke hone kA eka laMgA vAhana hai| jaba taka saMketagrahaNa na ho taba taka usakI koI upayogitA hI nahIM hai| eka hI zabda saMketabheva se bhiSTha bhinna ayoM kA vAcaka hotA hai| isIlie darzanazAstroM meM eka pakSa yaha bhI upalabdha hotA hai ki zabda kevala vaktA phI vivakSA ko sUcita karate hai, padArtha ke vAcaka nahIM hai| 'ghaTa' zabda kA saMketa vaktA ne jisa rUpa meM jisa zrotA ko grahaNa karA diyA hai usI abhiprAya kA ghottana vaha zabba usa zrotA ko karA degaa| zAmba vidyamAna artha ko bhI kahatA hai aura avidyamAna kii| eka kharaviSANa bhI saca hai jisakA akhara vAcya padArtha isa saMsAra meM nahIM hai aura ghaTa zava bhI hai jisakA vAcya ghar3A maujada hai| ataH zamba ke sambandha meM yaha nizcaya karanA ki yaha zabda arthavAcI hai aura yaha anarthavAmI-Ter3I khIra hai / phira bhI zAbdikoM ne yaha prayatna kiyA hai zabda ke sArthakatva aura anarthakasya kA viveka ho jaay| ___ usakA mukhya upAya hai zaSitagraha yA saMketagrahaNa / jisa artha meM jisa zabda kA saMketagrahaNa hotA hai vaha usa artha kA vAcaka ho jAtA hai| yaha saMketa kaba kisane grahaNa karAyA isakA nirNaya kaThina hai| Izvara ko saMketa grahaNa karAne ke lie ghasITanA zraddhA kI vastu hai| isakA itanA hI artha hai ki vRddhaparamparA se zabba saMpheta kA grahaNa barAbara hotA AyA hai aura vaha anAdi hai| usameM vizeSa hera phera hokara bhI sAmAnyatayA saMketa ko paramparA anAdi hai / jaba se yaha jIva hai tabhI se zabdasaMketa hai / isa saMketagrahaNa ke upAya nimna likhita hai: "gaktigrahaM bayAkaraNopamAnakozAptavAkyAd vyavahAratazca / bAvagrasta zeSAd vivRtervadanti sAnidhyataH siddhapadasya vRddhAH 13' arthAt----dhyAkaraNa, upamAna, koza, AptavAkya, vyavahAra, vAkyazeSa, vivaraNa aura prasiddha zabdake sAnidhya se saMketa grahaNa hotA hai| inameM vyAkaraNa se yaugika zabdoM kA prayutpatti dvArA saMpheta prahaNa . ho bhI jAya para rUda aura yogarUr3ha zabdoM kA saMketa grahaNa vyAkaraNa se nahIM ho sktaa| antataH kovA hI eka aisA upAya bacatA hai jisase sabhI prakAra ke zAdoM kA saMketa-grahaNa ho jAtA hai| koza arthAt khajAnA yA bhNddaar| vyAkaraNa se siddha yA vRddhaparamparA se prasiddha kaise bhI yaugika rUda yA yogAr3ha Adi zabdoM kA anekArya ke sAtha saMgraha koza meM hotA hai| bhASA vahI samuddha aura jIvita samajho jAtI hai jisakA zaba bhaMDAra paryApta ho aura jisameM vyabahAra aura paramArya ke lie upayogI sabhI zabda vidhamAna hoN| jisameM anya bhASAoM ke pA videzI zamboM ke pacAne kI yA unheM sva-svarUpa karane kI sAmarthya ho| isa dRSTi se saMskRta bhAza utanI samRddha nahIM bana sphii| isakA kAraNa yaha rahA hai ki isa bhASA para epha varga kA prabhutva rahA aura usane isakI pAcana zakti ko dharma adharma ke kalpita bandhana se jakar3a diyA thaa| usa varga ne usa yuga meM pracalita apabhraMza aura prAkRta boliyoM kA jo usa samaya kI janaboliyAM thI uccAraNa karanA pApa goSita kiyA thaa| phira bhI saMskRta kI jo prakRti pratyaya upasarga Adi ke yoga se zabdotpAdana zakti yo Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA usIke kAraNa yaha bandhanabaddha hokara bhI vidvabhogya avazya banI rhii| saMskRta ko lokabhASA kA paba yA sabakI bolI hone kA saubhAgya nahIM mila sakA / isa bhASA sambandho dharmAdharma bicAra ne saMskRta ke kozAgAra ko bhI sImita kara diyaa| bhASA ke ekAdhikAriyoM ne to yahAM taka kaha DAlA hai ki apabhraMza yA anya lokabhASA ke zabdoM meM vAcaka zakti hI nahIM hai| yaSTi kA apabhraMza laTThI yA lAThI hai| ye laTTho yA lAThI zana meM pAnakazakti svIkAra nahIM karanA caahte| inakA kahanA hai ki zacaphazakti to 'yaSTi' zamda meM hI hai / laTThI yA lAThI zAbda sunakara jo zrotA ko lAThI padArtha kA jJAna hotA hai usakI vidhi isa prakAra hai-prathama hI zrotA lAThI zabda ko sunakara saMskRta 'yaSTi' zabda kA smaraNa karatA hai aura phira usa 'yaSTi' zabda se padArthabodha hotA hai| arthAt aise zrotA ko jisane svapna meM bhI 'yaSTi' zabda nahIM sunA use bhI lAThI zabda se padArtha bodha ke lie saMskRta 'yaSTi' zabda kA smaraNa Avazyaka hai| isa bhASAdhArita vargaprabhutva se saMskRta bhASA eka viziSTa varga ko bhASA bana kara raha gii| pA0 mahAbhASya ke paspazA mAhnika meM likhA hai ki--"tasmAd brAhmaNena na mlecchita , nApabhASita , mleccho ha vA eSa apazabdaH / ' arthAt brAhmaNa ko na to mleccha zabdoM kA vyavahAra karanA cAhie aura na apabhraMza kA ho| apazabba mleccha hai| apazabda kA vivaraNa bhI vahIM yaha diyA hai--"yadi tAvacchabdopadezaH kriyate, gaurityetasminupadiSTa gamyata etad gAcyAdayo'pazabdA ini / ' arthAt-gau zanna hai aura gAvI gayA Adi apazabda haiM / yadyapi bhASA ko saMskRta rakhane ke lie vyAkaraNa kA saMskAra Avazyaka hai tabhI yaha eka apane nizcita rUpa meM raha sakatI hai. liMga aura vacana kA anuzAsana bhI isIlie Avazyaka hotA hai, parantu usake uccAraNa meM kisI jAti vizeSa kA yA varga vizeSa kA adhikAra mAnane se usako vyApakatA to eka ho jAtI hai / nATakoM meM stro, zUdroM tathA dAsoM se prAkRta bhASA kA bulavAyA jAnA ukta rUr3hi kA ho sAkSI hai| itanA hI nahIM, dharmakSetra meM sAtha zabda arthAta saMskRta pAuca kA uccAraNa hI puNya mAnA gyaa| isakA yaha sahaja pariNAma thA ki dharma kA ThekA bhI bhASA prabhutva ke dvArA eka varga vizeSa ko milA / huA bhI yahI / dharma kA adhikAra aura usase Arthika sambandha eka dharma kA ho gyaa| isa sambandha meM maulika krAnti mahAzramaNa mahAvIra aura buddha ne ko / unane bhASA ke isa kalpita bandhana ko tor3a kara janabhASA meM dharma kA upadeza diyA aura strI zUdra tathA pAmara se pAmara vyaktiyoM ke lie dharma kA kSetra polaa| dharma ke ucca paba ke lie jAti kA koI bandhana banane svIkAra nahIM kiyaa| isa bhASAkAnti se prAkRta bhASAoM kA vikAsa huaa| yaha nahIM hai ki prAkRta bhASAeM, vyAkaraNa aura liMgAnuzAsana se mukta hoN| unake apane vyAkaraNa haiM, apane niyama hai, jinake anusAra ve pallavita puSpita aura phalita hotI rahI hai| ___ mahAvIra aura buddha ke kAla se lephara IsA ko tIsarI sadI taka prAkRta bhASAoM ko gati milatI rhii| azoka ke zilAlekha prAkRta bhASA meM upalabdha hote hai| pAsanAdeza prAkRta bhASA meM calate rahe haiN| punaH saMskRta yuga meM ina bhASAoM kI gati manda pdd'ii| isa yuga meM jaina aura bauddha AcAryoM ne bhI grantharacanA saMskRta meM hI kI / yahI kAraNa hai ki donoM ke vipula sAhitya se saMskRta kA kozAgAra bharA huA hai| vArzanika kSetra meM uthala puthala to nAgArjuna dignAga samantabhadra siddhasena aphalaMka Adi ke granthoM se hI manI / tAtparya yaha ki zramaNa paramparA ne madhyakAla meM saMskRta bhASA ke vikAsa meM bhI apanA mahattvapUrNa yogavAna kiyA / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanI prastuta grantha nAmamAlA koza kA eka sundara aura vyavahAropayogI Avazyaka zamboM se samRddha grantha hai| mahAkaSi dhamaJjaya ne 200 zlokoM meM hI saMskRta bhASA ke pramukha zabdoM kA cayana kara gAgara meM sAgara bhara diyA hai| zabda se bhAradAntara banAne kI inako apanI nirAlI paddhati hai| jaise pRthivI ke nAmoM ke Age 'dhara zabda jor3a dene se parvata ke nAma, 'manuSya' ke nAmoM ke Age 'pati' zabda jor3a dene se rAjA ke nAma, 'vRkSa ke nAmoM ke Age 'cara' zabda jor3ane para bandara ke nAmoM kA bana jAnA Adi / isapara amarakIti ghiramita bhASya sarvaprathama prakAzita kiyA jA rahA hai| sabhASya meM pratyeka zabda kI vyAkaraNasiddha vyutpatti sUtranirdeza pUrvaka batAI gaI hai| uNAvi se siddha ho yA anya roti se para koI bhI zabda ni[spatti nahIM raha pAyA hai| ina vyutpattiyoM kI prAmANikatA ke lie mahApurANa, papramandi zAstra, yazassilapha ghamyU, motidhAkyAmRta, dvisandhAnakAvya, bRhatpratikramaNa bhASya, mahAbhArata, sUktimuktAzlI, pAbbabheva, anekAryayanimaJjarI, amarasiMha bhASya, AzAdhara mahAbhiSeka, nItisAra, zAzvata, hamInAmamAlA Adi granthoM tathA yazaHkoti, amarasiMha, AzApAra, indranaci, bhorasvAmI, pacananvi, zrIbhoja, halAyudha Adi granthakAroM ko nAma nirdezapUrvaka pramANakoTi meM upasthita kiyA hai| aneka vyutpattiyAM to amarakIrti kI kalpanA ke acche udAharaNa hai| yayA--- "priyante kSudrajantavo'sya sparzeneti marut' arthAt jisake sparza se kSudra jantu mara jAya vaha maruta hai| "na nandati bhrAtRjAyA yasyAM satyAM sA namAndA" jisakI maujUdagI meM bhaujAI syuza na ho yaha nanAMvA-nanaya hai| "yajJAnAM pazukAraNalakSaNAnAmari: yajJAriH" arthAt pazuyajJa kA virodhI mahAdeva haiM / Adi / isake sAtha hI eka anekArtha nighaNTu bhI mudrita kiyA gayA hai| isake anta meM nimnalikhita puSpikA lekha hai :--"iti mahAkadidhanajayakRte nighaNTu samaye bhAgdasaMkIrNe anekArthaprarUpaNo dvitIyaparicchevaH / " isakI eka mAtra azuddhatama prati paM0 jugalakizorajo mukhtAra adhiSThAtA ghoraseSAmanvira se prApta huI thii| racanA zailI Adi se yaha nizcaya pUrvaka nahIM kahA jA sakatA ki yaha unhIM dhanaJjayakI kRti hai, padApi puSpikA bAkya meM spaSTa rUpase dhanajaya kA ullekha hai| isake sAtha hI eka ajJAtakartaka ekAkSarI koSa kA bhI mudraNa kiyA hai| isako hastalikhita prati bhI dhIrasevA mandira se hI prApta huI thii| prastuta saMskaraNa camaraphotikRta bhASya kI ekamAtra azuddha prapti ailaka pannAlAla sarasvatI bhavana jhAlarApATana se prApta huI thii| isIke AdhAra se isakA sampAdana paM0 zambhunAthajI tripAThI ne kiyA hai| saMskaraNa meM jo aneka pariziSTa hai ye sana paM0 mahAdevajI caturvedI vyAkaraNAcArya ne taiyAra kiye haiN| TippaNiyA~ 50 bhunAtha jI tripAThI ne baje parizrama se likhI hai| mujhe yaha likhate hue Ananda hotA hai ki unake sarvatomukhI agAdha pANDitya kA paricaya TippaNoM meM pada pada para milatA hai| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grandhakAra [ mahAkavi dhanaJjaya] nAmamAlA ke kartA mahAkavi dhanaJjaya hai| inhoMne svayaM apane kisI grantha meM apane samaya Adi ke bAre meM nirdeza nahIM kiyA hai| ye grahastha the| dvisandhAnakAvya ke antima zloka kI vyAkhyA meM usake TIkAkAra ne dhanaJjaya ke pitA kA mAsa dhasudeva, mAtA kA nAma zrIdevI aura gA kA nAma vazaratha sUcita kiyA hai| inakI khyAti visandhAnakami' ke nAma se thii| nAmamAlA ke anta meM pAyA jAnevAlA yaha iloka svayaM isakA sAkSI hai :-- "pramANamakalaGkasya pUjyapAdasya lkssnnm| dvisandhAnakaveH kAnyaM rtntrympdiNcmm||" arthAt-aphalAdeba kA pramANa zAstra, pUjyapAra kA lakSaNa-vyAkaraNa zAstra aura dvisandhAnakavi kA dvisandhAnakAyya ye tInoM apUrva ratnatraya hai| yaha iloka nAmamAlA ke bhASyakAra amarakIti ke sAmane thA, unane isakI vyAkhyA bhI kI hai| isameM inakA upa-nAma dvisandhAnakavi' sUcita kiyA gayA hai| TIka bhI hai| kyoMki mahAkavi dhanaJjaya kI sarvazreSTha camatkAriNI kRti dvisandhAnakAya ho hai| pAdirAja sUri ne pArzvanAtha carita ke prAraMbha meM dvisandhAna kAvya kI prazaMsA karate hue likhA hai : "aneka dasandhAnAH khananto hRdaye muhuH / bANAnantAyosA mAgera liyA; kapam / ' arthAt dhanaJjaya ke dvArA kahe gae aneka sandhAna-arthabheda bAle aura hRdayasparzI vacana kAnoM ko hI priya kaise lageMge jaise ki arjuna ke dvArA chor3e jAne vAle aka lakSyoM ke bhedaka marmabhevI vANa karNa ko priya nahIM lagate? dvisandhAna kATya apane samaya meM paryApta prasiddhi prApta kara kA thaa| isakA ullekha dhArApoza bhojarAma ke samakAlIna AcArya prabhAcandra ne apane prameyakamalamArtaNDa (pR.0 402) meM kiyA hai| jalhaNa (12vIM sadI) viracita sUkti musAvalI meM rAjazekhara ke nAma se panaJjaya kI prajhAMsA meM nimnalikhita para "dvisandhAne nipuNatAM sa tAM ca dhanaJjayaH 1 yayA jAtaM phalaM tasya satAM ca dhanaJjayaH / / ' isa loka meM rAjazekhara ne dhanaJjaya ke hisandhAnakAya kA manomAMdhakara sarrANa se ullekha kiyA hai| dhanaJjaya kadhi ke dvArA eka viSApahAra stotra bhI banAyA gayA hai| yaha apane prasAda oja aura gAmbhIrya ke lie prasiddha hai| kahate haiM ki yaha stotra kavi ne apane sapaMdaSTa putra kA viSa utArane ke lie banAyA thaa| samayavicAra inake samaya nirNaya ke lie nimnalikhita pramANa haiM :-- (1) prameyakamalamArtaNDa Adi ke racayitA prabhAcandra (10 11SoM sadI) ne inake dvisandhAna kAvya kA ullekha kiyA hai ataH ye 11voM sadI ke bAda ke vidvAn to nahIM haiN| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA (2) isI taraha vAbirAja sari ( san 1035 ) ne pArzvanAtha carita meM dhanajaya aura dvisandhAna kA nirdeza kiyA hai ataH ye 11vIM sadI ke bAda ke nahIM hai| (3) jAhaNa (12vIM sadI) ne rAjazekhara ke nAma se sUktimananAvalI meM jo pA uddhRpta kiyA hai, vaha rAjazekhara kAvyamImAMsAkAra rAjazekhara haiN| inakA ullekha somadeva (60 160) ke yazastilaka dhampU meM pAyA jAtA hai ataH rAjazekhara kA samaya I0 10vIM sabo sunizcita hai| rAjazekharake dvArA prazaMsita hone ke kAraNa dhanajaya kA samaya 10vIM sadI ke bAda kA nahIM ho sktaa| (4) u*i hIrAlAlajI ne SaTala jAgama prathama bhAga kI prastAvanA (9. 62) meM yaha bhUcita kiyA hai ki jinasena ke guru vIrasena svAmI ne dhavalA TIkA (pR0 387) meM anephArtha nAmamAlA phA nimnalikhita loka pramANarUpa meM upata kiyA hai: "hetAvevaM prakArAyaH vyavacchede viparyaye / prAdurbhAve sagAtau ca itirAjdaM vidurbudhAH // " yaha zloka anekArtha nAmamAlA kA hai| dhavalATIkA vi0 saM0 873 sana 816 meM samApta huI thI ataH dhanaJjaya kA samaya 9vIM sadI ke bAda nahIM ho sakatA (5) dhanajaya ne akalaMka deva kA ullekha 'pramANamakalaGkasya' zloka meM kiyA hai / akalaMka kA samaya I0 7vIM sadI nizcita hai, ataH dhanaJjaya 7vIM sadI se pUrva ke nahIM ho skte| saMskRta sAhitya kA saMkSipta itihAsa ke lekhakadvaya ne dhanaJjaya kA samaya I0 12vAM zataka kA madhya nirdhArita kiyA hai| (50 174) unane apane isa mata pho puSTi ke lie DaoN0 ke0 bI0 pAThaka mahAzaya kA yaha mata bhI uddhRta kiyA hai ki--"dhanajaya ne dvisandhAna mahAkAvya kI racanA I0 1123 aura 1140 ke madhya meM kI hai"| para uparokta pramANoM ke AdhAra se ghanajaya kA samaya I0 8 vIM sadI kA anta aura navIM kA pUrSi siddha hotA hai| jallaNa ko sUktimuktAvalI meM jo I0 12vIM sadI ko racanA hai, rAjazekhara ke nAma se uddhRta hisandhAne nipuNatAM' iloka kAyamImAMsAkAra rAjazekhara kA hI ho sakatA hai, na ki prabandhakoza ke kartA rAjazekhara kA / saMskRta sAhitya ke itihAsa ke lekhakadvaya yaha bhrAnti kara baiThe haiM, ve svayaM jamhaNa -ko 12 vIM sadI kA vihAna likhakara bhI usameM uddhRta rAjazekhara ko 14voM savI kA jaina rAjazekhara batAte haiM ! ataH dhanaJjaya kA samaya upakta pramANoMke AdhAra se I0 8vIM kA uttara bhAga aura nadI kA pUrva bhAga pramANita hotA hai| bhASyakAra amarakIrtimahApaNDita amarakoti ne nAmamAlA ke bhASya ke anta meM yaha puSpikA vAkya likhA hai :-- "iti mahApaNDitazrImadamarakotinA viyena zrI aindravaMzotpanna zabdavedhasA kRtAyAM dhanaJjayanAmamAlAyAM prathamakANrDa vyAkhyAtam" isase itanA ho jJAta hotA hai ki abharakIti 'vidya' upAdhi se vibhUSita the aura ve sendravaMza (senavaMzA) meM utpanna hue the| inhoMne apane ko 'zabdavedhA' upAdhi se alajakRta kiyA hai| maMgala ilokoM meM pUjyapAda akalaGka vidhAnandi aura samantabhadra ke sAtha hI sAtha eka kalyANa 1. isI ke AdhAra se kalpadra koza kI prastAvanA ( P.xxxii ) meM zrI rAmAvatAra zarmA ne bhI bhI dhananjaya kA samaya 12vIM sadI likhA hai| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA koti ko bhI namaskAra kiyA hai| inhoMne anya ke bIca meM jahAM AvazyakatA bhI nahIM hai vahA~ bhI apamA nAma dene meM saMkoca nahIM kiyA hai| kaI sthAnoM para dhanajaya ke ilokoM kI utthAnikA meM bhI "samprati manuSyavarga Arabhyase amarakIrtinA" (pR. 13) Adi likhA hai| jo spaSTataH zrama utpanna karatA hai| eka jagaha to dhanaJjaya ke isa DokA kI pAyA karate e svayaM apanA hI. nAma likha diyA hai--"shaaridhirvrnnyte'dhunaa| adhunA hadAnI dhAriSivaryate kathyate / kena bhASyakA shriimdmrkiitinaa| spaSTatayA yahAM 'kana kA uttara dhanaJjayena' honA cAhie thaa| amarakIti nAma ke tIna vidvAnoM kA patA lagatA hai :(1) 'chakkamamovaesa' Adi granthoM ke racayitA amrkoti'| inhoMne vi0 saM0 1247 bhAvoM bhudhI 14 ke dina yakasmoSaesa grantha samApta kiyA thA / arthAt ye IsavIya 12 voM sadI ke antima bhAga aura terahavoM ke prArambha meM vidyamAna the| ye amitagati AcArya kI paramparA meM hue haiN| inakI guru paramparA yaha hai :-amitagati, zAntirSaNa, amarasaina, zrISeNa, candrakIti aura canyakIti ke ziSya amrkoti|| (2) vardhamAna ke praguru amarakoti / inako paramparA isa prakAra hai....devendra vizAlakIti, zubhaphIti, dharmabhUSaNa, amarakIti,.....dharmabhUSaNa vadhamAna / vardhamAna ne zaka saMvat 1295 vaizAkha sudI 3 budhavAra ko dharmabhUSaNa kI niSadhA manavAI thii| isa zilAlekha ke anusAra amarakIrti kA samaya zaka 1250 ke AsapAsa siddha hotA hai| ye IsavIya 14vIM sadI ke vidvAna the| inake isa samaya kA samarthana zaka 1307 meM utkIrgha vi jayanagara ke zilAlekha se bhI hotA hai| (3) dazabhaktyAdi mahAzAstra ke racayitA varSamAna ke samakAlIna, vidyAnanda ke putra vizAlakIrti ke sadharmA amarakopti / inake sambandha meM dazabhakrayAvizAstra meM likhA hai :-- "jIyAdamarakIrityabhaTTArakaviromaNiH / vizAlakItiyogIndrasadharmA zAstrakovidaH / / amarakItimunirvimalAzayaH kusumacApamadAcalavajrabhRt / jinamatApahRtAritamAzca yo jayati nimaMladharmaguNAzrayaH // " arthAt zAstrakovidha vimalAzaya kAmajetA nirmalaguNa aura dharma ke Azraya tathA jinamatake prakAzaka amaraphIti bhaTTAraka vizAlakoti ke sarmA the| vizAlakIti ke pitA vidyAnanda kA svargavAsa zaka 1403 san 1481 meM huA thaa| yaha ullekha dazabhaktyAdi mahAzAstra meM vidyamAna hai| ataH unake putra vizAlakIti ke sadharmA amarakoti kA samaya karIba san 1450 arthAt IsavIya 15 vauM zatAbdI siddha hotA hai / dAbhasyAdi zAstra kA samAptikAla 1404 zaka arthAt 1482 I0 hai| 1. dekho DA. hIrAlAla kA 'amarakItigaNi aura unakA paTkarmopadeza' lekha / jaina mi. bhAskara bhAga 2 aMka 3 / 2. jaina zilAlekha saMgrahakA 11vAM zilAlekha / 3. prazastisaMgraha ke sampAdaka paM0 ke0 bhujabalI zAstrI ne 'zAke vahikharAbdhicandrakalite saMvatsare kA artha zaka 1463 kiyA hai| jaba ki dazabhaktyAdi zAstra kI samApti sUcaka 'zAke baMdakha rAdhicandrakalite' kA artha 1404 zaka kiyA hai| donoM jagaha kha kA zUnpa lenA caahiye| yadi dAbhabatyAdi zAstra' zatraH 1404 meM samApta huA hai to usameM zaka 1463 meM huI vidyAnanda kI mRtyu kI carcA kaise A sakatI hai ? 4. dekho prazastisaMgraha, 1.0 128 / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pranthakAra ina tIna amarakIti meM prastuta grasya ke racayitA chakkathmovaesa ke racayitA nahIM ho sakate kyoMki unakA kAla vi0 1247 ke AsapAsa hai. jaba ki mAmamAlA ke bhASya (10 62) meM AzAbhara ke mahAbhiSeka se uddharaNa diyA hai| AzAdhara ne apanA anagAradharmAmRta vi0 1300 meM samApta kiyA thaa| ataH prathama amarakIti isa grantha ke racayitA nahIM ho skte| isa se yaha niSkarSa nikalatA hai ki prastuta grantha ke bhASyakartA amarakoti vi0 1300 arthAta Isavoya 1243 terahavIM sadI ke pahile ke vidvAna to nahIM haiM / inhoMne bhASya meM bhoja (1zvoM sabI) indranandhi (10vIM sadI) padmanandhi (12vIM sadI) somaprabha (12vo sdI) hemacanda (12-13I sadI) Adi ke granthoM se bhI nAmolle pUrvaka avataraNa lie hai| zeSa ko amarakoti pRthaka vyakti so hai hii| dvitIya amarakIti ko prazaMsA meM bijayapura ke zilAlekha meM nimnalihita padha milate haiM - "ziSyastasya guroraasiidtrgltponidhiH| zrImAnamarakIryo dezikAnesaraH shmii| nijapakSapuTakabATa ghaTayitvAnalarodhato hRdye| avicalitabodhadIpaM tamamarakIti' bhaje tamoharaNam / / " arthAt-amarakIti mahAtArako vAtAra sadhI sAre mAmale the| isa varNana se jJAta hotA hai ki ye amarakIti zAstrakAra kI apekSA ghogI aura tapasvI hI vizeSa rUpa se ye / nAmamAlA bhAgya meM jisa prakAra kI yazosisA pakatI hai vaha eka yogI aura tapasvI meM nahIM ho sktii| ataH mere vicAra se dvitIya amarakIrti bhI prastuta prantha ke racayitA nahIM hai| tRtIya amarakIti ke varNana meM 'zAstrakovida vizeSaNa unake pANDitya kA nirdeza kara rahA hai| ataH hamAre prakRta granyakAra dazabhaktyAdi mahAzAstra ke racayitA vardhamAna ke samakAlIna, vidyAnanda ke putra vizAlakIti ke sadharmA amarakIti hai| ye san 1450 ke AsapAsa arthAt pAhavIM sadI ke vidvAna the| isa samaya kA sAdhaka eka pramANa yaha bhI ho sakatA hai ki hanane kalyANakIti ko namaskAra kiyA hai| kalyANakIti kA eka jinayajJaphaloSaya anya milatA hai| usakI prazasti se jJAta hotA hai ki ye bhaTTAraka lalitaphoti ke ziSya the| kalyANakIrti ne jeTa sudI 5 zaka saMvat 1350 meM jinayakSaphalodaya samApta kiyA thA / arthAt san 1428 meM yaha anya samApta huA thA / yadi yahI kalyANakIti amarakIti ke dvArA smRta hue hai, to mAnanA hogA ki amarakIti pandrahavIM sado ke vidvAn haiN| AbhAra isa grantha ke sampAdaka 50 zambhunAthajI tripAThI vyAkaraNAcArya sAsatIyaM aneka stroM ke gaMbhIra vidvAn hai / varSoM taka unane jaina vidyAlaya indaura meM sAhitya aura syAkaraNa kA adhyApana karAyA hai| the jaina paramparA se pUrI taraha paricita haiN| unake jaise agAdha jJAnI nirahaGkArI aura vidyAjIvI vijJAna virala hai| unake talasparzI gaMbhora pANDitya kA nidarzaka yaha saMskaraNa hai| jJAnapITha isa anya ke sampAdaka ke rUpa meM unheM pAkara gauravAnvita hai| DaoN0 pI0 ela0 baidha ne isa grantha kA prAkkathana likhakara hameM upakRta kiyA hai| paM0 haragobindajI zAstrI vyAkaraNAcArya ne anekArtha nighaNTu kA sampAdana kiyA hai| paM. mahAdeva caturvedI ne sampAdana pariziSTanirmANa aura prUpha saMzodhana meM pUrA yoga diyA hai| paM0 prajanandanajI mizra dhyAkaraNAcArya ne bhI presa kApI Adi meM pUrA sahayoga diyA hai| gulAbacandrajI vyAkaraNAcArya ema0 e0 1 dekho prazasti saMgraha pR0 16 / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA ne prAkkathama kA hindI anuvAda kiyA hai / paM0 jugalakizora jI mukhtAra ne anekAryanighaNTu aura ekAkSarI koza kI prati bhejii| paM0 zrInivAsajI zAstrI ne bhASya ko prati bheja kara anugahIta kiyA hai| bhAratIya jJAnapITha ke saMsthApaka seTha zAntiprasAda jI tayA adhyakSA sau. ramA rAnI jo kI saMskRtiniSThA, udAra vRSTi, zAnAnurAga aura saujanma isa saMsthA ke jIvana haiN| apanI sva. puNyazlokA mAtA mattidevI ke smaraNArtha mUtidevI granthamAlA ke saMskRta vibhAga kA yaha chaThavAM grantha prakAzita ho rahA hai| isa bhadra dampatti se aise hI aneka lokodayakArI sAMskRtika kAryo ko AzA hai| isa saMsthA ke karmaniSTa mantrI zrI ayodhyAprasAda jI goyalIya kI kAryavRSTi, satpreraNA aura prayatna se isa saMsthA kA dasa rUpa meM saJcAlana ho rahA hai| maiM ina saba kA AbhAra mAnatA huuN| 'bhAratIya jJAnapITha kAzo, pauSa zukla 15 vIra saM0 2476 33150 -~-mahendra kumAra jaina granthamAlA sampAdaka prakAzana-vyaya 40.) kAgaja 20 rIma 22429/32 pauNDa / 545 // ) kAryAlaya vyavasthA prUpha saMzodhana ANi 975) chapAI pRSTha 196 dara 50) prati phArma ! 426-) sampAdana 200) jilda badhAI | 500) bheMTa AlocamA, vijJApana Adi 60) kanara chapAI 787 / / ) kamozana 40) kavara kAgaja kula lAgata 39341000 prati chpii| lAgata eka prati 3 // mUlya 35 // ) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyA nAmamAlA anekArthanighaNTuH ekAkSarI kozazca Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . mahAkavidhanaJjayapraNItA nAmamAlA amarakIrtiviracitabhASyopetA zrIpUjyapAdamakalaGkamanantabodhaM vidyAdinandinaminaM ca samantabhadram 1 kalyANakIrtimamalaM pitya vIra bhASyaM karomi parama budhabuddhisiddhayaM // 1 // sarasvatyAH prasAdena racyate'marakIrtinA / bhAdhyaM dhanaJjayasyedaM bAlAnAM dhIvivRddhaye // 2 // yadyapi dhanaJjayo ( yemo) sto bhAvo dhaktuM na zakyate / tathA'nyahaM pravakSyAmi vAgdecyAzca prasAdataH // 3 // pUrSAcAryakRtA prAyo ghyutpattirupadizyate / kvApi kyApi strabuddhathA'pi kSamyatAmana me budhaiH // 4 // ziSTAsamAcAra (prAcAra) paripAlanA namaskArasamudgatadharmadvAreNa nirvighnazAnasamAptyartha ca dhanaJjayabudhaH iSTAdhikRtadevatAnamaskArArtha zlokamAi __ tantramAmi paraM jyotiravAGmanasagocaram / unmUlayatyavidyAM yad vidyAmunmIlayatyapi // 1 // tatparaM jyoti:"Namo' araItANaM Namo sikhANaM Namo AiriyANaM / gamo upabhAyANaM Namo loe savvasA. hUNaM // " IdRgvidham / namAmi namaskaromi / kiMviziSTam ? vAGmanasagocaram vAk ca vANI manasaMre 15 ca cittaM vAGmanase tayorvAGmanasayona gocaraM na pratyakSIbhUtam avAGmanasagocaram alakSyasvarUpatvAt / tathA coktaM zabdabhede"nabhantu nabhasA sAdhaM manasaM manasA'pi ca | tamasena tamaH prokaM tapantu tapasA saha // " tathA ca padmanandizAstra-- ""strAnubhUtyai bhaved gamyaM ramyaM yazcAtmavedinAm / jAne tatparaM jyotiravAGmanasagocaram / / " 20 1 etatyaJcanamaskArAtmakamantrapratipAdyamaIsiddhAcAryopAdhyAyasarvasAdhurUpamA jyotiH / 2 narbha tu nabhasA sArthamityAdizandabhedIsapramANato'kArAnto'pi manasazabdaH sAdhuH / 3 sAmprataM nirNayasAgarayAtrA. layamudrite zabdabhedanakAzagranthe etatpadyaM kiJcidanyathopalabdham / tadityam - kumudaM kumudA cApi yoSirasyAt yopitA saha / tamasnu tamasA proktaM rajasA'pi rajaH smRtam ||34|| atra kAlaprakarSAdyadyapi manasazabdaH pramrATastathApi tadAnIntanamUlapustake tatathaivAsIditi dhruSam / 4. pa0 pa0 22 // 1 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 amarakortiviracitabhASyopetA __ yat avidyA pApavidyAm, cATukArasUtram, vaidyakasUtram, citrakarmAdisUtram, nRtyasUtram, gandharvamUtram, paTasUtram, agadasUtram, yauddhasUtram, madyasUtram, dyUtasUtram, rAjanItisUtram, caturaGgasUtraJca / gajaturagapuruSakamabadagadaNDAjamAtA ca viyA pavidA ] gaye, tAm unmUlayati mUlAducchedayati / yat ' vidyAmapi unmIlayati sthApayatItyarthaH / dvayaM dvitayamubhayaM yamalaM yugalaM yugam / / yugmaM dvandvaM yamaM dvaitaM pAdayoH pAtu jainayoH // 2 // deza yugme / dvau avayavau yasya tad dvayam , "vitribhyAmayaD vA / " dvitayam dvau avayavau yasya tad dvitayam / ubhayam ubhI avayavau yasya "dvitribhyAmathaT" ityanuvartamAne "ubhAbhyA nityam' ityayaT na tu tayaT / yamalaM yamaM lAtIti yamalam | yugalaM yugaM lAtIti yugalam / yugaDaM yugaDa ca / yugaM 10 yujyate dharmavRzyA yugam ! samAzrayatyanyaM yugam / yugmam yuna kti dvitIyena yujyate zlipyate yugmam / "yujicitijA mA5 / ' sunnam dvau dvAvityarthaH dvandam / yacchatyuparamatyekatvAt yamam / dAmyAmitaM dvItam, dvItameva drutam / pAtu rakSatu | RSimunitirbhikSustApasaH saMzito vratI / tapasvI saMyamI yogI varNI sAdhuzca pAtu vaH // 3 // dvAdaza munau / RSati kAlatrayaM jAnAtIti RSiH / "ripizuciganAmvupadhAdikaH" / tathA ca yazastilake - __ "ressnnaakneshraashiinaamRssimaadhmniissinnH|" yatiH yo dehamAnArAmaH samyavidyAnaulAbhena tRSNAsarittaraNAya yogAya zukladhyAnadharmadhyAnAya yatate sa yatiH / tathA ca yazastilake --- "yaH pApapAzanAzAya yatate sa yatirbhavet / " muniH, tapaHprabhAvAt sarvairmanyate muniH / "manyateH phirata ucca deg / ' tayA ca mAnyatvAdAptavidyAnAM mahadbhiH kItyate muniH|" bhikSuH bhikSate ityevaMzIlo bhikSuH 1 "sannantAzaMsibhikSAmuH12 / " tApasA, tapI vidyate yasya sa tApasaH / "aN13 ca / " tapaHsahasrAbhyAM na kevalamatyarthe vinInau apaca, vRddhiH| saMzitaH saMzAyate 23 sma saMzitaH | "zyatevate nityam / " vyavasthitavibhASayA zo tanUkaraNe ityasya vrate'rthe nisyabhikAro bhavati, vikalpo nAsti / vratI, "hiMsA'nRtamteyA'brahmaparigrahebhyo virativa'tam "1" vrataM vidyate'spa vratI / tapasvI "anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAsanakAyaklezA bAya tpH|" "prAyazcittavinayathAvRttyasvAdhyAyavyutsargadhyAnAnyuttaram / 17 tapazca vidyate yatyeti tapasvI / saMyamI, sayamanaM saMyamaH indriyamANalakSaNaH / saMyamI vidyate yasyeti saMyamI / yogI, 7 yujira 1. yat ityasya pUrvam 'tatha!' iti pada yojyam | 2. he. sh071|151 / 3. etasUtraM hai. za nopalabdham / paraMtu dvitribhyAmaya DvA ityanuvartamAne ubhAbhyAM nityamiti dIkotavacanAsasthamevai. tatsUtramiti nizcIyate / 4. kAlavAcakrayugaparatayeyaM vyutpattiH, prakRtArthe tu yugaM lAtItyeva / 5. kA0 u0 157 iti mak pratyayaH krutvaM ca / 6. ganAmmyupadhAskiH kA0 u0 3 / 15 iti kipa0 / 7. yazasti. zrA08, ka0 44 / 8. yatI prayatne / iH sarvadhAtubhyaH kA. u03|14 ina / 6. yaza. zrA0 8 kalpa 44 / 10. kA0 u0 4.3 iti kiyA / manu zravabodhane / 11. yazaH zrA0 8 kalpa 44 | 12. kA. sU0 4/4/ 51 | 13.pA0 sU0 5122103 / 14. zyateritvaM trane nityamiti pAtajalabhASyam 7/4/41 / 15. ta0 suu07|1 / 16 ta0 sU0 / 17 ta. sU. 18. eva cihnitAMzasthAne yujira yoge rudhAdI parasmaipadI yuj samAdhau yA divAdI AtmanepadI ityeghampAThaH sugamaH / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA 3 yoge, yuja samAdhI para0 yuj samAdhI vA. di0 / Atma0 yuJ rughAdau / para0 zuja samAdhI vA di0 / zrAtma0 yunakti yujyate vA ityevaMzIlaH yogI | gujabhajetyAdinA' viniN / varNI, vaNoM praznacaryamalyasya vaNa / sAdhuH, ziSyANAM dIkSAdidAnAdhyApanaparAGmukhaH sakalakarmonmUlanasamathoM mokSamArgA'nuSThAnaparo yaH sa sAdhuH / siddhiM sAdhayati sAdhayayiSyati vA sAdhuH / "sa vyAkhyAti na zAstraM na dadAti dIkSAdikaM ca ziSyANAm / karmonmUlanazakto [dharma] dhyAnaH sa cAtra sAdhujJeyaH / / " "kRvApAjimIsvadisAdhyazaSaNijanicaricaribhya uN" / vo yuSmAn pAtu rakSatu / dIkSitaM mauNDa ziSyaM ca tamantevAsinaM viduH / catvAraH ziSye / [vIkSitam] dIkSA saMjAtA'syeti / tAraphitAdidarzanAtsaMbAte'rtha itan / mauraDyam muNDe mastake bhavaM vapanAdikaM mauNyam / ziSyam , ziSyate vyutpAdyate guruNA ziSyaH / 10 "vadRjupINazAsustuguhAM kyA / " guroranne vasatyantevAsI tam / viduH kathayanti / kRtAntA'gamasiddhAntAH prayaH siddhAnta | lokAnAM sandehasya kRtaH anto vinAzo yena saH kRtAntaH / zrAgacchatItyAgamaH, zrAgamanamAgamo vA / siddhAnto [ siddho'nto ] nizcayo yasya sa siddhAntaH, samayo'pi | sarve puMsi / ganthaH zAstramataH parama // 5 // anAti racayatIti granthaH / zAsti zAstram / bhUmibhUH pRthivI pRthvI gaharI medinI mahI / gharA vasumatI ghAtrI kSamA vizvambharA'vaniH // 5 // casudhA dharaNI kSoNI mA dharitrI kSitizca kuH| kumbhinIlorA corvI jagatI gaurvasundharA // 6 // saptaviMzatibhUmau / bhavati sarvamatra bhuumiH| "amibhUmirazmayaH / ' bhaktyasmAtsarva bhUH / rephAntamnAvyayam / prathate pRthivI pRthvI ca | guiyatIti gaharI / ruharIti pAThaH / nyAye meti snipati madhukaiTabhamedoyogada vA medinI / mahyate mhii| maha pUjAyAm / dharatyayAn dharA / vasvastyasyAH vasumatI / dadhAti saMgrahAti bheSajA) vaidyo yAmiti dhAtrI | "karmaNi' gheTa: Tran / kcidhaaterpiichnti| kSamaNaM kSamA") "pA'nubandhabhidAdibhyastvA / " vizva nibharti vizvambharA / 'nAmni tRjivAri- 25 tapidamisahA sNshaayaam|" khapratyayaH / bhUtAnavati aniH / striyaamiiH| 73 "mRtasaJdhamyazyavivRtigrahibhyo'niH / " aniH pratyayaH / vasu dadhAtIti yasudhA / dharati parvatAniti dharaNiH / 'dhRto'niH'4" dauti kSupama kssonni| niyAmIH / kSoNI / "Tu kSu saku zabdai" / kSamate bhAraM zmA kSamA ca / dharati sarva dharitrI / kSayati kSayaM prApnoti pralayakAle kSitiH / kAyati kUyate vA kuH| kumbho ratnotpattidIpo. lyatyAH kumbhinI / eti jana imAm ilaa| "harAsurAkapilikAdidarzanAllatvam / ' 1"zUdvAdayaH-- 30 1. yudhabhajabhujadviSadguSTuhAkrIDatyajAnurudhAGyamAGmAGyasaramA'bhyAGa hunAM ca iti pUrNa kAra sU0 4 / 4 / 12 / 2. kA0 u0 sh| 3. tadasya saMjAsa tArakAderita iti kA0 rU. pU. sU0 58 / 4. mauNDyamasyAstItyapi vigraha nivezyam / arza Adibhyo'n / 5. kA. sU0 / 2 / 23 / 6. azyate racyate iti karmaNi vigraho yogyaH / 7. kA0 u0 3 / 32 iti bhavatemipra0 kittvaM ca ! 8. gUhatIti gaharI saharI ityapi pATha iti yuktam / 6. kA0 sU0 44|60 iti hun / 10. vastutastu kSamate iti kSamA, pacAdityAdaca , rAp / 11. kA. sU0 4/5/82 / 12. kA0 sU0 4 / 3 / 4 / 13. kA. ura 2 / 43 / 14. kA0 u02|43 dhRtadhRJaH ityAdisUtram / 15. kA0 u0 2 / 17 / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviracitabhASyopetA "zUdrogravajadhiprabhadragauramerIrAH' ete rakamatyayAntA nipAtyante / klezamurveti hinasti phalena urvarA / uIM / uvA thuvauM duvI dhuvI hiMsAH / sarvapUrvati vyApnoti urdiH / niyAmIH urvI / rAjAntaraM gacchati agatiH / striyAmIH,jagatI / pUjAM gacchati gauH / striinoH| gmeddoNH| 'gorI dhuTi" ityautvam / dhRJ dhAraNe / dhR: / dharati dharate / iz / asya vRddhiH| dhAri jAtam / vasu vasUni vA dhArayatti basundharA / nAmni 5 tRbhU02 khapratyayaH / kAritasyA0 kaaritlo| abhidhAnAt hasvaH / "hasvA ruyormo'ntaH / " "striyA" mAdA / " bhUtadhAtrI, ratnagarbhA, vipulA, sAgarAmbarA, ratnavatI, rasA, acalA, anantA, yAmakAzyapI, gotrA, sthirA, sarvesahA ! tatparyAyagharaH shailsttpryyaayptinRpH|| tatpAyaruho vRkSaH zabdamanyaM ca yojayet / / 7 / 10 yojayet yogyet anya zabdaM ca / tatparyAyadharaH zailaH / bhUmidharaH, bhUdharaH, pRthivIdharaH pRthvIdharaH, gaharIdharaH, medinIdharaH, mahIdharaH, dharAdharaH, vasumatIdharaH, pAtrIdharaH, vizvambharAdharaH, avanIdharaH, vasudhAdharaH, dharaNIdharaH, kSoNIdharaH, mAdharaH, dharitrIdharaH, kSitidharaH, kudharaH; kumbhinIdharaH, ilAdharaH, urvarAdharaH, urvodharaH, jagatIdharaH, godharaH, vasundharAdharaH / saptaviMzati nAmAni zailasya jnyeyaani| tatparyyAyapatinagaH / bhUmipatiH, bhUpatiH, pRthivIpatiH, pRthvIpatiH, gaharIpatiH, medinIpatiH, mahIpatiH, dharApatiH, vasumatIpatiH, 15 dhAtrIpatiH, bamApatiH, vizvambharApatiH, avanIpatiH, vasudhApatiH, gharaNIpatiH, jhoNIpatiH, damApatiH, dharitrIpatiH, cittipattiH, kupatiH, kumbhinIpatiH, ilApatiH, urvarApatiH, urvIpatiH, jagatIpatiH, gopatiH, vasundharApatiH / saptaviMzati nAmAni nRpasyeti jJAtavyAni / tatparyAyaraho vRkSaH / bhUmiruhaH, bhUruhaH, pRthivIrahaH, pRthvoruhaH, gaharIbaIH, medinIdaha, mahomhaH, gharAruhaH, vasumatIruhaH, dhAtrIruhaH, kSamArahaH, vizva mbharAmahaH, avanIruhaH, vasudhAruhaH, dharaNIsahaH, kSoNIruhaH, kSamAruhaH, dharitrIruhaH, kSitiruhaH, kuruhaH, kumbhi20 nIruhaH, ilAmahaH, urvarAruhaH, gItA, jagarI, narutaH, gAgu cha / lAniMgatiparyAyanAmAni vRkSasyeti jJAtavyAni / darIbhRdacalaH zRGgI parvataH sAnumAn giriH / nagaH ziloccayo'drizca zikharI trikakunmarut // 8 // dvAdaza parvate / darI bibhauti darIbhRt / svasthAnAt na calati acalaH / zRGgamasyAstIti 25 zGgI / pANi santyasya parvataH / parvamarubhyAM taH / ' sAnurastyasya sAnumAn / jalaM giratIti giriH / gAnAmyupadhAtkiH / " na gacchatIti nagaH / "Do'majhAyAmapi / nAmnyupapade gameDoM bhavati / zilA uccIyante'tra, zilocayaH / kham zrAkAzam atIti adriH / "bhUsvadibhyaH kriH / " zikharamalyasya shivrii| trikaM pRSTAdharaM skumnAti vistArayatIti trikakut | varNavikAratvAd bhakArasya "takAraH / stambhu stambhuskambhuskumbhuskubhyaH znuzceti vaktavyamatrAsya dhAtoH mayogaH / " mriyante kSudrajantavo'sya 30 sparzaneti marut / "5mRnorutiH" / zailaH, kSitidharaH, gotraH, zrAhAryaH, kudhaH, grAvA / prasthaM pAzrva taTaM sAnurmekhalopatyakA tttii| nitambamanto dantazca tadvAnapi giriH smRtH|| 1 / / - - - 1. kA. sU0 21 233 | 2. nAmni tRvRNidhAritapida misahAM saMjJAyAm iti pUrNa kA. sU. 4 / 3 / 44 / 3. kAritasthAnAmivikaraNe iti pUrNam kAnsU. 6/6 / 44 / 4. kA.sU0 4 / 1 / 22 / 5. kA sU0 2 / 4 / 40 / 6. parvamarutastaH zacaM sU0 4 / 1 / 73 1 7. kA.u. 3113 / 8. kA.sU. 45347 | 5. kaau03|53110, varNa vinAzena sakArasya lopo'pi bIdhyaH / 11. zaca. 21196 / trINi kakudAni . kANyasyeti vigraho 'nyatra trikakutparvate pA0sa0 5 | 4|14 ityakAralopaH / 12. kA. u0130 / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA parvatamekhalAyAM daza / prasthIyate janenAtra prastham | nAmnisthazca kaH / ubhayam / pAti rakSati janAn pAzvam / tarati ucchAyaM gacchati sasam / bhiSu liI | samAtIti saH / vA; jimIsvadisAdhyazUTapaNijanicaricaribhya uN / " "SaNa dAne" asya dhAtoH prayogaH / mehanasya skhe tasya mA lAtIti niruktiH / minoti prakSipati kAmicittAniti yA mekhalA / upatyakA upa samIpe bhavA upatyakA | upAdhibhyAM tyakAmAsanArUTayoH / " taTamasyAsti tttii| koDArtha janastAmyatIti nitambaH / 5 zramatItyantaH / "mRgRyAhasthamidamilUpuNyastaH "ebhyastapratyayo bhavati | damyate (bha) kSyate'nena dantaH / "mRgavAhasyamidamilUpugyastaH / " tapratyayaH / tadvAnapi giriH smRtaH / prasthavAn , pAzrvavAn , tavAn , sAnumAn , mekhalAyAna, upatyakAvAn, tImAna , nitambavAn , antavAn , dantavAn / rAjAdhipaH patiH svAmI nAthaH parivRddhaH prabhuH / Izvaro vibhurIzAno bhartendra ina IzitA ||10|| caturdaza rAzi ! nyAyamArgeNa rAjate iti rAjA / "vRSitakSirAbidhanvipradiviyu yaH kniH|" / ko vazvabhAvArthaH / ebhyaH kaniH pratyayo bhavati / adhi aizvarya pAti rakSatIti adhipaH / tathA ca upasargavRttI-adhi vshiikrnnaadhisstthaanaadhyynaishvrysmrnnaadhikessu|" pAtyavati patiH / pAte iitiH| asmAi. uti-tyayo bhavati / "am gatau" supUrvaH / zobhanamamatIti svAmI / sAvamerin dIrghazca / " satrupapade merdhAtorin pratyayo bhavati / mAthayati ripu nAthaH / "hi vRdi yau" | Dho vRddhaH / ata eka haH 15 pApUrvot paritRhati parivarhati ma vA parivRDhaH / gatyarthAH" iti ktaH / "51 parivRDhaDhI prabhubalavato" etau prabhubalavatorarthayothAsaMdhyaM nipAtyete / paripUrvasya baheriDabhAvo naslIpazca / bRhanahIH prakRtyantara yorapItyanye / ye tu prakRtyantarayoricchanti, teSAmmate "tRha tRhi vRha vRhi dRha vRdau iti pAThAntaraM vartate / tena pAThAntareNa dRhasya bRhasya yA "tuH vRddha," iti nipAtaH / tatra varhati sma dahati sma iti vAkyaM kriyate / prabhavatIti prabhuH / bhuvo DurvizampreSu c|"55ddaanubndh. UkAralopaH / "Iza aishvyeN| iSTa ityevaMzIla 21 IzvaraH / "kazipisibhAsIzasthApramadAM ca / " eSAM varo bhavati tacchIlAdiSu / vibhavatIti vibhuH / pratyayaH / ISTe zaknoti sRSTisthitipralayAn katuma IzAnaH / zrAzritajjanAn vibhati poSayati bhartA | indati paramaizvaryamuktI bhavatIti indrH| 1"sphAyivivanizakikSipikSudirudidindicanzundIndibhyo rak / " etIti inaH / 556ijikRSibhyo nm|" ISTe IzitA / anokahastaruH zAkhI viTapI phalino nagaH / drumo'dhipaH phalegrAhI pAdapo'go vanaspatiH // 11 // dvAdaza vRkss| anasaH zakaTasya akaM gati intIti anokaraH ||17prokhprtyyen vA anokahaH / taranatyanenAta taruH / 18bhUmRtacaritsaritanimasjizIGmya uH / zAkhAH santyasya shaakhii| viTapo vistArI 1. kA0sa0 4135/ vastutastu nAmni sthazceti kAtyayasya kartari vidhAnAdatra ghaJarthe kavidhAnamiti kaH / 2, kA u0 111 / 3. pA0 sU0 5/2 / 34 iti tyakan pratyayaSTAp ca / 4. krIDArtha janastamyate kAjhyate iti karmaNi vigraho nyAyyaH / 5. kA0 u0 4 / 27 / 6. kA. u0 213 / 7. u0 10 11 / 8. kA. u0 3152 iti pAteItipra0 Tilopazca 1 9. kA u06168pANinIyaistu svAminnaizvarye pA0mUka 5/21126 iti svazabdAdAminpratyayena sAdhitaH / svamaizvaryamasyAstIti vigrahaH / 10. gatyakarmakazlighazItyAsavasajanakajIryatibhyazca iti pUrNa kA0 sU0 4 / 6 / 49 | 11. kA.sU. 44165 1 12. kA. sU. 4 / 4 / 59 / 13. DAnubandhetyasvarAvelopa iti pUrNa kA sU0 26/42 / 14. kA0 sU.0 4 / 4 / 47 / 15. kA. u02114 / 16. kA0 u0 251 / 17. ana prANane | aniti zvAsocchvAsa karotIti / ana dhAtorokahapratyaya prauNAdika ityapekSitAMzaH / 18. kA0 30 1 / 5 / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 amarakIrtiviracitabhASyopetA 'styasya vittpii| phalAni santyasya phalinaH / "phalavAbhyAminan / " na gacchatIti nmH| 2"Dos. saMzAyAmari" | dravatti vRddhi gacchati athavA druphadezo'syAstIti dumaH / adhibhizcaraNaiH pibati pAti yA adhipaH / zranipazca | phalAni gRhNAtIti phalegrAhI / abhidhAnAhIH " phalamalarajAsu prhH|"paadaiH pibati pAnIyaM paadpH| na gacchatItyagaH | "namasyA'ANini vA" vikalpena nakAralopaH / vanasya patiH vnsptiH| "pAraskarAditvAtsuT / mahIruhaH, kuraH, zAlaH, palAzI, duH, vRkSaH, kujaH, viSTaraH, agazcApi / tatparyAyacaro jJeyo harilimukhaH kapiH / vAnaraH savagazcaiva golAGgelo'tha markaTaH // 12 // ekonaviMzati nAmAni irau | anokaha caraH, tarucaraH, zAkhicaraH, viTapicaraH, phalinacaraH, 10 nagacaraH, dumacaraH, adhipacaraH, phalegrAhicaraH pAdapacaraH, agacaraH,vanaspatizcaraH, / ityAdidvAdazanAmAni markaTasya zeyAni / haratIti hariH / "i: srvdhaatubhyH|" valayo mukhe'sya palimukhaH / kampate vAthunA zarIre kapiH / "aMhikampyorna 'lopazca / ' prAbhyAM phiH pratyayo bhavati nalopazca ! dhanaM vanati sambhajate cAnaraH ___ naro'pi / plaona utphAlena gacchati plaSagaH / 'Do saMjJAyAmapi" ca / gAM bhUmi laGgAtoti golAGga lam , golAGgalamatyAsau golAGgalaH uNAditvAt "laMge' doghaMca" 1 "mRG prANa tyAge / " mriyate markaTaH / 15 "jalA makaTau'' etAvaTapratyayAnto nipAtyete / vanaukAH | plavaGgamaH / kIzaH / zAstrAgaH / vipinaM gahanaM kakSamaraNyaM kAnana vanam / kAntAramaTavI durgam nava vane / veSyate kampyate bhayenAtra vipinam / 15"vepinuhosvazna" i tInaca / uNAdau upyate / .1 jinA'jineriNavipinatuhinamacinAni / " etAni inapratyayAntAni nipAtyante / . grAhyale 20 mugAdibhirgahanam / ubhym| kati varSati kakSam / ayaMte gamyate zvApade bharaNyam / pratibhrAmyanti atra vA araNyam / 14"pratairanyaH asmAdanyaH pratyayo bhavati / ubhayam / kanyate gamyate'smin kaannm"| vanyate sevyate dhanam / kAntam jalAntam gacchati icchati vA kAntAram / antyasyAmaraviH / niyaamiiH| aravI / duHkhena mahatA kaSTena gamyate durgam | nAnA'rthe / satram , haTyam , dAvam , araNyAnI , phalam (16prphlm)| 2. pAtara bhASyaH 512 / 122 / 2.kA sU0 43247 iti gamerDaH / 3. kA090 42247 anena grherin| evaM sati tRdayabhAvAt phalepahiriti rUpaM sambhavati / tatrAbhidhAnAdIrgha iti TokAkAraH / tathAbhidhAyakavacanAbhAvAkoSAntareSu phalegrahIti dIrgharahitasyaiva darzanAcca phalemAhIti rUpaM cintyam / 4. nedRzaM kimapi sUtra kAtantre / nago'prANini vA iti he0 za0 sU0 3 / 2 / 127 / 5. pAraskaraprabhRtIni ca saMjJAyAm pA. sU. 612157 6. zratra . ci. 4|187 pramANan / taduktamU-vRkSo'gaH zikharo ca zAkhiphaladAvadriIridradramo jIrNodrurviTapI kuTaH kSitiruhaH kAraskarI viSTaraH | nandyAvartakarAliko taruvasU parNI pulAkya hipaH sAlAnokagacchupAdapanagA rUkSAgamA puSpadaH // iti / 7. kA0 u0 434/ 8. kA. sUta 4 / 3 / 47) 9. kharjikRSimasipilAdigya UrIlI kA u0 3 / 60 ityUlA uNAditvAllage dIrghazcati durgavRttiH / 10. kA0 u0 3/58 / 11. pA0 u0 2 / 55 / 12. kA. u. 22 / itInapratyaya: vaperakArekArazca / 13. gAhU viloDane / bahulamanyatrApIti yuc / kRcchaMgahanayoriti nirdezAdmasvaH / 14. kA u0 3 / 2 / 15. kAnayati dIpayati smarAdi / kanI dIptau / yuc / kama balam ananaM jIvanamasya veti vigrahopyUhyaH / 16. phalapuSparahite pandhya-zravakezi-aphala-zabdAH kalpadrukoze dRSTAH / tadbhuktam "najAtphalaparyAyo'yakezI banthya ityapi / phalapuSpaivirahita ete dadhyAdayastriSu / / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA tadharaH syAd banecaraH // 13 // carazabdena yukta zavarasya nagha nAmAni / vipinacarasa, gahanacaraH, kakSacaraH, araNyacaraH, kAnanacaraH, vanacaraH, kAntAracaraH, aTavIcaraH, durgacaraH / / pulindaH zavaro dasyuniSAdo vyAdhalubdhako / ghAnuSko'tha kirAtazca so'raNyAnIcaraH smRtH||14|| polati bhramati mahattvaM yAti gacchati pulindaH / pulIndazva / zavati' nirdayatvaM gacchatIti zavaraH / tAlavyaH / zavati araNyaM zavaraH / dasyati anyamupakSiNIti dasyuH / "janimanidasibhyo :2 / " ebhyo yuH pratyayo bhavati / niSAdati pApakarmAtra niSAdaH / niSadazca | vA jvalAdidunIbhuvo NaH / "nyadha tADane'' nyadha vidhyatIti vyAdhaH / "dihi lihirilavizvasividhyatIyazyAtAM ca / " eSAM No bhavati / lunyate gRdhyate mAMse lubdhaH / svArthe ka: lubdhakA / dhanuSA" saha vartate iti dhaanusskH| kirati zarAn6 1. kirAtaH / araNyasya araNyAnI (tatra) caratIti araNyAnIcara: / indra varuNabhavazavarudramRDahimayamAraNyayavayatranamAtulAcAryANAmAnuk Izca / zraraNyAnIti / vAri ke payo'mbho'mbu pAtho'rNaH salilaM jalam | saraM vanaM kuzaM nIraM toyaM jIvanamaviSam // 15 // aSTAdaza pAnIye / vArayati tuSAmidam pAri, vRNoti kA vAri / * zRvasivapirAjibahanina- 15 bherina / " ebhya ibha pratyayo bhavati / akAra ijvabhAvArthaH / gantam vAr / strIklIve / kAmyate iSyate kam , phAyatIti (thA)1 ..degkAyate? tiDamau" pratyavau bhavataH / pIyate payate yA pyH| "pIDa paane|" "sarva adhAtubhyo'sun / " amati gacchati svAdutvaM sAntam ambham |"shrm gtii|"ame' 2mbho'ntazca prakAra uccAraNArthaH / "aci zabde" "ambu" iti sautro yA "sevAyAm / " ambyate tRSNAtarityambu / "13ambikmbibhyaamuH|"shraabhyaamuH pratyayo bhavati / pIyate pAti vA pAthaH / ||54rmikaasikussipaatciricisi- 20 cigunyasthak / " ebhyasthak pratyayo bhavati | ko yaNvad bhAvArthaH / RNotyaNaH / gamyate "snAnAnAya: sAntam as / sarati gacchati salilam / uNAdau"Saca secane / ' "16dhAtvAdaH pHsH|" "sacate 7 iti salilam / "sacelilazca casya luk18' salila' : pratyayo bhavati cAtya luk ca | jaDati nIcaM macchati jalam / jaI ca / zuNAti hinasti tRSNAm iti zaram / banyate sevyate enat vanam / kozate kuzam / prANiceSThAM vRddhi nayatIti nIram / mIyate hinasti tRSAM mIram ca / tudati tRSpAna toyam / "tuH" " sautra vAvaraNArtho vA / jIvyate'nena jIvanam / jIvanIyam ca / zrApnuvanti samudramityApaH / zrApnoteH vip pratyayo bhavati / hrasvazca / am striyAM barthaH / kvacidekatvam / klIbatvam | apazandI bahuvacanAntaH / 1. zava gatau vAdiH / baahulkaadrH| 2. kA0 u0 4.11 3. kA. sU0 . 4 / 2 / 55 / 4. kA. sU. 158 / 5. dhanuH graharaNamasyeti vyutpattiryatA / praharaNamiraNa / 6. kiratIti kirH| vikSepe / pratyayaH / atatItyataH / zrata sAtatyagAsane / pacAyaca / kiramacAsAvatazceti kirAta iti pUrNavyutpattiH / 7. mAdaraNyAmaraNyAnI tatra caratIti vigraho yuktaH / 8, idaM pANinIya 41 / 49 atra yamelyadhikaH pAThaH / 9.kA. u0 4 / 5 / 10.kA030 5 / 50 / 11.kA u0 4 / 56 / 1..kA.u. 466 / amati svAdutvaM gacchatIti zeSaH / rAmAzramantu amizabda ityato'sun pratyayamAha / 13. kA. u0 5.35 / 14. kA. u010 / 15, arthate ilyasya paryAyo gamyate / yato'gas zabdo nasatyayAntaH / gatau / 16. kA sU0 368 / 24 / 27. salati gacchati nimna miti vigrahe sala gatau ityasmAt salikalyaniH ityAdi 115430 sUtreNa sAdhito'nyatra / 18. kA u06|39 / - - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakItiviracitabhASyopetA "apazca' " iti ghuTi diirghH| zrApaH / adhusvaratvAt zasAderna diirghH| apH| "apAM- medaH / " iti vibhaktibhe pasva daH / adiH / ayaH / abhyaH / apAm | apsu / "3 vargAdeH zuSaseSu dvitIyo vA / ' aphsu / apsu / zrAmantraNe he ApaH / vaiveSTi deI zaityena vyApnotItI vidham / ubhayam / ghanarasaH, puSkarama. meghapuSpam, 'pAnIyama, udakam, cIram, bhuvanam. dakam, kamalama, kaulAlama, amRtam, karandham , sarvatomutram, 5 zrAnata iti nAnArthe / tatparyyAyacaro matsyastatparyAyaprado ghanaH / tatparyAyogavaM padmaM tatparyAyaghirambudhiH / / 16 // tasya paryAyastatparyAyA, tatparaM carazabde prayujyamAne matsyanAmAni bhavanti / vArcaraH, bAricaraH, kacaraH, payazcaraH, anbhazcaraH, ambucaraH, pAthazcaraH, arNazcaraH, salilacA,jalacaraH, zaracaraH,canacaraH, 10 kuzacarA, nIracaraH, tovacarA, jIvanacaraH, apacaraH, viSacaraH / padaprayoge vAriparyAya zabdAne ghanasya nAmAni bhavanti / vArSadaH, vAripradA, kammadaH, payaHpradaH, zrambha pradaH, ambupradaH, pAthaHpradaH, arNa pradaH,salila. pradaH,jalapradaH, zarapradaH, kuzapradaH, nIrapadA, toyapradaH, jIvanapradaH, appadaH, vissprdH| ityAdIni ghananAmAni / tatparyAyodbhavaM padmam / vAripAyazabdAne udbhavaMprayujye udbhakzabdaprayoge kamalanAmAni bhavanti | vAmbhavam , vAyudbhavam, kamudbhavam , phyaudbhavam, ambhaudbhavam, ambUdbhavam, pAthaudbhavam. arNa udbhavam, salilodbhayam. jalodbhavam, zarIdbhavam, vanodbhavam , kuzodbhavam, nIrodbhavam. toyodbhavam, jIvanodbhayam, abudbhavam, viSodbhavam / tatparyAyadhirambudhiH / vAH zabdA ( zabdaparyAyA) ne dhiprayujye dhizabdaprayoge ambudhinAmAni jJeyAna / vArSiH, vAridhiH, kandhiH, payodhiH, ambhodhiH, anbudhiH, pAthoSiH, aodhiH, saliladhiH, jaladhiH, zaradhiH, vanadhiH, kuzatiH,nIradhiH, toyadhiH, jIvanadhiH, abdhiH, viSadhiH | yugemA padakSINo yAdo vaisAriNo jhpH| visArI zapharI mInaH pAThIno (s) nimipastimiH // 17 // ekAdaza matsye / pRthUni vistIrNAni romANyasya pRthuromaa| SaT zradINi sparzana-rasana-prANacakSuH-zrotra-manAMsi yasya saH SaDakSINaH / yAti gacchati ale, yAvaH / visarati "grahAdezina visArI matsya iti / strArthe'N / cailAriNaH / jhaSati jantUn dinasti jhavaH | "sU gatau" / sa R gatI vaa"| sa. vipUrjA visarati visasati vA ityevaMzIlaH,visArI / '."vipratinyAmAkaH saterNina pratyayaH / asyo. 21 (sya) vRddhiH / visArin iti jAte siH | inhan [pUrvavat ] ( pUSAya mNAM zauca )" | zaphiti zapharaH / zaphAH (n) vAyante ( rAti ) zIghragatvAcchapharI / mIyate hiMsyatebhyo'nyataH, mInaH / bahudraSTratvAt pATayati bhakSyatvena pArayate vA pAThInaH / nimiSati paraspara hinasti intIti vA nimiSaH / "nAmyuSagha (dhAt ) pRkAjJAM kaH" | timthati jalenArdo bhavati timiH / matsyaH, aNDajaH, zakalI, visAraH, jalacaraH, zalkI / ghanAghano ghano megho jImUto'bhraM balAhakaH / parjanyo mihiro nabhrATa 1. kAra sU0 2 / 2 / 19 / 2. kA. sU. 23/43 / 3, kA sU. pU. sU. 257 / 4. kA.sU.0 412 / 50 iti Nin pra. / 5. pA.sU. 3 / 2 / 76 utpratibhyAmAji sarterupasaMkhyAnam iti kAzikAvRttiH / 6. kA sU0 2 / / 21 / 7.nimeSarahitatvAmmInAnAm / koSAntareSu teSAmanimipasaMjJAdarzanAcca atrApyanimiSa ityeva chedo yuktaH / na tu nimiSa iti / tadukkA-visAraH zakalI zalkI zaMvaro'nimipastimiH' ci0 4|115 |8. kA0 sU. 4251 / / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA nava meghe / ina hiMsAgasyoH / hantIti ghanAdhanaH / "ac ghanAghanaH" iti sUtreNa dhanApana iti nipaatH| athavA 2ciklidacaknasacarAcaracalAcalapatApatavadAvadhanAghanapATrapatha vA' iti nAmabhUtA saMjJA ruuddhaaH| tatra klideH " nAmyupadhAt' kaa| knasibaricalipatidihanipAdhyatibhyo'pratyayo dvirvatrananipAtane ceti | vAzabdAt klidaH, nasaH, caraH, calA, pavaH, SadaH, zrama, paraH, ityapi bhavati / imyate vAyunA dhanaH / mUtau panizca / " ala | miha secane / mehati siJcati bhUmimiti meghaH / / "zracya "cAm ( dibhyazca )' zraca / nAmino guNaH | "nya ku:6' ityeSamAdInAM coH phagI bhavataH / / izca (hasya ca) dho bhavati / jIvanasya jalasya mUtaH pubandha iti niruklyA jImUtaH / jIvantyanena bhUtAni vA jImUtaH / jIva prANane / anantyapo rAti vA abhram / abhra gatyarthaH / na bhrazyati tapo yasmAdityeke / Apnoti sarvA dizI vA ajha klIbe / valAkAdimihIyate balAhakaH / pArivAiko thA / pravarSati jalaM prjnyH| uNAdau "pRnI samparke' pRDaktaH pRNakti vA parjanyaH / parjanyapuNye 10 iti ra "pratyayAnto nipAtyate / mehati siJcati vizva mihiraH / mahiraH muhirazca / na Ajate na zo nabhrAT / "vinAjidhurSibhAsAm" " eSAM viSam bhavati / abdaH, stanayitnuH, payodharaH, dhArAdharaH, yoniH, taDitvAna, vAridaH, ambubhRt , mudiraH, jalamuca / zampA saudAmi (ma) nI taDit // 18 // AkAlikI kSaNacirvidyut paT zampAyAm / zAmyati zIghra zampA / zambA ca / zampibati vA zampA / sudAmnA adriNA ekadik saudAmi (m)nii| tenekadigityaN / zobhanasya dAmnI bandhanaranoriyaM sadRzI saudAmi (ma) nI / saudaanii| saudAminI ca / tADayati taDit / tAiyateNiluk / tADayati mevaM tADayate'sI veti taDit / tAntam / aAklayati stokakAlaM rocate vA AkAlikI"zrAG maryAdA'bhividhyoH / " kSaNe kSaNe rocate zAlate kSaNaciH / vidyotate vidyut / callA, kSaNikara, zatavadA, hAdinI, acirAMzuH, 20 airAvatI, caJcalA, caTulA, dizyA / tatpatirambudaH / vidhucchabdAne patizabde prayujyamAne ambudanAmAni bhavanti / zampApatiH, saudAmanIpatiH, taDitpatiH, zrAkAlikIpatiH, kSaNacipatiH, vidyutpatiH, nirghAtapatiH, azanipatiH, vajrapatiH, ulkApatiH, ityAdimeghanAmAni syuH| niryAtamazaniyaMtramulkAzabdaM ca yojayet // 16 // catvAro Sane / niInyate'neneti nirghAtam / parvatAdInaznAti, azaniH / tRmadhUyamya 1. interghatvaM ca kA vArtikam / zrac dhanAdhana ityAkArakaM vacanaM na ciTupalabdham / zA0 sU0 4 / 1 / 55 dhanAdhana pATUpam iti / 2. hadaM tu mopalabdham / caricalipatibadInAM vA dvitvamacyAk cAbhyAsasya vaktavyam iti kAtyA vA / 3. kA. sU. 4 / 2 / 51 / 4. kA sU0 4 / 5 / 50 iti interalapra0 ghanigadezazca / 5. kA0 sU0 4/2/48 / 6. nya vAdInAm iti kA. sU0 4 / 6157 iti hasya ghaH / 7. balAkAbhihIyate / zrohAla gatau / karmaNi kvut / athavA balena hIyate zrAhAyate vA can iti rAmAzramaH | pRSodarAditvAd pArivAikazabdasya balAhaka iti nipAtazca / 8. kA.u. 3|46.kaa. sU. 4 / 457 / 10. tena proktamityatastenetyadhikAre "ekadika" iti jai0 sU0 3 / 3 / 81 / 15. sama nakAlAvAdya-tau yasyA iti vinaI AphAliphaDAdhantavacane iti pA. sUtreNa samAnakAlazabdasyAkAla Adeza ikaT pratyaye ritvAnDIpi zrAkAlikoti mUloktamapi sAdhu / 12. kA0 u0 2 / 43 / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 amarakIrtiviracitabhASyopetA zyavivRtimahinyo'niH / " ebhyo'niH pratyayo bhavati / "Tu u sphUrjA vajranirghoghe" sphUrjatIti vAm / zUdrAdayaH2-"zUdrogravajraviprabhadragaurabherIrAH" ete rak pratyayAntA nipAtyante / parvateSvapi vati vajram / upati jvalati ulkA | ul iti sautro'yaM dhAturvA | pariSatkardamaH paGkaH trayaH kardame / pari samantAd bhArAkrAntaH sodati gantuM na zaknotIti pariSat / "satyU dvipaddhahaduhayujavidabhidacchidaninIrAjAmupasarge" eSAmupasarge 'nupasarge'pi naamyupdhaatvim| kRNoti caTA hinastIti kardamaH / 'pRthicarikardibhyo'maH" / pacyate vistAryate varSAkAlena paGkaH / ubhayam / uraNAdau 'pana ca' panAyate panyate dhA paGkaH / "pasipanibhyAM kaH'' AbhyAM kaH pratyayo bhavati / tathA cAmara siMhaH niSavarastu jambAlaH paGako'strI shaadkrdmii|" niSadbaraH, jambAlaH, zAdaH, icikilaH, cikitsazcAnekArthe / tajjam tasmAt jam udbhavam paGkajam , kardamajam , pariSajam , ityAdIni kamalanAmAni bhavanti / tAmarasaM viduH| kamalaM nalinaM padmaM sarojaM sarasIruham // 20 // kharadaNDaM kokanadaM puNDarIkaM mahotpalam / daza kamalanAmAni bhavanti / tAmyati jalaM kAnati taamrsm| amarasiMhabhASye-"tAmaH prakoM raso'sya tAmarasam / tamaH prakaryA'yastAratamyavat / ' kena mastakana malyate dhAvate kamalam / zriyA kAsA'rtha kAmyate vA / 'paTikamimuzikuziyA klH|" ebhyaH kalaH pratyayo bhavati / kammalaM ca / nalAH santyasya nlinm| nalati prAkarSati zriyaM vA nalinam / "pulinalitalilihibhyaH 20 kinA' / nalaM ca / padyate pAti lakSmIratra padmam / "1 artighRhusudhRkSiNIpadabhAyAstubhyo mH|" ubhayam | sarasi taDAge jAtam sarojam / sarasyAM rohati prAdurbhavati sarasIruddam / 1 kharaJca taddaNDaJca svaradaNDam / kokAzcakravAkA nadantyatra kophanadam / klIve | [ rakta ] kumudam'2 / raktakamalaJca / vizeSaNam [ kumudakamalavizeSe ] | puNati mAGgalyAtvAtpuNDarokam / ma ( muTa) pramardane sthaane| puNDirityeke / puNDati puNDarIkam / bhASyakartRmate puNa zobhe / puNati alpati 25 zobhA puNDarIkaH / "anunAsikAntADDaH" anunAsikAntAddhAtorDaH pratyayo bhavati / mahacca tadutparla tra mahotpalam / tathA ca hulAyudhaH- "puNDarIka 54 sitAmbujam / " 1. sphUrjatIti vigrahe sphUrjadhAto bajAdezI rakapratyayazca nipAtyaH / baja gtau| babattIti vigrahe kevalaM rak / 2. kA0 u0 2 / 15 / 3. kA0 sU0 4 / 3 / 74 / 4. kA0 uNAdau etatsUtraM nAsti / pAH usUla 4184 kalikorama ipyamapra0 / 5. kA0 u0 5 / 30 / rAmAzramastu paci vistAre karmaNi halazceti ghana ityAha / 6. amara0 1319 / 7.kSI0 bhA0 119140 / 8. kA u06|1 / 9. kA. u06|6 / 10. kA 30 1 / 53 / 12. kharo daNDo yasyeti vigraho nyAyyaH / 12. zratha kokanadaM raktakumuda raktapaMkaje iti medinI tadvizeSe pramANam / 13-pArIkAdayazca pA0 u0 4 / 20 iti mudghAto rIkantyayAntaH puNDarIkazabdo nipAtyate / rAmAzramastu puvidhAtorarIkanpratyayamAI | bhAgyakarta mate puNTha dhAtorarIkapratyayo DAntAgamazcetyubhayaM vidheyama | kevalaM Dapratyayastu na yuktaH / 14. ilAyudhaH 3358 / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA indIvaraM cAravindaM zatapatraM ca puSkaram // 21 // syAdutpalaM kuvalayam samta nIlotpale / indati zobhaizvaryaM prApnoti indIvaram / zrarAn rAjIH vindati iti aravindam / vidlu lAme, vid arapUrvaH / arAn vi-datIti aravindaH / "karmaNi ca vidaH" za. pratyayo bhavati / iti parasUnamaH / svamate--anyatrApi ceti [karmaNyaNa' ] aNa bAdhakaH / "sAhimAtiH 5 vaidyudejicetidhAripArilipi(mpiovindA svanupasarge" eSAmanupasarga zo bhavati / cakrasyA'vayavaH para. vindam 1 piNDI (puNDarIka) kamalerthe tu (adhi) aravindam / rAbavizeSastu aravindaH / kecitkama. le'pi pustyaM manyante / zata patra Nyasya zatapatram / balIce / zobhA poSayati pugyati bA puSkaram / zobhAmutkarSaNa palati gacchatItyutpalam / kau balate prANiti kuvalayam / kukSito bahirvalayaH patravenamasyeti shriibhojH| vizeSamA atha nIlAmbujanma ca / indIvaraM ca nIle'smin site kumudakairaye // 22 // nIlAmAla-ma / ivatImagA3 / mubAra dilanoleti] sAmAnyasya | nIle ] vizeevRttiH / asmin site / rAtrI vikAsa karoti candreNa kAmyate vA kI modate vA kumudam / dAntaJca / 15 ke udake jale rauti keravo haMsaH, tatyedaM priyaM kairavam / klIbe / tadvatI tasya kamalasya paryAye 'catI' iti prayujyamAne kamalinInAmAni bhavanti / tAmarasavatI, kamalavatI, malinavatI, padmavatI, sarojavatI, sarasIruhavatI, kokanadavatI, puNDarIkvatI, mahotvalavatI, aravindavattI, zatapatravatI / visinI breyA dinavikAsinyAmekaH / visamasyasyA visinii| nalinI / puTakinI / mRNAlinI / vratatIvallarI ltaa| vallInAmAni yojyAnicaturva" ( catvAro va ) lAn / vRNotIti vratatI kaSTA tatirasyA vratatI, vratatizca / 25 apAditvAdvattvam / ballate valsArI / lAti lalati citaM thA la / / vallate veSTate vallI / vllaadii| balligdinto'pi / striyAmI: / vallI / vAtazca / voruka ( ), gulminI, pratAninI, zArivAH kimI ca | vRkSazAstrApAmapi / 1. kA. sU. 4 / 3 / 1 / 2. kA. sU0 4 / 3-54 / 3. indatItIndIH lakSmIH / sarvadhAtubhya in u. sU. 4|117 itIn / kRdikArAdaktina iti GIS ca / tasyAvaramiSTam iti vyutpattyantaramapyUhyam / 4. ekA visaunIzabda ityarthaH / 5. atra catvAro valaryAmiti yuktam / 6. pratanotIti vratatiH / tan dhAtoH tic / kau ca saMzAyAmiti tic / pupodarAditvAtpasya va ityanyatra / 7. latiH sautro dhAturveSTanArthI latatIti latA / pacAyac ityanyatra / 6. sArivAzabdo'nantamUlanAmakauSadhi vizeSavAcakaH / kirmiH strI svarNaputryAM syAdapi pAlApalAzayo. riti vizvalocanapramANataH kirbhizabdaH / kiauzabdo svarNaputrI-mAlA-palAzavAcakaH / vRkSazAkhAryA latAyAM vA ubhAvapyaprasiddhauM / ato'tredameva pramANam Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviracitabhASyopetA vAridhiNyate'dhunA // 23 // adhunA idAnI ghAridhiyete kathyate / kena ? bhASyaka; munizrImadabharakIrtinA / sAmprataM samudranAmAni bhArabhyante-- srotasvinI dhunI sindhuH savantI nimnagA'pagA / nadI nado dvirephazca sarinAmA taraGgiNI // 24 // ekAdaza nadyAm / srotaH pravAhI pustyasyAH srotsvinii| dhunauti kampate dhuniH| niyAmIH / dhunI / syandati jale calati sindhuH / triSu / "syandeH2 samprasAraNaM dhana / " taTebhyo jalaM savati yntii| nimnaM gacchati nimngaa| zrA samantAdApnoti abhiragati vA zrApagA / Apena vA gacchati praapgaa| nadatyavyaktaM zabdaM karoti ndii| nadati nadaH / "acaH pacAdibhyazca" ca / dvau rephI taTI yasya dvirephaH / 10 sarati samudraM gacchati sArit / tAntam / taraGgAH santyasyAM taraGgiNI / taTinI, niriNI, kulaGkAmA, zevalinI, sarasvatI, samudrakAntA, hAdinI, srotaH, kaSuH", kulyA, dvIpavatI. rodhIvaktrA / tatpatizca bhavatyabdhiH, tasyA dhunyAH patithunIpatirityAdisamudranAmAni bhavanti / srotasvinIpatiH, dhunIpatiH, sindhupatiH, savantIpatiH, nimnagApatiH, zrApagApatiH, nadIpatiH, nadapatiH, dvirephapatiH,saritpatiH,taraGgiyopatiH / pArAvAro'mRtodbhavaH / apAravArakUpArau ranamInAbhidhA'karaH // 25 // samudro cArirAzizca sarasthAn sAgaro'rNayaH / nava samudre / pAramANoti paaraavaarH| atasyodbhavaH amRtodbhavaH / apAra vAr jalaM yatrA'sau apAravAH / na kuM pRNoti maryAdApAlanAdakUpAraH / ilAyudhe-"na kuM pRthivI piparti vyA20 pnotIti akuupaarH|" akUvAro'pi / ratnamInazabdayorage Akara prayujyamAne samudranAmAni bhavanti / ratnAkaraH, pRtharImAkaraH, ghaDakSoNAkaraH, yAdAkaraH 6, vaisAriNAkaraH, jhapAkaraH, visAdhAkaraH, zakarAkaraH, mInAkaraH, pATInAkaraH, nimiSAkaraH, tinyAkaraH / 'undI kledane sampUrvaH / samantAdunattyasmAditi samudraH / ""sAvitazvirvAJcazakikSipikSudirudimadimandica zundIndi-yo raka"" anidanubandhAnAma guNe'nuSaGgaH / tathA ca halAyudhe --"mudanti mizrIbhavanti bhaumaa'ntriikssnaadeyjlaanytrsmudrH|" 25 amarasiMha- 1 'samunatti samuhaH'' / vArINAM jalAnAM rAzirirAziH / sarAMsi jalaprasAraNAni santyasya sarasthAn / sAgarasyApatyaM sAgaraH, sagaratanayaH khaattvaat| zraNAMsi santyasya arNavaH / -- - - - - - - - - -- - - - - - -... . .. - 1. dhunoti kampayati vetasAdIn / dhuJ kampane / vip / pRSodarAditvAika ! nAntatyAnDIpa dhunI iti rAmAzramaH / 2. kAra u017| 3. abhiragatIti vigrahepaH pakArasya badasvAbhAvo'kArasya dIrgharavaM ca pRSodarAdityaina nipAtAsAdhyam / 4. kA0 sU0 4 / 2148 / 5. atra karpUriti dIghoMkArAntapATho zuktaH / taduktam -kaSU nadI karoSAgnyoriti zAzvataH 672 / 6. yAdat zabdasya sakArAntatvAd yAda zrAkara ityeva na tU yAdAkaraH / 7. samantAdunatti Akaroti bhUbhAgAnetAvAneva vigrahaH / atrAsmAdityapA. dAnArthaSTokokto nApekSaNIyaH / samIcInA mudrA jalacaravizeSA yasmin saha muTyA maryAdayA vartate veti vyutpazyantaramapyUtyam / 8, kA0 u0 2 / 14 / 6. kA0 sa0 3 / 6 / 1 / 10. muda saMsarge curAdiH sampUrvaH / kathAdAvadante tatpAThAccurAdiNico vaikalpikavAnmudantItyapi pajhe / sabhI makAralopaH pRSodarAditvAttatra bodhyaH / 11. kSI0 bhA. 1 / 6 / 11 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA tathA ca kSIrasvAmibhASye-- ao'syAstyarNavaH / 'aNeso lopazca' iti vaH salopazca / " udadhiH, udanchan , toyanidhiH, jalarAziH. vIcimAlI, zazadhvajaH / tadabhedAH sapta-lapaNodaH, hIrodaH, surodaH, ikSudaH, svAdUdaH, dayudaH, ghRtodaH / sImopakaNThaM tIrazca pAra rodho'vadhistaTam // 26 // gama pe ! ginA na bhane ! soti namAtIti sImA | "dharmamAmAgrIgamA'dhamAH 5 ete makpratyayAntA nipAtyante / phaNThasya samIpe upakaNTham / tarantyasmAttIram / tarati plabate iva ke tIraM vA / pipati ghRNoti jaleneti pAram / pAryate samApyate'smitriti vaa| ruNadi jalaM vegena rodhs| . sAntam / ubhayam | avadhAnam avadhiH / upasarge daH kiH" / tasyate pAhanyate'gbhasA taTam / triSu / tH| tttii| idanto vA / triH| striyAmIH, taTI / kUlam, kacchaH, prapAtaH. tIram / maGgastaraGgaH kallolo cIcirutkalikA'valiH / pAlI velA taTocchvAsI vibhramo'yamudanvataH // 27 / / ekAdaza taraGga / bhajyate jale svayameva bhaGgaH / tarati plavate sarataH / ""nRpatibhyAmaGgaH" zrAbhyAmaGgapratyayo bhavati / 'kallyante'nena nadyaH kallolaH / kutsitaM lohati kallola ityekaH / yAti (vayati ) gacchati vIciH / striyAmIH, viicii| dRddhimutkarSeNa kalayati utkalikA / stri- 15 yAm / zrA samantAd valate zrAvaliH / pAlyate pAliH / striyAmIH / paalii| valayati pUrNimAdikAlamupadizati velA / striyAn / taTazca ucchvAsazca taTocchvAsauM / tati tttH| ucchavasanam ucchvaasH| vibhramati vibhramaH vikAraH / kasya 1 udamvataH samudrasya ! UrmiH, laharI / samprati manuSyavarga Arabhyate zrImadamarakortinA manuSyo mAnuSo mayoM manujo mAnavo naraH / nA pumAn puruSo godhA ekAdaza manuSye / manorapatya manuSyaH / kuruniSAdebhyaH prathamA patye pi" / kuruniSAdAmyAmaNIpi manoH sAntazca / kvacidvisvarasya na vRddhiH / aNvA / * manuSyaH / mAnuSaH / uNAdau ca / manyate sukhaduHkhAdikamiti manuSyaH / "manerusyaH" usymtyyH| mAnayati mAnyate iti vA mAnuSaH / " mAnerusaH'' us pratyayaH / ubhayam / 1kSI0 bhA0 za6 / 2. kopAntareSu samudrasya zazadhvaja iti nAma mopalabdham / kathaM citsamAdhAnApekSAyAM zazidhvaja iti gaTho bodhyaH / zazI candro dhvajazcidraM vaMzamayArakaM yasyeti tadvigrahaH / candrasya samudraprabhavatvaM purANaprasiddham / 3. kA. u. 156 / 4. ta plavanataraNayoH / kapratyaye Rta hara dIvaM ca / atrINAdiH zaraNam | saralaH panthAstu pAra tIra karmasamAtI / tatastIrayatIti vigrahe pacAdyac / 5, pAlanapUraNayoH pa dhAtustena pipartItyasya pUrayatIti paryAyo yukto na tu vRNotIti | jvamAditvAgNa: / kSIrasvAmI tu pare pAyeM bhavaM kUlam pAram ityAha / 6 kA sU0 4.5]70 iti ki / 7. kA u0 5 / 22 / 8. kalla avyate zabde kallante ityasya zabdAyante ityarthaH / uNAdisvAdolacna / ke balama tasya lolazcaJcalo'vayavaH / anusvArasya parasavarNo lakAra iti rAmAzramaH / 9. vaiva saMvaraNe / yo Dicca u0 sU0 4 / 32 itIcina / 10. *evaM cihnitAMzasyAne "manoH parAyaH" kA0rU.pU. 493 iti Sya paNa pratyayau iti pAThI yuktaH / 11. kA0 u0 6 / 10 / 12. kA. u* 6 / 11 / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 amara kIniviracitabhASyopetA "raDIya bAchitaM yAnto varamete bhujnggmaaH| na punaH pakSahInatvAt paGguprAyantu mAnuSam / / " niyate martyaH / . rustyaH" | svArtha kho vA / manorjAtaH manujaH / manorapatyaM mAnavaH / nRNAti vinayati naraH, 'NI prApaNe' nayatIti vA / "niyo ddaa'nubndhshc"| asmAt Rn pratyayo bhavati, sa ca DA'nubandha iSyatentyasvarAdilopArthaH / pUryate kulamanena sAntaH-4pumAn / uNAdI pUDaH pavate punAtIti vA pumAn / ""sirmanantazca / " asamAtsiH pratyayo bhavati, asya ca mana antaH cakArAd humvatvaM ca / ikAra uccAraNArtha: / puri puri cayanAt pUraNAdA puruSaH / pRNAti pUrayati vA strogAmudara garbheNeti puruSaH / "pRNAteH" kuSaH" / asmAtkuSaH pratyayo bhavati / ko'nubandhaH / anyepA. mapaMAti vA dArghaH / pUruSaH / latve puruSaH, puluSazca / "gudha pariveSTane' / gudhyati godhA / 10 dhavaH syAttarapatinRpaH // 28 // tasya manuSyazabdasyAne dhava-patizandaprayoge nRpanAmAni bhavanti / manuSyaghavaH, mAnuSapaSaH, maryadhavaH, manu badhavaH, mAnavadhavaH naradhavaH, nRthavaH, punvavaH, puruSadhavaH godhAdhavaH / manuSyapatiH, mAnupAtiH mayapatiH manujapatiH, mAnavapatiH, narapatiH, nRpatiH, puspatiH, puruSapatiH, godhApatiH / bhRtyo'tha bhRtakaH patiH padAtiH padago'nugaH / bhaTo'nujovyanucaraH zastrajIvI ca kiGkaraH // 26 // ekAdaza sevakaM / bhriyate iti bhRtyaH / bhRo saMjJAyAma" / priyate rAjA bhRtaH / svArtha kaH / bhRtakaH / patati adho gacchati pattiH'', patanaM vA / [pAdAbhyAm] atati [padAtiH' 1] / pAdAtikaH / ANAdika ima : vinayAditvA ra mAToti padagaH / anu pazcAd gacchati anugaH | bhati yuddhaM bibharti bhttH| anujIvatItyevaMzIlaH anujIvI / annu pazcAcaratItyanucaraH / 20 zastreNa zrAyudhena jIvatItyevaMzIlaH zastrajIvI / kiM kusitaM kArya viddhAti kiGkaraH / sahAyaH, sevakaH, padajeyaH, padgaH padikazca / tathA ca yazastilake-(zlo0 130) "satyaM dure viharati samaM sAdhubhAvena puMsAM dharma zvittAtsaha karaNayA yAti dezAntarANi / pApaM zApAdiva ca tanute nIcavRttena sAthai sevAvRttaH paramiha paraM pAtaka nAsti kiJcit // " svI nArI vanitA mugdhA bhAminI bhIruraGganA / lalanA kAminI yoSid yoSA sImantinIti ca // 30 // 1. kaa| u0 6 / 12 / 2. vANapatye kA0 rU0 pU0 473 ityA / 3. kA0 u0 2 / 41 / 4. pAti punAti vA pumAn / pAteImsun pUjI Dumsun , pA0 u0 4.170 iti huAsun iti prakiyA'nyatra | 5. kA u0 4/421 6.puri zayanAditi tu nirutaprakAro vigrahastu pRNAtItyAdireva / 7. kA030 3 / 54 / 8. godhAzabdasya puruSArthe koSAntarapramANaM nopalabdham / taduktam-"godhA talanihatkayoH" vi0lo / godhA prANivizeSe sya jyAdhAtatya ca vAraNe | AkArAntatrIligatvaM ca sarvatrAsyoktam | a0saM0 243 / ato'sya mUlaM bhRgyam / goda iti pAThe tu godo mastiSka masyAttIti godaH mukhyamastiSkavattvAt puruSa iti samAdheyam / taduktam godaM tu mastakasneho maritako mastuluGgakaH 10 ci0 3 / 289 / 6.kA. sU0 4 / 2 / 25 iti kyap / 1. . ANAdikastiH, ktic ktau ca saMjJAyAmiti vA tic / patanaM yA iti vyutpattitvaprAsaGgikatvApekSyA / 11. atyatibhyAM ca pA u. 4130 ityateran / pAdasya padAcyAtihateSu iti padAdezazca / 52. vinayAdeSThaNa jai0 sUra 4 / 2 / 40 / 13. padAbhyAM pAdAbhyAM veti vaktavyam, na tu padbhyAmiti / pAda ityApatteH / pAdasya padAjyAtIti pAdasya pad' / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA nitambinyabalA bAlA kAmukI vAmalocanA / bhAmA tanUdarI rAmA sundarI yuvatI calA // 31 // dvAviMzatiH striyAm / ratRA prAcchAdane" stRNAtyAcchAdayati svadoSAn paraguNAniti strii| upAdau / stRNAtyAcchAdayatti lanavA'tmAnamiti strI / stRNAteSTat " pratyayo bhavati / akAramAtraH / "smRvarNaH / athavA iTapAThaH / sababhAjana vAdinIyaH / Damaro nadAdyarthaH / rakAramAtra eva | zramarasihabhASye -syAyasya te') syA garbhaH strii|" tayA ca halAyudhe"staraNAti vivekamAcinatti strI" | narasya strI jAtizceta naarii| nareM vanati bhajane vanitA / muha vaicitye kAyeMghu muhyati mugdhA / "muharthaka isva gaH / " bhAmate kupyate (ti) bhAminI / [bhAmaH] krodhI tyasyAH vA bhAminI / tribhetyasmAda(tyasau)bhIruH / "bhiyo rugluko ca / " bhIruH / prazastAnyaGgAnyasyA shrnggnaa| lAiyati, (laiti) vilasati, lalapati (lalati) naramIpsate vA lalanA / "lala IpsAyAma" | bhogAn 10 kAmayate kAminI / yudhaH sautro'yaM dhAtuH sevA'rthe / yoSati puruSaM gacchati ratecchayA prAtmano yoSA / "kaSa ziSa japa jhaSa daSa maSa ruSa riSa yUSa jaya hiMsAH " / yopati hinasti hantIti yoSit / "hastaDi. ruhiyuSibhya itiH" ebhya itipratyayo bhavati / ikAra upyAraNArthaH / zramarasiMha-"yoti ghusA yopin / ' anAditvAdAmpratyaye yoritA ca / sImanto'stasyAH siimntinii| badhnAti cittaM badhUH / nitambo'styasyA nitambinI / na vidyate balamasyA abalA / 'bA' saubhAgyaM lAti gRhAtIti bAlA / "kam kAntI" kama / 15 ""kamerimiG kAritam" ina / "zrasyopa." dIrghaH / kAmayate ityevaMzIlA kAmukI / " zakamagamahanakRSabhasthAlapapatapadAmukam / " 'kAritalopaH / " nimi" dIrghAbhAvaH / akArA'nubanghatvAtpUrvasyopa dIrghaH / vAme sundare locane netre yasyAH sA yaamlocnaa| "bhAma ko" curAdau / bhAmayati / 'bhAma krodha bhvAdApakArA'nubandha zrAtmanepadI / bhAmate bhAmA / cakSurdoSAdidarzanAt / tanu sUkSmadaraM yasyAH sA tnuudrii| nareNu ramate, manAMsi ramayati vA rAmA' / suSTu driyate zrAdriyate jano'tra, zobhanI daro 20 varAGgacchidramasyA vA 13 sundarI / athavA 'sundara' iti sautro'yaM dhAtuH / yuvat zabdAnadAdivihitastiH4, yuvtiH| yu mizraNe yauti narAn mizrayati proNAdiko vA atiH yuvatiH / khiya mIH / yuvatI / yUnItyanyaH / tathAhi prayogaH-- "bhartA saMgara evaM mRtyuvasati prAptaH samabandhubhiH, yUnI kAmamayaM dunoti ca mano vaidhanyaduHkhAd vadhUH / bAlo dustyaja eka eva ca zizuH kaSTaM kRtaM vedhasA, jIvAmIti mahIpate pralapati ydrisiimntinii|" calacittAnpurupAn cAlayatIti calA" / vAmanetrA, purandhI, vAsitA, varNinI,pramadA, ramaNI, - -.--..-- 1. kA. u0 4 / 36 / 2. kA. sU. 1 / 2 / 10 / 3. kSI0 bhAra 2 2 / 4 kA 30 6 / 384 iti dhik ma hasya gazca / 5. kA0sU0 41456 / 6. kA . 1 / 35 / 7. kSI0 bhAra zAra/ 8. kA rU0 u0 462 / 5. kAla sU0 4 / 4 / 34 / 10. kAritasyAnAmiDvikaraNe kA0 sU0 316 / 44 ittIno lopaH / inaH kAritasaMjJA kAtantravyAkaraNe / 11. nimittApAye naimittikasyApyapAya: iti paribhASenduzekhare akRtavyUhaparibhASArtharUpaH / 12. ramate rAmA / jvamAditvAmNaH / ramayatIti tu na yunama, Nyantasya jvalAditvAbhAvAt / 13 su-atIva unani sundarI / undI kledane / bAhulakAdarapra0 / zakanbhvAditvAdukArasya pararUpam / gaurAditvAndIp iti rAmAzramaH / 14. kA0 sU0 24.50 / 15. calacirIH puruzcalatI ta calatyeva vigrahaH / pacAyac / NijantAtu cAlA iti syAt / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakortiviracitabhASyopetA dayitA, pratIpadarzinI, kAntA, yazA, mahilA, mahelA ca / bhAryA jAyA janiH kunyA kalatraM gehinI gRham / mahilA mAninI patnI tathA dArAH purandhrayaH // 32 / / daza kalatre / "hubhRJ dhAraNapoSaNayoH' / bhiyate puSyate garbhaNa bhaaryaa| varNavyaJjanA5 ntAtthyaN" / kAramAtraH / atyopadhAvRddhiH / bhAryA iti jAtam / "triyAmAdA" | zrApratyayaH | pra0 siH | " zraddhAyAH silopam / " silopaH / "jyA vayohAnI" jA (ji) nAti jaayaa| janI prAdurbhAve ca' / sukhI jAyate aAtmA etrjnyaayaa| "sandhyAdayaH sandhyA vandhyA jAyA ityAdayaH zabdAH yatyayAntA nipAtyante / janayati putrAJjaniH / i." sarvadhAtubhyaH" / kule sAdhuH kulyA yadugavAditaH" | "kaDa made" kaDa saudAdika / kaDati mAdyati yauvaneneti kalatram / "aminakSikaDibhyo'traH" apratyayaH / 10 katram | Dalayorai kyam / pratha. si. napuM0 "prakA murA0 / "monu / gehamastyasyA gehinI 'graha upAdAne" | gullAti pratyupArjitaM gRhm| "1 gehetvaka apratyayaH / 'ahijyA51.---samprasAraNam / mahyate pUjyate / mahilA / mAnaH praNayakopo'sthA mAnino / pati patati yAti patnI / 'dR vidAraNe" / 10 kra0 / doryate zatakhaNDIbhavati puruSa ebhiriti dArAH / "1 bhAve" gham / akAramAtraH / vRddhiH / dAra iti jAtam / prathamA jas / prAyo bahutvaM ca / puraM dhamayanti, netrAnte puraM zarIraM dharantIti 1 purandhrayaH / 15 kSetrama, sahadharmacAriNI, gRhAH, sahacarI, sahacarA / 15 vallabhA preyasI preSThA ramaNI dayitA priyaa| iSTA ca pramaH kAntA caNDI praNayinI tathA // 33 // ekAdaza ballabhAyAm / ballate patyuzcittaM saMvRNotIti vallamA / '16kRzazaliMgardirAsipalivallinyo'maH" abhaH pratyayaH ApratyayaH / atizayena priyA preyasI / "tara tameyasviSThaH" prakarSA'rthe 20 'tara tama IsAiya' ityene pratyayA bhavanti / atizayena priyA preSThA / ramate jano'tra, mAti ramayati - ... -- - - kA sU0 4 / 2 / 35 iti pya tyayaH / 2. kA0 sU0 2 / 4 / 49 / 3. kA. suu02|1|37 / 4. phAra 304 / 3 / 5. kA 303 / 14 / 6. kA* sU0 216 / 11 iti yatpa1-9.-- kA u0 3 / 5/ gaDa khecane | gaiti gajyate vA "gaDerAdazca kaH" pAra u0 ityatran / ilayorekatvam | kaDa zAsane made / kaDati kalyate vA bAhula kAdatran / kalaM madhura dhvani trAyate rakSati vaa| traiG pAlane ka: ityanyatra / 8. akArAdasambuddhI yuzca pati pUrNa kA0 sU. 227 iti selopo yurAgamazca / 5. monusvAra vyaJjane iti pUrNa kA sU0 1415 ityanusvAraH / 20. kA. sU0 412067 / 11. kA sU0 3 / 4 / 2 hajyAvadhiyadhivaSTivyacipacchivazcibhrasjInAmaguNe iti pUrNasUtram | 12 kA0 sU. 4/5/13 / 13 kA0 sU0 3 / 6 / 5 / asyopatrAyaH dIghoM vRdinAminAminicakSu iti sUtrasvarUpam | 14. syAtu kuTumbinI purandhrI 2 / 6:6 / iyamarAdikozenu dAkArAntapurandhrIzabdasvaiva sasthAdatra purandhraya iti pAThI yukta iti na bhramitavyam / puraM dharantIti vigraha ''ana i.'' pA0 u04|139 iti iH / pRSodarAditvAtpuro'kArAntatvaM mumAgamazceti rItyA tasyApyupapatteH / ata eva " lau snAtakarthandhumatA ca rAsA puradhibhizca kramazaH prayuktam" iti raghuH / purandhamayantIti na vicArasahama, tatsAghakAnuzAsanavirahAt / 15. bhAryAdipurandhyantazabdeSu sAmAnya vizeSabhAvAdarthabhedo na vismartavyaH / tadyathA-bhAyAM, jAyA, kulyA, kalatra. gehinI,gRha,patnI dArA pariNatinovAcakAH / mahilAmAninyau viziSTanAyike / purantrI patiputrapatI / 16. kA u0 3 / 12 / 17 etacca kAta trasUrva noglabdham / guNAkAdeSThapasU zA0 sU0 3 / 4 / 75 itIyalupratyayo lobhyaH / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA 17 vA ramaNI / mareSu dayate gacchati ISTe vA dyitaa| prINAti paticittaM raJjayati priyaa| ijyate iSyate vA iSTA / prakRSTo mado'syAH pramavA | kAmyate nareNa kAntA / caNDate kupyati caNDI / caNDikA ca / praNayo'syA astIti praNayinI 1 satI pativratA sAdhvI pativatyekapatyapi / manasvinI bhavatyAryA___ sapta pativratAyAm | ekaH patirastIti satI' 1 patitaM karoti,patireva vrataM senyo nAnyo yasyA iti vA pativratA / patisevaidha vrataM yasyAH pativratA / yasmRtiH--"nAsti' strINAM pRthagyaso na vratamiti / " sApayati saadhvii| patirasyA astIti pativatI / ekaH patiryasyAHsA ekptii| mano'syA astIti manasthinI / aryate sevyate zrAryA / sucaritA / viparItA nirUpyate / / 34 // thA dhAnora, bha ganAnInA vA kAya viparotA asadRzA / bandhakI kulaTA muktA punaH (zcalI khalA / SaD bandhakyAm / badhnAti taruNacittAni bndhko| kulamati kulttaa| tathA coNAdI "Tala Tabala baikalye' helAvin / asyopadhAyA dIrghaH / kulapUrvaH / kulaM TAlayati kulaTA / "kule' TAleriluk Dazca' kule upapade TAle rinantasya DA pratyayo bhavita ilak ca / svAcAraM mucyate (sma) patyA janairSA muktA | punarbhavatoti punarbhUH / pumAMsaM cAlati pushclii| khaM paJcendriyotpanna surkha lAti gRhAtIti 15 malA, anyapuruSalampaTatvAt / pAMzulA, svairiNI, asatI, itvarI, dharSaNI, avinItA, abhisArikA, cplaa| sparzA'bhisArikA dUtI svairiNI zamphalI tathA / ___ yaJca dUtyAm / 'spRza saMsparza' / spRzati, sprakSyati, aprAkSIt, pasparza vA gham / sparzaH / "pada5. sabavizaspRzocA yana '' / nAmina zva guNaH / "striyAmAdA'' ApratyayaH / sprshaa| puruSAntaramabhisarati abhisArikA / dUyante'syA' maukharyAt duutii| Ir gatI kampane c'| Ir / IraNam IraH | "bhAve" 20 ghana prasya / / / svasya IraH svairaH / svairo vidyate'syA svairiNI / "tadasyA'stIti" mantvAtvIn" in / "1"nadAdyavivAha" I pratyayaH / 'raghuvarNebhyaH'5' nasya yAtvam / zaM sukham phalati niSpAdayatIti zamphalI / tathA tenaiva prakAreNa / gaNikA laJjikA vezyA rUpAjIyA vilAsinI / paNyasvI dArikA dAsI kAmukI sarvavatabhA // 36 // nava vezyAyAm / gaNaH peTako'tyasyAH, gaNayatIzvarAnIzvarI vA gaNikA / 'ji lAji lAjA laja tarja bharsane' / laJjayati niH svAnpuruSAn tarjayatIti lakSikA / veze vezyAvATe bhavA vezyA / lapeNa pA samantAbIvatIti ruupaajiivaa| vilAso'syA:stIti vilaasinii| tathA coktam "hAvo mukhavikAraH syAd bhaavshcittsmudbhvH| vilAlo netrajo zeyo yibhramo'tra hagantayoH / / 1 asthAtoH zatRpratyayAnto DIvantaH stiishbdH| 2 "nAsti strINAM pRthaga yajJo na vrataM nApyupoSaNam / pati zuzrUSate yena tena svarga na hIyate" iti manusmRtiH 5 / 155 / 3. patipatnI, ekapatnI iti pATho yuktaH / 4. kA0 u0 5/47 / 5. kA. sU. 4/5 / 1 / 6. kA.sU. 6/5/2 nAminazcIpadhAyA laghoH iti pUrNasUtram / 7. dUyante paritapyante / asya kartAraH strIpumAsaH | E. kA0 sU0 4 / 5 / 3 / 5. kA0 ma. 2 / 6 / 15 / 10.kA * sU0 216/50 / 11. kA0 sU. 2 // 4 // 48| "rapavaNebhyo nomamansyaH svarahayakavargA-starI 'pi" iti pUNe sUtram / 12. vaizena nepathyena zobhate, "karmavaizAdhat" iti yat / veze bhavA digAdisvAyat / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviracitabhASyopettA paNyasya strI paNyatrI / parimANaM kRtvA ramayatItyarthaH / dRNAti vidArayati kAminam vArikA / dasyati parikarmaNA kSayati, dadAtyAtmAnaM vA vAsI / dAzI / tAlavyadantyaH ! kAmayate ityevaMzIlA kAmukI / sarveSAM puruSANAM vallabhA sarvayallabhA / sairindhii| "catuHSaSTikalAbhijJA zIlarUpAdisevinI / prasAdhanopacArazA sairindhrI kathyate budhaiH||" gandhakArikA / paNyastrI ca / kAnteSTau dayitaH prItaH priyaH kAmI ca kaamukH| vallabho'supatiH preyAn viTazca ramaNo varaH // 37 // bayodaza kAnte / kAmyate bhilapyate kAntaH / iSyate iSTaH 1 dayA kRpA saMjAtA asyeti dayitaH / 20 tAkitAdidarzanAtsaMjAte'rthe itantra / ' uivarNAvarNayolopaH svare prasthaye pe ca / ' AkAralopaH / sorephaH / pra prakoNa I kAmasukham itaH prAtaH mItaH / pRSodarAditvAt zrAkAralopaH / prINAtisma priitH| prINAti prINIte vA miyaH / ""nAbhyupadhanIkug2ajJAM kaH' | ""svarAdAvivarNavirNAntasya dhAtorijuvau / " kAmo'syAttIti kAmI / kAmayate ityevaMzIlaH kAmukaH / ballate vallabhaH / kRzRzaligardi raasivlivllibhyo'bhH|" abhaH pratyayaH / asUnA prANAnAM patiH asupatiH / atizayena priyaH preyAn ! 15 "priyasthirasphirohabahulaguruvRddha tRpradIrghavRndArakANo prasthasphavabeMhiMgarSitradAdhivRndAH / " viTa zabde virati kAmodrekazabdaM karotIti vitt!| 'igupadheti kaH / 'ramu krIDAyAm / ' ram / ramate kazcit / taM prayukta in| asyopadhAdIrghaH / 'mAnubandhAnAM hRsvaH / " ramayatIti ramaNaH / "nnyaadeyuH|" 51 yudhujhAnAmanAkAntAH" anaH / 12 kAritasya" kaaritlopH| 55ra10" nasya Natvama / vRNoti vara yati vA varaH / kamitA | patiH / varayitA / bhartA / bhokkA / dhavaH | rucyaH / abhIkaH | amya20 tubhyAM kAmapitari ko vA dIrghazca" janayati kA | abhikaH / amukaH / prANAdhinAthaH / sektA / savitrI jananI mAtA trayaH mAtari / sUte janayati svitrii| janayati jAyate'syA vA annii| mAti garbhoSa 1"mAnayati yA maataa| ambA / janakaH savitA pitaa| trayaH pitari / janayati utpAdayatIti jnkH| putrAn sabate (sUte) savitA / ahitAt pAti radatIti pitA / "uNAdau" pA rakSaNe, pAtIti pitA ! 'svastrAdayaH' 56 / 'svasanananeSTatvaSTa kSattRhotRprazAstRpinumAnRduhinajAmAnubhrAtaraH" ese zabdAssUna pratyayAntA nipAtyante / 1. catuSpaSTikalA'bhizA zIlasmAdisevinI / prasAdhanopacArajJA sarandhrI svavazeti ceti kAtyaH" ityamarakoze kSI0 svA0 | 2. kA. rU0 pU0 508 / 3. kA sU0 21644 / 4. kA0 sU0 4 / 2 / 51 15. kA.sU. 3 / 4 / 55/ itIp / 6. kA. usa sU0 3 / 12 / 7. pAsU0 6 / 4157 iti priyazabdasya prAdezaH / 8. "igupadhazAprIkiraH kaH" pA sU0 3 / 1 / 135/6. kA. sU0 3 / 4365/ iti hastaH / 10. kA. ma. 4|2|49iti yupratyayaH / 11. kA0 sa0 4|654iti yoranAdezaH / 12, kA. sU. 316144| itIno lopaH / 13. kA. sU0 2 / 4 / 4 / 14. kAtantra naitatsUtramupalabdham / bainenTranyAkaraNe-"gRhakhali. kodarike" tyAdi sUtram 4 / 1 / 15 tema kAtyayAntaH pakSe dIrghAnta dhAbhiko'bhIka iti nipAtitaH / 15. mAnayatIrthaH, vigrahastu mAtIrayeva / mA mAne / taca pratyayAntaH / 56. kA0 u0 2 / 42 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA dehApavanakAyAnaM vapuH saMhananaM tanuH // 38 // kalevaraM zarIraM ca mUrtiH daza dehe / dehazca apaghanazca kAyazca aGga ca | samAhArasamAsatvAdekavacanam / dih| degghIti dehaH / "dihilihirilaSizvasinyadhyatAvazyAtAM c| e ! nayA~ta / apahale apacanaH / "mUrtI panizca" al / ciJ cayane / ci / cIyate'sau phAyaH / "zarIranivAsayoH kazcAdeH" 5 cinoteH zarIre nivAle cArthe baja bhavati Adezca ko bhavati / ukha. raNakha, vakha, makha, rakha, lakhi, ikhi. valga, ragi, lagi, agi, vagi, magi, svagi, igi, rigi, ligi gatyarthAH / aGgati maraNaM gacchattIti aGgam / upyante puruSAyoM aneneti vapuH / ' pRvapicasijanitanibhanibhya us' ebhya usa prayayo bhavati / saMhanyante saMpadyante dhAtayo'tra saMhananam / dhAtubhiH rasAsagamAMsa medo'sthimajastanyante tanuH / tanUH / unAdau tvistaare| tanotIti tanUH / 'kRSi"caminipani- 10 adhimarjirjinya U' ebhya Upratyayo bhavati | kalate sthiratvaM gati kalevaram | kaDati mAdyati vA kalevaram | kaDevaraM ca / amarasiMhabhAdhye 'kalpate kalegharam / ' zIryate kSayaM gacchati rogajvarAdibhiH zarIram / "kuzazauNDapa IraH / ' ebhya Irapratyayo bhavati / ugAditvAt / 'mUla mohasamucchAyayoH' mUrcha / mUrchanaM bhUtiH / striyAM tiH / "ghoSavatyozca kRti'.1 "iti neT / "rAllopaH (pyo) 'iti chakAralopaH / "nAminAvoMdakuchu royaMJjane" 12 dIrghaH / vyaJjanam / pratha0 siH| "repha.014 | vigrhH| 15 varma / puram / piNDam / kSetram / gotram | dhanaH / pudgalaH | pratIkaH / avayavaH / asmina bhavaH asmin kAye bhavaH kaaybhvH| dehabhavaH / apaghanabhavaH / aGgabhavaH / vapu vaH / saMhananabhavaH / tanubhavaH / kalevarabhavaH / zarIrabhavaH / mUrtibhavaH / kAyajaH / dehajaH ! apadhanajaH 1 ajaH / vapujaH / saMhanana nH| tanujaH / kalevarajaH / zarIrajaH / mUrtinaH / etAni putranAmAni bhavanti / bhava 20 pryog| sutH| putraH sUnurapatyaM ca tuk tokaM cAtmajaH prajA // 36 // aSTau putre | sUyate sutaH / punAtIti putraH / (3"pUjo hrasvazca / " asmAt pratyayo bhavati dhAtoha vazca / koNAryaH / tathA ca somanItyAma16..-"ya utpannaH punAti vaMzaM sa putraH 1 atha 25 puranAmno narakAttrAyate vA putraH / sUyate sUnuH / 17viSibhyA yaNvat / " prAbhyAM nu pratyayo bhavati, sa ca yavat / " khUGa prANigarbhavimocame / " pala zala pallU pathe ca gatau / ' pat natra pUrvaH / na patanti yena bAvena pUrvajA narakAdau sadapatyam / "bhabi pateyaH" yapratyayaH / nasya5 tatpu0 siH / napu0 1. kA. sU0 4 / 2 / 581 2. kA. sU0 4/5158 / ityat ghanyAdezazca / 3. kA0 sU0 4 / 5 / 35 / 4. kA. u. 2246 / 5. kA. u0 1131 / 6. kale zukre madhurAvyaktamvanau vA daraM zreyam / 'haladantAdi" ti saptamyA aluka / ityanyatra | 7. kSIra0 bhA0 2 / 670 / . kA. u0 3/48 / 6. kA. sU0 4/5/72 / iti ktipratyayaH / 10. kA0 sU0 4.618011. kA. sU. 4 / 1 / 58 / 12. kA. pU. 31814 // 13, "vyaJjanamasvaraM paraM varNa nayet" iti pUNe kAtantra sUtram / 11 / 21 / iti vyaJjanasya prvrnnyogH| 14. "rephasorvisarjanoyaH' iti pUrNam / kA0 sU0 213 / 63 / iti sakArasya visargaH / 15. kA. u0 4/41 / 16. nI0 vA. samu0 5 sU0 11 / 17. kA. u0 2 / 8 / 18, kA. u0 6.30 19. "nasya tatpuruSe lopyaH" iti pUrNam | kA0 sU0 2 / 5 / 22 / iti nalopaH / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 amarakIrtiviracitabhASyopetA akrA0' / mo'nu02 / tAjati utaka / stUyate sonamaH / Atmano jAta: AtmajaH / prakara jAtA prajA / " "satamIpaJcamyante janeIH / " bAlaH, pAkaH, arbhakaH, garbhapotazca / pRthukA, zizu, zAvaH, DimbhaH, baddhaH, mANavakaH, bhra NaH / / udvahastanayaH poto dArako nandano'rbhakaH / stanandhayottAnazayoaSTau bAlake / udahatIti uddhahaH / svaz | tanoti vistArayati vaMzama, tnyH| "tane: kyaH / " pavate vAtena potaH' / dArayati dRNAti vA taruNInAM manAMsi daarkH| 'Tumadi smRdii|' nan / ata eva nand / nandati kazcittamanyaH prayuGkte / ""dhAtozca hoto ( hetau " dam / nandayatIti nandanaH / "nandi' vAsimadidUSisAdhizobhivarSibhya inantandho'saMjJAyAm' yupratyayaH / svamate "nandyAdeyuH" yu pratyayaH "yubujhAnAma0 - iti yusthAne anaH / "12kAritasyAnAmi0 kAritalopaH / 'aha madda pUjAyAm' aItyakaH / ||17muukaadyH / ' mUkayukArbhakapRthukavRkaskabhUkAH ete kAtyayAntA nipAtyante / stanau dhayatIti stanandhayaH / 14'zunIstanabhuJjakUlAsyapuSpeSu gherA / " khaz / uttAnaH zete uttAnazAyaH / 1uttAnAdiSu kartRSu'' ca / __ strI ced duhitaraM viduH // 40 // putryAM duhitara 16 dogdhi mAtRkula dunoti vA viduH kathayanti / tanayA, putrI / vayasyA'lI sahacarI sadhIcI savayAH skhii| SaT sakhyAm / vayasA tulyA vysyaa| vayasI ca / zrA samantAccittaM lAti mAliH / niyAmIH / maalii| saha sAI caratIti sahacarI / sahAmcatIti sbhyng| 17 sahasantirasAM sabhisamitirayaH 1" Ipratyaye sadhrIcI / saha vayasA dhartate saSayA:18 ! samAnaM tyAtIti sakhiH (khA ) ! niyAmI: skhii| 26 "sakhyAdayaH" sakhi azri pradi ityAdayo DipratyayAntA nipAtyante / AlIvivarjitaM mitra sambandho mitrayuk suhRt // 41 // calyAro mitre / zrAlI rahitAni vayasyAdIni nAmAni mitradhAcyAni syurityarthaH / bhimidA snehane / medyati sma medate sma vA snehayukto bhayati sma vA mitram / 20"cimidibhyAM prak" prAbhyA 21 1. "akArAdasambuddhau muzca" iti pUrNa | kA. sU0 2 / / 7 / iti selopo murAgamazca / 2 "mo'nusvAraM vyasane' iti pUrNam / kA0 sU0 1 / 5 / 15 / 3. "tuja hiMsAbalAdAna niketana' / curAdau vA Nic / tojati pitRdhanamAdarI 'tuk' iti TIkAzayaH / 4. tauti purayati pitRkArya piturabhAve'pIti tokam / tuH sautro dhAtuhimAvRttipUrti / bAhulakArakaH iti vyutpatyantaramapyUzyam / 5. kA. sU0 4 / 5 / 51 // iti janerDaH / 6. kA0 uta 2 / 25 / iti tan dhAtoH kyprtyyH| 7. pavate bAteneti vigrahastu naukA. vAcakapole baudhyaH / puprArthe tu punAti pavate vA vaMzaM potaH / magavAhavAma' - iti kA0 u0 4 / 27 / sUtreNa tapratyayaH / 8. yuvatimanIdAragaNaM bAladvArA na ghaTate / zrato dRNAti dArayati vA mAturyoknam, pitronissantAnatA janyAtivati tadAzayo'yunne yaH / 6. kA. sU0 312 / 10 / 10. kA0 sU0 4 / 2 / 12/ "nandyAde yuH' iti sUtre durgavRttiH / 11. kA0 sU0 4 / 6 / 54 / 12. kA0 sU0 3 / 6 / 14 / itIno lopaH / inaH kAritasaMzA kAtantra / 13. kA0 u0 2 / 583 14. kA. sU0 413131 // 15. kA. sU0 41318 atra durgavRttiH / 16. dogdhi pitRkulaM dahati dunoti SA mAtRkulaM duhitA / svAdisyAttRnapratyaya ityAzayaH / 17. kA0 sU0 4 / 6 / 71 // iti sadasya madhyAdezaH / 18. samAnaM vayo yasyA iti vigraho nyAyyaH / jyotirjanapadeti samAnasya sAdezaH / 19. kA0 u0 4 / 9 / 20. kA0 u0 4 / 40 | 21. medyati medate iti vartamAmakAliko vigraho yuktaH, na tu bhUtakAlikaH / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA 1 ak pratyayo bhavati / kakArI yaNvabhAvArthastenAguNatvam / samyak snehena badhnAtIti sambandhaH / mitra yunaktIti mitrayuk / suSTu harati cittaM sukhad / zobhanaM hRdayaM yasya vA / sakhA, snigdhaH / sahakRtvA sahakArI sahAyaH sAmavAyikaH / catvAsa sahAye / sahakRtavAn sahakRtvA / "kRtrazca vanip pratyayaH / pra. si | "dhuTi: cA" dIrghaH / saha samantAkarotIti sahakArI / "nAmnyajAtI nninistaacchiilye"| saha sArdham prayate 5 gacchati sahAyaH / samavAye niyuktaH sAmavAyikaH / ikaN / sanAbhiH sagotro bandhuzca sodaya: catvAro bhrAtari | samAnA nAbhiryasya sanAbhiH / samAna gotraM yasya sagotraH / bamAti snehena bandhuH / "paTyasi basihanimanitrapIndikandinandhibahmaNibhyazca'' ebhya ekAdazabhya uH pratyayo bhavati / sodhI / mAmA, maga, pA, sadara, zrAtmIyaH, vajanaH, prAsaH, zAtiH, 10 sanAmeyaH, sapiNDaH / avarajo'nujaH // 12 // kanIyAndau (yo) laghumAtari / avara pazcAjAtaH abarajaH / (anu) pazcAjAtaH anujaH / "satamI-6 paJcamyorja ( myante ja) nerDa:" / ayamanayoratizayena yuvA kanIyAn / "yuvA'lpayoH" kanyA / knisstthH| 15 agrajo jyeSThaH ane jAtaH agrjH| prakRSTo vRddhI jyesstthH| "pRddhasya jyaH'' vRddhazabdasya jya zrAdezI bhavati / pUrvajaH, variSaH, varSIyAna, bhniyaa| bhrAtRjAnI svasA'nujA / trayo bhaginyAm | bhAturjAtA bhrAtRjAnI' / svasa (sya) ti kSayati kSipati cittaM spas / 20 dantaH / anu pazcAjAtA anujA | bhaginI / bhagmI ca / jAmiH / yAmizca | bhattu svasA nanAndA syAtsyAt bhavet / bhartuHsvasA bhaginI / nanAndA | "dunadi samRgau" / nad / "ata'' eka." naJ puurvH| na nandati mAtRvAyA yasyAM satyAM sA namAndA ! "nadhi ca nandeRn dIrghazva" nabhi upapade ---- - ..-- 1.suSa. haratItivyutpattistu tAntasuhatzabde sambhavati / mitravAcakadAntamudzabde tu zobhanaM hRdaya yasthetyeva / hRdayasya hRdAdezaH samAse / 2. kA0sU0 4 / 3 / 9 / / 3. "ghuTi cAsambudI"|4.kA.sU. 2 / 2 / 17 kA0sU0 4 / 31761 5.kA0 u0 116) 6. kA.sU.0 4 / 3 / 91 / 7. vartamAnakAtantre nopalabdham / 8. vartamAnakAtantre nopalabdham / 9. nAnyasminkoSe bhAtavAnIzabda upalabdhaH, nASyetatsAdhakaM kimapi gyAkaraNasUtram / bhrAtutiti vigraho'pi bhaginyarthe 'saMgataH / tathApi bhrAtrA saha mAtujAteti vigRhya bAhulakAdauNAdikamaNapratyayaM janadhAtoH prakalpya bhaNantatvAnDIpi prAtabAnIti zabdo granthakArapratyayAt kathaJcita samAdheyaH / 10 svasyati kSipati cittaM bhAtuH svaseti vigraho bodhyaH / "amu kSepaNe" divAdau / supUrvakAktataH "sujyaseRn" iti RnpratyayaH / kAtantroNAdau tu "svasrAdayaH" iti 'zvas prANane ityata Rnpratyaye zakArasya sakAre ca "zvavitIti svasA" ityAha / atra kSipatIti darzanAt 'asu kSepaNe ityeva bhASyakarabhipreta iti zayate / 11. "ata eva varjanAdidamanubandhAnAM no'stIti" durgavRttiH / kA0 sU0 3 / 6 / 10 12. kA. u. sU0 2 / 39| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviracitabhAyopetA mati nanderdhAton pratyayo bhavati akrAro dIrghazva bhavati / nanAndA iti bAtam / mAtulAnI priyAmbikA / / 43 // dvau mAtulabhAyAm / mAtulasyeyaM bhAryA mAtulAnI / "indra varuNabhavazavarudrahimayamAraNyayavayavanamAlAcAryANAmAnuka Ipaca" | amva ambikA / "ambAdibhyo dalekA:" Da, la, ika, pratyayA 5 bhavanti / priyA cAsau ambikA priyaambikaa| vaizivirabhitro'ridi sapatno dviSadripuH / bhrAtRvyo durjanaH zatrurduSTo ddhapI khalohitaH / / 44 // paJcadaza shtrau| viziSTAma I lakSmIm Irayati nirgamarati vIraH, vIrasya karma vairam / [ vairamasyAstIti vairii|] bairipuramiyarti gati shraaraatiH| zrarAtizca / na mitram amitram / 1. adharmAntAdivat | "vipakSe nana" iti sArasvata sUtram / zatrutvamiyatti ariH / dveSTIti viT / "sat"sUtiSda haduiyujavidabhidachidajinIrAjAmupasarge'pi viyU / ekArthA'bhinivezena samAnaM patati splH| dviNTe viSan / niSThura rayati ripuH / jjatakuMbalguphalguzizuripupRthulaSayaH / " ete upratyayAntA nipAtyante / nipAtanamaprApta prApaNArtha prAmasya bAdhanArtham / lakSaNena yavadasiddha tatsarva nipAtanAsiddham / tathA jhIrasvAminaH- "repayati ripuH| repU go / bhrAtaraM vyarati mArayati 15 bhrAtRvyaH / duSTajanaH durjanaH / paramabhahArakoyaza kIrtisambhASitagranthe --- "prazasyA na namasyA'pi dujanairyA vidhIyate / kaNdakaH pAdalagno'pi na zubhAya prajAyate / / " sathA ca sUktimuktAvalyAm - "vara kSiptaH pANiH kupitaphaNino patrakuhare varaM jhampApAto jvaladanalakuNDe viracitaH / varaM prAsaprAntaH sapadi jaTharAntarvinihito na janyaM daujanyaM tadapi vipadA sadma viduSA / " aba ye kecid durjanAH santi, teSAM mastake'zanipAtI bhavatu / tathA ca - "dujjaNa suchiyA hota jagi suyazu payAsiu jeNa / amira viseM vAsaru timiNa jimi maragau kacceNa / / " zRNAti zIryate vA zatruH / dUSyate nindrate loke dussttH| deSTi / deSo'styasya vA dviSan / 1. pA. sU. 4 / 1 / 49 / atra sUce yametyadhikaH pAThaH / 2. "hAyanAntabuvAdibhyo'N 'yuvAditvAdaN / tato matvarthe 'ata inTanau" itIn / 3. " gatI" / AipUrvakAd RdhAto hulakAdAvipatyayaH / anyatra tu na rAti sukhaM dadAtIti natra pUrvakAt 'rA' (dAne) dhAtoH ktic ktauca saMzayAmiti tic / 4. "tadanyatadviruktadabhAveSu nava vartate" iti vaktavyam | "an svare' sAra0 samA0 14 sU0 | 5 kA sU0 4 / 3 / 74 / 6. kA0 u0 sU0 1 / 6 / 7. kSIra0 bhA0 2 / 8 / 10 / 8. "jyeA saMvaraNe" dhAtUnAmanekArthasvAddhisAthai vRttiH / Ato'nuparne kaH / 5. nirNayasAgarayantrAlayakAzitakAvyamAlAsasama gucchamUktimuktAvalI 61 zlo0 / 10 sAvayadhaH do0 2 / 11. "jayAdayaH / jatruzmanu zigruzatravaH / ete kamatyayAntA nipaatynte"| iti kA0 u. durga* vR0 366 // 12. dveSo'styasyeti kevalamA ebhiprAyala | vigrahastu dveSTItyeva / zatapra0 / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA khalati sajanaguNAnAcchAdayatIti khalaH / na maitrI hinoti gacchati, na hito vA. 'ahitaH / abhiyAtiH, pratipakSa : asahana:, jighAMsuH, paripanthI, paraH, asuhana, apathI, paryavasthAtA, zAtravaH, pratyanIkA, dveSaNaH, duha d, dasyuH, abhimanthI / dIdhitibhAnurukhoM'zurgabhastiH kiraNaH karaH / pAdo rucimarIcirbhAstejo'ciMgaudyutiH prabhA // 45 // SoDaza kirnne| didhIte dIpyate dIdhitiH / dIdhIDo Diti:" dIdhIGo dhAtoDitiH pratyayo bhavati / 'bhA dIptau' bhAti bhAnuH / "dAbhArivRtrabhyo nuH / " ebhyo nuH pratyayaH syAt / vasati ravI * usraH | puMsi / aznute jagad vyApnoti aMzuH / strI / uNAdI / anan / anitIti aMzuH / aneH" zuH" anedhAMtoH zupratyayo bhavati / [bhA dIptau" bhAti bhAnuH : "dAbhArI" ! gAM bhuvaM babhasti "gabhastiH / "varNAgamo gavendrAdau siMhe varNaviparyayaH / SoDazAdau vikArastu varNanAzaH pRssodre|'' __ kIryate kiraNaH / halAyudhe-'phirati vikSipati tamAMsi kiraNaH / " .. 9 kabhUmyAM kanaH | korya te karaH / padyate paadH| 5 padarujavizaspRzocA chana / rocate ruciH / niyate tamo'nena mriiciH| strInoH / uNAdau / mriyate marIciH | "mRNibhyAmIciH" zrAbhyAmIciH pratyayo bhavati : bhAsane 25 kripi sAnto bhaas| striinoH|" pusyeveti zabdabhedaH / bhAH / bhAsI / bhAsaH / tejayatIti tejas / arcayatIti acim / anya te pUjyate arciH / "arci 'zucirucihupichadichardimya isiH|" gacchati tamo'trIdite gauH / strInoH / yotanaM dyutiH / dyotate (vA) dyutiH / prabhAti prbhaa| rociH, abhIzuH, pradyotaH, razmiH, ghRNiH, rUciH vibhA, dhAma, vasuH, ketuH, pragrahaH, upadhRtiH, dhRSNiH, pRzniH, mayUkhaH, virokaH. zekazca / dIptijyotirmaho ghAma razmirUjoM vibhAvasuH / / sapta tejasi / dIpyate diiptiH| dyotate jyotiH / 'jyotirAdayaH'3 / jyotirmahirAdayaH / mahati mahaH 54 / sAntam / ghIyate sUrveNa na.ntam dhAman / raziH sautraH / razati praznute razmiH / "Urca balaprANanayoH / UrjayatIti uurjH| kaH / [ "vibhA vasuryasya sa vibhAvasuH / vibhA / vasuH / ) zItoSNaprAyapUrvAJcau tadantAvindubhAskarau // 46 // tayorantau 'tavantau / indubhaaskrii| induzca bhAkarazna indubhAkarI / kathaMbhUtI ! zItoSNa 1. na maitrI hinItismeti bhUte vigraho bodhyaH / gatyarthatvAkartari naH / na hitamasmAditi rAmAzramaH | 2. kA0 u0 suu06|26| 3. kA0 u0ma0 217 4 "s nivAse' vas ghAtoH 'sphAthi tacI tyAdi u0 sUtreNa rakpratyayaH samprasAraNaM ca | 5. kA0 u0ma0 5/48 | aMzapati vibhAjayati "aMza vibhAune" upratyayaH vyutpattyantaraM ca / 6. punaktatvAtparihAryaH / 7. abhasti dIpayati / "bhasa bhrsndiisyoH'| tipratyayaH | pRSodarAditvAtloDazAdI varNavikAravadokArasyAkAraH / 8. zA. mU. 252172 / "pRSodarAdayaH" ityatra kArikArUpeNa paTitaH / 1 kA. u. sU0 6 / 14 / 12. kA mU0 4 / 5 / 15 11 kA u. sU. 3 / 43 / 12. kA0 u0 sU. 2 / 44 / 13. kA. u0 sU0 2145 / 51. maharna mahaH / madyate pUjyate veti rAmAzramaH / 15 vastutastu "vibhA'' iti "su" iti ca namaH saMjJA | samudito "vibhAvasu" zabdastu sUryAgnivAcI / taduktaM "sUryavahIM vibhAgharam" iti ama0 ko 33 // 2261 16. te dIdhityAdayaH zabdA ante yayostau tadantau ityentraM samAso bodhyaH / tayorantAviti samAsastu lekhakapramAdAtprayuktaH / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviracitabhASyopedA ( prAya ) puurvaanycau| zItoSNau (prAyeNa ) pUrvAJcau yathorinTubhAskarayoH (tau) zItoSNa (prAya) puurvaanycau| zItadIdhitiH / zItadIdhitimAn / shiitbhaanuH| zItabhAnumAn / zItAMzuH / zItAMzumAn / zItagabhastiH / zItagabharitamAn / zItakiraNaH / zItakiraNavAn / shiitpaadH| zItapAdavAn / zota ruciH| shiitrucimaan| zItamarIciH / zItamarIcimAn / zItArciH / zItArciSmAn / zItabhAH / 5 zItabhAvAn / shiitguH| zItagovA' (mA) na / zItayutiH / zItayutimAn / zItaprabhaH / zItaprabhAvAn / zItadIhiH / zItadIsimAn / shiitjyotiH| zItajyoti mAn / timahAH / zItamahasvAn / zItadhAmA / zItadhAmavAn / zItarazmiH / zItarazmivAn / zItorjaH / zItovAn / zItavibhAvasuH / zItavibhAvasumAn / kiraNa zabdAnA (bdebhyaH ) pUrva zotazabdaprayoge candranAmAni bhavanti / uSNazabdaprayoge sUryanAmAni bhavanti / uSNAdIdhitiH / uSNadIdhitimAn / uprAbhAnuH / 10 ugAbhAnumAn / uSNosraH / uNIsavAn / uSNAMzuH / uSNazumAn / ugamastiH / ussnnugbhstimaan| ussaakirnn| ussnnkirnnvaan| uSNapAdaH / uSA paadvaan| uSNaruciH / uSNurucimAn / uSNAmarIciH / uSNamarIcimAn / udhyabhAH / uSNabhAsvAn / ussnntejaaH| uSNa nejasvAn / uSNArthiH / uSNArciSmAn / uNaguH / uSNagomAn / uSAdyutiH / uSNayutimAna / uSNaprabhaH / uSyA prabhAdhAn / uSNadIptiH / uSNudIptimAna | uMNajyotiH / uSNajyotiSmAn / ussnnmhaaH| upnnmaah|| svAn / uSNudhAmA / uSNadhAmavAn / uSNarazmiH / uSNarazmivAn / uSNorjaH / uSNorjavAn / uSNavibhASasuH / uNavibhAvasumAn / zazI vidhuH sudhAsatiH kaumudiikumudpriyH| kalA candramAzcandraH kAntimAnoSaghIzvaraH // 47 // daza candra / zazo'syAstIti zazI / vidadhAya nRtaM ghidhuH / "yo dhAJazca" | sudhA amRtaM 20 sUyate sUdhAstiH / kumudAnAmiyaM vikAza (sa) henuravAtkaumudI ( jyotsnA tasyAH priyaH kaumudiipriyH)| kumudAnAM priyaH abhISTaH kumudapriyaH / kalAM bibhartIti kalAbhRt / "mA mAna" candraM mAtIti candramAH / "candra ra mAteH" candra upapadai asmAdasan pratyayo bhavati / aguNavabhAvAdakAralopaH / bhinayogaH svayArtha eva / candatIti candraH / "kAyi tazcivaJcizakidipikSudirudimadimandidanyundI ndibhyo rak" | kAntirasyAsti kAntimAn | zroSadhInAmIzvaraH ossdhiishvrH| induH, somaH, rAjA, 25 rohiNIdallabhaH, abjaH, kSezaH, atrinetraprasUtaH ] tathA coktaM yazastilake-' "Ahu netrotthamaH cutamamRvaniye yaM harenarmabandhu mitraM puSyAyudhasya tripuravijayino maulibhUSAvidhAnam / vRttikSetraM surANAM yadukulatilaka bAndhavaM karavANA, samprItiM vastanotu dvijarajaniyatizcandramAH sarvakAlam // " 1. "mAdupadhAyAzca." ityAdi vatvavidhAyakaM sUtram / mavarNA'varNAntAnmavarNAvoMpadhAcca matormakArasya vakAra zAsti / atra tathAtvAbhAvAt "zItagomAn" iti vaktavyam / vastutastu zItagozabdatya karmadhAraye tato "gorataddhitaluki" iti Taco duritvAt "zItagavavAn" iti suvacana / siddhAntatastu nezasthale matuviSTaH / taduktaM "na karmadhArayAnmatvarthIyo babIhizyattadarthapratipattikaraH / 2. kA0 u0 sUta 5 / 2 / kupratyayaH / 3. candra kapUra mAti tulayati sAhazyeneti prayoga vigrahArthaH / candramAha lAI mimIte tulayati sAdRzyaneti vigrahAntaramapyUdham / 4. kA0 u. sU0 457/ 5. kA0 u0 suu0|14| 6. AzvA0 3 / 47 shlo0| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA prAleyAMzuH, zvetarociH, zazAGkaH, dvijarAjaH, rajanikaraH, pIyUSaruciH, nizIthinInAthaH, jaibAtRkaH, mRgA, dAkSAyaNIramaNaH, mA' apyucyate. satyabhAmetivat / sudhAmUrtiH amRtanirgamaH, samudranavanItam / dezyAm / uDUni bhAni tArakhaM nakSatramcatvAro nakSatre / zravati prabhAm uDDaH / strIklIve / tathA cAmarasiMha ---- ____ "nakSatramRkSaM bhantArA tArakA'pyur3a yA striyaam|" bhAti dIpyate bham / kSIrasvAmini-""bhA vidyate'sya bham / " tarantyanayA tArA' / tArapati vaa| RNoti hinasti tam RkSam / nakSati khe yAti na tamaH vi (kSa) hoti vA nakSatram / "ami nakSikaDibhyo'traH" / tArakaM klIbe'pi / yacca" zAzvataH-- "nakSatre vA'timadhye ca tArakaM tArakA'pi ca / dviyomni purANauktikadhanacchAyaH sthita tArakai" tatpatiH ( nakSatra paryAyebhyaH paraM ) patizabdaprayoge candranAmAni bhavanti / uDupatiH / taaraaptiH|| RkSapatiH / nakSatrapatiH / uDurAjaH / uDusvAmI / uDunAthaH / nadAtrezvara: / tArendraH / nishaa| kSaNamA rajanI nA do. tyAlA zikSA ___sata rAtrau / nizAti tanUkarIti ceSTAmiti nizA, nizo vA / 'Ata copasameM" / kSaNamavasaraM dadAtIti kSaNadA / tamasA rakSati rajaniH / striyaamiiH| rjnii| rajanazabdAd vA ndaadivaadiiH| nainekti naktam / duSTaM dUSayati yA'tra doSA / zrAdanto'vyayA'navyayaH / zyAyante gacchanti 20 rAtricarA atra zyAmA / tathA'nekArtha' (dhvani) maJjayAm "zyAmA rAtristu vidyAmA zyAmA strI mugdhayauvanA / zyAmA priyaGgarAkhyAtA zyAmA syAd vRddhadArikA ||" kSipa preraNe / kSip / kSepaNaM kssipaa| "52'nubandhabhidAdibhyastvaG / " cipyata svApena janai nirgamyate vA / tmii| tamA nAdanto'vyayAnavyayaH / tamilA / tamasvinI / vibhAvarI / natamukhA / zarvarI triyAmA / nishothinii| yaaminii| vasatiH / vAsateyo / rAtriH / 1, "lopaH pUrvapadasya ca apratyaye lathaiveSTaH" iti kAtyAyanavArtikam / / 3 / 83. pA. sUtrasthaM pUrvapadalopavidhAyakamatra pramANaM bodhyam / 2. "dezI" zabdaH prAnta bhaassaavaackH| kSIrasvAmikRtAmmarabhASye'pi bahutra upalabhyate / sAghuttamasya pacAderAkatigaNastrAt "devI" itivad bodhyam / vastutastvayaM zabdo dezika eva / 3. bhavati prabhAM rakSatIti UH / "ava rakSaNe" vip / "jvaratvare" tyUTa / Dayate iti dduH| DayateIpratyayaH / UzvAsI duzceti karmadhArayaH / nakSatrANAM rakSaNAItvAdAkAzotpatana zIlatvAca uDatvamupapatram | "iko hRsvaH" ityUkArasya dRsva iti rIkAzamaH / 4. ama0 ko0 11321 // 5. kSIra0 bhA0 1 / 3 / 22 / 6. bhidAditvAdaG / ahi pare guNaH / nipAtanAdIrghaH / 7. RSati gacchati "RSI gatI" tudAdiH / auNAdikaH saMpratyayaH kin / pratvakatvakSatvAni / kSamiti | 8. kA0 u0 sU0 35 / 9. "yacca zAzvataH" ityArabhva "sthita tArakaiH' ityantaH pAThaH 1 / 22 / kSIrasvAmibhAdhyastho'tra gRhItaH / 10, kA0 sU. 4 / 5 / 84 // 11, 96 zlo0 zlokA / 12. kA0 sU0 4/5/82 / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviracitabhASyopetA karaH // 48 // (nizAparyAyAtparaM) karazande prayujyamAne candranAmAni bhavanti / nizAkaraH / kSaNadAkaraH / rajanIkaraH / naktaGkaraH / doSAkaraH / zyAmAkaraH / kSapAkaraH / taraNistapano bhAnudhnaH pUpAryamA raviH / tigmaH pataGgo dyumaNirmArtaNDo'koM grahAdhipaH // 46|| inaH sUryastamodhvAntatimirArivirocanaH / / saptadaza sUrye / tara tyaneneti taraNiH / "Rtu'sRJa dhampazyavivRtigrahinyo 'bhiH / ' tapati trilokI tapanaH / bhAti dIyate kare: bhaanuH| ||2daabhaarivRbhyo nuH" nuH pratyayaH / "bandha bandhane" banAti jantuSTI dhanaH / "andhena dhizca" / asmAnna pratyayo bhavati adhyAdezazca / ikAra uccAraNArthaH / 10 puSa puSTI / puSNAti vardhate tejasA pUSA : pUpAdayaH -- "pRSannaryamannatavanaplAnmAtarizvanakledanasnehana mUrdhanyUSandoSan" ete kanyantA nipAtyante / iyatIti aryamA / ' gasau" / rUyate stRyate raviH / "i: "sarvadhAtubhyaH" / tItikSatIti tigmaH / "yujirucitijA mak' / patati nakSatrapaNe pataGgaH / "ta"patibhyAmaGgaH" / prAbhyAmaGgaH pratyayo bhavati / divo maNiriva dhumaNiH / mRtaNDasthApatyaM mArtaNDaH / mutaNDazca / zrAkAzamiyati arkI / uNAdau "acaM pUjAyAm / " ayaMta arkaH / "ibhIkApAzalya. 15 cikRdAdhArAbhyaH kaH" ebhyaH kaH pratyayo bhavati / prahANAmadhipaH svAmI grhaadhipH| etIti inaH / ijikRSibhyo nam" / suvati (prerayati karmaNi) lokAn sUryaH / "sUryaracyAvyathyAH phri| sUrya iti yatyayAntI nipAtaH / tamazca vAntaM ca timiraca tamodhyAntatimirAH,tepAmariH,- tamo-riH, dhvAntAriH timirAriH / virocate ityevaMzIlo virocanaH / 11 rucAdaizca yajanAdaH" / rucA. dergaNAd vyaJjanAderyaH bhavati / AdityaH, savitA, sahasakiraNaH, prayotanaH, bhAskaraH, tigmAMzuH, dinamaNiH, 20 bhAsvAn , vivasvAn . hariH, vikartanaH, bhagaH, gopatiH, dinakaraH, sUraH zUraca, aMzumAlI, mihiraH, timira ripuH, aMzumAn , aMzuH, haridazvaH, satAzvaH, prabhAkaraH, bhAnumAn , haMsaH, khagaH, mitraH, citrabhAnu grahapatiH, karmasAkSI, jagacakSuH, dvAdazAtmA, trayItanuH / / dinaM divA'hardivaso vAsara:-- paJca divase | "do'vakhaNDane' yati khaNDayati andhakAramiti dinam / "donAta', ha (yateri) " te pratyayo bhavatyAkArazyeca / ravidardI [rghAna dI] pyate'tra; aAdantamavyayam divA / adantaM klIyam / deivaM vidan / na jahAti kAla (ravi)mahaH / "matri1 jahAteH" iti cip (kniH)| dIvyatIti divasaH 14 divasam / '1" vetasavAisadivasaphanasAH' ete'spratyayAntA nipAtyante / vAsayatyatra vAsaraH 6 / vAso'pi / ubhayam / "devi viTijaThinamivAsibhyo'ra: ', ebhyo'r pratyayo bhavati / guH / ghanaH / 1. kA0 u. sU0 2 / 4.3 / 2. kA0 u0 sU0 2 / 7 / 3. kA. u0 sU0 2 / 52 // durgavRttizca / 4. kA0 u0 sU0 215 / 5. kA. u0 sU0 3 / 14) 6. kA. u0 suu1|57) 7. kA. u- sU 0 5 / 22 / 8. kA0 u0 sU.0257] 1. kA0 u0 sU0 2 / 518 12. kA sU0 4 / 2 / 303 11. kA. sU. 44.31 // 12. kA0 u0 sU0 6 / 370 13. kA0 u0pU0 2 / 4 / 14. dIvyanti kIDanti prANino'tra divasa ityapi / 15. kA.u.sU. 311 / 16. "vAsa upasevAyAma" yAsyati sUryAlokaM prANinaM vA vAsaraH / vigraha "atra" iti padamadhikam / 17. naitarasUtram kA uNAdo labdham / tatra 'kRvAbhyaH sarakA' 3362 / iti sUtram / vAtIti vAsaraH,bAdhAtoH sarak pratyaya ityuktam / tatraiva caturthapAda 33 tamaparamapi sUtram "padyasivaziyAsibhyaH sara:'" iti vAsidhAtoH sarapratyaya uktaH / vAsayatIti vAsaraH / kaumudIsthamuNAdisUtram "artikamirmibhra. bhidivivAsibhyazcit" 3127 // iti vAsidhAtorarapratyayaH / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA 5 tatkarazca saH / / 50 / / dinakaraH, divAkaraH, ahaskaraH, divasakaraH, vAsarakaraH, ityAdi sUryanAmAni bhavanti / cakravAkAbjaparyAyabandhuHcakravAkazca ajaM ca cakravAkAje, tayozcakravAkAbjayoH (paratra) andhu zabdaprayoge sUrya. nAmAni bhavanti / cakravAkabandhuH / abjabandhuH / padmanandhuH / kamalabandhuH / ityAdIni jJAtavyAni / kumudarvipriyaH / kumudAnA(paratra) vibhiyazabda prayujyamAne sUryanAmAni bhavanti / kumudavipriyaH / kairavavipriyaH / kumudavivallabhA / ityAdi / yamunAyamakAnInajanakaH savitA mataH / / 51 // yamunAjanakaH / yamajanakaH / 'kAnInajanakaH / savitA / mataH kathitaH / bAho'zvasturago cAjI yo dhuryasturaGgamaH / saptiravoM harI rathya:ekAdazAzve / vAhyate gamyate'zvayArSAihaH / tathA'nekArtha 2 (dhvani ) maJjama "vAho yugyaM dhamo vAho vAhake vAha ityapi / vAho mAnavizeSazca bAho bAhuriti smRtaH / / " "azU jyAptau / / az / aznute vyApnoti dhegenarabhItrasthAnamityazvaH / athavA aza, bhojane" anAti bhatyati mugaadiinityshvH| 3 azilaTikhaTivizibhyaH kaH / vamAnaH | "dhoravayozcara kRti" neT / "uro ( rasA ) gacchatoti uragaH | "Do' saMjhAyAmapi" | pUrvamazvAnAM vAjA abhuvanniti zrutiH / vAjAH santyasya vajatItyevaMzIlo vA cAjI / idanto'pi, vAjiH / tathA hemanAmamAlAgAn - "vAja vAjantu pakSe'pi munI niHsvnvegyoH| hinoti gacchatti vardhate (vA) anena hyH| dhuri samAme sAbudhuyaH / yadugravAditAH" / turaM (raNa) gacchati tu (to) toti tvarate ghA turaGgamaH / 'gamazca 5" nAmbupapade gamezca saMjJAyAM kho bhavati "dhAnAde:11 Sa saH" / sapatyadhvAnaM gacchatIti saptiH / "11 sapestitatitanaH" saperdhAtAsti tati tan ete pratyayA bhavanti / ati gacchati anena nAntaH, 4 arvan / haratyanena hariH / rathe sAdhU rthyH|| gandharvaH, tAyaH, yayuH, ghoTakaH, ardaniH 6, vautiH, pItiH / 25 1. kAnInaH karNaH | kanyA'vasthAyAM kuntyAH kAMdutpanna prati paurANikI kathA nusandheyA / 2. 11 zloilokA0 13.kAu0pU0 2 / 14. kA.sU. 4 / 6 / 87 / 5. bhrAnto'yaM pAThaH / ucitastu tureNa vegena gacchatIti turagaH / 6. kA sU0 4 / 3 / 4717. ane0sa0 2178 // 8. dhuraM bahatIti dhurvaH / 'dhurI yaDdako" ityanyatra / 9. kA suu02|6|111 10.turapUrvakAdgameH "gamazca" iti khe turaGgamaH / totIti tvarate veti vigrahe sasiddhiprakAro'nyathA kalpanIyaH / 11. kA sU0 4 / 3 / 45 / 12. kA sU0 3 / 8 / 24 // 13. kA. u. sU. 5 / 38 / .4, "zravaM gatau" bAhulakAtkanin / 15. "rathaM vahatIti suvacaH / "tad vahati rathayugaprAsaGgam' iti yat / 16. anizabdasyAzvArthe pramANaM mRgyam | kozAntare'danizabdArtha zvetyam-"ardanI trArdanirapi striyaH syuH prArthanA'rthanA' kalpara ko0 1 / 9 / 21 / arSatIzabdo'zvinIparyAyastu sarvasammataH / "vIti' "pIti" zabdayorazvArthe pramANamadhastAt dhItiH sanidhikAyA vAtaskandhArtha ityapi" kalpa0 ko0 115/ 193 / "pItiH pAne sapUrSoM tu sahapAne have pugAn" vizva0 / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 amarakItiviracitabhASyopetA saptAdyazvo mayUkhacAn / / 52 // azvazabdasya (dhAt ) pUrva yadi saptAdi ( sa zabdaH ) tadA sUryanAmAni bhavanti | saptavAhaH / saptAzvaH 1 saptaturagaH / saptavAjI / saptayaH / saptadhuryaH / saptaturaGgamaH / sasasatiH | saptAvAM / saptahariH / sataraghyaH / khaM vihAyo viyad vyoma gaganAkAzamambaram / dyaurnabho'mro'ntarIkSaM caekAdaza gagane / khanati zUnyatvena khanyate vA 'kham / vibahAti sarvaM vihAya / pravAya vihAyasA pakSiNA mArga vihaM yacchatIti viyat / ( athavA bInA pakSiA mArga yacchati viyat ) / amarendrabhASye "Siyacchati viramati viyat / " vAyunA vIyate (vyavati vyavyate thA) vyoman / "siyadi mavivari10 varAmupadhAyAH'' eSAmupadhAyA vakArasya coTa bhavati / 'sarvadhAtubhyo man" (iti vipUrvakAdaverman) / gamyate sarvamanena gaganam / klIve dhA / gacchatyanena gaganaM vA / AkAzante sUryAdayo'trAkAzam / na kAzate vA chAndasro dIrghaH / ambate zabdAyate ambaram / dayanti pakSiNoDa cauH / syAm / nAti badhnAti sarvamAtmanA sAntam namaH | nabham ityadantam nabhasaM ca / na bhAjate'bhram | antaH RkSANyatra antarIkSam / pRSodarAditvam / dyAvAbhUmyorantarIkSyate vA antarikSama, antarIkSaM ca | maruvarman | tArApathaH / puSkaram / 15 viSNupadam / tridivam / nAkam / anantam / suravalma / mahAba (vi) lam / dezyAn / meghavAyupatho'pyatha // 53 // meghazabdAne vAyuzabdAne ca pathazabde prayujyamAne zrAkAzanAmAni bhavanti / meghapayaH / meghmaargH| dhnpthH| vanamArgaH / parjanyapathaH / parjanyamArgaH / mihirapathaH / mihiramArgaH / namrATapathaH / nabhrAmArgaH / taDitpatipathaH / tddisptimaargH| saudaaminiiptipthH| saudAminIpatimArgaH / vAyupathaH / vaayumaargH| 20 vAtapathaH / vaatmaargH| anilpthH| anilamArgaH / marutpathaH / marunmArgaH / samIraNapathaH / samIraNamArgaH / ganvavAhapathaH / gandhavAdamArgaH / zvasanapathaH / zvasanamArgaH | sadAgatipathaH / sadAgatimArgaH | tacaraH khecaraHtatra zrAkAze caratIti tccrH| AkAzAne carazabda prayujyamAne vidyAdharanAmAni bhavanti / khacara: 1 vihAyazcaraH / viyazcara: 1 vyomcrH| nabhazvaraH | ggncr| ambaracaraH / AkAzacaraH | antarikSa25 caraH / meghazyacaraH / meghamArgacaraH / vAyupathacaraH / vAyumArgacaraH / dhnpthcrH| dhanamArgacaraH / dhanAdhana pathacara: 1 ghanAghanamArgacaraH / jImUtapathacaraH / jImUtamArgacaraH / abhrapathacaraH / abhramArgacaraH | calAiphapathacaraH / glAikamArgacaraH / parjanyapathacaraH / parjanyamArgacaraH / ityAdinAmAni vidyAdharasya jJeyAni | tadgaH , tatra gagane gacchatIti tadgaH / gaganAdhye "ga' zabde prayujyamAne zakuntanAmAni bhavanti / 30 khagaH | vihAyogaH / viydgH| vyomagaH / nabhogaH | gaganamaH / yaMgaH / zrAphAzagaH | antarikSaNaH / 1. "skhanu aghadAraNe" DapratyayaH / "kharva gatau" kharvatyasminniti vA vigrahaH / atrApi haH / 2. uktavigraha "zrohAk tyAge" hAdhAtoH "vahihAdhA pazchandami" 4122] ityasun NitvaM ca / gitvAdyuk / vizeSeNa hAyayati gamayati vimAnAdIn ityapi bodhyam / "haya gatau"pyantAdasun / 3. kSIra0bhA0 112 / 2 / 4. kA. sU0 4|1157 / 5. kA0 u0 sU0 4 / 281 6. "gamegaMbhU" iti yuca gazvAntAdezaH / 7. mahAvila. zabdasyAkAzavAcakatve'marakoSamadhastAlpamANam --"tArApatho'ntarIkSa ca meghAvA ca mahAvilam" 12 / 2 / kssepk| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA meghapathagaH / meghamArgagaH / ityAdini zAtamyAni / pakSI patrI patatryapi / zakuntiH zakunirSizca patako viSkiro'nyathA // 54|| sapta pataGka / pakSAH santyasya panI / patrANi sansyasya patrI / nAntaH / patatIti patriH / tripratyaye idantaH / patatrANi santyatya patatrI / nAntaH / patatIti pate parato'tripratyaye idanto vA patatriH / halAyudha. 5 bhASyakAreNa DAlaNikena-patrizabdaH patrina nakArAntaH patririkArAntazca vyAkhyAtaH / amarasiMha-1 nAmamAlAyAm - "pttriptriptgptptrrthaannddjaaH| nagokovAjivikiraviviSpharapatatrayaH / / " ikArAntaH patrizabdaH paThito'sti / bhASyakA kSIrasvAminA patanirikArAnto niSiddhaH / 10 "pateraniriti" bhAnsA patatri grantha didantaM manyate / evaM kathitamasti zrImadamarakIrtinA dUyorvacanaM / pramANam / zabdAnoM vaicitryaM vartate / nabhasA gantu zaknoti zakuntaH / zakuntiH / evaM zakuniH / evaM mAkunI / zakuntaH / zakuna: / dvau adantI / ghayatIti viH / "vaino Di'" / patena vegena ganachatIti pataGgaH / vikirati patrANi viSkiraH / varNAgamo gavendrAdau siMhe varNaviparyayaH / SoDazAdau vikArastu varNamAza: dhUSodare / / suddhAgamaH / vikirazca / jAGgalaM pizitaM mAMsaM palaM pezI ca paJca mAMse / galyate adyate jAGgale jaGgalaM ca / pizyate rudhirAdibhiH pUryate pizitam / manyate sambhAvyate zarIropacayo'neneti mAMsam / "vRtR badinimanikasyazikapimyaH saH" / ebhyaH saH pratyayo 20 bhavati / palayate ( pAlayate ) dehaM plm| rudhirAdibhiH pizyate (piMzati) zarIram pezI / Amipam / rucyam / tarasam / tpriyH| vasya mAMsasya priyaH / AbhipazabdAne priyazabde prayujyamAne rAkSasanAmAni bhavanti / jAGgalapriyaH / pizitapriyaH / mAMsapriyaH / palapriyaH / pezItriyaH / yAtudhAnastathA rakSo'hI yAtudhAne | yAtUmi yAtanA dhIyante 'smin yAtudhAnaH / rakSatIti rakSaH' / rAkSasaH | kauNapaH / jhajyAdaH / naiRtaH / naikaseyaH / naikapeyazca / vipuse'pi ( karnuraH / asapaH ) / kInAzo nAnArthe / rAbyAdicara iSyate // 55 // 1. ama0 ko0 2 / 5 / 34 / 2. kSIra0 bhA0 2 / 5 / 34 | 3. kA. u. sU. 4|| rAmAzramastu . vAtIti viH / "vAte Dhicca" ityAha / 4. patena begena gacchatIti vigrahe tansAdhu-vaM kalpanIyam / tAdRzasUtrAs. nupalambhAt / patAyuSyate iti pataGgaH / "nupatibhyAmaGgaH" kA. u. sU. 5122 // ityaGgapratyayastu yuktaH / 'tRpatibhyAmaGga"ityaGgapratyayaH / 5. "pRSodarAdayaH" 2 / 2 / 172 / zA0 kArikA / 6. "piza avayave" piMzati pizyate sma vA pizitam / "pizeH kica" u0sU. 365 / itItan / athavA ktH| iti rAmAzramaH / 7. kA0 u0puu04|53 / 8. rakSantyasmAditi rakSaH / "sarvadhAtubhyo'sun" | "bhImAdayo'pAdAne ityanyatra / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviracitabhASyopetA rAtrizabdAre carazabda prayujyamAnai rAkSasanAmAni bhavanti | rAtricaraH | nishaacrH| kSaNadAcaraH / rajanIcaraH | naktavaraH / doSAcaraH / ityAdIni zAvavyAni | prArabhyate svargavargaH suto'ditesaditizabdAne sutazabda prayujyamAne daitya ( deva ) nAmAni bhavanti / aditisutaH / aditi. tanayaH / aditipotaH / aditidArakaH / aditimandanaH / adityarbhakaH / aditistanandhayaH / adityuttAnazayaH / taDiddhanvA sendro devaH suro'maraH / pazca deva / saha indreNa vartate hAte sdrH| dibu krI."-- div / dIvyanti krIDanti svarge' 20 sarobhiH saha vilasanti devAH / acA siddham / athavA dIvyati krIDati paramAnandapade devaH / sunnu rAjate suraH / tathA suranti surAH |"sur aizvarya"surA eSAmastIti vA / "arshsaadibhyo'""| yato'dhijA surA taiH pItA 1 na mriyate amaraH / AdityAH / tridazAH * sumanasaH / svargIkasaH / devatAH / gIrvANAH / RbhavaH | marutaH / vRndArakAH / nirjarAH / asvpnaaH| vibudhAH / triviSpasadaH / lekhAH / suparvANaH / amRtAzanAH / animiSAH / daivatam / / svadyAH svargo'tha nAkazca, catvAraH svarge | mudito jAH svarati zabdaM karotyatra rAntamavyayam / syar / "dibu krIDAdira" | dIvyanti kIDanti atra puNyavantaH iti dyauH / "divahiviH' pratyayo bhavati / asau suSTha ayaMte svargaH / "tu' bhRbhyAM gaH' gapratyayaH / nAstyakaM duHkhamatra nAkaH / ubhayam / tadvAsastridazo mataH / / 56 // sasva svargasya vAsaH,tadU vAsaH-svargavAH / yovAsaH,svargavAsaH,ityAdIni devanAmAni bhavanti / tatpatiH tasya devasya ( svargasya ca) patiH, tatpatiH / devapatiH, sendrapatiH, svargapAsapatiH, svargapatiH, nAkapatiH, nAkendraH, ityAdiparyAyanAmAni indrasya jJeyAni / ___ zakra indrazca zunAsIraH shtkrtuH| prAcInabarhiH sutrAmA vatrI cAkhaNDalo hariH // 57 // zatrurbalasya gotrasya pAkasya namugherapi / vRtrahA ca sahasrAkSo gIrvANezaH purandaraH // 58 // viDojAzcApsaronAtho vAsavo harivAhanaH / marutazca marutvA~zca vRpA cairAvaNAdhipaH // 56 / / . zatamanyusturApAT ca puruhUtazca kauzikaH / saMkrandano'tha mayavAn pulomArirmarutsakhaH // 6 // trayastriMzadinne / pAtuM zaknotIti zakaH | "sphAyitazcivaJcizakikSipikSudirudimadicandyu __... ----- - --- -- --. - 1. "arza zrAderaH" jai0 sa0 111 / 50 / 2. kA. 3. sU0 6 / 53 // 3. kA. u. sU0 5 / 60 | 4. tasmin svarge vasatIti tadbAsaH / NapratyayaH / svargaryAyArthAt paratra vAsazabde pravunyamAne tridazanAmAni bhavantItyarthaH / 5. kA0 u0 sU0 2114) Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA dIndinyo rk"| indati paramaizvayuktI bhavati indraH / rak / zuma zrAdityaH zIro vAyustayArapanyamako yabhedAvA dIrSa zunAzIraH / tAlabadvayam / zobhanaM nAsIra kaTaka vA yasya sa sunAsIraH / dvau dntyo| zu avyayaM tAlavyamapi / atra pakSe prathamastAlavyo dvitIyo banyo bhavati / tathA ca zobhanA nAsIrA agresarA asya, zunAsoraH | zuH pUjayAm, zvazuravat / zunAtIrayorapAyamityeke / zarta RtavI yazA yasya zatakratuH / prAcInA prAcInamukhA bahiSI darbhA yasya saH / suna trAyate nAntaH nAvAmA / vahaM vihAna 5 yasya sa vjii| zrAkhaNDayati bhinatttharInAkhaNDalaH 1 hiyate zacIkabAhariH / __ "zatrurbalasya gotrasya pAkasya namucerapi"balazagotrazatruH pAkazatrurnamucizatruH, ityAdIni indranAmAni bhavanti / vRtraM dAnavaM yajJaM vA halavAn vRtrhaa| kim / "(kib)brahmabhUgagakRtreSu vipa sahasramanINi yasya sa sahasrAkSaH / gorvANAnAM devAnA mIza: (gIrvANezaH) / viTsu prajAsu aujo yasya dhodarAdityAda vRddhiH / viDa bheTne vA / viDaM bhedakamojI yasya vA viddojaaH)| zrIsarasA mAtho'psaronAthaH / vasvapatyaM vAsavaH / harini yasya haricAhanaH / ' puNyakSaye mriyate cyavate marut / tAntam / masto devAH santyasya marutyAn" / varSati, nAntama,naSA / aigava. gaNAnAmadhipaH (airAvaNAdhipaH) / zataM manyavaH Rtavo'sya zatamanyuH / "paha marpaNe" / / pada / 'dhAtvAdeH ghaH saH" / saite kazcittamaparaH prayukta "ghAtozca hatau" iJ / asyApa0 dIrghaH / sAhi jAte / turapUrvakaH / turaM tvaritaM sAhayatyabhibhavatyarIniti turAbATa / "sahazchandasi8' viNa | "kA ritasyA0 kAritalopaH / laoNpa' " | "nahivRtivRSiSyadhicisahitanighu ko zivante prAdhakArapaNA dIrghaH / turA bAtam / narAsAha, 25 niSyannaH / si: / "paJjanAntAca '9"silopaH / "hazaracchAntejAdonAMDa:" hasya daH / "saMha: sAhaH ssH|" sasya patvam / raparavAlparapade'pi sasya pratvam / stramate apizabalAt / athavA turaM vegaM sahate turApATa / "saha "zchandasi'' vie pUrvavat / puru prabhUta hutaM yace yazemvA ( se A) hAnaM yasya puruhUtaH / vAtamAtrosdityA kuzairAcchAditatvAt (kauzikaH) / tathA purANam 16 "jAtamAtro'tha bhagavAnadityA sa phuzaMvRtaH / tadA prabhRti devezaH kauzikatvamupAgataH / / kuzaidanezvarati vA / paristrIH saGkandayati saGkrandanaH / madhyate pUjyate nAnto maghavA / "madhe "lugavantazca' maneH kaniH pratyayo bhavati. nalugavantazca | pulomasyA (gno-) ri: pulomAriH / mastA pavanAnAM sakhA mitraH (S) marutsavaH / duzcyavanaH / butrAriH / alasUdanaH / vRddhazravAH | jiguH / bavazvaraH / bAstoSpatiH / gopatiH / parjanyaH / harihayaH / pUrvadikapatiH / svarAT / gotrbhid| agradhanvA / harimAn / pAkazAsanaH / divasyatiH / 1. zu pUjAyAm aznute vyApnoti "zvazuraH" iti vyutpatyA "zvazura' zabdo niSpannaH / taddva cyunAsIrazabde'pi zu zabdaH pUjArtha ityAzayaH / 2. kA. sU.0 4 / 3 / 83 / 3. paiveSTi vyApnoti viT / "vilavyAto' vip / vid vyApakamojo yasya sa viDojAH / pRyodraadivaadokaarsyokaarH| ityapyUhyam / 4. tvaktezavAlaromANi suvarNAbhAni yasya tu / hariH sa varNato'zvastu pItakozeyasaprabhaH / iti zAlihotroktabhakAro zvo hariH / 5. mastI devAH zAsyatvena santyasyeti yAvat / 6. kA0 - 3 / 8 / 24 / 7. kA. sU. 3 / 2 / 10 / 8. kA0 sU0 413 / 601 9. kA0 sU0 3 / 6 / 44 // 10, "vairapRktasya' pA0 sU.. 6 / 1 / 67 / 11. pA0 sU0 6 / 3 / 1161 12. kA0 sU0 2 / 149 / 13. kA. sU0 2 / 3 / 46 // 14. rA sU0 8 / 3 / 56 / 15. kA. sU0 4 / 3 / 60 / 16. zloko'yam abhi. ci0 21871 TIkAvAmadhyevamevopalabhyate / 17. kA. u. sU. 54 / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 amarakIrtiviracitabhAdhyopetA kASThA kakucha digAzA ca dakSakanyA tathA harina / paDU dizAyAm / kAzante rAjante (nakSatrAdayo'na) kASThA / ke skumnAti vistArayati kakupa' / bhAntam / dizatyavakAzaM dik / "3Rtvigdadhaka sagadiguSNuihazza' iti sAdhuH / zrAznute AzA / dakSa prajApatiH, tasya kanyA, dakSakanyA / haratyanayA harit' / / tatparyAyayaraM yojyaM prAjJaH pAlagajAmbaram / / 61 // kASThAdinAmataH paraM yojyaM prAH vidva dbhiH pAlaganAmbaram / kASThApAlaH | kuppAlaH / dikapAlaH / zrAzApAlaH / dakSakanyAgAlaH / iritpAlaH / pAlaprayoge dimAjanAmAni bhavanti / kASThAgajaH / kakudgajaH / digAjaH / prAzAjaH / dayA gara / in| aramAndayoge digambara - nAmAni bhavanti / kASThA'mbara: / kakucabaraH / digambara: / AzA'mbaraH / dakSakanyAmbaraH / haridambaraH | 10 tathA ca-.. "girikandaradurgeSu ye vasanti digmbraaH| pANipAtrapuTAhArAste yAntu paramA gatim / / " evaMvidhA munayo bhavyAnAM zaraNaM bhavantu janmani janmani / pavanaH pavamAnazca vAyuto'nilo marut / samIraNo gandhavAhaH zvasanazca sadAgatiH // 62 / / nabhasvAn mAtarizvA ca caraNyurjavanastathA / prabhaJjana:-- paJcadaza pAyI / pavate jagat pavitrIkaroti pvnH| buc / 'pUG pavane / " pU / pavate pavamAnaH / yajoH zAna" shraanmaatrH| anvi06 anica07 nAmyantaguNaH / "zro ava / " mAnmo 'nta 20 zrAne" mo'nta; / vAtIti ghAyuH / 11 kvApAjI" ti upa / vAti sarvatrA'skhalitaM vA vAyuH / vAti askhalitaM yAti, vAtaH / mRgavAhatpamidamilUpUbhyastaH / anena jagat aniti prANiti. na nilati vA anilaH / "nila gahane" / kSudrajantavo mriyante sparzenAsya marut / tAntan / 52mRgrorutiH" utipratyayaH / samantAdaurayati samIraNaH / gandhaM vahati gandhavahaH / gandhayAhaH / gandhavAhI / zvasantyanena zvasanaH / sadA sarvakAlaM gatiryasya sa sadAgatiH / nabha zrAkAzamasyAstIti nabhasvAn / mAtari 25 retaH zyayati barddhate nAstI mAtarizvan / mAtarizveva bhavati mAtarizvA / carAcaraM yAti care 1. "kAza dIptau" "inizi' ityAdi rArA pA sUtraNa kthan / 2. kaM vAtaM skumnAti vistArayati / krip / pRSodarAditvAtsalopaH / kenAdityena jalena vA kutsitAni bhAni nakSatrANi yasyAmiti "kakubhA' ityAmanto'pIti kecit / 3, kaas04|3|73| 4. haranti nayanti anayA harit digjJAnenaiva kaJcit kutazcit kutracinnayati / "dasaruhiyunibhya itiH" itItiH / 5. kA0sU0 4 / 4 / 8 / 6. "antrikaraNaH katari" iti pUrNa sUtram / kAsa // 2 // 32 // ityanvikaraNaH / 7. "ani ca vikaraNe" kA sU0 335 // 3 / 8. kA sU0 1 / 2 / 14 // 1. kA0 sU0 4 / 47] 10. kA. usU0 1313 11. kA u0 sU0 4 / 23 / 12. kA u0sa0 1 / 30 / 13. mAtari jananyA retaH prasiktaM vathA vardhate, tathA'ntarIkSa vardhamAno vAyuH 'mAtarizvA" ityAzayaH / tIrasvAmI tu--"mAtari se zvayati' ityAha / samAzramastu-- 'mAtari jamanyAM zvapati vardhate samasaptakarUpatvAt" ityAha / mApanasaravAyA diternidrA puvasthAyAM tatkukSipaviSTa nendreNa kulizadvArA tadgarbhasyaivonapaJcAzacchakalIkaraNasya purANaprasiddhatvAtsaptasaptakatvamucapannam | " zrozvi gativRdayIH / " ziSadhAtoH "zvannuvanni" ti kaninnanto nipAtaH saptamyA aluk ca / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA "raNyaH / "kevamubhuraNyvazvarvAdayaH" kevavAdayaH zabdA bupratyayAntA nipAtyante / tathA ca dvisandhAnakAvye -. "asUyayA'gamya nizAmya yo puro viLajjayA'mbhApariNAminIdazAma / gatA ivAbhAnti kulAdipezalA caraNyulolAH parikhA'mbucIcayaH // " "ju" iti sautrI ghAturgatau / sautrA dhAtavo'pi svAdau paThUyante / avatIti javanaH / 'jucAkramyadandramyasyadhijvalazucapatapadAma" ebhyo yurbhavati / sarvAM dizAH prabhanakti pramAnaH / jagatprANaH / pRSadazva: / sparzanaH / samIraH / hAre: / mahAbalaH / zrAzugaH / asya paryAyaputrau bhImAjanAtmajau // 63 // asya paryAvAt prabhaJjanAdizabdAtyaratra putrazabdo dIyate tadA bhImahanumatI mAni bhavanti / 10 pavanaputraH / pavanatanayaH / pavamAnatanayaH / vAyuputraH / vAyutanayaH / vAtaputraH / vAtatanayaH | anilapuraH / anilatanayaH / samIraNaputraH | samIraNatanavaH | gandhavAhaputraH / gandhavAhatanayaH / zvasanaputraH / zvasanatanayaH / sadAgatiputraH / sadAgatitanayaH / nabhasvatputraH / nabhasvatanayaH / mAtarizvaputraH / mAtarizvatanayaH / caraNyuputraH / caraNyutanayaH / javanaputraH / javanatanayaH / calaputraH / calatanayaH 1 prabhaJjanaputraH / prabhajanatanayaH / bhImanya hanumatazca nAmAni jJAtavyAni / tatsakhA'gniH, tastha bAyoH sakhA, tatsakhaH / vAzabdAne sakhazabde prayujyamAne agninAmAni bhavanti / pavanasakhaH / vAyusakhaH / anilasakhaH / vAtasakhaH / mamatsakhaH / gandhavAhasakhaH / samIraNasakhaH / zvasanasantaH / sadAgatisakhaH / nabhasvatsakha: / mAtarizvasakhaH / caraNyusAkhaH / javanasakhaH / balasakhaH / prabhakhanasakhaH / pavaneSTaH / pavamAnezaH / ityAdIni agne mAni jJAtavyAni / 20 zikhI vahniH pAvakazcAzuzukSaNiH / hiraNyaretA saptArcirjAtavedAstanUnapAt / / 64 / / svAhApati tAzazca jvalano dahano'nalaH / vaizvAnaraH kRzAnuzca rohitAzvo vibhAvasuH // 65 // vRSAkapiH samIgarbho havyavAho hutaashnH| ekaviMzatiragnau / "aka aga kuTilAyAM gatau / " agati vAyuvazAya gacchutItyagniH / zikhA'styasya zistro / uhyate vahniH / "agizruthiyuvahinyo niH" ebhyo dhAtubhyo niH pratyayo bhavati / punAti pAyakaH / zrAzu zoSayati rasAn 'zrAzuzukSaNiH / "aAzau zuSeH sanika" / "zudha 1. carazabdoyama; na tu caregyuH / dvisanyAne'pi caraNyuzabdasyaiva darzanAt / etatsAdhakamuNA. disUtram abhidhAnacintAmaNiTIkAyAm ( 3 / 483 ) upalabhyate; naivAnyatra | vastutastu vaidiko'yaM prayogaH / ''caraNa varaNa gatau kaNDvAdau caraNa dhAturyak pratyayAntaH / tataH "kyAcchandasi" pAsU0 3 / 2 / 70 / ityupratyayaH / sugnayu, turaSSu. bhuraNya. saparyu, Adizabdavadasya siddhiH| vizeSastu "kyAcchandasi" ityasya tatvabodhiyo dradhdhyaH / caraNyatIti caraNyuH | 2.40 1 shlo| 19 / 3. kA. sU0 4 / 4 / 32 / 4. vahati havyaM vahniriti vyutpattiranyatra / 5. kA0 u0 sU0 3 / 50 / 6. AzISTumicchatIti AGapUrvakAnTupaH sannanvAt 'ADi zugheH sanazchandasi" pA0 u0sU0 2 / 106 | aniH / mAzu zIghram, AzuM vrIhi vAzu suSTu kSaNotIti vA / "sarvadhAtubhya in" ityanyatra / 7. kA0 u0 suu05|15 / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 amarakortiviracitabhASyopetA shothe|" antabhUtakAritArtho'yam / aaashupuurvH| AzAnupapade zuSeH sanik pratyayo bhavati / hiraNyaM reto'sya sa hirnnyretaaH| yat smRti:'--"agrapatyaM prathamaM suvarNam" / saptAciSo yatya sa saptA. ciH| bhavanti "hiraNyA, katakA, raktA, kRSNA, prasuptabhAvA'nyA / atiriktA bahurUpati sapta saptAdhiSo jihvAH / " jAte jAte vidyate sAnto jAtavedas / AtA vedA atmAd vA jAtavedAH / 5 tanU na paatyH| masUlapAt : pati gAko kAlo ga! jahA ityasya ( syA) patiH bhartA svAhApatiH / hutaM vaSaTakArakRtaM vastu aznAtIti hutAzaH / hutam Azo bhojanaM yasya vaH / jvalatIsthebaMzIlo jvalanaH / dahatItyevaMzIlI dahanaH / ani ti prANityanena anlH| vizvAnaramyA ratya vaizvAnaraH / kuzyati tanUkaroti kRzAnuH / rohitAtyo mRgo'zvI vAhanamasya rohitAzvaH / vibhA vamurdhanaM yasya sa vibhAvasuH / vaSI dharmaH kapirAhaH zreSThazca tadyAt vRSAkapiH / "purANam - "kapirAhaH zreSThazca dharmazca vRSa ucyate / tasmAd vRSAkapi prAha kAzyapo mAM prjaaptiH||'' hamInAmamAlAyAm -- "vRSAkapiryAsudeve zive'gnau ca " zamyAM gabhI yasya sa zamIgarbhaH / havyaM vahatIti havyabATa / dutamAnAtIti hutAzanaH / bahulaH / 15 vasuH / sitetaragatiH / arciSmAn / dhUmadhvajaH | bahijyotiH / uparcadhaH / citrbhaanuH| zuciH / kRSI yoniH / damunA / kRSNavarmA / apAMpittam / vItahotraH / vRdbhAnuH / zrAzrayAzaH / dhanaJjayaH / tamocaH / damUnA ityeke | damesanasi ! tadAdisUnuH, agni sUnuH / vahniputraH / vRSAkapisUnuH / tRSAkapiputraH / ityAdIni skandanAmAni bhavanti / senAnIH skandazca zikhivAhanaH // 66 // kArtikeyo vizAkhazca kumAraH SaNmukho guhaH / zaktimAn krauJcabhedI ca svAmI zaracaNodbhavaH // 67 / / dvAdaza skande / senAM nayatIti senaaniiH| 'satyU dviSaTuhaduiyujavidabhidachidajinIrAjAmupa___ sarge'pi' epAmupasarge'pyanupasarge'pi nAmnyanAmnyupapade ki bhavati / skandatyarIn skandaH / skannaM ' 25 zuSka reto'sya vA / zikhI mayUrI vAinamasya zikhiyAhanaH / kRttikAmAmapatyaM kArtikeyaH / dAnava balaucastejAsi zyatti vizeSeNa tanUkaroti vizAstraH / vizAkhAsuto vA / kumAro bAmanAritvAt / 1. ama. ko hIra0 bhA0 111855 / 2. sarvatrotpannapadArthe vartamAnatvAd vedonpattikAraNatvena cAgnerunasvAcca / jAtaM vedo dhana ( suvarNa ) yasmAt, jArAM vetti vedayate vA iti vyutpattirapi / 3. tanaM syasvarUpaM na pAtavati dakRtItyarthaH / vip / "namrAganapAt" iti bhalopAbhAvaH / tanaM na pati rakSati jAte jAte vinaSTatvAditi vA / pAte; zatRpratyayaH / tanvA UnaM pAta rakSAtIti rAna napaM dhRna tadanIti | "Ado'nan" iti biTa / ityaphyam / 4. azo'pyaniti vardhate kRzAnuriti vA / 5. zloko'yam, abhi. ci. 2129 1 ttiikaayaamevoplbhyte| 6. anekA0 saM0 4 / 218 | 7. kA0 sU0 4 / 3 / 74 / 8. skanaM reto'syetyarthAbhiprAyeNa / vigrahastu skandati zuSkaretA bhavatIti skanda ityevaMrUpaH / brahmacAriNAM zudharetastvamAgamAsiddham / pacAdyac / 1. virvAt "zo takaro" ityasmAd bAhulakAtkhapratyayaH, vizAkhAnakSatre jAto vA / vizAkhayati vizepeNa cyApnoti dAnavacalamiti vA / "zAkha vyAptI / " pacAyac / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA kutsito mAro'tyeti kumAraH' | SaNmukhAni yasya sa SaNmukhaH / gRhati rakSati devasainyaM guhaH / nAmyupadha prIkRgaz2A kaH / " zaktividyate'sya zaktimAn | kauJca parvataM bhinatIti krauJcabhedI / svamarUyasya svAmI / zarANAM dhanam, zaravaNam, tasminnu vaH zaravaNodbhavaH / gaurIputraH / zaktipANiH / tArakAriH / agnibhUH / bAhuleyaH / gAI yaH / balacArI | mahAsenaH / mahAtejAH / pArvatInandanaH / tatpitA zaGkaraH zambhuH zivaH sthANumahezvaraH / / jyambako dhUrjaTiH zarvaH pinAkI prmthaadhipH|| 68 // tripurArivizAlAkSo girIzo nIlalohitaH / rudrendumauliryajJAristrinetro vRpamadhvajaH // 66 / / ugraH zUlI kapAlI ca zipiviSTo bhayo haraH / umApativirUpAkSo vizvarUpaH kapardhapi // 70 // ekonatriMzadIzvare / tasya skandasya pitA / zaM sukhaM karotIti zaGkaraH / zAbhavatI (tyasmAdi) ti shmbhuH| "bhuvo"DurvizampreSu ca / " zete pralayakAle jagadatra shiv:| jAti pralIne'pi tiSThati sthANuH / mahA~nAzau IzvaraH mahezvara / trINyambakAmi ahINyasya tryambakA / uyA lokAnAm agnakaH pitetyAgamaH / dhUbhArabhUtA jaTayo jaTA yasya, pUrgaGgA jariSu yasya vA dhUrjaTiH / zaNAti daityAn shrvH| "zarvajihvAgrIvA' ete kapratyayAntA nipAtyante / pinAkamastyasya pinAkI | pramathAyA 'adhipaH, prama- 15 thAdhipaH / tripurAsurasyAritripurAriH / vizAle vistIrNe akSiNI yasya vishaalaakssH| "sakthyakSiNI svaangg|" girINAmIzI girIzaH | kAlakUTabhakSaNAnIle kRSNaM lohitaM yasya sa nIlalohitaH / "nIlaH'' kaNThe lohitazca ke ze iti nIlalohitaH" iti purANam / rodayatyarizrI rudraH / "rakAyitaJcivaJci-:: zazikSipikSudikadimadimandicandghandIndibhyo rak / " indumaulima kuTaM yasya (saH) indumauliH / yajJAno pazukAraNalakSaNAnAm ariH, yhaariH| trINi netrANyasya trinetrH| vRSabho alIvadoM dhvajAyo 20 yasya sa vRSabhadhvajaH / kopamUrjati ugna 4H / zUlamastyasya zUlI / kapAlaM manuSyakaroTirastyasya kapAlI / zivaH piSTo hatI asthirUpo (viSTe) mUni yasya sa zipiviSTa:"5 | bhavatIti bhava' | haratyaghaM haraH / 1. "kumAra krIDAyAma / ' kumArayatIti pacAyac / ko pRthivyAM mArayati duSTAniti vA vigraho dodhyaH | 2. kA0 u0 sU0 668 / itInpratyayaH / 3. svazabdAdAmin pratyayaH | "svAminnazvarye" pA. sU0 5 / 2 / 126 / athavA zobhanamamasi rakSatIti svaamii| "sAvamerin dIrghazca" kA0 u. sU.0 6 / 68 iton pratyayaH / 4. zambhavati bhAvayatItyarthoM vA / antAvitaNyartho'tra bhavatiH / 5. kA. sU0 4/4/56 / 6. uktavigrahe zete hulakA vipratyayaH / zivaM karotIti zivayati, tataH pacAdyaci zivo vA / zivarasyAtyasminvetyapi vigraho bAdhyaH / 7. kA0 u0 sU. 21218. pramathAyA durgAvAH / parantu mathAH myuH pAriSadAH' ityamarAdiSu pramathazabdasya zivaparyAyavena prasiddha, durgAtvenAprasiddheH pramathAnAmadhipaH iti suvacam / 9. "rAjAdInAmadantatA" kA sU0 2 / / 41 / vRttiH 50 / 10. nIlaM kaNThe lohitaM jaTAyAmaGka vasyeti vigrahArthaH / taduktam-"nIlaM yena mamA rasAta lohitaM viSA / nIlalohita ityeSa tato'I pArekIrtitaH // iti skAndai" iti mukudaH / 11. zramako vIra0mA0 111 / 33 / 12. kA0 u0pU0 2 / 14 / 13. indubhaulI yasyeti vigrahaH srlH| 14. ucyati kudhA samavaiti ugraH / 'uc samavAye" uc dhAtuH / tato rak / gshcaantaadeshH| ajendrAdi u0 sU0 / 15. zivariSzabdayorAyakSaropAdAnena zipizabdo' / 16. bhavyAya bhavati kalpate ityarthaH / / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 amarakItiviracitabhASyopaidA umAyAH patiH umaaptiH| virUpANyacINyasya virUpAkSaH / vizvepu rUpaM yatya sa vizvarUpaH / kapadIDa styasya kapa: / kapardo jttaajuuttH| kaM ziraH pipIti kapardaH / zroNAdiko daH / apizabdAt-IzAnaH | zazizekhara : / pshuptiH| zambhuH / girishH| zrIkaNThaH / sarvajJaH / tripurAntakaH / bhUnezaH / paramezvaraH / andhakaripuH / dakSAdhvaradhvaMsakaH / sraSTA / vAmadevaH / kAmadhvaMsI / vyomakezaH / yahiretAH / bhImaH | bhgH| 5 kRttivAsAH / vRSAGkaH ! bhAgIrathI tripathagA jAhnavI himavatsutA / mandAkinI paJca gaGgAyAm | bhagIrayena rAjJA'vatAritasvAttatvApatyaM vA bhAgIrathI / tribhiH pathibhirgacchati tripthgaa'| trimAgaMgA ca / jahAnA pItA zrItraNa tyatA jaahvii| jahorapatya vA jAhnavI / 10 dimavato himAcalasya sutA himavatsutA / mandAkA mandA gatirastyarayA 'mandAkinI / murasarit / vissnnupdii| saridvarA / tridazadIpikA / trisrotaaH| bhiignsuuH| suranimnagA 1 dhuparyAyadhunI aAkAza zabdato (taH paratra ) nadIparyAyeSu gaGgAnAmAni bhavanti / khasrotasvinI / vihAyodhunI / viyasindhuH / vyomasravattI | nbhondii| gagananimnagA / ambraapgaa| dhonado / aaakaashndii| 15 antriikssaadvirephaa| medhapathasarit / vAyupathataraGgiNI / ityAdIni jJAtavyAni / ___ gaGgAnadIzvaraH / / 71 // bhAgIrathyAdizabdataH (paratra ) IzvaraparyAyeSu haranAmAni bhavanti / bhAgIrathIrAmaH / tripathagAdhipaH / jAhIpatiH / himavarasutAsvAmI / mandAkinInAthaH / ityAdIni zAtavyAni / vidhidhA vidhAtA ca druhiNo'jazcaturmukhaH / padmaparyAyayonizca pitAmahavirazvinI / / 72 / / hiraNyagarbhaH sraSTA ca prajApatissahasrapAt / brahmAtmabhUranantAtmA kA saptadaza brahmaNi / vidhati sRjati vidhiH / vidhatte vA vidhiH / "upasarge daH kiH / ' vidhati sRjati vedhAH / "saghAtubhyo 'san / " "vidha vidhAne / ' vidadhAti dhArayati bhUtAnIti vidhAtA / 25 dRhyatyasurebhyo druhiNaH / na jAyatejaH / catvAri mukhAni vastrANyasya caturmukha / "padmaparyAyathoniH" padmaparyAyazabdAme yonizabde prayujyamAne dhAturnAmAni bhavanti / tAmarasa niH| kamalayoniH / nalinayoniH / padmayoniH / srojyoniH| sarasoruhayoniH / varadaNDayoniH / pu ..kabhaSaH / mahotpalajaH / aravindayoniH / zavapazyoniH / puSkarayoniH / ityAdIni jJAtavyAni / dakSamantrAdInAM lokapitRNAM pitA pitAmahaH / Atmano bhUtAni virikta pRthaka karoti virizcanaH / virizcaH / viriJcizca | 1. grayANAM pathA samAdArastripathaM tena gacchatIti vaa| itthaM ca pUrva samAhAradvigau kRte tatra samAsAntavidhAnena vipayazabdastyAkArAntatvaM sUpapAdhaM bhavati / gaMgAyA stripathagAmitve bhAratotaM vacanam"kSitau tArayate mAn nAgA~stArayate'nyadhaH / divi tArayate devAstena tripathagA smRtA / / " 2. mandamakita gantuM zIlamasyA iti vA / "apha kuTilAyAM gatau / ' Nin / DIpU / pranyoktavigraha mandAkazabdasya mandagatyarthaM pramANaM gyam / 3. "vidha vidhAne / tudAdiH / sarva dhAnu'ya in kivaM ca / 4. kA. sU0 45/70 5, kA0 u0 sU0 456 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA 5 1. hiraNyaM garbha yasya, hiraNyaM gabhI vA yasya hirnnygrbhH| 'purANam-- "hiraNyagarbhamabhavattatrANDamuda ke tthaa| tatra yajJe svaya bramA svayambhUlokavizrutaH // " sUtI geyaMzI chaa| na ti rAjApatiH / "pada gatI / " pad / padyante gamyante (gacchanti ) prANinaH, tAn padyamAnAn jastUn caraNA evaM prakSate / "pAtozca deto" iga, / atyopa0 dIrghaH / pAdi jA / pAdayantIti pAdaH / kripa ca / "kAritasyA" kAritalopaH / velopaH / pAda / sahasauMpAdo yasya sa sahasrapAda / buMhanti ardhante carAcarANyatra brahma / ubhayam / idaM brahma / ayaM brahmA / athavA bRhanti pratAni yasminniti brahma / bRhe: man pratyayo bhavati, acca ikArAt pUrvam / zrAtmanA bhavati zrAtmabhUH / na anto vidyate yatya so'nantaH, ananto vinAzarahita yAtmA yasya saH anntaatmaa| kAyatIti "kaH | prmesstthii| murajyeSTha: 1 zatAnandaH / svayambhUH / jagatkartA / zatadhRtiH / sthaviraH / tatputro'tha naardH||73|| tasya putrastatputraH / brahmaNaH zabdAt ( paratra ) putrazabda prayujyamAne nAradanAmAni bhavanti / vidhiputraH / vedhaHpunaH / vidhAnUputraH / viriJciputraH / druhiNaputraH / alapunaH / catumukhapura : ! padmayoniputraH / pitAmahaputraH / hiraNyagarbha putraH / prajApatiputra : / saimsa gatputraH / brahmaputraH / zrAtmabhUmutaH / anantAtmaputraH / ityAdIni jJAtavyAni / kRSNo dAmodaro viSNurupendraH puruSottamaH / kezavazca hRSIkezaH zAI nArAyaNo hriH|| 74 / / kezI madhurvalirbANo hiraNyakazipurmuraH / tadAdimadanaH zauriH padmanAbho'pyadhokSajaH // 7 // govindo vAsudevazcaekaviMzatirnArAyaNe / karSatyarIn kRSNavarNatvAdvA kRSNaH / 6 icikRSiyo nak / " dAma udare yasya sa dAmodaraH / yallakSyam -vAlau hi cApalAddAmnA baddho'bhUt / veveSTi vyApnoti viSNuH / vipinyAM yAvat / / " upagatamindramupendraH / indra upagato najatvAd vA upendraH / puruSeyu uttamaH puruSottamaH / kezAH santyasya kezavaH / harIkANAmindriyANAmIzI vAda hRssiikeshH| zAGga dhanurastyasya zAhI | nArA apaH ayanaM yatya nArAyaNaH / yasmRtiH 1 --- "Apo nArA iti procA Apo vai nrsuunvH| ayanaM tasya tAH pUrva tena nArAyaNaH smRtaH // " 1. "purANam" ityAramya "loka vizrutaH" ityantam abhidhAna cintAmaNiTIkAyAm 2 / 127/ uplbhyte| 2. kA sU0 3 / 2 / 10 / 3. kA. sU0 3644 / 4. 'sarvadhAtubhyo man" kA. u0 sU0 4 / 281 5. "kai zabde" vedazvanikatvena brANi kAyatIti ke iti vigrahaH / 'kaca dIptau" kacate vA 1 "anyebhyo'pi dRzyate" pAsU0 3 / 9 / 10 / sUtravArtikena DaH / 6. kA usU. 2151 / 7. bAlakRSNo hi yazodayA lAcApalyanivAraNAya karinadeze baddha iti paurANikI kathA "lakSyam" iti padena smAyI 8. kA0 u0 sU0 2 / 8 / 9. marAya samUho nAram; tadayana yasya, narAda virATa purupAnjAtaM tattvaM nAram: sadayate jAnAti yA, zrAyayati pravartayati dhA, "nArAyaNaH' ityapi pattiratra / 12. manusmRti. 1 / 10 / tRtIyacaraNe "tA padasyAyanapUrvam" iti pAThI labhyate / -. -- Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviracitabhASyopetA narasyApatyaM vA / narAmayate iti vAkyena narAyaNo'pi / iratyayaM hariH / vezAH santyasya kezI / 'manyate janaH madhuH / "2manijaninA madhabatanAkAtha" eSAmupratyayo bhavati bhaghajatanAkAca yathAsaMkhyamAdezA bhavanti / "vala valla ca / " balatIti baliH / "i: sarvadhAtubhyaH / " baNyate bANaH / tadAdi. sUdanaH / tadAdonAM kezvAdInAM sUdano mAzakartA riH / RzI. madhuH, baliH, bANaH, hariNyakazipuH. muraH, 5 ebhyaH zabdabhyaH paratrArizabda prayujyamAne nArAyaNanAmAni bhavanti / kezivairI / phelyarAtiH / keshymitrH| kezidviSTa / kezisapanaH | madhuvairI / madhvarAtiH / madhyamitraH / madhvAraH / madhudina / madhusapatnaH / madhuripuH / balivarI / balyarAtiH / balyamitraH / balihiT / alisapatnaH / aliripuH / bAgAvairI / bANArAtiH / bANAmitraH | bANAriH / vAgaviT / bANasapanaH / AgArabhuH / hiraNyakazipuniT / hiraNyakazipusapatnaH / hiraNyakazipuripuH / muravairI / murAriH | murArAtiH / muraviT / bhurasapAnaH / nuraripuH / madhuzatruH | pANa20 zatruH / madhusUdanaH / balisUdanaH / balibandhanaH / bAraNasUdanaH / hiraNyakazipusUdanaH / kezisUdanaH / ityAdi paryAyanAmAni / zurastasyAdipuruSastasyApatyam, shauriH| saurikha / padma nAmAvasya padmanAbhaH / .saMjJAyAM naabhiH|' adhokSANAM jitendriyANAM jAyate pratyakSIbhavati, adhokSajaH" | gAM bhuvaM vindati govindaH / vasudevasyApatyaM caasudevH| manukezaH / zrIvatsAGkaH / zrIpatiH / pItavAsAH / dhiSvaksenaH / vizva rUpaH / mukundaH / dharazidharaH | suparNaketuH / vaikuNThaH | jalazayanaH / rathAGgapANiH / dAzAIH / RtupuruSaH / 15 pAkapiH / acyutaH / indrAvaraja: | babhraH / viSTarazravAH / vnmaal|| sanAtanaH / binaH / zambhuH / ityAcUnAm / lakSmIH zrI! minIndirA / catvAraH zriyAm / "lakSa drshnaakaanyoH|" lekSayati darzayati puNyakarmANaM janamiti lakSmIH / lakSemo'ntazca" asmAdIpratyayo bhavati mo'ntazca / "bhaj zri ( sevAyAm ) / '' puNyakRtaM ayatIti 20 shriiH| // vacicchizridruma'jvo kridIrghazca" ebhyaH kippratyayo bhavati dIrghazra svarasya caipa m / gAM mino toti gominI / indati paramaizvarzvayuktA bhavati indirA | kmlaa| padmA | panavAsA | haripriyA / kSIrodatanayA / mAyA / mA / tA" 5 / ii| yA / ramA | sItA | valA (calA) / bharbharI / agvijApi / tatpatiH zailabhUmyAdighazcakradharastathA // 76 / / tasyAH patistatpatiH / lakSmIpatiH / zrIpatiH / gominIpatiH / indirApatiH / ityAdIni hari25 nAmAni syuH / zailabhUmyAdidharaH 3 parvatadharaH / zailadharaH / darIbhRddharaH / acaladharaH / DigharaH / sAnuma dharaH / giridharaH / nagadhara / zilocayadharaH / bhUmidharaH / bhUdharaH / pRthvIdharaH / gaharIdharaH / medinIdharaH | 1. manyate janaiH 'khalatvena' iti zeSaH / 2. kA0 u. sU0 138 / 3. kA0 u0 20 3 / 14 // 4. kA sU0 20641 / vRttiH / 8 / 5. adhaH kRtamakSa jamaindriyakaM jJAnaM yena, adho na kSIyate jAtu iti vA vigraho'dhiko'nyatra / 6. "majukeza" zabdasya "viSNu" parvAyatve kalparapi pramANyam-'majukezaH kaustubhorAH somagoM gharAgharaH / " 33217 / 7. ba ca zabdasya nArAyaNArthe'maro'pi pramANam / "vipule nakule viSNau babhra: svAripAle triSu / " 3 / 3 / 170 / 8. kA. u. sU. 3335 / 6. kA. u. sU. 2 / 23 / 10. "gominI" zabdasya lakSmyarthe pramANaM mRgyam / apratyavigraho'pi cintyaH / matvarSe gozandAmini pratyaye DIdhi gopAlikAthai tasya prasiddhau koSAntarasaMvAdaH / 11. tA, I,pA, epo ladamparthe pramANam"lakSmI padamA ramA yA mA tA zrI kamalendirA" abhi. ci. 21145 / "yA" itpatra I zrA iti cchedaH / "lakSmpAntu bharo viSNu zaktiH doraabdhimaanussii|" iti taTTIkAyAm / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA mahIdharaH | dharAdharaH / vasundharAdharaH / dhAtrIdharaH / kSamAdhAraH / vasumatIdharaH / vizvambharAdharaH / avanIdharaH / dharaNIdharaH / kSamAdharaH | dharitrIvaraH / kSitidharaH / kudharaH (ghaa)| kumbhinIdharaH / ilAdharaH / urvarIdharaH / urcIdharaH / godharaH | jagatIdharaH / ityAdImi harernAmAni jJAtavyAni / tathA cakradharo'pi / tatputro manmathaH kAmaH sUrpakArAti (kAri) rananyajaH / kAyaparyAyarahito madano makaradhvajaH // 77 // paTa kAme mAtra * kRSNA punaH / dAmodara putra: ! viSNuputraH 1 upendratanayaH / puruSottamasUnuH / kezavaputraH / hRSIkezaputraH / hRSIkezatanayaH / zAnindanaH / nArAyaNodvahaH / irimUnuH / govindataka / imAni madanasya paryAyanAmAni jJAtasyAni | mathnAti cittaM 'manmathaH / kAmayate janaH (pAnena) kaamH| 2 sarpakArAtiH / manaso'nyasmAnna jAyane ananyajaH / kAyaparyAyarahitaH / videhaH / akAyaH / annggH| anpdhnH| avapuH / asaMhananaH / akalevaraH / zramUrtiH / ityAdi (dInyapi tasya) paryAyanAmAni / jana 10 madayatIti madanaH 1 makarI dhvaje yasya sa makaradhvajaH / pradyumnaH / manasijaH | sngklyjnmaa| ahavaH / paJceSuH / zrImandanaH / hanchayaH / madhusakhaH / zilImukhaH zaro bANo mArgaNo royaNaH kaNaH / iSuH kANDaM kSurapraM ca nArAcaM tomaraM khagaH / / 78 / / dvAdaza baanne| ziloka sUkSmAnaM mukhaM yasya shiliimukhH| "za hiMsAyAm" | zRNantyaneneti 15 zaraH / 4'si saMjJAyAM ghaH" ghapratyayaH / baNati "bANaH / yajanAcca" prny| mArgayati anveSayati mArgaNaH / ropyate dehe nikhanyane roSaNaH / kaNati kaNaH / "ipa gtau"| idhyale gamyate zatrusammukhamiti 'ghuH / jantumiSyati hinastIti vA iSuH / "iSidhRSibhidigRdhimRdipRbhyaH kuH" | kAmyate ripuvadhAya 1 kANDam / ubhayam / khanati bhinatti 11kSurapram / nA narasamUham aJcatIti 12nArAcam / stogyate zlAghyate tomaram | khamAkAzaM gacchatIti ngH| kaGkapatraH / citrapukhaH / vizikhaH / kalambaH / 20 kadambo'pi / sAyakaH / pradaraH / pRSatkaH / ropaH / gArdhapakSaH / 14kharu: / bhalliH / bhallaH / 1. vigrahe cittasthAne manaHzabdapATo yojyaH / manasaTalopArtha pRpodarAdigaNapAThAyAso 'pi tasya kAryaH / kSIrasvAmirAmAzramau tu mananaM mata cetamA / manAtIti mathaH / pacAdyac / matazceta. nAyA mathaH "manmathaH" ityAhatuH / 2. chandomaGgabhayAnchupakAririti pATo bodhyaH / zUrpako nAma kazcida dAnavastatya nAzakAritvAtkAmaH zUrvakAriH / tadutAm- abhi. ci0 21142 / 'puSpANyasyeSucApAstrAeyarI zambara sUrpako / ' 3. zilI nAma gaNDapadaH / "kecuvA' iti loke khyAtaH 1 4. kA sU0 4 / 5.96 / 5. baNati zabdAyate zuddhoH sminniti pUNe vigrahaH / 6. kA* sU0 4 / 5 / 99 / 7. karaNati zabdAphte kaNaH / pacAyac / 8. ipati gacchati zatrusammukhamiti vA / 9. kA0 u0 sU0 1 / 10 / 11. kanati dIpyate kANDa iti rAmAzramaH | "kanI dIptau" / "bAdibhyaH kit" u* 112 / iti DaH / anunAsikasyetyupaghAdIrghazca | amarako havibhahe "kamu kAntI" kamadhAtI; sa eva prtyyH| kAtyanenAitaH kANDa iti hemacandraH / "kaNa zabda ityato ddH| 11. kSuraM tekSNyena mAti gatIti kSurapram ityapi / kSurAmaM loha prAti gati vA / 12 nAramAcAmatIti rAmAzramaH / naramadatIti narAcI, narAcyAstulyo nArAca iti hemcndrH| 13. "tu gatau" sautraH / tautIti tauH / vica / mriyate'neneti maraH / puMsi saMjJAyAM ghaH / sauzvAsa marazceti tomara ityanyatra / 14. khamANaH / taduktaM kalpaddhakoze 1955269 / "vikarNaH patravAiva citrapulaH zaraH khakaH / '' iti / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakItiviracitabhAgyopetA kAma ke dhanva cApaM ca dharma kodaNDakaM dhanuH / zilImukhAderasanamSaD dhanupi / karmaNe zatruvadhalakSaNAya prabhavatIti kAmukam / dadhanti mArayatyanena dhandhan / adantam dhanvam / capasya dezorvikArazcApam / ubhayam / gharati dharman / bharme ca / "kudR amRtabhASaNe' | 5 koyatyanena 'kodaNDam / zatruvadhArtha dhanyate adyate dhAryate vA dhanuH / ubhayam / uNAdau daghantIti dhanuH (nUH / "kRSimitanidhanivadhisanikharjibhya uuH'| zilImukhAderasanam / zilImukhAsanaH / zaraHsanaH / mArgaNAsanaH / zeSazAsanaH / kaNAsanaH / ipvAsanaH / kANDAsanaH / zuranAsanaH / nArAcAsanaH ! tomarAsanaH / tatkoTimaTanI viduH // 76 // samaya anupaH koriyAmaH . kAmAko koriH / cApakodhiH / kANDakodiH / dhanuSkodhiH / shiliimukhaasnkoriH| zarAsanakoTiH / vANAsanakoTiH / ropnnaasnkorik| mArgaNAsnakoTiH / ityAdikamaTanIti kthyte| ati gacchati bhUmimaTaniH / byAbha / aTano / dvA striyAm / puSpaM sumanasaH phullaM latAntaM prasavodgamau / prasUnaM kusumaM jJeyampaTa (aSTa) puSpe / puSyati vikasati puSpam / suSTu manyante nAbhiH sumanasaH / srotyavahuve / "jiphalA vishryo|" phala / phalati sma phula: / phurala bA ythaa'krmk-"tH| 'yAdAnunandhAca" prati neT / "" anupasargAlaphulakSIcakRzollApAH" nidhAtakArasya satvam / "1 "caraphalosadasya" sakArAdAvaguraNe uttvam / siH / rephaH / latAyA antaM patitaM latAntam / prasU ( ya ) te prasaSam / udgacchati prAdurbha vati udgamaH / zriyaM prasUte prasUnam / sUna sUnakaM ca / etA ubhayam / ko zobhA sUte 1 'kusumam / 20 sumaM ca / jJeyaM jJAtavyam / tadAyatrazaraH smaraH / / 80 // puSpaparyAyato (taH paratrA) uparyAya tathA bArAparyAyeSvapi smaranAmAni bhavanti / puSpeSuH / puSpabANaH / puSpazilImukhaH / puSpazaraH / eppamArgaNaH | puSparopaNa | puSpakANDaH / puSpakaNaH / puSpakSuraNaH / puSpanArAcaH / puSpatoparaH / sumanaHzuraH / sumazilImukhaH / mumabhInArAcaH / latAntaSuH / 1. "karmaNa ukA " pA sU0 5 / 1 / 103 / iti prabhavatyathai ukana / TilopaH / 2. "dhana dhAnye" juhotyAdiH / vanpratyayaH / dhAtUnAmanekArthatvAnmArayatItyarthaH / dhAtvarthAnurodhe tu dadhati dhAnyamarjayatyanenetyoM bodhyaH / vIrANAM ghanadhAnyArjanasAdhanavAda dhnussH| dhanvati gachati dhanveti kSIrasvAmirAmAzramahemacandrAH / kanin pratyayaH / 3. dharatI rakSatyApana satyAnityarthaH / maninpratyayaH / akArAntadharmazabdasya dhanurvAcitve medinoM pramANam - "dharmI'strI puNya prAcAre svabhAvopamayoH Rtau / ahiMsopaniSalyAye nA dhanuryamasomape ]" mAntaka 16 zloH // 4. bAhulakAdaNDapratyayaH / rAmAzramastu "kuTa prabhRtabhASaNe koTatI vigrahamAha / sa eva prtyyH| pRSodarAditvAdRsya daH 1 kadiH sauraH / kayate'neneti hemacandraH / 'ka zande' kautIti kauH / kauH zabdAyamAno daNDo'syetyapyanyatra / 5. kA. u0 sU0 1 / 31 / 6. suprItaM mana prAbhiriti mukuTaH / 7. kA.sU. 4 // 6 // 42 // 8. kA suu04|5|11| 5. kA.sU. 46 / 115 / 10. kA. sasU. 461176 / 19. kutyati kusumam / "kusa saMzleSaNe" divAdiH / "kusesambhaumedetAH pA u. sU.. 41106 / ityumapratyayaH / iti rAmAzramaH / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA latAntakANDaH / latAntabhurataH / latAntanArAcaH / ltaanttomrH| prasavamArgaNaH / prasabaropaNa: / prasavakaNAH / prasaveSuH / prasavakANDaH / prsvkssurprH| prsvnaaraacH| prsvtomrH| udgama zilImukhaH / udgamazaraH / udgamabANaH / udgamamArgaNaH / udgmropnnH| udgamakaNAH / udgameSuH / udgamakSurapraH / udgamanArAcaH / udgamatomaraH / prasUnazilInukhaH / prasUnazaraH / prasUnavANaH / prasUnaropaNaH / prasUnakayAH / prasnakANDaH / prasUneH / prasUnArapraH / prasUnanArAcaH / prasUnatomaraH / kusumazilImukhaH / kusumazaraH / kusumabANaH / kusuma- 5 mArgaNaH / kusumropnn| kusumkrnn:| kusume H / kusumakANDaH / kusamakSurapra: / kusumanArAcaH / kusumatomaraH / puSpazabdAne dhanupi zabde prayujyamAnai kandarpanAmAni bhavanti / puSpakAmukaH / puSpadhanvA / puppacApaH / puSpadharmA / puSpakodaNDaH / puSpadhanuH (mbA) / latAntakAmukaH / latAntadhanuH (nvA) / latAntacApaH / latAntadharmaH (mii)| latAntakodaNdaH / lattAntadhanvA / prasavacApaH / prasavakodaNDaH / prasavapanuH (vaa)| prasUnakAmukaH / kumumadhanvA / kusumacApaH / kusumadharmaH (maa)| kusumakodaNDaH / kusumadhanuH (nvA) / 10 ityAdIni zAlavyAni / svAntamAsvanitaM cittaM ceto'ntaHkaraNaM manaH / hRdayaM vizikhA'kRtam nava cine / 'syama svana dhvaja zabdai / " prAGapUrvaH 1 vanati sma, zrAsvanati sma iti sthAntam, zrAsvA-tam | "gatyA 15 niSThA ktaH / "cA haSdhamatvarasaMghuSA'svanAm" ebhyaH kte vibhApaye 15 bhavati / veTa / 'paJcamo0" / "manoranusvAro' dhuri' / mano'rthe abhivAhI"" tyAdinA to neT / kathitasvakathane'pi paratvArapUrvoktaparoktayoH paroktavidhirbalavAn iti vacanAt / anena sUtreNAyameva vikalpI bhavati / mano'bhighAne'pi paratvAdayameva vidhirbhavati / cetati cittam / cetati jAnAti anenAtmA ghetas sAntam / antaH nizcayaH kriyate'nena, antaHkaraNam / manyate budhyate 'nana sAntam mns| buddhyAya harati hRdayam / "halo' do'ntana" / dAntaM ca hRd / vigataM (tA naSTa () zikhaM (khA) 20 yasya tat. vizikham | A samantAt phUyate AkrUyate ( Atam ) / tathA cASTasAhasyAm :"jAtAkUtenAkAreNeti maansm"| mArastatrodbhavo mataH // 81 // tatra citte udbhadho mAro mataH kathitaH / svAntasambhavaH / svAnjaH / bhAsvanitajaH / citta sambhavaH / cittajaH / cetassambhavaH / cetojaH / antaHkaraNasambhavaH / hRdayasambhavaH / hRdayanaH / vishikhsmbhvH| 2 / vizikhajaH / aAkUtasambhavaH / ityAdIni kandarpanAmAni jJAtavyAni / maurvI jIvA guNo gavyA jyApAT guNe / mUrvati hinastyanayA mUrvA / tadAruNasya tRNasya vikArI mau: / dhanuranayA jIvatIti 1. kA sU0 4 / 6 / 49) 2. #T0 rana 2 4 / 6 / 97 3. kA. sU0 4 / 1155 / 'paJcamopadhAyA dhuTi cAguNe" iti pUrNa sUtram / 4. kA sU0 24/44 // 5. kA0 sU0 4 / 6 / 93 / 6. prAsvanitamityatra mano'rthe'pi paratvAt "vA ruSyamatvare" ti ver / AGpUrvakatvAbhAve tu svAntamityatra "kSubhivAhI" tyAdinaiTapratiSedhaH / tena svAntamityekameva rUpam / AyUrvakalve tu AsvanitamAkhAntamityubhayamityAzayaH / 9. 'jyanubandhamatibuddhipUjArthebhyaH ktaH" iti kA. 4466sUtreNa jJAnArthatvAvartamAne ktH| 8. antaHzandasyA'trAdhikaraNazaktipradhAnarephAntAvyayatvenAnto nizvava iti vyutpattinaM yuktA / antargataM karaNam. karaNAnAmantargataM veti vyutpattibodhyA / 5. kA0 u0 sU0 2 / 26 / 10. vizikhazabdasya hRdayArthe na kimapyanyatra pramANamupalabdham | adhomukhapuNDarIkAkAratvAvRdayasya zikhArahitavaM kAzcanneyam / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 42 amarakIrtiviracitabhApyopetA jIvA / guNyate abhyasyate'nena gunnH| puMsi / gobhyo hitA gvyaa'| jIyate'nayA jyaa2| mANAsanam / gunnaa| alibhRGgaH zilImukhaH / bhramaraH SaTpado zeyo dvirephazca madhuvrataH / / 82 // sapta bhRGga / alati maNDayati puSyajAtIH aliH'| madhunA bibhAtmAnaM bhRGgaH / 4 zraddha5 bhRGgAgAni' eje'GgapratyayAntA nipAtyante / zilIsadRzaM zilAsadRzaM vA mukhamasya zilImukhaH / bhraman rItIti niruktyA bhramaraH / "zaphanbhvAdayaH"" zakandhuprabhRtInAm akArasya lopo bhavati / aAdizabdAta nakArasya lopaH / uNAdau "zrama calage" / bhramatIti bhrmrH| "devi ghaTijaTibhramivAsimyopuraH / phTa padAni caraNA asya SaTpadaH / drau repho yasva dvirephaH / madhu pratayati bhukta madhumrataH / madhukaraH / puSpaliGa / indindiraH / SaTcaraNaH / SaDadhiH / cacarIkaH / bhasalaH / rolambaH / dezyAm | mauAdiprAntamanyAdinAkSavaM 'paddhaH / ikSIvikAra aikSavam / alimauvIM (kam) / bhUmauvIM (kam) / shiliimukhm|viiN (kam / / bhramaramauvI (kam) / SaTpadamaurvI (kam ) dvirephamAvA (kama) / madhuvratamauvIM (kama) / alijIvA (van ! 1 bhRGgajIvA (bam) / zilImukhajIvA (vam) / bhramarajIvA (vam / SaTpada jIvA (vam) / dvirephajIvA (vam ) / madhuvratajIvA (vam) / aliguNaH (Nam ) / bhRguNaH (Nam) / zilImutraguNa: (nnm)|bhrmrgunnH (Nana hai| 15 SaTpadaguNaH (gAm ) / dvirephaguNaH (sana.) / madhuvataguNaH (Nam) / alijyA (jyam) / bhRGganyA (jym)| dvirephacyA (jyam) / madhuvratajyA (jyam) / ityAdIni kandarpazilImukha (dhanuH) nAmAni jJeyAni / hetirakhA'yuvaM zastramcatvAraH zastre / hinauti anayA hetiH / striyAm / .. : "sAtihatijUtiyUtayazca / eka tipratyayAntA nipAtyante / asyate kSipyate'neneti astram / zrAyudhyate'nena zrAyudham / ubhayam : zasyate nena zastram / 11 nIdApazasuyuyujastutudasisivamihanatardazanahA karaNe"en / RmAtraH |"dhyaan " iti saparagamanam / nanu asyepratiSedhAbhAvAt ni pratyaye iDAgamaH kathaM bhavati / zrAgamazAstramaniyamita vacanAt zasudhAtoH STrani pratyaye iTa na bhavati / "yugyaM / patre' iti jJApakAdetra (hA) / puSpAdyastraH smaro mataH // 3 // puSpaparyAyataH astrAparyAya zaraparyAyeSu tathA cApaparyAyeSvapi smaranAmAni bhavanti / puSpa 1. gobhyo bANeyo hitetyarthaH / 2. jinAti jIyate'nayA / "jyA vyohaanii"| "anyadhapi dRzyate' iti DaH / 3. ala bhUSaNAdau / sarvadhAtubhya in / 4. kA0 u0 1481 5. kA. sU. vRH / 6. kAtantroNAdI nopalabdham / 7. bhramarapada rephadvayasattvAda dvirephaH / 8. kandasyi dhanurai dayam / ikSudaNDa. nirmitam / ata eva kAma ikSudhanvetyucyate / mauryAdayaH zabdA ante yasya, aliH aliparyAya aAdau yatyedRrza taddhanuriti yathAzrutapAThArthaH / asminnarthe dhanurvizeSaNatayA alimaurvIkam bhahamAkam ityAdi TIkAyAM vaktavyam / prastutastu mauyAdiproktamalyAdiriti pATo buH / tatra padArthayounA-pi sAdhu saMgacchate / anyAdiH kandarpasya mauvyAdi dhanuzca aikSavana ityarthaH / taduktam -- bhoz2a rolambamAlA dhanuratha vizivAH kausumAH puNyakatoH" iti saahitydrpnne| TIvaiSA tu yathAzrutapAThAnugAminI / 6. "hiM gatau vRddhI ca ' / iyaM vyutpattiragnizikhAthai bodhyA / zastrArthe "ina hiMsAyAm' hanyate'nayeti suvacam / 18. kA mU0 4/5/73 / 11. kA0 sU0 4 / 4161 / vyaJjanamasvaraM paravarNa nayet' / 12. kA0 suu011|21|| iti sakArasya paragamanam / 13. kA. lU0 4 / 2 / 33 / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA hetiH / puSpAtraH / puSpAyudhaH / puSpazanaH / sumanohetiH / sumano'ntaH / sumanazrAyudhaH / sumanazzanaH / latAntahetiH / latAntAnaH / latAntAyudhaH / latAntazastraH / prasavAtraH / prasavAyudhaH / prasava zastraH / udgamahetiH / udgamAyudhaH / udgamazastraH / prasUna hetiH / prasUnAstraH / prasUnAyudhaH / prasUdhazastraH / kusuma itiH / kumamAtraH 1 kusumAyudhaH / kusumazanaH / ityAdikAni nAmAni jJAtavyAni / dhvajaM patAkA ketazca cihna tadaijayantyapi / / paJca ptaakaayaam| dhvajate (ti) dhUyate dhyajaH' / tathA'marasiMha-ajamastriyAma / ' dhvajizna / patAkAdaNDe dhvaja ityanyaH / patyate kSipyate vAtena ptaakaa| balAkAdayaH-'balAkApinAkapatAkAzyAmAkzalAkAH" ete bhakapratyayAntA nipAtyante / pathakA ca / striyAm / koyate sainyamanena ketuH| kevAdayaH - "kenRtumatvAptupItvaidhatubahatujIvAtavaH" ete tunpratyayAntA nipAtyante / caha parikalkane / cayati (anena) cihnam / vijayate'nayA baijayantI" / jayantI ca / strItro: / vaijayantaH / jayantaH / 10 tattadanto jhapAdyAdiH zambhodhikaraH smaraH / / 84 // padhvajaH / jhapapatAkaH / maSaketuH / jhApacilaH / mApavaijayantiH / paDakSINadhvajaH / padakSINapatAkaH / paDakSINaketuH / SaDakSINacihnaH / pakSINa vaijayantiH / sapharavajaH / sapharapatAkaH / saphara ketuH / sAravihaH / sapharavaijayantiH / animiSavajaH / animissptaakH| animiSaketuH / animipacihnaH / animipavaijayantiH |timidhvjH / timipatAkaH / timiketuH / timicihnaH / timivaijayantiH / mInadhvajaH / mauna* 15 patAkaH |miinketuH| bhInacihnaH / mInavaijayantiH / pAThInadhvajaH 1 pAThInapatAkaH / pAThInatuH / 'gaThInacihaH / / pAThInavaijayantiH / zambhodhinakaraH / haravibhakaraH / ityAdIni smaranAmAni jJAtavyAni / kaukSeyakAsinistrizakRpANAH karavAlakaH / taracArimaNDalAya khaganAmAvaliM viduH // 85 / / aSTau khaDge / kukSau bhavaH kau kSeyakaH" / kaukSayaH / atyate kSipyate'siH / niSkrAntastriMzatoH 20 jhulibhyo nistriMzaH / tAlavyAntaH / zatrUn hantuM kalyate yAcate kRpANaH / "kRpeH kaag:"| kare valata karavAlaH 50 karapAlaH | tarati (taraM) lavamAnaM vAri yati mirukatyA trvaariH| maNDalaM dhatalamanaM yasya tanmaNDatAgram / khaNddhati paramarmANyanena khaDaH / "khaNDegaka" ' | strItrAH / RSTiH / candrahAsaH / akSauhiNI balAnIkaM vAhinI sAdhanaM cmuuH| dhvajinI pRtanA senA sainyaM daNDo carUthinI / / 86 // dvAdaza senAyAm / akSANAM rathAnAmUhinI akSauhiNI / "akSasyautvamUhinyAm ' zrautvam / athavA dhAtvarthena sAdhyate bhASyakartA shriimdmrkiirtin| | azU vyAsau / praznute vyApnotIti adaH / '13tR - - 1. "dhvaja gatI" | pacAyac / 2. zrama ko 2 / 825 / 3.kA0 u0 3 / 40 / 4. kA0 u. 1 / 28 / 5. vijayate vijayantaH, vijayazAlI puruSaH / zroNAdiko jhacpratyayaH / jhasyAntAdezaH / vijayantasyeyaM patAkA vaijayantIti / 6. te te dhvajapAyA ante yAya jhapAdimInaparyAyazAdI yasya IzastathA zambhuvighnakaraca smaraH kaamH| te'pi smaraparyAyAH / tadyathA apavajetyAdi / 7. kulakunigrIvAsyaH zvA'syalaGkAreSu' pAsU0 421.6 / iti khaDkArthe ddhkm| 8. kRpAM nudati kRpANa ityapi / 9. kA030sU0 5 / 17 / 10, "pala vessttne'| jvalAditvANaH / balanaM vAlo vetanama / kare vAlo yasya, kareNa valyate kobhayamapyanyatra | 11. kA0 u0 sU0 5 / 52 / 12. kA0 sU0 vRksh217|| 13. kA.30sU0 4 / 5 / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakItiviracitabhASyopetA yadihanimanikampazikaSibhyaH saH" sa pratyayaH / "chazozva" / "paDhoH kArase' ak pa / kApasaMyoge kSaH" / akSa iti jAtaH / Uhana UhaH / Uho vidyate yasyAH sA UhinI / akSANAmUhinI akSauhiNI / "samA. sAntasamIpayorasuvAde" aspArthaH samAsasya ante samAsasya samIpe ca nakArasya pUrvapadasthAt nimittAt (parasya) yo bhavati vA / idAnIm akSauhiNIpramANaM kriyate / yadbhAratam "eko ratho gajazvako tarAH paJca pdaatyH| vayazca turagAstajnaiH pattirityabhidhIyate / / pasyaMgaliguNaH sarva kramAdAkhyA yathottaram / senAmukha gulmagaNau vAhinI pRtanA cmuuH|| anIkinI patte striguNaM senAmukham / gAH 3, rathAH 3, azvAH 9, padAtayaH 15 iti senAmukham / gajAH 9, rathAH 6, azvAH 27, padAtavaH 45 iti gulmam / gajAH 27, rathAH27, azvAH 81, padAtayaH 135, iti gaNaH / gajAH 81, rathAH81, zrazvAH 243, padAlayaH 405 iti vAhinI / gajA 243, rathAH 246. azvAH 726, padAtayaH 1215, iti pRtanA | ganAH 726, rathAH 726. azvAH 2187, padAtayaH 3645. iti ca / gajAra 2183, rA. 2187, azvAH 6561, padAtayaH 10935 ityanIkinI / dazAnI"15 kinyo'kSauhiNI | gajAH 21870, rathAH 21870, azvAH 65610, padAtayaH 109350 | balate saMvRNoti parabhUmi balam / ubhayam / aniti prANiti tUryasvanaiH na nIyate parAbhavaM vA anIkam / vAhA azvAH sansyasyA vaahinii| sAdhyate (manena) sAdhanam / parAn zatrUn camati grasate camUH / kRSi- . camitanidhanivadhisarjirjibhya H / " camuzca / dhvajAH santyasyAM vajinI / nAyakaM pipati pRtanA / ajhai sinoti badhnAti senA | "sinotenaa"| senAyAH svAthai yaNi sainyam / dAmpatti daNDaH / varUtho ratha. 20 guptirastyasyA varUthinI / patAkinI / cakran / anIkinI / "gUdaH / tantram / kadanaM samaraM yuddhaM saMyugaM kalahaM raNam / saMgrAma samparAyAjI saMyadAhumahAhavam / / 87 // ekAdaza yuddhe / kayate kadanam / samiyati prativikalA bhavantyatra nagaH samaram / yudhyate. (nA) ribhiryuddham / bhaTAH saMyujyante milantyatra saMyugam / kalaM madhuraM vAkyaM hantyatra kalahaH / raNanti 25 dunTu bhayo'tra rapAm / saMgrasyante satvAnyaneneti sNgraam:'"| puMsi | saMparaiti mRtyuratra smpraayH| bhaTA ajyante kSipyante'tra zrAjiH ! strIcoH / saMyatante'tra tAntaM saMyat / mahAzcAsau AhavaH' 'mahAhavaH / tam AhuH 1. kA. sU. 3 / 6 / 6 / / 2. kA. sU. 3 / 8 / 4 / 3. 'kaSayoge kSaH" 1 kA. rU0 pU0 256 sa0 / 4. prathamaH iloko mahAbhArata upalabhyate / tasyopalabdhistu dvitIyAdhyAye paJcadazazlokatyena / itarastaSa noplbhyte| tatra "eko rathaH" iti zlokAnantaram - "pattintu triguNAmetAmAhuH senAmurkha yudhAH / trINi senAmukhAnyeko gulma ityabhidhIyate / / trayo nulmA gaNo nAma vAhinI tu gaNAtrayaH / smRtAH stisvastu vAhinyaH pRtaneti vicakSaNaH // camUstu pRtnaastimstisrshvmbsvniikinii| anIkinI dazaguNAM prAhuH senAmukhaM budhAH // iti / zlo0 16, 17.18 / 5. abhi* ci0 21413 / 6. kA0 u0 sU. 6 / 3.! 7. kA0 u0 sU0 6 // 3 // 8. gUdazabdasya senAtheM unyatra pramANaM magyam / 5. "kada vaiklavye' | kAta viktUyate'nenAsmindhA / karodhikaraNe vA lyuTa / 10. khaG grAma yuddhe / sa mAmayante neti / hemacandraH / saGkAmaNaM salAma iti rAmAzramaH / 11. 'prAdUyante boddhAro'vetyAhavaH / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA ra basti / Ayodhanam / banyam / pradhanam / pravidAraNam | mRdyam | Askandanam | saMsayam / samIkam / anIkam / vigrahaH / samudAyaH / abhyAgamaH / saMsphoTiH (tt:)| smitiH| samit / dvandvam / sammadaH / sNgrH| gajo mataGgajo hastI cAraNo'nekapaH karI | dantI stamberamaH kumbhI dviradebhamitaGgamAH // 88 || zuNDAlaH sAmajo nAgo mAnaGgaH puSkarI dvipaH / kareNuH sindhuraHvizatirgaje / gajati mAyati gajaH | ac / mataGgAharjAto matagajaH / saptamIpaJcamyante janeIH / hasto vidyate'sya hastI / "jAtau tu dantahastAbhyAM karAccaiva ineva hi / vArayati gan zatrun yAraNaH / na ekena pibtynekpH| karo'syatya karin / idanto'pi kariH / danto vidyate'sva . dntii| stambe tRNe ramate stambaramaH / // stamvakarNayo ramiapoH" svac / kumbho vidyate sya kumbhii| hau radau yasya dviradaH / eti gachati muslmtiim| "3 namvat' bhannatyavo bhavati sa ca vaNvan / mitaM gacchatIti mitaGgamaH / "gamerac" khapratyayaH "hRsyA ruSomAntaH / ' guNDA lAti gRlAtIti, zuNDAlaH | sAmnaH' sAmavedAjjAsa: sAmajaH / nage parvate bhavo naagH| manyate janena mAtaGgaH / puSkaraM vidyate'sya puSkarI | drAbhyAM piprati dvipaH / karoti kArya kareNuH / "ikRbhyAmeNuH'' : 15 zrA yAmeNuH pratyayo bhavati / svandate sravati madaM sindhuraH15 / dantAvalaH / padmI'2 | pIluH / kaaligH| teSu yantA yAtA nipAdhapi / / 86 // ___ trayo istipake / yacchatIti yntaa| yAtIti yAtA / niSIdati ityevaMzIlI niSAdI / gajayantA | gajayAtA | hastiyantA 3 hastiyAtA / ityAdIni jJAtavyAni / apizabdAta- AdhoraNaH / hastipaH / hatyArohaH / gajAjIvaH / mahAmAtraH / nAgAdhariH kaNThI" (NThi) svo mRgendraH kesarI hariH / catvAraH siMhe / nAgAriH / gajaripuH / mataGgadhairI / istidriT / vAraNAvairI / anekapasapanaH / kariripuH / dantivairI / stambaramaritaH / kacidRzyate IdRzaH paatthH| kumbhivairI / ibhavairI / matadazanaH / zuNDAlaripuH / sAmajadveSI / nAgAriH / puSkariripuH / dripavairI / kareNuripuH / sindhurabairI / ityAdIni paryAyanAmAni siMhasya jJAtamyAni / kaNThe rakho dhvaniryasya kraatthiirdhH| 1. sajati mAyati garjati vA gaja: / 2. kA. sU. 5 / 3 / 11 / 3. kaasuu02|6|15| vRttiH / 1. kAna rasU0 4 / 3 / 16 / 5. kA. u0 sU0 2 / 26 / 6. kA. sU.. 4 / 3 / 45 / 7. kA sU0 4 / 3 / / 8.zuNDAstyasyetyapi / 'prANisthAdAto lajanyatarasyAmpA sU. 52 / 16 / iti matvIyo lacapratyayaH / 5. sAmavedI hi gItaparaH / tasvareNa samAkRSTA dastino raddhA abhavana / baddhAzcApya janapade samAnItAH / gItamUhA yato basamAnItAH / ata eva sAmajA ityucyante / iti saGgatiH / pramANAntaramari mugyam / sAmavedamuccArayan vidhigajAn sasarja 1 sAmnA saha jAtakSAtsAmajA iti / 10. kA. u. muu06|6| 11. syandadhAtorakarmakatvAttavati mdmityrthshcintniiyH| 12. atra phlpdrukossH115|144| pramANam"karI matAjA padmI sUrpakarNI lasArasaH" / iti / 13. chando bhaGgabhiyAtra kaNTiraca iti pATaH pratibhAti / bAgamo gavendrAdAvisyekArasya prakAra ikArazca vidheyaH / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 amarakIrtiviracitabhAdhyopetA varNAgamo gavendrAdau siMhe varNaviparyayaH / SoDazAdI vikAragtu varNanAzaH pRSodare / / " ityanena ekArasya iikaarH| mRgANo catuSpadAna; madhye indraH mRgendraH / kasarAH skandhakezAH sannyasya kesarI / kramaprApte harati hariH / paJcAnanaH / haryakSaH / nakharAyudhaH / mRgaripuH / siMhaH / vyAghrazcamuraH zArdUla:trayo vyA / vyAjighrati prANAn upAdatte vyaaghrH| camati atti pazUna camUraH / parAn zRNAti hinasti zArdulaH / dvIpI | puNDarIkaH / tarakSaH / citrakAyaH ! mRgAriH / ___ zarabho'STApado'STapAt / / 60 || trayo'STApade / zRNAti hinasti zurabhaH / kRzaza ligadirAsanalivaliyoHmaH" / 'asstteN| 10 padAnvasya aSTApadaH / athe! pAdA ysyaas| aSTapAt / ___ kroDo varAho daMSTrI ca ghRSTiH potrI ca zUkaraH / aSTA (SaT ) zUkare | palvalaM saMphanati kroDaH" / barAnAhanti varAhaH' / daMdhAH sanyasya daMTrI / gharpatIti ghRSTiH / raSTizca / guru patrane / pU 1 bhI0 / pUn pavane vA / kaita / ubhayapadI / puryate'neneti potram ""halazUkarayoH puvaH" hun / bA ! pampa-tAraNa: : di jarUra ho / sUte pracuga. 15 patyAni, khayati vardhate vA gInatvena sUkaraH / zukarazca / dantyatAlacyaH / kolaH / kiraH / kirizca / uSTro mayaH zRMkhalikaH kalabhaH zIghragAmukaH / / 11 // poSTra / umyate dahyate marau uSTaH / ||1:sbNdhaatubhyH pUna" / madyate gacchati mayaH' / maryate inyeke / zRGkhalaM bandhanamasya lalikaH52 / kaM zirI rabhate unnamayatIti kalabhaH / karabhazca | zAma gacchatIti zIghragAmukaH / dAserakaH / dIrghajaGghaH / zrIvI / rbsH| dhUmAkoH ( dhUpaka: ) / kauleyakaH sArameyo maNDala: zyA purogatiH / jihvApo grAmazArdalaH kukkuro rAtrijAgaraH / / 02 // nava sArameye / kule gRhe bhavaH kauleyaH13 ( yakaH) / saramAyA apatyaM sArameyaH / maN lAti maNDalaH / caurAdIna zvayati gacchati zyA / zva no'danto'pi | puro gacchati purogatiH / "jivAM zarIraM 1. "pRSodarAdayaH" iti zA0 sU0 22:172 / kArikA / 2. prANAna haratIsyatAvAnacAnyatra / 3. yadvA zArayatIti shaar| kim / dUyate iti dUlaH / antarbhAvitaNiyAM dUr / zAra cAso dUlazceti vigrahaH / 4, kA u0pU0 3.121 5. " u dhanatre" | koDanaM banatvaM sosyAttIti koDaH / "arza pAyaca" iti rAmAzramaH / 6. baramA intIti, ghara AhArI yatyeti vA pRSodarAditvAt / 7. kAsU - 46 / 62 8. suvaM prasatraM karotIti / zUkostvastha zUkaraH khararomatvAt / zUrka rAti vA / zu itidhvani karoti vA / 1. aSTi icchati kATakivRkSAdagaM marubhUmi vA iti uH / 'sarvadhAtubhyaH STram" iti kA u. 426 / sUtre durgasiMha:--"vaza kAntI / vaSTIti uSTraH krmH| asya annantasya samprasAraNaM nipAtanA. spatvaM ca" / ityAha / 12. kA030 sU. 131 / 11. mInAtyahIn mayaH / 'mIj hisAyAma / pacAvAca / iti vA / 12. lalamasya bandhana karame" pA0 sU0 5/72 / iti kan / tena zRjhavalaka iti sAdhuH / 'sa tu laka: kASThamaya H syAtpAdayandhanaiH' / iti abhira ciH / 13."kulakakSigrIvAbhyaH zvAHbhyalAre pA0 sU0 4 / 2 / 963 iti zvA'rthe nakA / 11. jiyA rasanayA pistIti vigrahaH suvacaH / jilayA dAnIraM pAtItyapi sambhavati / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA Ati rakSati milApaH ! grAma nAIla mAghaH pAprazArdUla / kuka zabdaM karotIti kukkuraH' ! kura zabde / kukurazca | rAtrau jAmati rAtrijAgaraH / leDvahaH / cukkaNaH / bhaSaNaH / mRgadaM zaH / zAlAyakaH / hema cASTApadaM svarNa kanakArjunakAJcanam / suvarNa hiraNyaM bharma jAtarUpaM ca hATakam // 13 // tapanIya kalAdhauta kArtasvarazilodbhavam | paJcadaza svarNe / dinauti vardhate'nena heman / nAntam / adantaM hemaM ca / aSTasu lohemupadaM pratiTAsya aSTApadam / "aSTanara saMjJAyAm iti dIrghaH / zobhano varNo'sya svarNam / ukAralopaH / athavA samAse varNasya kA balopamAhuH / yathA paJcANoM mntrH| kanati dIyate kanakam / kanicanibhyAmakaH' / kanI dIptikAntigatim / arja sarva arjane / arjatItyarjunam / "akalatryami. dArjibhya umaH' / kAti zobhA badhnAti kAJcanam / zobhano vaNI yatya suvarNam / ubhayam / puNyaM nihote 10 hiraNyam / athavA prauhAna tyAge / hIvate hiraNyam / "ho hirazca' asmAdanyaH pratyayo bhavati hirAdezazca / bhiyate dhAryate nAntam bharman / zradantaM ca narmam / jAtaM kaI patra jAtarUpam / klIne / tathA ca yazastilake-"prasaGgampRho'pi jAtarUpaspRhaH / iti hATakam / dIptI / agninA unyate tapanIyam | kalA zrAvati gacchati kaladhautam / kRtasvarAkare bhavaM kArtasvaram / zilAyAH rASANAnudbhavo yasya zilodham / zAtakumbham / gAGga yan / kanaram | cAmIkaram / mahArajatam / 15 kAmam / rummam / jambUnadam / kalyANam / girika / candravasu ca / rUpyaM rajataM gulikAtrayo rUdhye / rUpyate banA muhyate'nena ruupym| janaM rajati rajatam / rajyate henA rajataM yA / zuddha rakSAyAm / gudati rakSati yApadaH sakAzAd gulikA / guDikA ca | kalAdhItam / tAram / sitan | . durvarNam / kharjuram / zvetam / zuktija mauktika tathA || 64 // do mauktike / zukathA jalAdiyAnopakaraNadalyavizeSAjjAtam zuktijam / muktAnAM namUho mauktikam / samUhe'rthe hknn| vittaM vastu basu dravyaM svArthaM rA draviNaM ghanam kasvaraM daza dhanaM : bindati puNyakRtaM vittam / dhAtvarthana vyutpattiH kriyate'marakIrtinA / 'vidla lAbha / vid / vidyate mma bhujyate (sma) vittam / nidhAtaH / "bhittarNapittAH zakalAghamarNabhogeSu vittamini ---- 1. kuka iti zabdaM kurati uccArayatIti vigrahaH / igupanatvAtpratyayaH / yadvA kokte sthyAdikamAdatte kuk / "kuk zrAdAne' / kip / kurati zabdAyate kuraH / kucha cAsau kurazreti vigrahaH / 2. pA. sU0 6 / 3 / 125 / 3. kA. Da0 sU0 3 / 4 / 4. ardhate puNyai rarjunam / 5. kA u- sU0 2160 / 6. kA. u. sU. 3 / 3 / 7. akRtakarUpamityarthaH / athavA prazastaM jAtaM jAtarUpam / yazaMsAyo rUpa pratyayaH / 8. sudattamunivarNa ne aa| 5. hArakAkaramabhavatvAd vA hATakama / 11. kalA suvarNa kalikA dhautA gatA dhAvati gacchati vA yasmAditi kaladhautam / 11. rUpa rUpakriyAyAma / NyataH / aco yat / 12. kA sU0 4 / 6 / 114| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 amarakotivicitabhASyopetA nipAtaH / nipAtasye na bhavati / "dAhasya' ca" to no na bhavati / vasati susvamanena vastu ! "kami. manijanivasihibhyazca" ebhyastum pratyayo bhavati / vasati sukhamanena vasu / "pathya sivasihanirmAnaprapIndikandivanivasvaNibhyazca" enya ekAdazabhyaH OM pratyayo bhavati / drUyate gamyate dravyam / paraM sthati antaM nayati athavA puNyaM svanati svaH svam / ubhayam / puNyakRtamiyarti artham / guNAn rAti / 5 "rAte De: / ' zrInoH / drUpate gamyate draSiNam / dadhAti dhArayati sAratvaM dhanam / kaza gatau / kazatItyevaM zIlaM ksvrm| kasipisiyAsIzasthApramadA ca'' varapratyayaH / dyumna / sAram / svApatteyam / Rktham / riktham / hiraNyam / vibhavaH / tatpatiM prAhuH kuveraM caikapiGgalam || 5 || vaizravaNaM rAjarAjamuttarAzApati tathA / alakAnilayaM zrIdaM dhanaparyAyadAyakam / / 66 // sana kuvere / tasya patiH tatpatiH taM kuberaM prAhuba vanti / vittapatiH 1 basupatiH / vAnupatiH / dravyapatiH / kpatiH / arthapatiH / rA()patiH / draviNapatiH / dhanapatiH / kasbarapatiH / ityAdiparyAyanAmAni kuverasya jJAtavyAni / kutsito vero dehaH kuljasvAdyasya sa vairaH / piGgalekanetratvAikapilaH / vizra vaso'patyamaNi zivAditvAt / gAdezo vaizyaNaH / rAjJAM yakSANAM rAjA rAjarAjaH / uttarAzAyAH patiH 15 uttarAzApatiH / alakA nilayo gRhaM yasva astakAnilayaH / zriyaM dayate zrIdaH / dhanaparyAyadAyakA / ghanadAyakaH / dhanadaH / vittadAyakaH / vittdH| vasudAyakaH / vasudaH / dravyadAyakaH / dravadaH / svadAyakaH / svadaH / reMdAyakaH / radaH / draviNadAyakaH / draviNadaH / kasbaradAyakaH / phasvaradaH / rASTra janapado nirgo janAnto viSayaH smRtaH / / paJca janapade | rAjate rASTram / tathA ca somanItI"-"pazudhAnyahiraNyasaMpadA rAjate 20 zobhate iti rASTram" / janI prAdurbhAve / jan / jAyate kazcittamanye prayuJjate / dhAtozca iMto"in pratyayaH / asyaupa0 dIrghaH / jAniriti jAtam / 'janibadhyona' hsvH| ani jAtam / janayanti pralAM ghanamiti janA: 1 "ac ' ' 'pacAdibhyaH'aca pratyayaH / kAritasyAnA0 11'kAritalopaH / pada gatau / pad / janairvaNa zrama lakSaNaH padyate gamyate prAdhyate aAzrIyata iti anapadaH |"ac pacAde: 2"aca pratyayaH / janapada iti jAtaH / tathA ca somanItI--1 janasya varNAznamalakSaNasya dravyotpattervA sthAnamiti janapadaH / " nirgamyate yasminniti nirgaH / "nigI deze'dhikaraNe iti DapratyayaH / dezAdanyatra -- nirgabhyaro vasminniti nirgamanI giriH / anAnAmanto nikaTe jatAntaH / pitra bandhane / 'dhAtvAdeH15 paH saH" si vipU0 / vipiNvanti asminniti viSayaH / "puMsi saMjJAyAM 6 ghaH nAmyaM017 ' guNaH / "518 ava" tathA | ca somanItI- . 41"vividhavastupradAnena svAminaH sadmani gajAna nRvAjinazca sinoti badhnAtIti viSayaH / " yU: purI nagaraM caiva paTTanaM puTamedanam // 17 // 1. kA sa0 413 / 102 / 2. kA0 u0 sUta 1 / 2713. kA0 u. sU. 1 / 6 / 4. po'ntakarmaNi" / apratyayaH / "svana zabde' ipratyayo vA / 5. kA0 u0 sU.0 2127 / 6. kA. sU0 4 / 4 / 57 7. jana samu0 1 / 8. kA. sa. 12 / 10 // 1. kA0 sU0 3 / 4 / 67/ 10 kAra suu4|2|58| 11. kA sU0 3 / 6 / 44 // 12. ghanarthe kavidhAnam, puMsi saMjJAyAM ghaH iti karmaNi kappratyayo dhapratyayo vA vaktavyaH / na tu pacAyana; tasya kartari vidhAnAt / 13.jana0 sam0 5 / 14.he 0 / 05 / 1 / 133 // 15.kAma.0 38 / 24 16. phA0 sU0 415/66 / 17. kA sU. 4 / 5 / 11 18. kA sU0 / / 12 / 16. jana samu03 / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA SaT (pa) nagare / 5 pAlanapUragAyoH / pR / U / pRNAtItyevaMzIlA pUH / phibhrAtri dhurvibhAsAm" krip / "urozyopadhasya ca" ur / pura jAtam / "nAminovAra" pUra / velIpaH / siH / "kyaJjanAcca" silopaH / rephasosirjanIyaH" rasya visargaH / pUH / adantaH / puraM purI ca / idanto'pi puriH / nagAH santyatra, grAmyatvaM nazyatyA vA nagaram / klIce | nagarI ca / nAnAdigdezAgatAnAM vaNijA bhANTAni patantyatra pattanam / paTTanaM ca / atra smRtibhedaH "paTTanaM zakaTaigamyaM ghoTakanaubhirekha vaa| naubhireva tu yadgamyaM pasanaM tatpracakSate / / " puTA bAsA bhidyante'na puTabhedanam / klIve | adhiSThAnam / nigamaH / draH / sthAnIyam / __ vaktraM lapanamAsyaM ca vadanaM mukhamAnanam / epagukhe / ghaca paribhASaNe | ucyate'nena vaktram / "sarvadhAtubhyaH en" / ra la jalyU vyanApAM 10 baaci| lapyate'nena lapanam / yuT / atyte'sminnaasym|"kRtylyutto bahula"miti pyaca / vada vyaktAyoM vAci / udyate'nena vadanam / maiti muhyati stotreNa vA mukham'' / khanyate vA mukhm| unnaad| / sukha duHkha tastriyAm / caurAdikatvAdin / mukhayati anAdikhAdaneneti mukham / "sugve: / 2 ko mukhishc'| sukheH kaH pratyayo bhavati dhAtomukhizca / ikAra uccAraNArthaH / A aniti zvasityanena aAnanan / nuNDana / zravaNaM zrotraM zravazcApi karNa caiva zruti viduH // 68 // 15 paJca karNe / zrUyate'nena zravaNam / zrUyate'nena zrotram / klIve / zRgaNonyanena sAntam bhraSaH / klIve / karoti zabdAvadhAnaM karNaH 53 | karNayati vA karNaH / chidraH karNa bhede / zrUyate'nayA zrutiH / triyAm / viduH kathayanti / ___ hagakSi cakSurnayanaM dRSTinetraM vilocanam / sama nene / dRzyate'nayA dRpha / tAlavyAntaH / azU vyAptI / aznute vyApnotyanenAmA ghaTAdIna- 20 niti akSi / "14azikuSibhyAM sik" 1 caSTe hRdayAkUtaM sAntam cakSuH / "1"papicakSijIya. tanighaninya us" / nIyate cittaM viSayeSu anena nayanam / dRzyate prakrayArtho'nayA dRSTiH / nIyate'nena dRzyaM netram / ubhayam / vizeSeNa locyate avalokyate'nena vilocanam | akSam / tArakA / jyotiH / kaTAkSaM kekarApAGgaM vibhramastasya vaikRtam / / 66 // tasya netrasya vaikRte ghaTa (paJca ) / kaTayatIti 16kaTAkSam / ubhayam | ke (zirasi) 25 1. kA0 sU0 4 / 4 / 571 2. kA0sU0 13.5:43 / kArasyotvam / 3. kA0sU0 3 / 8 / 14 / iti dIrghaH / 4. kA0 sU0 4 / 1134 / 5. kA0 sU0 2146 / 6. kA0 sU0 2 / 3 / 63 / 7. 'nagapAsupANDamyazceti" pA0 suu05/2|107| vArtikena matvarthIyo 2H / athavA naz dhAtoroNAdiko pratyaya: zasya gatve ca / 8. kA0 u. sU.0 4 / 31 / 9. zrAsyandate'mlAdinA prasavatyati / 10. "kRtyalyuTI:- . nyatrApi" iti kA sUtram / 4 / 192 / TIkokyathA zrutapatrantu pANinIyam 3 / 3 / 1931 11. khanyate'vadAyate phalAdikramanenetyapi / "dityanemuTa caudAtaH" u0 ac sa ca dvit muDAgamazvetyanyatra / "muditAni khAnondriyANyatretyeke" iti kSIra svA0 / 12. kA0 u.sU 6 / 65 / 13. vIkotavigrahe karoteroNAdiko pratyayaH / kIryate zabdagrahaNAya kSipyate, kIryate zabdo'sminniti kA, kirati zarIre sukhamiti vA / 14. kA u. sU0 6 / 57 / 15. kA. u0 sU0 2 / 46 / 16, kaTe 'tizayite'kSiNI yatra, kareM gaNDamakSati cyApnoti vaiti rAmAzramaH / kaTe AkSipatIti kSIrasvA / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 amarakotiviracitabhASyopedA kirati vikSepaM kSipIti (karSatIti) kekaraH / na pAti kAminamapAGgaH' / ubhayam / vibhramaNaM vibhramaH / vikRtamya bhAvo vaikRtam / dantavAso'dharo'pyoSThe varNito dshncchdH| catvArazcaturthe proSTe / dantAnA vAso dantavAsaH / avati zobhAmadharaH / adhI' bhavo dharI 5 yA / zroSThAbhyAM sahitASadharI vA / adharo'pyoTamAtre vartate / uSati dahati sapanIhRdaya mosstthH| uSyate tIkSNAhAreNISThI vA / varNitaH kathitaH / dazanasya lado 'dazanacchadaH / zirogharo galo grIvA kaNThazca dhamanI dhamaH / / 100 / / ___ par3a gale / ziro dharati zirodharaH / zirodharA ca / galati bhojana galaH / gRNAti girati vA nAMcA / upada gazabda jAtIti shriivaa| shjihvaagriivaa:4|| ete pratyayAntA nipAtyante / kaNati 10 karaThaH / "kaNeyaH / asmAdrumatyayo bhavati / dhamaH sautrI dhAtuH / dhamyate'nayA dhamaniH / idantaH / khiyAmIH / dhamanI / dhamati dhamaH / manyA / kandharA / dodopA ca bhujo bAhuHcatvAro cAhI / damyate cinIyate paro'nena do| sAntam / "dameDos' / dUpati du yA iti doSA | shraadntH| avyayaH / na vyayate / bhujyate'nena bhujaH / nipAtanAt cajoH kagatvaM na bhavati / nAmina 15 iti guNaca na bhavati / 'bhujanyujI' pANirogayoH' ityasminnarthe nipAtanAt / bhujA ca / vahatyaneneti bAhuH / "bahisvAdiH (rahi) tali paMzibhya uNa" | prakoSThaH / pANihastaH karastathA / trayI iste / paNAyate vyavaharatyanena pANiH | ajijanyatirazipaNibhyaH" ebhya ina __ bhavati / hamane hastaH / 'hasestaH / kIryate tipyate'nena karaH / zayaH / zama'' ityanyaH / pazAkhaH / prAhurbAhuziroM'sazcabAhuzirasoH aMsa iti saMjJAM mAhuH kathayanti / asyate bhAreNAMsaH / skandhazca / __ hastazAkhA karAliH // 101 / / hau agulyAm / istasya zAkhA iva hastazAstrA / AkucanAdikarmANi ati gati aGgulam / stroklIbe / zraGgulI / karasyAGgaliH13 karAliH / evamaguram / agurI / nAsA ghrANam1. apAGgatItyapAGgaH / "ami gtau"| ac / 2. "adho bhavaH' ityArabhya "vartate' ityannaM kSaura. svAmibhASyamatrodvattam / tadbhASye 'zrocAdharI tu" ityamaroktamUlapadasya vyAkhyArUpam "SThAbhyAM sahitAvagharI" iti vAkyamandhAnusaraNenAtrodhRtamaprastutamiti vivekaH / 3. dantAzcAdyante neneti tadAzayaH / pusi saMjJAyAM ghaH / 4. kA0 u0 sU0 2 / 2 / 5. kA. jara sU0 1 // 42 // 6, kA. u0 sU0 2 / 3 / / 7. kA. sU. 416164] 8. kA. 3- sU0 13 / 6. kA0 u0 sU0 4 / 6 / 10. kA. u0 sU0 42"gRvA. haspamidamilUpUbhyastaH" iti pUrNa sUtram / 11. atra pramANam-'pANiH zayaH zamo istaH' ityamaramAlA | "paJcazAkhaH zayaH zamaH" iti abhi ci. | 12. asyate samAdamyate ityarthaH / "aMsa samAghAte' | aMma dhAtukSurAdiH / yA "ama gatI" zramati abhyate vA aMsaH / zroNAdikaH lanpratyayaH / 13. aGgula ityatra "makalaH" kA0 u0 sU. 6|48itynggdhaatorulprtyyH / aGgulizanda nu "aGgAyaticyAmulIthi' kA. u 3301 ityulipratyayaH / niyAmIH / aGgalI ityapi / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA 51 dvau mAsikAyAm / nAsate zabdAyate nAsyate'nayA vA nAsA / nesnA ca / nimatyanena brANam / klIne / sivanI / nAsikA / ghoNA / uro vakSaH dvau bhujamadhye | arthate gamyate uraH | "ataruzca" asmAdasunpratyayo bhavati asya urAdezo bhavati / gatI / asya dhAtoH prayogaH / vakti vANI vkssH| "vace" so'ntazca" atmAdasan pratyayo 5 bhavati so'ntaH / prakAra uccAraNArthaH / icavargasya kiH / " nimittAdi" tyAdinA paravaM ca / kukSiH syAjaTharodaram / vayo jaThare / kuSati (kuSNAti ) niSkarSatyAhAra, kukSiH / pusi | kukSam / klIve / bamati jaTharam / athavA jaTa' sautro'yaM dhaaH| ukhAdau nipAtA'si / unAnsa kledapatyAzAmuparam / ete ubhayam | picaNDam / nundam / stanaH payogharakucau vakSoja iti varNitaH // 102 / catvAraH kukSau / stanyate bAlaiH stanaH / payo dharatIti payodharaH50 / kocate strI mRAmAne tra, kucyate mardanena aAkulIkriyate vA kucaH / kUcazca / vakSasi jAto yakSojaH / urasijaH / pakSImahaH / kaTinitamba zroNI ca japanaMcatvAraH kaTamAm / kaTyane vastrairAcchAgrate kaTiH / kaTI ! karaH / karam / nitarAmatizayena labhyate kAjhyate "nitmbH| zrAzrIyate kAmibhiH shronnH| nadAditvAdI thoNI / idanto'pi zroNiH / striyAmIH / zroNI / inti cittamiti jaghanam / "hnerjnshc"| cakArAt kAJcIpadam / kalatram / kAtram | jaghanam / kakubhatI | ArohaH / karIram / trikasthAnakam / sthAnapadAbhAve'pi trikam / phalakaM ca / jAnu jala ca / dvau jAnI / gantu bAyate jAnuH / / 5 "kRvApAjibhisvadisAyazUTasanijanicaricaTimya uN" / jahAti jahuH / aSTIvAn / jaGghA / calanaM caraNaM pAdaM kramo'hizca padaM viduH / / 103 / / 1. "NAsa. zande' / nAs dhAtuH / zrac dhana vA / 2. nedamato'nyatra samupalabdham / 3. aryane gamyate balenaiti zeSaH / athavA urasa balArthaH kaNDavAdiH / urasyati balamAdhatte uraH / kira / 4. kA. u. sU0 4 / 67 / 5. kAu00 4 / 12 / 6. kAnsU. 3 / 6 / 55 / "cavaryamya kirasavarNa" / iti pUrNa sUtrama | 7. kA. sU0 3 / 8 / 26 // nimittAtpratyayavikArAgamastha: saH Satvam" iti pUrNa sUtram / 8. "kuSa niSkarSa" "azikaSibhyAM sika" kA u006|5746. "stana gadI zabde" stanati kathayati yauvanodayam / stanyate varNya te kAmuka| stana ityanyatra / 10. 'dharatIti dharaH / pacAyac / payaso dharaH payodharaH / iti bodhyam / Tokoktavigrahe tu karmaNyaNi payodhAra iti syAt / "11. tamba gatau" nitambati gacchatIti, nibhRtaM tamyate kAmukaiH nibhRtaM tAmyati suratasamma vA nitamba iti rAmAzramaH / 12. zrUyate kiGkiNivaniratra "zru zravaNe' progNAdiko NiH / iti hemacandraH / ''zrINa saDyAte" zroNati vividhazarIrAvayavaiH saGghAtIbhavatIti zrINiH / "sarvadhAtubhya in" iti rAmAzramaH / 13. kA. u0 sUta 2 / 37 / 14. jAyate 'nenAkuJcanAdi jAnuriti hemacandraH 15. kA. usUna 1 / / 16. nAtra koSAntarapramANamupalabdham / 17. yadyapi jAnoradha AgurukAnta janA, javAjaghanayoH sandhirjAnuriti bhedH| tathApi baGghAsAmIpyAd bhedAvivakSayA jAnu yo bacetyuktam / tatra bhedastu na vismattamyaH / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakItiviracitabhASyopetA paT caraNe / cAlyate clnm| caratyanena baraNam / 'padyate'nena pAdaH / atra / dAnto'pi pAd / 'kamu pAdavikSepe / kAmyatyaneneti kramaH / 'ahi gatau / idanunandhatvAnarAgamaH : aMDetyanenetyaM hiH / 2 aMheriH" aMrdhAtIrityayo bhavati 1 amizca / padyate padam / klIve | ziro mUrvottamAGga kamcatvAro mastake / R hiMsAyAm / zauryate hiMsyate ziraH / upira jiza-yA yAvan" ebhyo'san pratyayo bhavati sa ca yaNvat / tenAguNaH 1 anuSaGgalopaH / 'mUrchA mohasamucchAvayAH / mUlatvapAhatAH pANinI mUrdhA / pUSAdayaH--'pUSana arthamanmannannukSanadvannIhanmAtarizvanakledanasnehanmurdhanyUpin' paMta kanyantA nipAtyante / uttamaM ca tad aGgam usamAjam / ke ge shbde,| kAstIti kam / zIrSam / mastakaH / "kanyA ca nAnArthe / prArabhyaM preriteritam / trayaH preraNe / prArabhyate prArabhyam / zAkisahipavargAntAnca" ya: pratyayaH / Ira gatI kampane ca / prarvate preritam / iritam / "napusake bhAna tH| sAmprataM sarasvatInAmAni prArabhyante prAcAryazrImadamarakIrtinA vAgvaco vacanaM vANI bhAratI gIH sarasvatI / / 104 // sama vANyAm | unyate vAk / "vacipacinizrunayAM ki dIrghazca' ebhyaH ki.pa pratyayo ' bhavati dIrghazcazvarasyaiSAm / bakti vacaH / "sarvadhAtubhyo'san" / ucyate vacanam / vANyate vANiH" / niyAmIH / vANI / bibharti jagad dhArayati, bharato brahmA tasyeyaM bhAratI / tathA ba "Atmani mokSe jhAne vRttau tAte ca bharatarAjasya / brahmeti gIH pragItA na cAparo vidyate brahmA / " gIryate uccAryate rAntaM gIH / saraH prasaraNAmarUsyAH sarasvatIH / brAhmI / tathAhi-- ''gau!H kAmadudhA samyak prayukA smayate budhaiH / duSpayuktA punargovaM prayoktaH sava zaMsati // ' siMhadvipaghane garja:siMhe kaNThIrave. dvipe gaje, ghane meve ca garja' zabdaH kathyate / garjanaM gajaH ! hepA'zve azvAnAM zabde heSA / hepaNAm / hepA ho pA ca / bRMhitaM gaje / gajazabde vRhitam / vahaNam / sphItkRtaM dhenukalame 20 1. calatyaneneti calanamiti suvcH| 2, atrAbhidhAna cintAmaNiH pramANama -"caraNa: maNaH pAdaH pado'hizcalanaH kramaH" / iti | 280) 3. kA0 u0 sU0 4/59 / 4. kA pU. 215/ 5. atra pramANAntarAbhAvaH / varAGga kamanoyAGgamiti vA syAt / 6. kA.sU. 4 / 2 / 11 / 7. kA. u02.0 2 / 26 / 8. ucyate vaca 'iti karmaNi vigraho yuktaH / 9. kA. u0 sU0 4 / 26] .10. "vaNa zabda curAdiH / 11. siMhagalameghadhvanau garjazabdaH prayujyate / evaM vakSyamANatattaddhvanI sardhana yojyam / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA dhenukalabhe zizubatse sphIkRtaM' raphIt zabdaH kathyate / stamitaM jalade tathA // 105 / / jalade meghe meghAnAM zabda stanitaM kathyate 1 stanyate stanitam / syandane cItkRtaM mantre maTe ca hukataM tathA / syandane rathazabde cItkRtaM pazyate / mantra bhaTe ca huzabdaH kathyate / hu~ manne, huM pariprazne 5 huM satyaM suSTu te bhayAdo rAkSaso'yam | kutsane hu~ niljaa| anicchAyAma huM huM muJca / sItkRtaM maNitaM kAmekAme kandarpabhogaprastAvazabda sItkRtaM maNitam / sIskriyate sIkRtam / maNyate maNitam / khanakanaM zRGkhalAyudhe // 106 // zRGkhalA'yudhe khankRtam / sugamam / maJjIrakaM tulAkoTina puraMtrayaH strINAM gharaNAbharaNe / maJjiH sa~.traH / maJjatyAkati citaM maJjIram / athavA maJja madhuramIrayati maJjIran / tulAkRterjavAyA koririva tulAkodiH / srogati nautIti nUpuram / ziJjinI / pAdakaTakaH / haMsakam | padAGgadam / kalApI nAnArthe / tatra saMmRtam / tatra tasmin maJjIrake tacchabde saMsRtaM kathyate / jhAGkataM cAtha marutimarutti vAyo tacchandai jhAkRtaM kazyate / kretaM krauJcahaMsayoH / / 107 / / krauJcazva haMsazca kojahaMsauM tayoH krauJcasayoH ketazabdo mataH kathitaH / tathA" cAmarasiMhaH- 20 "nissaadrssbhgaandhaarssddjmdhymdhevtaaH| paJcamazcetyamI sapta tantrIkaNThotthitAH svarAH // tathA ca bharatanATake - 6"SaDja mayUga jabate gAvastyUpamamASiNaH / bhAjAvikaM tu gAndhAra kauzcaH kaNati madhyamam / / puSpasAdhAraNe kAle pikaH kUjati pazcamam / dhaMvataM heSate bAjI niSAdaM bRhate gajaH / / nAsAkaNThamurastAlujihvAdantAMzca saMspRzan / SaDbhyaH saMjAyate yasmAttasmAtSaDja iti smRtaH / / '' 1. navaprasUtA gau dhenuH triMzabdo hastizAkkaH phalabhastayoH zabdaH sIkRtamucyate iti zabdArthaH / TIkAsvArasyannu govatsazabda: sphIkRtamityeva pratibhAti / atra kozAntarapramANAbhAvAlkaviprayogAdarzanAca mRlazabdArthA'nusaraNameva zaraNam | 2. tulAM tulayA vA kozyati / kuTa pratApane curAdiH / aca i. 1 yadvA tulAkAraH koTiramamasyeti samAzramaH / 3. nuvanaM nUyate vA naH / NU stavane / kim / nuvi purati nUpuram / pura agrgmne| igupadheti kaH / 4. zabdabhedaprasaGgAd granthAntaroktamanyazabdabheda svarabhedaM ca / / 5. prama0 ko 1 / 11 / 6.. "paja" ityAraNya "iti staH" ityantaH "tathA ca bharatanATaka ityevaM TIkAyAmupanyastaH pAyaH "niSAdarSabhagAndhAra" iti dIrasvAmibhASye'mare'vikala upalabhyate / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 amarakItiviracitabhASyApetA pratItaM saMstutaM labdhaM dRSTaM paricitaM smRtam / T snRte / pratIyate pratItam / STuJ stutii| STu / "dhAtvAdeH paH sH| stuH sampUrvaH / samyakaprakAreNa stUyate sma saMstutam / labhyate sma labdham / paricIyate sma paricitam / smaryate sma smRtam / saMsthitaM dAmIsthaM ca parAmaM ca manaM viddhaH // 1.8 // catvAro mRte / saMtiSThate sma saMsthitaH / sampUrvakastitiH / dazamI tidhatIti dazamosthaH / tathA ca--- "prathame jAyate cintA dvitIye draSTumicchati / tRtIye dIrghaniHzvAsazcatutheM bhajate jvaram / / paJcame dahyate gAtraM SaSTha bhuktaM na rocate / saptame syAnmahAmUrbI unmattatvamathASTame / / navame prANasandeho dazame mucyate subhiH / pataMvargaH samAkrAnto jIvastattvaM na pazyati / / " dazAnAM pUraNI dazamI tatra tiSThatIti vA dazamIsthaH / parAgatA prasavo'sya parAsuH / mriyate rama mRtaM viduH kathayanti / khedo dveSo'pyamarSazca ruTakopakrodhamanyavaH / sAta krodhe / khida parivAte / judAdI khindati / denye dhAdipAThAt khinte (tataH khedanaM ) 'khedaH / bhAne ghaJpratyayaH / dviS zvaprItau zradAdau / vepaNaM gheSaH / bhUpa titikSAyAm / curAdau / zaka bhRSa kSamAyAm / divAdI vibhASitaH / bhRSu sahane mvAdau parasmaipadI / amarSaNam amrssH| kuca krudha rupa rope / roSaNaM ruTa / sampadAditvAive kSip / kopanaM kossH| krodha krodhaH / mana jJAne / manyate 2 mmyuH| " janimanidasibhyo yuH" / ebhyo yupratyayo bhavati / uNAditvAdyoranAdazo na bhavati / harpaH pramodaH pramado muktoSAnandamutsavaH // 106 // sapta irSe / harSaNaM harSaH / praharSazva | pramodanaM pramovaH / bhadI harSe 1 pramadanaM pramadaH / madaH prasamohameM" prasamorupapadayormaderala bhavati iSArtha / modanaM muddAntaH striyAm / tu tuSTau / toparaNaM toSaH / zrAnandanam aAnandaH / pusi | Tunadi samuddhau / utsavanam utsavaH / prItiH / utkarSaH / upadhaH / kRpA'nukampAnukrozo'hantokti : karuNA dayA / SaD dayAyAma / Rpa kRpAyAm | paNaM kRpA / pAnubandhabhidAdibhyo'n" ityaG / "kapaH / samprasAraNam' iti parasUtreNA samprasAraNaM ca | svamane krapa kRpAyam iti jJApakAt samprasAraNama | "striyAmAdA / " anukampanamanukampA / anukrozanatyanena anukrozaH / puMsi | na hantoktiH ahantoktiH / karoti viSAdaM cittaM kirati bA karuNA / ugAdau ikana karo / kriyate karuNA / "RktavRdamida ye 15 20 1 dveSapayA~ye svedapAThazcintanIyaH / vedaparyAyattu 'zokaH zuka zaucanaM khadaH' iti abhi. ci0 / krodhaparyAyastu-"kopakrodhA marparoSapratidhA ruTakudhau striyoM" ityamaraH / 2. manyate tyAjyatveneti zeSaH / 3. kA. u0 sU0 4 / 11 4. kA sU0 45/44 / 5. uddhavazabdasyotsavAthe pramANam"uddhadhI yAdabanidi maheM ca krtupaavke'| iti medi ko vA0 0 32 zlora / 6 kA mU. 4 / 5 / 8 / "3. samprasAraNaM ca" pAgaNa sU0 3 / 3 / 104 / 8. kAtantramatAmatra khamatam / pANinyAdi. mUtraM paramatam / 5. kAra u. sU.0 2 / 60 / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA bibhya unaH" ebhya unaH pratyayo bhavati / dayanaM dayA | daya dAnagatihiMsAdAneSu / bhidAyaG / zemuSI dhiSaNA prajJA manISA dhIstathA'zayaH // 110 / / SaD dii| ze ityavyayam / mohH| naM muSNAti zamayati iti zemuSo' / ghRSNotyanayA dhiSaNA | prazAnaM prazA' | manute jAnAtya mayA mniissaa| manasa ISA manISA vaa| "hala lAGgalayorISe manasazca" ityanena atyasvarAdelopaH / chAtra salopazca / cakArAdhikArAllokopacArAdvA salopaH / 5 smRdhye cintAyAm / dhyAnaM dhIH" | sampadAditvAdAne kim / 'dhyAyoH samprasAraNam""anenaiva samprasAraNaM dIva ca / pra. miH | rephasorvisanIyaH" / Azene tiSThati sarvamannAzayaH / tathA-prekSA / prtibhaa| buddhiH / matiH / medhA / saMkhyA / saMvittiH / upalabdhiH / / prAjJameghAvinau vidvAnabhirUpo vicakSaNaH / paNDitaH mUrirAcAryoM vAgmI naiyAyikaH smRtaH / / 111 / / daza viduSi / pradhAnAtAti prajJaH / prazAditvAdaNa prAmaH / bhedhAstyasya medhAdhI / "mAyA. meghAjI kira" vAnika evaM jina vini ; zepe yo mariSyate / matimAn / buddhimAn | bida jJAne / vida / vetti jAnAtIti vidvAn / vartamAna zata zatRT / 'anyiH" adAdi 12 / "yatta : 3 zaturvasuH" / zatRnaH sthAne vasuH / tadAdezAstannadravanti iti vacanAt basoH zanDvadbhAvena sAvadhAtukatvAt "INa dhayesai kasvarAtAmiDvasau anene kasvaratvAtmAta iT na bhavati / vidvan saMjAtam / 15 "siH| 'sAntamahatonoMpadhAyAH" dIrghaH / viduSo'pi / abhigataM rUpaM yenAbhirUpaH / rUpaM vidyA / "kokilAnAM svaro rUpa nArIrUpaM ptivrtaa| vidyA rUpaM kurUpANAM kSamA rUpaM tapasvinAm / " nakSa dhAturvipUrvaH / vividhaM caSTe vicakSaNaH / nndaadeyuH| yornH| 162 Natvam / vicakSaNo vidvAn ityanena vicakSaNa iti nipAtaH / nipAtasya phalaM khyAdezo na bhavati / paNDA buddhiH / 20 paNDA saMbAtA'syeti paNDitaH / '"tArakivAdidarzanAsaMjAte'rthe itac / " " "vayAvirNa" AkAralopaH / si:| rephaH / chu prANigarbhavibhaucane / sUte buddhi mUriH / 1' bhUsvAdibhyaH kriH'' ebhyaH kripratyayo bhavati / ko yAvadarthaH / de Acaryate shraacaaryH| "carerAThi cAgurau' / tathA coktam - 1ndra nandinItizAstra "pacAcArarato nityaM mUlAcAravidagraNIH / caturvaNasya saGghasya yaH sa prAcArya iSyate // ' 1. zete iti zermohaH / vic / tammuSpAtIti, mUlavibhujAditvAtkaH / gaurAdikAn / zameH yasI etvA'bhyAsalope ugitazceti kIpi zazAmeti zemupIti dI svA0 / 2. "dhiSa shbd"| dedheTIti / hI svA0 / 3. prajJAyate'nayetyanyatra / 1. kA. rU. pUrvA0 28 suu0| 5. cyAyate'nayA dhIrityanyatra / 6. "sampadAdibhyaH vipa" kA. rU. u0 805 0 | . kA. rU mA0 658 sU0 / 8. kA. pU. 3.3163 / 6. kA0 sU0 2 / 6 / 13 / atra durgavRttiH / 18, "vartamAna zantRhAnazAvaprathamaikrAdhikaraNAmantritayoH" / kA0 sUra 4 / 4 / / 11. "anvikaraNaH kartari" kA0 sU.. 1132 // 12. "pradAdelumikaraNAsya" kA0 sU0 34.92 / 53. 'zanturvasuH" / kA. sU !4|4| 14. kA sU0 4 / 6176 | 25. kA0 sU0 2 / 2 / 18 / 16. kA. sU. 2 / 4/48 / 17. 0 ru. pU0 508 / 18. kA sU0 2 / 6 / 44) 16. kA0 u0 sU0 3 / 53 / 20. kA. sU. 4 / 2 / 1421. nAhisA. 15 zloka Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakItiviracitabhASyopetA prazastA bAgastyamya yaagmii| nyAye bicAre niyukto naiyAyikaH / dhIraH / labdhavaNaH / vipazcit / vRddhaH / zrAmarUpaH / san / manISI / zaH / doSajJaH / kovidaH / prabuddhaH / sudhIH / kRtI / kRdhi / phadhiH / byaktaH / vizAradaH / saMzAvAn / matimAn / pAripadyo budhaH sabhyaH sadaH saMsatsabhocitaH / SaT sabhApurupe / pariSadi sabhAyAM bhavaH pAriSadyaH / yaN / budha avagamane / codhatIti budhaH ! sabhAyAM sAdhuH sabhyaH 1 kuzalo yogyo hitazca sAdhuracyate / sadasi ucito yogyaH sadaucitaH / saMsaducitaH, sabhocitaH / sabhAsad / sabhAstAraH / sAmAjikaH / pariSatsabhA'sthAnapatI--- prayaH sabhAyAm / pariSIdantyasyAM pariSad / saha bhAntyasyAM sabhA / aAsamantAtsthIyate 1. smin AsthAnam / (adhipati rAjA) patiH-AsthAna sabhA ityAdiparyAyanAmato'dhipatiH patirityAdiparyAya zabdapu satsu rAjJo nAmAni bhavanti / prissddhiptiH| pariSatyatiH / samAdhipatiH / sabhApatiH / aAsthAnAdhipatiH / zrAsthAnapatiH / rAjasUyo nRpakratuH // 112 / / maNDalezvaragrajAyAM (prayAje ) drau| putra abhiSanne / pu | 'dhAtrA' saH / rAjan pUrvaH 15 rAjJA sotanyo rAjJA sUyate vA yasminniti rAjasUyaH / raajsuuyshc"| ghyaNapratyayAnto nipAtaH / gRpANAM rAjJAM Rtu: nRpkrtuH| tathA ca "smRtI-- "gosave surabhi hanyAdrAjasUye tu bhUbhujam / azvamedhe hayaM hanyAta pauNDarIke gha dantinam // " viSTaraM mallikApITamAsandImAsanaM vinduH / par3Asane / stutra aAcchAdane / vipUryaH / vistaraNaM viSTharaH / "svara vRdRgaminahAbhala / '' ala / nAnyantaguNaH / vaustuNateH" / saMjJAyAM sasya catvam / "tavargasya pravAhavargaH 1" mallyate dhAryate mallikA | peThatIti pITham / "pRSodarAditvAdIrghaH / zrA samantAtsIdati tiSThatyasyAmAsandI / zrAsyate 1. atra pramANam abhi0 ci0 3 / 5 / "vidvAn sudhIH kavidhicakSaNalabdhavarNA zaH prArUpakRtikRSTayabhirUpadhIrAH / medhAvikovida vizAradasUriMdIpajJAH prAjJaraNDitamanISibudhaprabuddhAH // vyato vipazcitsaGkhyAvAn san ' iti / 2. "adhipato rAjA' iti pratIkamAzritya vyAkhyAdarzanAdayaM mUlapadyAMza iti, na bhramitavyam / pUrvAparapAdayormadhye tatsamAvezAsambhavAt prahAratvana svatantrapAdatvA bhaavaat| atra rAjavarNanasyAprasaratvAca / evaM ca sabhAprasaGgena tadadhipate rAjavyapadezArtha-TIkAknudhizepavacanamityeya yuhaM nAti / 3. kA0 sU0 318 / 24i 4. kA0 sU0 4 / 2 / 4 / / 5. ' smRtI" ityuktam / paramavikalaH zloko bazastilake A. ' kara 30 zlo0 3 upalabhyate / 6. kA. sU0 45 41 / 7. kA sU... 385 / 8. zA0 sU. 2 / 2 / 12 / 6. "yAsa upavezane" / abdAyaH" pA0 u0 sU . 4i68 / iti daprayo bhavati, amAgamaSTiva ca / TittvAnyo / tathA coktam--"syAd detrAsanamAsandI' pUkti 36348 / abhici| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA upavizyate 'sminnAsanam / "1kRtyayuTonyatrApi ca" yuT / viduH kathayanti / viSTapaM bhuvanaM loko jagat___ catvAro jAti / 'viSTapasyatra viSTapam' | bhUtAni bhavantyasmAdbhuvanam / lokyane lokaH / gacchattItyevaMzIlaM jagat / " dyutigamauRs ca' svim / gamo dvicanam / abhyAsamakAralopaH / '"kavargabhya cavargaH' gasya jaH / na gam jAtam / pnycmii''| dIrghaH / *yamamanatanagamAM kau" pshcmlopH| 5 zrAt at / dhAtotto'ntaH pAnubandhe' to'ntaH / velopaH / siH / napusakam / tasya patirjinaH // 113 / / tasya bhuvanasya patirjinaH kathyate / anekabhakgainavyasanaprApaNahetUna karmArAtIna jayatIti jinH| 5nazavikRSibhyo nA" | viSTapapatiH / lokapatiH / jagatiH / ityAdIni jinasya paryAyanAmAnizAtavyAni / varSIyAn vRSabho jyAyAn pururAyaH prajApatiH / ailyAtuH (kaH) kAzyapo bramA gautamo nAbhijo'grajaH // 114 / / dvAdaza vRSabhe / atizayena vRddho varSIyAn / "1 priyasthiramjhiromabahulaguruvRddha pradIrghavRndArakANA prsthsaavhigrssitrdaadhivRndaaH"| vRpeNa ahiMsAlakSaNopetadharmeNa bhAtIti vRSabhaH / "RSivRSibhyo yaNvat" | AbhyAmabhA pratyayo bhavati sa ca SaNvat / ayameSAM madhye prakRSTo 15 vRddhaH yazasyo vA jyAyAn / "vRddhasya 4 ca jyaH" vRddhazabdasya jyAdazo bhavati / pR pAlanapUraNayoH / praNAti pAla yatIti puruH / 01"iSiSibhididhi dipanya kuH" ebhya: kupratyayo bhvti| asminnahani adya / idamodAyI yazca paravidhiH "sadyo'dyA' nipAtyante' iti vacanAt / (zrAdau bhava AdyaH) prajAnAm indradharaNendracakrayAdInAM patiH svAmI prajApatiH / ipu icchAyAm / vAzyate lokaiH pekSavAkaH / tathA cA mahApurANe "anAca tadekSaNA rasasaMgrahaNe nRNAm / ikSvAkurityabhUdevo jagatAmabhisammataH // " kAzya kSatriyatejaH pAtIti kAzyapaH / tathA ca mahApurANe-- "kAzyamityucyate tejaH kAzyapastasya pAlanAta / ' bRhatIti brhmaa| 1. kA. sU0 4 / 5 / 12 / 2. "Tapa stA pratipAte" ama0 ko kSI0 svA0 bhASya evopalabhyate. na tu pANinidhAtupAThe / 3. vizantyati rAmAzramaH | vizantyasmin jIvAjIvA iti hemacandraH / 4. kAya mU0 4 // 44815. kA0 sU0 3 / 3 / 13 / 6. kA. sU. 4 / 155/. kA. sU0 / 1 / 69/8. kA sU. 4 / 1 / 30 / 9. kA0 sU0 41134!" velopo'yuktasya" iti pUrNa sUtram / 12. kA. u. sU. 2 / 511 11. pA0sU0 6 / 4 / 157/ 12. tRSeNa bhAtIti bigrahe zrAto'nupasarge kaH | bhA dotI / varSati dharmAmRtamitti vigrahe "RpivRSibhyAM yaNvat" ityabhaH / "vRSu secane" / 13. kA.u. sU0 3.13 / 14. he 000 7/4/5. 3 15.kA. u0 sa0 1 / 10 / 16. atra aAgrazando na vadmazabdaH / tenAdI bhava Adya iti yunaH pratibhAti / 17. kA0 sa. 2 / 6 / 375 18. isUNAm zrA ( rasApakarpaNam ) atIti ikSvAkuH / tata aikSvAkaH / tatra pramANAmAra-"aGkanAcceti' saGgatiH ! Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviracitabhAdhyopetA "Atmani mokSe jJAne vRttI tAte ca bharatararAjasya / brahmeti gIH pragItA na cAparo vidyate brahmA / / " ataH paro balA nAsti | gautamo gotroktArAda gautamaH / zrA mahApurANe--- "gau: svagaH sa prakRSTAtmA gotamo'bhimataH satAm / sa tasmAdAgato devo gautamazrutimanvabhUt / / " nAbheto nAbhijaH / agre jAtA'grajaH / adRSTatvAt / sanmati hanirvAhArobAra zasaH : nAthAnvayo vardhamAno yattIrthamiha sAmpratam // 115 // satI samocInA matiryasya sa sanmatiH / mahApurANe "tatsandehe gate tAbhyAM caraNAbhyAM ca bhktitH| astAvi sanmatirdevo bhAtrIti samudAkRtaH / / " (majhate pUjyate iti mahatiH ) / mahasI pUjA yasya sa mahatiH / vizizam indrAdyasanbhAvinIm Im antaraGgI samatrasaraNAnantacatuSTayalakSaNAM lakSmI rAtyAdatta iti viirH| vIra iti nAma kasmAjjAtam ? janmAbhiSeke cAlavuzarIradarzanAdAzaGkitavRttai rindrasya sAmarthyakhyApanArthe pAdAGguThena mehasaMcAlanAdindreNa 55vIranAma kRtan / mahAzcAsau vIraH mahAvIraH / tathA ca dhRhatpratikramaNabhASye ___ "kumArakAle zrAmalakIkIkhAyAM krIDataH saGgamadevena vimAnaskhalanAdbhagavatpo (modanAtha mahAphamATopopetaM bhayAnakaM sarparUpa vikRtya vRkSo veSTitaH / bhagavA~stasmAnmastakAdipAdanyAsaM kutrA vRkSAduttIrNaH / tatastena mahAyIra iti nAma kRtam / " antyaM kAzyaM tejaH pAtIti antyakAzyapaH / tataH parastIrthakaro nAsti / nAtho'nvayo yasya sa nAthAnyayaH / tathA ca"catvAraH puruvaMzajA jinavRSA dharmAdayaste puna mizrImunisuvrato harikule vIro'tha nAthAnvaye / / zeyAH saptadazAdhikA jinavarA ikSvAkuvaMzodbhavAH prodyamoha vinAzakanipuNAH saGghasya santu zriye / / " aba samantAd Rddha paramAtizavaprApta mAnaM kevalajJAnaM patyAsau vardhamAnaH | 25 "vssttibhaagurirllopmvaapyorupsrgyoH| ApaM caMba halantAnA yathA vAcA nizA dizA / / ' ilyavazabdasyAkAralopaH / tathA RSizca pratyakSavedI-bhagavato hi garbhAktArapadI pitrendrAdivinirmitA viziSTAM pUjAM ratnavRSTi svatya ca RddhivRdayAdikaM dRSTvA vardhamAna iti nAma kRtam / iha asmin 'paJcamakAle yasya tIrthe yattIrtham sAmpratam adhunA vartate / sarvajJo vItarAgo'hana kevalI dharmacakrabhRt / tIrthaGkarastIrthakarastIrthakRhivyavAkpatiH / / 116 / / nava jinendra / jJA avabodhane / jJA / sarvazaH / sarve nAnAti vettati sarvajJaH / "zrAto 'nupasalkaH" apratyayaH / "kara yaNvacca yoktavarjam' iti yadbhAvAt AlopaH / viziSTA I tA prati itaH prAptI rAgo yasya sa vItarAgaH / ariinanAdatrohanana (syA) bhAvAcca pariprAptAnantacatuSTrayasvarUpaH san indranirmitA - . 1. kAna lU0 4 / 3 / 4 / 2. kA0 sU0 4117/ . .. -: Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA matizayavatI pUjAmaI tAti ma pani jAnAdiganu dina yati vA'haM na / trikAla kevalajJAnamatyasya kevalI / jinadharmacakra sahasrArayukta tIryakRdane nirAdhAratayA vihArakAle gagane gacchat sarghajIvadayAsUcaka ratnamayamAyudhavizeSa niti tadvA'nubhavatIti dharmacakrabhRt / sIoM dvAdazAGgazAmnaM karotIti sIrthaGkaraH / tIyeM karotIti tIrthakRt / divyavAcAmpatiH dinyavAkpatiH / tathA coktaH "yatsarvAtmahita na varNasahita na spanditoTadvayaM no vAgchAkalitaM na doSamalanaM na zvAsamakramam / zAntAmaviSa samaM pazugaNaH saMkarNitaM kariNabhi stadaH sarvavidaH pranaSTavipadaH pAyAdapUrva vacaH // " celaM nivasanaM kAsavIramambaramaMzukam / / ghaDa vastre / cilyate trasmane'nena celaM cailaM ca / nivasatyanena nivasanaM, viksanaM, vasna c| vasthate'nenA vAsaH| sAntam / cinoti upArjayati sAratAM cIram , cIvaraM ca / ambateM gacchati zobhAmanena ambaram / ubhayam / aMzUn kArayati aMzukam / klIbe / karmaTam / pAcchAdanam / vastram / siNcyH| paraH, paTam, paTI / potaH / prAvaraH / prAvAraH / saMdhyAnaM c|| vastrAdyantaH digAgAdisaMjJito vRSabhezvaraH / vastrAdayaH vastrayAMyA ante digAdayo diparyAyA AdI yasya tatsaMchito vRSabhezvaraH / vastrAdika 15 nAma antai digAdikaM nAma zrAdau vayA-dikcelaH / digyAsAH / digvasanaH / digambaraH / digaMzukaH / digvastraH / kASThAcelaH / kaatthaanivsnH| kASThAvAsAH / kASThAcIraH / kASTAmbaraH / kAThAMzukaH / kaasstthaavnH| kakucelaH / kakunnivasanaH / kakubvAsAH / kaku-cIra / kakubabaraH / kakuvaMzukaH / kakutraH / pAzAcelaH / aashaanitrsnH| praashaavaasaaH| zrAzAcIraH / AzAmbaraH / AzAMzukaH / zrAzAvanaH / danakanyAcelaH / dakSakanyAvAsAH / dakSakanyAcIraH / dakSakanyAmbaraH / dakSakanyAMzukraH / dakSakanyAvastraH / haricelaH 1 harinni- 2 basanaH / hridvaasaaH| haricauraH / haridambara: / haridaMzukaH / hridvstrH| ityAdIni vRSabhezvaranAmAni zAtavyAni / kuGkumaM rudhiraM raktamtrayaH kuGkume / kAmyate janaiH kuGkamam / rughira AvaraNe / ruNaddhi kadhiram / "timidhibhandidhirucizuSibhyaH kiraH" / rajyate'nena raktam / kastUrI mRganAbhijam / / 117 / / dvau mRgamade / ke stUyate kastUrI' / mRganAmejarjAtam mRganAbhijam / mRganAbhIjaM ca / karaM ghanasAraM ca hima seveta puNyavAna | kRpU sAmarthe / kalpate karpUraH / "kRperapratyayaH / "nAnyasaguNaH / " "kRpe rolaH' kathana, 1. kukyate AdIyate kuDakumama / kuka AdAne / "kudakukonu ma ca" bho0 u0 prati umake pratyayo numAgamazca / iti rAmAzramaH | kuM kautIti kSIratvAmI / 2. kA. 301 / 23 / 3. tathA coktamameditAm tA. 60 zloka 46 | "rakto'nurakte nIlyAdi raJjite lohita tripu / klIbantu kume tAne prAconAmalake saji" / iti / 4. ke zirasi stUyate prazastadhAryatvena manyate ityarthaH / vikati mogadhyamasthA iti kSI0 svA / "kasa gatau" kasati gacchati gandho'lyA iti rAmAzcamaH / "zcarjavijAdinya urIlacau" 1 pA u. 4 / 10 / ityamaraH / pRSodarAdisyAttuTa, gaurAditvAnchIm ca / 5. "kharjipimasipijhA. dibhya urolo" iti kA. u0 3 / 6 / / 6. nAmyantayordhAtuvikaraNayoguNaH" kA0 sa0 3 / 5 / 1 / 7. kA. mU0 3 / 6 / 97 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 amarakIrtiviracitabhASyopetA .. satyam / uNAdayo hi bahulam, tena citpravRttiH kvacidapravRttiH kacidvibhASA kvacidanyadeva / vidhevidhAnaM bahudhA samIkSya caturvidhaM bAhulakaM badanti / / " ghanasyeva sAro'sya ghanasAraH / hiM gatau / dinotIti himam / indhiyudhizyAbhUhinyo 5 mak" / candrasaMjJaH / sitAbhraH / himavAlukaH / - samAlambho'GgarAgazca prasAdhanavilepanam / / 118 / / catvArI rAge / sanyA prakAreraNAlabhyate "samAlambhaH / aspa rAgo'GgarAgaH / prakaryeNa sAdhyate mADyate prasAdhanam / vilipyate vilepanam / bhUSaNAbharaNaM rucyamghara yAbharaNe / tasi bhUSa alaGkAre / bhUSyane maNDyate'nena bhUSaNam / aA samantAd bhriyate zobhA dhArya ro'nena zrAbharaNam / rocate rucyam / alngkaarH| pariSkAraH / maNDanan / mAlyaM mAlAguNasrajaH / catvAraH puSpamAlAyAm / mAlaiya maalym| cAturvaNAditvAlayA | mAlyate ghArya te maalaa| athavA mA lAnti puNyANyatra mAlA / zriyAm / guNatIti guNaH / "nAmyupadhaprIkagA* :" / sUjyate 15 sak / "ariSa dadhRksagiti" sAdhuH / mekhalA rasanA kaanycii| prayaH kAJcyAma / mehanasya khaM tasya mA lAlIti niruktiH| minoti prakSipati kAmicisamiti vA mekhalA / rasati zabdaM karotIti rasanA / rasa kAntau (zabde ) sautro'yaM dhAtuH / zroNI zobhA kacati( kAcate ) badhnAtoti kAJciH / striyAmIH / kAJcI / taptakI / kalApaH / karimUtram / sArasanam / 20 ziJjinI' ca / hemaparyAyasUtrakam // 116 // hemasAbdAtsUtrazabde prayujyamAne mekhalAparyAyanAmAni bhavanti / hemasUtram | aApadasUtram / svarNasUtram / kanakasUtram | arjunasUtram / kAJcanasUtram / hiraNyasUtrana / jAtarUpasUtram | zAtakumbhasUtram / hATakasUtram / kaladhautasUtram / tapanIyasUtram / kArtasvarasUtram / ityAdIni jJAtavyAni / zroNIbimba kaTIsUtraM mAnasUtramivAhitam / trayaH paTTasUtre / zrISpAH kayAH bimba pracchAdakaM zroNovimyam / karTI sUtrayati veSTayanIti 1. zA.sU. 163 / 149 // zrana kArikArUNa paThitaH / 2. dinoti gacchanItyarthaH / kapUrasyAzUlpatanasvabhAvAt / inti zrauSThyamiti rAmAzramaH / 3. kA. u0 1155 / 4. Alabhyate viliyate ityarthaH / 5. kA suu04||2||51|| 6. kA0sU0 4 / 3 / 73 / 7. makhaM gati lAtIti pRpodarAditvAnmekhaleti rAmAzramaH | muhuH skhalatIti hemacandraH / mIyate prakSipyate iti kSIstrA | "mitraH khalaccaica" 263117! sara0 ke0 / 8. aznute kaTima,aznAti kAmicittaM veti rAmAzramahemacandrau / ' aroratha" iti yUrazAdezazca / 1. kAci diiptibndhnyo"| "sarvadhAtulya in' / 15. ziJjinI nUpuram / mekhalAparyAye tatpATho'yuktaH / taduktam"nUpurantu tulAkoTiH pAdata' kttkaalde| mIra haMsakaM zikhinI,-abhiH ci 3 / 330 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA kaTIsatram / mAnaM pramANIbhUtaM sUtrayatIti mAnasUtram / kecid rAgasUtraM paThanti paTTasUtra' ca | madirAM madhamereyaM zIdhu kAdambarImirAm / / 120 // prasannAM vAruNIM hAlAM madhubArAM surAM viduH / ekAdaza madye / mAdyatyanathA madirA / madhiSTA ca | mayate'nena madyam / "yamikadigadA svnupsrge'| irAyAM grAmasImAyAma sAdhu ghereyam / zerate'nena zIdhuH / "zIDo dhuk" / zIpo(dhau)rityeke 5 paThitatvAt zodhupravRteH ka iti vyAkhyat / athavA pIte'tra janaH zete shii| ubhayam / tAlavyaH / kutsitaM mIlamambaraM yasya sa kadambaro baladevaH / tasyeyaM priyA kAdambarI / kutsitamanvate yAlpanayA yA kAdambarI / eti paribhrAmyatyanayA iraa| mAramA prasIdatyanayA prasannA / AdamtaH / varuNasyAratyaM dhaarnnii| jati lajjAyanayA haalaa| striyAm / madhu dhArayatIti madhuvArA / muvati sUte bhavaM surA / tathA dvisandhAnabhASye---"atipralApabhAvena samudramathanAniSkAsitA sureH suraa|" "lakSmIkaustubhaphArijAtakasurA dhanvantarizcandramA ___ gAvaH kAmadughAH surezvaragajo rambhAdidevAGganA / / azvaH saptamukhaH sudhA haridhanuH zalo vighaM cAmbudhaH ratnAnIti catudaza pratidinaM kurvantu te maGgaram / / . viduH kathayanti / madhuH / pAsavaH / pariplutA / svAdurasA / zuNDA / gandhottamA / mAdhavaH / 15 mAdhavaH / kalyaM, kanyA / kazyaM, kazyA | parizrut / tAntaM striyAm / tAlavyadantyaH / hArahUra / kApizAyanam / mRdrIkam / mAdhvIkam / zuNDAsabaHmadha vizeSau dvo / sunba(na)nti tRpti gacchantyanayA zuNya nya)ne pAtumabhigamyate kA zuNDA" | strInoH / zuNDaH / prAste janayati madam AsavaH / puMsi / tadvidhAyI zauNDo gayeta madyayaH / / 121 // To kalyapAlakeM / zuNDAyaryA madhe bhavaH zIraDaH / madyaM pibati pAyayatIti vA mApaH / sakto'kSadhUtapAneSu vicitrA zabdapaddhatiH / trayo madyAsakte / akSeSu jUteSu saktaH akSasaktaH / yutasaktaH / pAneSu saktaH paansktH| vidhiyA nAnA prakArA zabdAnoM paddhatiH zreNiH zabdapaddhatirvartate / akSazauNDaH / akssdhuutH| akSakitavaH / sa 25 zauNDaiH" : ghyAla, adhi, paTu, paNDita, kuzala, capala. nipuNa, svetyAdi zauNDAdirAkRtigaraNaH / sarpihaiM yaGgavInAjyaMtriyaH sarpiSi / sapta dhAtavaH santyinena sAntaM sapaH / klIve / "aciMzucicihusRSichAdichardibhya isiH'| sAttR gtau| hyo godohasya vikAro haiyaGgadhInam / idaM haiyaGgabonaM hyastanadinagodohe sakSAtam / uktaM ca-~ __tattu haiyaGgavInaM yad yogodohodbhavaM ghRtam / / -- --- .... - - . --.. 1. kA. sU. 42113 / - .. u0 sU0 2 / 33 / 3. sIdhuriti dantyo'yanyatra pAThaH / 4. "zuNDA hAlA hArahUraM prasannA yAru, muraa|" abhi0 ci. 31567 5. zuNDAzabdo madirAvAcI pAnamadasthAnamapi / taduktam-"zuNDA hAlA hArahUrama" abhi0 ci06|5.671 "zuNDA pAnamadasyAnabha" zrabhiH ci0 33970 / 6. zuNDAyAM madirApAnAgAre bhava iti rAmAzramaH / 'zuNDA madirA ustyasyeti jyo snAdityAdaN" iti hemacandraH / 7. pA0sU0 201140 / 8. kAu.sU. 2144 | 6. ama0 kI0 2 / 9 / 52 / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviracitabhApyopetA tathA cAzAdharamahAbhiSeka"AyuH pIyUSakuNDeH smRtimaNinibhiH zemuSIballikandai maiMdhAsasthAmbubAhai baraphalatarubhinetraratnAdhidevaiH / niSTatairghANapeyapracuramadhurimasnehadhUmo pi yeSAM kumo haiyaGgavInaH snapanamapanaya dhvAntabhAnorjinasya / / " vIyate tipyate pittamanenAjyam / tathA kSIrasvAmini-"zrA anyjniiymaajym| "'zrAchapUrvAdajeH saMjJAyAm' kyam / ghRtam / zrAdhAraH / spRhyam / yAjyam / haviH / dugdhaM kSIrA'mRtaM payaH // 122 // catvArI dugdhe / duha prpuurnne| duhAte dugdham / ghasla adne| sautro'yama / ghaspate kSIram / 10 'ghase kin" IramAtra: / gamaznajanetyupadhAlopaH | aghoSeSvazigaM prathamaH' kaH / 'zAsibasi ghasaunAM ca etvam / kpasaMyoge kSaH / "vya namasva" | uNAdau kSigu vANu hiMsAyAna / kSaNotIti kSIram / kSIrozoragabhauragambhIrA" ete IrapratyayAntA nipaatynte| na mriyate -nena amRtam / ajarAmarakAritvAt / pIyate vA sarasatvAt payaH / amun / Udhasyam / stanyam / pIyUSaM, payUSaM ca / udazvinmathitaM taLaM kAlazeyaM pibed guruH| catvArastake / udakena zyati vardhate uzcit / tAntastAlavyamadhyaH / madhyate (sma ) mathitaM gholaM ca / taJcati dravaM gacchati takam | ubhayam / "takaM vibhAgabhinnaM tu kevalaM mathitaM __ smRtam" iti dhnvntriH| kalazyA gargayA~ bhavaM kAlazeyaM piyet guruH / tatkAlIna gariSTham / ariSTam / daNDAhatam / prAyo vayo dazAnehA pUrNa yauvanakaM viduH // 123 / / tAruNyaM yauvanaM ca aSTau tAruNye / prakarSaNa paralokametyanena prAyaH1 : paMsi / sAnto'pi prAyas / dayate vayaH / dazati cumbati strImukhaM dazA / na Ihate 2 ceSTate anehaa| "anehamIpsaraso Ggirasa:13 gate:san pratyavAntA nipAtyante / I4 ceSTAyAm / pUrI zrApyAyane divAdI AtmanepadI / adantAnAM prAk tRtIyaH parasmaipadI / pUrvate kazcit, pUrayati kazcit / in surAdyapekSayA vaH / 514kArita0' kAritalopaH / ubhayayA 25 pUri bAtam / pUryate sma pUrNaH / niSThAkta / "5"dAntazAntapUrNadAtarupaSTachannazatAzcenantAH' ityanena pUrNeti nipAtaH / yUno bhAvo yauvanam / svArthe kA / yauvanakam / 16 yuvA dityAdbhAve'Na / vRddhI / taruNasya __15 . 1. pA. sU.. 3.11106 / vArtikam / 2. pA0 u0 pU0 4 / 32 / 3. kA mUla 3 / 6 / 43 / 4. kA mU0 3 / 8 / 2 / 5. kA0 ma0 3|daar / 6. kA. rU0 pU0 sU. 256 / 7. 'nyanamasvaraM paraM varNa naye" kA* sa0 1 / 1521 // 8. kA. u| sU. 346 / 5. atra prAyAdayo'neho'ntAzcatyA. yAvAcakAH / pUrNapUrva kA ete catvAro yauSana phatAhaNyayoSanAnIti trayaH / evaM ca sapta tAruNye iti vaktuM yuktam / 10. prakaraNa zarIrasya krameNAyate gachati iti hai| ca / 11. zarIrasya krameNa kyinti payaH, bAlyAdIni dRzyante dazA iti haimaH / 12. nAhanti nAgacchati nAinyate nAgamyate ceti raamaashrmH| "navyAhana eha ca" iti sAdhuH / 13. kA0 u0 pU0 41 14. kA0ma0 3 / 6 / 441 15. kA0 sa0 4 / 6 / 1001 16. he za0 71167. yuvAderaNa iti sUtram / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA bhAvastAraNyam / bhAvArthe yaN / yUno bhAvI yauvanam / antyo vArdInaH sthaviro mataH / __ yo vRddhe / antaM bhvo'ntyH| vRddha niyukto vAsanaH' / tiSTatIti sthapiraH / gatibhavAmmataH kathitaH / pravayAH / yAtayAmaH / dazamIsthaH / jaran / baraThaH / jIrNaH / vRddhH|| baMzo'vayo'nvavAyaH syAdAnAyaH saMtatiH kulam / / 124 // 5 par3a vaMze / uzyate kAmyate janena vaMzaH / pusa / anvayate santatiraprAndhayaH / anvavaizyapatyamatrAnvavAyaH / zrAmnAyate zrAnAyaH" / sam samyak prakAreNa tanoti vistArayatIti santatiH / santanana vA santatiH / ku ( ko ) sati sarvaM bhavatyatra kulam / ubhayam / gotram / abhijanaH | ogho vargazca santAnaH trayaH samUhe ( vaMzasyAvAntaravargabhede ) / zroyate zrodhaH / zRjyate vivAtoyena pRthaka kriyate 10 vargaH / santanyate sntaamH| vikaraH / nikAyaH / nivahaH / visaraH / vajaH / pukhaH / samUhaH / saJcayaH / samudayaH / samudAyaH / sAryaH / yUthaH / nikura gvaH / kadambam / pUgaH / rAziH / cayaH / samavAyaH / maNDalam / cakravAlam / jaalm| stomaH / byUhaH / kAvyameva kavisthitiH / dvau kAvye / kavarbhAvaH kAvyam / tathA ca yazastilake "durjanAnA- vinodAya budhAnAM matijanmane / madhyasthAnAM na maunAya manye kAvyamidambhavet / / " kavInAM sthitiH kvisthitiH| pakSivargaH prArabhyate zrImadamarakIrtinA-- haMso marAlazca krAGgaH prayo haMse / visaM hanti khaNDapati, cAgalyA hanti gacchati vA hNsH| inte: sa: / maraM malaM kamalamaNDitataDAyamiyati gacchatIti marAlaH / cakramati cakrANyaGgAni vA yasya ckaanggH| mAnasaukAH / zvetacchadaH / haMsavAhaH sanAtanaH / / 124 // haMsazabdAda vAhazabda prayujyamAne brahmaNo nAmAni bhavanti / haMsavAhaH / marAlabAhaH / cAGga- 25 pAiH / ityAdIni jJAtavyAni / mayUro barhiNaH kekI zikhI prAvRSikastathA / / nIlakaNThaH kalApI ca zikhaNDIaSTI mare / mayAM rauti mayUraH / mInAti bATI- yuraH / uNAdau / mItra hiMsAyAma | mayate 1. anAnyatpramANaM nIpalabdham / 2. yauvanamatikramya tiSThatIti hai 0 ca / "ajiraziziretyAdi pAu 1 / 53 iti kirapratyayo jugAgamo hRsvatvaM ca | 3. vaza kAntau" paJ / num / banyate kanyate'neneti svAmI / 4. anvavaiti anvIyate / anvayaH / "haNa gatI" 1 ac / ityanyatra 5. atra pramANam-'thAmnAyaH kula Agame upadeze" iti haima. / 3 / 5 / 11 // 6. santanyate samyagvistArayatIti samAzramaH / 7. yA kahate / Uha vitarke / nyavAditvAd hasya ghH| 8. prA0 1 zloka 29 // 9. kA0 u0 sa0 415 / 'vRnRvAdahanimatikasyazikaSebhyaH saH" / iti / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 amarakortiviracittabhASyapetA iti madhuraH / "mayate sarI kho' / bahamatyAsti vhiiN| "phala bhaabhyaaminc"| kaikA vANo asyasya kekI / zikhAtyasva zikhI / prAvRSi varSAkAle prayuktaH prAvRSikaH / nIlaM kaNThe yasya ma nIlakaNThaH / klApoH yasya kalApI / zikhADo'yasya zikhaNDI / pracalAkI / sarpazanaH / zikhAvalaH / zyAmakaNThaH / candrakI 1 zuklApAhaH / tatpatirmuhaH / / 126 // tasya patittatpatirmuhaH kArtikeyaH / madUrazabdAt patizabde prayujyamAne kArtikeyaparyAyanAmAni bhavanti / mayUrapatiH / bahiNapatiH / kekitiH / zikhipatiH / prvRssikptiH| nIlakaNThapatiH / kalApipatiH / zikhaNDiratiH / ityAdIni jJAtavyAni / varaTA vAralI haMsI10 . trayoM haMsabhAyAm / baraM viziSTamaTati gacchati varaTA / varalakSya bhAryA vAralI / svArthe'Ni / varalA ca / intIti hNsii| koka IhAmRgo vRkaH / ajAdikaM kokte Adata kokaH / IzA goSTabhya IhAmaNa: ' hai magayaTe vA IhAnagaH / kuka vRka AdAne / barkate vRkaH / arnnyvaa.| hariNo mRgazca pRSataHtrayo mage 1 gItena hiyate hariNaH / vyAdhaimugyo mRgaH / parvati siMcati mRtraNa pRSataH" / tAnto'pi pRSat / eNaH / kuraGgaH / kuraGgamaH / saarngg| RzyaH / rizyaH / RSyazca / karuH / nya. / vAtapramI / zambaraH / zabalaH / kRSNasAraH / kAlasAro'pi / tadaGkaH zarvarIkaraH // 127 // hariNaparyAyAdavaparyAye prayujyamAne candramya nAmAni bhavanti / hariNAGkaH / mRgAGkaH / pRthatAH / ityAdIni jJAtavyAni / yannago'hirviSadharo lelihAno bhujaGgamaH / / nAgoragI phaNI sarpaH nava sadhai / paddhayAM na gacchRtIti pannagaH / nabhrANnapAdityasyopalakSatvAt / ahatya (tes) 25 hiH| "aMhi kampyonalopazca" nalopaH / vipaM dharati viSadharaH / lileheti lelihAnaH / bhujAbhyAM gacchati bhujnggmH| na gacchatoti / naagH| urasA gacchatotyuragaH / "51uro vihAyaso haravihI c"| urI vidhAyasoyapadayorgamazca saMjJAyAM kho bhavati tayozca uravihau yathAsaMkhyaM bhavataH / kapAsyasya phnno| 1. kA0 u. sa. 6147 / 2. pA0 5 / 2 / 122 SArtikam--"phalabahAbhyAminac" / 3. dehayA maitA'yAsena mRgyate AkheTI kriyate ityanyatra / 4. te vAdikamAdatte, vRNoti vA akaH / 5. rAmAzramastu'-'pRghatA bindavo vindusaddazalakSaNAnyasya pataH / zrarza zrAdyac ityAha / pRpato bindacitra iti kSo svA / 6. pannaM patitaM yathA syAttathA gacchatIti !mAzramaH / sarvapanna yoriti cAtikana ddH| 7. kA. u0ma0 414 / kipratyayoM nalopazca / ahi gatI / aMiti vegena gachati / 8. bhRzaM leTItyevaMzIlo lelihAnaH / lihelugantAt-"tAcchIlyavayova canazaktiSu cAna' pA s0 3 / 2 / 16 / iti cAnaz / 5. bhujena kauTilyena gacchati, bhuja iva ganchati atyanyatra / "gama" kA sU0 4 // 3 // 43 // iti / vihaGgataraGga bhujaGgAya kA0 ra 0 4 / 3 / 48 // iti khaci, De ca, bhujaGgamaH, bhujaGga iti / 1:. nage parvate bhavo nAgaH / athavA na bAcchatItyagaH, na agA, nAga ityanyatra / 11. kA. sU. 4 / 3 / 461 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA 65 sarpati gacchati sapaH / padAkuH / bhunagaH / zrAzIvipaH / cakrI / dhyAlaH / sarasaraH / kuNDalI / gRDhapAt / dvirasanaH / cakSuHzravAH / kAkodaraH / davAkaraH / dIrghapuSThaH / dandazUkaH / vilezayaH / bhIgI / jimagaH / pavanAzanaH / gokaa| kumbhInasaH / knycukii| rAjasapaH / bhujnggmuk| dRkazrutiH / tadverI vintaatmjH||127 / / tasya pannagasya vairI zatruH binatAtmajaH gamaH / pannagaurI / ahiripuH / vipadhArAtiH / lelihAmaripuH / bhujaGgazatruH / nAgahiTa / gujaGgasapatnaH / phaNihiTa / sarpahat / sarpadveSI / ityaadiini| gagaDanAmAni syuH| suparNo garuDastAkSyoM garutmAn zakunIzvaraH / indrajinmantrapUtAtmA cainateyo viSAzayaH / / 128 / / nava gamaDe / zobhanaM svaI mayaM parNamasya suparNaH / tathA na-"supI hamapakSatvAt / ' DI 10 vihAyasA gatau / garutpUrvaH / gahadbhiH paTayane gruddH|| "2varNAgamo garendrAdoM siMhe baNaviparyayaH / posazAdI vikArastu varNanAzaH pRSodare / / '' ityanena zlokana gamtazabdasya takArasya lopaH / latve garulaH / garuHzca / vRkSasthApatyaM tAyaH / garataH pakSA: santyasya garutmAn / zakunImA vihAnAmIzvaraH svAmI zakunIzvaraH / indra jittavAn indrajit / mantrayA pUtaH pavitra AtmA yasya sa mantrapUtAtmA / vinatAvA 'apamyaM vainateyaH / viSa kSayatIti viSakSayaH / kAzyapanandanaH / viSNurathaH / pannagAzanaH / nAgAntakaH / khamindriyaM hupAkaM ca zrI (strI) to'kSa karaNa viduH / paDindriye / svargamokSI khanati vidArayatIti svam / indrasyAtmano liGgamindriyam / hRpyati harSe prApnoti viSayeSu zabdaparzarUparasagandhe hRSIkam / gaNotyanena sAntam shrotH| , tAlavyAdiH / ahaNoti vipayaM vyApnoti akSam / kriyate mano'nena viSayeSu karaNam / zevaM [bipAya] | kambalanaH / puNyaM bhAgyaM ca sukRtaM bhAgadheyaM ca satkRtam // 126 / / pana puNye / guNA zobhe / pugati zogate pavane vA "puNyam | "parjanyapuNya' / bhagasyaizvaryA ___ dechi kAraNama ] bhArAna / mAgameva bhAgyam / "bhAgAdyaya" ! muSTa kriyane sukRtam / 'aizvaryasya samagrasya dharmasya yazasaH shriyH| baMgamyasyAdha mokSasya paNNo bhaga iti smRtiH / / " 1.kSI va bha0 1 / 129 / 2. zAH sU. 172 / atra kArikArUpeNa paThitaH / 3. glanyA; rAtadindriyAdhiSThAnasya khAtaptazatyadarzanAta. kham / ' khanu abadAra' / dapratyava inyanyatra / 4. indriyamilimityAdinA dhaca / ghaspeyaH / 5 tAlavIrAzzabdaH kaNendriyavAcakaH / dadhyasrotazzabda indriyanAcI, sotra paThitavyaH / taduktama-"hamIkamadaM karA srotaH khaM viSayIndriyam zra. ci. 'srota indriye ginagAraye ." ityamaraH 3 / 3 / 233 / 6. nAtrAyatyamANamapalavdhan / kliyasamAdhAnazaphArastu--kamiti suvArtha-bhivyayam , tasya balaM sAdhanamindriyamiti / 7. puztIti guNaH . "puga zubhe karmaNi / dhanikaH | puNabhaIti puNyama / 'tadahati' / pA0 ma.) 5 / 1 / 63 / iti yat / punAti patrate atyanyatra / 8. kA. u* mU0 3.4 / 5. zloko'yaM viSNupurANasthatvenollikhitaH ama0 ko| kSI svA0 bhASye 11 / 13 / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . asarakItiviracitabhApyopetA bhagasyeda bhAga bhAgameva bhAgadheyam / nAmarUpa gAMga yo dharaH''' | satsamIdAna kiyate (ma) satkRtam / aghamaMhazca durinaM pApmA pApaM ca kinviSam / vRjinaM kalilaM hono duSkRtam daza pApa / ma jahAti prANinana ayam / aMni gati narakAdikamanena haH / sA-tama / duritam / dur sautro'yaM dhAtuH / pAti mugateriyati pApamA / pusi / 'sarvadhAtubhyo mana / " pAti suganadhArayati pApam | "pAteH paH" / nindratvana kalyate muhurmahaH kirati matiM vA kilvipam / "kilviyA vyathipI' etI TipapatyavAntau nipAtyete / pRjyate panIyate'nena vRjinam / kalayati kalilam" / "kalerilA" / eti gacchati [mukham anena panaH / sAntam / kriyate sma duSkRtam / tamaH 1 kalkam / 10 kalmapama | azubhama / pratikikA 1 prakam / kimvam / malaH / anekArthe / tajayI jinaH / / 130 // tasya pApasya jayA tajayI / aghajayI | duritjyii| pApajayI / ityAdIni minasya nAmAni bhavanti / sadanaM sama bhavana dhiSNyaM vezmAtha mandiram / gehaM niketanAgAraM nizAntaM nivRtaM gRham // 132 // vasatyAvasathAvAsaM sthAnaM dhAmAspadaM padam / nikAyaM nilayaM pastyaM zaraNaM vidurAlayam // 133 // cana vizatiga hai| janAH sIdanyatra sadanama / GgI / sIdanti sutre gachantyatra sanna | "sarva. dhAtuHyo man"prAyeNa / bhavati bhUtAnyatra bhavanam / dhipa zabde / deveSTi zabdaM karotyatra dhiprAyam / ""dhiparya' pratyayo bhavati / vizanyatra vezma | nAntam / mAdyanti janA patra mandiram / zrI2. kove / mandirA / gehaH mautrI nivaarnngrhyoH| gehati zItavAsAtapAdikaM nivArayatIni geham / mahAni vA meham / 'geI : 'svaka" / mukhaM nikitanti jAnatyatra niketanam / aGganti gamchansyatra zrAgAram' / agAraM ca / nizAmyantyatra nizAntam / nitriyate aAcchAdyate nivRtam / gadgAni nareNopArjitaM dhanaM gRham / vasanaM vasatiH / zrAvasantyatra janA ASamadham / aA mamatAdamyate vAcAsaH / sthIyane janenAtra sthAnam / dadhAti dhanAdi dhAma / nAntam / adantaM na dhAma / klIce / prANapa) nevAspadam / / padyate 25 gamyate padamA nicAyate'rsI nikAyaH / ||1"shriinivaasyoH kathAda: ' dhanu / nilIyata grAsTiyata patra) mani manyatra pasatyama | vastI pAta mAdhavastyA nilayam / pasiH sautrI nivAse / janAH pamanti vasantyatra psnym| 3 | vastI vAle sAdhu vastyama vastI 1. pA. sU0 5 / 4135 bArtikam / 2. aTavate gacchati dAnAdinA'yam / "aghi gt|' / pacArAca / zrAgamazAstrasyAnityavAna num / 3. duSmitaM gamanamaneneni rAmAzramaH / 4. kA0 u. sU. 2 // 55 // 5. "kilviSAvyathitI' kA u0ma0 1129 // 6. 'j| varjane / ' 'vaje: kicatInan / mRjyate janagitpapi / 7 kalayati janayati samiti zepaH / 8. kA0 u0 m04|28 / 6 kA 30 ma0 160 / 10. "timihadhimadimandicandiyadhirucipibhyaH phiraH" kA 10 sa0 1123 / 11. kAla ma. 4 // 2 // 60 iti nirdeza da geha iti nipAtaH / 12. zrA aGgali aGayale vAma bAhulaka thArapratyayaH / "agi gato' ' pArvaH / nalAe / 13. nizAyA ananoce tyanyatra / nizAyAm anyane gAyate smeti rAmAzramaH / "yama gtii"| ktaH / 14. "zrAspadaM pratikSAyAm" pA0 sU0 6 / 1 / 1463 iti mud| 15 kA.sa. 45 // 35 // 16. prAtsyAyanti madhIbhavantyatra pasyam / "styai zabdasalpayoH" 1 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamATA 67 vAsa mAdhu 'vasyamiti zrIbhAjaH / zIryate hiMsyate zItAtra zaraNam / prAlIyane anenAtrAlayaH / mi / nizuH kathayanti / pu'ma / kula! ! menyAyaH / kheyaM khAtaM ca parikhA prayaH parivAyAm / gvanu avdaarnn| khan / khanyate neyam / pAlkhanorica" yatyayo nakArasyakAraH / avarNa varga e" pravarNavarNayore kAraH / vanyo [bha] khAtam / parikha yo prinnaa| 5 vanaM syAddha likuTTimam / dvau prAkAre / zulkAdikaM varansyatra vapram / pUnyAH kuTTigaM dhUlikuTTimam / baddhabhUmikam / dhUlikuTTimam / prAkAraH paridhiH sAlaH ayo durga | prakurvanti tamiti prAkAra: 1 "akartari ca" kArake saMjJAyAna" pa / pari 15 samantAt dhIyate paridhiH / yati tanUkaroti svanagaraparvataM zAlaM sAlaM' ca | - pratolI gopuraakRtiH|| 134 / / yA vizikhAyAma / pravizan janaH pratolyoM parimIyate'tra prtolii| gopyane rakSyate popura tamyAtiH gopurAkRtiH / / prAsAdamaughahANi aya. sAdhe / prAsAdazca saudhaM ca hayaM ca prAsAdasaughahANi / prasIdantyasminnayanamanosati 15 prAsAdaH / "yakartari ' ca kAraka sNjnyaayaamuu'| sunAyAM liptAyo bhavaM 'saudham / candrakarAn rAta haya'm / nimho manavAraNaH / bA apAzraye / nivyUhAte niyaMhaH / mattAH pramAdinaH patantI vAryata'nena mnvaarnn| vAtAyanaM matAlambam / drau gavAkSe / vAtasyAyanaM mAgoM vAtAyanam / ubhayam / matamabhISTam mAlAcana matAstampam / jAlakana / bAlam / AlambyasukhamAsanam / / 135 / / raz2Amasabhe / / pAlambyasya arala banasya sukham zrAlayasukham sukhenAsyate zrAsanam / 24 samaH savaNaH sajJAtiH sadRkSaH sadRzaH saTak | tulyaH sadharmarUpazca tulA kakSopamA vidhA / / 136 / / 1. yadyapi mUle vastyazabdo nAsti, tathApi pATabhedAt "nizAntavastyamadanama" 2 / 25 / ityamare vastyazabdapAsAt TIkAkRtA tadapi vigRhItana / 2. kA. sa. 4.3 / 12 / 1. kA0 . 1 / 2 / 2 / 4. prakriyane iti karmagi gha / ini rAmAzramaH / 5. kA. ma. 4 / 5 / 4 / 6. parito dhIyate veSTyate nagaramanenati gAmAzramaH / 7. dantyapAThe tu salyate sAlaH / "sala gatI / dhanaM / 8 pugdhAntu gopura bharakSitam / tasyAkRtirivAkRti syAratAsaha zItyarthaH / 6. kA sU. 4 / 3 / 4 / 15. muca yA ligaH samaH / zepeNa / 11. harati ganAMgmi iya'minyanyatra / prAsAdasa~dhihANAmayAvizeSezapAdAnam / paraM tadrizeSA na vismarttavyaH / taduktam-"hAdi dhaninAM vasaH prAsAdI devabhUbhRjAma / saudho'strI rAjamaznama' shaa10| ityamaraH / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 amarakIrtiviracitabhASyopetA ekAdaza samAne / samAnaM mAtIti 2 samaH | samAnaH sadRzo varNo'nya savarNaH / samAnA zAtiH asya sazAtiH / samAna eva dRzyate sarakSaH / "samAnAnyayozca" sak pratyayaH / zasya ca patvam / 'Sado:4 karase' pasya katvam / "kAgoge"naH" | magana Tva dRzyate sara!! samAnAnyayozca TakpratyayaH | amAtraH | kAnubandhatvAdguNAniSedhaH / AnuvandhatvAnadAdau paThyate / "Ika "iza' iti samAnasya sabhAvaH / samAna iva dRzyate saDaka / " *samAnAnyayozca' kip / tulayA smminstulyH| samAno dharmoM yasya sadharmaH / samAna rUpaM yasya sa sarUpaH / rUpanAmagotrasthAnavarNavotrayastu" iti samAnasya sAdeza: 1 tolanaM tulA / ||5degvoleruc" apratyayaH / zrokArasyakArazca / kaSati kkssaa| upamA / vidhA / praraNyaH / prakAzaH / pratimaH / manimaH | prakAraH / vinmAnyo vidhamAnazca gurusthaanaambujaannaaH| siMhAdIni ca paryAyamupamAneSu yojayet // 137 // yojayet jozyet / paryAyaM vizeSaNam upamAneSu / vitsamaH / visavarNaH / vitma jAtiH | vitsaddakSaH / vitsdRshH| vitsahaka | vittulyaH / vitsadharmaH / visarUpaH / vittalyaH / vikakSaH / anena prakAreNa mAnyavidyamAnagurusthAnAmbujAnanasiMhAdizabdA upamAneSu prayojanIyAH / vyapadezo nibhaM vyAjaH padaM vyatikarazchalam / pry'| sapta kaitave / vyapadezanaM vyapadezaH15 1 puMsi / nira atizayena bhAti nibham 2 / vyajyate vyaajH| muMsi / padyate gamyate kaitavena padam / vyatikaraNaM vyatikaraH / chalati "chalam / klIbe chAdayati chama" / nAntam / klocam / kaitaSam / kapaTam / kUTam / upAdhiH / mipam / lakSyam" | vRttAntamutprekSA zabdamanyaM ca nirNayet / / 138 // hI vArtAyAm / vRttasya caritasyAnto vRttaant.17|| utprekSaNam utprekSA ! bAtAM / prvRttiH| udantaH / 1. zrana samAdayaH sarUpAntA nagha tamAne / tulAkakSopamA vidhA iti catvArannulAyAmiti pArthakSyena vaktavye pi sadRzA'bhiprAyeNa tadAha / kacidabhidheti pAThaH / parantu tulArthaRvidhAzabdoca yuktaH / evaM ca trayodaza iti vaktavyam / abhidhApATe tu "upamAbhidhA' ityanayorupamAvAcakatve sani "ekAdaza" iti saGganchate / 2. makAre pare samAnasya sAdezavidhAyakavacanAbhAvAsamAna mAtIti vigraha zrintyaH | ''sama vaiklavye" samati vaiklapyaM karotIti samaH / sataH samasya vaiklavyaM karotyeva / pacAac / 3. "kamayu pama ne tyadAdau dRzaSTaka sakI ca'' kA0 sU0 4 / 3 / 75 / atra tRttiH / 4. kA sU0 3 / 4 / 5. kA rU. pU0256 / sU0 6. "samAnAnyayodaceti vaktavyam" iti vArtikarUpeNopalabhyate / / 10 / kAzikAyAm / kAtantrasUtrantu naitAdRzanuglabdham / vRttirapIdRzI kApi nAsti / kAzikAyAM TIkona vacanasAnye pi pratyayAbarUyasAmyaM nAsti / 7. "gadda zaSTakSeSu samAnasya saH" kA sU0 4 / 6 / 65 / 8. kA. sU. 4 / / 5 / vRttiH / 6. "jyotirjanapadarAtrimAbhinAmagovarUpasthAnaNavayauvacanabandhura" iti pA. sU. 6 / 385 / 18. vAcanikaM naitat, atuloramAnyAmiti jJAritamiti pratibhAti / 11. vyapadizyate vyapadezo'tapasya tAppam / 12. ni nita tadiva bhAti nibham ityanyatra / 13. vya anti vikSipanti anena dhyAjaH / "aja gatikSeSaNayoM:" | ghaJ / 14. yati chinatti prastutattvamanegeti kA chI chodane / kala pratyayaH / 15. chAyateM rUpamanena chadma / manin / hRtvaH / "chada apavAraNe' | curAdiH / 16. lata zabdo'vyayam / 17. vRttAnumadhAnIyo gaveSaNIyogantaH samAtiryasyeti rAmAzramaH / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA prAtaH' pUgaH samAjazca samUhaH snttighrjH| vyaho nikAyo nikuro nikurambaM kadambakam / / 134 // oghaH samudayaH saGghaH saGghAtaH samitistatiH / nicayaH prakaraH paGktiH viMzatissamUhe ! vRNoti chAdayati vAtaH / pUjyate pUyate yA pUgaH / saMghIya samAjaH 1 cha / samUhyate sanyag daukyate smuuhH| saMtanyate snttiH| prajansyatra bajaH / ubhayam / vizeSeNa upate vyUhaH / 5 nicIyate sau nikAyaH / mAgama / niko ne libhara ! gunAninti vadanti (chindanti) nikuramvaH / kurisatam annate kadambam / svArtha ke kadambakam / dvau klIve / uhyate moghaH / "yakavAdInAM hazca ghH|" samudIyate'tra samudayaH / samudAyazca / saMhanyante'sminnavavavAH saGghaH' / saMhanyate saMghAtaH / hanterghaH / tUNa gate) samapUrvaH / samayanaM samitiH / striyAM ktiH / tanane ttiH| nicIyatesA nicayaH / 10 uccayaH / pracayaH 1 saJcayaH | prakriyate prakaraH | paci vistAravacane / paJca / idanubandhAnAM dhAtUnAM naloze nAstIti / paJcanaM paGktiH / striyAM ktiH / pazUnAM samajo vrajaH // 14 // pazUnAM najaH samUhaH samajaH kathyate / aja kSetraNe / aj sampUrvaH / samajanaM samajaH / "samudoramaH pazuSupa." al / samIpAbhyAsamAsannamabhyaNaM sanidhi viduH / aviraM ca nikaTamabalagnamanantaram / / 141 // nava samIpe / samApnoti samIpam' / abhyupeltha cAsyate abhyAsaH / ghana / zrAsadyate sma zrAsanam / arda gato yAcane ca / arda abhivH| abhyarda ti sma zrabhyarAH: nizvAttaH / "sAmIpya bhe" neT / 'dAdasya ca" dakAratakArayornatvam ! "rees4-dhAtorna kArasya satvam / 1 "tavargasya0"niSThA- 20 nasya Natvam / sannidhIyate snidhiH| zra(va)vidunotIti aghidUram ! "dunotedArpazca'6"dunoteraka pratyayo bhavati diirghshc| dRr3ha upatApe / nikaTati nikaTam / (ni) nAsti kaTo syeti va nikaTaH / kaTe varSAvaraNayoH / avalagati (sma) avastagnaH / na antaram anantaram / sanIDam / samAMdam / zrArAt / sadezam / upaka 1. cetanAcetanasarvasamUhe bAtAdayo viMzatizabdAH prayujyante / oSo vargazca santAna iti vaMzasyAvAntaravargabheda iti draSTavyaH / parantu vyavahAre prayogasAyamapi dRzyate / 2. "bRja karaNe.'' | pAtaka pratyayaH / anyatra tu pratyate ekasmina rAzI niyamyate iti muNDamizra iti payantAhateghana / bAtaphoriti nirdezAd dIrvaH / 3. pUjyate gazitvena manyate, pUryate janasamudAyAt gazibhedena nirvAcyate vA pUgaH / "chApUDimyaH pita" / u0puu0124| iti pUra: pUjo bA ki gazyayaH / pUgayateH pUgasAdhutva patri kRte'pi sthAnivattvena NvantAtkutvaM dussAdhyam / 4. "aja gavikSepaNayoH" / ghaJ / 5. "kur chedne"| bAhulakAdambaca / asyottve nikurumba ityapi / 6. zrApa dUhatarghan / "kada vita / 7. kA. sU. 4 / 6 / 57 / 8. sam-udpUrvakaH "iN gt|" igvAnuH / ali samudayaH / ghadhi samudAyaH / 1. "samudAgaNaprazaMsayoH" kA sU* 4 / 5 / 64 / iti hanteIpratyayo dhAdezazca | 18. kA sU0 1551 / 11. sAtA Aposminniti vinaha samAsaH / adhsamAsAntaH / "yantarupasarga yo'pa It" itiikaarH| upacArAdabhyAmapi samIpam / 12. kA. suu.04|6|67 / 13. kA0 sU0 4 / 3 / 172 / 14. kA. sU. 2 / 4 / 48 / 15. "tavargasya pravargAvargaH" kA0 sU0 3.815 / 16. kA. u. sU. 6 / 5 / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakItiviracitabhASyopetA NThA / abhyannam ! sannikaTam / zrAsannam / jityA halihalaM sIraM lAGgalam paJca ile| ji jye| ji| jIyate jityaa|" jayateIlo kyaveva" kyA / "dhAtI sto'nsa: pAnubandhe / " striyAbhAdA" / halAMta hAle / madanalaM liyaa| bhUmi halati vilikhati ilam / 5 sIyate bazyate vastrayA sIram / laGgati bhUmi gacchati lAGgalam / tatkaro blH| halaparyAyata: karaparyAyu balabhadranAmAni bhavanti / jityAkaraH / ilikaraH / ilakaraH / sIrakaraH / lAGgalakaraH / hasapANiH / ityAdIni zAtavyAni | revatIdayito nIlavasanaH kezavAgrajaH // 142 / / trayo balabhadra / revatyA dayitI bhartA revtiidyitH| mola kRSNaM vaNe vasanaM yasya sa nIlavasanaH / kezavasyAgrajaH kezavAgrajaH / kAlindIkaraNaH / balaH / pralambaghnaH / arjunaH phAlguno jiSNuH zvetavAjI kapidhvajaH / gANDIvI kArmukI savyasAcI madhyamapANDavaH / / 143 / / pasenaH sunimAko daityAriH zakranandanaH / karNazUlI kirITI ca zabdabhedI dhanaJjayaH / / 144 // saptadazArjane / arja sarja arjane / ajati (kIrtim ) arjunaH / "prakRtaghna yamidArjinya unH|' pala niSpattau / phalatIti phAlgunaH | ""pishunphaalgun|" etI unapratyayAntA nipAnyate / jayatI yeI. zIlo jiSNuH / " jibhuvoH snu' / zvetA vAjino yasya sa vetbaajii| kapiryAnarI dhaje yatva sa kapidhvajaH / gAM jIvattItyevaMzIlo "gaannddiivo| kAmukaM dhaturastItyaya kaarmukii| savye sAcayatIti 'svysaacii| madhyamazcAsI pANDavaH madhyabhapANDavaH / yudhiribhImayoH sahadevanakulayomarjunaH, tena madhyamapANDavaH kathyate / vRSa sinoti badhnAtIti vRpasenaH / tuninu cyate zatrubhiH sunirmokaH / duHmA. dhyatvAt / daityasyAri: shtrurdaityaariH| zakrasyendrasya nandanaH zakranandanaH arjunaH kathyate / yamasya putro yudhiSThiraH / vAyobhiH / indrasyArjunaH. azvinIkumArayonakulasahadevau putrI / asatyamevaM tat / ka zUlaM vidyate yasyAsI krnnshuulii| kirITa zekharaM vidyate yasthAsau kirITI / zabdabhedo'styasya zabdabhedI / 1. kA. sU0 4 / 2 / 26 / atra durgavRttiH / 2. kA0 sU. 4.13 / 3. kA0 sU. 2 / 4 / 46 | 4. kA0 u0 sU0 2 / 60 / . kA. u. sU. 2 / 61 / phala niSpanau' unapratyayo gontana / phalati karmasiddhimayate ityarthaH / 6. kA mUla 44 / 18 / 7. gAM jIvastIti bodhyam / virATanagare pANDavAnusandhAnAya bhImakakagavAnArasI-janadvArArakSaNastha mahAbhAratoktatvAt / vastutastu gAjIvaM gAgaDIvamiti arjunadhanuSo nAma, tadasyAmtIti gAtItrI iti matvarthAva in / tadukta kalpakoye - "gANDIvI gADivo khiyAma / gAjIyo gAjiyo'pyatrI' iti 1 / / 44| bhUle gANDIvIzabdastu gANDI grandhirasthAstIti gADIvama | gANDayAgAtsaMzAyAm" pA0 sU0 5|s210 / iti matvarthIyAM vaH / sadasyAstIti matvarthAya in / 8. samyena vAbhANinApi sacate vANAn varSatIti satyasAcI / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA 71 kecit zabdayadIti paThanti ityapi syAt / ji jaye | dhanapUrvaH / dhanaM jitavAna dhnnyjyH| "nAgni''' khaH / "nAmyanta." guNaH / "e aya" / "hasvA' striimaantH|" dhanaJjayeti kavernAmAbhidhAnamapi jJAtavyam / sa kathambhUtaH 1 zabdabhedI / ataH paraH ko'pi nAsti / pANDavanAma mirpaNa svanAma kathitamasti / kurukIcakayorI vAyuputro ckodrH| kuruvrii| kIcakavarI / kurushtruH| kiickshtruH| kururipuH / kIcakaripuH / anilasutaH / 5 pavanAtmaja. / ityAdIni bhImasya paryAyanAmAni jJAtavyAni / vRko'rayasvA tAn udaraM yasya sa vRkodaraH / samarI yamaH kAlaH kRtAnto mRtyurantakaH / / 145 // ghaD yame / sarveSu samaM tulyaM vartate samaya / nAntaH / ripo mitre ca samaM vasate iti vA / yamayati nigRhNAti prajA ymH| yamala jaatvaadaa| kalayati jantUn vinAzahenutvana kAlaH / kRtonto vinAzo vena sa kRtAntaH / mriyate'nenati mRtyuH / " bhujinchoH yuktyuko"| zrantaM karotIti antakaH / 10 zamanaH / pretapatiH | pitRpatiH / kiinaashH| vaivasvata: / kAlindIsodaraH | dharmarAjaH / daNDadharaH / hariH / dakSiNApatiH / shraaddhdevH| tadAtmajo jAtaripuH kaunteyo bharatAnyayaH / kauravyo rAjayakSmA'sau somavaMzo yudhiSThiraH / / 146 / / sapta yudhiSThire | tasya dharmasyAtmajastadAtmajaH / samavartiputra: 1 yamohaH / kRtAntapotaH / / mRtyunandanaH | antakadArakaH / ityAdIni yudhiSThiraparyAyanAmAni jJAtavyAni / jAtasya svagotratya ripuH 'jAtaripuH / kuntyA apatyaM pumAn kaunteyaH / bharatoviyontya bharatAnvayaH / kurorapatya ghumAn kaurvyH| rAjabhirna rendra yakSyate pUjyate raajykssmaa| 11 sarvadhAtu-yo mn"| rAjalakSmA cati ye.citpaThanti / somo vaMzo'sya somavaMzaH / yudhi saMgrAme tiSThatIti yudhiSThiraH / zvetArjuno zuciH zveto calakSa sitapANDuram / zuklAvadAta ghavalaM pANDaH zubhaM zaziprabham / / 147 // trayodaza zveta / zvetate zvetaH12 / aryate'rjunaH' / zocatIti zuciH / zuca zIke / zyAyate zyetaH55 / avalakSayati aSalakSaH / ghalakSazca 6 / sinoti badhnAti(manaH)sitaH / paNDate yAti mano'tra pAejuraH / athavA "nagapAzupANDumyo raH" pANDutvamasyAstIti pANDurasA pANDu : / pANDaraH / zokati mano'smin zuklaH / zuka gatau / abadAyate zodhyate aSadAtaH7 / dhayati dhaghala:18 / paNDate yAti 25 1. "nAmni tRbhRjidhAritapidamisahAM saMjJAyAma" kA sU0 4 / 3 / 44 / 3. kA. sU. 35.11 3. kA. suu01|2|12 / 4. kA0 sU0 4 / 1 / 22 / 5. dhanaJjayAraparaM kazcicchandabheda denA nAstItyarthaH / 6. vRko bhImajaTharAgniH sa udare yasyetyapi / 7. kalayatItyasya sthAne kAlayatIti vaktavyam / 8. kA0 u0 sU0 2 / 34 / 9. antarotyantayati, antayatpantaka iti yAvat / 10. kozAntarapramANAnmahAbhAratAdikathAsaMvAdAt mahAkavivyavahArAca "yajAtaripuH iticchedo'tra yutaH / na jAtA ripadho yasyeti yudhiSThirasya ajAtazatruH" iti saMjJA / taduktam- 'ajAtaza: zalyAridharmaputrI yudhiSTiraH'' | abhiH ci0 31308 / 11. kA u.sU0 4 / 28 / 12. "zivatA varNe'' | svAdi0 yAtma | patrAdyac / 13. ayaM te sagRhyate janaH / 14. zunyucalavastUnAM sarvasaGgrahaNIyatvaM lokAnubhavasiddham / zocati nirmalIbhavati zuciH / zuca dIptI / ik / 15. zyaiG gatau 1 zyAyate gacchati nIlAdivarNavizuddhatvabhU / "dRzvAbhyAmitan" / pA. 3. sU0 3 / 93 / itan / 16. avalakSayati zravalakSyate vA anyavarNApakSayA utkRSTatvaneti / vaSTi bhAgurirallopa itylloppksse| 17. zravadAyate sma / daipa zodhane / karmaNi ktaH / 18. dhunotyazobhAm iti hemacandraH / dhAvati manoja / ghAbu gatizuddhayoH / kalaca, hRtvazcetIni rAmAzramaH / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 amarakItiviracitabhAdhyApetA mamo'smin pANDuH / / zobhate zubhraH / zazina iva prabhA vasya zaziprabham / gauraH / hariNaH / kRSNaM nIlAsitaM kAlam / catvAraH kRSNe / varNAn karSatiH kRssnnH| nIlati nIlam / ubhayam / na sitam asitam / kaM mukhamAlAti kAlaH ! kAlayati yA manaH kAlaH / mecakam / zyAmalam / zyAmaM ca / pAlAzam" / 5 harit / zitrikAkA iti durgH| ghUmaM dhuumrmliprmH| viziSTa kRSNe trayaH / dhUnoti dhuumH| dhUnotyabhibhavati rAmaM dhuumrH| dhUmalazca / alivanamA yasya soliprabhaH / tamo'dhakAra timiraM dhvAntaM saMtamasaM tamam / / 148 // tAmyati mandI-gavati cAstra tamaH / sAntam / klothe / andhaM dRSTaya panAtaM karotIti andhakAram / tigyate AcchAdyatenana timiram / kAntAre dhvanyate dhvAntam / sam samyak prakAregA tamaH santamasam / tAgvatIti tamamityadantam / klIve / avatamasam | zrAvatamasam / tamitam / bhUlAyA / bhUlAyan / digambarama / lohitaM rana mAtAnaM pATalaM vizadAruNam / par3a rakta" / rohani jAyate zobhAtra lohitaH / rajyate raktam / zrAtAmyate kAdayate *Nepu zrAtAmnaH / pATyattIti pATalaH / pATeralaH / vizIyate vizadaH / acchati imarya(ti vA') runnH| pItaM gauraM haridrAbham haridvAratavarNa trayaH / pIyate mano'nena pItam5 / gAte gacchati varga vizeSaH gauraH | ., tathA ca nAmAmAlAyAma-goraH zvete 'ruNe pIte vizuddha candramasyApi / vizadeH' / iridrAvat prAbhA chavidhasya haridrAbhaH / pAlAzaM haritaM harit / / 146 // haridavaNe trayaH / palAzasya varNasyAvaM paalaashH| palAza ityAha -shkssse| kiMzuka vaNe palAyAkhyA / harityapi" | harati citaM haritam / harit / 1. panyate stUyate pANDuH / "panedIrghazca" iti DuH / iti hamacandraH / 2. kati mana iti rAmAzramaH / vRSeNe iti nak / 3. "gIla vrnne"| nAnyupadheti kA sUta kaH / 4. kAlayati mana ityanyatra / 5. ayaM pATho'tra na yuktaH / "pAlAza harita harit' iti pannasya TIkAyAmagre draSTavyaH / 6.kRSNamizritalohite dhUmradhUmalazabdAviti vaiziSyArthaH / tdukkn-dhuumdhuunl| kAlohite" ityamaraH / 115/16 / 7. kAntArapradezAdipu tamaso'vicchinnanivezAttadAha - "kAntAre dhvanyate" iti / sarvarogaharatayA vanyate bAntamiti hemacandraH / =. ach| rakte, ayI vizadAruNe. iti ma / vizadaM ca tadrUpama, zvetaviziSTaraktamityarthaH / tadeva pAlama / taduktam---zvetaranastu pATalaH' ityamaraH / 6. "saha bIjana mani prAdubhAve' | "mahe raca lo vA" / pAula . 314 / itItan , lala ca vA / 15. rakSati rama rajyate mma vA ranamityanyatra / 11.pIyate van potaH / "nITa pAne" / di0| ityapi / 12.mUrate uzuddhata mano'smina gauraH / "pUrI udymne'| Rgendra pratyuNAdisUNa vyutpAditaH / 'gUyate gauraH' iti hemacandraH / "Ga saMzlepaNe / 13. ane 21465 / 14. zA0 ko0 512 / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA 73 hariNI lohinI zoNI gaurI zyenI pizaGgAyapi / ghana rakta varNe'' | "zyatetaharitalohitebhyasto naH" anena Ipratyaye takArasya nakArazca / hrinnii| tathA ca halAyuva'--"zuzAbhA hariNI rmRtaa|" haritA ca / rohati jAyate zobhAtra lohitaH / layArakyAna / "yetetaharitalohitebhyattI naH" anena IstakArasya ca nakAraH / lohinI jaataa| halAyudhe -- __ "japAkusumasaMkAzA lohinI parikIrtitAH / zaugute shonnii| gAtaM gauraH / nadAditvAdIH / gaurii| zvAyate ganchati zriyaM zyenI : 5 lAyudhe'..-"zvenI kumudptraam||" zyenA ca / pezati pizaGgaH / IprayA pizaGgI / sAraGgI zavarI kAlI kalmASI nIlapijarI // 15 // paTa pA varNe | sArayati gamayati [ bahuvarNAn ] sAraGgaH / ipratyaye sAraGgI! zavati yAti vargAn zavaraH zavalazca / Ipratyaye shbrii| kAlayati kAlaH / Ipratyaye kaalii| kalayati kAn .. mApaH / I: karamASI / nIla ganthe / nIlati nIlam / Ipratyaye nIlI / piti vijaraH / " :. ipratyaya pijrii| parAga madhu kijalkaM makarandaM ca kausumam / paja' kusumareNA / para prakarSamagyate sambhAbyate puSpeSu parAgaH" / ubhayam / manyate sambhAvyate puSpena madhu / ubhayam / ki anpati kilkam / maGkavate maNDyate puSpamanena makarandam / kusumasyedaM kaumumam / upacArAdrajaH pAMzureNudhUlIzca yojayet // 15 // catAro dhUlyAn / raMba rAge / rajatyanena rjH| 'uSiraMjizRbhyo yaNvat " |naka dhaka pazi nAzane / paMzayate pAMzuH / "ahirahitalipazibhya uN / ' rIG gatau / rIyate reNaH / 'dAbhArIvRnyo / nu' / dhUyate dhunoti iSTiM bA dhUliH / upacArAt puSparajaH / mumanApAMzuH / puSpareNuH ! latAntadhUliH / / prasavarajaH / prasUnareNuH / ityAdauni puSparajI nAmAni jJAtavyAni / kalaGkAvadhamalinaM kiJjalka lakSma lAJchanam niyodhamadhamaM pazma lImasamapi tyajet / / 152 / / 1. atra SaTsrIliGgabAcake tattavarNaviziSTe iti vaktavyam, na tu rktvrnne| tattavarNabhedA yathA--hariNI zukAbhA, lohinI japAkusumaGkAzA, zoNI kokanada chaviH, gaurI haridrAbhA, zyenI kumudapatrAbhA, pizaGgI piitrktaa| 2. "iyetaitaharitabharitarohitAd varNAnto naH" 60 za0 2 / 4 / 36 | 3 "zyenI kumudapatrAbhA zukAmA hariNI smRtA / japAkusumasaGkAzA rohiNI prikiirtitaa|" iti pUrNaH zlokaH / 3. halAyu. 453 / 4. halA. 4.53 / 5. halA. 4.53 / 6. aba paT strIliGgavAcake tattadyaNa viziSTe iti vaktavyam / tabhedo ythaa-saarnggiishmbriiklyaannyshcitrvH| kAlI nIlyArasite / pijarI pItaraktA / 7. atra parAgavijhalkazandI puruparajIvAcakau, madhumakarandazabdau . puSparasavAcakI, kaumumazabdAtadubhayavAcakaH, iti vivekaH / 8. parAgacchati paramutkarSamagati veti vigrahaH saralaH / 9. kiJcijjalati, "jala apavAraNe" | baahulkaark| kiJcijalati jaDIbhavati iti tI. svaa| 10. makaramapi dyati kAmajanakatvAnmakarandaH / "do avakhaNDane" | kaH / makaramapi andati banAtIti kA / "adi bandhane" / karmaNyam / zakanthvAdiH / iti rAmAzramaH / 11. kA u0 sU0 4.59 / 12. kA. u. sU. 1 / 3 / 13. kA. u0 sU0.27 / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 amarakItiviracitabhASyopetA daza kalaGka / kalyate lakSaNena kalaGkaH / na vA samIcInam avadyam / malyate dhAryate'payazo'nena mlinm| kiM kutsitaM jalpati kijhalkam / lakSayati paraM nAntam lakSma / lAJchayate'nena lAJchanam / nibudhyate niyodham / naja pUrvo dhAna / na dadhAtItyadhamaH / "dharmasImAgrISmAdhamAH / "pacyate pakam / malinA phadaryeNa masyate parimArgakitane malIgasaH ! saM tyajeta rUpaH / janodAharaNaM kIrti sAdhuvAdaM yazo viduH / varNa guNAvali khyAti sapta yazasi / janAnAM lokAnAmudAharaNaM, janena lokenodAhiyate vA janodAharaNam / kRta saMzabda / kRt-"curAdizca / " in / kRtaH kArite ir | kirti bAtaH / nAminIrvA' / kIrti jAtam / kIrtanaM kIrtiH / kIrtISoH kizca" tipratyayaH / kAritalopaH / triSu vyaJjaneSu saJjAtepu svajAtIyAnAM madhye 1. ekavyaJjanalopaH / ekastakAro lupyate / siH| rekaH / sAdhanA satpuruSANAM vAdaH sAdhuvAdaH / kuzalo yomyo hitazca sAdhurucyate / yaja vapUjAdiSu / ijyate yazaH / "5 yajaH zidaca" asmAdasan pratyayo bhavati sa ca vRNvat / asya ziH / kAra uccAraNArthaH / varNyate sAdhujanena gharNaH / guNAnAmavaliH zreNiH guNAvaliH / khyAyate khyAtiH / zlokaH / abhikhyA / samAkhyA / azyAnaM tu sAhasam // 153 // sAhase dvau / avadhIyate'vadhAnam / avadAnaM ca / sAdhate ''sAhasam / prepyAdezanidezAjJAniyogAH zAsanaM tathA / paDAdeze / preSyate iti preSyaH / yA samantAd dizatItyAdezaH / nidizyate nidizatIti vA nideshH| AjAnAtItyAzA' | niyujyante niyogAH / zAsyate pratipAdyate zAsanam / zAsu anuziSTau / sandezaH priyayoH strIpurupayoH mukhavArtAyAM sandezaH / sandizati "sandezaH / zramarasiMhanAmamAlAyAm - "sandezavAgavAcikaM syAt / " vArtA pravRttiH kiMvadantyapi // 154|| yo navInavArtAyAm / vRttioSavRttaM vidyate'sthA dhArtA / "prajJAadA'rcAdRttibhyo NaH" 1. kaM brahmANamapi laGkapati hInatAM gamayatItyanyatra / 2. na vaditu' yogyamityavayaM gam i / "avadyApaNyavayogAMpariNatanyAnirodheSu' iti yat / 3. nAtra pramANAntaramupalabdham / nibhyate nizcayena jJAyate kalaGkijano'neneti karaNe dhana / balavinA rAjazAsanacihnitatvadarzanAt / 4, kA0 u. sU053 / 5. pacyate duHkhamanena / paci vyaktIkaraNe vistAre vaa| karmaNi ghny| 6. "masI samI parimANe" 1 puMsi saMjJAyAM ghaH / yadvA malo'syAstIti 'jyossnAtamihe" tyAdinA matyarthIya Iyas prtyyH| TIkotavigrahazcintyaH / tatra malimasa ityApatteH / 7. kA. m| 3 / 2 / 11 / 8. kIrtISoH tizceti nirdezAt kRtaH kArite ir / 6. "nAminorvo'kuchuroyakhane' kA sU0 3 / 14 | 10. kA sU0 4/5/86 / 11. kA0 u0 sU0 4 / 60 / 12. sahasi bale bhavaM sAhamAm / 13. zrAdezanam yAdizyate veti vigrahaH / 14. atrApi AzAyate zrAjJAnaM veti vigrahaH / 15. sandizyate iti karmaNi ghana nyAyyaH / 16. ama0 ko0 1 / 6 / 17 | 17. pA0 sU0 52 / 101 1 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA strIklIbe vAH ca / pravartate jamo'nayA pravRttiH / striyAm / kiM kutsitaM vadasyatra kiMvadantI' | vRttAntaH / udantaH / kaThoraM kaThinaM stabdhaM karkazaM paruSaM dRDham / / SaD dRDhe | kaThati kRccheNa jIvati kaToraH / kaThati kaThinaH / stamnoti sma stamdhaH / kakaH sotro'yaM dhAtuH / karkati karoti nirdayatvaM krkshH| pahaSyati kuSyatIti paruSaH / kupa kudha ruSa roye / 5 haha dahi vRddhI / dRhati sma dRDhaH / "parivRdadau prbhublvtoH|" krUraH / kaskhadaH / kharaH / caNDaH / / niSTuraH / jaraThaH / mUrtimat / mUrtam / prabuddham / prauDham / racitam | sabai triSu / azlIlaMkAla phalga nissAre vacasi vayaH / na zlIyate na zliSyate satAM cittam azlIkham" / vacanam / ke ziraH pA samantAt ilati azobhamAna karotIti kAilam / loilaJca / luhaH sautraH / phala niSpattau / 5. phalati phalguH / 'raujutakuMbalguphalguzizuri pRthulaghaSaH / komalaM mRdu pezalam // 155 / / prayaH komale / kau pRthivyAM malate komalam / mRda kSode / mRnAtIti mRdu / piMzati pezalam / sukumAraH | mRdulam / pratyagraM sAmprataM navyaM navaM nUtanamagrimam / __ghaD navIne / pratyapragati pratyagram / samprati bhavaM sAmmatam / nUyate navyam / nauti navam " | nUyate nUtanam / agne bhavan animam11 / "pRthvAdimya imanvA' / abhinavam / 1. ko'pi vaadH| pimpUrvAd vaderauNAdiko jhac pratyayaH, jhaatyaantH| gaurAditvAnDIm / iti rAmAzramaH / 2 'kaTicakibhyAmora" kA u0 sU0 437 / 'kaTha kRSTIvane" / 3. vaSTibhAgurillopamityAperallopo natvapasyeti TIkokta vizcinyaH / rAmAzramasnu-"piparti pUrayati alaM buddha karoti / " pAlanapUraNayoH' / punahi' ityAdinA u0 sU0 465 1 upaca / ityAha / " pRNAti pUrayati paraM phoneti hemacandraH / 4 kA mU0 46 / 15 / 5. na zriyaM lAtIti azlolam / kayatyayaH / karitakAdityAllatvam / iti rAmAzramaH / na zrorasyAstIti simAditvAnmatvarthIyo lH| 6. kAilo sphuTavA giti hemacandraH / 7. phalati vizIryate ityanyatra / 8. kA. u. sUka sh| ityupatyayaH gazca / 5. kI pRthivyAM malate dhArayati zriyam ityrthH| "mala malla ghArase" pacAyaca / 'paramevaM kumala' ityeva sidhyati / kalutastu "komala" zabdasya siddhiH prakArAntareva sApanIyA / kautIti komalaH iti vigrado'bhidhAnacintAmaNI / kAmyate janaH ityanyatra / 10. rayate iti karmaNi kupratyayo nyaayyH| 11. vizalyekadezena sarva krotiiti| zrauNAdiko'lan / rAmAzramastu-'piza samAdho" pezanaM pezaH samAhitacittalA, mo'syAstIti sidhmAdilbAdalac ityAha / pezala zabdasya dakSArtho munthyaH komalArtho gauNaH / tadyutam -"dakSe caturapezalapaTavaH mUtthAna uSNazca" ityamaraH / / 10 / 19 / "dakSastu pezajaH / iti abhi. ci. 3 / 4 / 12 "aga gatau" | daH / pratinavamagramasyeti kSIrasvAmirAmAzramauM / pratizatamAmaneneti hemcndrH| 13. 'Nu stavane" | aco yat / 14. gUyate navam / adIdam / evaM karmaNi vigraho yuktaH / 15. navageva bhUtanam / "navasya nUrapizaratnapatanapakhAzca pratyayAH khA0 5 / 4 / 30 | iti tanap pratyayo nUrAdezazca / ityatra / 16. 'amAdipazcADimac" vA0 iti himc| nASa pRthvAdibhyaH , iman , tasya bhAvakarmaNovidhAnAt pRthvAdI pATAbhAvAcca / satyapi / animana, ityaniSTarUpApatteH / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviracitabhASyopetA nUnazca / sadhai triSu / purANaM jaTharaM jINaM prAktanaM sucirantanam // 156 / / paJca purAtane / purA bhavam purANam / jaTha iti sautro'yaM dhAtuH / jaThatIti jaTharam' / jIryate jIrNam / prAk pUrva bhavam prAkanam / suSTha ciraM bhavaM sucirantanam / pratanam / pratnam / bho re haM ho yAmantra ___ ete zabdA AmantraNArthe vartante / bhU sattAyAm | bhoH / repR plabagatau / re| hanu hiMsAgayoH / haM / hu dAne 1 ho / hi gatau / hai| kazcit kiJcana sNshye| ___sandehAthai dvau zandI vartate / avizeSAbhidhAne ciccanazabdo avgntvyo| tathA coktana50 "kimaH sarvavibhavatyantAvizvanau / " kazcit / kazcana | kaucit / phaucana | kecit / kaMcana ityAdi / striyAM kAcit kAcana ityAdi / klIve kijit / kiJcana / ityAdi / "drAkkSaNe'hAya" sapadi zInAtheM trayaH zabdA vartante / niSedhe mA na khalbalam // 157 // niSedhe catvAraH zala uccairuccAvacaM tuGgamuccamumatamucchritam / paD dIrdhe / uccIyate uccais / adhyayaH / ucca ca avacaM ca uccAvacam / tujati daimAite tugam / uccIyate uccam / unnamatyunatam / ucchIyale ucchritam / prAMzuH' : tAlavyaH / ugram dIrgham / AyataM ca / __ nIcaM nyagAtanaM kucha nIcaiha svaM nayetparam // 158 / / ghaDU have / nicIyate nocam / nyazcatIti nyan / Atanyate shraatnm| kauti vyAdhi kuJjaH / 5. yadyapi jaraThazabdo jIrNe prasiddhI jaTharazabdastUdare, tathApi kacijaTharazabdo'pi jINe paThitastadAzayenAi-jaThatIti jaTharamiti / yaduktam -- jaTharaH kukSiddhayoH" ane0 sa0 3 / 55 / 2. bhAtIti bhos / DospratyayaH / yathA-bhI bhArgava / riNAtIti re / vic / yathA re ceTAH / .. ho, iti pRthakasambodhanadvayamuktam / parantu nATakAdauM 'iM ho' hatyakhaNDa eva sambodhane prayujyate / haM juhotIti ho / yathA iMho ti sakhe / hinoti he / "hiM gatoM vRddhI" | vic / yathA he heramba / 3. avizeSArthe ityaashyH| 4. drAti drAk / "TrA kutsAyAM gatau" / bAhulakAtkaH / akAra it / sa cAso kSaNo dvApakSaNaH / 5. zrAhaknam zrAhAyaH "hunu apanayane" / ghama, / pRSIdarAditvAda vasya yaH / 6. sampadyate sapadi / 'yada gatI" / in | pRssodraaditvaatsmo'ntylopH| 7. tumati dairghya pAlayatIti / dhana / kutvam / 8. unnamati sma unnatam / 9. urkha zrayate uchitam / 18. prAznute dairdhya prAMzu / "azA vyaasii"| 11. nikRSTAmA lakSmI cinotIti / DaH / iti rAmAzramaH / nimnamazcati, nIcairastyasya vA / arza AditvAdaca / adhyayAnA mamAtra TilopaH / 12. mAtra pramANAmupalabdhabhU / 13. kauti vyAdhivizeSaM brUte sUcayati / kI pRthivyAm unjati jUbhavati / "ubja bAjace / " aca / zakanbhvAdiH / ku Izna ubjamA vAmasya veti rAmAzramaH | Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA myuJjazca / micIyate nIcaim / isati hasvaH / amA saha samaM sAkaM sAdraM satrA sajraH smaaH| ___ aSTau sAdhe / amati amA' | saha inti gacchati saha / saha minoti samam / saha ati gacchati sAkA / sai Rddham sAddham / saha prAyate straa| juSI prItisevanayoH / jup sahapUrvaH / saha juSate sajUH / kica velopH| si: / vyaJja 22 / silopaH | samanti samAH / saha mAnti vartante pradataho / yAsA vaa| strIbahutvai / sarvadA satataM nityaM zazvadAtyantikaM sadA // 156 / / Sada nitye / sarvasmin kAle sarvadA / kAle ki sarvayadekAnyebhyaH epa dA" / saMtanyatesma satataM ' santatam ca / niyacchati nityam / zvasatIti zazvat' / atyante bhavamAtyantikam / sadA iti nizataH / sarvazabdAsparI dApratyayo bhavati sarvasya sabhAvazca | sarvasmin kAle svaa| sanA.. tana, sadAtanam / dhruvam / zAzvatam / zAzvatikam | anazvaram / avinazvaram / sarve tripu / viyoga madanAvasthAM virahaM pallakaM viduH / catvAro biradai / viyojana triyogaH / madanasya kandarpatyAvasyA mdnaavsthaa| viraha cirahaH / mala malla ghArago / mallasthAne kaMcitpalla iti paThanti / pallate pAnla: / svArthaka pllkH'| premAbhilASamAlabhyaM rAgaM snehamataH param // 16 // paJca snehe| priyasya bhAvaH karma vA premaa| priya sthireti prAdezaH / abhilaSyate bhilASaH / lapa zleSaNakrIDanayoH / pAlabhyate nAlabhyam' | '' . sakisahipavargAntAcca" / raJja rAge | ramja / rajane rAgaH / bhaaveghny| :sajeMrbhAvakarAyoH" pnycmlopH| asyo dIrghaH / "cajo: gau dhuTa ghaanubndhyoH|" jakAragakAraH | 0siH / rephaH / athavA rajyate'nena rAgaH | "vyaJjanAJca | karago pA / prA .. ramje vakaraNayoH" panamalopaH / atyo0 dIrghaH / cajoH kagAviti jakAragakAraH / snihyate snehaH / saMhitaM sahitaM yuktaM saMpRkta saMbhUtaM yutam / saMskRtaM samavetaM ca prAhuranvItamanvitam // 16 // 1. na mAti saha mApinAmanekatvAnmayatAM na gacchati / ipratyayaH / kAtyo kA / 2. "vyaJjanAca' kA sU0 2146 / 3. "masI sabhI parimAgo' | sama dhAtuH / pacAyac / samamiti mAntamavyayam | sahArtha kamatroktam / tadabhinnaH samA zabdI varSavAcako na tu sahArthavAcakaH / taduktam-'hAyano'strI zaratsamAH" ityamaraH / ato'sminnarthe etatya prAmANya cintyam / saha mAnti RtatrI yAsamiti vigraho pi varpayAcakasamAzabda eva mnggcchte| tatraiva RtUnAM sahamAnAt / 4. kA sU0 216 / 34 / 5. 'tanu vistAre" / ktaH / "samo vA hitatatayoH" iti nlopH| 6. tyagnerbhuve nityamiti vA0 nizabdAttyam / niyacchati niyataM bhvtiityrthH| 7. atra zazatIti vakta yuktam / zaza luptgtii| bAhulakAvat / 8. sanAtanAdizabdAnA vizeSyanimnAmAM yathokta zazvadAdizabdasamAnArthatayA TIka kRtItirna saGgacchane / 9. mallakaphallakazabdayorihArthava pramANAntaraM naupalabdham / 10. pA0 sU0 6 / 4 / 157 | iti prAdezaH / imaniphyayaH / pRzyAdibhya imanivA iti / 11. Alasyazabdasya rAgAIM phaupAntarasaMvAdo nIpalabdhaH / 12. kA0 sU0 4 / 2 / 11 / 13. kA. sU0 4 / 1 / 66 / 14. kA0 sU0 416 / 16 / 15, kA0sU0 45.99 / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakItiviracitabhAdhyApetA daza sahite / saMhIyate saMhitam / sahitam / "lumpedavazyamaH kRtye tumkAmamanasorapi / samo vA hitatatayomAsamya paci yuDaghamonA" yojana yuktam / pRcI samparke / pRc / sampRNakti sma sampRktam / "gatyarthAkarmaka04" iti 5 kartari ktaHpratyayaH / "caboH krago"--casya kaH / sambhriyate zma sambhRtam / yautisma yutam / saMskriyate sma saMskRtam / samaveyate sma samavetam / anvIyate sma anvItam / andhitam / bA'dhyA saraNiH panthAH mArgaH pracarasaJcarau / sapta mArge / vartante pratipadyante janA yena tat vama / nAntam / sarvaghAtubhyo man" | gacchati atati calati anena nAnto'bhvA' / saratyanayA saraNiH / dantatAlavyaH / manivAstriyAm ! ho| 10 patanti gaJjanti anena panthAH / nAntaH / idanto'pi / pthiH| pathaH / pacAnaH / pantha ityapi / ete pusi| mArjanaM mArgayantyanena vA mArgaH | pusi | prakarSaNa caratyaneneti prsrH| saJcaratyaneneti snycrH| paddhatiH / ekapadI / vartanI / ayanam / padavI / padyA / nigamaH / trimAgaMnAmagA gaGgA ___mArgapUrva trizabde prayujyamAne gaGgAnAmAni bhavanti / trivarmA / vyadhvA / trisaraNiH / visthA / 55 tripacarA / trisaJcarA / ghoSo gomaNDalaM najaH // 162 / / prayo gavA sthAne / ghoSante gAvo'tra ghopH| gavAM maNDalam gomaNDalam / gAvo / ajantyatra ajaH / gokulam / gotram | zRGgo itihari thaharistiryakca zRGgiNaH / 20 paJca mahiSAdika / para yAti hinastIti zRGgaH / (m)| triyu / hun / hANe 1 ha itipUrvaH / ti carma sevakaM jalamANDaM harati vati itihriH| "harateha tinAthayo:12 pI" ipratyayaH / nAmyantaguNaH / nAthaM svAminaM haratIti nAthahariH / "murate tinAthayoH pshii'| tironnatIti 1. saMhIyate iti vigraho na yuktaH / sampUrvasya hAkalyAgArthakatvAtprastutAryApratIteH / ataH sancIyate rama saMhitAm / sampUrvAdhAJaH tamyaye pAjo hiriti hyaadeshH| 2. 6 / 1 / 144 kA sU0 / 3. bujyate sma yuktam / 4. kA. sUta 4 / 6 / 42 / 5. kA. sU0 4 / 6 / 56 / 6. kA u. sU0 4 / 28 / 7. atati santataM gacchati janotra zrayA / "ata sAtatyagamane" / "dhanistasva gha.' kA0 u. sU0 652 / iti vanipratyayA, takArasya dhakArazca / "ati balaM pathikAnAm / artha. zveti kanim pazcAntAdezaH / " iti rAmAzramaH / ... "patR patane" / patesthazvetIti yo'ntAdezazveta granthAzayaH / pathante'nena / "pathai gatau' / pathante'nena / 'pathe gt|' / pazmithimyAminiH / iti rAmAzramaH | 9. mRjyate vitaraNa kiyA paadH| mRjU zujhauM / ghat / vRddhiH / kutvaM ca / mAgyate iti vA / "mArga anveSaNe" / 12. vAsante zabdAyanye ityarthaH "bAsa zabde" / 11. "zRGgabhUDAmani" kA u0 sU0 1 / 4 / 48 / "za hiMsAyAm | aGgapratyaye zipAtaH | zRGga gadAdInAM viSANamiti tatraiva durgaH / tataH mApasyAstIti arza prAdibhyo'tra / evaM sati mahiSAdisaMjJA saMgacchate / ajamAve viSANamevArthaH syAt / 12. kA0 sU0 4 / 3 / 26 / 13. nAthaM nAsArajju iratItyanyatra / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA tiyaJcaH' | zRNAtIti zRGgam / " zRGgabhRGgAGgAni ete'GgapratyayAntA nipAtyante / zRGgAni viyante yeSAM te zRGgiNaH / gauzcatuSpAtpazuH yogavi / pUjAM gacchatIti gauH / catvAraH pAdA yasyAdha catuSpAt / spazca iti sautro dhAtuH / sparzale [ bAdhate ] iti pazuH / zravAdayaH - "aSTuSTaharinumitadrutadruzaMkudhanu- 5 yupazudevayujaTAyukumAramRgayava:" ete zabdAH kupratyayAntA nipAtyante / tatra mahiSI nAma dehikA // 163 // 1 dvau mahiSyAm / tatra tasmin mayateH " mahiSaH / nadAdityAdIH / mahiSI / dite upacIyate dugdhena dehikA" / kRtI nadISNo niSNAtaH kuzalI nipuNaH paTuH / kSuNNaH pravINaH pragalbhaH koviMda vizAradaH || 164 // I ekAdaza kuzale / prazastaM kRtaM karmAsya kRtI nayAM snAtIti nadISNaH | "ninadIbhyo snAteH kauzale" iti ghatvam / nitarAM saMsnAti sma zucilamApnoti sma niSNAtaH / kutsitaM yati kuzalaH / athavA kuzAn lAti kuzalaH / nipuNatIti nipuNaH / zobhanakarmatvAt / parati jAnAtIti paTuH / kSutti sma kSurANaH / kSurdir sampe / prakRSTA vINAsya pravINaH iti mukhyArthaM parityajya 15 nipuNe rUThA 1 tadAhuH "" niruddhA lakSaNA kaicitsAmarthyAdabhidhAnavat / kriyate'yatanaiH kaizvitazcinnaiva tvazaktitaH // " 10 pragalbhate pragalbhaH / galbha dhASTaryo / ko vaitti tadabhiprAyamiti niruktyA karate kovidaH / vizeSeNa pAva zutivizAradaH" / kSetraH / kRtahastaH / kRtasukhaH / kRtakarmA / dakSaH / zikSitaH | 20 vidagvazcaturaH hrau cature / vidadhate vidagdhaH / puruSArthAn catate yAcate caturaH / dhUrtazcAdukRt kritavaH zaThaH / zrAgamazAstra 1. "tiryaJca" ityakArAntapAThazcimayaH / vapratyayAnte'JcatA veca "tirasastiryalope " iti tiryAdeza iti cakArAntasyaiva yuktasvam / cakArAntaye cAAkSarapAde ekAkSaronatvena mUle chandabhaGgazva / na cAkA rAntastiryaJcazabdaH kenA'pyanyakoSakAreza pazyarthe'bhimataH / taduktam- - 'pazuttiryaGnariH a0 ci0 4281 / 2 sAmAnyavizeSArthatvAdeSAM paryAyatvAbhAvAttrayo gavoti pAThazcintyaH / gozabdaH pazuvizeSe balIvadadau / catuSpAtpazuzandayoH sarvapazuvAcakatvAtpayayatvamiti vivekaH / 3. kA0 u0 sU0 11 15 / 4. "mahi vRddhI" / maMdate vardhate vA vizAlakAyatvAta / zrAdikapic / syAnityatvAnna num / ityanyatra / 5. nAtra koSAntarasaMvAdaH / 6. pA0 sU0 8 3482 / 7. asya pUrvArdhaH dhvanyAlokalocane 16 kArikATIkAyAmevamupalabhyate "nirUDAlakSaNAH kAzcitsAmarthyAdabhidhAnavat" iti / uttarArdhastu na samupagataH kauti pratipAdayati dharmAdi kI vidaH / kudhAtorvic / vaitIti vidaH / igupaceti kaH / kovidaH / zrathavA kaSi vede vidA yasyete rAmAzramaH / 6 vizeSeNe zArado'dhRSTaH pratyayo vA vizAradaH / iti hemacandraH / viziSTo viparIto vA zAradaH iti rAmA0 | 10. vizeSeNa mairkhacittaM dahati sma vidagdhaH / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 10 15 co amarakIrtiviracitabhASyopetA catvAro dhUrta prati sma nitina cAra dhUtI nA karotIti cATuka! | kitavo'styasyeti kitavaH / zaTayatIti zaThaH / daNDAjinakaH / kuhakaH / kAryaTikaH / jAlikaH / kAma tikaH / vyaJjakaH / mAyAvI / mAyI / kApi nAgariko jJeyaH kApi kutrApi zeyaH jJAtavyaH / nagare bhavo nAgarikaH / gotrasaMjJAGkanAma tat / / 165 // * catvAro nAmni | gavA vANyA svAcAreNa trAyate rati pAlayati gotram | saMjJAnaM saMjJA / zraca nAma ca samAhAratvAdekavacanam / zrayate lakSya aGkam / namanam nAma / mugdho mUDho jaDo neDo ko mUrkhazca kadvadaH / 7 na 16 sata mUrkhe | dharmakAryeSu muhati saMzayaM prApnotIti mugdhaH / muha vaicitye / muhAti yma mUDhaH / gatyarthetyAdinA kaH / ho H | | 'tavarga 0] De TIlopa | siH / rephaH / jati na puNyaM yacchati I jaDaH | nAmazca / na Iyate na stUyate kenApi neDaH / muG bandhane / mUyate mUkaH / mUkAdayaH- mUkyUkaarbhakamRthukpRkaTakanUkAH" pate kAtyayAntA nipAtyante / mudda vaicitye muhyati kAryeSu mUrkhaH / "muhaM bAlaH | 18 baddharaH / sali } / " | kutsitaM vadati kachadaH / vidheyaH / vAlizaH / vADizaH nAlIkaH / pazuH / d sa devAnAM priyo'prAjJo mandaH yo mande / devAnAM priyaH / grathi (nthi) la ityarthaH / na prAjJaH aprAjJaH kAryeSu mandate svapitaveti mandaH | 1. kusRtyA caratIti kaumRtikaH / tena caratoti Thak / 2. dhUrtasAmAnyArtha ityarthaH / 3. cacayA zrAcAreNa ca svasya rUpaM rakSyate / nAmA'pi svAnurUpAcArakha cobhyAmAtmAnaM pratiSThApayati / rAmAzramastudagUyate zabdayate uccAryate iti vyutpattimAha / "guD zabde" / 4. dutam -- "saMjJA syAccetanA nAma hastAdyaizcArthasUcanA" iti / zramako 3/3/33 / 5. zraneneti zeSaH / nAmnA jano bhavati / 6. namanaM nAmetyasaGgatam / bhAve ghaJi praNAmayika dantyanAmazabdasAdhutvApatteH / ataH sannA abhyAse" mnAyase ucyate 'bhidhIyate jyo'neneti vigraho nyAsyaH / nAman sImam iti nipAtitaH / 7. zratra "muhAdInAM kA" kA sUtra 346 / iti takArasya dhakAraH / 8. " tavargasya ghaTa varga: " kA0 sU0 385 iti ghasya daH / . " dalopodIrgha zrIpadhAyAH / kA0 sU0 6 iti TopI dIrghazca / 10. jalati tItro na bhavati / Dalayeoraikye jaDa iti hemacandraH / ntare nopalabhyate / eDamUka zabdo'vamUkazabdo vA vAkstu tivarjitArthe labhyate vaktuM zrItumazikSite' iti / zrama0 kau0 3 | 1138 / " eDamUkau tvAvAkSutau" tatrApi aneDamUka iti pAThaH sambhAvyate / baDavizeSavAcakatve'pi tasya sAmAnyAbhiprAyeNa jaDe prayogaH zraneDazabdo vA badhirAryaH sAmAnyAbhiprAyeNa prayogaH | 12. kA0 u0 sU0 2158 / 13. kA0 u0 sU0 4 17 / 14. nAtra pramANAntaramupalabdham / 15. zratrApi nAnyatpramANam / 16. atrAnekArthaM saGgrahaH 3 / 54 | prabhANam / taduktam- nAlIko'je zare sandhe nAlIkaM padmanandane" iti / 17. 'devAnAM priya iti ca mUrkhe" vA0 3 / 3 / 211 "SaSTyA aluk" iti pA0 sUtre / 11. neDazabdaH koSA taduktam - "eDamUka stu zrabhi0 ca0 3112 / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 nAmamAla 01 zrInAmavarjitaH / / 166 // varjitaH / buddhivarjitaH / pratibhAvarjitaH / prajJAvarjitaH / manISAvarjitaH / dhiSaNAvarjitaH | mativarjitaH / saMkhyAvarjitaH / ityAdIni murkhanAmAni bhavanti / pASTikaH kalamaH zAlivahiH stambakaristathA / catvAraH zAlibheda / SaSTirAtreNa pacyante pASTikAH / SaSTidiva airutpannA ityarthaH / 5 kalayati puSTimanena kalamaH | zAlate dhAnyeSu zAntiH / zrathavA sahAlinA bhramareNa yutaH khAliH | kati varSa zrIhiH / stambakariH / vatsaH zakRtkarirjAtaH SoDan SaDdarzanaH smRtaH // 167 // catvAro vatse | mAtaramabhIkSNaM vadati vatsaH / zakRt karotIti zakRtkariH | ( : ) / stamba" zakRtI riti" zrIhivatsayorupasaMkhyAnAdin / SaD dantA yasya sa SoDan / "samAse dantadazadhAsu utvaM dadhoIdau" SaD dazanAH yastha sa SaDakzanaH / zauNDIro garvitaH stabdho mAnI cAhayuruddhataH / udgrIva uddharo dRzaH nava garvite / zauNDatIti zorabIraH / " " kRzRzauNDubhya IraH " / garyo'haMkAraH saMjAto'sva garvitaH / tArakitAdidarzanAtsaMjAte'rthe itac / stabhyate sma stabdhaH / mAnaH pUjAdilakSaNo garyo vidyate 15 zrasya mAnI / aham ahaMkAro 'styasya zrahaMyuH / "urNA'haM zubhaMbhyo yuH / uddhanyate rUpeNa uddhataH / ud ka grIvA yasya sa udadbhIvaH / uddharati garveNAnyam uddharaH / dRpyate rasaH / . 10 nIcazca pizuno'dhamaH // 168 // t 16901 trayo durjane / nitarAM pApaM cinoti nIcaH " | maitrI viMzati maitrIM pezayati vA pizunaH | tAlavyaH / pinaSTi vA pizunaH / pizunaphAlgunI" naJpUrvI dhAJa / na dadhAtItyadhamaH / "gharmasImAgrISmA 20 dhamAH" | durjanaH / kSudraH / kaH / doSagrAhI / dvijihaH / --- caura kAgArikastenAstaskaraH pratirodhakaH / nizAcaro gUDhanaro herikaH praNidhizva saH // 166 // na caure corayatIti coraH / svArthe'khi caurazca / ekAgAraM prayojanamasyetyai kAgArikaH / 1 1. SaSTikAH paSTirAtreNa pacyante" pA0 5/1/10 / iti kan pratyayo rAmazabdalopazca / 2. stambaM karotIti stambakariH / "i stambakRtI : " | kA0 sU0 413/25 | iti kRJa ipratyayaH / 3. kA0sU0 4 / 3 / 25 / 4. kA0 u0 sU0 3 / 48 / 5. " UrNA'zubhamos" iti 30 za0 72171 6. utkaNTha hanti gacchati hinasti vA0 uddhataH iti hemacandraH / 7. hRsvArthe 'yaM zabdo gataH / tatra nyaJcatoti fara amH / tra pizunArthAnurodhena vigrahabhedaH / nipUrvakA cinotervA hulakADDaH / upasargadIrvazva / anyatra tu nikRSTaJcatIti vigrahaH / 8 piMzatyekadezena sulayati "kSudhipizimithibhyaH kit" u0 sU0 355 // ityun / pizunayati apizunati vA / " zrapazyati khaNDayatIti bhojaH" iti hemacandraH / 9. kA0 u0 sU0 2 / 61 / 10. kA0 u0 sU0 1456 / 1. caurAdayI nizAcarAntAH SaT caure / gUhanarAdayaH praNibhyantAstrayo guptacare / iti pATha ucitaH / taduktam - " heriko gUDhapuruSaH / praNidhiH"abhi0 ci0 3 / 367 / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviracitabhASyopetA stenayati styAyati vA stenaH / ubhayam / taspati paradra dhyaM yaM nayati trkrH| "tase:karaH | athavA kRSu tatpUrvaH / tatkarotIti taskaraH / tadAdya / naamyntgunnaaH| rUditvAtasya sakAraH / pratiruNaddhi mArgaH pratirodhakaH / nizAM caratIti nizAcaraH / gUdazcAsau naraH gUDhanaraH / hinoti pararASTraM gacchati herikaH / prakarSaNa nitarAM gupto ghIyate mriyate ghA prnnidhiH| dasyuH / parAskandI / malimlucaH / 5 mA / asinA / prastaropalapASANaSaddhAtuH zilA ghanaH / prastuNAtyAcchAdayati "prastaraH / kAThinyamupalAti upalam / ubhayam / pinaSTi sarve *paassaannH| pAsAnazca / haNAti cUrNayati driyate Adriyate vA kAryArtha upat / striyAm / dadhAti 'dhaatuH| zinoti tanUkaroti zilA / zilI ca / striyAm / inyate 12ghanaH / azman / prAvan / pulakazca / tatra jAtamayo loham dvI lohe / tatra tasmin pASANe jAtam udbhavam tatrajAtam / prastarodbhavaH / upalodbhavaH / dhAtUdbhavaH / dRSaTudbhavaH / zilodbhavaH | panaudbhavaH / ityAdi lohanAmAni bhavanti / ayate sarvavikAra sAntam ayaH / lunAti sarva loham / zAtakumbhaM nayetparam / / 170 // tatra pASANe udbhavAni suvarNanAmAni bhavanti / kSArma zAntaM kRzaM kSINaM hInaM jINaM ca vairiNAm / zIrNAvasAnaM dUnaM ca nava kaze / vAyati mma kSAmam / zAmyati smazAntam / kRzam / kSINam / hInam / 10 -. .. -..... 1. "sena cauyeN"| curAdiH / pacAdyaca / 2. kA0 u0 sU0 6 / 3 / 3. "tadAdyAthantAnantakArabahubAhardivAvibhAnizAprabhAmAzcitrakattu nAndIkilipilipibalibhaktikSetrajavAdhavarakaHsaGkhyAsu ca" kA sU0 4323 / iti aSTapratyayaH / 4. dasyuprabhRtayaH pratimoSakAntAzcaurapAyA na tu guptacaraparyoyAH / guptacarapAyAstu-yathAI varNaH / asarpaH / mantravid / caraH / vAyinaH / spazaH / cAraH / 5. "stam aAcchAdane" / pacAdyac / 6. athavA palatoti palaH / zroH zambhoH palo copalaH / 7. "pitR saJcUrNane" / baahulkaadaann| pRpodarAdityAdikArakhyAkAraH / "para bAdhe pranye ca" / halaceti paJ / paSalyaneneti / aNasItyaNaH | "zraNa shbde"| ac / pASazvAsAvaNaceti vigraho'pya. nyatra draSTavyaH / 8. "haNAteH ghum hasvace" ti sAdhuH / 6. "ghAtustu mairipham" abhi. ci0 : 'dhAturmanaHzilAdyadregarikantu vizeSataH" ana0 ko / ityAdikopapramANataH sAmAnyaprastaraparyAye'sya pATo'yuktaH / 10. zinosIti tAlavyazidhAturna kvacidupalabhyate / "zo tanUkaraNe" / tasya zyatIti rUpam / tanUkarotItyarthaH / tataH zileti nipAto bAhulakAdauNAdikArthena samAyAti / rAmAzramAdivyutpattikArastu "zila unche" zilatIti zilA | igupadheti kA ityuktam / tatrAntaratamyaM sudhIbhirvicArazIyam / 1. udumbarazvAtha zilI zilA cApi ziliH smRtaH" iti kalpadrukoSavAkyamatropIlakam / 12. "mUtau ghanizca" kA sU0 4 / 5 / 50 / interA dhanAdezazca / 13, tamuktam-''pulakaH kRmibhede syAnmariNadoSe zilAntare / gajAnapiNDe romAJce galpaharitAlayoH / " vi0 ko0 kA0va0 116 / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAtA 82 jIryate sma jIrNam / zIryate sma zorNam / bhavasyate avasAnam / dUyate sma dUnaM / he rAjendra, tava vairiNAM zatrUNAM bhavatu iti prayojanIyam / dhairya zauyaM ca pauruSe // 17 // . ayaH pauruSe / dhIrasya bhAyo dhairyam / zUrasya bhAvaH zauryam / puruSasya bhAvaH pauvaSam / yummAkaM bhavata ityadhyAhAryam / kSiprAzumazvaraM zIghraM sahasA jhaTiti drutam / tUrNa javaH syado raho rayo vegastaro laghuH // 172 / / SoDazaH vaige| kSipati nirasyati kSipram / rakapratyaya uNAdI jJAtavyaH / aznute zrAzu / kRvApAnIti uN / majjati mahati vA makSuH " / yati mAntamavyayam aram / adantaM ca aram / zeve kArya zIgha(ziva) ti nyAnoti vA zIghram / saite sahasA / avyayam / jhaTati saMghAtIbhavati 10 idantamavyayam / jhaTiti' / dravati sma dratam / tvarate sma tUrNam / japanaM jayaH / ju gatau / syandate syadaH / "syado jabaH" iti sAdhuH / raMyatyanena rahaH / rayave rANAti yA 'nena rayaH / vIya (vinya) te vegaH * / taratyanena trH| "1"sarvadhAtu yo'sun" / lakte bhUmi laghuH / saMvaigaH / gativacano javo dharmaH pacanA pAzuzIvAdaya ityarthamedaH / sadAgatiprastAvAdAi-- sAdhIyo'tyarthamatyannaM nitAntaM sa vai zam / sapta bhRze / sAdhubhyo hitaH sAdhoyaH11 / IvasuH / pratikAnto'rtha velo mAtrAm bhantaM ca atyartham / atyantam / bhativelam / atimAtraM ca / nisAmyati sma nitAntam / suSTauti suSTu / - -- -- 1. atrAvasAna bhinnA aSTAvapi zabdA vizeSyanimnAstena kuTummamiti vizeSamadhyAhArya he rAjendra taba vairiNAM kuTumne dAmaM bhavatu / evaM zAntaM kRzamityAdyapi yojyam / avasAnazabdasya bhAvalyuDantatvAt tava vairiNAmavamAnaM nAzo bhavatviti vikaH / avasyate 'vasAnamiti rIko kavigrahasvasattaH / avapUrvasya "yo'nta karmaNi" ityasya bhAvalaTi avasIyate iti lapam, natvarasyate iti / karIri laTi viSAdI avasyatIti parasmaipadameva / nApi phataktAnto'vasAnazabdaH / pratyaye "avasita" iti rUpasyaiva sarvasammatatvAt / tasmAdavasAyate'vasAyo vA avasAnamiti vigrado yuktaH / 2. koSAntarapramANato vyavahArAca dhairyAdizabdAnAM parasparakarmabhedAtparyAyAnaItve'pi balasAmAnyavivakSayA trayaH pauruSe ityuktam / 3. gativacano avo dharmavacanA zrAzuzIghrAdaya ityarthabhedasya vakSyamANatvAt kSiprAdayastUrNA tA nava zIghArthe, javAdayo ladhvantArasata vegAthai iti suvacam | "drAk kSaNe'hAya jhaTiti"etatsahaivAsya sImArthatayA pAThe kartavye'pi pRthagasya pATho maritizabda punaruktizca dossH| 4. kSipati vilamvamiti zeSaH / 5 "Tu mastrI zuddhau" | bADulakAtsuH / masjinazoriti num / skoriti salopaH / majjati kAlAlpatve mkssuH| 6. "paha marSaNe / asA pratyayaH yadvA sahasyati / "So'ntakarmaNi" / prApratyayo dit / vibhakyantapratirUpakamAkArAntamavyayam ? udAharaNam-"sahasA vidadhIta na kriyAmityAdi / 7. "jhaTa skhaate"| zroNAdika itiH / 8. kA. sU0 41 // 35 // syandeSabhi nalopo dIrghAbhAvazca / syandana syada iti bhAvavigraho nyAyyaH / 6. "mI vijI bhayacalanayoH" / 10. kA u0 sU0 4/56 / 11. atizayena sAdhu bAdaM kA sAdhIya iti / sAdhubhyo hiva iti TIkoktavigrahastu na saGgacchate / atizayA Inaso vidhAnAt / sAdhIya iti mUloktapadasya klIyatvena hita iti puMbigraho'pi tathaiva / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviracita bhASyopaitA | zravyayam / vibharti bhRzam I aSTvAdayaH paTu duSTu suSTu haridru mitadru zatadra, za dhanu ityAdayaH / sphuTaM sAdhu khalu spaSTaM vizadaM puSkalAmalau // 173 // 3 sapta nirmale / sphuratyabhiprAyo 'smAt sphuTam / sAdhyatIti sAdhu khalatIti khalu / sayate sma spaSTam / vizati citte vizadam / puSNAtIti puSkalam / na malamasmin amalam / 5 prakAzam | prakaTam / citrAzcaryAdbhutaM codyaM vismayaH kautukA'pyaho / zraT kautuke 1 citra cayane / cinotIti citram" / AcaratItyAzcaryam / pAraskarAdi" / codyate iti tvAd ] bhU sattAyAm | ad pUrvaH ad vismito bhavatyatra adbhutaH / "adi bhuvo DutaH bodyam / vismIyate iti vizmayaH / kutukasya bhAvaH kautukam / zraho lokA Azcaryam iti 10 prayojanIyam / 51 84 20 abhiyogodyamodyoga utsAho trikramo mataH || 174 // pnycodyme| abhiyojanam zrabhiyogaH / yamu uparame / yam udpUrvaH / "curAdezca "-in / 9417 hrasvaH / udyami jAtam / / udyamana mudyamaH "asyopa 10" - dIrghaH / udyAmi iti jAtam / "mAnubandhAnAM bhAve ghaJ / "kAritasya0 32 / " udyojanam udyogaH / utsahanamutsAhaH / vikramaNaM vikramaH / I raho'nurahasopAMzu rahasyaM ca bhinatti kaH / catvAra ekAnte / rahati tyajati janaH sa yatra sAntaM rahaH / klIve / zravyayaM ca / zranugataM rahaH anuraddasam / 13 zranvavataptebhyo rahas" | upAznute zranyayamudantam upAMzuH / rahasi bhavaM rahasyam / kaH pumAn bhinati vidArayati / prcchnnm| ekAntam / niHzalAkam / upahUram / vijanam / viviktam / nAntikam / kInAzaH kRpaNo lubdho gRdhnudano'bhilASukaH // 175 // SaT kRpaNe 1 lobhena klizyati bAdhyate 14 konAzaH / kI vA vAcakAnAM nAzayati vinAzaya tIti kInAzaH / kalpate rakSituM na tu dAtu kRpaNaH / lubhyati ma lubdhaH / gRdhnAti gupnaH / gRbhtu | resyapi syAt 1 lomena dhIta zobhate ( dIyate kSayati ) dInaH / dIDa caye / kacit hAnaH iti paThanti / laSa kAntI / zrabhipUrvaH | abhilaSatAtyevaMzAlaH abhilASukaH / "kamagamaznavRtrabhUtthAlasapatapada muka I 1. kA0 u0 sU0 115 / iti kupratyayaH / 2 bhudhAtoH zaktyayaH kidityarthaH / bhRzyatIti bhRzaM vA / "zubhraMzu adhaHpatane" / divAdiH / igupadheti kaH / bhRzastrAntarbhAvitaNyarthaH / 3. sphuratIti tU vigraho nyAyyaH, natvapAdAnakaH tatra ghaNi sphoTa ityApatteH / atragupadheti kaH / 4. "khala saddha" / bAhulakAduH / skhaluzabdo nAnAyeM / taduktam- "niSedhavAkyAlaGkAre jijJAsA'nunaye khalu" | ama0 ko 0 3 / 3 / 225 / 5. "citra citrIkaraNe / " citrayatIti citram | pacAdyac / ityanyatra / 6. zrA iti caryate'bhinIyate iti vigraho'nyatra | "Azcaryamanitye " iti suT 17. kA0 u0 sU0 4 / 25 / 8 codyazabda AzcaryArthe | taduktam-"coyantu merye prazne'dbhutepi ca ane0 saM0 20362 / 6. kA0 sU0 3 / 2 / 11 / 10. kA0sU0 3 / 6 / 5 / 11. kA0sU0 314/65 12. kA0sU0 316644 / itIno lopaH / 13. kA0sU0 3 / 4141 / atra rAjAdivRttiH 29 14. "klizU vibAdhane" | "qizerIzcopadhAyAH kan lopazra lo nAm ca" pA0 u0 sU0 5/66 / 25. kA 0 sU0 41 4 34 / 1 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA kadarthaH / kimpacAnaH / mitampacaH / kSullaH / kSullakaH / klIcaH / kSudraH / varAkazca / pAzanItaH sitI baddhaH sandhAnIto niyantritaH / niyamitaH zRGkhatiH pinaddhaH pAcito ripuH // 176 // natra baddhe / pAzaM nItaH pArAnItaH / sIyate sma sitaH / badhyate sma bakhaH / sandhAM pratijJAM nItaH prApitaH sandhAnataH / niyantraM saMjAtamasya niyantritaH / niyAmo jAto'sya niyAmitaH / zRGkhalA 5 saMjAtA'syeti zRGgulitaH / taarkit| didarzanAditac / pinayate sma pinakhaH / pAzaH saMjAto'sya pAzitaH / kaH ripuH zatruH / kAntaM ca kamanaM kAM kamanIyaM manoharam / abhirAmaM ra( rA ) maNIyaM ramyaM saumyaM ca sundaram // 177 // daza variSThe ( zratisundare) / kAmyate kAntam / kAmyate kamanam / kAmayate ityevaMzIlaM 10 kamram / kAmyate kamanIyam | ""tavyAnIyo" / manoharati manoharam / manohArI / manoramam | zrabhiramaNam abhirAmam / ramaNastha (gAya) hitaM ramaNIyam / ramyate ramyam / somasya bhAvaH saumyam' / sundaH sautro'yaM sundati suSTu nandayati iti niruktyA sundaram' | cAru zlakSNaM ca ruciraM prazastaM hRdyabandhuram / darzanIyaM manojJaM 85 15 aSTau manojJe / caranti netrANyatra cAru / ziSyate yujyate'nena lakSaNaH / rocate sarvebhyo ruciram / prazasyate sma prazastam / hRdayasya priyam hRyam / cittaM badhnAti dhandhuram / dRzyate darzanIyam / mano jAnAtIti manojJam / I cittaparyAyahAri ca // 178 // cittahAri | manohAri / ityAdIni manoharanAmAni jJAtavyAni / avazyAyaM tuSAraM ca prAleya tuhina himam / nIhAram 20 hi / avazyAyate zravazyAyaH / "dihilihizliMSizva sivyabhyatI zyA''tAM ca " NapratyayaH / tubhyantyanena tuSAraH / pralayAdAgataM prAleyam / toyatyayati tuhinam / tuhir ardane / hinoti vardhate jalamanena himam / nihriyate nIhAraH / mihikA / dhUmikA / dezyAm | 25 1: kA0 sU0 3739 / 2. ramaNAya hitamiti vigrado yuktaH / tasmai timiti catuSyantAcchaH / mUle chandobhaGgadoSavAraNAya ramaNIyameva rAmaNIyam iti tvArthiko 'pi kArya: / 3. somasya bhAva iti vimo'yuktaH / "prakRtijanyabodhe prakArIbhUto bhAvaH" iti siddhAntAt saumya ityasya somatvamityaseH / ataH somo devatA'syeti vyutpattiH, "somATyaN" / iti TyaN / zrathavA soma iva somaH | tatazcaturvarNAditvAtyay iti rAmAzramaH / 4. suSTu driyate zrAdriyate / dudhAtoram / pRSodarAditvAnnum | suSThu unatti Adrakaroti cittaM vA / supUrvakAt "undI kledane" undadhAtorbAhulakAdaraH / zakandhvAfararepararUpam / iti rAmAzramaH / 5. netraM mano veti zeSaH / "zila AliGgane" / "zliSe rathopadhAyAH " u0 sU0 3119 / iti kramaH / upadhAyA akArazca 6 kA0 sU0 432 / 58 / 7. pralIyante padArthA atreti pralayo himAcalaH / sasmAdAgataM prAleyam / ay / kaikayamitrayupralayAnAM yAderiyaH pa0 sU0 7|32| iti yAderiyAdezaH / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarakIrtiviraSitabhAdhyopetA tatkaraM viddhi mRgAGka rohiNIpatim // 176 / / tasya karastatkarastam / himazabdArakarazabda prayujyamAne candranAmAni bhavanti / avazyAyakara / tuSArakaraH / prAyakaraH 1 hinkrH| himakaraH / nIhArakaraH / mRgAGkaH ! rohiNIpatiH / aSTau nAmAni viddhi jAnIhi / puSAgaM sannaraM prAhuH dvau pradhAnapuruSe / pumAzcAsau nAgaH zreSuH puSAgaH / saMzcAsI naraH samaraH / pAhuH na vanti / tilakaM ca vizeSakam / lalATikA lalAmApi pUrNavAhaM tathA drumam / / 180 // SaT tilake / tilakAkRtiH tilakaH / tilatIti tilakam / vizinaSTIti vizeSaH / svAthai kaH / 10 vizeSakaH / lalyate lalATam / ke pratyaye lalATikA / lalyate lalAmA / pUrNa vAhayatIti pUrNavAdaH / __Trapati vRddhiM gacchati drumaH / tamAlapatram / citrakam / aJjanaM kAjalaM nAgaM ganaNATanamAyAm / SaT kanjale | ajyate'nenetyajanam / kaSati netravarUpyaM kajalam / na zobhAm zragati gacchati nAgam / gajati zobhayA mAdyati gjm| pATalAyA idam pATanam / Rcchati gacchati 15 zobhAm AruNam / ___ sAlaM paridhi vRkSaM ca trayaH praakaare| sarati gacchati kAlAntaraM sAlaH / paridhIyate vezyate anena paridhi: vRNoti nagaramAcchAdayati vRkSam / kulyAM svIM sAraNI viduH // 18 // trayaH pAnIyanirgamanamAgeM / kule gRhe sAdhuH kulyaa| stuNAti vairUpyamAcchinatti strii| saratyanayA sAraNI / tAM viduH kathayanti dhanaJjayakavayo bhASyakartAro'marakIcAryAzca / cAro'vasaH prnnidhiniguuddhpurussshcrH| paJca cAre / carati zatrumaNDale baarH| avasarpati avsrpH| aAsarpazca / prakarSaNa 1. atra tilakavizeSake TIkoktatamAlapatracitrake ca lalAkRtatilakA'laGkaraNe / taduktam --"tilaphe tamAlapatracitrapuNDravizeSakA :" / abhi. ci0 3 / 317 / lalArikA patrasamUhakRtalalATabhUSaNam / taduktam-''patrapAzyA lalATikA" abhi. ci0 3 / 319 / lalAmA tu sImantAne mAramaNIbhiriva ghAryamANaM raranAdikulabhUSaNam / taduktam- "puronyastaM lalAmakam' abhi. ci. 3 / 336 / pUrNavAdamayostu koSAntare pAThI nIpalabdhaH / 2. pada kalale / ityavicArasaham / prajanakabaloM samAnAyau~ / nAgarAjapATalAruNA zrIvakapolAdiraJjakalohitaraGgavizeSavAcakAH / taduktam-bhanekArthasahamahe-"nAgo malaGgaje sa punnAge nAgakevare" 2034 / "pATalantu kusumazvetaraktayoH" 1701 / "praNo'nUrusUryayoH / sandhyA rAge budhe kuSThe niHzabdA'vyaktararAgayoH" 3.198 / 3. aruNameva aruNam / 4. vRkSazabdasya sAlArthe koSAntarasaMvAdo nopalabdhaH / 5. aba vApiti vaktavyam / srozabdo'tra kulyAsAraNyoH strIlijayodhakaH, ttpyaayH| 6. pUrvamukte 'pi siMhAvalokananyAyena cAre'rthe'npAnapi zabdAn samuccinoti / 7. carati zatrumaNDale caraH , crerc| tataH spArthiko'N / cara eva cAraH / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAkhA nitarAM gupto ghIyate prnnidhiH| nigUDhazcAsau puruSaH nigUlapuruSaH / caratIti caraH / spazaH / 'yathArthavarNaH / mantrazazca / tadvAnuktaH sahasrAkSaH tasmAt pUrvoktazabdAt paraM dhAn iti prayujyamAne sahasrAkSanAmAni bhavanti / nigUdapuruSavAn / caravAn ityAdIni jJAtavyAni / satyArthe sUnRtaM Rtam // 182 // satyArthe dvau / su suSTra RtaM satyaM suunRtm| pRssodraaditvaannaattaagmH| acchati gacchati janaH pratyayamatra Rtam / tathA cAmarakoSe..-"satyaM tadhyamRtaM samyak / " nistalaM catulaM vRttam ___ yo vatu se / nirgataM tasaM pratiSThA'sya nistalam / athayA nirgataM talAdadhaubhAgAnistalam / 10 bhUmau na tiSThati vA / vartate bhramati yalam / vRtyate sma vRttam / sarve triSu / sthapuTaM viSamonnatam / viSamonnate sthapuTam / sthApayatyAtmano viSamonnatatve sthputtm| prAyaH kliiye| dIrgha prAMzu dvau dIrgha / dRNAvi dIrgham / prAznute vyAnotIti prAMzu" / vizAlaM ca bahulaM pRthulaM pRthu // 183 // catvAro vistiirnne| vistAra vizati vizAlam / bahUn lAtIti bAhulama / prayate vardhate pRthulam / guNamAtrayatelaH / parthate pRthuH| bRhat / uhaH / guruH / vistIrNaH | ulbaNaM dAruNaM tigmaM ghoraM tIbrogramuskaTam / sapta ghore / ulvaNatyuSaNam / pRSodarAditvAtpane laH / dArayati dAruNam / titikSatIti 20 tigmam / purati ghoram / tIvanti tiivm| tIva sthaulye rk| ucyati upam' / ukalyate utkaTam / pratibhayam | bhImam / bhayAnakam / aAbhIlam / bhISaNam | bhISmam / bhairvm|| zItalaM timiraM yAthaM manda viddhi vilambitam // 184 // 1. yathArthaM yathA artha: prayojanaM varNo bAtiH prasiddhirvA yasyeti tadarthaH / 2. zrama ko. 1 / 7 / 22 / 3. vastutastu prozudIrghayorarthabhedaH / dIrghavistRtAyatazabdAH pryaayaaH| praaNshustunntH| taduktam-- 'dIrghamAyatam" amala ko0 3 / 1 / 70 / 4. "du tridAraNe' / bAhulakAddhaka / dRNAti hasvAvamiti dIrghaH / 5. prakRSTA aMzavo'syetyapi / 6. "viza pravezane / bAhulakAdAlaH / rAmAzramastu-"veH zAlanakaTacau" itiH pA0 sUtreNa vizabdAcchAlapratyayamAha / 7. udaNatIti ulvaNam | pRSodarAditvAdudola iti pAThotra yuktaH / "vaNa zande" | ac / ulvaNazabdo vastutaH spaSTArthakaH, na tu dAruNArthakaH | spaSTo [vejako bhavati khalAnAm | ata udre jakatvasAmAnyAttathAha | 8. titIkSatAMti kSamArthakatvAna na yuktam / "tija nizAne" / nizAnaM tikSNIkaraNam / tejayatIti tigmam / makpratyayaH / 6. "dhura bhImArthazabdayoH" / ghorayatIti ghoram / gyantAdac / 10. ucyati kughA sambadhyate ugram / 'uca samavAye" | divAdiH / "Rjendra" ityAdinA rak gshcaantaadeshH| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 amarakItiviracitabhASyopetA paJca kAryavilambe (mbite)| zItaM lAti mandI bhavati kArye zItalam / tAmyati svakAryamicchati timiram' / stimitaM sthimita yA pAThaH / yathA bhavaM yAtham / manyate mandam / vilambyate sma vilambitam / vidhi jAnIhi / svabhAvaH prakRtiH zIlaM nisagoM vizvaso nijaH / paJca svabhAve nije| svaH svakIyo bhAvaH svbhaavH| prakaraNaM prakRtiH 1 zolyate zIlayati ___ vA zIlam / nisRtyate nisargaH / vizvasitoti vizvasaH / vizvAsazca / vizvambhaH | yogyA guNanikA'bhyAsaH trayo'bhyAse | yujyate yogyA / guNyate 'harnizaM guNanikA / abhyasanamabhyAsaH / syAdabhIkSNaM mUhumahaH / / 185 // murmuriM vAraM syAt bhavet / abhIkSNam / abhIkSaNam abhIkSNam / abhimukhamIkSate * vA abhIkSNAm" / nitarAm / mRSAlIkaM sudhA mogham / catvAro'lIke / mRSyate sahate nArakaM duHkhamanena mRSA | zrAda-tamampayam ! alati svasvAGgA(svargA)nivArayati alIkam / muJcati tyati nimitta mudhA | zrAdantamavyayam / muhyate'tra cittaM mogham / viphalaM vitathaM vRthaa| niSphalavacane trayaH / vigataM phalaM viphalam / vigataM tathA satyaM yasmAt vitatham / vRNotyAcchAdayati guNAn vRthA / avyayam / vidhuraM vyasanaM kaSTaM kRcchaMgahanasuddharet / / 186 // paJca kaSTe / phaSTena vidhunoti zarIraM vidhuram / vyasyate anena vyasanam / kaSyate 20 (kAti) kaSTam / kRNoti chinatti duHkhena kRcchram" / gAhyate gahanam / uddharet nistaret / samastaM sakalaM sarvaM kRtsnaM vizvaM tathA'khilam | ghaT samaste / samasyate ekIkaroti samastam / samaM prasate samagram / samAna kalayatIti ''sakalam | sarati sarvam / kuntati veSTayati vyApnoti kRtsnam / vizati viSThati sarvatra vizvam / nAsti khilaM zUnyamasyAkhilam / nikhilaM ca / 1. "tima aabhaave"| timyati pAdrIbhavati timiraH / vilambazIlo janaH sarvadA' iva zItaH sphUrtirahitazca bhvti| 2. vizvasazabdasya prakRtyarthe pramANAntaraM nAsti / evaM vizvAso vidhambho'pi | vizvasazabdA'nvAkhyAnamapi vyAkaraNAdaspaSTam / ato'tra triSvapi mUlATIka evaM pramANam / 3. yoge cittakAmye sAdhvIti yogyA 'tatra sAdhu"riti yadanyatra / 4. guNyate gunnnaa| curAdiNijantAd bhAve "NyAsaanyeti yuc / tataH svArthe kaH / guraganaiva guNanikA / 5. abhikSaNauti abhIkSyAm / "kSNu tejane" / bAhulakAhabhuH / anyeSAmapIti dIrghaH / iti rAmAzramaH / 6. atra bhUSA'lIkazabdo vakSyamANA vitayazabdazcAsatyavAcakaH / mughAmoSazabdau viphalavRthAzabdo ca vakSyamANI vyarthavAcakA hati vidheko:nyatra / tadutamamare-"mRSA mithyA ca vitathe" 3 / 4 / 15 / "alIkaM svapriye'nane" 3 / 3 / 12 / "moghaM nirarthakam" 3 / 1 / 81 / vyarthake tu vRthA mudhA, 3 / 4 / 4 / "vitathaM tvanRtaM vacaH" 1 / 8 / 21 / iti / 7. karSati kRntati veti kSI0 svaa0| 8. samasyate sma samastam / "amu kssepnne"| karmaNi kaH / 6. saGgatamamamasya samayam / 10. saha kalAbhirvartate samalam / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgamAnA zakalaM vikalaM khaNDaM zakaM lezaM lavaM viduH / / 187 // SaT khaNDe / zaknoti kAye zakalam / zalkaM ca / vigatA kalA yasmAt tad vikalam / khaNDyate khaNDaH / lizyate lezaH " / liza viccha gatau / "akartari ca kArake sNjaayaam| saiti zabdaM karoti lavaH / viduH kathayanti / artham / nemaH / sAmi / asampUrNam / dalaM ca / marma koSaM ca marmaNi striyate'nena marma / nAntam / krudhyate koSam / 12 trayaH (catvAraH) santate / santamyate sma santatam / na ArataM zranAratam / na jasyatItyevaMzI majasram | anyaham / kanyApatirvaraH nandatu iti prayojanIyam / 86 kalahaM parivAdaM chalaM nayet / karegA intyatra phalahaH / parivadanaM parivAdaH | chalayatI (tyatre ) ti chalam / zoNitaM lohitaM raktaM rudhiraM kSatajAsujam // 188 // pa rudhire | zoSyate varyate deho'nena zoNitam / tAlavyaH / rohati dedde nAyate lohitam / 10 rajati ra raktam / karNAddha rudhiram / catAd zraNAjAyate kSatajam / zrasvate kSipyate asRk / santatAnAratAja srAnvahaM kanyApatirvaraH / 5 udvAhaH pariNayanaM vivAhaca nivezanam / / 186 // 15 casvArI vivAhe / udraddanaM udvAhaH | pariNIyate pariNayanam / vivAhAte vivAhaH / nivezyate nivezanam / gartA ca gahvaram / gartAyAM dvau / patitaM prANinaM girati gato / gartaH / guhatIti gahvaram / zuSiraM vivaraM rathaM chidra m catvArazchi / zuSyati jalamatra "zuSiram / upazupIti raH / vitriyate bhUmadhyamanena vivaram / gativAna yati hinasti prANinaM vA randham / chidyate tat chidram / kuhrm| vilm| ni- 20 zrama | rokam | bhram | vA 1 zuSiH / zvabhraM ramyaM ca pAtAlaM narakaM yAntyamedhasaH // 160 // Xian catvAro narake ! davayate vardhatatropari carato zaGkA zvabhirbhrAntaM vA zvabhram / rasAya bha ramyam / patantyasmin pAtAlam / narAH kAyantyatra narakaH / nArakaH / puMsi / zramedhasaH buddhirahitAH 1. "liza alpIbhAve" / divAdiH / tato babUvidhAnamarthAnurUpam / / 2. kA0 sU0 4|5|4 | 3. lUyate chidyate lavaH / Rdoram | TIkokavidastu na lavanA'bhidhAyI / koSazabdaH pezIvAcako medinyAM lagyate / pezInAM marmasthAnatvamAyurvede sambhatam / zrata upacArAt koparo marmetyabhyunneyam / taduktam- koSokhI kuDmale pAtra diye| jAtiko'rthamuGghAte peyAM zabdAdisama | pAvarga 6 | 5. "timirudhimakSmindicandivadhirucizuSibhyaH phira" kA 1123 / suSirasyAstIti vigrahe tu "uSasuSimuSkamadho raH" pA0sU0 5121107 / iti rAyapakSe dantyAdirayam / upasupati pA0 sUtre dantya eva pATaH / kSIrasvAmyapi dantyameva papATha / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 amarakIrtiviracitabhASyopetA samyadacAritrarahitA yAnti gacchanti narakam / nirayaH / durgatiH / 4 50 adabhraM bhUri bhUyiSThaM vaMhiSThaM bahulaM bahu / pracuraM naikamAnantyaM prAjyaM prAbhUtapuSkalam // 169 // dvAdaza prabhUte / na dabhramabhram / bhavati prAcuryamatra bhUri muri ca / atizayena bhUyiSTham / "bo' lopo bhU ca vo" "iSTasya viTceti" bhUrAdezo thiDAgamazca / zratizayena bahulI vsstthiH| vati prAcu bahulam / pracurati pracura | na eka naikam / anantasya bhAva zrAnantyam / mAnyate praka vIyate'nena vA prAjyam / prAvati sma prAbhUtam / prabhUtaM ca / puSmati puSkalam / puSkaM ca / purujam / pRSTam / vasaMta saranaM ca saMvRtiH / tatrajJazcaturo vIrastyajejjanmAjayaM javam // 162 // aSTau saMsAre / bhavatIti bhavaH / bhavatIti bhAvaH / "vA jvalAdidunIbhuvo NaH" / saMsarati asmin saMsArA / saMstriyate zrasmin saMsaraNam / saMsaraNaM saMsRtiH / janayatIti janma zrAjabatIti zrAjavam | javati caturgatyAM bhramati (atra ) jayaH / UrjasphUrjasvI tarasvI tejasvI ca manasyapi / catvAra (paJca) stebIyukta puruSe / Urka UrjA vAstyasyeti UrjasvI / sphUjasyAstIti 5 sphUrjasthI / tarI 'syAstIti tarasyI / tejo'syAstIti tejasvI / mano'syAstIti manasvI bhAsvaro bhAsuraH zUraH pravIraH subhaTo mataH // 163 // paJca subhaTe | bhAsate ityevaM zIlA bhAsvaraH / mAsuraH / "bhidi 'bhAsibhaMjo ghura:" | zUrapati zUraH / zUra vIra vikrAntau / pravIrayate pravIraH / suSTu bhaTaH subhaTaH vikrAntaH / tanutraM dharma kavacamAvRtirvANavAraNam / paJca kacatre / tanu N zarIraM trAyate rakSati tanutram / vRNotyaGgaM varma / kacyate badhyate zarIrana 'anena kathayam / zrAvaraNamAvRtiH / vANAnAM vAraNaM niSedhanaM vANavAraNam / kUrpAsaM kaJcukam / kaJcuke / karoti zobhAM kUrpAsam / karpAsaM ca / kaJcyate badhyate kaJcukaH / chatramatipatroSNavAraNam // 164 // trayazchatre / varSAta chAdayatIti chatram / triSu / chatraH chatrI / bhAtapAt trAyate zrAtapatram / uSNasya vAraNam uSNavAraNam / nRpalakSma / hi ziroruhaM vAlaM kacaM cikuramIiyet / paJca keze / ke mastake zete kezaH / zirasi rohati ziroruhaH / valyate saMkriyate ghAlaH / mastake cIyate kacati vA kacaH / cIyate yatnena ciGguraH / cikurA / mUrdhajaH / zirasijaH / 1. pA0 sU0 604/158 2. pA0 0 644156 / 3. pracArati macuram | cura steye / curAdInAM NijnaikalpikaH / igupadeti kaH / gragataM curAyAH pracuramiti vA rAmAzramaH / 4. prAjyate kAmyate "zraJja vyaktyAdau" aJjeH saMjJAyAmiti kyap / yadvA pravIyate "aja gatikSepagAyoH syam / vobhAvo neti TIkAzayaH / 5. kA0 sU0 42 55 | iti NaH / 6. "kapipikhimAsIzasthApramadAM ca" kA sU0 4/4/47 | iti varaH / 7. kA 0 sU0 4441 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAkhA niH / kuntalaH / cUDApAzaM ca ghamminlaM kabarI kezabandhanam || 165 / / catvAraH kezabandhane / cuda saM codane / "curAdezca 2" chan / nAminI guNaH / codanaM cUhA / "Una cUdImRgayatibhya inantebhyaH saMjJAyAm" aG pratyayaH / kAtilopaH / nipAtanAt upadhAyA hrasvatvam | dasya hRkSam | cUDAyAH zikhAyAH pAzaH bandhanaM cUDApAzaH / dhammiH sautraH / dhamyante kezA 5 vadhyante dhammillaH / OM mastakaM vRNoti kamaro nadAditvAdIH / kabarI / idanto'pi kariH / zrAvanto vA kabarA / kezasya bandhanaM kezabandhanam / veNI | praveNI | vINA ca 91 urarIkRtamapyUrIkRtamaGgIkRtaM tathA / yo'GgIkAre / UrIprabhRtInAM kRlA saha samAsI vA bhavati / tathAhi - UrI urarI aGgIkaraNe vistAre ca / Azrutam / pratijJAtam | upagatam / astukAro 'bhyupagame r. zrabhyupagame aGgIkAre astuGkAraH kathyate / ma karotIti (karaNam ) astuGkAraH" | "karmaNyaNa" aN pratyayaH / asyopaH vRddhiH / vyaMjanama | ""satyAgadAstUnAM kAre" / makArAgamaH / satyaGkAraH paNArpaNe || 166 // satyApaNe satyaM karotIti satyaGkAH / sauhArda sauhRdaM hArda sauhRdyaM sakhyasaurabham / maitrI maitreyikAja sahAyyaM saMgataM matam // 167 // daza ( ekAdaza ) sakhye / suhRdAM bhAvaH sauhArdam / sauhRdam / hArdam / sauhRdyamekameva vAkyam / sakhyurbhAvaH sakhyam / surasyedaM ( meridaM) saurabham / mitrasya bhAvo maitrI maitreyikaH / na jIryate zrartham / sahAjI (yya) te sahAyyam | saMgamanam saGgatam / maicyA niyukto 10 1. vRjinazabdo bhaGguravAcI / taduktam- "vRjinaM bhaGguraM bhugmamarAlaM jimamUrtimat abhi0 ci0 393 / lakSaNayA bhaGgurakeze'pi vRjinazabdaprayogaH / 2. 610 sU0 3/2/11 / 3. kA0 sU0 3 / 5/2 / 4. ka0sU0 4/5/82 / atra durgavRttiH "UnacudapoDa gayatibhyainantebhyo ya prApte vacanam" ityevaMrUpA / 5. astukaraNa mastuGkAraH / 6. kA 0 sU0 4 | 3 | 17 vyaJjanamasvaraM parava nayet" kA 0 sU0 111 / 218. kA0 sU0 401 26 / 6. satyasya karaNaM satyaGkAraH / bhAve ghaJ / kartRvimaTIko vastvayuH | 10. kA0 sU0 41434 / 11. kA0 sU0 226/41 | vRttiH 27 / 15 20 kSemaM kalyANamubhayaM zreyo bhadraM ca maGgalam / bhAvukaM bhavikaM bhavyaM zvovasIyaM zivaM tathA / / 168 // daza (ekAdaza ) kalyANe | kSiNoti klezAn kSemam / kalpate jJAyate kalyANam / kalyaM nIyajatvamaniti vA kalyANan / prakRSTa N prazasyaM zreyas / sAntam / bhadate hrAdate sukhIbhavatyanena bhadram / maM pApaM gAlayatIti maGgalam / bhavanazIlaM bhaavukm| "kamagamadanakRSa bhUsthAlatra patapadAmukaJ / mazastI 25 bhavo'syAstIti bhavikam / puNyakRtI bhavitavyaM bhavati bhavyam / zvaH zobhanaJca vasoyaH zvovasIyaH / zvovasIyasaM ca / -- zvaso N `vasIyas" / zIyate tanukriyate duHkhamanena zivam / bhASyavidhAtA bhImadamarakIrtI zivaM bhavatu | Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 amarakIrtiviracitamAyopetA vaktA bAcaspatiyaMtra zrotA zakrastathApi tau| zabdapArAyaNasyAntaM na gatau tatra ke vayam // 16 // asya zlokasya sugmvyaakhyaa| tathApi kizcit kasmaicit pratibodhAya sUcitam / bodhayetkiyatutijJo mArgazaH saha yAti kim / / 200 / / tathApi mayA ghanaJjayakavinA sUcitaM kathitam kasmaicit pratibodhAya zAnAya / utito bodhayet jJApayet / mAzaH vi. saha yA chavi, kapi huna gaeti / pramANamakalaGkasya pUjyapAdasya lakSaNam / dviHsandhAnakaveH kAvyaM ratnatrayamapazcimam // 201 // etadratnatrayamapazcima navInamapUrva vartate / kavardhanaJjasyeyaM satkavInAM ziromaNeH / pramANaM nAmamAleti zlokAnAM hi zatadvayam / / 202 // dhanaJjayasya kavaiH satkavInAM ziromaNeH iti amunA prakAreNa iyaM nAmamAlA ilokAnA zatadvayaM 200 prmaannmsti| brahmANaM samupetya vedaninadavyAjAt tuSArAcala. sthAnasthAvaramIzvaraM suranadIvyAjAt tathA kezavam / apyammonidhizAyinaM jalanidhidhvAnopadezAdahI phUtkurvanti dhanaJjayasya ca miyA zabdAH samutpIDitAH // 203 / / aho lokAH dhanaJjayasya ca bhiyA kRtvA zabdAH samutpIDitAH samyak prakAreNa pIr3itAH 2. phUtkurvanti / kiM kRtvA pUrva vedaninadavyAjAt miSAt brahmANaM samupesya prApya, IzvaraM nuSArAcalasthAna sthAvara suranadIvyAjAt prApya, kezavaM zrIviSNu kiM viziSTa ambhoni dhizAyinaM jalanidhidhvAnIpadezAt samupetya sugamo'yaM shlokH| iti mahApaNDitazrImadabharakIrtinA vidyana zrIsendravaMzotpannena zabdavedhasA kRtAryA dhanaJjayanAmamAlAyAM prathama kANDaM vyAkhyAsam Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImaddhanaJjayakaviviracitA anekArtha nAmamAlA jinendraM pUjyapAdaM ca cailAcArya zivAyanam / arhantaM zirasA natvA'nekArtha vivRNomyaham / / 1 // gambhAraM ruciraM citraM vistINIya prasAdhakam // zAbdaM manAka pravakSyAmi kavInAM hitakAmyayA / / 2 // gambhIraM ruciraM manojJa citraM vistIrthaprasAdhakam | sugamavyAkhyA sti / arhatpinAkinI zambhU zambhU iti dviSacanAntaM padam / jinaavhttthaagtii| jinI kthyte| vedasyoM vivasvantau vedazca sUryazca vedasUryo vivasyantau sUryo kathyate / viSNurudrau vRSArkepI / / 3 / / vikkuNThAvindragovindau antau zeSazAGgiNau / / zetrazca dharaNedraH, zAI ca viSNuH zeSazAmiNau / jImUtau tu karikrIDI parjanyau zakravAridau // 4 // vanamambhasi kAntAre ambhasi kAntAre banam / bhuvanaM viSTape'gasi / sugmvyaakhyaa| 1. zaM kalyANaM bhavatIti zambhuH / pratyayaH / kezavabrahmavAcI ca / taduktam - "zambhuH syAd brahmazivayorahatyapi ca kezave', / iti vi0 lo0 bhA. va0 9 / hame ca-''zambhumAItoH ziva" / 216 / iti ca / 2. viSNu, yativRddha, jitvara, ityeteSvapi jinaH / taduktam-"jinasvarhati buddhe'tivRdalitvarayostriSu' vi0 lo nA0 ba08 / haime- "jino'habuddha viSNupyu 2269 / 3. "vivasvAn devasUryayoH" ane0 sa0 3317 / atra devazabdapAThAtprastute:pi devazabda eva yuktaH / 4. agnizca / taduttama-"tRSAkapirdhAsudeva zive'gnau ca" ane0 saM0 4 / 216 / 5. anavadhirapyanantArthaH / "anantaH kezava zeSe pumAnanavadhI triSu" iti medinI / 6. "jImUto vAsave mbudai / ghopakenau bhatikare" iti. ane0 saM0 / 7. parjanyo mevarjite'pi / tadutAm--"parjanyo meghazabde'pi dhvanadAbudazakrayoH" iti medinyAm / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 20 25 64 amarakIrtiviracita bhASyopetA vRtaM sarpiSi pAnIye viSaM hAlAhale jale || 5 | tanpaM dAreSu zayyAyAM jyotizcakSuSi tArake / ghavale sundare rAmo vAmo vakre manohare || 6 || nakSatre mandire viSNyam deveSTi zabdaM karotyatra jano viyam / napuMsakam / vizabde / vasane gagane'mbaram / vasane gagane ambaraM vartate / zrabaM zabdaM rAti dadAtIti zramvaram / paridhau pAdape sAlaH paridhau pAdape sAlo vartate / sAM lakSmoM lAvIti sAkhaH / "sAla: rAjataro vRkSamAtraprAkArayorapi" prati ImaH / sindhuH srotasi yoSiti // 7 // srotasi yoSiti sindhuH / syandate sindhuH / sArasaH zakunI dhUrte sarakSi ta ge bhavaH sArasaH / kainti jAnantyaca ketanam / tathA ca bhavate vistAraM yAnIti mayukhaH / kriyate aJjanaH / "kRtye nimantraNe cihne mandire ketanaM viduH / " mayUkhaH kIlake dI patatIti pataGgaH / pallu gatau / aJjanaH kaJjale nAge kalale lAge aJjano vartate / anjU paktiMmrakSaNakAntinu / dhime apane prakaTI sAraGgaH pRSate gaje / saratIti sAraGgaH / 5 ketanaM dIdhita je | sarala: praguNe vRkSe RjutvAt saralaH / pataGgaH zalabhe khau // 8 // punnAgaH sannare tarau // 6 // 5 pumacAsau nAgaH shresstthH| 1. anaM0 227 / 2. dhUrtapakSe tu arasena dveSeNa sahitaH sArasa iti viveka: / 3. gajo'pi vikrameNa jAyate, kajalI-pi vikramabalena mayate / 4. sAraM dRTaGga yastvapi | saratItyasya sthAne sArayatIti yuktam / 5. "punnAgastu sitotpale / jAtIphale narazreSThe pAnAge drumaantre| iti medinI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekArtha-nAmamAlA pAJcajanyo'nale zo paJcajane pAtAle bhavaH pAzcajanyaH / kamyuH zaGkha mtnggje| kamyuH sautraH kambyate varNyate kaMbuH / atha vA kala varNe uNAditvAdasamAdeva nakArAgamazca | kasvaro ghubhave ghumne zubhave svarNodbhave dyumne suvarNa kAraH / kutsitaM svarati ksvrH| syandanaM zakaTe'mbuni // 10 // myada te syndnm| adrigirivanaspatyoH girizca vanaspatizca giravanAmatI tayogirivara yoH / atti zrAkAzamityadiH / zikharI tarubhUdhayoH zikha-ma ....tIti shikhrii| rAjA cndrmhiiptyoH| rAjate iti raajaa| dvijo dazanaviprayoH // 11 // dvirjAto shimH| mocAmarastriyo rambhA brahmanipi ramayatIti rmbhaa| kadalI dhvajamocayoH / kena vAyunA dalyate vidAryate kdlii| azokaH sumanastoMH na zoko yasmAdyasya vA azokaH / sumanAH surapuSpayoH / / 12 / / murazca puSpaM ca sura yuSpe tayoH surapuSpayoH / zobhana cittaH sumanAH / muktArajatayostAraH tIryate taarH| __ bhUri bhRyAsutrarNayoH / puNyavAsu bhavatIti bhUri / klIve / ___ pAnIyadugdhayoH kSIram" ghara] adane / sautro'yama / 5. pAnanyastu viSNuzajhe drupAntare" iti medinI / 2. ''kambuH pumAn gje| valaye zaGkazamyUkakandharAmala ke striyAma' iti vi0 lo bA. ba02 / 3. "syandanaM pramAve nIre syandana stinize rathe' vilI. nA. va. 151 / 4. rAjA prabhau ca nRpatI kSatriye rajanIpatau / pakSe zakne ca puMsi syAt' iti medinI / 5. dhasthate'dyate kSIram | "ghasla adane" / ghase: kicceti kIraH / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 S kAlazca trutyAdilakSaNAH / "svasthe nare sukhAsIne yAvatrUpandeta locanam | tasya triMzattamo bhAgastuTirityabhidhIyate // " "sarvasya prayatnena ciptasya patato'mbarAt / dviyacaM yAvadadhvAnaM kAlaH sa (ca) truTi: smRtaH // * prakAzca prakatA utkRSTatA vA / kAlazca prakazca kAlaprakarSo tayoH kAlaprakaryayoH kASThA 10 kathyate / kAzate bhAsate kASThA / zanto'yam / koTiH saMkhyAprakarSayoH | 25 pIyate payaH / kAlakayoH kASTA 30 zrathavA- kuTanIti koTiH / "kitI paJcasahasrI kitI lakSA ca koTirapi kiyatI / audAryognatamanasAM ratnavatI vasumatI kitI // " ran saMzleSayoH sandhiH sandhAnaM sandhiH / amarakIrtiviracitabhASyopetA payaH saliladugdhayoH / / 13 // "sandhiyanoM suraGgAyAM nATye'Gge zlepabhedayoH" iti demo' / sindhurna dasamudrayoH // 14 // syandate sindhuH / niSedhaduHkhayorvAdhA banne] ( bAdhanaM ) bAdhA | vAghra pratighAte / vyAmuhyate vyAmohaH / 66 vyAmoho mUrkhamauDhyayoH / kaupInAkArayorguhyam guhAte guhyam | guhU saMvaro / "guSyamupasthe rahasye ca" iti mI / kIlAla havirAmbhasoH // 15 kIlAM lAtIti kIlAlam' / "kIlAlaM rudhire nIle" iti hemI" | mUlyasatkArayorarthaH I ardhate pUjyate'nenetyarthaH / "" vyakhanAca" ghaJ / doSathatvAddIrdhI n| "svakvAdInAM ghaH // jAtyaH zreSThakulInayoH / 1. ane0 sa0 21257 | 2. vyAmohazabdasya mUrkhAyeM mUlaM mRmyam / 3 0 0 2358 / 4. kIlAM jvAlAmalati bAravati 1 va paryAyAdau / iti jale vigrahaH / rudhirArthe tu TIkokaH / 5. ane 03/683 | 6. 0 0 4/5119 / 7. kA 0 sU0 4/6/575 / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekArthanAmamAlA zreSThakulInayorjAtyaH / jAtyAM bhavo jAtyaH / mevavatsarayorandaH zravatIti abdaH / kundAdayaH 1 - "kundavRndamandAbdAH " | "abdaH saMvatsare meghe mustake tArkSyo iyagarutmatoH / / 16 / / giribhidyapi / " vRkSasyAtpayaM nAdayaH / puMsi | stabdhatAsthUNayoH stambhaH stambhu iti soco tu carcA | harakIlakayoH sthANuH tiSThatIti sthANuH / carcA cintAvitarkayoH / svairaH svacchandamandayoH // 17 // svastha IraH svairaH / strasthAta aitamIreriyorapi vaktavyam / tathA cAlaGkAre-- "svairaM viharati svairaM zete svairaM ca jalpati / bhikSurekaH sukhI loke rAjacaurabhayojjhitaH || " " svairo mande svatantra ca" iti haimI' | zaGkuH saGkIrNavivare palAlAgnau ca kIlake / saMkhyAyAm zaMkAyati kUSate vA zaGkuH / kAnanobhUte vahnau dAvo davo'pi ca // 18 // kAmanoda bhUte vahnau dAvo davo'pi c| dunotIti davaH / dAyaH / "vA jvalAdidunIbhuvo NaH" / kInAzaH kRpaNe bhRtye kRtAnte pizitAzini / tathA puNyajanAn prAhuH sajjanAn rAkSasAnapi // 16 // lobhena milazyate bAdhyate kInAzaH | tAlavyaH / virocano khau candre danumUnI hutAzane / 63 virocate ityevaMzIlo virocanaH / haMso nArAyaNe bradhne yatAvazve sitacchade / / 20 // hantIti iMsaH / somacandro'mRtaM somaH somo rAjA yugAdibhUH / somaH pratAninI bhedaH somapo'gastyadigpatiH // 21 // 1. kA0 u0 0 3 / 64 iti dapratyayaH / 2. ane0 sa0 2 226 / 3. "svatyereriNIriSu" kA0rU0 pU0 38 / 4. ane0 0 2 / 482 / 5. zaGkate 'smAt zakuH / "zaki zaGkAyAma" auNAdika uH / 6. kA0 sU0 442/551 iti NapratyayaH "duupatApe" / ya. 15 20 26 30 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 10 15 20 ta amarakIrtiviracitabhASyopaMtA abhiSave / anena sarveSAM sAdhanikA jJAtavyA / ajo vidhirajo viSNurajaH zambhurajastamaH | ajastraivArSiko vrIhirajo rAmapitAmahaH / / 22 // na jAyate notpadyate zrajaH / zuddhe'nupahate vahnau brAhmaNe sacivottame / ApAde'dhyAtmasaMvittau brahmacarye zucirmataH || 23 || mataH kathitaH / eteSvartheSu zucizabdaH / zocati jano dehalagne'tra zuciH / tayA ca yazastilakacaggUlA- "na strIbhiH samayasya sarvedvandvavivarjitaH / taM zuci sarvadA prAhuH mArutaM ca hutAzanamiti // artho'bhidheyaraivastuprayojananivRttiSu / ardhazabdaH parayate / abhidheyazca zabdo vAcakaH, zabdamadhye yo'sAvarthaH sa vAnyaH abhipreyazca kathyate / rAH suvarNam / vastu - asyAdirlohitAdirvA / gairikAnvitaM ( dikaM ca ) bastu | prayojanaM kAryam | nivRttizca muktiH / tAsu / gatau / zrate ityarthaH / bhAvaH padArthaceSTAtmasattAbhiprAyajanmasu / / 24 / / eteSvartheSu bhAvaH paThyate / bhavatIti bhAvaH / "vA' valAdinIH / " prAya bhUmopamAta nRtyannanivRttiSu / eteSvartheSu prAyaH zabdaH | antaH padArtha sAmIpyadharmasattvavyatItiSu / / 25 / / eteSvartheSu antaH / akSo dyUte varUthAGge nayanAdau bibhItake / dyUte varUthAne rathacakAvayave, nayanAdau vibhItake pUtanAyAm akSo vartate / sAraH zreSThe vale citte koze jalacare sthire // 26 // 1 zreSThe, cale, vitte, koze, kroze vA pAThaH / jalambare, sthire sAro vartate / sarasyaneneti sAraH / " balamatsyayozna" iti parasUtreNa paJ / svamate "akartari ca kArake saMjJAyAm" iti ghaJ / "mAro majjasthirAMzayoH, bale zreSThe "ca" iti haimI | vAci vAri pazau bhUmau dizi lomni ravau divi / vizikhe dIdhitI dRSTAvekAdazasu gaurmataH || 27 || pUjAM gacchatIti gauH / gagerDoH | candre sUrye yame viSNau vAsave dardure haye / mRgendre vAnare vAyau dazasvapi iriH smRtaH // 28 // haratIti hariH / 1. kA 0 sU0 412155 / 2. prakRSTamayanaM prAyaH / "kSNa gatau" / erac / 3. "sarteH sthiravyAdhimatsyate " 30 za0 513117 / 4. kA0 0 4154 / 5. ane0 sa0 2 / 478 / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekArdha-nAmamAlA padma karikaraprAnte vyogni khagaphale gde| dAdhabhANDamukhe tIrthe jale puSkaramaTa su // 26 // puSNAtIti puSkaram / zRGgArAdau kaSAyAdo ghRtAdau ca vipe jale / niryAse pArade rAge vIrye'pi rasa iSyate // 30 // zRGgArAdau "zRGgArahAsyakaruNAraudravIrabhayAnakAH / bIbhatsA'ddhatazAntAzca nava nATaya rasAH smRtAH / / " kaSAyAdo-tikA lamadhukaTukaSAye / ghRtAdA--dugdhadadhivRtatailalaSokSuraseSu / vime jale, niryAse vRkSarasavizeSe. pArade rAge, po 'pi rasa iSyate / tIrtha pravacane pAtre laghyAmnAye vidAMvare / puNyAraNye jalottAre mahAsatye mahAmunau // 31 // etebhyartheSu tIrtham' / dhAtuH paJcasu loheSu zarIrasya ramAdiSu | pRthivyAdicatulke ca svabhAva prakatApi // 32 // paJcana loheSu suvarNarajatatAmrarItikAnyeSu / zarIrasya rasAdiSu rasAsaSmAMsabhedo'sthimabazukeSu / pRthivyAdicatuSke ca pRthivyatai jonAsu (vanaspati) ghu, svanAye, vAtapittazleSmAdiSu eteSvaryeSu dhAtuH paThyate / dadhAtIta dhAtuH / pradhAnazRGgalAGgalabhUSApuNDraprabhAvanA / dhvajalakSmaturaGgeSu lalAmo navasu smRtaH / / 33 / / eteSvartheSu *lasAmaH / lalAman / AkRtAvakSare rUpe brAhmaNAdiSu jAtiSu / mAlyAnulepane caiva varNaH SaTsu nigadyate // 34 // AkRtI, akSare, rUpe, bAhANAdiSu jAtighu. mAlyAnulepane ca varNo nigadyate / akArAdAvadAttAdo Sar3ajAdI nisvane svrH| eteSvanu svaraH kathyate / akArAdau-a, A, i, I, u, U, R, R. e. ai, o au / udAttAdau- uccaikAlamAna udAttaH," / 'nIcairanudAttaH" "samanRtyA svaritaH" / paDnAdI "niSAdarpabhagAndhAraSaDjamadhyamadhaivatAH / __ paJcamazcetyamI sapta tantrikaNTrotthitAH svarAH / / " nisvane zande / saGghatAcArasiddhAntakAleSu samayaH smRtaH // 35 // samayate smyH| 1. tarati tIryate vA'nena tIrthabha / 2. 'laDa vilAse" / DalayorabhedAt lalatIti lalAmaH / 3. "varNa zabda' / varNayati varNate vA varNa: / ghaJa karmaNi, ajvA kartari / 4. sArasva0 sU0 2 / 5. amaH ko za71 / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 28 25 30 100 vartate / tanvyante vyutpAdyante zabdA aneneti tantram / zrapratyayaH 1 saccamojasi sattAyAmutsAha stheni jantuSu / / 36 / / eteSvartheSu sasyam / amarakI rtiviracitabhASyopetA dhAne siddhAnte sainyenyaucha / rUpAdau tantuSu jyAyAmapradhAne naye guNaH / jJAnacAritramokSAtmazrutiSu brahmAmbarA / / 37 / / avakAze kSaNe vastre bahiyoMge vyatikrame / madhye'ntaHkaraNe randhre vizeSe rahite'ntaram // 38 // guNayatIti guNaH / varA viziSTA / eteSvartheSu antaraH / tau nidarzane prazne zrutau kaNThasamIkRtI / Anantarye'dhikArArthe mAGgalye cAtha iSyate || 36 || kamyate / zratha eSvartheSu | tAvevaMprakArAdau vyavacchede viparyaye / prAdurbhAva samAptau ca itizabdaH prakIrtitaH // 40 // prakIrtitaH kathitaH itizabdaH eteSvartheSu / iNa gatau / i / eti evamAdikamarthamiti / " iti " amuSaNi prabhRtibhyo yaNvat" ityanenetipratyayaH / iti jAtam / pratha0 bi | "anyayAca" silopaH dharmo dhanuSya hiMsAdAvutpAdAdAcaye naye / dravya kriyAzraye vitte jIvAdau dArukRte // 41 // eteSvartheSu dharmaH / caratIti dharmaH / mUrtimatsu padArtheSu saMsAriNyapi pudgalaH / eteSvartheSu pudgalaH | akarma karmakarmajAtibhedeSu vargaNA // 42 // ( karma-pudugalaskandhaH ) karma-jJAnAvaraNAdi, nokarma - zarIrAdi / jAtirgotrAdi / eteSu vargeyAra aizvaryasyAsamagrasya vIryasya yazasaH zriyaH / arretarashataNNAM bhaga iti smRtaH // 43 // bhajantyasminiti bhagaH | prAhuH kaivalyamAntye vivi nirRtAvapi / 1. kAtantre'sya zuddhaM rUpaM nopalabdham / 2. kA0 sU0 24/4 / 3. pUryante punaH punaH sarapaca meM iti puraH | galanti vilIyante galAH / purazva te galAzca pudralAH / pRSodarAditvAdrasya daH / 4. bhajyate sevyate dhAryate vA bhagaH / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekArtha-nAmamAlA 101 kevalasya bhAvaH kaivalyam / labdhiH kevalacoghAdAviSTAptau niyatau zriyAm / / 44 // lambhanaM labdhiH / anekAnte ca vidyAdau syAnnipAtaH zrute kvacit / 'syAt bhavet eteSyatheSu nipaatH| bhaTTArako dharmacandrastatpaTTe dharmabhUSaNaH / tatra devendrakIrtiH zrIkumuccandralataH param / / 1 / / dharmacandrastato jJAnasAgarastatpade'bhavat / tena pustakametaddhi dattaM ( lokahitecchayA) // 2 // dhanajayanAmamAlA saTIkA samAptA 20983 HARARI - -- SAUR -- - - - 1. syAt ityAkArako nipAta eteSvartheSu iti sambandhaH / 2. itaH paraM mudritapustakeSvadhika: pATha upalabhyate, tadyathA--'darzanAdI maNI ratnaM bhavyaH zaste prasetsyati // 45 // paramAtmA jine siddhe para. meDayaIdAdiSu / siddhAH siddhaniSAyAmaharisarabhiyAmapi // 46 / / maha simiti dvAvagyaI siddhAbhidhAyinI / ahaMdAdInapi pAhuH zaraNottamAmaGgalAn // 45 // iti| 3. atrAzuddhidIpAkitripAThamedaH, saca zoSita ittharUpaH saMvRttaH / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekArtha-nighaNTuH jayaM puSkaramajaM ca nAganAsAgrameva ca / kUla nabhaH samAkhyAtaM kUlaM rodhaH pracakSate // 36 // khaM cAnantamiti proktamanantaM ca bale kvacit / viSNuH kyacidanantaH sthAnnAgazcAnanta ucyate // 37 // prajApatiH smRto rAjA brahmA cApi prajApatiH / prajApatiH smRtaH sattA kSattA cacara ucyate // 38 // vAmaH payodharaH prokto vAmaH syAdaviNaM haraH / vAmazca madanaH prokto vAmazca pratikUlake // 39 // Agopo gopako jJeyaH kvacivAgopako dhvajaH / urazcAGkaH samAkhyAtaH sthAnamaH smRtastathA // 40 // bAsarastu smRto nAgo yAsaro divaso mataH / vibhAvasunizA jJeyA gandhavaMJca cinmtH||41|| zaryo rAprayaH proktA; zarvaryazca striyo bhatAH / sAndra ghanamiti proktaM snigdhaM sAndre nigadyate // 42 // svaH svargasya mataM nAma sva; sukhaM kvaciducyate / sva AtmA cava nirdiSTaH svaH prokto ghmssikH||43|| kazcandovizeSajJo mataH zAstrepi nA kakup / kakummahIlhaH prokto jJeyAstu kakubho vizaH 544 // sAyaM vezma samuddiSTa kSayaM . rogaM pracakSate / jaladastu plavo zeya: playo jJeyastayoDapaH // 45 / / prAsAdo maNDapaH prokto vihArazcApi kthyte| dhana dhanaM vijAnIyAda vana vipulamucyate // 46 // prayajyate sa kasmivicad ghanaM sAtavAdyayoH / varUyaM syandanAgraM syAtulyaM vezma ucyate // 47 // camazca varma sahasA pravadanti manISiNaH / asarAzca surA jJeyAH kvacidevArayo'surAH / / 48 // nAgAzca viradA jJeyAH pannagAvava kvacinmatAH / gandharvazca tathA vAyuH kvacitsyAd devagAyana: // 49 // tAkyoM hyaH samuddiSTastAvazyA virAma : sAbaramale yAMcA mit gAn // 50 // suNI vanaspatiH proktA phyacidAzca kathyate / zikharo vRkSa uddiSTaH zikharI parSataH smRtaH // 51 // dvilo viprazca dantazca vija pakSI nigajhate / nauro limlaco jJeyo vAtazcApi malimlucaH // 52 // AramanaM rastamuddiSTaM sutaH phAmastathaiva ca / konAzo mRtako neyaH konAzazcApi rAkSasaH // 53 / / kInAzo'gniH kRtaghnazca kRpaNo yama eva ca / kInAzaH karSako zeyaH kaunAzazca vRkodaraH / / 54 // avavAta pradhAnaM syAbavadAtaM ca pANDuram / jyotirlocanamudiSTaM jyotinakSatramucyate // 55 // jyotizca gadito baliH kAvyeSu munipuGgavaH / pradhAnaM sajjanaM zeyaM pradhAnaM zvelamucyate // 56 // abdaH saMvatsaro jJeyo meghazcApi kvacinmataH / balAhakA mahAmeghAH zikharI ca balAhakaH // 5 // toya jaladaM prAstoyadaM kathyate ghRtam / jImUtazca mato nAgo jImUtaH kvacidambuvaH / / 58 // paulastyaM tu mataM yuddhaM paulastvaM pahilaM vikuH / cikudrajakAcaiva prokto nityaM budha rasaH / / 59 // parjanyaM jaladaM prAhuH parjanyaM tu zatakratuH / zilImukhAH smRtA bANA bhramarAzca zilImukhAH / / 60 // lekhA sImeti vijJeyA lekhA citrakRto mtaa| ambarISaM vaci bhrASTra padacidaM nigadyate // 6 // pustvaM cApi mataM yuddha putva' pauruSamucyate / ciTThAMso ripavo jeyA visastvasavo matAH / / 62 // mAyAtriyoti vijJeyA kvacinmAyA tu sAMvarI / mathu tAkSIti vijJeyA kvacitsyAnmadhu mAkSikam ||63saa maSu cAmbu samAsyAta surA ca madhusaMjJakA / khaM raMmiti vijJeyaM khaM gRhaM nabha eva ca // 6 // khamindriyamiti khyAtaM vaM ca nakSatramucyate / dhArtarASTrA mahAhaMsA dhRtarASTrasutAH kvacit / / 65 // prabhAkaro mataH sUryo valizcApi prabhAkaraH / sitaM zuklamiti jJeyaM sitaM baddhaM pracakSate / / 66 // asitaM kRSNamityuktaM mazitaM bhakSitaM smRtam / vastu nakulo jJeyaH pANDavo nakaralastathA // 67 / / trizakumAhuAjArabhUSizcApi tanyate / samastu vAyaso zeyo yamaH pretAdhipastathA // 6 // lakSmaNaM sArasaM vidyAlathA dazarathAtmajam / lakSma candrasya kAhaNyaM spAllakSamyaH ketuH prakIrtitaH // 65 // ketuzcApi mataH kAvye lakSmeti munipuGgavaH / AruNeyaH smRto dakSo dakazcAcetasaH kvacit // 7 // AzukArI bhavedakSaH sthAvalI tomaraH smRtaH / AvityaM ca ravi vidyA vaityazcApyaviteH sugaH // 7 // rogo rasastathA reNU rajo lohitamucyate / skandho nitambasaMjaH syAnnitamba adhanaM taTam // 72 // hema vasviti pijJeyaM vasu tejo nigagrate / sArana cAtakaM prAhuH svarNaM cApi sitAsitI // 73 // rambhAca kAlIH prAha rambhA svIjanA matA / grAANo girijAH proktA medhAzcApi manISibhiH / / 74|| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekArtha nighaNTuH vacit // 75 // nigadyate / auSaNaM rasamRddiSTamRtaM satyamapi akSa Atmeti vijJeyaH kecidAhubibhItakam / jJeyamindriyamakSaM ca zAkaTaM karSa eva ca // 76 // akSaM ca pAzakaM freAvahArikameva ca / padmamitriyamityuktaM padmaM tAmarasaM viduH // 77 // caityamAyatanaM proktaM nIDamAyatanaM tathA / puSpaM lohitamuddiSTa puSpaM ca kusumaM tathA // 78 // bAjI turaGgamo jJeyo bAjI zyeno vihaGgamaH / viyandra siMhamaNDUkacandrAvityastu vAnarAn // 79 // zivAnilAn haronicchanti kovidAH / puruSadhvajaliGgeSu bhUSaNa lakSmaSu // cont rAmazeSAvanIndreSu lalAmaM navasu smRtam / zukrA smRtA'kSidoSonA lavalo majaro tathA // / 8 111 vaktraH zuko jJeyaH kokilA vacanapriyA / pulinaM jalavicchedaH paGkajaM syAtkuzezayam // 82 // rataM pApamiti jJeyaM satvaraM zodhamucyate / pizaGgaM rocanAbhaM syAnmecakastilako mataH // 83 // antasasthitaM cihnaM vistika matam / paricarya ca kaTaka nikaSastu kaSo mataH // 84 // mAnArale pacitA maJjUSa rAgiNI smRtA / dinakRdvAjisiMheSu kesaritvaM vidhIyate // 85 // arrest madhuraH zabdaH kala ityabhidhIyate / alAtamulmuke jJeya chedo nAma bhayaGkaraH // 86 // bhAvaH zRGgAramAdhuryaM bhAvo'vasthAprarUpaNam / vilAsaH kAmano voSastadeva lalitaM matam ||873 | uttamAGgaM binA hUM kabandhaM ceti zasyate / ziraso veSTanaM yarddha taduSNoSaM nigadyate // 88 // AitaM samavIrgha sthAnniviDaM pIDitonnatam / maNDako bhekasaMjJaH syAvarSAbhUzcAtako mataH // 89 // faar frant jJeyA vizAlaM sabala matam / carmA zipiviSTaH syAtkarSakastu kRSIbalaH / / 90 / / kanyAjAtazca kAnIno paNDaH klIva iti smRtaH / utkRSTaH zvasuraH syAtAM gliSTamabhyaktavAcakam // 91 // rakhato hastidantaH syAddAnaM kaTakasaMjJitam / todanaM cA kuzaM vidyAdAlAnaM hastibandhanam // 12 // ghanAghana iti khyAtaH zAstrecaferator: / apAcInaM manohaM ca buddhirjJeyA tu zemuSI / / 933 astu pAvazeyo navI sthAsphenavAhinI / azvAroho marudyAnavAnAM hRdaye dhvaniH // 24 // Akanda iti vijJeyaH khurAica zaphasaMjJitAH / AmamAsaM bhavetkravyaM pakakSaM pizitamucyate // 15 // zukaM tu virasaM jJeyaM mRSTaM sarasamucyate / zaGkhajaM zuktijaM caiva vArAhaM timimauktikam // 96 // vaMzAdAzIviSAnnAgAjjImUtAcca tathASTamam / lokato dakSiNo zeyo dakSiNazca turaH smRtaH // 97|| AphUrta farmerTarka gahane matam / AnanaM cAkule netre cikuraM ghApi zasyate // 98|| pApazyAma iti prokto vastu kapilo mataH / sthaviSTaM sthAvare caiva dakSiSTaM dUramucyate // 99 // parameSThI mataH zreSThaH prema priyamudAhRtam / prakAdaza: strIgRheraktaH zailUSa iti saMjJitaH // 100 / / padacca saMkAraH syAnnApitasyajayaH smRtaH / lAvaNyamAdhurya citraM ca zubhakamjam // 101 // rupAzrayazcAmayAH proktAH pAnIyaM tu samuccayaH / Adhayastu smRtAH prAjJacittotpannA upadravAH / / 102 // raho vegaH samAkhyAtaH satraM savacaritaM smRtam / AlavAlaM smRtaM sadbhirayAM veganivAraNam // 103 // caTakaH kalaviGkaH syAtulyaM sabuzamucyate / kilAsaM pANDuraM jJeyaM bolA preGkhati zasyate // 104 // viraM nagaraM zeSaM nilayaM cApi mandiram / sahasranayano'gAriH pradhanaM yuddhamucyate // 105 // palAza harito vaNoM meghako nIlapiJjaraH / ukSANaM vRSabhaM vidyAllulAyo mahiSo mataH // 106 // ulA yA vasA hat pRSThoho garbhiNI hi yA vyAkhyAto maskarI veNustvacisAraH parikIrtitaH // 107 // hilaM kAmaM zamaM caiva roSamA harmanISiNaH / phalabhopacayo nAgaH kaluSaM cAvilaM matam / / 108 // bRjinaM kuTilaM vidyAtsamrAT rAjA ca bhUbhujau / ratnaM va vijAnIyAttriyAmA kSaNavA matA / / 109 zergha prAzu vijAnIyAt hrasvaM nIcakamucyate / bhUri prabhUtamuddiSTamabhitaH sarvavAcakam / / 110 // pavanacAnilI jJeyaH pathanazcAdhamo janaH / priyavAkyo bhavevAryaH snAtazca parikIrtitaH // 111 // Abaraca paTahI vyaJjanaM bodhanaM matam / vivaMcI vallakI khyAtA zeNA caiva nigadyate / / 112 / / mAlatI sumanA zeyA sumanA mudito janaH / vallarI maJjarI khyAtA prapAzAlA prakIrtitAH // 113 // tu 104 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekArtha nighaNTuH 105 Ayurnirucyate toyaM tena jIvati padmakam / tasya patrAkSimAnena rAmo rAjIvalocanaH / / 114 / / utkRtya kavacaM dehAvasugdagdhaM ca yatpurA / indrAya vatavAnkarNastena vaikarttanaH smRtaH // 115 // drenscaiva pracaNDa buko nAmAnako mataH / sa pANDavasya ubare tena bhImo vRkodaraH / / 116 // // yasya zrutimukhA vANI puNya zlokaH sa ucyate / yaH khevI cAnivarttI ca yuddhazauNDaH sa ucyate // 117 // mahAsaMsargasaGghAtaM maheSvAsaM pracakSate / svavikramaMstApayecca paraM yUyaM tApayet // 118 / / yUthaM tApayedyastaM vijJeyazca sa yUthapaH / tasmAdapi ca yo varthaH sa tu yUthapayUthapaH / / 119 / / siMhAnnivAnla saoNvIraH sa nRsiMha iti smRtaH / ye hi spaSTa pravaktAro matAste vyaktavAdinaH / / 120 / / yo yamitthaM ca nAmnAti sa kImAdA iti smRtaH / yo prabuddho 'lpabuddhizca sa tu manda iti smRtaH / / 121 // upakAraM tu yo hanti sa kRtaghna iti smRtaH / harSe garne sukhe kheghe va pratibhAsate // 122 // sneha bhAgyakSaye caiva mandavo nigadyate / nAtItya vartate yatra tabadhyAtmaM pracakSate // 123 // cetasazca samAdhAnaM samAdhiriti gadyate / sarvakleza vinirmukto sa hi dAnta iti smRtaH // 124 // nirmamo nirahaGkAro vijJeyaH chinnasaMzayaH / pradAtA vezakAlajJaH samAdhisthaH sa ucyate / / 125 / / mukharo'rUpamatistu sakrodhazcaiva kITakaH / vRttiryatra tu gRhayAnAM parokSe bahiH tatkriyA / / 126 / / AhAra vyavahAreSu sA prItinirupaskarA / parasparaM svadAreSu satAM yeSAM pravartate // 127 // vizrambhAtpraNayAdvApi sA prItinirupadravA / yazaH khyAtiriti proktaM tadyogAtprAharucyate // 128 // kIrtipAtiyazoyagAva bhagavanniti cocyate / priyadAneSu yaH zuddhaH sa udAra iti smRtaH // 129 // rajasvalA tu yA nArI sA codakyA prakIrtitA / protirbhAvatriye svacchara ligita dipu ? // 130 // tejo retasi bIpsI tapo hi syAd vRSArthakaH / yo'nyajAto no jobaH sa zarArU iti smRtaH // 131 // miyAvRSTirahamAnI mastikaH saH prakItitaH / kAmaH kroSazca vaM pUrve lobho'satyaM ca madhyame / / 132 / / anta mahAviSaca yasya yaH sa vaH / amu jAraH kuNDo mRte bharttari golakaH / / 133 / / anayoryo 'nnamaznAti sa kuNDAzI niglte| bhrUNastrI garbhiNI bAlA brAhmaNI bahmajIvinI // / 1344 paracittaM yavIyAn yoH jyeSThapatnI parAmRzan / yaH pazcimazca jyeSTho'pi parakhitaH sa ucyate / / 13500 puSpajaM kSomanaM carmmakozanaM bhramaM tathA / guNajaM ca samuddiSTaM tabbheza vastra jAtiSu / 136 / / vimbAraktadharA yA strI bimboSThoM to viniddizet / yA syAt saMkrIDanaparA lalanA to viniddizet // 137 // dUkANDapratIkAzA kuMbhau yasyAstanU kucau / sarvarUpavivimatAGgI sA bhavedvaravaNo // 138 lAvaNyayuktA yA nArI llit| tAM viniddizet / yA mattA matavajjyotiH sA jJeyA mattakAzinI / / 139 / / bhUrizca bhUrimuddiSTaM annaM zrava iti smRtam / bhUrizravo davAtIha tasmAd bhUrizravo hi saH / / 140 / / catuSNavizatibhujo lohitagrIva eva ca / nisargAddArANAtkUrAdravaNAt rAvaNaH smRtaH / / 141 // roSaNA yA bhavedhArI bhAminIM tAM viniddizet / vyazobhalakSaNaM vidyAddadhAnA parimaNDalam // 142 // tAbhyAmupetA vanitA nyagrodhaparimaNDalA / tattulye cAkSiNI yasyAH sA strI rAjIvalocanA // 143 // varNapramANanirdhoSo'china saMpadbhiranvitaH / rAjIvamanye zaMsanti snigdhavarSa sitAsitam // 144 // * kiciduttaratadyogAtsItA rAjIvalocanA | balibhiryAstribhiryuktA zaGkhakaNThI udAhRtA // 145 // syandanAgramivAgrataH / vastveti tajjJeyaM tsyaivaayN......||14613 jarAkarAkAraM taM marmasaMyuktaM tattayA linamucyate / grahaNaM dhAraNe sAme vAhane dharmasaMyutA / / 147 / / ramaNe kroDane saGga bhAryA nAma pravartate / mUDhatAyAM savidhAyAM saptAzvastvaMzumAlini / / 1880 viSamAkSavarA ete jJeyAnaM te visaMsthitAH / koTarasthA iti jJeyAH samrpakoTakhagAvayaH // 1149 / / AtApalo yastu vRkSANAmacirogamaH / .... / / 150 / / saukumArya kisalayaM komalatvaM ca tarasmRtam / zatAnAM ca caturhastaM natvaM tahisaMjJitam / / 151 / / * noTa -- mUla pratimeM 144 me 148 taka ke pathoMpara unake nambara nahIM par3e haiN| 14 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 anekArtha-nAmamAlA kumbho vAhaHprasthaH sama nasva iti vidhIyate / vipina zUnyamityuktaM vipina gahameva ca // 15 // sakma varNa ca vArma ca darzanIvArthavAcakaH / sarvArthazcApyuvarNazca pAnomaM zItamucyate // 15 // nIhAraM zotamityuktaM pradoSAnto nizI ykH| ................................. / iti mahAkavizrIdhanaJjayakRte nighaNTusamaye zabdasaMkINe anekArthaprarUpaNo dvitIyaparicchedaH // 2 // ekAkSarI-koSaH vizvAbhidhAnakozAni pravilokya prabhASyate / amareNa phavIndra NakAkSaranAmamAlikA // 1 // aH kRSNaH AH svayaMbhUriH kAma I zrIrarIzyaraH / U rakSaNaH R R jayo devadAnavamAtaroM // 2 // lavasUlArAhI bhavedeviSNuraMH zivaH / orSeSA auranaMtaH syAdaM brahma paramazaH zivaH // 3 // ko brahmAtmaprakAzAH kaH syAdvAyusamAgniSu / ke zorSe susukhe kustu bhUmau zabde ca kiM puna: // 4 // syAtkSepaninvayoH prazna vitaH ca samindriya / svarga vyomni mukhe zUnye sukhe saMvidi kho ravau / / 5 / / gastu gAtari maMdhace gA gIto go vinAyake / svarge vizi pazau baje bhUmAvindau jale giri // 6 // ghastu sughaToze ghA kiMkiNyA ca ghuchanau / I maJjane ko vRSa bhejine ca nandracaurayoH // 7 // ca:sUrya kacchape chaM tu nirmale jastu jetari / vijaye tejasi vAci pizAcyAM ji: jave'pi ca // 8 // so naSTe rave thA yo jo gAyana ghargharadhvanau / pRthivyAM karaTe ca ho dhyamau Tho mahezvare // 9 // zunye bRhasUtranI caMdramaMDale he zive dhvanI / so bhaye nirguNe zabne DhakkAyAM Nastu nizcaye // 10 // zAne tastaskare kroDyucchayostA punardayA / yo bhIyANe mahIdhe va patyAM dA vAsUdAnayoH // 12 // banthe ca dhA gRhaye kezo dhAtari ghImato / dhurakaMcitAmu no nare bandhubuddhayoH // 12 // mistu netari naH stutyAM nauH sUrye pastu pAtari / pAvane jalayAne ca pho saMbhAjalaphenayoH // 13 // bhAH kAMto bhUrbhuvaH sthAne bhI ye maH ziva viyo / caMdra zirasi mA mAne zrImAnoraNe'vyayam / / 14 // muH pusiSane yastu mAtarizvani yaM yazaH / yAstu yAtari khaTvAMge yAne lakSmyAM ca ro putI / / 15 // totre vaizvAnare kAme rAH svarNa jalade pvnau| rI bhrame bhaye sUrya la iMdre calanepi ca // 16 // laM taile lIH punaH zleSe lo bhaye vo mahezvare / yaH pazcimadizAsvAmI va ivAya smare'pyayam // 14 // zaM zubhezA tu zobhAyAM zo zayane zu nishaakre| ghaH siSTe punagarbha vimozeSaH parokSake // 18 // sA sakAyAM ho nipAte ca haste dAmaNi zUlini / kSa kSetrarakSasItyuktA mAlA prAkRrisammatA // 19 // iti ekAkSarI nAmamAlA samAptA ||ch|| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda aMza aMzuka rA an ahi anupAra akSa ai akSauhiNI akhila Jaga agni agnisUnaH anna ja agrima aja aGga aja aGganA aGgarAga aGgIkRta ani apriya anala ana thajayaM uSTha a aTanI aTavI atyanta raton www 23 51 i 66 5 12 61 49 43 88 5 33 22 34 21 57 75 66 19 14 65 11 51 5 36 91 ajaya 89 atiri 51 aJjanAtmaja 33 40 4 6 83 dhanaJjaya - nAmamAlA gatazabdAna kramaNikA zloka 45 117 101 an 130 11 25 122 130 96 86 187 11 64 66 43 114 156 130 165 38 30 111 197 103 11 6 72 197 189 146 6 3 79 13 153 zabda atyartha adabhra aditisuta adbhuta ai aghama adhara adhiga adhokSaja adhvan anantara anukampA anukroza anuga anunara anujJa anujA anujIvin 136 69 anantAtman 36 ananyaja 39 amrATa " anala anArata agAlaca animiSa } animeSa 5 anila anIka anurahas anekapa TH zloka | 83 10 30 aham anokaha anta anaHkaraNa 84 4 73 ! 81 50 5 37 33 89 67 8 32 43 54 14 21 21 14 84 45 d 5. 5 41 173 191 ! 56 174 154 168 100 10 75 162 141 73 77 18 65 189 135 17 62 86 110 29 42 43 29 175 88 132 11 1 81 zabda annaka antarikSa anya antya kAzyapa antevAsina anyakAra akA avja adhi anvaya annavAya anyatru anvita antrIta ahnagya ap apacana apatya apA apArabAra 13 aprAza 80 apsarAnAtha 30 15 2.3 abhaya abhiyoga abhirAma abhi abhIkSNa adhaa abhyAsa 71 28 63 58 3 abhra 72 63 amara IP 79 77 ny 76 5 19 19 49 abhilASa 77 abhilApura 84 abhisArikA 1.3 88 12 91 84 85 55 69 69 86 (8 { 28 mai zloka 145 53 124 115 4 148 124 189 161 157 15 38 39 99 25 166 59 31 51 25 200 174 1.75 111 160 175 35 18.5 141 141 185 18 53 56 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ghanamjaya-nAmamAlA pRSTha zloka praloka zabda avaraja pRSTha / : zanda amarSa amala amA amitra amRta amRtodabhava 77 RE26 pRSTha zloka | zabda Atyantika Adeza Anana anantya Ananda 182 . 44 122 25 15 172 abalagna avasa bavasAna avagarSa avazyAya avidara ani azlIla aztra aSTyA .* - apamA K ambara 19 117 AbharaNa Adha AmnAya Ayudha cambu amtru jAnana ambudhi ambhas 137 AryA aSTApada ayas 2 13 asi azita asupati AlamdhvamuSa Alaya Alastra Alo araNya araNyAnIcara 7 aram aravinda arAti ari 14 . 132 148 37 NWCM Von: amaja 188 / Ali * * * * * = " 6. GEECHNWW.GANA 168 AdhAsa 83 / AvRti Azaya AzA 110 saahaagi / Azcarya Yaar Vaa : aruNa ake 49 Azu .. ajana 143 Asana 113 135 26 arNava arNas w artha arbhaka artha man * * * * astukAra astra ahaMyu 150 ahana ahanlokti 54 ahi ahila | ahro A AkAlikI AkAza Avata AkhaNya Agama AgAra AcArya Aji AjA Ajya 186 Atana 147 Atapatra 152 AnAmra Atmaja Atmabha 36 AsandI Asanna Asava AsthAnAdhipani 56 Aspada Asya Asvanita arvana 66 133 m arhata AlakAnilaya 111 48 ali 2. 122 / 6 71 aliprabha alIka avadAta avadya avadhi avani 38 11 21,22 indirA indIvara 39 indu 73 / indumoli 35 69 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zama indra indrajit indriya ibha irA ilA iSa iSTa iSTA Irita IzAna Izita Izvara hAmRga upa udgama uddhIba uddhata -- uddhara udyama TE loka 5 30 ****** 2 a 65 45 61 39 18 16 5 5 cil m 65 35 83 ut uccAvaca um ucchrita uDa utkaTa utkalikA 13 uttamAGga 52 uttarAzApati 48. uttAnazaya utpala utprekSA utsava utsAha udanvan udara udacit d 17 15 25 83 d d 13 51 62 40 RE 10 | udyoga 17 uha uThAhU unnata upakaNTa upatyakA upamA upamAna 81 81 128 129 76 158 / ulkA 158 158 | ulbaNa / uSTra 81 84 88 12. 6 78 3.3 33 104 10 . 10 10 127 So 184 27 | 104 96 upala upAMzu upendra ubhaya umApati 158 48 | uSNavAraNa 184 usa h uraga urIkRta urala urvarA urvI 11 22 RkSa 68 138 54 109 Rta ex 174 RSi 27 ekapatnI 102 123 eka piGgala ekAgArika 168 174 karIkRta Urjasa Urjasvin zabdAnukramaNikA pUcha 84 168 / enasa 168 20 89 06 13 Y 65 : 82 84 15 37 35 64 5.1 51 U 2 9 69 gyeongbug Duo i 23 e 3 3 91 ov A 2 R 23 25 3 ~ wly 2 23 48 81 66 42 aikSana airAvaNApi 30 zloka | zabda aikSvAku * 34 80 / 189 158 26 9 : 136 137 170 175 34 2 20 128 196 102 6 19 184 91 194 85 196 46 193 48 182 3 34 95 169 131 1. 83 59 oma bhoSTa oSadhIzva ka kaTisUtra kaTIsUtra kaThina kaThora kaNa kaNTha kaNThIrava kadana kadambaka kadrada kanaka kakur kakSa kakSA He kaJcuka 90 kaTAkSa 49 koTa (kaTI) 51 60 kanIyas 'kandarpa kapardin kapAlin kapi kapidhvaja kabarI kamana kamanIya kamala kana kara E 57 karaNa o 63 69 50 24 ka 7 36 12 32 t 6.5 90 25 " 39 50 45 ** 69 80 47 21 42 35 35 6 70 91 85 85 10 85 23 50 65 106 zloka 114 125 140 110 47 15 73 104 61 13 136 195 194 99. 103 120 155 78 100 190 87 139 166 93 43 83 70 70 12 143 195 177 PI 20 177 45 101 129 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 zabda karabha karavALaka karAguli karin karuNa kareNa ka.keza karNa zUlin kardama karpUra kalaDa kalatra gIta kalabha kalama kalevara kalmASI kalyANa kallola vAca kaSTa kastUrI kasvara pRSTha kAJcana kAJcI kApaDa kAdambarI kAnana kAnInajanaka kAnta kAntA kAntAra kAntimat kAma Lawye * * * * * * 46 ** 50 45 54 45 44 kalaha 89 kalApin 63 kalAbhUt 24 kalila 66 19 73 91 13 75 49 70 ' 59 73 16 52 81 90 mara 59 47 47 60 39 6. 1 6 27 18 85 16 6 24 39 loka 91 85 101 88 110 89 154 98 144 20 105 167 87 188 126 47 131 l 39 150 198 118 152 : 32 kAlazeya N kAlI 27 194 186 117 120 13 51 37 177 i 33 13 47 dhanajaya-nAmabhAlA 77 zabda kAmil kAminI kAmuka kAmukI kAya kArtasvara kArtikeya kAka kArmukal kirITina 95 | ki.:SaNa 93 119 78 kAla kAzyapa kAla kASThA kASThApAla kASThAmbara kiMvadantI kiMkara kicana kiMjalka kitava kiraNa kirAta kIcaka zatru kIrti kInAza ku kupakura kukSi kuMkuma kuca kubera kubja ! kumAra pRSTa 18 14 18 15. 17 19 47 34 40 70 71 72 62 53 58 75 32 32 32 * 4 76 73 1 73 8.9 23 7 70 66 71 34 4 3 46 51 19 51 48 76 34 zloka | zabda 37 kumuda 30 27 1 36 38 94 67 79 143 145 148 123 150 115 155 61 61 61 92 102 117 | kusuma kUpAra kUpasa kRcchU kRtAnna kRtin 154 kRtsna 29 kRpaNa 15.3 kRpA 151 kRpANa 152 kuMga 16: | kRzAnu 45 kRSNa 4 144 kekara 131 | ke kin 145 ketu 153 | kevalin 175 keza 6 102 95 158 67 kumudapraya 24 kumudavipriya 27 45 kumbhin kumbhinI kuruzatru kula kulaTA kulyA kuvalaya kuza kuzalin kezabandhana kezarin kezava kezavAgraja kezin kairava pRSTha zloka 11 koka kokanada 3 84 63 17 16 11 7 79 40 12 90 rara 3 71 79 88 4 54 43 85 33 39 72 49 63 43 58 90 91 45 37 130 36 11 64 10 ******** * * * * * * * 22 45 51 88 da 145 124 35 32 22 15 164 80 25 194 183 4 145 164 187 175 110 85 dd 65 135 188 99 125 84 116 ?? . 90 khy 142 94 22 127 21 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTa koTi kodaNDaka zabdAnukramaNikA iloka | zabda zloka | zabda khaga murusthAna galikA khaNDa 187 155 khankRta gaIMcara 164 . kharadaNDa gRdhna . kopa 67 NT ~ " mor9 ~ 155 66 132 132 32 gahinI banAta necara 109 kheda streya dhAni 134 165 60 Goo 112 / gagana 28 28 24 gaGgA 162 38 88 12 komala kovida koSa kauToyaka kautuka kaunleya kaumudI kauravya kauleyaka kauzika kausuma ka kRta koDa krova mA~ca jauMva medina kSaNe gaa| kSaNaruci kSataja zapAkara zvamA kSAma aini kSipA citra zIra kSINa kSuNNa surata kSema kSoNI gaja gaNikA gandhavAha 157 . gabhasti maruda garutmat 7.7rmir goSa gotrazatra gAMdhA gopura momaNDala gominI golAgUla govinda gautama gaura gaurI grantha prahAdhipa grAmagAIla grIvA 114 128 14. 150 Anwu 3 . 1 . m . 2 . gartA gavita gala gavyA . . A " 18 ghana gahana gahara ghanasAra ghanAcana ghaSTi gaharI 174 ghora 184 162 ghoSa gANDIvin gira giri girIza gIrvANeza 0/MOPa.. Trut snaangg 102 cakradhara 822 dhamA guNa gaNanikA cakravAka cakrAna 153 caNDI 123 / catura guNAvali .24 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanazcaya-nAmamAlA pRSTa zloka zabda pRSTa iloka zabda natuma kha catuSpAt candra candramas 38 | tana pRSTha zloka zabda 3672 / jananI janapada 24 janAnta jani janodAharaNa 18 48 25 camU 153 taTI jaTocchavAsa 13 taDina taDidadhanvA 3. nati 69 nanaya camUra 140 182 caraNa . jalada 63 / jaya jayana tanu vArasyu 103 63 194 tanutra tanUdarI . valana calA cATukAna jAna tanUnapAna . 'su " cApa 3 jAtarUpa 182 | jAtavedas 108 / jAnu cAra cAra cikara citta 167 : tapana tapanIya tapasvina tama tamasa tamAri 81 jAyA jAdayI liy'aa W citra cihna 43 55 jina 83 13 172 27 182 jiSNu Y 117 cirAya cIkRta cIra cuDAvAza neta cela cAdya caura 129 / taraMga taraMgiNI naraNi naravAri tara svin jilApa jImUta jorNa / 44 81 156 131 A 173 179 jIvana jItrA 82 82 tarakara tApasa tAmaraga tArA tAruNya 20 194 nyA jyAyasa jyeSTha jyoti chatra chanana 138 chidra sAyaM 128 49 ila 184 188 timi timira jagat jagatI REAK 148 184 jaghana saTiti aSa 103 jhapaketu 102 / aSadhvaja zaGkRta 166 38 taka limirAgi tIra jaTara tortha tIrthakara ja janaka tIrthakRta Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 pRSTha pRSTha zloka zabda tIrtha kara totra 116 zabdAnukramaNikA zloka / zabda pRSTha zloka zabda dazamIstha 108 / dRSTi 184 / dagA 124 | deva devAnAMpriya dahana dAmodara dehikA 56 tuka dasya deha 19 52 dAraka 40 / daityAri 32 dAsa 144 101 dArA dArikA 136 36 dopa turaga turaMgama tRrAsAha. tulA tulAkoTi tulya tuSAra tuhina tUrNa tejas 184 36 dyati maNi 26 179 dAsI dika-diz dikpAla arthanI - 61 / cupa 28 122 45 dhimAja dina tejasvin (28 13. my. toka somara diva-diva (28. draviNa dravya drAk 78 15 toya 157 109 divasa divA divya vAkpati 58 dIkSita dIdhiti * . * * ima druhiNa . toSa trikata videza trinetra tripathagA tripurAri trimArgagA jyambaka 35 dIna 7 . 46 . 35 dIpti dIrgha 0 183 L dvaya dvitaya dvipa hirada dvirepha viSa dviSata rita 131 ga daSTrin dazavAcyA durjana . duSkAna Sa daNDa 0 danna pina tUMta K duhita dantabAsa dastina w waa tstsaa yyo waa tstshaa tstshaa tstshaa tstshaa aaa dvatI dUna 171 155 dayita dayitA itihadi dhana dhanaMjaya ghanada anadAya dhanuSa darIbhUta dayA darzanIya dhandan dezanacchada 170 108 ghamanISama Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dhanaJjaya-nAmamAlA pRSTha zloka zloka 159 zabda cammilla gharaNI dharA dharitrI 40 53 164 152 dharmacakrabhRt dharmAtmaja zloka / zabda 195 nanAda nandana namasa nabhasvat nabhrAda namucitra 146 nayana nara naraka 170 malina nava 14 navya zabda nitya nideza nipuNa nibodha nibha nimnamA niyantrita niyAmita niyoga nirdhAna nibyaha 58 71 138 24 12 dhada 28 176 176 dhavala 74 154 12 dhAtu dhAtrI dhAnuSpha 135 nilaya nivasana ghAmana 6 133 132 nAga nivRta nivezana dhiSaNA viNya 89 189 132 110 niyA mAgarika nAgAri 48 thI S dhunI nizAcara nizAnta DH .. barya niSAda 52 148 dhUrjaTi 35 115 114 165 79 10 nipAdina niSNAta nisarga nistala nignaza 185 183 nAthahari nAthAnvaya nAbhija nAma nArada nArAca nArAvaNa nArI nAsA nikaTa nikara 39 nIca dhUli dhUli kuTTima ghana dhairya dhvajA dhvajinI dhvAntAri 158 4 168 av 158 - 148 126 nikAya 69 140 nIcas nIra nIla nIlakaNTa 62 nIlapijarI nIlalohita 35 nIlavasana 70 nIlAmbajanman 11 nIhAra nUtana nikuramba naktam 142 niketana nigaDha puruSa 132 86 182 22 nija 88 nakSatra naga nitraya nagarI mada madI nitamba nadIzvarI-nadIzvara 36 71 nitambinI nadISNa 79 164 | nitAnta 12 156 107 28 : 83 173 / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda nRpaRtu naDa jag neka naiyAyika nyac pakSin pa paMkti pada paTana paNDita strI pataGga patatrin palAkA gati pativatnI patitratA pona pati patnI pada padaga padAni padma padmanAbha pannaga payas payodhara pararAga puTha iloka 56 112 ---- 80 49 60 mayor 55 Ri 5 pa 29 10 73 61 17 ( 26 ( 26 29 43 5 17 17 16 patrin 26 pathin 79 48 48 14 51 66 68 * 14 ** 10 37 68 168 19 7 62 16.1 111 158 54 20 152 140 164 97 111 36 78 161 46 54 54 84. 10 34 34 3 29 pANDu pANDara pAtAla pAyasa pAda pAdapa pApa pApmana pAra pArAvAra pAriSadya pArzva pAlAza 51 102 pAlI 73 151 pAvaka 32 45 103 133 138 22 | 20 75 128 15 122 zabda parAsu garikhA paricita pariNayana paridhi parivAda pari pariSat parupa parjanya parvata pala pallaka pavana zabdAnukramaNikA pavanaputra pavamAna pavanasasa pazu pAMsu pAkazatru pATala pAThIna pANi 54 108 ( 54 85 67 186 ra. 10 75 " 29 wr 4 32 y 4 23 I -- w w m 151 5 33 32 33 3 73 30 157 . 50 101 71 147 139 140. 86 19 66 66 13 12 56 4 & zloka zabda pAzita pAzanIta pASANa 189 pitAmaha 134 | pitR 181 gina 188 10 15-2 13 33 134 108 20 155 18 8. 55 160 62 63 62 64 163 151 58 Qi Ta 17 15 45 103 11 131 11 gi 26 25 9. 189 27 64 1 pinAkina pizita pizuna | zaMgI I pIla pIta puravalI puTabhedana puNya pa uNDarIka putra punarbhU mas pur para pagaNa parI puru puruSa puruSonama puruhUta purogati purNa pulinda pulomAri guTakara karina Gen 85 85 82 puSkala puSpa 36 18 85 35 17 13 48 188 gravara mai ' / purudhI- purandhi 16 76 20. 81 73 56 7 32X322 17 65 19 48 57 19 30 30 46 62 5 20 11 45 88 9.. 115 zloka 178 36 170 32 38 176 68 55 168. 15.0 113 145 35 93 129 21 39 35 28 17 58 31 156 d , 118 28 74 60 92 123 14 60 21 89 173 194 80 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zabda puSpaheta ghuga pUSan pRtanA pRthivI pRthuroman pRthula pRtha pRthvI pRSata pezala pezi pota potrin pauruSa prakara prakRti pragalbha pracara pracura prajA prajApati prajJA praNayinI praNidhi pratirodhaka pratIta pratolI pratya gra prabhaJjana prabhA prabhu pramathAdhipa pra mada pramadA pravINa pravIra pRSTa zloka 42 83 69 139 26 49 43 86 3 8 87 87 3 64 75 29 20 46 83 69 88 79 78 10 19. 37 57 55 16 81 186 81 67 75 32 23 5 35 54 16 -54 5 17 183 37 5 127 155 55 40 91 171 140 185 6x 162 191 39 34 114 110 33 169 182 169 108 134 156 63 45 10 I 68 109. 33 109 79 164 90 193 dhanaJjaya nAmamAlA zabda pravRtti prAsta prasannA prasava prasAdhana prasUna prastara prastha prasannA prAMzu prAkAra prAktana prAcIna prAjya prAjJa prAbhUta prAyas prArabhya prAleya prAvRSika prAsAda priya priyA priyAmbikA prIta preman preyas preyasI prerita preSThA preSya plavaga phaNin phalin pRSTha phalgu phAlguna 74 86 61 40 60 40 82 16 wr 67 76 30 10 55 10 62 52 85 63 67 18 ( 74 16 22 18 3 18 16 52 16 74 6 pha 64 5 phalegrAhin 5 75 70 sloka | 154 1.78 121 80 179 126 135 37 154 33 43 37 160 37 33 04 118 80 170 9 121 183 134 156 57 155 bahu 33 154 12 I 128 11 11 155 143 zabda pharIda . ! baddha bandhakI 111 bahula 191 123 | bANa (vANa) 104 bANavAraNa bandhu nambara vala balamazru balAhaka balasUdana vaMhiSTha tradha dhna brahman bIhi bha bhaMga bhaTa bhana bhartR pRSTha bhartuHsvasA bharman Yo Ke bANasUdana 37 bANI (vANI) 54 bAla 90 bAlA 15 bAhu 140 bAhuziras 50 visinI 11 56 26 73 81 85 17 21 85 43 dy 30 8 37 10 5 69 90 39 Mary 9. X = X ove 25 13 4 [ 53 91 '' 21 47 zloka 80 176 35 42 178 86 142 58 18 75 191 195 183 197 78 194 75 104 195 31 101 " 23 112 41 110 167 48 27 29 106 158 10 4 ca 93 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.17 zloka zava bharatAnvaya 129 bhava maya bhavana bhavika 126 125 maMbha 172 maya bhAgIrathI 4 EFFFFF " * . bhAgya - M bhAnu w 22 marutvat v0 14 52 88 V bhAmA bhAminI bhAratI bhAryA bhAva bhAvuka 192 28 mr mmm UPN9 Donr ..rn Vx 188 152 bhAs zabdAnukramaNikA pRSTha iloka ' zabna pRSTha zloka | zabda pRSTha 71 148 / bhrAtRjAnI 21 manyu bhrAtRzya maMtrapUtAtman 65 ma 66 . 132 makaradhvaja mamna van 28 91 198 mayUra makaranda 151 198 marAla marIci maMgala maruta madmavat maMjIraka marut 64 maMDala maMDalAna 43 mastyUSa maNina marusmaya 1.4 masaMgaja matAlamba mada matsya mayaM mattavAraNa marma mathita 123 malina madana mallikA madirA malImama madya 120 mahati madyapa mahat mahAvIra mathuvArA mahAva madhuvrata 42 mahilA gadhusUdana mahiSI madhyamapANDava 70 143 manas 41 mahezvara manasvin mahotyala ( 38 76 manasvinI mAMsa manISA mAtaMga manuja manuSya mAridavan 32 manojJa mAtulAnI 22 manohara mAtR mAnava 187 184 mAnin mandAkinI 36 mAninI 157 mandira mAnuga 42 82 / manmatha 39 vm o bhAsura bhAskara bhAsvara 120 bhikSa : 20: ra r , madhu MYyr r 0 bhIru bhuja bhujaMgama bhuvana 32 128 113 mahI Mr 38 bhUmi bhUmidhara bhUmiSTha bhari bhUSaNa bhuga bhUtaka bhutpa bhuzam 28:254164 178 M vm Mur m N 4. 168 71 bho bhramara * 37 / mAra Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanaJjaya-nAmamAlA zabda prama zloka zloka / zabda maitrI maMsika 162 29 47 78 pRSTha zloka | zabda 91 197 / rakSas 197 rajata 12. sanI 186 rajas / 4 raNa ratnAkara mArga mArgaNa mAtagaDa mAlA mAlya milaMgama mitra ra 119 m " mauNDya mIknika maurvI mitrayuk 37 mihira mIna yajJAri yati ranna ramaNa ramaNI ramaNIya ramya mInAkara vanta mukha yama tri mugdha mugdhA muktA razmi yamajanaka yamala yamunAjanaka yazas yAtudhAna 27 __51 | rasanA yastha madhA muni sAta rahas rahasya rAga 175 murasUdana muhuH maka mUrkha mUda muti bhUrddhana yAtha yAdam yukta rAjan 71 yuga 48 yagala rAjayakSman rAjarAja rAjasUya rAtricara rAtrijAgara 112 yugma mRga yuna rAmA mRganAbhijA mugAMka mRgandra yudhiSTira yuvati yogina 178 mRta yombA moSA rucira haci mRtyu madu mRSA rucya yoSit yauvana yAvanika mekhalA 123 rudhira 188 ru 172 28 17 meghapatha medinI meghAvI rUpAjIvA rUpya 24 rakta 188 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda reNu revatIdamita raM rodhas ropaNa rohiNIpati rohitAzva lakSman lakSmI lakSmIpati labu laMjikA latA latAnta lapana ladha lalanA laba lAMgala lAMcchana labbha labcaka lelihAna lez2a loka loha lohita lohinI vaktA vaktra vakSas vakSoja vacana vanasa vajra vajrin pRSTha 73 70 ka 13 39 86 33 la 72 38 38 83 17 11 40 49. 54 14 89 70 19 * 8 49 zloka | zabda 151 vatma 142 95 26 78 1.39 65 41 51 152 51 52 52 9 30 76 108 20 197 142 72 152 84 175 14 128 172 36 23 80 98 187 113 82 177 72 149 89 188 73 150 92 *E* cavana vadhU vana vanaspati vanitA vanecara vahni vapus yatra nayasa zabdAnukramaNikA nayastrA var varaTA barAha varUthinI varga varNa " vallabha ballabhA vallarI Wang The 98 ballI 102 vasati 102 vasu 208 vasudhA 104 vasundharA 19 vasumatI 57 castu Ma zloka zabda 81 167 vastya 98 | vastra vAgmin 30 * + x + m 49 14 6 7 5 14 6 33 19 67 29 62 20 18 89 68 46 4 3 6 3 34 vartula valma~n varddhamAna varman varSIya 57 bahiNa (bahiNa ) 63 balakSa 71 2 raa 78 57 90 (balImukha) 6 18 16 11 11 66 47 3 3 3 47 13 | vAcU 15 11 30 13 64 38 134 54 124 41 37 189 17 91 86 125 153 3 183 162 115 194 114 126 147 12 37 33 23 23 123 95 6 6 5 9.5 vAnaspati vAjin vAla i vAtAyana vAnara 6 bANa ( bANa } 39 vANavAraNa 50 vANasadana 37 vANI (brANI ) 52 vAmalocanA 15 32 vAyu nAkya vAyuputra bAr vArtA vAraNa vAralI vAri vArivi vArirAzi vAruNI vAhana vAsara vAsava yuuth 66 19 55 52 92 27 32 67 vAmas vAsudeva vAha vAhinI vi | vikala vikrama vicakSaNa viTa vipin viDojas 71 7 74 45 4 G 7 12 P 12 61 63 26 30 59 37 wt 43 29 89 84 55 18 5 30 116 zloka 133 117 111 104 199 52 62 135 12 78 2 194 75. 104 31 2 145 15 154 88 27 15 23 26 121 124 50 59 117 76 5 52 86 54 187 xxx 111 37 11 59 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanaJjaya-nAmamAlA zabda pRSTa pRSTha zloka pRSTha zloka vitatha 185 ___48 GAM 33 vitta vidagdha vidyamAna vidyuta vita 65 129 vaMzAriNa vaMzravaNa zvAnara vaMga vyatikara vyapadeza vyasana vyAghra vyAja vyAdha 38 68 E. 138 186 vidhAtR 88 zloka ! hAda vizvarUpa vizvasa vizvambharA viSa viSakSaya gir viSaya viSkira viSTA viSTara viSNu 127 vismaya 137 vihAyasa vIci vItarAga 46 vIra KG . vidhi vidhipUtra vidhu vidhura vimatAtmaja vimAnya vipina viphala 186 84 134 vaja nA 28 78 162 vratatI (anati) 11 2 88 vatina an vibhAyama 3 139 115 127 buka vAta vyoman 28 53 vibhu vRkodara Ad0 vinama vRkSa 183 jina 66 25 vRtta 160 zakala 139 | zakuni zakunIznara 138 zakunti zakRtkiri zaktimat vRttAnta vRtrahane GAR 72 167 160 88 vRkSA vRSana 186 biyata viyoga viraMcin viraha virUpAkSa virocana vilambita vilepana vilocana vivara vivAha 50 57 pAtra 184 199 144 118 vRSabha vRSabhadhvaja vRSabhezvara vRSasena vRSAkapi vahita 70 114 192 69 zavanandana 117 / zaMkara 14 zaMpA 66 / zaMbhu 105 : zaMbhUvighnakara 43 172 zatakratu zatapatra 132 / gatamanyu vizada 148 zaTa 173 vm .XI vedhas 420 OMGM tuda.. ___ belA vizAkha vizArada 'vizArina vizAla vizAlAkSa vizikha vizva dhezmana zatru vezyA vaijayantI vainateya varin 17 43 sakaTI zabarI zabdabhedina 88 181 22 44 70 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA zabda pRSTha zloka / zabda cAra ziva 191 190 zruti 133 K zaraNa zarama zaravaNodabhava 34 zarIra zIghra zIghragAmuka 67 zItala 176 | thoNi( zroNI )51 dhoNIbiba 184 zrotas 120 / zrotA 171 | zrotra 185 r' 65 / zIthu zIrNa 61 82 zarvarI pArvarIkara am PWDMA 98 178 zaktija 14 zukla 147 190 zavara zazina zaziprabha zazvat 147 zuci zudA-Da zuDAla zunAsIra zyamra 89 zvasana zveta zvatavAjina 70 ivovamIya 91 20333 zAstra 57 143 198 190 | zuSira zUkara e . zastrajIvina 14 zAkhina zAtakumbha 82 zAnta sAraMgI-sAraMgI 73 zAGgin 37 AN / zUra 150 lin khalika khalita gina SaDdazana SaDakSINa SaNmukha pASTika 6 SoDan 167 81 VY 110 saMyata zemSI zaila 4 saMyamin zAli zAsana zAstra zivarin 4 zikhin 19 zikhivAhana 34 ziuina zipiviSTa 35 saMyuga zailadhara zoNita zoNI 1 126 zauMDa zirasa 161 zauMDIra zauri zaurya sbaam zyeta zyenI zrava zravaNa 577AWAmoun ziroghara ziroruha zilA zilImukha 10 zilImukhAsana 4. ziloccama 4 zilodbhava 47 saMzita 188 / saMsaraNa 150 saMsAra 120 / saMsati 168 saMskRta 75 / saMstuta saMsthita saMhamana saMhita sakala sakta sakhI sakhya 16. 187 122 | zrI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 dhanaJjaya-nAmamAlA zloka pRSTa zloka zabda zloka 27 zabda sagotra saMRndana saMgata saMgrAma saMgha saMghAta sajAti saptAciSu sapti sabhocita sabhya salila savayam savarNa 87 140 14. 112 112 136 667 sama 169 6 140 143 samaja samara samavartina samavAyika saMcara 145 42 21 saMjJA 165 161 sahacarI 189 / samaveta 15:7 : samasta 187 139 118 34 savita (27 savitrI satyasAcin 70 saha sahakArin 21 sahakRtvan 20 sahasA sahAya sahasrapAt sahasrAkSa sahita sAkam sAgara sAdhana sAdhIyas 129 182 mamAja samAlambha samiti samIgarbha 140 0 197 m saMtata satata satI satkRta satya satyakAra satrA sadana sadavacisa sadA sadAgati saducita sadRza saiza saharu sadamana .ro rAmIpa tr samIraNa samudaya 112 v 26 samudra samUha 19 139 sAghu 87 sAdhuvAda 153 sAdhvI 161 - 135 136 132 136 20 0 sadharma 162 0 sAnu sAnumat sAmaja sAmpratam / sArameva mArddha 41 samparAya sampakta samphalI sambhRta sambandha saraNi sarasIruha sarasvat sarasvatI sarita saMrUpa saroja . sacI sanAtana sanAbhi 0 tara 46 125 42 hii 104 8 santati sAla 261 72 10 HR-3 148 125 154 136 20 128 122 mAhasa sAhAyya REET d sarpa sarpiS -santamasa santAna sandeza sandhAnIta sannidhi sammati sapatna sapadi mita 141 rAgha 187 siddhAnta 58 115 sindhu Rs4 44 sarvajJa sarvadA sarvallabhA 77 sindhara 17 36 ! siMha Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 zabdAnukramaNikA pRSTa zloka | zabda pRSTa zloka | zabda 106 sauhada 91 197 / svAhApatti sauhRdya 197 ' svairiNI pRSTha zloka 33 Our 3 hai va m zabda sItkRta sImana sImantinI mIra sukRta suciraMtana W 14 w 142 102 121 stana stanadhaya nir 20 0 156 hesa iMsavAha haMsI haMho hantokti 64 127 ra suta EF EXxx., 147 stabdha 181 110 6 167 hya 52 sudhAsUti sunAzIra munimauka sundara sundarI stambakari stambarama stena 88 15377378558523546328575; 177 - strI - 122 suparNa subhadra sthapuTa sthavira 16 90 sumana 8. sthANu 68 hariNa hariNI sthAna 133 150 ' sneha 61 surA suvarNa 7 149 suSTa 173 sparzA spaSTa sphItkRta sphuTa harit harita haridrAbha harinAhana 149 G000 , 57 173 smara smata 182 orror 108 111 spada Y syandana 172 / hala hali 119 havyavAha ja 60 hasta suhRta sUtrAmana sUna sUnRta suri sUrya sUrpa kAri senA senAnI senAnIpila sendra sainya saudarya somavaMza saudAminI sauva 73 24 68 srabantI 12 srotasvinI srotasvinIpati 12 stra 24 hastazAgvA hastin hATaka bha 47 197 2 svabhAva hAlA 146 svara 118 18 svarga svarNa saumya saurabha svAnta himavassutA 36 hiraNya hiraNyakazipusUdana 37 hiraNyagarbha 36 hirayaparetas 33 sori sauhArda svAmina Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanaJjaya-nAmamAlA zabda zloka / zabda pRSTha zloka hRdya zloka | zabda 178 / heman herika 65 hutAdA hutAzana hUMkRta hRSIka hRSIkeza 105 122 105 hai yaMgavIna anekArthanAmamAlAsthazabdAnukramaNikA __ pRSTha zloka ! zabda ___ pRSTha zloka | zabda dAva kaivalya koTi kSIra zloka 18 41 aja dvija asana gaNa 5 T adri dhAtu . dhiSNva ananta anta antara pataMga ambara carcA arca artha payas parjanya pAJcajanya pudgala jAtya azoka jina X NAWii punAga jImUta jyotiSa 94 98 prAya-prAyas bAdhA / brahmavAca kadalI taMtra 100 tatpa tAra bhaga kasvara vASThA kInAza kIlAla ketama sAkSya tIrtha bhAva dana Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTa managna bhASyasthazabdAnukramaNikA loka zabda pRSTha zloka | zabda vinamvat sAraMga viSa sArasa sAla 11 vaikuNTha 93 4 . myAmoha sumanas vRSAkapi rAjan rAma soma za zambhu staMbha zikharina sthANu labdhi lalAma / 99 gutri spandana syAta vana vargaNA 96 19 svara 14 ! 35 | sattva 100 42 sandhi samaya 6 sarala 9720 sAra rasvara varNa yAma virocana zabda pRSTa aMza aMzumAn aMzumAlI nAmamAlAbhASyasthazabdAnAmakArAdisUcI pRSTha paMkti | zabda pRSTha paMkti zabda acirAMzu andharipU 21 / acyuta andhatamasa 21 aNDaja 28 / apathI animAtra apasarga ativela 18 : apAMpita 6 ! atrinetranamUta 24 adhiSThAna 8 abja ananta 15 abda 21 anantA 6 . abdhijA anazyara 77 abhika 24 | animiSa abhilyA anIka abhijana 6 anIkinI 44 20 / abhinava aga 25 aphala agni ayadhanvana apriya aGgaja aGgura aGgarI abalA 30 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zabda abhimantha abhiyAti abhisArikA ambabhUt jayana araNyazvA araNyAnI ariSTa abhIka abhIzu apa abhyAgama amuka amUrta 8 amRtanirgama 25 amRtAzana ambA acimAn adeni azubha azman aSThIvAn asatI asampUrNa pRSTha 23 asahana abhuta asrapa 23 asvapna brati 27 18 artha arbhaka alaMkAra avatamama avadAna 34 avayava 19 avinazvara '77 avinItA 17 avyaya 88 23 ina 45 18 18 9 78 64 6 62 34 27 89 20 60 72 66 ra 51 17 89. 22 23 20 20 26 paMkti 3 t 17 19 18 4 2 20 4 2 14 23 13 12 14 23 18 15 25 4 2 11 12 15. 16 11 17 16 10 1 22 7 4 zabda A AcchAdana AtmIya Aditya dhanaJjaya - nAmamAlA AdhAra Avarta Apta AptarUpa AbhIla AmiSa Ayata Ayodhana bArAt Aroha AzItripa Azuga AzrayAza Azruta Asanna Asava Askandana AhArya ithUna icikila itvarI indindira indu indrAvaraja I IzAna 2 ra 28 utkarSa 13 udaka 22 upaya pRSTha A 38 51 21 26 20 62 8 21 budong 87 22 76 45 69 51 65 33 34 21 06. 61 45 4 13 10 17 42 24 38 chur 38 36 u 54 ra 76 paMkti / d: 12 10 19 12 6) 5 10 in ' 21 18 1 26 2, wo 8 16 q 1 15 1 w nA 10 17 24 15 22 2 * Y 18 zabda udadhi udanta udanvAn uddhana utrasya upakaNTha upagata upavRti upamA upalabdhi upahUra upAdhi urasija u uSarbudha Urmi Rktha RkSega Rbhu Rzya RRSTi RSya ekapadI ekAnta airAvatI pRSTha 13 68 13 54 62 69 91 23 68 Few = 3 * 55 84 68 5. 1 34 U 15 13 E 48 28 30 64 43 64 e 788 84 64 Di kakudmatI 5.1 kaGkapatra 39 kacha 13 kaJcukI 65 kaTisUtra 60 kaTIra 51 paMkti 2 20 04 2 24 13 23 10 19 8 4 18 18 d' 18 15 13 92 2 2 7 25 17 23 12 18 17 31 19 2 2 -11 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda kaDa kAdamba kadaryaM kaniSTha kandharA kanyAGga kapaTa kavandha kamala kamA kamitA kambala karNajana kAmaja karpaTa karbura karmasAkSI kaSu kalatra kalamba kalAzrIta kalApa kahaka karamaSa kalya kalyANa kavi " kazya kAkodara kAJcIpada kAntA kApizAyana kAmadhvaMsI kArpedika 73 paMkti 51 85 21 : 50 52 68 8 VN 8 38 18 65 81 10 59 29 47 26 12 51 39 47 53 60 = 66 61 47 56 69 65 51 16 61 36 80 kAlasAra 64 45 kAliga kAlindIkarSaNa 70 19 21 12 1 15 11 ! daa 18 8 4 21 19 21 21 12 12 ra 15 22 11 18 20 19 14 19 9 j 2 bhAdhyastha zabdAnukramaNikA zabda pRSTha paMkti .-. kAlindIsodara 71 kAvyapanandana 65 4 kAzyapI kiNva kimpacAna kira kiri kimi kInAka ! kIlAla kIza kuja kuTa kuNDalI kudha kuntala 8 6 6 6 65 4 6.1 kumudavivallabha 27 kumbhInasa 65 kuraMga 64 kuraMgama kula kulyA kuhaka kuhara kUca kUTa kala 10 16 15 2 kUlapa 16 kRtakarmA kRtasukha kruta hasta kRtI { 6. 85 46 46 11 22 kRSNasAra ketu 71 64 67 12 80 81 b 68 13 12 18 1 56 16 kRttivAsA 36 4 kRpITayoni 34 2 kRSTi 56 17 kRSNava 34 16 64 11 23 79 39 79 11 16 3 10 1 16 15 J 2 27 28 11 8 15 S ve 1 30 y 3 23 17 2 11 2 21 10 18 10 20 20 20 15 2 16 The 2 ov 17 19 zabda kaitava kairavavipriya kola kovida kauNapa kautika RtupuruSa kravyAda lIna kSaNikA kSitidhara kSIra zrIda kSudra kSulla kSullaka kSetra kSetrajJa khabha naru khajUra 13 kSIrodanA 38 gatvadArikA gandharva gandhottamA variSTha garbhapota gAGgeya pRSTha 68 37 46 56 29 80 gArddhapakSa girika giriza gIrvANa guTikA guru E 29 27 9 4 8 182 85 t radaa 85 16 19 79 kha 26 39 43 ga 18 27 61 62 20 35 4.7 39 4:7 4 30 47 87 127 paMkti 18 8 15 2 28 2 18 28 1 20 30 2 21 21 1 ? 1 15 16 20 21 21 19 6 24 15 17 2 4 15 21 15 3 13 11 18 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanaJjaya-nAmamAlA zabda pRSTha R pRSTha paMkti / candrahAma paMkti / zabda jayAtruka gulminI ENT. capalA jJAti jyoti gRhapAt guhA gokarNa gokula Dimbha - gotra bhalA cAmIkara ciGgara cikitsa citraka citrakAya citrapuGkha citrabhAnu .. . gotrabhid 26 mopati taTinI taTI taDitvAna tanayA nanya saptakI tamAla tamasvinI Mara.. ... goSTha . cIvara gIra . gaurIputra grAvan pAvA grovI jagaccakSu jagatkartA jagaprANa jabana tamAlapatra tamira tamimA . dhana v vivitie ghanarasa ghasra samona tarakSa ghRNi janA nidAna janya jambAla jambanada jayanta jayantI NODur-r tarasa tA " ghRta ghRtoda ghoTaka proNA .." +0.06 tAra . WN . 000 tArakA nArakAri tArApaNa .. ra caka jaran jalacara jalamuca jalarAzi 25 / jalazayana .. tAkSya cakavAla - s arA .14 RIP IRN -.. tigmAMzu . 26 timiraripu 26 tIra tuNDa 2 / tunva ' sonidhi 15 / athItana .. - janA javAha cakrI cakSuHzravA caJcarIka caJcalA caTulA candrakI candravasu candrasaMjJa jAlaka . jAlika jighAMsu jina . . jiSNu New D pa . 51 ' jihmaga jIrNa trikasthAnaka tridaza " Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 bhASyastha zabdAnukramaNikA dIrgha dIrghajaGgha dIpRSTha durgati dhUmikA 19 / ghRSNi 2 / dhruva 77 na tridazadIdhikA 36 tridiva vipathA 78 tripurAntaka 36 tripravarA triyAmA trikA 27 viviSTapasad 30 trisaMcarA trisaraNi vinItA durvarNa 25 - 28 78 14 duzcyavana dukazruti devatA daivata doSagrAhI doSajJa naktamunA nakharAyudha nalinI nAka nAgAntakA nAlIka nAsikA niHzalAka nikAya ni karamba nikhila 80 51 tryadhvA 84 PK 88 nigama duNA daka dakSa dakSAdhvaradhvaMsaka 36 dakSiNApati 71 daNudhara daNDAhata dadhyuda dantAvala dandazUka damunA damUnA dayitA dIkara Nm10 dvAdazAtmA dvijarAja dvijihva dvirasana dvIpavatI dvIpI dveSaNa nitarAm niraya nirjara nirjhariNI niyaMthana nivaha nizIyinI 25 nigniighir'iinaath 24 niSaTTara nUla nupalakSma dazamIstha nema dasyu dhanaJjaya dharaNidhara dharmarAja dharSaNI 71 dAkSAyaNIramaNa 25 dANDAjinakA 80 nesnA nakarSaya nakaseya naMta dhava 23 / dhAma dhArAdhara 38 nya 46 dhIra dAzAha dAseraka digambara dinakara dinamaNi divaspati dhUpaka dhumadhvaja cUmayoni 26 para paGkaja paJcazAstra pancAnana Prem dhUmala Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 patreSu paTa paTI paTTasUtra patAkinI pati padaya padavI gadAGgada padika padga paddhati pannagAzana padmavAsA padmara padUmI padyA paya shi ejaMnva paryavasthAta palAzI palla pattanAzana pazu pazupani pAMzulA paka 39 59 pAkazAsana pAnIya pArvatInandana picaNDa 200 200 61 44 18 14 78 5.3 4 14 788 65 payodhara para 23 paramezvara 36 parameSTI 37 parAsvandI 82 paripanthI 23 pariplutA 61 pariSajja 10 pariSkAra 60 31 23 6 38 38 45 78 62 9 6.6: 65 80 36 17 20 31 8 35 51 12 16 21 12 13 13 1 20 19 30 12 puJja 14 puTakinI 30 puNDarIka 30 putrI pudgala 21 16 12 13 12 2 3 10 4 2 15 12 11 26 1 2 5 14 3 15 3 17 2 27 4 4 10 piNDa dhanaJjaya nAmamAlA pitRpati gItakArA pIti pIyUSa pIlu ruci pura purandhrI guruja pulaka puruSa pur3aka puSkaraH puSTa puNpaliT puga pUrvaja pUrvadimpati pRthuka padAku puTina pRSadasva pRSatka pota prakaTa prakAra prakAza prakoSTa prakhya pragraha pracalAkI ays www 19 71 27 62 25 45 63 11 46 20 19 19 67 15 90 82 * 4 90 8 28 90 42 63 21 31 20 65 23 33 39 59 84 68 68 84 50 68 23 64 16 11 / pratana 13 15 13 1 16 * 22 7 14 6 16 2 28 f 9 7 3 14 7 9 12 18 26 2 1 19 8 21 13 8 5 16 8 19 pracchanna 3 pratAninI pratikiTTa pratijJAta pratipakSa pratibhaya pratibhA pratima pratimoSaka pratIka pratIpadazinI pratna pratyanIka pradaha pradyumna prayota pradyotana pradhana prapati prabuddha prabhAkara pramadA prasastraghna pravayAH pravidAraNa pravRtti praveNI prAMzu pretapati plavaGgama 84 76 11 66 phala phala ka 91 23 87 55 68 82 19 16 aut w m 68 91 76 prANavinAtha 18 prAdeyAMzu 25 prAvara 59 prAvAra 51 prIti 54 8 prekSA 76 23 39 39 23 26 45 13 56 26 15 70 63 45 55 pha 6 6 51 18 4 27 10 10 2 22 7 8 5 1 r 2 11 11 19 19 1 10 // 2 21 11 4 1 20 7 18 20 1 13 13 23 19 11 15 23 19 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyasthazabdAnukramaNikA bhuvana bhUcar3hAya 36 mr bhUtadhAtrI bhUteza bhairaSa bhoktA 38 mAghava mAdhavaka mAdhvIka mAnasaukama mAyA mAyAvI mAyI mitampaca vaddhabha mika baddhara vaca bala bala sUdana bahijyoti bahula bAddhiza jANAsana N bhogI 34 bhrUNa 4 miSa mihikA 17 2 mAla majukeza maNDana maNDala mati matimAna mihira 1 bAliza yAhuleya bukkaNa matsya madhu bRhat badbhAnu brahmacArI mukunda mudira sUrtija mUrghaja bhagadaMza mRgaripu mugAGka mRgAri mRNAlinI mRdula madhukara madhusana manasija manIsI mantrajJa manyA mayUkha marAlavAha bAgI bhaga bhaga mudrIka meghapuSpa bhayAnaka bhaga mlaa bharbharI medhA 18 19 . masatarman moSaka r 9 yathArthavarNa 3vrror Mr. Our XxIxur yayu bhalli bhaSaNa bhasala bhAnumAna bhAskara bhAsvAn 42 malimlaca mastaka | mahAtejas mahAbala mahAvila mahArajata mahAsena mahilA mahIruha mahelA yAjya yAtayAma yA minI yUya bhIma bhISaNa bhISma mA bhISmasU rajanIkara ratnagarbhA ratnavanI bhujaGka bhuk 65 mANavaka 6 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dhanaJjaya-nAmamAlA rathAGgapANi 38 ramaNI varayitA varalA parAka variSTha vaNinI P ramA ravaNa razmi rasA rAkSasa rAgasUna rAjasarpa vartanI arSIyAna varma vahaNa baa vasati jila vidAya vivasana vivasvAna bibikta vizArada vizistra vis 28 vizvakapa vizvAsa viSTara 19 . viSTarazravAH 38 viSNupada viSNupadI biSNa ratha viSvaksena visara visAra rAjA rAtri rAzi rizya KVSK vasu vastra 47 vasna rumma sami hasya vahniretA vAtapramI vAmadeva vAmanetrA vArida roka vistIrNa roci rodhobakA Wwr vArtA ropa vINA vItahota nIti rohiNIvallabha 24 vIrutra vAsayI vAsitA vAstoSpati trikara vikira vikartana vikrAnta vRjina vRttAna lakSya lava varNa lakSaNoda saharI 05 Om vAri vigraha (56 lekha 30 31 leD vaha vRddha vRddhadhavAH vRndAraka vRSAkapi vRSAta ma vakSoha vajadhara deNI vijana vidhA vidheya vipaTicat vipulA vibudha vibhava vibhA vibhAvarI 16 / viroka baTu - vanamAlI yanautras vaikuNTha vaijayanta vaivasvata vyakta - ___ 25 25 vapA bayasI -- 20 vyaJjaka Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAla byU ha vyomakoza vraja bhrAta zakalI zaktipANi zatapuli zatahradA zatAnanda zabala zama zamana dAmbara zambhu zaya hArI zalkI zazadhvaja zaza zazizekhara zAkhAmRga zAtakumbha zAzrava zAda zAla zAlAka zAva zAzvata zAzvatika zikSita zikhAvala zikhinI zirasija za zIrSa 65 63 36 za 62 ma 11 8 35 37 9 wt 64 50 71 64 50 25 8 13 25 36 6 4:5 23 10 11 6 47 20 36 3 38 15 77 71 79 64 (53 ( 60 90 1 13 3 11 27 20 52 28 10 20 10 17 19 11 17 25 29 2 1 15 15 2 10 27 5 2 11 11 20 3 13 19 21 bhASyasya zabdAnukramaNikA zuklApAGga zuci zuNDA zupi zUra zeka zevalinI zaila zyAma kaNTha zrAddhadeva zrIkaSTa zrInandana zrIpati zrIvatsAGka zloka zvabhra daveta tacchada zvetaroci paTUcaraNa paDaDrila saMkhya saMkhyA saMkhyAvAn saMgara saMvitti saMvega saMvyAna saMstyAya saMsphoTa sakhA sagarbha 64 34 61 89 26 saJcaya 2 satra 1. sadAtana 23 12 4 pa 64 71 36 39 38 38 34 sa 89. 47 63 25 42 42 45 55 56 45 55 83 45 21 21 saGkalpajanmA 39 59 67 E 6 .77 3 15 15 22 20 20 11 30 geub 11 3 i 11 : 13 13 13 22 19 13 1 6 9 1 8 3 i 8 d 13 13 2 2 2 11 11 23 11 sa deza san sanAtana rAnAbheya sanI sanikaTa sannibha sapiNDa saptAzva sabhAsada sabhAstAra samaya samaryAda | samavAya samAdhyA samAnodara samAnodarya / samiti samIka samIra samadaya samudrAya samudrakAntA samudbhanavanIta samUha samma sammit sarasvatI saridvarA samR sarpazana sarva sahA sarvaja sarvatomukha sali savitA 69. 46 ( 38 7.7 21 69 70 68 21 26 56 56 3 69. 63 74 21 ' d 45 45 33 63 45 63 y my my 12 b 63 45 45 12 36 2 65 64 4 36 8 80 26 sahacarA 16 16 sahacarI sahadharmacAriNI 16 133 23 2 15 10 10 23 1 8 10 21 7 6. 64 23 12 13 10 ? 2 1 8 12 2 12 12 2 11 3 2 11 11 1 3 6. 3 4 14 19 15 15 15 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sahanna kiraNa sahAya 14 sAgarAmbarA 4 sAmAjika 56 sAmi sAyaka sAra sArana sArasana sArtha siMha sivanI sicaya sita sitAna sitetaragati sItA sukumAra sucaritA sudhAmUrti 26 sudhI suparNa ketu suga 89 39 48 64 60 62 46 51 59 47 60 34 38 75 17 25 56 38 30 sumanas 30 surajyeSTha 37 suranimnagA 36 19 30 6 7 4 21 6 17 19 12 4 2 12 19 5 15 22 14 dhanaJjayannAmamAsA surava 28 surasarit 36 suroda sUra sektA sevaka sodara skranma stanayitnu slanya stoma sthavira sthAnIya sthirA snigdha sparzana spaza 9 spukha 2 / sraSTA 2 14 14 12 10 11 srotas svajana svayambhU svarAT stra kas umut 13 26 14 21 50 9 62 63 37 49 4 21 33 87 62 36 12 21 37 31 30 svAdurasA 61 15 | svAda 13 10 svApateya 48 3 svairiNI *Z w' 20 30 18 10 21 12 13 13 10 8 13 2 8 1 7 4 11 10 10 26 12 15 1 haMsa haMsaka hari hariNa haridazva haripriyA harimAn hariya haryakSa haviH havya hArahura himavAluka hiraNya hRcchaya heSaNa haiMSA hAdinI h wyw 26 73 26 33 a 71 72 26 38 31 31 46 62 6 61 60 48 39 52 52 ( 9 12 52 13 6 17 21 14 20 8 11 9 21 21 27 26 4 7 23 16 12 26 26 20 11 26 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaugikazabdAnukramaNikA agniparyAyasUnaH senAnI 66 'jityAparyAyakaraH balaH 142 manuSyapayogapatiH nRpaH 14 paghaparyAyajayI jinaH 131 jhaSAdyA diH dhvajAyantasmaraH 84 / mayUrapIyapatiH guhaH 126 aditizabdAtaraM sataparyAva- tAmarasaparyAyavatI visinI 23 meSapayAyapathaH AkAzaH 53 prayoge devanAmAni 56 | dinaparyAyavAraH sUryaH 50 / rASiparyAyaca raH rAkSasaH 55 AkAzaparyAmagaH khagaH 54 | devaparyAyapati indraH 57 / / | lakSmIparyAyapatiH hariH 76 AkAzaparyAyacaraH lebaraH 54 / dehAvabhavaH mataH 39 vAyuparyAyapayaH AkAzaH 53 uDaparyAyapati: candra: 48 yuparyAyadhunI gaMgA 71 . vAyaryAyacara: massyaH kAlAdinAmataH paraM pAlaprayoga dhanaparyAyadA vaka; kuberaH 96 vApaM yAyaniH ambadhiH 16 japrayoge ambaraprayoge ca dhInAmayajitaH mUrkhaH 166 / vAryayodbhavaM payam 16 digpAla nAmAni 61 nAgapayayiAriH magendraH 90 vittaparyAyapaniH kubera 16 kAvaparyAyarahitaH manmathaH 7 nizApAyakaraH candraH 48 vidhiparyAyapuraH nAradaH 53 kAma kaparyAyakoTi: aTanI 79 pamnagaparyAyarI garuDaH vipinaparyAyavaraH vanecaraH / kiraNayAcibhyaH pUrva zItazabda- pariSatparyAyaja kamalam 20 viSTa paparyAyapatiH trinaH 113 prayoge candranAmAni, yathA- pavanaparyAyAna: bhImaH 66 zampAparyAyapatiH ambudaH 19 ___ zItakiraNaH 46 pavanaparyAyaputraH hanumAn 63. zalabhamyAdidharaH hariH 76 kiraNazabdebhyaH pUrvam uSNazabda- pavanavAcisakhA agniH 64 ronAnIparyAyapitA DaraH 68 prayoge sUryanAmAni , yathApuSpaparyAyazaraH smaraH 80 ' srotasvinIparyAyapatiH__uSNakiraNaH 46 puSpaparyAyAstraH smaraH 80 abdhiH kRSNaparyAyaputraH manmathaH 77 prasthaparyAyavAn giriH svargaparyAyapatiH indraH 57 gAnadIvaraH sindhuH 71 / / bhUmiparyAyadharaH zala: svagaMparyAyavaHsa: tridazaH 57 cittaparyAyahAri manoharam 108 | bhUmiparyAyapatiH nRpaH 7 ' svAtaparyAyodbhavaH mA ra 21 jAlaparyAyapriyaH rAkSasaH 55 / bhamipa yAparahaH vRkSaH 7 himaparyAcakaraH candraH 179 ur Fr - - - - - Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekArthanighaNTugatazabdAnAmakarAdisUcI m iDA 0 ki 104 104 76,77 105 kesarin 104 kokilA 104 koTarastha komala 102 kauzika 102 105 shaahi 104 kavya ukSan udakyA udAra uSNISa utrA 105 104. WWWS kSattA 88 kSaya 107 : sara 102 R sa aditi adhyAtma adhyUDhA ananta animiSa apAcIna abda amRta ambara ambarISa Rta 104 103 102 102 auSaNa go golaka 133 ka grAvANa arka (102 ka kUpa kavandha kambu alAta ayadAta 104 102 ghanAghana azvAre kara At AWK asita ghasa 104 102 23 asura 103 caTaka 104 A karSaka 48 | kala balabha kaluSa kAnIna kilAsa kITaka 104 104 108 cama 48 98 / 104 104 104 104 104 AkRta AbAda Agopa ADambara Atmaja Aditya Adhi Ayatana Arya kInAza 102 kIlAla 102 jImUta jyoti kuNDa 133 78 kuNDAzI 105 104 111 kUla 104 kRtaghna kuSNa AlAna Ahata 104 104 102 102 tapasa _22 / tamonu da 16 | sAyaM ketu Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekArthanitrAnuzadAnukramaNikA 1.4 105 104 104 12 bhAva 100 102 12 1 ' bhAryA 12 bhAva 1 bhAkara bhuvana 19 bhUsthiva 135 tulya tRNI jA todana toyada triyAmA vizaGka 102 105 104 103 104 102 105 109 104 68 104 84 84 | paNDa patajA 51 padakRt padma paya paracita parameSThI paricarya parjanya palAza 70-71 / pavana pAnIya pApa pAJcajanya pizaGga 110 pizita puNyazloka pulina 103 103 104 104 104 dakSa dakSiNa daviSTha dAna dAnta dI duzcarman dolA dvija 104 104 104 102 104 maNDUka 104 89 manakAzinI 105 139 madhu 103 63. 64 mandhina manda 105 121,123 mandira 104 / mayUkha maliAluca 103 maskAra 104 maheSvAsa 105 118 mAyA 105 124 3 104 104 maSTa 102 ghanaJjaya gaalaa mecaka milaSTa puSpa 9 / pustva 65 pRSThohI paulastma prajApati 104 83,106 104 viAya 103 pradhAna 105 P0.00 ALANK yama yuddhazauNDa 105 yUthA yUthapayUthae 105 103 rahas 104 103 nikaSa jasa nalna prapA nAga prabhAkara nApita prAsAda nAstika 105 132 plava 104 nitamba nirupadrakA 105 phenavAhinI 128 nirupaskarA 105 127 niviDa 104 babhru nusiMha 105 120 : bIbhatsa nyagrodha parimaNDalA 105 143 72 rata radana 104 89 104 rammA rAjana rAjIvalocana 105 rAjIvalocanA 105 142 / sama 114 143 bhagavan paNa 104 82 / bhAminI 105 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 rAvaNa rohiNeya lakSma lakSmaNa lalanA lalAma lalitA lavalI lAya Nya lulAma lekhA vazrvaktra vandhyA daravarNinI varAh varUtha varSAbhU balAhaka vallarI bag2A 105 14.1 102 31 vasu vAjI vAma vAleya a 103 69.70 103 69 105 137 104 81 105 139 104 81 104 101 104 106 103 61 va 4 82 107 138 33, 34 47 89 57 113 107 18 73 104. 105 102 103 04 103 104 104 ( 102 | 103 104 103 103 vAsara 103 vidvAn 103 bipI 104 vipina 106 . 79 39 50 41 62 113 152 dhanaJjaya nAmamAlA vibhAvasu vimbaSThI virocana vilAsa vizAla viSa vRkodara vRjina vRSa dhUpA 105 104 102 102 hat 104 vaikartana 105 vyaktitrAdin 105 vyaJjana 104 vyAdhi 104 zaGka zakaTI ( 102 103 105 106 104 104 132 zambhu zarArU zarIraja zarI zatra zikharin zikhin ziva zivA zilImukha zIta zukrA zucikRt ri 41 137 te za 102 14 105 45 102 13 105 102 103 102 103 102 102 104 103 106 104 103 20983 s 90 24 116 109 30 31 107 115 120 112 102 131 35 42 23 51 5 * zaka zemuSI zeSa zailUSa SaDvade savara satra satvara sadana sama saptapa saptAzca samAdhi samrAda sAndra sAraMga rAsa sita samAdhistha 105 104 sumanA sthaviSTha syandana svar 20 10 60 153 81 hila 59 hrasva 4 104 102 104 pa 105 sa 102 haMsa hari himArAti 104 104 102 102 103 103 102 103 104 104 102 103 hra 102 102 105 148 105 124 125 109 42 73 13 104 102 104 96 93 32 104 100 133 27, 28 103 83 26 27 17 66 613 99 21 4 m 80 . 108 110 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udhRtavAkyAnAmakArAdisUcI aGghanAcca tadeSagAM57 | Namo arahatANaM 1 | bhartA rAMgara eva mRtyu basani 15 atipralApabhAvena 61 | tattu hayagAyInaM yad 61 mAnyatvAdAptavidyAnAM anazanAvamaudaryavRtti- 2 | tatsaMdehe gane tAbhyAM 58 madanti midhIbhavanti asUyayAgagya nizAmya yA 33 | dujnaNa suhinau hou yaH pApapAzanAzAya 2 Atmani moze jJAne 52,58 durjanAnAM vinodAya ya utpanna : punAti vaMzaM 19 Apo nArA iti proktAH 37 / diyosni purANa yatsatima hitaM na varNa sahita 59 AyuH pIyUSakuNDaiH smRtti- 62 | na kuM pRthivIM pipati reSaNAt klezarAzInAm / AhunetrotthamanaH suta- 24 ! nakSatramRkSa meM tArA 25 lakSmIkaustubhapArijAtakasurA61 uDDIya vAnchitaM yAnti 14 nakSave yAkSimadhyeca varaM kSipta: pANiH 22 eko ratho gajabako 45 nabhantu nabhasA sArtha bAMgamo gadendrAdI aizvaryasya samagrasya navame prANasandeho vArja vAjastu pakSe'pi 27 kapirva rAhaH zreSThazca nAsAkaNThamurastAla bAho mugyaM dhano bAho 27 kAzyamityucyate tejaH 57 / niSadvarastu jAmbAla vRSAkapirvAsadede 34 viyatI paJcasahastrI 96 , niSAdarSabhagAndhAra zyAmA rAtristu vida zyAmA 25 kumArakAle AmalakI- 55 / paJcamai dahyate gAtram SaDja mayUrA navate 53 kokilAnAM svaro rUpaM 55 / paJcAcArarato nityaM | satyaM dUre viharati sama 14 kvacittavRttiHkvacidapra yattiH 6. panaM zakaTagamyaM sandhiryonI suraGgAyA 96 girikandaradurgeSu 32 patatripatripataga sarSapasya prayatnena gosave surabhi hanyAt 56 patyAritraguNaiH sarvaH sa vyAkhyAti na zAstram 3 gauH svargaH saprakRSTAtmA 58 puNDarIka sitAmbujam 10 svarathe nare sukhAsIne puSpasAdhAraNa kAle sthAna bhUtyaM bhaved catuHSaSTikalAbhijJA prathame jAyate cintA hAvo muvikAra: syAt 17 * catvAraH puruvaMzajA prazasyA na namasthApi jAtamAtro'a bhagavAn 31 / prAyazcittavinayayAvRttya 2 | hiraNyagarbhamabhavat bhASyagatA granthA granthakArAzca akalaGka: dvisandhAnakAvyam 33 1 / vidyAnandI anekArthadhvanimajarI dvisandhAnabhASyam 61 10 / zabdabhedaH nAmamAlA 72 20 / zAzvataH padmanandizAstram zrIbhojaH amarakoSaH pujyapAdaH samantabhadra : 1 1 bRhatpratikramaNa bhASyam 58 15 mUktimuktAvalI 22 18 amarasiMhaH bharatanATakam 53 22 somanItiH 1819,24.27 24 amarasiMhanAmamAlA 29 6 mahApurANam 58 3.9 amarasiMhabhASyam 19 12 / yazaHkIrti 22 15 / halAyuSabhASyamAzAdharamahAbhiSeka: 62 1 14 21 / haimaH kalyANakItiH 1 2 / 25 / hamanAmamAlA kSIrasvAmI 15 / haimI 9617, 29,27 DAllaNikA 29 6 / yazastilakacampUkAvyam 98 8 / hemInAmamAlA 34 12 gaugau: kAmadudhA bhAratam 53 10 mahApurANama 157 22,23 26 halAyudhaH indranandinI tizAstram 55 23 yazastilakam, 9410 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saGketavivaraNa a0 vi0 abhidhAnacintAmaNi | kA* su0 kAtantrasUtra yazali. A. ka. yazastilaka anekA0 saM0 anekArthasaGgraha kSI0 bhA0 kSIrasvAbhibhASya AzvAsa kalpa ama0 ko amarakoza kSI0 svA0 kSIrasvAmI vi. ko kA0 vizvalodhanakoza ama0 ko bhI bhA0 amara- / jana samu0 janapadasamuddeza kAntavarga koza kSIrasvAmI bhASya | jaM. sU0 janendrasUtra / vi. lo0 vizvalocana koza amara amarakoza tA sUtattvArthasUtra | za ca zabdArNavacandrikA a0 saM0 anekAdhasaMgraha nItisA. nItisAra u0 sU uNAdi sUtra / nI vA samu0 sU0 nIti vAkyA.| za0 ca 0 ma zabdArgavacandrikA kalpa0 ko0 kalpadrukoza yAmRta samuddeza sUkti mAna para ninAdinikA ! kArikA zAkaTAyana kArikA kA0 sa0 kAtantra uNAdi pA0 u. pANini uNAdi / zA. sU0 zAkaTApana mUtra kA rU. u. vAtantra rUpamAlA pAna gaNasU0 pANini gaNasUtra / sara0 ka * sarasvatIkaNThAbharaNa uttarArdha pAta0 bhASya pAtajalamahAbhASya | sAra samA0 sU0 sArasvata kA0 rU0 pU0 kAtantra rUpamAlA pA.sU. pANinisUtra pUrvArdha samAsa mUtra mo0 u0 bhojaupAdi kA rU0 pU0 sU0 kAtantrarUpa- | me0 ko vA0va0 medinIkoza / 20 ca* hemacandra mAlA pUrvisUtra | bAntavarga . he0 za0 hemazandAna zAsana zuddhipatram pRSTha pa0 azuddhayaH zuddhayaH ' pRSTha pa0 / azuddhayaH zuddhayaH 7 14 saraM zaraM | 65 9 viSAzayaH viSakSayaH 53 2 stamitaM stanitaM | 69 2 nikuro nikarI 54 21 muktoSA- muttoSA- '71 21 zveto zyeto