Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ LON vAcanA-pramukha AcArya tulasI pradhAna-saMpAdaka yuvAcArya mahAprajJa Ja ational
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekArthaka koza (samAnArthaka koza) vAcanA-pramukha prAcArya tulasI pradhAna-saMpAdaka yuvAcArya mahAprajJa saMpAdaka samaNI kusumaprajJA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekArthaka koza kozazcaiva mahIpAnAM kozazca viduSAmapi / upayogo mahAneSa klezastena vinA bhavet //
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaktigrahaM vyAkaraNopamAnaM, kozAptavAkyAd vyavahAratazca / vAkyasya zeSAd vivRtervadanti, sAnnidhyataH siddhapavasya vRddhaaH|| IM Dhd 7/ODM samaNI kusumaprajJA jaina vizva bhAratI prakAzana
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka: jaina vizva bhAratI lADanUM (rAjasthAna) Arthika saujanya : rAmapuriyA ceriTebala TrasTa kalakattA prabandha-sampAdaka : bhIcanda rAmapuriyA nidezaka : Agama aura sAhitya prakAzana (jaina vizva bhAratI) prathama saMskaraNa : 1984 pRSThAMka : 440 mUlya : 1 70-00 mudraka : mitra pariSad kalakattA ke Arthika saujanya se sthApita jaina vizva bhAratI presa, lADanUM (rAjasthAna)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ EKARTHAKA KOSA ( A Dictionary of Synonyms ) Vacana Pramukha ACARYA TULSI Chief Editor YUVACARYA MAHAPRAJNA Editor Samani Kusumprajna JAINA VISHVA BHARATI LADNUN (RAJASTHAN)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Managing Editor : Shreechand Rampuria Director : Agama and Sahitya Prakashan Jain Vishva Bharati By munificence : Rampuria Charitable Trust Calcutta First Edition : 1984 Pages : 440 Price : 170-00 Printers : Jain Vishva Bharati Press Ladnun (Rajasthan)
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ svakathya prastuta grantha Agama kalpavRkSa kI eka upazAkhA hai / jaise-jaise samaya bItA, vaise-vaise AgamavRkSa kA vistAra hotA gyaa| Agama zabdakoza kI kalpanA Agama saMpAdana kArya ke sAtha-sAtha huI thI, kintu usakI kriyAnviti usake pacIsa varSoM ke bAda huii| isa kArya ke lie hamane zatAdhika granthoM kA cayana kiyA aura vaha kArya prArambha ho gyaa| isa vizAla kArya meM nirukta, ekArthaka zabda, dezI zabda Adi kA pRthak vargIkaraNa kiyA gyaa| isa AdhAra para usa mahAn koza meM se prastuta koza kA avataraNa ho gyaa| isa avataraNa kArya meM aneka sAdhviyoM, samaNiyoM aura mumukSu bahinoM ne apanA yoga diyA hai| ise koza kA rUpa diyA hai samaNI kusumaprajJA ne / muni dulaharAja kI zrama-saMyojanA aura kalpanA ne mahattvapUrNa bhUmikA nibhAI hai| yaha eka sukhada saMyoga hai ki Agama zabdakoza tathA usakI zAkhA-vistAra kA sArA kArya mahilA jAti ke dvArA saMpanna huA hai| vaidika aura bauddha sAhitya meM nirukta athavA ekArthaka zabdoM para kArya huA hai, kintu jaina Agama sAhitya para isa prakAra kA kArya nahIM huA thaa| samIkSAtmaka aura tulanAtmaka dRSTi se isameM kArya karane kA paryApta avakAza hai, phira bhI prAraMbhika stara para jisa sAmagrI kA saMkalana huA hai vaha kama mUlyavAn nahIM hai| jina-jina vyaktiyoM ne isa kArya meM apanA yoga diyA hai, unheM sAdhuvAda aura unake lie maMgala bhAvanA hai ki unakI kArya-kSamatA uttarottara bar3he aura samagra Agama zabdakoza kI saMpannatA meM unakA kartRtva aura adhika nikhAra paae| lADanUM -AcArya tulasI 15-1-84 .--yuvAcArya mahAprajJa
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ purovacana ekArthaka zabdoM ko saMgraha sarvaprathama hama yAska racita nighaNTukoza meM pAte haiM / isameM zabdoM kA saMkalana suniyojita rUpa meM kiyA gayA hai / prathama adhyAya meM pRthvI, antarikSa, megha, nadI Adi vastuoM ke evaM unase sambaddha kriyAoM ke vAcaka 415 paryAyavAcI zabda saMkalita haiM / dvitIya adhyAya meM manuSya evaM usake aMgoM Adi se sambaddha 516 paryAyavAcI zabda diye gaye haiN| tIsare adhyAya meM 410 paryAyavAcI zabdoM kA saMgraha hai| isa prakAra uttaravartI adhyAyoM meM bhI ekArthaka zabda saMkalita haiN| paryAyavAcI zabdoM ke eka samUha meM se kevala eka-Adha zabda kI hI vyAkhyA yAska ne kI hai| udAharaNArtha-gatyarthaka 122 zabdoM meM se kisI bhI zabda dvArA vAcya gati vizeSa kA nirUpaNa nahIM kiyA gayA hai / kevala itanA hI kaha diyA hai ki 122 dhAtueM gatyarthaka haiM / isa para TippaNI karate hue eka vRttikAra ne kahA hai-"atra punaryadyapi gatikarmaNAM dvAviMzatizatasaMkhyAnAma aviziSTaM gamanameko'rtha uktaH, tathApi prasiddhayanurodhAya kasati, loThate, zcotate ityevamAdayaH pratiniyata-satva-gamanaviSayA eva draSTa vyaaH.....|" tAtparya yaha hai ki ekArthaka zabda eka hI viSaya kI vibhinna avasthAoM ko spaSTa karate haiN| aisA bhI dekhA jAtA hai ki eka hI varNa ke vAcaka bhinna-bhinna zabda bhinna-bhinna viSayoM ke liye prayukta hue haiN| udAharaNArtha--gaurlohitaH, azvaH zoNaH / gauH kRSNaH, azvo hemaH / gauH zvetaH, azvaH krkH| __ AcArya jinabhadragaNI kSamAzramaNa ne Avazyaka ke paryAya nAmoM ke viSaya meM kahA hai ki ve abhinnArthaka, suprazasta, yathArthaniyata, avyAmohanimitta evaM nAnAdezIya ziSyoM ko anAyAsa pratipatti karAne vAle haiN| ekArthaka zabda apane pratipAdya viSaya ko suvyavasthita rUpa se nirdhArita karate haiN| ekArthavAcI zabdoM dvArA vidyArthI ko bahuzruta banAyA jAtA hai evaM pratipAdya viSaya ke vibhinna aMgoM kA pratipAdana bhI vyavasthita rUpa se kiyA jAtA hai / "ekAthaMka" zabda kA abhiprAya vastutaH "samAnArthaka" se hai| kisI bhI viSaya ke vibhinna pahaluoM ke svarUpa samAnArthaka aneka zabdoM dvArA saralatA se sama
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) jhAye jA sakate hai / eka hI viSaya ke liye vibhinna dezoM meM vibhinna zabda prayukta hote haiM / ekArthaka koza meM una saba zabdoM kA saMkalana kiyA jAtA hai| ataH vibhinna dezoM ke ziSya AnI apanI bolI meM usa viSaya ko spaSTa rUpa se aise koza ke mAdhyama se samajha lete haiN| bRhatkalpabhASya meM ekArthaka koza ke guNa bandhAnulomatA Adi batAye haiM / lekhaka kA ekArthaka sambandhI jJAna jitanA samRddha hogA, usakA racanAkauzala bhI utanA hI gambhIra hogA, sauSThavapUrNa hogA / "vacovinyAsavaicitrya' bhI isa jJAna kA eka phalita hai| prAcIna kAla meM paryAyavAcI zabdoM dvArA hI kisI padArtha ke vibheda, gaNanA, lakSaNa, nirUpaNa aura parIkSaNa kiye jAte the / udAharaNArtha, 'AbhiNibohiya' zabda ke paryAyavAcI IhA, apoha, vimarza, mArgaNA, gaveSaNA, smRti, mati, prajJA Adi zabdoM ke AdhAra para Abhinibodhika jJAna ke vibhAga, lakSaNa evaM anya vizeSa vivaraNa hameM sahaja hI upalabdha ho jAte hai| Abhinibodhika yA matijJAna ke ina vibhinna paryAyoM ke AdhAra para hI jaina tArkikoM ne pramANazAstra kA nirmANa kiyA hai / paravartI samaya meM racita pAribhASika grantha ina paryAyavAcI zabdoM ke hI pariSkRta rUpa haiN| ekArthavAcI zabdoM ke AdhAra para hama kisI viSaya kA sarvAMgINa jJAna prApta kara sakate haiN| udAharaNArtha, ahiMsA zabda ke antargata Ae hue 60 zabdoM ke mAdhyama se ahiMsA-sAdhanA ke mUlabhUta upAya, ahiMsA kA svarUpa tathA usakI phalaniSpatti ko hama sUkSma rUpa se hRdayaMgama kara sakate haiN| zIla, saMvara, gupti, kSAMti, yatanA, apramAda Adi zabda ahiMsA-sAdhanA ke upAyoM ke dyotaka haiM / dayA, kAnti, virati, kalyANa, nandA, bhadrA, vibhUti Adi zabda usake svarUpa ke vAcaka haiM / nirvANa, bodhi, samAdhi, siddhAvAsa, nirvati Adi zabda ahiMsA kI phalaniSpatti ke vAcaka haiN| prastuta ekArthaka zabdakoSa ke avalokana se jaina darzana sambandhI kaI bAteM spaSTa rUpa se hamAre sAmane ubhara AtI haiM, jo usakI vizeSatAoM kA spaSTa nirdeza karatI haiM / udAharaNArtha, "mohaNijjakamma" ke paryAyoM ko lIjiye / ina paryAyoM meM mAtra cAritra mohanIya ke aMgoM kA nirdeza hai| darzana mohanIya karma kA ullekha bilkula nahIM huA hai / isake viparIta pAlI granthoM meM jaba moha zabda ke paryAyoM ko dekhate haiM to mAtra ajJAna yA avidyA se sambandhita
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11 ) - zabdoM ko hI pAte haiM, cAritra mohanIya se sambaMdhita kisI zabda kA samAveza vahAM nahIM / isI prakAra samyagdRSTi ke 30 se bhI adhika paryAya dhammasaMgaNi jaise bauddha graMtha meM upalabdha hote haiM jabaki Avazyaka niryukti meM samyaktva - sAmAyika ke mAtra ye 7 paryAya nirdiSTa haiM- samyagdRSTi, amoha, zodhi, sadbhAvadarzana, bodhi, aviparyaya evaM sudRSTi / aisA pratIta hotA hai ki jainAcAryoM ne samyagdarzana ke AdhyAtmika pahaluoM para utanA adhika dhyAna nahIM diyA jitanA ki bauddha cintakoM ne / jaina karmagraMthoM meM samyagdarzana ke saMbaMdha meM aneka gambhIra cintana upalabdha haiM / parantu usake bauddhika pakSa para apekSita prakAza nahIM DAlA gayA hai| isake viparIta bauddha dArzanikoM ne samyagdarzana para vizeSa prakAza isalie DAlA ki cAritra mohanIya ke nirAkaraNa kI AdhArazilA samyagdarzana hI hai / bauddhoM ne saMvara ko vizeSa mahatva diyA parantu tapasyA ko AdhyAtmika sAdhanA kA anivArya aMga svIkAra nahIM kiyA, jaisA ki jaina paramparA meM kiyA gayA hai / yahI kAraNa hai ki cAritra mohanIya ke paryAya zabda bauddha sAhitya meM eka sthAna para saMkalita nahIM kiye gaye, yadyapi rAga, dva eSa, mAna Adi zabdoM ke paryAya atyanta vistRta rUpa se usameM saMgRhIta haiM / prastuta koza eka vizAla yojanA kA prArambhika aMga hai| paramArAdhya AcArya zrI evaM yuvAcArya zrI kI preraNA se jaina vizva bhAratI ke zodha vibhAga ne jaina Agama zabda koza kI mahAn yojanA banAyI hai / isI ke aMtargata nirukta koza, ekArthaka koza, dezI zabda koza Adi taiyAra kiye gae haiM / isI krama meM abhI do koza - nirukta koza tathA ekArthaka koza prakAzita kie jA rahe haiM / prastuta koza kA suvyavasthita saMkalana evaM sampAdana kara samaNI kusumaprajJA ne atyadhika zramasAdhya kArya ko atyalpa samaya meM sampUrNa kiyA hai / isa kArya meM inheM muni zrI dulaharAja jI kA mArga-darzana nirantara prApta hotA rahA hai / prastuta koza meM tIna mahattvapUrNa pariziSTa bhI saMlagna kiye gaye haiM, jinake AdhAra para pAThaka saralatA se isa koza kA upayoga kara sakate haiM / dvitIya pariziSTa meM ekArthaka zabdoM kI sArthakatA ko samajhAne kA prayatna kiyA gayA hai jo ki sarAhanIya hai / mujhe pUrNa vizvAsa hai ki yaha koza sudhI samAja meM samAdara prApta karegA / lADanUM 28-1-84 nathamala TATiyA nidezaka, anekAnta zodhapITha jaina vizva bhAratI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuti koza kA mahatva lAkSaNika sAhitya meM koza kA apanA mahattvapUrNa sthAna hai / kisI bhI bhASA kI samRddhi kA jJAna usake zabdakoza se kiyA jA sakatA hai / jisa prakAra yatra tatra bikharA pAnI koI upayogI nahIM hotA tathA adhika mAtrA hone para vaha bAr3ha kA rUpa bhI le sakatA hai, lekina usI pAnI ko eka sthAna para bAMdhakara vidyut paidA kI jA sakatI hai tathA aneka sthAnoM para siMcAI Adi kA kArya kiyA jA sakatA hai / isI prakAra idhara udhara bikharI huI zabda sampatti nirupayogI hotI hai / koza ke mAdhyama se nirupayogI aura mRta zabdAvalI bhI vyavasthita hokara jIvanta aura upayogI ho jAtI hai| isalie prAcIna kAla se koza nirmANa kA kArya hotA rahA hai| saMskRta va prAkRta Adi bhASAoM kI yaha vizeSatA hai ki zabda prAyaH dhAtuoM se niSpanna hote haiM / isa vizeSatA ke AdhAra para kauna zabda kisa artha ko dhvanita karatA hai yaha jAnane meM koza hI eka mAtra sahAyaka hotA hai / eka hI dhAtu kahIM kahIM aneka arthoM meM prayukta hotI hai, vahAM prasaMgAnusAra bhinna-bhinna arthoM kA vAstavika jJAna koza dvArA hI saMbhava hai / aneka sthaloM para vyAkaraNa dvArA vyutpatti kA artha zabda ke mUla artha se bahuta dUra calA jAtA hai| vahAM koza hI vAstavika artha kA jJAna detA hai| jaise pRza-pAlanapUraNayoH' dhAtu se 'USa' pratyaya lagAne para 'paruSa' zabda banatA hai / dhAtu kA artha pAlana va pUraNa hai lekina zabda kA artha kaThora hai, jo ki dhAtu ke artha se mela nahIM khaataa| isI prakAra anya aneka rUDha zabdoM kA jJAna koza se hI saMbhava hai| __ bhASA vijJAna ke anusAra pratyeka zabda ke artha kA apakarSa aura utkarSa hotA rahatA hai / jaise pASaNDI (pAkhaNDI) zabda prAcIna kAla meM vratI ke lie prayukta thA lekina Aja usake artha kA apakarSa ho gayA / koza ke . mAdhyama se zabda kA itihAsa jAnA jA sakatA hai, kyoMki pratyeka kozakAra kevala zabda saMcaya hI nahIM balki apane pUrvaja koza kA bhI sahArA letA hai|"
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) eka hI zabda bhinna bhinna kSetroM, prakaraNoM evaM saMdarbho meM bhinna bhinna artha kA vAcaka hotA hai, jaise--'upayoga', 'dharma', 'AkAza', 'guNa' Adi jaina darzana ke pAribhASika zabda haiN| sAmAnya artha se inake arthoM meM bhinnatA hai / koza ke mAdhyama se bhinna-bhinna arthoM kA jJAna kiyA jA sakatA hai / koza ke binA artha-jJAna kaThina hotA hai, isalie viziSTa jJAna vRddhi ke lie kozoM kI racanA huI hai| ekArthaka koza kA utsa bhagavatI sUtra ke prArambha meM gautama svAmI bhagavAn mahAvIra se pUchate haiM-ee NaM bhaMte ! nava padA ki egaTTA nANAghosA nANAvaMjaNA ? udAhu nANaTThA nANAghosA nANAvaMjaNA ?-bhaMte / ye calamANa calita Adi nau pada ekArthaka, nAnAghoSa aura nAnAvyaJjana vAle haiM athavA anekArthaka, nAnAghoSa aura nAnAvyaJjana vAle haiM ? bhagavAn mahAvIra ne samAdhAna dete hue kahA-'inameM calamAna calita, udIyamAna udIrita, vedyamAna vedita aura prahIyamAna prahIna Adi cAroM pada ekArthaka, nAnAghoSa va nAnAvyaJjana vAle haiN|' TIkAkAra ne isI tathya ko cAra vikalpoM ke mAdhyama se bahuta sundara rUpa meM nirUpita kiyA hai / jaise 1. ekArthaka-eka vyaMjana vAle-jaise kSIra kSIra Adi / 2. ekArthaka-nAnA vyaMjana vAle-jaise kSIra, paya Adi / 3. anekArthaka-aneka vyaJjana vAle-jaise arkakSIra, gavyakSIra, mahiSakSIra Adi / 4. anekArthaka-nAnA vyaJjana vAle-jaise ghaTa, paTa Adi / isameM dUsarA vikalpa koza kI utpatti kA kAraNa hai / TIkAkAra ne calamAna calita Adi cAroM zabdoM meM spaSTa rUpa se Arthika vibheda svIkAra karate hue bhI inako utpAda paryAya kI apekSA se 1. maga 1/12 : goyamA ! calamANe calie, udorijjamANe udIrie, devijjamANe vedie, pahijnamANe pahINe-ee gaM cattAri padA egaTThA nANAghosA naannaavNjnnaa|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) ekArthaka mAnA hai / ' ekArthaka kA prayojana prAcIna kAla meM pratyeka viSaya ko bAraha prakAra se samajhAyA jAtA thA / usameM ekArthaka kA bhI mahattvapUrNa sthAna rahA / isa prakAra koza jJAna alaga se na karAkara viSaya ke adhyayana ke sAtha hI karA diyA jAtA thA / bRhatkalpa bhASya meM ullekha hai ki sAdhu ko vividha bhASAoM meM kuzala honA cAhie, jisase ki vaha janatA ko adhika lAbha pahuMcA sake / ' ekArthaMka kA prayojana batAte hue granthakAroM ne aneka sthaloM para kahA hai ki aneka dezoM ke ziSyoM ke anugraha ke lie ekArthakoM kA prayoga hotA hai / ' prAcIna kAla meM guru ke pAsa vibhinna dezoM ke vidyArthI upasthita hote the / unheM avabodha dene ke lie eka hI zabda ke vAcaka vibhinna dezoM meM pracalita zabdoM kA prayoga kiyA jAtA thA, jisase sabhI ziSya apanI-apanI bhASA meM usa tathya ko samajha sakeM / yahI kAraNa hai ki zAstroM meM eka artha ke vAcaka vibhinna prAntIya zabdoM kA saMbhAra svata: vikasita hotA calA gyaa| udAharaNArtha - dugdha, paya, vAlu, pIlu aura kSIra ye dUdha ke ekArthaka haiM / inameM Aja bhI vAlu (hAlu) zabda karnATaka meM tathA pIlu (pAla) zabda tamilanADu meM dUdha kA vAcaka hai / isa prakAra ekArthakoM se vibhinna zabdoM ke AdhAra para bhASA vaijJAnika tathA sAMskRtika itihAsa kA avabodha bhI milatA hai / cUrNikAra ne stuti aura stava ko bhinna-bhinna dezoM meM prayukta hone vAle ekArthaka mAnA hai / " ekArthakoM ke prayoga kA dUsarA prayojana yaha pratIta hotA hai ki kisI bAta para bala dene ke lie tathA usakI vizeSatA prakaTa karane ke lie bhI 1. bhaTIpa 17 / 2. anudvAmaTI pa 6 : nikkhevegaTTha nirutti vihI pavattI va keNa vA kassa / taddArameya lakkhaNatadarihaparisA ya sutattho // 3. bRbhA 1226 / 4. jaMbUTI pa 33 : nAnAdeza vineyAnugrahArtha ekArthikAH / 5. naMdIca pR 46 : anyonya viSayaprasiddhA te ekArthavacanAH /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16) ekArthaka zabdoM kA prayoga hotA hai / jaise-bhAva-kriyA ke prasaMga meM 'taccitte tammaNe tallese tadabhavasie tattivvajjhavasANe tadaTThovautte tadappiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie' ye sabhI zabda bhAvakriyA kI mahattA ko vyakta kara rahe haiM / ' isa prakAra prasaMgavaza eka hI artha ke vAcaka aneka zabdoM kA prayoga punarukti doSa nahIM hai| ekArthaka zabdoM se vyutpanna mati chAtra eka prasaMga ke sAtha aneka zabdoM kA jJAna kara lete the aura maMda buddhi chAtra vibhinna zabda paryAyoM se artha samajha lete the| isa prakAra ekArthaka kA kathana donoM prakAra ke ziSyoM ke lie lAbhaprada hotA thaa| aura padArtha viSayaka koI mUDhatA nahIM rahatI thii| dekheM"piMDa', 'uggaha', 'duma', 'AgAsatthikAya' Adi / ___ chaMda-racanA meM riktatA kI pUrti ke lie bhI ekArthaka zabdoM kI AvazyakatA hotI hai, jisase usI artha kA vAcaka dUsarA zabda prayukta kiyA jA ske|' anuprAsa alaMkAra kA prayoga vahI kara sakatA hai jisakA ekArthaka zabdajJAna samRddha hotA hai| ekArthaka koza kyA ? kyoM ? ekArthaka zabda kI vyutpatti karate hue sthAnAMga TIkA meM likhA hai ki 1. (ka) bhaTo pa 14 : samAnArthAH prakarSavRttipratipAdanAya stutimukhena __grnthkRtoktaaH| (kha) aMta TI pa 16 : ekArthazabdopAdAnaM tu prAdhAnyaprakarSakhyApanArtham / . (ga) jJATI pa 17 : ..... ekArthazabdatrayopAdAnaM cAtyantazuklatAkhyApa nArtham / 2. anudvAmaTI pa 27 : ekAthikAni vA vizeSaNAnyetAni prastutopayoga prakarSapratipAdanaparANi / 3. bhaTo pa 116 : ekArthazabdoccAraNaM ca kriyamANaM na duSTam / 4. naMdITo pR 58 : vineyajanasukhapratipattae matijJAna. ... 5. anudvAhATI 20 : asammohAtha paryAyanAmAni / 6. vibhAkoTI pa 638 : etadanekaparyAyAkhyAnaM pradezAntareSu sUtrabandhAnu lomyArtham ........ /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ (17) "jina zabdoM kA eka hI abhidheya/artha ho, ve ekArthaka kahalAte haiN| isake lie abhivacana zabda kA prayoga bhI huA hai| isake atirikta Avazyaka niyukti meM cAra prakAra kI sAmAyikoM ke paryAya diye haiN| usa prasaMga meM ekArthaka ke lie nirukti' aura 'nirvacana' zabda kA ullekha milatA hai| jaise-- samyaktva sAmAyika ke ekArthaka sammadiTThi amoho, sohI sabbhAva daMsaNaM bohI / avivajjao sudiTThi ti, evamAi niruttAI // zruta sAmAyika ke ekArthaka akkhara sannI-saMmaM, sAdiyaM khalu sapajjavasiyaM ca / gamiyaM aMgapaviThaM satta vi ee paDivakkhA // yahAM niyuktikAra ne zrutasAmAyika ke bhedoM ko hI usake paryAya mAna "liye haiN| deza virati sAmAyika ke ekArthaka virayAviraI saMvuDamasaMvuDe bAlapaMDie ceva / desekkadesaviraI, aNudhammo agAradhammo ya // isI prakAra marvaviratisAmAyikaniruktimupadarzayannAha sAmAiyaM samaiyaM sammAvAo samAsa saMkhevo / aNavajjaM ca pariNA, paccakkhANe ya te aTTha / / (Avani 861-64) bhAropIya bhASA parivAra meM saMskRta va usake samakakSa prAkRta, pAli Adi bhASAoM kI vizeSatA hai ki usameM eka zabda ko batAne ke lie aneka zabdoM kA prayoga hotA hai / bhASAvidoM ke anusAra koI bhI do zabda vastutaH eka artha ko vyakta nahIM karate / ekArthavAcI zabdoM kA dUsarA nAma paryAyavAcI hai| yaha zabda adhika sArthaka pratIta hotA hai| jaina darzana meM paryAya zabda pAribhASika zabda ke rUpa meM prayukta hai| eka hI padArtha yA vyakti ke lie jaba do zabdoM kA prayoga hotA hai taba ve prAyaH usa padArtha yA vyakti kI do bhinnabhinna paryAyoM ko vyakta karate haiN| jaina darzana meM ise samabhirUr3hanaya ke dvArA 1. sthATI pa 472 / 2. bha 20/15 / 3. AvahATI pR 242 : catuvidhasyApi sAmAyikasya nirvacanam /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) samajhAyA gayA hai / udAharaNa ke lie indra zabda ke paryAya meM jaba zakti ko batAnA ho taba 'zaka' zabda kA prayoga hotA hai aura jaba aizvarya batAnA ho taba 'iMdra' tathA pAka nAmaka zatru ko nAza karane kI mukhyatA ko dyotita karanA ho to 'pAkazAsana' zabda kA prayoga hogA / isI prakAra indra ke anya nAmoM kI sArthakatA bhI hai / (dekheM - ' sakka') / ye sabhI zabda bhinna-bhinna pravRtti ke nimitta se bhinna hote hue bhI iMdra artha ke vAcaka haiM, ataH ye ekArthaka haiM / ' isa prakAra ekArthaka / paryAyavAcI zabda hamArI zabda- samRddhi hI nahIM, balki kisI bhI padArtha yA vyakti viSayaka pUrI jAnakArI prastuta karate haiM / udAharaNa ke rUpa meM hama 'uvahi' zabda para vicAra kreN| usake ATha paryAyavAcI zabda haiM / ve saba 'upadhi' kI vibhinna avasthAoM aura vizeSatAoM ke dyotaka haiM / ina paryAya zabdoM se upadhi kA pUrA rUpa sAmane A jAtA hai|" isI prakAra 'diTThivAya', 'vavahAra', 'ahiMsA', 'adattAdAna' Adi zabdoM ke vibhinna paryAya saMpUrNa viSaya-vastu kA bodha karAte haiM / ekArthaka saMcayana kI prakriyA prArambha meM AgamoM ke prAkRta bhASA ke sAhitya meM jahAM 'egaTThA' yA 'pajjAyA' zabdoM kA ullekha thA unhIM ekArthakoM kA saMkalana kiyA thA kintu punazcintana kiyA gayA ki saMskRta TIkA sAhitya meM bhI aneka mahatvapUrNa ekArthakoM kA prayoga huA hai tathA cUrNi sAhitya meM bhI mizrita bhASA ke prayoga se bahuta ekArthaka vizuddha saMskRta jaise pratIta hote haiM jaise- ghAto hiMsA mAraNaM daMDa adharma ityanarthAntaram" (sUc 2 pR 338 ) / ataH saMskRta vyAkhyA sAhitya ke ekArthaka zabdoM kA bhI saMcayana kiyA gayA, jaise--rayaH vegaH ceSTA'nubhavaH phalamityanarthA-ntaram ( AvahATI 1 pR 293 ) / isa prakAra yaha saMskRta aura prAkRta bhASA kA sammizrita koza hai / koza kI paramparA meM saMbhavataH yaha prathama koza hai jisameM saMskRta aura prAkRta bhASA ke zabdoM kA eka sAtha saMkalana hai / 1. anudvAmaTI pa 246 : ...paramezvaryAdIni bhinnAnyevAtra bhinnapravRttinimittAni.... 2. oniTI pa 207 : 'tatvamevaparyAyaivryAkhye' iti nyAyAt paryAyAna pratipAdayannAha /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) AgamoM ke mUla pATha meM aneka sthaloM para eka zabda ke vAcaka aneka zabdoM kA ullekha ekArthaka kA nirdeza kiye binA kiyA gayA hai| una sabakA samAveza bhI isa koza meM anivArya pratIta huA, jaise--'AiNNa', 'ukkiTTha' 'Asuratta' ityAdi / vyAkhyA sAhitya meM ina zabdoM kI bhinna bhinna vyAkhyA dete hue bhI inako ekArthaka mAnA hai| kahIM kahIM zabda ekArthaka jaise pratIta nahIM hote lekina prAcIna AcAryoM ne unako ekArthaka mAnA hai, jaise-azana, pAna, khAdima aura svAdima-ye cAroM zabda bhojya vastuoM kI bhinnatA ke bodhaka haiM, parantu inako bhojya vastu kI apekSA se ekArthaka mAnA hai| isI prakAra 'vipariNAmaittA' Adi cAroM zabda bhinnArthaka pratIta hote haiN| inheM bhI vinAza ke vAcaka hone se ekArthaka mAnA hai / eka bAra kArya kA nirIkSaNa karate hue yuvAcArya pravara ne pharamAyA ki vyAkhyA graMthoM meM graMthakAra ne kisI zabda ko spaSTa karane ke lie usake vAcaka yadi tIna yA cAra zabdoM kA ullekha kiyA hai to unakA samAveza bhI isa koza meM ho sakatA hai / isa dRSTi se TIkA sAhitya kA punaH pArAyaNa kiyA gayA tathA aneka mahattvapUrNa ekArthaka isa koza ke sAtha jur3a gye| jaise'phulla' 'anukAza' 'ApUrita' 'varddhana' ityAdi / ___ isa koza ko taiyAra hote-hote aneka bAra kArDoM ko badalanA pdd'aa| antima rUpa dete samaya eka hI zabda se zurU hAne vAle aneka kArDa the| usameM chAMTanA thA ki koI zabda chUTa na jAye tathA punarukti bhI na ho| prArambha meM hamane ka-ga, ta-ya, ra-la, Na-na Adi vyaJjanoM ke antara vAle ekArthakoM kA bhI isameM samAveza kiyA thA, lekina punazcintana ke pazcAt unako chor3a diyA / kyoMki sAmAnyataH prAkRta kA pAThaka isa aMtara ko samajha sakatA hai| jahAM prAkRta bhASA meM niyukti, cUNi Adi meM ekArthaka AyA hai aura vaho yadi 1. (ka) bhaTI pa 155 : AinnamityAdayaH ekArthA atyantavyAptidarza nAya / (kha) vahI pa 178 : ekArthA vaite zabdAH prakarSavRttipratipAdanAya / (ga) upATI pR 105 : ekArthA zabdAH kopAtizayapradarzanArthAH / 2. prasATI pa 51 / 3. jIvaTI pa 21 : vipariNAmaisA....."etAni catvAryapi padAnyekAthikAni vinAzArthapratipAdakAni nAnAdezamavineyAnugrahArthamupAttAni /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20) saMskRta bhASA meM TIkA sAhitya meM AyA hai to usakA saMkalana hamane nahIM kiyA hai| isake atirikta eka hI ekArthaka kA prayoga aneka sthAnoM para huA hai, jaise-'hetu nimittaM kAraNamiti paryAyAH' aadi| unameM kAlakrama kA dhyAna na rakhate hue jahAM adhika spaSTatA lagI usI ko pramukhatA dI hai / prastuta koza meM ekArthakoM kA saMcayana bahuta vyApaka saMdarbha meM huA hai| eka hI jAti ke dyotaka vyakti yA padArtha ko jAtigata samAnatA ke AdhAra para ekArthaka mAnA hai, jaise-'uppala' 'paduma' ke ekArthaka kamala kI vibhinna jAtiyoM ke vAcaka haiM, para jAtigata samAnatA ke kAraNa inako ekArthaka mAnA hai| isI prakAra 'aMtAhAra', 'sejjA' Adi bhI draSTavya haiN| kucha zabdoM ko upAdAna kI samAnatA se ekArthaka mAnA hai / jaise 'araMjara' zabda ke paryAya meM sabhI zabda bhinna-2 AkAra ke ghar3oM ke vAcaka haiM, lekina sabhI miTTI se nirmita haiM ata: upAdAna kI samAnatA se inako ekArthaka svIkRta kiyA hai / mana meM eka prazna thA ki ina zabdoM kA ekArthaka prayoga se una zabdoM kA nizcita artha nirdhAraNa nahIM kiyA jA sktaa| parantu isa duvidhA kA samAdhAna cUNikara evaM TIkAkAroM ne kara diyA, kyoMki unhoMne bhI vyApaka artha meM ekArthakoM kA prayoga kiyA hai jaisA ki pahale kahA jA cukA hai| naMdI cUNi meM eka mahattvapUrNa prazna uThAyA gayA hai ki bhinna bhinna artha hone para bhI zabdoM ko ekArthaka mAnanA kyA virodha nahIM hai ? cUrNikAra ne svayaM isa prazna ko samAhita kiyA hai ki kisI bhI vastu ke svarUpa ko samaveta rUpa se dekhane para yaha virodha nahIM hai| bhinna bhinna dRSTi se dekhane para virodha ho sakatA hai| isI abhiprAya ko dhyAna meM rakhakara hamane aneka aise ekArthakoM kA saMkalana kiyA hai, jaise--'taTTaka' 'kuMDala' 'bhagga', 'osArita' Adi / ekArthaka koza ke sAtha yaha samAnArthaka bhI hai| kucha ekArthaka samaveta rUpa se eka hI artha vyakta karate haiM, jaise----'pINaNijja', 'acciya', thejja' ityaadi| 1. naMdIcU pR 36 : NaNu bhiNNatthavaMsaNe egadvita ti viruddhaM ? ucyate Na viruddhaM, jato savvavikappesu / ..... /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ (21) isI prakAra prastuta koza meM eka hI padArtha athavA bhAva kI Rmika avasthA vyakta karane vAle zabdoM kA bhI ekArthaka meM samAveza hai| jaise'phAsiya', 'ahAsatta' Adi / 'phAsiya' Adi zabda vratapAlana kI uttarottara avasthAoM ke vAcaka haiN| jahAM 'egaTThA', pajjAyA', yA anarthAntaram zabda kA prayoga huA hai vahAM hamane do zabdoM ko bhI isa koza meM samAviSTa kiyA hai, jaise-UsaDhaM ti vA uccaM ti vA egaTThA / rAzirgaccha ityanarthAntaram / bhojjaM ti vA saMkhaDi tti vA egtttth| lekina jahAM una zabdoM kA ullekha nahIM hai vahAM hamane do samAnArthaka zabdoM ko isameM saMgRhIta nahIM kiyA hai| sAmAnyataH isa koza meM jisa zabda se ekArthaka prArambha huA hai usI ko mukhya zabda ke rUpa meM rakhA hai| lekina jahAM kahIM TIkAkAra, cUrNikAra ne kisI vizeSa zabda ke ekArthaka kA nirdeza kiyA hai vahAM prArambhika zabda ko mUla na mAnakara nirdiSTa zabda ko mUla mAnA hai / jaise samayA samatta pasattha saMti suvihia suhaM aniMdaM ca / aduguMchiyamagarahiyaM aNavajjamime'vi egaTThA / / (Avani 1033) yaha gAthA 'samayA' se prArambha hotI hai lekina haribhadra ne isa gAthA ko sAmAyika kA paryAya mAnA hai| isI prakAra 'pavayaNa', 'bhikkhu', 'kamma', 'caMDAla' Adi bhI draSTavya haiM / aneka sthaloM para ekArthaka gAthA meM bhI antima pada meM bhASyakAra athavA niyuktikAra ne kisI viziSTa zabda ke ekArthaka kA ullekha kiyA hai to usI / ko mUla mAnA hai / jaise IhA apoha vImaMsA, maggaNA ya gvesnnaa| . saNNA saI maI paNNA, savvaM AbhiNibohiyaM // (naMdI 54) -~- ye saba 'AbhiNibohiya' ke ekArthaka haiM / yadyapi isa bAta kA pUrA dhyAna rakhA gayA hai ki zabdoM kI punarAvRtti na ho, lekina jahAM kahIM bhI eka artha kA vAcaka dUsare zabda se prArambha hone vAlA ekArthaka AyA hai, yadi eka yA do zabda bhI usameM navIna haiM to una donoM ko alaga alaga grahaNa kiyA hai, jaise-iMda zabda ke paryAya meM lagabhaga
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) - sabhI zabda 'sakka' meM samaviSTa haiM, lekina 'iMda' zabda navIna hai isIlie vizeSa - lakSyapUrvaka isako alaga liyA gayA hai / aneka sthaloM para eka ekArthaka ke antargata navIna zabda kI dRSTi se tInacAra ekArthakoM kA samAveza usI ke nIce kara diyA hai, jaise-- 1. ANatti uvavAyo tti uvadeso tti Agamo tti vA egaTThA / 2. ANe ti vA sutaM ti vA vItarAgAdeso tti vA egaTThA / 3. ANa tti vA nANa tti vA paDilehi tti vA egaTThA / 4. ANA-uvavAya-vayaNa - niddese | prastuta koza meM eka hI zabda ke paryAya vibhinna zabdoM se prArambha ho rahe haiN| isase usa zabda viSayaka aneka paryAyoM kA jJAna sahaja hI ho sakatA hai / jaise mAyA ke ekArthaka 'ukkaMcaNa', 'kUDa', 'kavaDa', 'mAyA', 'kakka', 'paliuMcaNa' Adi vibhinna zabdoM se prArambha ho rahe haiM / inako eka sthAna para dene se anukramaNikA ke krama meM asuvidhA thI / lekina kisI bhI zabda ke jJAna ke lie pariziSTa - 1 sahayogI ho sakatA hai / aneka sthaloM para eka saMskRta ke zabda ke do prAkRta rUpoM ko ekArthaMka mAnA hai / jaise - isitti vA risitti vA egaTTa / aNaM ti vAriNaM ti vA egaTThA | bhavati tti vA havaitti vA egtttthaa| yahAM RSi RNa aura bhavati zabda ke hI do prAkRta rUpa bane haiN| aisA pratIta hotA hai ki prAkRta vyAkaraNa - kA jJAna bhI ekArthakoM ke mAdhyama se karAyA jAtA thA / isI prakAra kahIM kahIM cUrNikAroM ne sAmAnya ekArthakoM kA prayoga kiyA hai jaise - ubhao tti vA duhao tti egaTThA bahave tti vA aNege tti vA egaTThA / aise ekArthakoM kA prayoga prAcIna pAThana paddhati para vizeSa mahatva DAlate haiM / bhagavatI sUtra meM krodha Adi cAroM kaSAyoM ke ekArthaka ullikhita haiM / samavAyAMga meM 'mohanIya karma' ke paryAya ke rUpa meM ve hI nAma saMgRhIta haiM / krodhAdi ke tathA mohanIya karma ke paryAyoM ko zabda-gata samAnatA hone para bhI arthabheda kI dRSTi se alaga grahaNa kiyA hai / kahIM kahIM eka hI gAthA do bhinna-bhinna arthoM meM prayukta hai / usako bhI hamane alaga alaga grahaNa kiyA hai / jaise pAve vajje vere......
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) yaha gAthA 'pApa' aura 'karma' - donoM arthoM meM prayukta hai| isI prakAra "patiTThA' aura 'avasthA' Adi / aneka ekArthaka eka hI zabda ke Age upasarga Adi lagane se eka hI artha ke vAcaka bana gaye haiM / TIkAkAra ne inako ekArthaka mAnA hai / ' jaise -- akkohA nikkohA khINakohA | isI prakAra 'amoha', 'aNAvaraNa', 'agoya' Adi draSTavya haiM / aise ekArthakoM kA prayoga anya kozoM meM dekhane ko nahIM milatA / prastuta koza meM pAMca astikAya ke ekArthaka apanA vizeSa mahatva rakhate haiM / 'dhammatthikAya' (dharmAstikAya) ke paryAya meM prANAtipAta viramaNa se mana-gupti taka ke zabda dharma ke vividha aMga haiM jo ki dharmAstikAya se sarvathA pRthag haiM / lekina dharma zabda ke sAdharmya se sUtrakAra ne inako dharmAstikAya ke * abhivacana / paryAya ke rUpa meM saMgRhIta kara liyA hai| prastuta koza meM Agama graMthoM ke adhyAyoM ke ekArthaka navInatA ke paricAyaka haiM / 'dumapuphiyA' ke ekArthaka ke prasaMga meM dazavaikAlika ke prathama adhya-yana ko jina jina upamAoM se upamita kiyA, unako isa adhyayana ke paryAyavAcI svIkRti kara liyaa| isI prakAra bAharaveM aMga 'diTTivAya' tathA dazavaikAlika ke caturtha adhyayana 'jIvAbhigama' ke paryAya bhI graMthakAroM ne usakI varNya vastu ke AdhAra para svIkRta kiye haiM / prastuta koza meM aneka mahatvapUrNa jaina pAribhASika zabdoM ke paryAya saMkalita haiM, jaise - 'tamukkAya' 'akammavIriya', 'ukkhoDabhaMga', 'laghuka' 'dvitIyasamavasaraNa Adi / prAkRta bhASA ke kucha zabda aise hote haiM, jinake bhinna-bhinna artha hote haiM / jaise- 'saMta', 'mANa', 'AgAra', 'sakka' Adi / 'saMta' cAra arthoM kA vAcaka hai-tathya, zAnta, zrAnta aura sat / 'mANa' do arthoM kA vAcaka hai-abhimAna aura parimANa / 'agAra' do arthoM kA vAcaka hai - AkRti aura ghara / 'sakka' do arthI kA vAcaka hai-- zakra aura zakya / 1. aupaTI pR 202 : ekArthA vaite zabdAH; anudvAmaTI pa 107 / 2. bhaTI pR 1431 // 3. dahATI va 18 /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) ina sabake ekArthaka isa koza meM gRhIta haiM / prastuta koza meM zabdoM ke sAtha dhAtuoM ke ekArthaka bhI saMgRhIta haiM / jaise 'ujjhIyati', 'AsAei', 'phAsei, Adi / eka hI dhAtu ke aneka upasarga lagAkara bhI usako ekArthaka mAnA hai jaise-'AlukkaI palukkaI lukkaI saMlukkaI ya egaTThA' yahAM 'lokaG-darzane' dhAtu ke Age hI vividha upasarga haiM / lekina artha kI dRSTi se sAmya hai / isake viparIta aneka sthaloM para upasarga ke sAtha hI dhAtu kA artha hI badala gayA hai jaise-'paribhAsati', 'uppajjate', 'uddaveti'" ityAdi / isake atirikta aneka kAloM meM prayukta dhAtuoM ke udAharaNa isameM samAviSTa haiM, jaise-'cayAhi', 'cAlijjAti' 'chaDDe', 'citehiti', ityAdi / ____ isI krama meM kRdanta tathA taddhita ke pratyayoM ke bhI ekArthaka isameM haiN| jaise-chidaMta', 'pINaNijja', 'soUNa', 'nassamANa', 'paDucca', 'vasittu', 'charditum', 'iTTattA', ityAdi / koza kA bAhya svarUpa yaha koza gadya aura padya mizrita hai| isameM mUla ekArthaka 1467 haiM tathA karIba 200 avAntara ekArthaka milAne se karIba 1700 ekArthakoM kA saMkalana hai| pratyeka ekArthaka kA artha-nirdeza aura pramANa diyA gayA hai| usameM lagabhaga 8000 zabdoM kA saMkalana hai / isa koza meM aneka bhASAoM kA mizraNa hai| Agama graMthoM ke ArSaprayoga sahaja hI isameM samAviSTa haiN| isake atirikta prAkRta bhASA ke aneka prayoga isameM haiN| isake sAtha aneka dezI zabdoM kA saMkalana bhI isa koza meM svataH ho gayA hai / aneka ekArthakoM meM sabhI zabda dezI haiN| pariziSTa naM0 2 meM aneka sthaloM para hamane dezI zabdoM kA nirdeza kiyA hai| bhASA kI dRSTi se isa koza kA eka vaiziSTya hai ki kucha ekArthaka eka hI vyaJjana se zurU hue haiM, jaise-'pamhaTTha' zabda ke paryAya meM 21 zabda haiM / sabhI zabda 'pa' se prArambha hue haiN| isI prakAra 'NissArita', 'ulloita', "Nimmajjita' Adi jJAtavya haiN|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) pariziSTa isa koza meM tIna pariziSTa diye gae haiM / prathama pariziSTa meM isa koza meM prayukta sabhI zabdoM kI akArAdi krama se sUcI hai| isa pariziSTa meM lagabhaga 8000 zabda haiM / eka hI zabda ke paryAya meM jahAM ka-ga, tanya, Nanna Adi vyaJjanoM kA bheda thA vahAM eka hI zabda liyA hai / isa pariziSTa kI vizeSatA yaha hai ki isameM zabda- jJAna ke liekoSThaka meM mUla zabda diyA hai, jisase sAmAnyataH kevala pariziSTa dekhane mAtra se artha kA jJAna ho sakatA hai / pariziSTa meM zabdoM ko nivibhaktika aura pratyaya rahita liyA hai, jabaki dhAtuoM ko suvidhA ke lie pratyaya sahita liyA hai / dvitIya pariziSTa meM ekArthakoM kI spaSTatA, tathA sArthakatA pramANa sahita TippaNoM ke rUpa meM vyAkhyAyita hai / jaise- 'aliya', 'pariggaha' Adi zabdoM ke 30-30 paryAya ullikhita haiM / unakI vizeSa vyAkhyA TIkA ke AdhAra para pariziSTa 2 meM dI gayI hai / dvitIya pariziSTa meM lagabhaga 326 TippaNa haiM / TippaNoM ke sAtha Agametara sAhitya meM usake saMvAdI ekArthaMka mile haiM, unako bhI jor3A gayA hai / jaise- 'avagraha', 'IhA', 'krodha', citta Adi / tRtIya pariziSTa dhAtuoM ke anukrama kA hai / koza meM jitanI bhI dhAtueM haiM unakI mUla prakRti tathA unakA artha-nirdeza hai / dhAtuoM kA nirdeza dhAtu pArAyaNa ke AdhAra para kiyA gayA hai / kahIM kahIM TIkAkAra aura cUrNikAra ne bhinna-bhinna artha meM prayukta dhAtuoM ko bhI ekArthaMka mAnA hai, jaise 1. 'vosirati visodheti Nillaveti tti egaTThA' / 2. cAeti sAhati sakkei vAsei tuTTAeti vA dhADeti vA egaTThA / pariziSTa meM koziza kI gayI hai ki mUla artha kI saMvAdI dhAtu likheM lekina aneka sthaloM para mUla dhAtu khojanA kaThina pratIta huA vahAM praznacihna lagAkara chor3a diyA hai / isa pariziSTa meM gaNa aura prakriyA kA nirdeza na karake kevala dhAtu kA hI ullekha kiyA gayA hai / aneka sthaloM para TIkAkAra ne dhAtuoM ko ekArthaka mAnate hue bhI artha-bheda kiyA hai, jaise - 'sahai' dhAtu ke ekArthaka meM sahate - abhaya hokara sahanA / kSamate - krodha mukta hokara sahana karanA / titikSate - dInatA rahita hokara sahanA /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26) - adhisahate-atyadhika sahanA / ' prastuta koza meM dhAtuoM ke aneka rUpa nirdiSTa haiN| hamane isa pariziSTa meM unake eka-eka rUpa kA hI nirdeza diyA hai| kAlagata tathA vibhaktigata sathA vyaJjanoM ke rUpAntara kA ullekha nahIM kiyA gayA hai| presa meM TAIpa na hone se dIrgha RkAra vAle zabdoM ke sthAna para hrasva R kA prayoga kiyA gayA hai / jaise pR da ityaadi| prastuta koza meM ekArthakoM kA saMkalana lagabhaga sau granthoM se kiyA gayA hai| unameM kucheka mahattvapUrNa grantha ye haiMbhagavatI ___isa graMtha meM jaina siddhAnta va darzana sambandhI mahatvapUrNa ekArthaka upalabdha hue haiN| jaise-'tamukkAya', 'kaNharAti', 'pAMca astikAya', 'cAra kaSAya' mAdi / isake sAtha 'rAha' ke nau nAma navInatA lie hue haiN| isake atirikta prakIrNaka rUpa se aura bhI aneka ekArthaka isameM haiN| praznavyAkaraNa . isameM pAMca Asrava ke 30-30 tathA ahiMsA ke 60 paryAya ullikhita haiN| sAmAnyataH ye ekArthaka pratIta nahIM hote lekina TIkAkAra ne bahuta spaSTatA ke sAtha inako ekArthaka svIkAra kiyA hai| inakI spaSTa vyAkhyA ke lie dekheMpariziSTa 2 / isake atirikta 'pAva', 'goNasa', sarla Adi aneka sphuTa ekArthakoM kA isameM prayoga hai| anuyogahAra anuyogadvAra vyAkhyApaddhati kA anUThA graMtha hai| isameM pratyeka viSaya ko samajhAne ke lie pahale ekArthaka diye haiM, jaise--'Avassaya', 'sutta', 'gaNa' ityaadi| AvazyakacUNi ___ AvazyakacUNi ke ekArthaka navInatA kI dRSTi se apanA vizeSa mahattva rakhate haiN| cUrNikAra ne lagabhaga aparicita va aneka zabdoM se yukta ekArthakoM kA prayoga kiyA hai, jo anya kozoM meM nahIM milate, jaise-'saMjamatavaDDaya', 'pAvakammanisehakiriyA', 'dukkaDa', 'appiyavavahAriya' ityAdi / 1. aMta TI pa 22 : sahata ityAdIni ekArthAni pavAnIti kecit, anye tu...
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27 ) nizIthaNi yaha Akara graMtha hai jisameM prasaMgavaza sabhI viSayoM kA vistAra se varNana huA hai / isameM bhI sundara ekArthakoM kA prayoga huA hai| jaise-'ukhaDDamaDDa,' 'dagatIra', ukkhoDabhaMga' 'nayana' ityAdi / -dazavakAlika jinadAsa caNi dazavakAlika eka mahatvapUrNa niryaDha kRti hai| isa para do cUNiyAM upalabdha haiN| ekArthaka kI dRSTi se jinadAsa sthavira kI cUNi mahatvapUrNa hai| isakI vizeSatA yaha hai ki prAyaH sabhI ekArthaka do zabdoM ke haiN| kahIM kahIM tIna zabdoM kA ullekha hai| aMgavijjA _ 'aMga vijjA' jyotiSavidyA kA durlabha graMtha hai| isameM prAcIna saMskRti, sabhyatA va AbhUSaNoM ke aneka navIna paryAyavAcI zabdoM kA saMkalana hai| jaise'hatthika', 'kuMDala', 'araMjara', 'NAvA', 'dIhasakkulikA' 'kAhApaNa' ityAdi / isake atirikta graMthakAra ne aneka sthaloM para 'ete sahA samA bhave' kA ullekha kiyA hai / isa graMtha ke ekArthaka prAcIna saMskRti va sabhyatA kI samRddhi kA bodha karAte haiN| tathA laukika kSetra meM prayukta aneka zabdoM ke ekArthaka isameM saMgRhIta hai| ___isake atirikta bRhatkalpa, oghaniyukti, jItakalpabhASya Adi granthoM meM bhI pracura mAtrA meM ekArthakoM kA prayoga huA hai| yaha koza apane Apa meM pUrNa hai, aisA kahanA ucita nahIM hogA, kyoMki yatra-tatra kucheka mahatvapUrNa ekArthaka chUTa bhI gae hoN| unakA saMkalana pariziSTa meM kiyA jAnA cAhie thA, para vaisA ho nahIM skaa| Age usakI saMpUrti ho, aisA vicAra hai / kArya kA itivRtta vi0 samvat 2037 / caitra kA mhiinaa| zodha, sAdhanA va zikSA kI saMgamasthalI jaina vizva bhAratI kA vizAla prAMgaNa / yuvAcAryazrI mahAprajJajI kA pravAsa / aneka mahattvapUrNa kAryoM kI sNyojnaa| lADanUM meM sthita pAramArthika zikSaNa saMkhyA ke zaikSaNika vikAsa ke viSaya meM cintana claa| jaina vizva bhAratI brAhmI vidyApITha ke antargata snAtakottara kakSAoM meM par3hane vAlI sAdhviyAM va mumukSu bahineM zraddheya yuvAcAryazrIjI ke upapAta meM phuNcii|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ (28) yuvAcAryazrI ne pUchA-'tuma sabakI ruci gahana adhyayana meM hai athavA Ajakala ke vidyArthiyoM kI bhAMti kevala DigriyAM hAsila karane meM ?' sabhI ne eka svara se uttara diyA-'hama gahana adhyayana karanA cAhatI haiN|' usI bhASA ko doharAte hue yuvAcAryazrI ne punaH pharamAyA-gaharAI se socakara uttara de rahI ho athavA kevala zraddhA yA bhAvAveza meM bola rahI ho? eka kSaNa ke lie hamArI mudrA gaMbhIra ho gayI, lekina punaH sabane karabaddha prArthanA kI-'gurudeva ! hama adhyayana karane ke lie kRtasaMkalpa haiN| AcAryapravara va yuvAcAryazrI ke kuzala mArgadarzana meM hama nayA jJAna prApta kara sakeMgI, aisA vizvAsa hai| hamArI manobhAvanA ko jAnakara yuvAcAryazrI ne mana hI mana bhAvI kAryakrama kI rUparekhA taiyAra kara lii| mahAvIra jayantI kA pAvana dina / sUrya kI aruNa razmiyoM ke sAtha hameM prathama vAcanA prApta huii| aura yaha prathama vAcanA chedasUtra va Avazyaka granthoM ke sAtha prArambha huI / prArambha meM isa kArya meM pAMca maMDaliyAM thIM jinakA netRtva sAdhviyAM kara rahI thiiN| mumukSu bahineM unake sahayogI ke rUpa meM thiiN| kArya kI yojanA bahuta vizAla thii| hamArA anubhava nayA thA. para donoM manISiyoM kI ananta UrjA hameM satata mila rahI thii| hama pUrI tanmayatA aura utsAha ke sAtha kArya meM juTa gayIM / isa kArya ke sAtha pAMca kozoM kI yojanA jur3I huI thI 1. Agama zabda koza-prAkRta ke sabhI pAribhASika zabdoM kA artha va pramANa sahita nirdeza / 2. jaina vizva koza-jaina pAribhASika zabdoM para aMgrejI bhASA meM nibandhAtmaka vishlessnn|| 3. dezI zabda koza-Agama tathA vyAkhyA granthoM meM prayukta dezI zabdoM kA artha aura prasaMga sahita nirdeza / 4. nirakta koza-Agama evaM vyAkhyA granthoM meM prayukta niruktoM kA cayana tathA hindI anuvAda / 5. ekArthaka koza-zatAdhika graMthoM se ekArthaka zabdoM kA saMkalana / isake sAtha kucha viziSTa dRSTiyAM bhI dI gayIM jinake pariprekSya meM hameM Agama granthoM tathA vyAkhyA sAhitya kA adhyayana karanA thaa| ve kucheka dRSTi-bindu ye haiM
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ (29) .... 1. gAthA vargIkaraNa va padyAnukramaNikA (bhASya, niyukti va cUNi meM AyI gAthAoM kA akArAdi krama se nirdeza, jisase zodhakartAoM ko gAthA khojane meM sugamatA ho sake / ) 2. dharmakathAsaMgraha-vyAkhyA graMthoM meM AyI kathAoM kA saMkalana / 3. suuktisNgrh| 4. sabhyatA-saMskRti ke mukhya tattvoM kA cayana / 5. itihaas-prmpraa| 6 cikitsA vijJAna sambandhI mahattvapUrNa tathyoM kA saMkalana / 7. svAsthya vijJAna tathA manovijJAna ke sthaloM kA cayana / 8. dArzanika va zaikSaNika tthy| 6. sampradAya-prAcIna sampradAyoM ke astitva, mAnyatA, AcArya Adi viSayaka jaankaarii| 10. sAdhanA viSayaka jaankaarii| 11. vaijJAnika tathya / 12. jIvavijJAna / 13. AhAravijJAna / kArya apanI gati se calatA rahA, lekina usake sAtha parIkSaNa bhI anivArya thA, ata: samaya samaya para kArya kA parIkSaNa va nirIkSaNa karane . AcArya pravara aura yuvAcAryazrI varddhamAna graMthAgAra padhArate rahate the| isI varSa samaNa zreNI kI sthApanA huI, jisameM kArya karane vAlI kucha mumukSu bahineM samaNiyAM bana gayIM / kAlAntara meM Agama koza ke kArya kI gati maMthara dekhakara yuvAcArya pravara ne muskarAte hue pharamAyA-'kArya do sAla meM pUrA karanA hai, bhale hI isake lie roTI-pAnI chor3anA paDe / ' hamane nivedana kiyA yadi yuvAcArya pravara kI lADanUM meM satata sannidhi mile to yaha kArya saMbhava ho sakatA hai, anyathA kArya meM bAra-bAra avarodha utpanna hotA hai aura aneka sthala praznacihna bane rahate haiN|' yuvAcArya pravara ne pharamAyA 'samasyA ke samAdhAna ke lie hamAre pAsa AyA jA sakatA hai, isI bIca AcArya pravara bhI padhAre aura hameM nayI preraNA dekara lADana se mAravAr3a kI ora prasthAna kara diyaa| aba kArya mukhya rUpa se sAdhviyoM aura samaNiyoM ke jimme thaa|
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ (30) vikrama samvat 2036 kA maryAdA mahotsava nAthadvArA kI aitihAsika dharA para huA / mahotsava kI samApti ke pazcAt kArya karane vAloM kI eka goSThI Ayojita kI gyii| aura usakA antima niSkarSa thA ki kArya gatimAna kiyA jAye aura use antima rUpa diyA jaaye| yuvAcArya pravara ne pharamAyA-yadi kArya meM bilamba hogA to 'kAlaM pibati tadrasam' vAlI kahAvata caritArtha hogii| yuvAcAryazrI ke isa kathana ne kArya kI mahattA ko aura adhika ujAgara kara diyaa| vi. sa. 2040 / isa bAra munizrI dulaharAjajI ko Agama kArya ke lie lADanUM bhejA gyaa| munizrI ne eka dina granthAgAra meM Agama koza kArya ko dekhA / tIna varSoM ke kArya kA nirIkSaNa kara Apane kahA-kArya bahuta huA hai / aba ise aMtima rUpa dekara sameTanA Avazyaka hai| yadi merA. isameM yat kiJcit sahayoga apekSita ho to maiM isake lie prastuta huuN"| hamArA utsAha bar3hA aura sabhI kAryarata sAdhviyoM evaM samaNiyoM kI goSThI Ayojita kI gyii| sarvaprathama ekArthaka koza, nirukta koza aura dezI koza ko antima rUpa dene kA nirNaya huaa| kArya kA dAyitva jina jina para bAyA unhoMne apanA pUrA samaya tad tad kArya ke lie samarpita kara diyA aura jo kArya eka mahA araNya-sA pratIta hotA thA vaha kucha hI mahInoM meM pUrA hone lgaa| nirukta koza kA kArya sAdhvI siddhaprajJAjI evaM nirvANazrIjI ne sampanna kiyaa| dezI zabdakoza kA kArya sAdhvI azokazrIjI aura sAdhvI vimala prajJAjI ne prAraMbha kara diyA / mujhe ekArthaka koza ko saMpanna karanA thA aura maiM isameM dattacitta ho gaI / kArya Age bar3hA aura Aja usakI saMpannatA para mujhe harSa ho rahA hai / __ sarvaprathama merA bhakti bharA praNAma una Agama puruSa prAcIna AcAryoM ko hai jinhoMne zruta-paramparA ko samRddha kiyA hai / paramazraddhaya, zaktisrota AcAryapravara evaM yuvAcAryazrI kA vAtsalyapUrNa AzIrvAda merI sAdhanA kA saMbala hai| maiM unakI prabhutA aura mahAnatA ke prati praNata hUM, kyoMki isameM jo kucha hai, vaha unhIM kA avadAna hai| maiM to mAtra nimitta banI huuN| punaH punaH una pAvana caraNoM meM apanI komala abhivandanAeM prastuta karatI hUM aura kAmanA karatI hUM ki unakA snehapUrita AzIrvAda
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaviSya meM merI sRjanazakti ko ujAgara karane meM nimitta bane tathA mere bAdhyAtmika mArga ko prazasta karatA rhe| __ maiM mahAzramaNI sAdhvIpramukhA zrIkanakaprabhAjI ke prati pragata hUM jinake hArdika sneha aura vAtsalya ne preraNA kA kArya kiyA hai| mAzA karatI hUM ki unake AdhyAtmika saMrakSaNa meM samaNa zreNI uttarottara pragati karatI rhegii| ____ munizrI dulaharAjajo ne ekArthaka koza ke cayana tathA pariziSToM ke nirIkSaNa meM apanA bahumUlya samaya pradAna kara merA mArga-darzana kiyA, isake lie maiM unake prati jitanA bhI AbhAra vyakta karUM utanA thor3A hai| yaha unake protsAhana aura mArgadarzana kA hI pariNAma hai ki yaha gurutara kArya itane svalpa samaya meM sampanna ho skaa| 'anekAnta zodhapITha' ke nidezaka DaoN. TATiyAjI ke sahayoga ko bhI vismRta nahIM kiyA jA sakatA, jinhoMne samaya samaya para naI preraNAeM dekara tathA koza kA purovacana likhakara isakA gaurava vRddhiMgata kiyA hai| maiM sampUrNa samaNI parivAra ke hArdika sahayoga kA smaraNa karatI huI atyanta prasannatA kA anubhava karatI hUM, kyoMki dharmasaMgha kI maryAdA ke anusAra koI bhI samaNI yA sAdhvI akelI kahIM jA nahIM sktii| isa kArya ke lie mujhe jahAM kahIM bhI jAne kI apekSA mahasUsa huI samaNiyoM ne udAra hRdaya se merA sahayoga kiyaa| anta meM maiM una samasta sAdhviyoM, samaNiyoM aura mumukSa bahinoM ke sahayoga kA smaraNa karatI hUM jinhoMne pratyakSa yA parokSa rUpa se isa kArya meM apane zrama-bindu arpita kiye haiM nirdezikA 1. sAdhvI kanakadhI nizItha 2. , yazodharA vyavahAra 3. , azokazrI AcArAMga, dazAzrutaskandha, paMcAzaka, sUryaprazapti jinaprajJA sUtrakRtAMga (prathama zrutaskandha) 5. ,, kalpalatA dazavakAlika 6. , vimalaprajJA Avazyaka (dvitIya bhAga), uttarAdhyayana, navIna karmagrantha
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ (32) 7. sAdhvI siddhaprajJA sUtrakRtAMga (dvitIya zrutaskandha), sthAnAMga, bRhatkalpa, piNDaniyukti 8., nirvANazrI Avazyaka (prathamabhAga), sUtrakRtAMga, (prathama zrutaskaMdha) 6. samaNI smitaprajJA uttarAdhyayana 10. samaNI kusumaprajJA bhagavatI, jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, aMtakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa, vipAkazruta, aupapAtika, rAjapraznIya, jIvAbhigama, jambUdvIpaprajJapti, nirayAvalikA, aMgavijjA, anuyogadvAra, naMdI, opaniyukti, jItakalpabhASya, pravacanasAroddhAra, isibhAsiya prAcInakarmagraMtha / vizeSa sahayogI mumukSu niraMjanA ... sAdhviyoM ke sAtha sahayogI ke rUpa meM kArya karane vAlI samaNiyoM va mumukSu bahinoM ke nAma isa prakAra haiM 1. sAdhvI zAradAzrI 2. , jagatprabhA 3. , zazikalA kamalayazA , amitazrI 6. , maryAdAzrI 7. , prajJAzrI 8. samaNI sthitaprajJA 6. samaNI madhuraprajJA 10. samaNI vizuddhaprajJA 11. samaNI saralaprajJA 12. samaNI paramaprajJA 13. samaNI zaziprajJA
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. samaNI akSayaprajJA 15. muditaprajJA 16. ujjvala prajJA 17. suprajJA cinmayaprajJA sahajaprajJA 18. 16. 33 33 1-2-84 -lADanUM " 29 22 20. mumukSu maJju 21. rAkeza 22. pukharAja 23. jyoti 27 "3 "1 anta meM maiM sabake prati kRtajJatA jJApita karatI hUM aura sabake lie - maMgalamaya udaya kI kAmanA karatI hUM / ( 33 ) vinayAvanata samaNI kusumaprajJA
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. aMta 2. aMtaTI 3. aMvi 4. aMvipra 5. aci 6. anu prayukta grantha-saMketa sUcI 8. anudvA - 6. anudvAcU - 7. anuTI - anuttaropapAtikadazATIkA ( Agamodaya samiti, bambaI, san 1920 ) aMtakRddazA ( aMga suttANi bhAga 3, jaina vizva bhAratI lADanUM san 1974) 14. A-- aMtakRddazATokA ( Agamodaya samiti, bambaI, san 1920 ) aMgavijjA ( prAkRta TeksTa sosAyaTI, banArasa, san 1957 ) - aMgavijA prastAvanA ( vahI ) abhidhAnacitAmaNi koza (zrI jaina sAhitya vardhaka sabhA, ahamadAbAda vi0saM0 2025) anusaraupapAtikadazA ( aMgasuttANi bhAga 3, jaina vizva bhAratI, lADanUM, san 1974) 10. anudvAmaTI - anuyogadvAra maladhAroyATIkA (zrI kesarabAI jJAnamaMdira pATaNa, san 1936) anuyogadvAra (saMzodhita, aprakAzita ) anuyogadvAracUrNa (zrI RSabhadevajI kesarImala zve. saMsthA ratalAma, san 1928) 11. anudvAhATI - anuyogadvAra hAribhadroyA TIkA (seTha devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAra, mubaMI, saM. 1973) 12. anunaMdI-- anujJAnaMdI (saMzodhita, aprakAzita ) 13. anunaMdITI - anujJAnaMdITIkA ( prAkRta TeksTasosAyaTI, banArasa, san 1966) AcArAMga ( aMgasuttANi bhAga 1, jaina vizva bhAratI, lADanUM, san 1674)
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 36 ) 15. AcU- AcArAMga cUNi (zrI RSabhadevajI kesarImala zve. saMsthA ratalAma, san 1941) 16. AcUlA- bhAcArAMgacUlA (aMgasuttANi bhAga 1, jaina vizva bhAratI, lADanUM, san 1974) 17. ATI- AcArAMga TIkA (motIlAla banArasIdAsa, dillI, san " 1978) . . 18. Ani- AcArAMganiyukti (vahI) 19. ApTe- ApTe saMskRta iMgliza DikzanarI, (prasAda prakAzana pUnA, san 1957) 20. AvacU 1- AvazyakacUNi 1 (zrI RSabhadevajI kesarImala zve. saMsthA ratalAma, san 1928) 21. AvacU 2- AvazyakacUNi 2 (vahI, san 1929) 22. AvaTi- AvazyakaTippaNakam (zAha nagInabhAI ghelAbhAI javerI, bambaI) 23. Avani- Avazyakaniyukti (bhairulAla kanhaiyAlAla koThArI dhArmika TrasTa, bambaI, saMvat 2038) 24. AvamaTI- AvazyakamalayagiriTIkA (Agamodaya samiti, bambaI, san 1928) 25. AvahATI 1-Avazyaka hAribhadrIyA TIkA 1 (bharUlAla kanhaiyAlAla koThArI dhArmika TrasTa, baMbaI, saMvat 2038) 26. AvahATI 2-Avazyaka hAribhadrIyA TIkA 2 (vahI) 27. ibhA- isibhAsiyAI (sudharmA jJAna maMdira, bambaI) 28. u- uttarAdhyayana (jaina vizva bhAratI, lADanUM, dvitIya saMskaraNa) 26. ucU- uttarAdhyanacUNi (devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAra, saM. 1963) 30. uTi- uttarajjhayaNANi TippaNa bhAga 2 (jaina zve. terApaMthI mahAsabhA, kalakattA) 31. uni-.. uttarAdhyayananiyukti (devacanda lAla bhAI, jaina pustako ddhAra)
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32. upA 33. upATI 34. uzATI 35. oni 36. oniTI - 37. onibhA - - 38. aupa 36. opaTI - 40. jaMbU - 41. jaMbUTI - 46. jJA aupapAtikaTIkA (paMDita dayAvimalajI granthamAlA, dvitIya saMskaraNa, saM0 1994) jaMbUdvIpaprajJapti (saMzodhita, aprakAzita ) jaMbUdvIpaprajJaptiTIkA ( nagInabhAI ghelAbhAI jhaverI, bambaI, san 1920 ) 42. jItabhA -- jItakalpabhASya ( babalacaMdra kezavalAla modI, ahamadAbAda, saM0 1994) 47. jJATI ( 37 ) upAsakadazA ( aMgasuttANi bhAga 3, jaina vizva bhAratI, lADanUM san 1974) upAsaka vATIkA (2 kAryAlaya, koTA, san 1946 ) 43. jItabhAgA -- jItakalpabhASya gAthA ( vahI ) 44. jIva 45. jIvaTI - 48. ThANaM 46. tabhA- ( zrI hindI jainAgama prakAzaka sumati uttarAdhyayanazAntyA cAryaTIkA pustakoddhAra ) oghaniryukti ( Agamodaya samiti, bambaI san 1919) oghaniryuktiTIkA ( vahI ) ogha niyuktibhASya ( vahI ) aupapAtika (saMzodhita, aprakAzita ) ( devacanda lAlabhAI jaina jIvAbhigama (saMzodhita, aprakAzita ) jIvAbhigamaTIkA ( devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAra, saM0 1665 ) jJAtAdharmakathA ( aMga suttANi bhAga 3, jaina vizva bhAratI, lADanUM 1974) jJAtAdharma kATIkA ( zrI siddhacakra sAhitya pracAraka samiti, sUrata, san 1952 ) ThANaM (jaina vizva bhAratI, lADanUM, saM0 2033) tatvArthabhASya ( maNIlAla revAzaMkara jagajIvana jhaverI, bambaI)
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 38) 50. daza- vazavakAlika (jaina vizva bhAratI, lADanUM, dvitIya saMskaraNa) 51. dazaacU- vazavakAlikaagasyasiMhacUNi (prAkRta grantha pariSad vArANasI, san 1973) 52. dazacU- vazavakAlika cUlikA (jaina vizva bhAratI, lADanUM, dvitIya saMskaraNa) "53. dazajicU- dazavakAlikajinadAsacUNi (zrI RSabhadeva kesarImala zve. saMsthA, ratalAma, san 1933) "54. dazani- dazavakAlikaniyukti (prAkRta graMtha pariSad, vArANasI san 1973) "55. dazahATI- dazavakAlikahAribhadrIyA TIkA (devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAra, granthAMka 47) "56. dazru- dazAzrutaskandha (saMzodhita, aprakAzita) 57. dazrucU- bazAzrutaskandhaNi (paMnyAsa zrI maNivijayajI gaNigraMtha mAlA, bhAvanagara saM0 2011) 58. dazruni- dazAtha taskandhaniyukti (vahI) 56. dasa- dasaveAliyaM (jaina vizva bhAratI, lADanUM, dvitIya saMskaraNa) 60. desI- desIsahasaMgaho (zrI zaMkaraprasAda rAvala, bambaI) dhammasaMgaNi (pAli prakAzana maMDala, bihArasarakAra) dhAtu- dhAtupArAyaNam (zrI zAhIbAga giradharanagara, jaina zve. mU0 saMgha, ahamadAbAda, san 1971) "63. naMdI- naMdI (saMzodhita, aprakAzita) 64. naMdIcU- naMdIcUNi (prAkRta TeksTa sosAyaTI, banArasa, san 1966) 65. naMdITi- naMdoTippaNaka (vahI) 66. naMdITI- naMdITIkA (vahI) 67. nakagraTI- navInakarmagranthaTIkA (jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara, san 1934) 68. nira- nirayAvalikA (saMzodhita, aprakAzita) 66. niraTI- nirayAvalikA TIkA (Agamodaya samiti, bambaI)
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ (36) 170. nicU- nizIthacUNi (sanmati jJAnapITha, dusarA saMskaraNa, san 1982) *71. nicUbhA 1-4-nizIthacUNi bhAga 1-4 (vahI) .72. nipIcU- nizIpa pIThikA cUNi (bahI) 5.73. nipIbhA- nizIthapIThikAbhASya ..74. nibhA- nizIthabhASya (vahI) ..75. nibhAgA- nizIthamASya gAthA (vahI) "76. paMcA- paMcAzakaprakaraNa (RSabhadeva kesarImala zve0 saMsthA, ratalAma, san 1941) .77. paMcATI- paMcAzakaprakaraNaTIkA (vahI) 78. pAsa- pAiyasaddamahaNNavo (prAkRta graMtha pariSad, vArANasI dvitIya saMskaraNa san 1963) 576. pini- piNDaniyukti (devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAra, san 1918) 80. piniTI- piNDaniyuktiTIkA (vahI) 81. pra- praznavyAkaraNa (aMgasuttANi bhAga 3, jaina vizva bhAratI, lADanUM, 1974) 82. prajJA- prajJApanA (saMzodhita, aprakAzita) 53. prazATI- prajJApanATIkA (Agamodaya samiti, bambaI, san 1918) 84. praTI- praznavyAkaraNaTIkA (vahI, san 1919) 85. prasA- pravacanasAroddhAra (devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAra, dvitIya saMskaraNa, saM0 1981) 56. prasAgA pravacanasAroddhAragAthA (vahI) 87. prasATI- pravacanasAroddhAraTIkA (vahI) 88. prA- prAkRtavyAkaraNa (hemacandra) (jaina divAkara divyajyoti kAryAlaya, byAvara, saM0 2016) 86. prAkagraTI- prAcInakarmagrantha TIkA (jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara, vi0 saM0 1972) .60. bRkacU- bRhatkalpacUNi (hastalikhita, lADanUM bhaMDAra) kAyAlA
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 40 ) 61. bRkaTI - bRhatkalpaTIkA (jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara, san 1636) bRhatkalpa niryukti ( vahI ) bRhatkalpabhASya (vahI, san 1936) bhagavatI ( aMga suttANi bhAga 2, jaina vizva bhAratI lADanUM,san 1974) bhagavatITIkA 1 ( Agamodaya samiti, bambaI, san 1918 ) bhagavatITIkA 2 ( RSabhadeva kesarImala zve0 saMsthA, ratalAma... dvitIya saMskaraNa, san 1940 ) 92. bRkani - 63. bRkabhA - 64. bha--- 65. bhaTI e6. manu manusmRti ( caukhambhA saMskRta sIrIja Aphisa, vArANasI) rAjapraznIya (saMzodhita, aprakAzita ) 67. rAja--- 68. rAjaTI - rAjapraznIyaTIkA ( gurjara grantharatna kAryAlaya, ahamadAbAda, vi0saM0 1994) 66. vipA - vipAka ta ( aMga suttANi bhAga 3, jaina vizva bhAratI lADanUM, san 1974) vipAkaTIkA ( Agamodayasamiti, bambaI, san 1920 ) vizeSAvazyakabhASya (divyadarzana kAryAlaya. ahamadAbAda, vIra saM0 2486 ) 100. vipATI101. vibhA - 102. vibhAkoTI - vizeSAvazyakabhASya koTyAcAryaTIkA (zrI RSabhadeva kesarI -- mala ratalAma, san 1936 ) 103. vibhAmaheTI - vizeSAvazyakabhASya maladhArIhemacandra kAryAlaya, ahamadAbAda, vIra saMvat 2486 ) 104. vyabhA--- vyavahArabhASya ( vakIla kezavalAla premacanda, ahamadAbAda,. san 1926) 105. vyabhATI - vyavahArabhASyaTIkA ( vahI ) 106. zaka 107. sama TIkA (divyadarzana zabdakalpadruma bhAga 4, tIsarA saMskaraNa (caukhambA saMskRta granthamAlA, vArANasI, san 1966) samavAyAMga ( aMgasuttANi bhAga 3, jaina vizva bhAratI, lADanUM san 1974)
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108. samaTI - samavAyAMgaTIkA san 1938) 106. sU sUtrakRtAMga ( aMga suttANi bhAga 1, jaina vizva bhAratI lADanUM, san 1974) ( prAkRta TeksTasosAyaTI 111. sUca 2 - sUtrakRtAMgacUrNi dvitIyazrutaskandha ( RSabhadeva kesarImala zve0 saMsthA, ratalAma, san 1941 ) - 112. sUTI 1 - sUtrakRtAMgaTIkAprathamazrutaskandha ( Agamodayasamiti bambaI, san 1916) 113. sUTI 2 - sUtrakRtAMgaTIkA dvitIya zrutaskandha, (zrI goDI pArzvanAtha jaina graMthamAlA, san 1953) ( 41 ) ( kAntilAla cunIlAla, ahamadAbAda, 110. sUtra 1 - sUtrakRtAMgacUrNi vArANasI, san 1975 ) 115. sUrya 116. sUryaTI -- 117. sthA 114. sUni - sUtrakRtAMga niyukti (motIlAla banArasI dAsa, dillI san 1678) sUryaprajJapti (saMzodhita, aprakAzita ) prathamabhUtaskandha sUryaprajJapti TIkA ( Agamodayasamiti, bambaI, san 1616 ) sthAnAMga ( aMga suttANi bhAga 1, jaina vizva bhAratI lADanUM, san 1974) 118. sthATI - sthAnAMgaTIkA ( seTha mANekalAla cUnIlAla, ahamadAbAda, san 1937)
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukrama svakathya purovacana prastuti prayukta grantha-saMketa sUcI ekArthaka koza pariziSTa 1. zabda-anukrama 2. vizeSa zabda-vivaraNa 3. dhAtu-anukrama
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekArthaka koza aibala-atibala / aibale mahabbale aparimiyabale / (aupa 71) aMga-avayava / aMga dasa bhAga bhee avayavA'sagala cuNNa khaMDe ya / desa paese pavve sAha paDala pajjava khile y|| (uni 157) aMga tti vA dasa tti vA bhAga tti vA bhede tti vA avayave tti vA cUNNe tti vA khaMDe tti vA dese padesA pavve sAhA paDalA pajjave tti vA khile tti| (ucU pR 63-64) aNguleyk-aNguutthii| aMguleyakaM muddeyakaM veMTakaM / (aMvi pR 163) aMceti-jhukAtA hai| ___ aMceti tti vA NAmeti tti vA eglN| (sUcU 1 pR 240) aMceti kaMpeti Nollasati / (sUcU 1 pR 240) aMtara-chidra / aMtarANi ya chiddANi ya virahANi ya / (nira 1/65) aMtarappa--aMtarAtmA / ___aMtarappA ceto cittamitti egaLeM / (nipIcU pR 112) aMtAhAra--bacAkhucA khAne vaalaa| aMtAhArA paMtAhArA arasAhArA virasAhArA lUhAhArA tucchAhArA aMtajIvI pNtjiivii| (sU 2/2/66) 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari02 2. dekheM-pari0 3
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 : aMtika - akkosejja aNtik-smiip| ___ antikamabhyAzamAsannaM smiipm| (vyabhA 10 TI pa 100) aMdolati- jhUlatA hai, ghUmatA hai / * aMdolati tti vA bUyA, tadhA haMdolako tti vaa|| ghumati tti parighumati bhamate va parinbhame // (aMvi pR80) aMsa- aMza / aMso tti va bhAgo tti va egaTThA / (bRkabhA 3645) aMsa- bheda / aMsA bhedA uttarapagaDIo ityanarthAntaram / (bRkaTI pR 26) akammavIriya-pramAdarahita vIrya / akammavIriyaM ti vA paMDitavIriyaM ti vA egaLaM / ' (sUcU 1 pR. 168) akiTTha-akliSTa / __akiTThe avvahie aparitAvie / (bha 3/126) akuDila-Rju / ___ akuDile tti vA aNihe tti vA egtttthaa| (dazajinU pR 347) akusala-akuzala / akusalA aNajjA aliyANA aliyadhammaNirayA / ' (pra 2/14) akkosa-Akroza / akkosa- pharusa - khisaNa - avamANaNa - tajjaNa - ninbhaMchaNa tAsaNa ukkuujiy| (pra 10/14) akkosejja-Akroza krnaa| ___akkosejja baMdhejja ruMbhejja uddavejja / (AcUlA 3/11) 1. dekheM-pari0 3 3. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2 4. dekheM-pari02
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ akkoha-- akrodhI racter fracter khINakkohA / akkhayAyAra - paripUrNa AcAra / akriyA - apravRtti / akkhayAyAre abhinnAyAre asabalAyAre / ( vyabhA 4 / 3 TI pa 27 ) akriyA anAraMbha : avIryaM aparispanda ityanarthAntaram / akSatAcAra - paripUrNa AcAra | akSatAcAraH abhinnAcAraH asaMkliSTAcAraH / akhaMDa - pUrNa / akhaMDa apphuDiyaM aviralaM / akhaMDa - akhaNDa / akhaMDa avirAdhito niraticAraH / agaNikAmiya- agni- dagdha / agoya - agotra | agaNikAmie agaNibhUsie agaNipariNAmie / agae nigoe khINagoe / agaddha - anAsakta / agRddha : anadhyupapanno'mUcchitaH / agRhItavya - agrAhya | agRhItavye'nupAdeye ye / akkoha - agga agga - parimANa | agga -- pradhAna / agga pahANa tti egaTThA / agAI varAI ekArthAni / aggaM ti vA parimANaM ti vA pamANaM ti vA egaTThA / : 3 ( aupa 168 ) ( vyabhA 4 / 2 TIpa 35 ) ( aupa 19 ) ( sUcU 2 pR 316 ) ( naMdIcU pR 3 ) (bha 15 / 116 ) ( anudvA 282 ) ( vyabhA 10 TIpa 113 ) ( sUTI 1 pa 50 ) ( AvacU 1 pR 26 ) ( jItabhA 2517 ) ( aMta TI pa 16 )
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 : aggi-ajjhatthiya aggi-agni / agaNi puNa jAtateo aNalo vA hutavaho tti jalaNo ti / pavaNo tti ya joti tti ya aggissa bhavaMti NAmANi / ' (aMvi pR 254) agghAtita-AkhyAta / agghAtitaMti vA AtikkhiyaMti vA egtttthaa| (AcU pR 303) agghuppatti-agni kA utpatti-sthAna / __ agghuppatti aggi8 aggikuMDe ya / (aMvi pR 254) agra-pradhAna / agraM vayaM pradhAnaM / (sUTI 1 pa 72) acpl-sthir| acapala: sthirasvabhAva: akukkucaH / (vyabhA 4/1 TI pa 26) acala-sthira / acalaM dhuvaM tadhA ThANaM sassataM makhilaM ti vA / ajarAmaraM ti vA bUyA NiyataM ti avatthitaM // (aMvi pR 78) aciyatta-- apriya / aciyattaM ti vA apiyattaM ti vA eglN| (vyabhA 4/1 TI pa 56) acciya-acita / acciy-vNdiy-puuiy-maanniy-skkaariy-smmaanniyaa| (jJA0 1/1/27) accha-sApha-sutharA / acche saNhe laNhe gha8 maDhe nirae nimmale nippaMke (bha 2/118) ajjhatthiya-manogata ciMtana / ajjhathie citie kappie patthie maNogae saMkappe / ' ___ (vipA 1/1/41) 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 2 2. dekheM- pari0 2
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajbhayaNa- -adhyayana / ajjhayaNaM ajjhINaM Ao bhavaNA ya egaTThA / ajbhovavaNNa- tanmaya / ajbhovavaNNA taccittA tammaNA tallesA iti egaTThA / ajbhosa - adhyavasAya / ajjhoso bhAvaNa tti vA egaTTha / aTTa - duHkhI / aTTaduhaTTavasaTTa | aDDa - dhanavAn / aDDo ya suhabhAgI ya vasumaMto / anaMta anaMta | anaMtarAya -- antarAya - vighna rahita / anaMtarAe niraMtarAe khINaMtarAe / aNaMtariya - sacetana / atariyA anaMtarahitA sacetanA | aNa RNa / ati vAriNati vA egaTThA / anaMta aNuttaraM nivvAghAyaM nirAvaraNaM kasiNaM paDipuNNaM / ( aupa 166 ) aNaNNa-abhinna / aNaNaM abhiNaM apRthag / aNapabho - parAdhIna, bhUtAviSTa / ajbhayaNa-- aNala : 5 aNappajjho anAtmavaza: grahagRhItaH / ala-asamartha | aNalo apaccalo tti ya, hoMti ajogo ya egaTThA / ( nipIcU pR 5 ) ( AcU pR 41 ) ( AcU pR 373 ) ( upA 2 / 28) (aMbi pa 105 ) ( anudvA 282 ) ( dazrucU pa 51 ) ( daza jicU pR 204 ) ( nipIca pR 37 ) ( nibhA 2 pR 26 ) ( nibhA 3504 )
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 : aNAila-aNu aNAila-anAvila / aNAile avvahite addINamANase / (AcUlA 15/34) aNAile akasAI mukke / aNAilabhAva-anAvilabhAva / aNAilabhAvo aNiggayabhAvo sacitto abahilesso tti egtttthaa| (AcU pR 241) aNAuya-anAyuSya (mukta) / aNAue nirAue khINAue / (anudvA 282) aNAma-anAma / aNAme niNNAme khINanAme / (anudvA 282) aNAyataNa-anAyatana (paapsthaan)| sAvajjamaNAyataNaM asohiThANaM kusIlasaMsaggI egaTThA hoti......| (oni 763) aNAvaraNa-AvaraNa rahita / aNAvaraNe nirAvaraNe khINAvaraNe / (anudvA 282) aNAsava -anaasrv| aNAsavo akaluso acchiddo aparissAvI asaMki liTTho suddho| (pra 6/23) aNAsave amame akiMcaNe chinnasoe niruvleve|' (rAjaTI pR 34) annitttth-anisstt| aNiThe akaMte appie asubhe amaNuNNe amaNAme dukkhe No suhe / (sU 2/1/51) annu-annu| aNuH paramANuH ekAMzo'bhedo nirbheda iti (vibhAkoTI pR 170) 1. dekheM-pari0 2
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNuoga-aNumAtra : 7 annuog-anuyog| aNuogo ya niyogo bhAsA vibhAsA ya vattiyaM ceva / ee aNuogassa ya nAmA, egaTThiyA paMca // ' (Avani 131) annukNpnn-dyaa| aNukaMpaNaM aNukaMpA dyaa| (nipIcU pR0 76) annunnnnaa-anujnyaa| aNuNNA uNNamaNI NamaNI NAmaNI ThavaNA pabhavo pbhaavnnpyaaro| tadubhaya hiya majjAyA NAo maggo ya kappo ya // saMgaha saMvara Nijjara ThiikaraNaM ceva jIvavuDDipayaM / padapavaraM ceva tahA, vIsamaNuNNAe NAmAI // (anunaMdI 28) annuttr-anuttr| aNuttare NivvAghAe nirAvaraNe kasiNe pddipunnnne| (aupa 153) aNuttaraM aNaMtaM kasiNaM paDipuNNaM nirAvaraNaM vitimiraM visuddhaM / ' (u 26/72) annuttr-shresstth| aNuttaraM ti vA aNuttamaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 287) aNupaviTTha-anupraviSTa / tadhA aNupaviTTho tti tadhA atigato tti vA / tadhA gADhopagUDhe tti gADhalINaM ti vA vade / / tadhA allINamapallINo accalINo tti vA vade / abbhaMtarabhaMtarago ete saddA samA bhave // ' (aMvi pR 87) annumaatr-thodd'aa| aNumAtraM thovaM appN| (dazaacU pR 137) 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari02 2. dekheM--pari0 2
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 : aNuvvigga-atigata aNubbigga--anudvigna / aNuvviggaM acavalaM abhIyaM / (dazajicU pR 286) aNusaMcarai-jAtA hai| aNusaMcarai dhAvati gacchati vA egtttthaa|' (AcU pR 13) aNusaTThi-stuti / aNusaTThi thui tti egtttthaa| (nibhA 6608) aNusamaya-nirantara / annsmynirntrmviii| (uni 215) aNegapaDiraya - aneka rUpa se kahA jAne vaalaa| aNegapaDirayaMti vA aNegapajjAyaM ti vA aNegaNAmabhedaM ti vA egtttthaa| (AvacU 1 pR 26) aNojjA - anavadyA (mahAvIra kI putrI kA naam)| aNojjA ti vA piyadaMsaNA ti vaa| (AcUlA 15/23) aNNa-pRthak / aNNaM bhiNNaM pRthag / (nipInU pR 37) aNNAya-ajJAta / aNNAyaM adiLaM assutaM amuyaM aviNNAyaM / (jJA 18/143) aNhayakara-Asnavakara (mana ko AzravoM meM pravRtta karane vaalaa)| ___ aNhayakare cheyakare bhedkre| (AcUlA 15/45) atigata-bhItara taka praviSTa / atidUre paviTTho tti atigato tti va dUrata / dUrAtisarito va tti dUrogADho tti vA puNo // tadhA aNupaviTTho tti tadhA atigato tti vA / tadhA gADhopagUDhe tti gADhalINaM ti vA vade / / (aMvi pR87) 1. dekheM--pari0 3
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ atidUra-attha : 6 atiduur-atiduur| __ atidUraM ati digghaM atimmahaMtesu / (aMvi pR 236) atiyAra-aticAra / __atiyAra tti vA avisohIo tti vA egtttthaa| (AvacU 1 pR 102) ativatta-ativartana / ativattamatikkataM gataM tti ya viNiggataM / viNiyattaM purANaM ti juNNaM opuppha NipphalaM // sukkhaM malitaM visiNaM ti, uvauttaM jhINameva ya / khaiyaM pitaM ti vA bhuttaM NiTThitaM ti kataM ti vA // sammatiM atItaM ti samaticchiyamaticchiyaM / ohijjataM ohasitaM pahINaM ti pahijjate // ' (aMvi pR 81) aturiya-atvarita / aturiyamacavalamasaMbhaMtaM / (jJA0 1/1/19) atta-priya / attA iTThA kaMtA piyA maNuNNA / (ucU pR 212) attaya-putra attae tti AtmajaH sutaH / (vipATI pa 35) attae tti AtmajaH aGgajaH / (jJATI pa 12) attava-AtmavAn / attavaM ti vA vinnavaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 286) attANa-atrANa / attANA asaraNA aNAhA abaMdhavA bNdhuvipphuunnaa| (pra 1/26) attha-artha (kaarnn)| attho tti vA heu tti vA kAraNaM tti vA egtttth| (nicUbhA 4 pR 388) 1. dekheM-pari0 2
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 +3 atthayati--adhaNNa atthayati - yAcanA karatA hai / atthayati tti vA patthayati tti vA egaTTA | ( dazajicU pR 334 - 35 ) atthayati tti vA maggaitti vA egaTThA / " ( daza jicU pR74 ) atthAma - zaktirahita / ---- atthAme abale avIrie apurisakkAraparakkame / asthi - arthI - cAhanevAlA / atthI gavesI luddhagA kaMkhiyA pivAsiyA / arthAdhyavasAya - avAya ( matijJAna kA eka bheda) / arthAdhyavasAyo'pAyaH nirNayo nizcayo'vagamaH ityanarthAntaram / adiNNAdANa - corI - adINa adIna | addhA kAla, samaya / tassa ya NAmANi goNNANi hoMti tIsaM, taMjahA - corikkaM, parahaDaM, adattaM, kUrikarDa, paralAbho, asaMjamo, paradhaNammi gehI, lolikkA, takkarattaNaM, avahAro, hatthalahuttaNaM, pAvakammakaraNaM, teNikkA, haraNavippaNAso, AdiyaNA, luMpaNA dhaNANaM, appaccao, ovIlo, akkhevo, khevo, vikkhevo, kUDayA. kulamasI, kaMkhA, lAlappaNa, patthaNA, AsasaNAya vasaNaM, icchA mucchA, taNhA gehI, niryADikammaM, aparacchatti / ( pra0 3 / 2) addhA kAla ityanarthAntaram / adI avimaNe akaluse aNAile avisAdI aparitaMtajogI / adhaNa - nirdhana | adhaNesu duggatesu ya parihAryatesu / adhaNNa- adhanya / aNNo bhagottiya asiddhattho / 1. dekheM- pari0 3 (bha 7 / 203 ) 2. dekheM - pari0 2 ( rAja 738 ) ( naMdITI pR 46 ) ( aMta 6 / 57 ) ( vyabhA 2 TI pa 11 ) (aMvi pR 250 ) (aMvi pR 81 )
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhanna- -adhanya / anne apunne akatthe akalakkhaNe / adhammatthikAya-adharmAstikAya | i vA adharA - adhama / adhamme ivA, adhammatthikAe i vA pANAivAe ivA, musAvAe ivA, AdiNNAdANa ivA, mehuNe i vA pariggahe i vA, kohe i vA, mANe i vA, mAye i vA, lohe ivA, rAge ivA, dose i vA, kalahe ivA, abbhakkhANe i vA pisuNe i vA paraparivAe ibA, rai araI ivA, mAyAmose ivA, micchAdaMsaNasalle i vA, riyAassamitI ivA, bhAsA samitI ivA, esaNAassamitI i vA, AyANabhaMDamattanikkhevaNA assamitI i vA uccAra pAsavaNakhela siMghANajalla paridvAvaNiyAassamitI ivA, maNaaguttI i vA vaiaguttI ivA, kAya aguttI * savve te adhammatthikAyassa abhivayaNA / ' (bha 20/15) adharA adhamA jaghanyA / adhikaraNa - kalaha / ahikaraNamahokaraNaM aharagatIgAhaNaM addhitikaraNaM ca tahA, ahIrakaraNaM ca adhikaraNaM kalahaH prAbhRtamitye ko'rthaH / adhitikaraNa - adhairya / adhanna - anartha : 11 1. dekheM- pari0 2 ahota raNaM / ahIkaraNaM // adhitikaraNaM adhikaraNaM alpasatvam / anagAra - sAdhu anagAro munimauMnI sAdhuH pravrajito vratI / zramaNaH kSapaNazcaiva yatizcaikArthavAcakAH || anartha - niSkAraNa / anartha: aprayojanamanupayogo niSkAraNeti paryAyAH / ( rAja 738 ) ( nicubhA 3 pR 38 ) ( nibhAgA 2772 ) ( brukaTI pR 751 ) ( nicubhA 2 pR 276 ) ( uzATI pa 16 ) ( AvahATI 2 pR228 )
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 : anala-apasArita sa / anala-ayogya / anala: ayogyazca ekArthAH / (nicUbhA 3 pR 226) anAyatana- asthAna (anaacaar)| anAyatanaM asambhava: anAcAraH asthAnamityanAntaram / / (sUcU 1 pR 220) anitya-anitya / anityaM adhruvaM clN| (ucU pR 188) anukAza-vizeSa vikaas| anukAzo vikAzaH prasaraH / (jJATI pa 24) anugata anumata / anugatA anumatA anubaddhA ityeko'rthaH / (ucU pR 110) anuloma-anukUla / anulomaM anukUlaM anuguNam / (jIvaTI pa 3) anviSTa-khojA gyaa| anviSTaM yAcitaM gavesiyaM / (nicUbhA 2 pR 66) apagata-dUra honaa| apagate apete vedite| (paMcA pa 11) apamaTTa-apramArjita / apamaThe apalikhite apasArite apaNA mite apavaTTite apalolite apavatte apaNate apaviThe apachuddhe aapddite| (aMvi pR 171) apamANa-apamAna / apamANamasakkAraM NirAkAraM parAjayaM / (aMvi pR 86) apasArita-dUra kiyA huaa| apasArite apaNAsite apakaDDhite apaNate apachuddhe apahite apphiddite| (aMvi pR 166)
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ apAtaya- abbhahiyatara : 13 apAtaya-anAvRSTi / apAtayamaNAvuTThi sassavApattimeva ya / (aMvi pR 10) apAtra-ayogya / apAtraM ayogyaM abhAjanam / (nicUbhA 4 pR 255) apUrva--jo pahale nahIM thaa| apUrvaH adRSTa: azrutaH aviditaH avicaalitH| (AvacU 1 pR 544) appakammatara-alpakarma / appakammatarAe appakiriyatarAe appaasvtraae| (bha 5/133) appaDibaddha-apratibaddha / appaDibaddhA suibhUyA lahubhUyA appggNthaa| (sU 2/2/65) appiyavavahAra-aSTAMga nimitta (utpAda) kA bheda / . appiyavavahAriyaM ti vA visesAdiLaM ti vA egaTThA / (AvacU 1 pR 376) abaMbha-abrahmacarya / abaMbhaM, mehuNaM, caraMtaM, saMsaggi, sevaNAdhikAro, saMkappo, bAhaNA padANaM, dappo, moho, maNasaMkhobho, aNiggaho, vuggaho, vighAo, vibhaMgo, vibbhamo, adhammo, asIlayA, gAmadhammatattI, ratI, rAgo, kAmabhogamoro, veraM, rahassaM, gujjha, bahumANo, baMbhacera-viggho, vAvatti, virAhaNA, pasaMgo, kAmaguNo tti / ' (pra 4/2) abAlasIla-prauDha zIla vaalaa| abAlasIlo acaMcalasIlo mjjhtthsiilo| (dazrucU pa 21) abbhahiyatara-atyadhika, pUrNa / abbhahiyataraM viulataraM visuddhataraM vitimirataraM / / (bha 8/187) 1. dekheM-pari02 2. dekheM- pari0 2
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 : abbhAsa-abhihaNejja abbhaas-abhyaas| abbhAsa bhAvaNa tti ya egalaiM / (bRkabhA 1260) abbhuggaya-abhyudgata / abbhuggaesu abbhujjaesu abbhuNNaesu abbhutttthiesu| (jJA 1/1/33) abhigacchati-prApta karatA hai / abhigacchati tti vA pAvai tti vA egtttthaa|' (dazajicU pR 316) abhijjhA-lobha / abhijjhA lobho prArthanetyanarthAntaram / (sUcU 2 pR 361) abhippAya-abhiprAya / abhippAyo tti vA buddhi tti vA egtttth| (AcU pR 543) abhilasaMti-icchA karate haiN| abhilasaMti vA patthayaMti vA kAmayaMti vA abhippAyaMti vA egtttthaa| (dazajicU pR 215) abhivAyaNa-abhivAdana / abhivAyaNaM vaMdaNa pUyaNaM ca / (dazacU 2/9) abhisaMbhUta-utpanna / abhisaMbhUtA, abhisaMjAtA, abhiNivvaTTA, abhisNvuddddaa| (A 6/25) abhihaNati- hanana karatA hai| abhihaNati tajjeti tAleti paritAleti paritAveti uddaveti / ' __ (ibhA 34/2) abhihaNejja- hanana kre| abhihaNejja vattejja lesejja saMdhaMsejja saMghaTTejja pariyAvejja kilAmejja / (AcU 1/88). 1. dekheM--pari0 3 2. dekheM-pari03 3. dekheM-pari0 3 4. dekheM-pari0 3
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhIya- abhIta | abhIe atatthe acalie asaMbhaMte aNAule aNuvvigge / abhUtibhAva - vinAzabhAva / abhI atthe aNuvvigge akkhubhie acalie asaMbhaMte / amANa-nirabhimAnI / amANA nimmANA khINamANA / amAyA - amAyAvI / abhUtibhAvItti vA viNAsabhAvo tti vA egtttthaa| ( dazajicU pR 302 ) amAyA nimmAyA khINamAyA / amUDha - amUDha | amUDho matimaM dhIro / amoha - nirmohI / amohe nimmohe khINamohe | ayana - jJAna / ayanaM gamanaM paricchedaM / araMjara - ghar3A | abhIya-arati araMjaro aliMdo tti kuMDago mANako tti vA / ghaDako kuMDhArako vatti vArako kalaso tti vA // gulamagotti vA bUyA tadhA piDharako tti vA / tadhA malla bhaMDaM tti pattabhaMDa tti vA puNo // " arati - aprIti / arati sogapAgaM ca appIimatisaM tahA | 1. dekheM- pari0 2 15 ( jJA 1 / 8 /73) ( aMta 6/41 ) ( aupa 168 ) ( aupa 168 ) (aMvi pR 56 ) ( anudvA 282 ) ( prasA TIpa 208 ) ( aMvi pR 65 ) (aMvi pR 12 )
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 : araya-alaM araya -nirml| arae virae NIrae Nimmale vitimire visuddhe / (sthA 6/72) araha-arhat / arahA jiNe kevalI tIyapaccuppannamaNAgayaviyANae savvaNNU svvdrisii| (bha 2/38) arihaM jiNe jAe kevalI savvaNNU svvbhaavdrisii'| (AcUlA 15/36) ari-shtru| arI i vA, verie i vA, ghAyae i vA, vahae i vA, paDiNIyae i vA, paccAmitte i vaa| (jaMbU 2/28) ariTa-ariSTa (eka prakAra kA madya / ariTTho Asavo va tti merako tti madhu ti vaa| (aMvi pR 64) ariha-yogya / ariho bhAyaNaM joggo pattaM ti vA egttheN| (AvacU 1 pR 506) arthate-jAyA jAtA hai| adyate gamyate aTyate / ' (bhaTI pR 1431) arpit-arpit| arpitaM gamitaM darzitam / (ucU pR 101) aryate-prApta karatA hai| aryate gamyate sAdhyate / (vibhAmaheTI 1 pR 341) arhat-pUjita / arhan pUjito pUjocitaH / (upATI pR 130) alaM-paryApta / alaM paryAptaM paripUrNam / (jJATI pa 48) 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM--pari0 3 2. dekheM-pari0 2 4. dekheM-pari03
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ alasa-avaDDa : 17 alasa-alasiyA (prANI vizeSa) / alaso tti vA gaDUlo tti vA susuNAgo tti vA egtttth| (nipIcU pR 66) als-mNthr| alasamabhAro bhIrU atikimaNo maMtharo tti vA saddo / majjhattho tti pamatto tti paMgulo digdhapassi tti // (aMvi pR 241) aliya--asatya / tasya ya nAmAmi goNNANi hoti tIsaM, taM jahA-aliyaM, saDhaM, aNajjaM, mAyAmoso, asaMtakaM, kUDakavaDamavatthu, niratthayamavatthagaM, viddesagarahaNijjaM, aNujjagaM, kakkaNA, vaMcaNA, micchApacchAkaDaM, sAtI, occhannaM, ukkUlaM, aTTa, abbhakkhANaM, kibbisaM, valayaM, gahaNaM, mammaNaM, nUmaM, niyatI, appaccao, asamao, asaccasaMdhattaNaM, vivakkho, avahIyaM, uvahi-asuddha, avalovo tti / (pra 2/2) aloh-lobhmukt| alohA nillohA khINalohA / (aupa 168) alpshrut-alpjnyaanii| - alpazruto abahuzruto'gItArthaH / (vyabhA 6 TI pa 7) avkddddit-praajit| avakaDDite parAhUte parAjita parammuhe / (aMvi pa 108) avgaaddh-utpnn| avagADha ArUDha prapanna iti caiko'rthaH / (uzATI pa 247) avaDDa-AdhA avaDaDhaM ti vA adaM ti vA egtttthaa| / (dazajicU pR 22) 1. dekheM-pari0 2
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 : avasthA ---- avivicitta avatthA - avasthA / patiTThA ThavaNA ThavaNI avasthA saMThitI ThitI / avatthANaM avatthAyA egaTThA ciTThaNA ttiya // avadAta- zubhra | avadAtaM atipaNDaraM snigdhaM vA nirmalaM / avadya - garhita | avayaM garhitaM micchattaM aNNANaM aviratI / avadyaM garhitaM pApam / avadhAna-maryAdA / avadhAnaM avadhiH maryAdA / avana - jJAna / avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH / avasara -- prastAva | avasaro vibhAga: prastAvaH / avAya - avAya ( matijJAna kA eka bheda ) / avijAta- vinIta / AvaTTaNayA paccAvaTTaNayA avAe buddhI viNNANe / ' avijAto vinIta anukUlaH / avimanas - jAgarUka / avimanAH avigatacittA azUnyamanA / avirAya - avidhvasta | avirAyaM avilINaM aviddhatthaM / avivicitta-pRthak kiye binA / ( jItabhA 1966 ) ( AvacU 1 pR 593 ) ( AvahATI 2 pR 227 ) ( sUcU 1 pR 147 ) ( vibhAkoTI pU676 ) ( naMdIcU pR 13 ) ( AvahATI pU6 ) ( naMdI 47 ) ( uc pR 102 ) ( anuTI pa 4 ) avivicittA avighUNittA asaMmucchittA aNaNutAvittA / (sU2/4/18) 1. dekheM - pari0 2 2. dekheM- pari0 2 ( jIva 3 / 118 )
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ avisuddha - avizuddha | avisuddha aveyaNa - avedana | avivitta, lohilla / aveyaNe nivveyaNe khINaveyaNe / avyakta - sAMkhya sammata prakRti kA eka nAma / avyaktaM prakRtirityanarthAntaram / azAzvata azAzvata / azAzvataH anityo vinAzI / azeSa- saMpUrNa / azeSaM kRtsnaM sampUrNaM sarvamityanarthAntaram / azlAghA -avajJA / azlAghA vA avajJA vA anAdaraH / asaMjaNa-anAsakti / asaMjaNa tti asaMgo agehI / asaNa- azana | asaNaM pANaM khAimaM sAimaM / asapajjAya - asaparyAya | asamaMjasA ananukUlA anabhipretA / asaraNa - asmaraNa / avisuddha - asAta asaraNaM acintaNaM aNADhAyamANaM ti egaTThA / asAta - dukkha / 1. dekheM - pari0 2 asapajjAyatti vA Natthi bhAvo tti vA avijjamANabhAvo tti vA egaTThA / ( AvacU 1 pR 26 ) asamaMjasa - pratikUla / (ucc pR 25 ) ( AcU pR 303 ) ( nibhA 4 144 ) 16 ( anudvA 2-2 ) ( AvaTi pa 23 ) ( sUTI 1 pR 42 ) (sUca 2 pR 411 ) ( paMcA pR 51 ) ( nipIcU pR 12 - 30 ) asataM ti vA apariNivvANaM ti vA mahatbhayaM ti vA egaTThA / ( prasATI pa 51 ) ( Ac pR 36 )
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 asAhasa - ahiMsA asataM ti vA dukkhaM ti vA apariNivvANaM ti vA bhayaM ti vA egaTThA (AcU pR 31-32) asAhasa - acaMcala / asAhaso acavalo avatthiyamavegio / aNubbhaDo arabhaso aNujjalamacaMcalo || asui - apavitra / asu vA acokkhaM pUiyaM / asthAna - anucita | asthAnam ayuktam asAmpratam / konA assiti vA koDitti vA egaTThA / I assi - koNa, ahAattha - yathArtha ahAatthaM ahAtaccaM ahAmaggaM / ahAchaMda - svacchanda | ahAchaMdo icchAchaMdo tti egaTThA / ahAsutta - vidhi ke anusAra / ahAsutaM ahAkappaM ahAmaggaM ahAtaccaM ahAsammaM / ahiMsA-ahiMsA | (aMvi pR 4 ) ( rAja 8 ) (bha 2 / 56 ) dIvo, tANaM, saraNaM, gatI, paiTThA, nivvANaM, nivvuI, samAhI, sattI, kittI, kaMtI ratIya, viratI ya, suyaMga, tittI, dayA, vimuttI, khaMtI, samattArAhaNA, mahaMtI, bohI, buddhI, dhitI, samiddhI, riddhI, viddhI, ThitI, puTThI, naMdA, bhaddA, visuddhI, laddhI, visiTThadiTThI, kallANaM, maMgalaM, pamoo, vibhUtI, rakkhA, siddhAvAso aNAsavo, kevalINaM ThANaM, siva-samiIsIla - saMjamo ttiya sIlaparigharo, saMvaro ya, guttI, vavasAo, ussao ya jaNo, AyataNaM jayaNamappamAo, AsAso, vIsAso, abhao, savUssa vi amAghAo, cokkhapavittA, sutI, pUyA, vimala - pabhAsA ya, nimmalattarati / etamAdINiniyayaguNa nimmiyAI pajjavaNAmANi hoMti ahiMsAe bhagavatIe / ( pra 6 / 3) 1. dekheM - pari0 2 ( sUTI 1 pR 160 ) (anudvAcU pR 55 ) (sthA 7 / 13 ) ( prasAgA 121 )
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiTThayati-AosaNa : 21 ahiMsA i vA ajjIvAivAtotti vA pANAtipAtavirai ti vA egaTThA / (dazajicU pR 20) ahiTThayati-AcaraNa karatA hai| ahiTThayati tti vA Ayarai tti vA egtttthaa| (dazajicU pR 327) Aikkhai-kathana karatA hai| Aikkhai bhAsei paNNavei parUvei / ' (bha 2/30) AikkhAmi-kathana karatA huuN| AikkhAmi vibhayAmi (vibhAvemi) kiTTemi pavedemi / ' (sU 2/1/11) aainnnn-vyaapt| AiNNaM vitikiNNaM uvatthaDaM saMthaDaM phuDaM avagADhAvagADhaM / ' (bha 3/4) Ainna-vinIta / Ainne ya viNIe ya bhaddae vA vi egaTThA / (uni 64) aautttti-hiNsk| ___ AuTTi tti vA anmuTThi tti vA egaTThA / (AcU pR 275) AuDijjamANa-pITe jAte hue| AuDijjamANA vA hammamANA vA tajjijjamANA vA tADijjamANA vA paritAvijjamANA vA kilAmijjamANA vA uddavijjamANA vA / ' (sU 2/2/40) AoDAvei-praveza karAtA hai / AoDAvei tti AkhoTayati pravezayati / " (vipATI pa 72) AosaNa-Akroza / AosaNA nibhaMcchaNA uddhNsnnaa|' (nira 82) 1. dekheM--pari02 5. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 3 6. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 3 7. dekheM-pari0 3 4. dekheM-pari03 8. dekheM-pari0 2
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 : Aosejja-AgAsatthikAya Aosejja-Akroza krnaa| Aosejja vA haNejja vA baMdhejja vA mahejja vA tajjejja vA tAlejja vA nicchoDejja vA nibbhacchejja vA / ' (upA 7/25) AkuTTi- hiNsaa| __ AkuTTiH chedanaM hiNsaa| (AvamaTI pa 481) aakrosh-aakrosh| Akrozo nirbhartsanA uddharSaNA ete samAnArthAH / (niraTI pR 12) AkhyAta- kahA huaa| AkhyAtaM prarUpitamityeko'rthaH / (ucU pR 1) AkhyAtum-kahane ke lie| AkhyAtuM vA prajJApayituM vA saMjJApayituM vA vijJApayituM vA / (jJATI pa 55) Agata-vijJAta / AgataM AgamitaM guNiyaM ca egaTThA / (AcU pR 221) Agama-utpatti / AgamaH hetuH prabhavaH prasUtirAzravamityanarthAntaram / (sUcU 2 pR 408) AgAra -AkAra, AkRti / AgAro tti vA Agiti tti vA saMThANaM ti vA egaTThA / (AvacU 1 pR 55-56) AgAra-ghara / AgAraM ti vA gihaM ti vA egaTThA / (AcU pR 180) AgAsatthikAya-AkAzAstikAya / AgAse i vA, AgAsatthikAe i vA, gagaNe i vA, nabhe i vA, same i vA, visame i vA, khahe i vA, vihe i vA, vIyI i vA, vivare i vA, aMbare i vA, aMbarase i vA, chiDDe i vA, jhusire i vA, magge i vA, 1. dekheM-pari03
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgrAhayati - ANaMtariya 23 vimuhe ivA, aTTe i vA viyaTTe i vA AdhAre i vA vome ivA, bhAya ivA, aMtalikkhe i vA, sAme i vA, ovAsaMtare i vA, agame ivA, phalihe ivA, aNaMte ivA / je yAvaNNe tahappagArA sabve te AgAsatthi kAyassa abhivayaNA / (bha 20 / 16) AgrAhayati - pUrNa rUpa se grahaNa karAtA hai / AgrAhayati arthApayati vA AkhyApayati vA pratyAyayati / AghavaNA - AkhyAna, kathana / AghavaNAhi paNNavaNAhi saNNavaNAhi viNNavaNAhi / ( nira 1 / 106 ) Aghafar - kathita AghaviyaM paNNaviyaM parUviyaM daMsiyaM NidaMsiyaM uvadaMtiyaM / ( anunaMdI 5 ) AcAra - zIla / AcAro tti vA''caraNaM ti vA saMvaro tti vA saMjamo tti vA baMbhaceraM ti vA egaTTha | ( sUcU2 pR 403) Acikkhati - kathana karatA hai Acikkhati kadheti tti jaMpati bhaNati tti vA / ADhAi - Adara karatA hai / ( bhaTI pR 661 ) ANaMtariya - Anantarya / ADhAi parijANe vaMdai NamaMsai sakkArei sammANei / ' ( sU 2 / 7 / 33 ) 1. dekheM - pari0 2 2. dekheM - pari0 3 3. dekheM- pari0 2 AtariyaM ti vA aNuparivADi tti vA aNukkame tti vA egaTThA / ( AvacU 172 ) ( aMvi pR 83 ) 4. dekheM- pari0 3 5. dekheM - pari0 3
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 : ANA-Adeza ANA-AjJA / ANa tti uvavAyo tti vA uvadeso tti vA Agamo ti vA egaTThA / __(dazajicU pR 338) ANeti vA sutaM ti vA vItarAgAdeso tti vA egtttthaa| (dazajicU pR 32) ANa tti vA nANa tti vA paDilehi tti vA egaTThA / (AcU pR 198) ANA uvavAya vayaNa niddese / ' (bha 3/71) ANupugvi-krama / ____ ANupuvvI parivADI kamo egtttthaa| (AvacU . 334) ANeti-lAtA hai| ANeti va deti va uvaNAmeti / ' (aMvi pR 83) AtaTThi-AtmArthI / AtaTaThI AtmArthI AyatArthI vA / (dazrucU pa 27) AtiNNa-pUjita / ___AtiNNaM ti vA pUjitaM ti vA egaTThA / (dazajicU pR 204) Avarza --svaccha, nirmala / __ AdarzaH zuddhaH sphaTika: alaktakaH / (vibhAkoTI pR 775) AdAna-prasUti / ___ AdAnaM prasUtirAzrayo vA / (sUcU 1 pR 38) Aditya-sUrya / - AdityaH savitA bhAskaraH dinakaraH / (AvacU 1 pR 461) Adiyati-grahaNa karanA / Adiyati ti vA geNhititti vA...AyaraNaMti vA egaTThA / (dazajicU pU 266) Adeza-vyavahAra / Adeza vyavahAraH upacAraH / (vibhAkoTI pR 956) 1. dekheM-pari02 3. dekheM-pari03 2. dekheM-pari0 3
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnupUvin-Amelaka : 25 AnupUvin-krama / AnupUrvI anukramo'nuparipATIti pryaayaaH| (anudvAmaTI pa 46) AnupUrvyanukramaH pripaattii| (ucU pR 26) Apibati--grahaNa karatA hai| ___ Apibati Adiyati tti egaTThA / ' (dazajicU pR 63) ApUrita-vyApta / ___ApUritaM vyAptaM bhUtaM vAsitam / (vibhAmaheTI 1 pR 127) Apta-vItarAga puruss| AptaH mokSamArgagAmI AtmahitagAmI vA prakSINadoSaH sarvajJaH / (sUTI 1 pa 196) Apta-priya / AptA iTThA kaMtA piyaa| (dazrucU pa 27) AbhiNibohiya-matijJAna / IhA apoha vImaMsA, maggaNA ya gavesaNA / saNNA saI maI paNNA savvaM bAbhiNibohiyaM // (naMdI 54) Abhoga-- upayoga (manoyoga) Abhoga maggaNa gavesaNA ya IhA apoha paDilehA / pekkhaNanirikkhaNAvi a AloyapaloyaNegaTThA // (oni 3) AbhogaNa-Asevana krnaa| AbhogaNaM ti vA maggaNaM tti vA jhora ti vA egalaiM / (vyabhA 4/1 TI pa 24) Amelaka-mukuTa / Amelaka: ApIDaH zekharakaH / (rAjaTI pR 165) 1. dekheM-pari0 3 3. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 AmraciJcA - AyAra AmraciJcA - imalI / AmraciJcA ciJcanikA AmbilI / Aya - kAraNa / Aya: upAdAnaM hetuH / Aya - prApti / Ayo pAvaNaM lAbho ityanarthAntaram / Ayo lAbhaH prAptiriti paryAyAH / AyaMta pavitra | AyaMtA cokkhA paramasuibhUyA / Autti vA Agamutti vA lAbhutti vA huMti egaTThA / AyaTTi - - AtmArthI / AyaTThI Ayahie Ayagutte AyajogI kaMpa ANippheDae / AyayaNa - saMbhava / AyayaNaM saMbhavo tti vegaTThA / AyayaNaM ti vA saMbhavadvANaM ti vA egaTTha Ayatana - Ayatana / AyatanaM sthAnaM caityam / AyAma - AyAma | AyA vikkhaMbha do vi padA egaTThA / ' AyAra - AcAra | 1. dekheM- pari0 2 2. dekheM - pari0 2 (vyabhA 6 TIpa 18 ) ( vibhAmaTI 2226 ) ( naMdIca pR 13 ) ( naMdITi 2 pR 112) ( uni 6) ( jJA 1/1 / 81 ) Ayaparakkame Ayarakkhie ( sU 2 / 2 / 81) ( nibhA 2535 ) ( nicubhA 2456 ) AyAro AcAlo AgAlo Agaro ya AsAso / Ayariso aMgaMti ya AiNNA''jjAi AmokkhA || 3. dekheM- pari0 2 ( jaMbUTI pa 76 ) ( naMdIca pR 24-25 ) ( Ani 7)
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyAra- - vinaya | AyArotti vA viNayotti vA egaTThe / AyAsa - kalaha / AyAsa visUraNaM kalaha bhaMDaNa verANi / AyAsaM kalahaM vA vi saMtAsaM AvilaM tahA / AraMbha - asaMyama / AraMbha asaMjamo aviratI vA egaTThA / AraMbhakaDa - hiMsA se niSpanna / Arabhai - hiMsA meM pravRtta hotA hai / Arabhai sArabhai samArabhai / ' Arita - bulAnA / AraMbhakaDe ti vA sAvajjakaDe ti vA payattakaDe ti vA / Arito AgArito sArito egaTTha / Arito AgArito sAvito ya egaTTha / Ariya - Arya / Arie AriyapaNe AriyadaMsI / Aroha - vizAlatA / Aroho dIrghatvaM pariNAho viSkaMbho vizAlatA / AlaMba-- AdhAra / AyAra - AlaMba AlaMbe vA AhAre vA paDibaMdhe vA / 1. dekheM- pari0 3 : 27 ( uzATI pa 344 ) (pra. 5 / 6) (aMvi pR 12 ) ( sUcU 2 pR 370 ) ( AcUlA 4 / 22 ) (bha 3 / 145) ( nibhA 4 pR 244 ) ( AvacU 2 pR 234 ) ( A 2 / 106 ) ( vyabhA 10 TIpa 38 ) ( jJA 16 / 312)
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 14 AlIna -- Avassaya Alona - pramANayukta / AlInAni - suzliSTAni pramANayuktAni / AlukkaI - dekhatA hai / AlukkaI palukkaI lukkaI saMlukkaI ya egaTThA / ' Aloijjai - AtmAlocana karatA hai / Aloijjai niMdijjai garihijjai viuTTijjai visohijjai akaraNAe abbhuTThijjai paDikkamijjai / ' ( upA 1 / 78 ) AloyaNa - abhivyakti / Alocana - abhivyakti / AlocanaM vikaTanaM prakAzanamAkhyAnaM prAduSkaraNamityanarthAntaram / vA egaTThA / AloyaNA - AlocanA | AloyaNaM ti vA pagAsakaraNaM ti vA akkhaNaM ti vA visohi tti vA ( dazajicU pR 25 ) ( jJATI pa 72) ( Avani 1058 ) AloyaNA viyaDaNA sohI sambhAvadAyaNA ceva / niMdaNa gariha viuTTaNa, salluddharaNaM ti egaTThA || 1. dekheM - pari0 3 2. dekheM - pari0 3 3. dekheM -- pari0 2 ( uzATI pa 608 ) Avassaga -- nityakarma | AvassagaM ti vA avassakAyavvaM avassakaraNaM ti vA avassakara NijjaM ti vA dhuvakAyavvaM ti vA niggaho tti vA / ( AvacU 1 pR 76 - 80 ) Avasya - Avazyaka karma, nityakarma / AvassayaM ( AvAsataM) avassakaraNijjaM dhruvaniggaho visohI ya / ajjhayaNachakkavaggo nAo ArAhaNA maggo // 5 ( anudvA 28 ) 4. dekheM --- pari0 2 5. dekheM - pari0 2 ( oni 761 )
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvahaMti - karatA hai / AvahaMti kuvvaitti vA ghaDai tti vA egaTThA AvIlae - ApIDana kare ( tapa kare ) / AvIlae pavIlae nippIlae / AsaMdaga - pAdapITha / Adago bhaddapIDhaM ti pAdaphalaM vaTTapIDhakaM / ' AsAei - icchA karatA hai / AsAei takkei pIhei patthei abhilasai / Asurata- kupita / AspRSTa - vyApta / AspRSTA vyAptA AkrAntA / zrAhaNai - hiMsA karatA hai / AvahaMti--AhAkamma : 26. AhaNa hiMsati akkosati / Asura ruTThe kuvie caMDikkie misimisIyamANe (misimisemANe ) / ' ( upA 2 / 32) 1. dekheM -- pari0 3 2. dekheM- pari0 3 3. dekheM- pari0 2 ' ( dazaji pa 329 ) AhvAna - apalApa / AhvAnaM ninhavaM vyapalApaH / AhAkamma - AdhAkarma ( bhojana kA eka doSa ) / tattha ime NAmA khalu AhAkammassa hoMti cattAri / Ahakamma ahnakamme ya ahamme attakamme ya // AhAkamma adhe ya kamme Aya kamme ya attakamme ya / ( A 4/40 ) (aMvi pR 65 ) ( anudvAmaTI pa 178 ) 4. dekheM- pari0 3 5. dekheM - pari0 2 6. dekheM- pari0 3 ( u 26 / 34 ) ( ucc pR 103 ) ( ucc pR 29 ) ( jItabhA 1066 ) ( nibhA 2667 )
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 : Ahita-ijjA AhA (kamma) ahe ya kamme AyAha (AtAha) kamme ya attakamme y| (bRkabhA 6375) Ahita -AkhyAta / ___AhitamAkhyAtaM kathitamityeko'rthaH / (sUcU 1 pR 66). AhuNijjamANI-kaMpita hotI huii| AhuNijjamANI saMcAlijjamANI sNkhobhijjmaannii| (jJA 1/6/10) AhevaccaM-Adhipatya / AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM / / (aMta 3/81) iMkhiNI-tiraskAra / iMkhiNI khisaNA NidaNA hiilnnaa| (sUcU 1 pR 56) iMgAlachArigA-rAkha / iMgAlachArigA va ti bhUtI bhasso tti vA punno| (aMvi pR 106) iMda-indra / sakka-sahassakkha-vajjapANi-puraMdarAdINi iMdassa egaTThiyANi / ' (dazajicU pR 10) icchaa-icchaa| icchAcchandaH ityekArthaH / (vyabhA 3 TI pa 112) icchita-abhilaSita / icchitacitita patthiya / (AvacU 1 pR 483) icchiy-abhilssit| icchie paDicchie abhiruie| (jJA 1/1/102) icchiyaM paDicchiyaM icchiya-paDicchiyaM / (bha 2/52) ijjaa-maataa| ijja tti vajjA mAyA mjjaa| (anudvAcU pR 13) . 1. dekheM--pari02 3. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari02 4. dekheM-pari0 2
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ iTTha - priya / iTTha kaMta piya maNuNNa maNAma maNAbhirAma - hiyayagamaNijja | ( aupa 68 ) ( aupa 117 ) ( sU cU 1 pR 48 ) iTThA vallabhA kAMtA ( jJATI pa 15 ) iTThA kaMtA piyA maNuNNA maNAmA urAlA kallANA sivA dhaNNA maMgallA | (sthA 6 / 62 ) iTThe kaMtaM priyaM maNuNNaM maNAmaM pejjaM / iTThA subhA kaMtA maNAmA ittA -priyatA | iTThAttAe kaMtattAe piyattAe subhattAe maNuNNattAe maNAmattAe icchiyatA aNabhijjhittAe / (bha 6 / 22 ) ita - gayA huA / itaH gataH sthita ityanarthAntaram / isi - RSi / iTTha - IsipanbhArapuDhavI : 31 isitti vA risitti vA egaTTha / issara - Izvara / isaro pabhU sAmI | Izvara - Izvara / IzvaraH prabhuH mahezvaraH / IsinbhArapuDhavI - ISatprAgbhArA pRthvI / ( vibhAmaheTI 1 pR 175 ) ( ucc pR 208 ) ( AcU pR 352 ) Isiti vA, Isipa bhArA ti vA, taNUti vA, taNutaNUi vA siddhIti vA, siddhAlae ti vA, muttIti vA, muttAlae ti vA / (sthA 8 / 110 ) isiti vA, Isipa bhArati vA, taNUi vA, taNuyatari ti vA, siddhitti vA siddhAlaetti vA, muttIti vA, muttAlaetti vA baMbhetti vA, baMbhavaDeMsatti vA, lokapaDipUraNetti vA, logaggacUliAi vA // ( sama 12 / 11 ) ( sUcU 1 pR 41 )
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 IhA - ukkiTTha siddhI i IsI ivA, IsIpa bhArA ivA, taNUi vA, taNUyarI ivA, vA, siddhA e vA, muttI ivA, muttAlae ivA, loyagge ivA, loyaggathubhigA i vA, loyaggapaDibujjhaNA ivA, savvapANa ( suhAvahA), savvabhUya ( suhAvahA), savvajIva ( suhAvahA), savvasatta ( suhAvahA) i vA / ' ( aupa 193 ) IhA - IhA ( matijJAna kA bheda ) / AbhogaNayA maggaNayA gavasaNayA ciMtA vImaMsA / hApoha mArgaNA gaveSaNA cintA vimarSaH / uumAsa -- RtumAsa (zrAvaNa) / uumAso kammamAso sAvaNamAso / ukkaMcaNa - mAyA / ukkaMpita-kSipta ukkaMcaNa vaMcaNa mAyA NiyaDi kUDa kavaDa sAi saMpaoga bahulA / " ( sU 2 / 2 / 58 ) (aMvi pR 143 ) ukkaMpite pite khitte / ukkaDDa - khIMcA huA / ukkaDamoDDo avvokaDDhe tti vA puNo / ukkasaNa- utkarSa / ukkaNa mANaNatiya egaTTha / ukkiTThe - utkRSTa, zIghra / 1. dekheM - pari0 2 2. dekheM - pari0 2 ( naMdI 45 ) ( naMdITI pR 61 ) ( vyabhA 2 TI pa 7 ) ukkiTThAe turiyAe cavalAe caMDAe jaiNAe cheyAe sIhAe sigdhAe uddhyAe / (bha 11 / 109 ) ukkiTThA turiyAe cavalAe caMDAe javaNAe sigdhAe uddhuyAe / ( jJA 1/16/204) ukkaTThAe sigdhA cavalAe turiyAe divvAe / ( aMvi pR86 ) ( vyabhA 4 / 3 TI pa 46 ) ( AculA 15 / 27 ) 3. dekheM- pari0 2 4. dekheM- pari0 2
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ukkhinna- uccayaraka : 33 ukkhinna-avakIrNa / ukkhinne vikkhinne vitigiNNe vippinnnne| (bRkacU pa 141) ukti-ukti / __uktirvacanaM vAgyogaH / (anudvAhATI pR 22) ukhaDDamaDDa-bAra baar| ukhaDDamaDDa ti vA bahuso tti vA bhUyo bhUyo tti vA puNo puNo tti vA eglN| . (nicUbhA 4 pR 308) uggama-udgama / uggamo pasUI pabhavo emAdi hoMti egtttthaa| (paMcA pa 341) uggaya-udaya / uggayaM iti vA udao tti vA egaLaM / (nicUbhA 3 pR 70) uggavisa-tIvraviSa / uggavisaM caMDavisaM ghoravisaM mahAvisaM / ' (bha 15/63). uggh-avgrh| uggahaM ti vA avaggaho tti vA eglN| (anudvAcU pR 33) uggaha-avagraha / (matijJAna kA bheda) ogeNhaNayA uvadhAraNayA savaNayA avalaMbaNayA mehaa| (naMdI 43) uggiNhaNayA avadhAraNayA savaNayA avalaMbaNayA mehA / (bhaTI pR 633) ugghAyaNa-vinAza / ugghAyaNaM ti vA uppAyaNaM ti vA egaTThA / (AcU pR 100) uccacchaMda-svacchaMda / . uccacchaMdA aNiggahA anniytaa|| (pra 2/3) uccyrk-uuNcaa| uccayarakaM mahatarakaM paragdhatarakaM / (aMvi pR 16) 1. dekheM- pari02 3. dekheM-pari02 2. dekheM-pari0 2 4. dekheM-pari02
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 : uccAvaca- uTThANa uccAvaca-uccAvaca / uccAvacA anukUlapratikUlA asmnyjsaa| (aMtaTI pa 18) uccholeMti-snAna karate haiN| uccholeMti padhoti siMcaMti siNAveMti / ' (AcUlA 7/16) ujjala-vipula, dAruNa / ujjalaM viulaM (tiulaM) pagADhaM kakkasaM kaDuyaM pharusaM niThuraM caMDaM tivvaM dukkhaM duggaM durahiyAsaM / (bha 5/138) ujjalA viulA kakkhaDA pagADhA caMDA dukkhA durahiyAsA / ' (aMta 3/60) ujjala bala viula ukkaDa khara pharasa payaMDa ghora bIhaNaga daarunnaae| (pra 1/25) ujju-muni| ujju tti vA aNagAro tti vA muNi tti vA egtttthaa| (AcU pR 24) ujjugttnn-Rjutaa| ujjugattaNaM ti vA akuTilattaNaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 18) ujjuya- Rjuka / ujjuyaM akuDilaM bhUyatthaM / ' (pra 7/1) ujjhIyati-chor3atA hai| ujjhIyati vijjhIyati hAyati tti parihAyati / (aMvi pR 250) uThANa-puruSArtha / uDhANe kamme bale vIrie purisakkAra-parakkame / (bha 12/111) 1. dekheM-pari0 3 2. dekheM-pari0 2 3. dekheM--pari0 2 4. dekheM-pari0 3 5. dekheM--pari0 2
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ udvita-uddiSTa : 35 udvita-bAhara nikalA huaa| udvite patthite vA Niggate vA pillokite vA NillAlite vA Nillikhite vA avasArite avasakkite apadhajAte vA vippamuMcaNe apaMgute / (aMvi 198) uttarakaraNa-vizuddhIkaraNa / uttarakaraNa pAyacchittakaraNa visohIkaraNa visallIkaraNa padAni egaTThitAni / ' (AvacU 2 pR 251) uttaariy-vimukt| uttAriyaM ti vA vimokkhitaM ti vA eglN| (sUcU 1 pR 85) utpAdayati-utpanna karatA hai / utpAdayati kiriyaMti vA egaLaM / ' (sUcU 2 pR 367) udagga-pradhAna / udaggaM padhAnaM zobhanam / (ucU pR 169) udn-uuNcaa| udagraM uccaM samucchritam / (upATI pR 111) udAra-manojJa / udArA: zobhanA mnojnyaaH| (sUTI 1 pa 184) uddavaNa-udravaNa / uddavaNa viraahnneglN| (jItabhA 1778) uddAmita- bandhana-mukta / uddAmitA apanItabandhanA pralaMbitA / (vipATI pa 46) uhiTa- kathita / ___ uddiTThAo gaNiyAo viyNjiyaao|' (sthA 5/68) uddiSTa-- Ipsita / uddiSTA IpsitA ityanarthAntaram / (vyabhA 2 TI pa 64) 1. dekheM-- pari0 2 3. dekheM--pari0 2 2. dekheM-- pari0 3
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 : uDha-uppala udRDha-pIr3ita kiyA huA / udDhe jita-parAjite vihale / (aMvi pR 250) uddhRta-ukhADA huaa| uddhRtaH utpATito gRhItaH / (vyabhA 2 TI pa 51) upadesa-upadeza / upadeso tti vA Adeso tti vA paNNavaNa tti vA parUvaNa tti vA egtttthaa| (naMdIcU pR 46) upanIyate-prApta karatA hai| upanIyate tti vA upapadarisite tti vA egaDheM / ' (sUcU 1 pR 132) upayoga-vimarza / upayoga : ciMtA vimarza ityanarthAntaram / (bRkaTI pR 184) upayoga--prastAvita krama / upayogo'dhikAra iti paryAyAH / (AvahATI 2 pR 233) upazrA-dveSa / upazrA dveSa ityanarthAntaram / (vyabhA 1 TI pa 10) uppajjate-utpanna hotA hai| uppajjate tti vA bUyA dissate sUyate tti vA / (aMvi pR 83) uppl-kml| uppalANaM paumANaM kumuyANaM NaliNANaM subhagANaM sogaMdhiyANaM (sugaMdhie) poMDarIyANaM mahApoMDarIyANaM sayapattANaM sahassapattANaM kalhArANaM kokaNayANaM araviMdANaM tAmarasANaM bhisANaM bhisamuNAlANaM pukkhalANaM pukkhalacchibhagANaM / (sU 2/3/43) 1. dekheM--pari0 3 2. dekheM-pari0 3 3. dekheM-pari0 2
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ uppAyaNa-uvadhi : 37 upAyaNa--utpAdana / uppAyaNa saMpAyaNa NivvattaNamo ya hoMti egtttthaa|' (paMcA pa 347) uppilAvaNa-plAvana, bahA denA / uppilAvaNaM ti vA plAvaNaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 231) umbhiNNaM-udbhinna, abhivyakta / ubbhiNNaM mukkamavaMgutaM ti pAgaDiyaM daMsiyaM bahiddhaM vA suvvattaM / (aMvi pR 245) ubhaya-yugala / ubhao tti vA duhao tti vA egtttthaa| (dazajicU pR 316) ulloita-UMcA krnaa| ulloite ussite uccArite uNNAmite utthite upasArite upavappite upalolite upakaDDite upavatte upaNate upnnddhe| (aMvi pR 168) ullohita-cUne se putA huA, AvRta / ullohitaM uvvalitaM tadhA ucchADitaM ti vaa| (aMvi pR 106) uvacarita--jJAta / uvcritaadhiitgmitmegtttthaa| (nipIbhA 58) uvacAra-paThita, gRhIta / uvacAro tti vA ahItaM ti vA AgamiyaM ti vA gRhItaM ti vA eglN| (nipIcU pR 30) uvacAraM ti ahIyaM ti ajjhItaM ti vA egleN| (AcU pR 326) uvacAro grahaNaM adhigama / (nipIcU pR 26) uvttttiy-upsthit| uvaDhio tti vA anmuTThio tti vA egaTThA / (dazajica pR 308) uvdhi-maayaa| uvadhi-NikaDi-sAtijogakaraNe / (aMvi pR 263) uvadhI-NiyaDijogesu sAtijogamaNajjave / (aMvi pR 268) 1. dekheM-pari0 2
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 uvamma- -uvahi uvamma - upamA | uvammatti vA sarisa tti vA egaTThA / uvayaMti - pAsa meM jAtA hai / uvayaMti tti vA pakkhatitti vA churbhAta tti vA / ' uvavAya-AjJA / uvAo niddesa ANA viNao ya hoMti egaTThA / uvavUha - prazaMsA / uvasaMta - upazAnta / uvavahati vA pasaMsatti vA saddhAjaNaNaMti vA salAghaNaMti vA egaTThA / ( nipIcU pR 26 ) uvasaMta samie sahite sayA jae / vasaMte vaTThie paDivirate / uvasaga - upAzraya / uvasama-upazama / uvasamaM NivvANaM samaNaM saMti uvasaga paDisaga sejjA Alaya vasadhI NisIhiyA ThANe egaTTha / ( bRkabhA 3265) uvasamaNa - upazamana / uvasamaNaM ti vA NAmaNaM ti vA egaTThA / uvasamasAra -- upazama kA sAra / uvasamasAraM uvasamappabhavaM uvasamamUlaM / uvahi-- upakaraNa / ( daza jicU pR 305 ) ( anudvAcU pR. 21) uvahI uvaggahe saMgahe ya taha paggahuggahe ceva / bhaMDaNa uvagaraNe ya karaNevi ya huMti egaTThA // 1. dekheM -- pari0 3 2. dekheM-- pari0 2 3. dekheM- pari0 2. ( vyabhA 4 / 354 ] ( A 5/75) ( sU 2 / 2 / 45) ( AcU pR 237 ) ( AcU pR 126 ) (dazrucU pa 70 ) (oni 666 )
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ uvei - jAtA hai / uveitti vA gacchai tti vA egaTThA / veMti vA vayaMti vA egaTThA / ' uveti - nIce utaratA hai / uhati uvvattes - spaMdita karatA hai / uveti tti vA uttaratitti vA avataratitti vA egaTTha / uhati utprekSate vizeSayati / usabha - baila | ubho balivo vacchako taNNako tti vA / ussagga--utsarga / uvvattei pariyattei AsArei saMsArei cAlei phaMdei ghaTTei khobhei TiTTiyAvei / ( jJA 1 / 3 / 21) ussaya-utsava | ussiMghaNa-mardana / ussaggaM viussaraNamujjhaNA ya avagiraNa chaDDaNa vivego / paDisADaNa vajjaNa cayaNummuaNA sADaNA caiva || UsaDha - UMcA / ubera- Uhita : 36 usiMghaNa - makkhaNabhaMgaNa ucchaMdaNa ubvaTTaNa | Usadati vA ucca ti vA egaTTha / ( daza jicU pR 348 - 46) ( daza jicU pR 234 ) ussayo tti samAsotti vihi jaNNo chaNo tti vA / (aMvi pR 121) Uhita- ciMtita / UhitaM guNitaM ciMtitaM egaTThA / 1. dekheM - pari0 3 2. dekheM- pari0 3 ( anudvAcU pR 21 ) ( nibhA 430 ) (aMvi pR 62 ) 3. dekheM- pari0 3 4. dekheM - pari0 3 ( Avani 1451 ) (aMvi pR 163 ) ( daza jicU pR 166 ) ( AcU pR 171)
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 : Rju-Igha R- sarajula / RjuH praguNamakuTilam / (prasATI pa 245) RjuH akuTilaH nirupadhaH / (sUcU 1 pR 36) RtusaMvatsara-karma saMvatsara kA eka nAma / vaha saMvatsara jisameM pUre 360 ahorAtra hote haiN| RtusaMvatsaraH sAvanasaMvatsarazceti pryaayo| (sthATI pa 328) RSi-RSi / RSayaH maharSayaH yatayaH / (dazahATI pa 116) eijjamANa-prakaMpita hotA huA / eijjamANA veijjamANA pakaMpamANA pjhNjhmaannaa| (jIvaTI pa 211) egapaDiraya-eka rUpa se kahA jAne vaalaa| egapaDirayaM ti vA egapajjAyaM ti vA egaNAmabhedaM ti vA egaTThA / (AvacU 1 pR 26) ejaNA-prakaMpana / ejaNA vedaNA khobhaNA ghaTTaNA phaMdaNA calaNA udiirnnaa|' (ibhA 11/1) ejn-kmpn| ejanaM kampanaM gamanaM kriyetyarthAntaraM / (sUcU 2 pR 336) esnnaa-essnnaa| esaNa gavesaNaNNesaNA ya gahaNaM ca hoMti egtttthaa| (paMcA pR 351) esaNa gavesaNA maggaNA ya uggovaNA ya boddhavvA / ee u esaNAe nAmA egaTThiyA hoMti // (pini 73) ogh-saamaany| oghaH saMkSepaH samAsa sAmAnyamityeko'rthaH / (oniTI pR 4) oghena sAmAnyena utsargataH / (paMcA pR 120) 1. dekheM--pari0 2 2. dekheM-pari02
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ odhAvati- osArita : 41 odhAvati-daur3atA hai| odhAvati tti vA bUyA ahidhAvati Nollati / (aMpi pu 80) obhAsei- udyotita karatA hai| obhAsei ujjoei tavei pbhaasei| (bha 1/257) obhAsaMti ujjoveMti taveMti pagAsiti / (sUrya TI pa 63) oyNsi-ojsvii| ___ oyaMsI teyaMsI vaccaMsI jsNsii|' (jJA 1/1/4) oynn-bhaat| oyaNo kUro bhttN| (sUcU 2 pR 330) oraal-vipul| orAleNaM vipuleNaM payatteNaM paggahieNaM kallANeNaM siveNaM dhanneNaM maMgalleNaM sassirIeNaM udaggeNaM udatteNaM uttameNaM mahANubhAgeNaM / (bha 3/104) orAlaM (urAla) vistarAlaM visAlaM / (anudvAcU pR 60-61) orAle tti udAraH prdhaanH|' (jJATI pa 8) ovaas-avkaash| ovAso avagAso sthAnam / (nicUbhA 4 pR 187) ovIlemANa-pITe jAte hue| ___ ovIlemANe vihammemANe tajjemANe tAlemANe / (vipA 3/9) osaarit-apsRt| osArite omatthite oNAmite ovaTTite olokite okaTThite ovatte oNate ugga hite ucchuDhe bhotArite otiNNe ukkhitte omukke / (aMvi pR 171) osarite omathite oNAmite ovaTTite ololite okaDDite ovatte oNate ochuddhe otArie omukke| (aMdhi pR 166) 1. dekheM-pari0 3 4. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 3 5. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 2
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ : osAreti -- kaMta osAreti - phAr3atA hai / 42 osAreti pATayati sphATayati / oha - ogha, saMkSepa | ohaH saMkSepaH stokaH / ohe piMDa samAse saMkheve caiva hoMti egaTThA / ohabala ohabale aibbale mahabbale / ohaya-parAjita | ohaya uddhiya nijjita parAjita / ohayakaMTaya - uddhRta kaMTaka / oha kaMTayaM nihRtakaMTayaM maliyakaMTayaM uddhiyakaMTayaM akaMTayaM / kakhai-AkAMkSA karatA hai / ias patthei pIi abhilasai / kaMkhati patthaMti gacchati egaTThA' / kaMcI- karadhanI / oharicyaM niyakaMyaM galiyakaMTayaM uddhiyakaMTayaM akaMTayaM / kaMta--kAnta / kaMte piyadasaNaM surUve paDive / kaMte sobhaMta ruila ramaNijja / (anudvAcU pR 56 ) ( nicUbhA 2188 ) ( onibhA 1 ) kaMcI va rasaNA va tti jaMbUkA mekhala tti vA / kaMTaka tti va jo bUyA, tadhA saMpaDika tti vA // 1. dekheM pari0 3 2. dekheM - pari0 3 3. dekheM - pari0 2 ( upATI pR0 126 ) ( AvacU 1 pR 476 ) appa DikaMTayaM ( AvacU 1 pR 479 ) (jJATI pa 60 ) ( rAja 677 ) ( AcU pR 205 ) ( aMvi pR 71 ) (bha 13 / 102 ) (jaMbU 2 / 15)
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaMti-kaDhaNa : 43 kaMti-kAnti / kaMtIe dittIe juttIe chAyAe pabhAe oyAe lesAe / ' (jJA 1/10/2) kaMdaNa-krandana / kaMdaNatA soyaNatA tippaNatA pridevnntaa|' (sthA 4/62) kakka-ratna vizeSa / kakkaM ti vA rattaM ti vA egaTThA / / (anudvAcU pR 51) kkk-maayaa| kakkakuruyA ya mAyA niyaDIe DaMbhaNaM ti / (prasA 115) kakkasa-karkaza / kakkase kaDue piThure pharuse / (aupa 41) kkkhddii-krksh| kakkhaDIo tti kaThine nirmAse / (upATI pR 102) kajja-kArya / kajja ti vA kAraNaM ti vA egaLaM / (vyabhA 6 TI pa 47) kaDaga-kaMkaNa / kaDaga-rucaka suuciikaa| (aMvi pR 163) kddpll-dhaanyshaalaa| kaDapallatti vA taNapallatti vA dhannasAlatti vA valayatti vA egaTThA / (bRkacU pa 141) kddiiy-krdhnii| ' kaDIyaM kaMcikalApakaM makhalikA kaDiupakANi / (aMvi pR 163) kddhnn-nikaalnaa| kaDhaNaM AgarisaNaM uddharaNaM / (nipIcU pR 122) 1. dekheM--pari02 3. dekheM-pari0 2 2. dekheM--pari02 4. dekheM-pari02
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 : kaNha-kamma kaNha-kRSNa, kAlA / kaNhaM NIlaM ti vA bUyA kAlakaM asitaM ti vA / asitaM kisiNaM va tti haritaM ti va jo vade / / (aMvi pR 12) kaNharAti-kRSNarAji / kaNharAtI i vA, meharAtI i vA, maghA i vA, mAghavai i vA, vAyaphalihA i vA, vAyapalikkhobhA i vA, devaphalihA i vA, devapalikkhobhA i vaa| (bha 6/103) kttth-kRtaarth| katattho katakajjo tti saMpattamaNoradho tti vaa| (aMvi pR 121) kpp-mryaadaa| kappo merA mjjaayaa| (dazrucU pa 69) kappa-AcAra / kappo ti vA maggo tti vA AyAro tti vA dhammo tti vA egaTThA / (AcU pR 217) kappiya-phADA huaa| kappio phAlio chinno ukktto| (u 16/62) kamala-kamala / kamalaM padma aravindaM paMkajaM saroja tAmarasajalaruha / ' (vibhAkoTI pR 366) kamma-karma / pAve vajje vere paNage paMke khuhe asAe ya / saMge salle arae nirae dhutte ya egaTThA / kamme ya kilese ya samudANe khalu tahA maille ya / mAiNo appAe ya duppakkhe taha saMparAe ya / / (dazruni 122-23) 1. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ kayAra- -kalyANa 45 kammaM ti vA khuhaM ti vA voNNaM ti vA kaluSaM ti vA vajjaM ti vA veraM ti vA paMko tti vA malo tti vA ete egaTThitA / (nicUbhA 4 pR 274) kayAra--kacarA / yAroti va jo bUyA, paMsuko tti va jo dhUlI rayo tti reNu tti, sAro sukko tti vA karaNa-- prayatna | karuNa karaNaM ArambhaH prayatna ityeko'rthaH / -karuNa / karuNaM dInaM visvaraM / - karoDaka-- kaTorA / karoDako vA brUyA adhavA vaTTamANakaM / alaMdako jaMbUphalakaM tadhA mallakamUlakaM // kalaha kalaha | kalaheti vA bhaMDaNeti vA Damare ti vA egaTThA / kalA - aMza / kalA aMzA avayavA iti paryAyAH / kalusa -- kaluSa / kalusa kiliTThamappasaMta sAvajja / kalpa - AcAra / kalpo vyavahAra AcAra ityanarthAntaram / kalpo vidhirAcAra iti paryAyAH / kalyANa - kalyANa / kalyANaM zreyaH zivamanupadravam / 1. dekheM- pari0 2 2. dekheM-- pari0 2 vade / puNo / ( aMvi pR 106 ) ( bukaTI pR 268 ) ( sUTI 1 pa 135 ) (aMvi pR 65 ) (ucc pU 197 ) ( vibhAkoTI pR 3 ) ( nipIcU pR 23 ) (vyabhA 1 TIpa 51 ) ( prasATI pa 222 ) ( bhaTI pa 116 )
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 : kallANa-kAmagama kallANa-kalyANa / kallANaM ti vA sohaNaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 203) kvdd-kptt| kavaDaM ti kaiyavaM ti ya saThayAvi ya huMti egtttthaa| (prasA 167) kssaay-kssaay| kaSAyaM kaluSaM bahalam / (nicUbhA 2 pR 123) ks--kRsh| kasaM parikasaM va tti aNuM ti aNukaM ti vA / dubbalo ti kiso va tti ullutto ti va jo vade // (aMvi pR 114) ksaay-kssaay| kasAo tti vA bhAvo tti vA pariyAotti vA egaTThA / ' (dazajicU pR 121) ksinn-puurnn| __ kasiNA paDipuNNA niravasesA ekgghnnghiyaa| (bha 2/134) kaaussgg--kaayotsrg| kAussaggotti vA joganiggahotti vaa| (Ava 2 pR 256) kAusaggotti vA viusaggotti vA egtttthaa| (dazajicU pR 26) kANa-kAnA vyakti / kANA dIpakANA phrlaa|' (praTI pa 25) kaant-kmniiy| kAntaH kamanIyo'bhilaSaNIyaH / (aMta TI pa 6) kAmagama-manorama / ___ kAmagamANaM pIigamANaM maNogamANaM mnnormaannN| 1. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAya--kinvisa : 47 kaay-shriir| kAya sarIra dehe buMdI ya caya uvacaya ya saMghAe / ussaya samussaya vA kalevare bhattha taNa pANu // ' (Avani 1446) kAraNa-kAraNa / kAraNaM ti vA kajjaM ti vA egalaiM / (vyabhA 1 TI 158) kAraNaM ti vA kAragaM ti vA sAhaNaM ti vA egaTThA / (AvacU 1 pR 372) kAla-samaya / kAlo tti va samao tti vA addhA kappo tti egaLaM / ' (vyabhA 4/330) kAhApaNa-kArSApaNa (sikkaa)| kAhApaNo khattapako purANo ti va jo vade / saterako tti / (aMbi pR 66) kiTTate-kathana karatA hai| kiTTate ti vA kaheti tti vA egtttthaa|' (AcU pR 250) kittaissAmi-kathana kruNgaa| kittaissAmi vaNNissAmi parUvessAmi kahessAmi / (dazrucU pa 3) kittaNa-kIrtana / kittaNa pasaMsaNA vi a egaTThA / (Avani 1092) kitti--kIrti / kittivaNNasaddasilogaTThayA egaTThA / ' (dazajicU pR 328) kidivs-paap| kivisaM kalusaM kalmaSaM pApamityanarthAntaram / (sUcU 2 pR 351) 1. dekheM-pari0 2 4. dekheM-pari0 3 2. dekheM-pari0 2 5. dekheM-pari02 3. dekheM-pari0 3
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 : kova-kUjaNa kIva-klIba / kIvANaM kAyarANaM kApurisANaM / (aMta 3/73) kuNci-maayaavii| kuMcI kuTilo maayaavii| (vyabhA 3 TI pa 43) kuNddl-kuNddl| kuMDalaM vA bako va tti matthago talapattaka / dakkhANakaM kurabako adhavA knnnnkovgo|| kaNNapIlo tti vA bUyA kaNNapUro tti vA puNo / kaNNassa khIlako va ti adhavA kaNNaloDako // (aMvi pa 65) kucchati-niMdA karatA hai| kucchati garahati niMdati / (nipIcU pR 16) kuttttnn-piittnaa| jjnn-taaddnn| (sU 2/2/58) kubja-kubaDA / kubjA kubjikA vakrajaMghA / (jaMbUTI pa 161) kubb-nimn| ___ kubbaM tti nimna kSAmam / (upATI pR 67) kul-privaar| kulaM kuTuMbaM yUtham / (praTI pa 37). kul-sNgh| kulaM vA saMgha vA gaNaM vA / / (vyabhA 4/3 TI pa 26) kuzala-kuzala / ___ kuzalo dakSaH "kSuNNaH / (vyabhA 4/1 TI pa 55) kuzalAH nipuNAH mokSamArgAbhijJAH / (sUTI 1 pa 160) kUjaNa-kUjana, vilpn| kUjaNa kakkaraNa tippaNa vilavaNa / (dazajicU pR 31) 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM--pari0 2 2. dekheM-pari0 3
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUDa-kramati : 46 kuudd-maayaa| kUDa-kavaDa-mAyA-niyaDi-AyaraNa pnnihi-vNcnn| (pra 3/14) kRtsn-smpuurnn| kRtsnAH paripUrNakA gurukaa| (vyabhA 4 TI pa 22) kuza-tuccha / kRzaM tanuH tucchamityanantaram / (sUcU 1 pR 22) kejjUra-hAtha kA AbhUSaNa (baajuubNdh)| kejjUraM talabhaM va tti kaMdUgaM pariheragaM / oveDhago valayagaM tadhA hatthakalAvago // ' (avi pR 65) ketn-sNket| ketanaM saMketanaM sNketo| (vyabhA 5 TI pa 17) ketu-cihn| ketuH cihna dhvjH| (jJATI pa 20) kevl-pripuurnn| kevalaM ti vA, egaM ti vA, kevalaNANaM ti vA, aNivAriyavAvAraM ti vA, avirahitovayogaM ti vA, aNaMtaM ti vA, avikappitaM ti vA, imANi egaThyiANi / (bRkaTI pR 15) kevale paDipuNNe NeyAue saMsuddhe / (sU 2/2/55) kevalamegaM suddhaM sakalamasAdhAraNaM aNataM / (naMdIcU pR 14) koha-krodha / kohe kove rose dose akhamA saMjalaNe kalahe caMDikke bhaMDaNe vivAde / ' (bha 12/103) kramati-ceSTA karatA hai| ___kramati ghaDati yujyte| (nipIcU pR 64). 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2 4. dekheM-pari0 3
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 : kriyA- khamA kriyA-kriyA / kriyA karma parispanda ityanarthAntaram / (sUcU 2 pR 316) kriyA karmabandha ityanarthAntaram / (sUcU 2 pR 317) krodh-krodh| krodhaH kopo roSo'nupazamaH / (anudvAhATI pR 62) ksspnnaa-nirjraa| kSapaNA apacayo nirjarA iti paryAyAH (anudvAmaTI pa 236) kssaamit-upshmit| kSAmitamiti vA vyavazamitamiti vA vinAzitamiti vA kSapitamiti vA ekArthAni / (bRkaTI pR 752) kssipt--paagl| kSiptaH kSiptacittaH aphRtcittH| (vyabhA 4/1 TI 27) kssudr-tucch| kSudraiH bAlaH zIlahIna / (uzATI pa 47) khaMDita-khaMDita / khaMDito paDito va tti bhiNNo maMtulito tti vaa| (aMvi pR 121) khaMta-kSAnta / khate'bhiNinvuDe daMte vItagehI / (sU 1/8/27) khaMtassa daMtassa jiiNdiyss| (jJA 14/76) khddh-shiighr| khaddha veiyaM turiyaM cavalaM sAhasaM / ' (pra 8/12) khamati-sahana karatA hai| khamati mariseti sahati / (dazrucU pa 26) khmaa-kssmaa| khama tti vA titikkha tti vA kodhaniggahe tti vA egaTThA / (dazajicU pR 18) 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 3 2. dekheM-pari02
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'khamiti - sahana karatA hai / khamiti ahiyAseti sahati / khara--kaThora / khara pharusa NiTThara / khaluMka -avinIta | khAta prasiddha | khaluMkA galI marAlo zaTho pratilomo avinIta ityekArtha: / ' khAtaM prathitaM samRddha N / khAmiya - upazamita / khikhiNikA - pAyala / khAmiya vitAsiya viNAsiyaM ca bhaviyaM ca hoMti egaTThA / khisai -- niMdA karatA hai / khikhiNika khattiyadhammakA pAdamuddikA pAdopakANi / sii niMdati paribhavati / khijjaNiyA- upAlaMbha | khamiti - khuDatara khijjaNiyAhi ya ruMTaNAhi ya uvalaMbhaNAhi ya / khINa-kSINa / khaDatara -choTA / khuDDutarAe ceva hassatarAe ceva NIyatarAe ceva / 1. dekheM - pari0 3 2. dekheM-- pari0 2 ( AcU pR 381 ) ( nicUbhA 3 pR 2) 51 ( ucU pR 270 ) ( uc pR 222 ) khINe nirae nimmale niTThie nilleve avahaDe visuddhe / (bha 6 / 134 ) khINaM khaviyaM viNaTTha vidvatthaM / ( anudAnU pu 43 ) 3. dekheM - pari0 3 4. dekheM- pari0 2 ( bRkabhA 2687 ) ( ( aMvi pR 163 ) ( sUTI 1 pa 243 ) ( jJA 18 / 348 ) ( jaMbU 4 / 54 )
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 : khuDDulaka-gaDDika khuDDalaka- chottaa| khuDDalaka-thoka-Daharaka-aNuka-suhuma / (aMvi pR 237) khema-kSema, kuzala / khemaM sivaM subhikkhaM niruvasaggaM / (vyabhA 4/3/209) khemaM sivaM subhikkhaM pasaMtaDiMbaDamaraM / (AvacU 1 pR 476) khem-kssem| khemaM sivaM aNuttaraM / (ucU pR 163) khoDabhaMga-rAjakula kA deya dravya / khoDabhaMgo ti vA ukkoDabhaMgo tti vA akkhoDabhaMgo tti vA egaLeM / (nicUbhA 4 pR 280) khoraka-kaTorA, khappara / khorakaM khorako va tti vaTTakaM ti va jo vde| muMDakaM ti va jo bUyA, pINakaM ti va jo vade // (aMvi pR 65) gNdd-phodd'aa| gaMDaM vA araiyaM vA piDayaM vA / (AcUlA 13/28) gaMDi-avinIta / gaMDI galI marAlI egaTThA / ' (uni 65) gaMDUpaka-paira kA AbhUSaNa / gaMDUpakaM ti vA bUyA tadhA khattiyadhammakaM / tadhA NIpuragaM va tti tadhA aMgajakaM ti vA / pApaDhako tti vA bUyA pAdakhayakaM ti vA / paramAsako tti vA bUyA tadhA paadklaavgo|| (avi pR 65) gaMDapayaka-paira kA AbhUSaNa / gaMDUpayakaM NIpurANi pariherakANi / (aMvi pR 163) gaDDika-bhAgyazAlI / gaDDiko poTTaho va ti aDDago subhagA tti vaa| (avi pR 62) 1. dekheM- pari0 2 3. dekheM--pari02 2. dekheM--pari0 2 4. dekheM-pari0 2
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNa-gADhIkaya : 53 gaNa-gaNa, smuuh| - gaNe kAe va nikAe, khaMdhe vagge taheva rAsI ya / / puMje piMDe nigare, saMghAe Aula samUhe // ' (anudvA 73) gaNaNamatikkaMta-asaMkhyeya / gaNaNamatikkaMtaM tti vA asaMkhejja tti vA egtttthaa| (AvacU 1 pR 54) gata--prApta / gataH prAptaH sthita ityanarthAntaram / (naMdITI pR 58) gt-mRt| gate vipanne mRte / (vyamA 4/1 TI pa 66) gamita prApta / gamitaM pradarzitaM upanItaM arpitam / (AvacU 1 pR 374) gaya-mRta / gayaMsi vA cuyaMsi vA mayaMsi vaa| .. (jJA 1/7/6) garahita-garhita, niMdita / garahitaM ti vA akathyaM ti vA avivittaM ti vA pariharaNIyaM ti vA egA / (AvacU 1 pR606) galana-vinAza / galanaM gAlo vinaashH| (ucU pR 4) gahaNa-araNya / gahaNaM vaNaM ti vA bUyA rannaM va gahaNaM ti vA / gahaNA aDavI va tti / ' (aMvi pR 118) gADhIkaya-saghana kiyA huaa| gADhIkayAI cikkaNIkayAI siliTThIkayAiM khilIbhUtAI / (bha 6/4) 1. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 : gAhA-- gRhNAti gAhA gRha / -- gAhA iti gharamiti gihamiti vA ete trayo'pyekArthAH / giddha - gRddha / giddha tti vA sattatti kA mucchiya tti vA egaTTha / ( sUcU 1 pR 108 ) ( nicUbhA 4 pR 265) girA - vANI / girati vANI vayaNaM / gIya - jJAta / gIyaM muNitegaTTha | guNa-- guNa / guNo tti vA pajjavotti vA egaTThA / guNa upakAra / guNaH sAdhanamupakAramityanarthAntaram / guNeti-gunatA hai, parAvartana karatA hai| guNeti tti vA pariyavRti tti vA egaTThA guruka - prAyazcitta kA eka prakAra / gulovaladvIya-dravagur3a, phANita / gulovaladvIyaM kakkabaM vA phANitaM vA / ' gRhaNa - mAyA / gRhaNa govaNa NUmaNa paliyaMcaNameva egaTTha / gRhNAti - prApta karatA hai / gRhNAti upalabhata iti paryAyAH / * 1. dekheM - pari0 2 2. dekheM - pari0 3 gurukamiti vA anudghAtIti vA kAlakamiti vA gurukasya nAmAni / ( brukaTI pR 61 ) ( vyabhA 8 TIpa 1) ( bRkabhA 686 ) ( dazajicU pR 266 ) ( uzATI pa 69 ) ( dazajicU pR 297 ) 3. dekheM- pari0 2 4. dekheM- pari0 3 (aMvi pR. 182 ) ( jItabhA 1774 ) ( naMdITI pR 58 )
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ gRhiparyAya - gRhastha paryAya / gRhaparyAyo janmaparyAya ityeko'rthaH / gehi --Asakti / gehI kaMkha tti iti vA egaTThA / gobhaga - deva, indra / gojbhago gojbhakapatI devarAya tti vA puNo / goNasa - sarpa | goNasa maMDala davvIkara maulI / godhikA - vAdyavizeSa / godhikA dardariketi paryAyAH / gobbara -- gobara / gobbaroti karIso tti sukkhaM vA chagaNaM puNo / goyara - viSaya | goyaro visato tti egaTThA / jJAna- jJAna / jJAnamAgamita mityekArtham / prathita-- Asakta / grathitAH saMbaddhA adhyupapannAH / gRhiparyAya - grAmyavacana grAmyavacana - aziSTa vacana / grAmyavacanaM karkazaM kaTukaM niSThuraM / 1. dekheM - pari0 2 55 jJAnamAgamamityekArtham / (vyabhA 10 TI 31) jJAnamiti vA bhAva iti vA adhyavasAya iti vA upayoga iti vA ekArtham / ( brukaTI pR8) jJAnaM jJA saMvittiH / ( AmaTI pa 366 ) ( bRkaTI pR 425) ( AcU pR 212 ) ( aM vipR 62 ) ( pra 2 /12) ( sthATI pa 379 ) (aMvi pR 106 ) ( AcU pR 251 ) ( sUTI 1 pa 48 ) (nicUbhA 4 pR 257 )
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 ghaTa--ghosa ghaTa-ghaTa | ghaTaH kuTa: kumbhaH kalaza ityAdi / ghaTTaNa -- pUchanA | ghaNa ghaTTa -- sApha-sutharA / ghaTTaNaM vicAlaNaM tiya pucchA vipphAlagaTThA / ghaTTaNaM vidhAraNaM ti ya pucchA viSphAlagaTThA / ghaTTA maTThA pIrayA | ghaTTaM vA maTThe vA saMmaTThe vA saMpaghUmiyaM vA / ' ghaDitavva -- ceSTA karanI cAhie / ghaDitabvaM jatitavvaM parakka mitavvaM / saghana / ghaNa- niciya - niraMtara- NicchiDDAI / ghATa - sauhArda, mitratA / ghATa: saMghATa: sauhArda mityeko'rthaH / ghAta hiMsA / ghAto hiMsA mAraNaM daMDa: adharma ityanarthAntaraM / ghAya -ghAta / ghAya viNAso ya egaTThA / ghAyAe vahAe ucchAyaNayAe / ' ghAyaya - ghAtaka / ghAyae mArae paDiNIe / ghosa - gokula / ( vibhAmaheTI 1 pR 400 ) ( vRkamA 5379 ) ( nicUbhA 477 ) ghoso ti goulaM ti ya egaTTha / 1. dekheM- pari0 2 2. dekheM - pari0 2 ( jaMbUTI pa 43 ) ( AcUlA 5 / 12) (sthA 8 / 111 ) 3. dekheM- pari0 2 ( rAja 716 ) ( bRkaTI pR 277 ) ( sU 2 pR 338 ) ( jItabhA 234 ) ( rAja 635) (bha 15 / 141 ) ( bukabhA 4878)
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ caejja - choDa de / caejjatti vA jahejja tti vA egaTThA / caMda - cAMda | caMcala - caMcala | caMcala galaMta salola cavala phuraphureMta nillAliya / 'caMDAla -- cAMDAla / hariesA caMDAlA sovAgA mayaMga bAhirA pANA / sAdhaNAya mayAsA susANavittIya nIyA ya // caMdo sasI somo uDupatI / caMdra-candramA | candraH zazI nizAkaraH uDupatiH rajanIkaraH / cattadeha - tyaktadeha | cattadehaM dehovarao tti egaTThA 1 candrikA - cAMdanI / candrikA kaumudI jyotsnA tathA candrAtapaH / cAhi-tyAga do / caraNa - gati karanA / caraNaM gatirgamanam / zIla / caraNaM vRttaM maryAdetyanarthAntaram / caraNa - cAritra, carati -- khAtA hai | carati tti vA bhakkhati tti vA egaTThA caejja - carati 1. dekheM- pari0 2 2. dekheM - pari0 3 cAhi tti vA chaDDehitti vA jahAhi tti vA egaTThA / " ( daza jicU pR 366 ) : 57 ( jJA 1 / 8 /72) ( uni 323 ) ( AvacU 1 pR 606 ) ( AvacU 1 pR 461 ) ( anudvAhATI pR 14 ) 3. dekheM-- pari0 3 4. dekheM- pari0 3 ( sUryaTIpa 64 ) ( dazajicU pR86 ) ( ATI pa 374 ) ( sUcU 2 pR 443 ) (daza jicU pR 319 )
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 : carati--cAlijjati carati calatA hai| carati gacchati caJcUyaMta ityeko'rthaH / / (sUcU 1 pR 198) caryate-prApta karatA hai| caryate gamyate prApyate / / (prasATI pa 261-62) clit-kNpit| calitaM vicalitaM vA vi calaM ti caliyaM ti vA / (aMvi pR 80) chit-dRsstt| cahitaM ti cAhitaM prekSitaM nirIkSitaM dRSTamityanarthAntaram / (naMdIcU pR 46) cahiya-pUjita / cahiya mahiya puuie| (upA 7/10) cAummAsita-cAturmAsika / cAummAsito saMvacchariu tti vA vAsArattiu tti vA eglaiN|' (dazrucU pa 69) cAeti-sahana karatA hai| cAeti sAhati sakkei vAsei tuhAeti vA dhADeti vA egaTThA / ' (AcU pR 107) cAra-gati / cArazcaraNaM gamanamityekArthaH / (vyabhA 3 TI pa 114) cAra-caryA / cAro cariyA caraNaM egaLaM / (Ani 246) cAlijjati - calAyA jAtA hai / cAlijjati vA ucchallijjati vA utkSipyati vA / ' (sUcU 2 pR 347) 1. dekheM-pari0 3 4. dekheM--pari0 3 2. dekheM-pari0 3 5. dekheM-pari03 3. dekheM-pari0 2
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAlita-cUlA : 56 cAlita--calAyA huaa| cAlite tti udIrite tti vA egaTThA / (AcU pR 141) cAlittae-kaMpita karane ke lie| cAlittae vA khobhittae vA khaMDittae vA bhaMjittae vA / (jJA 1/8/74) cAlittae vA khobhittae vA vipariNAmittae vaa|' (jJA 1/8/76) citehiti-cintana karegA / ciMtehiti tti vA maMtehiti tti vA bUyA NicchayaM NAhiti tti / ' (aMvi pR 84) cikkaNa-nibiDa / cikkaNaM ti vA dAruNaM ti vA egaTTA / (dazajicU pR 232) ciTTha-pragADha / ciTThati vA gAhaM ti vA egaTThA / (AcU pR 141) citt-citt| cittaM mano'rthavijJAnamiti pryaayaaH| (anudvAhATI pR 23) cittaM mano vijJAnamiti paryAyAH / / (anudvAmaTI pa 35) cira-zAzvata / cira-dIha-sassata / (aMvi pR 236) cirasaMsiTa-ciraparicita / cirasaMsiTTho cirasaMthuo ciraparicio cirajusio cirANugao ciraannuvttii| (bha 14/77) cUlA-zikhara / cUlA vibhUsaNaM ti ya, siharaM ti ya hoMti egtttthaa| (nipIbhA 66) cUlaM ti vA aggaM ti vA siharaM ti vA egtttthaa| (nipIcU pR 2) 1. dekheM--pari0 2 3. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 3
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 : cetita-chaDDe cetita kRt| ___ cetitaM kRtaM cetyekArtham / (bRkaTI pR 1015) ceyaNNa-caitanya / ceyaNNaM ti vA uvayogi tti vA akkhara tti vA egaTThA / ' (dazajicU pR 46) codita -pIDita kiyA huaa| coditA avadhitA tajjitA bAdhitA / (sUcU 1 pR88) coynnaa-prernnaa| coyaNA preraNA niyojnaa| (nipIcU pR 18) cokss-acchaa| cokSapavitrau ekaaauN| (praTI pa 104) chNd-icchaa| chaMdo gehI abhilAso egaLaM / (AcU pR 41) chaMdo lobhaH icchA praarthnaa| (sUcU 1 pa 66) chNdo'bhipraayo'bhilaassH| (sUcU 2 pR 324) chaMdeNa abhiprAyeNa yathAruci / (jJATI pa 63) chaMda-nimaMtraNa / chaMda nikAya nimaMtaNa egaTThA / (nibhA 2106) chaMdaNa-nimaMtraNa / chaMdaNaM ti vA NikAyaNaM ti vA NimaMtaNaM ti vA egaLaM / (nicUbhA 2 pR 350) chjjiy-ttokrii| chajjiyaM paDalagaM caMgeriyaM / ' (rAja 12) chaDDiya-chadita, tykt| chaDDiu tti vA jaDho tti vA egtttthaa| (dazajicU pR 231) chdddde-chodd'de| chaDDe cae vosire / (AcU pR 376) 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 3 2. dekheM-pari0 2
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ chanda-cheda : 61 chnd-aagm| chando veda Agama ityanantaram / ' (uzATI pa 223) chnn-aacchaadit| channamaprakAzamadarzanamanupalabdhirityanarthAntaram / (sUcU 2 pR 433) chadita-chadita, tykt| chaditamujjhitaM tyaktamiti paryAyAH / (prasATI pa 154) chaayaa-chaayaa| chAyA i ya aMdhakAre i ya egaThe / (sUrya 16/6) chidaMta-chedatA huaa| chidaMto vA bhidaMto vA phAleMto vA vivADeto vA nnikkhnnNto| (aMvi pR 144) chidati-chedana karatA hai| chidati vicchiMdati bhidati / (sthA 5/73) chidddd-chidr| chiDDe i vA vivare i vA aMtare i vA rAI vaa| (rAja 718) chidd-chidr| chidaM viraha aMtaraM / ' (jJA 1/2/11) chinn-chinn| ___ chinne bhinne ya bhagge ya kuTTite vA vi nnivvraa| (aMvi pR 155) chinnaMti-hanana karate haiN| * chinnati vA haNaMti vA egaLaM / ' (ucU pR 52) cheda-khaNDa / chedaH khaNDaM kaparamiti / (upATI pR 66) 1. dekheM--pari0 2 3. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 3 4. dekheM-pari03
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 : cheya - jalla cheya-dakSa / chee dakkhe pattaTThe kusale medhAvI niuNasippovagae / ' cheyaNakarI - chedana karane vAlI / cheyaNakariM bheyaNakariM paritAvaNakariM uddavaNakaraM / ( AcUlA 4 / 10 ) jaMbU - jaMbU vRkSa / sudaMsaNA amohA ya, suppabuddhA jasodharA / videhajaMbU somaNasA, NiyayA NiccamaMDiyA || subhaddA ya visAlA ya sujAyA sumaNA viya / sudaMsaNAe jaMbUe, nAmaghejjA duvAlasa / / jaggaMtaka - lakar3I / jaggatako tti saMdIpaNaM ti dAru samidha tti / jaDDu -- mUDha | jaDDe mUDhe apaMDie nivviNNANe / jasaMmadda - janasamUha | jaNNa-utsava | jaNaM chaNusyaM / jaratkA - jIrNa | jasaMmadde ivA, jaNavUhe i vA, jaNabole i vA, jaNakalakale i vA, jaNummI ivA, jaNukka liyA i vA, jaNasaNNivAe i vA / (bha 2 / 30 ) jaratkA jaratI jIrNA / jalla - maila | jallo kamaDho mallI / * 1. dekheM pari0 2 2. dekheM- pari0 2 3. dekheM- pari0 2 (jaMbU 5 / 6) 4. dekheM - pari0 2 (3/700 ) (aMvi pR 254 ) ( rAja 696 ) (aMvi pR 121 ) ( anuTI pa 4 ) ( Aca pR 372 )
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jalliya-jitakaraNa : 63 jlliy-mailaa-kucelaa| jalliyassa vA paMkiyassa vA mailliyassa vA railliyassa vA / (bha 6/23) javaittae-nirvAha karane ke lie| javaittae tti vA lADhettae tti vA egaTThA / ' (sUcU 1 pR88) javittae sthApanA karane meM / javittae tti NijjUDhamityanarthAntaram / (sUcU 1 pR 13) jasa-yaza / jaso ti vA saMjamo ti vA vaNNo tti vA egaLaM / (vyabhA 6 TI pa 55) jahAbhUta-yathArtha / jahAbhUtamavitahamasaMdiddhaM / (jJA 1/1/48) jANai-jAnatA hai| jANai pAsai bujjhai abhigacchai / ' (sthA 5/78) jaat-prkaar| jAtA: prakArAH bhedAH / (vyabhA 1 TI pa 52) jAma-avasthA / jAmo tti vA vayo tti vA egaTThA / (AcU pR 255) jaaysngk-shrddhaalu| jAyasaDDhe jAyasaMsae jAyakouhalle / (bha 1/10) jAvaMtAva-guNAkAra (gnnit)| , jAvaMtAvanti vA guNakAro ti vA eglN| (sthATI pa 475) jitakaraNa-vinIta / jitakaraNo vinIta iti dvaavpyekaaauN| (vyabhA 4/3 TI pa 16) 1. dekhe-pari0 2 3. dekheM-pari03 2. dekheM-pari0 2 4. dekheM--pari02
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 : jivhikA-jIvita jivhikaa-prnnaalikaa| jivhikA prnnaalaaprpryaayaa| (jabUTI pa 261) jiit--mryaadaa| jItaM maryAdA vyavasthA sthitiH kalpa iti pryaayaaH| (naMdITI pR 11) jiiv-jiiv| jIvo tti vA pANo tti vA egaLaM / (sUcU 1 pR 31) jIvaH satvaH prANI AtmetyAdi paryAyAH / (nakagraTI pR 2) jIvA: prANinaH zarIrabhRta iti paryAyAH / (nakagraTI pR. 112) jIvaNa-jIvana / jIvanaM prANadhAraNaM jIvitamiti pryaayaaH| (vibhAmaheTI 2 pR 346) jIvatthikAya-jIvAstikAya / jIve i vA, jIvatthikAe i vA, pANe i vA, bhUe i vA, satte i vA, viNNU i vA, veyA i vA, ceyA i vA, jeyA i vA, AyA i vA, raMgaNe i vA, hiMdue i vA, poggale i vA, mANave i vA, kattA i vA, vikattA i vA, jae i vA, jaMtU i vA, joNI i vA, sayaMbhU i vA, sasarIrI i vA, aMtarappA i vA / je yAvaNNe tahappagArA savve te jIvatthikAyassa abhivayaNA / ' (bha 20/17). jIvA-dhanuSya kI ddorii| jIvayA pratyaJcayA dvrikyaa| . (sUryaTI pa 22) jIvAbhigama-dazavaikAlika kA cauthA adhyayana / jIvA (abhigama) 'jIvAbhigamo AyAro ceva dhammapaNNattI / tatto carittadhammo caraNe dhamme ya egtttthaa|' (dazani 144) jIvita-AyuSya / jIvitamAyuSkamityanarthAntaram / (anudvAhATI pR 86) 1. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jui-dyuti / juie bhAe chAyAe accIe teeNaM lesAe / 1 juNNo vi jajjaro buDDu / juNNa-jIrNa juddha-yuddha | juddhaM NijuddhaM saMgAmaM saMparAgaM / juvANa - javAna, yuvA / juvANo jovvaNattho vA poaMDo / jUha-saMkSepa | jU saMjU haH saMkSepaH samAsa ityanarthAntaram / jemeti -- bhojana karatA hai / jemeti bhuMjate va tti ate vatti vA brUyA joga-karaNa / jogA iti vA karaNANi tti vA egaTTha / joga - yoga, sAmarthya jui - joThavaNa : 65 ( upA 2 / 40 ) ( aMvi pR 30 ) ( aMvi pR 12 ) (aMvi pR 62 ) AhAraM kurute ttiya / bhakkhate khAti vapphati || ' ( aMvi pR 107 ) ( brukaTI pR 407 ) ( sU 2 pR 338 ) jogo tti vA vIriyaM ti vA sAmatthaM ti vA parakkama tti vA ucchAho tti vA egaTThA / ( AvacU 1 pR 103) jogo tti vA vAvAro tti vA vIriyaM ti vA sAmatthaM ti vA egaTThA / ( AvacU 1 pR 433) jogo viriyaM thAmo, ucchAha parakkamo tahA ceTThA / sattI sAmatthaM ciya, jogassa havaMti pajjAyA / ( vyabhA 1 TI pa 22 ) joThavaNa - yauvana / jovvaNaM ti va jo bUyA tahA jovvaNakaM ti vA / jovvaNatthe tti jo bUyA juvANo tti va jo vade // taruNaM / 1. dekheM --pari0 3 2. dekheM- pari0 2 (aMvi pR 69 )
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 jhINa - Diphara bhINa kSINa | bhINaM parikkhINaM viNaTThaM / bhosa - - samIkaraNa kI rAzi vizeSa / : bhosa tti vA samakaraNaM ti vA egaTTha / ' jhosaNa -- chor3anA / -- bhosaNa khavaNA muMtraNa egaTThA / Thappa - sthApya / ThappAI ThavaNijjAI ete dovi egaTThitA / ThANa - naiSedhikI, svAdhyAyabhUmi / ThANaM nisIhiyatti ya egaTTha / bheda / ThANaM ti vA bhedo tti vA egaTThA / ThANa - sthAna, Thita-sthita | ThitaM gataM ti egaTTha | Thiti - maryAdA | Thiti tti meratti egaTThA / iMDa - ghAta / DaMDaM ghAyaNaM mAraNaM ti vA egaTThA / 1. dekheM- pari0 2 2. dekheM - pari0 2 Diba - kalaha | - DiMbA i vA DamarA i vA kalaha - bola -khAra-vera / Dipphara- - baiThane kA Asana vizeSa / Dippharo pIDhaphalakaM satthiyaM taliyaM ti vA / marasUko attharako koTTimaM ti silAtalo // mAsAlI maMcako / (aMvi pR 147 ) ( nicUmA 4 pR 323) ( jItabhA 2276 ) (vyabhA 3 TIpa 53 ) ( anudvAca pR 2 ) 3. dekheM - pari0 2 ( dazajicU pR 325 ) ( naMdIca pR 16 ) ( bRkamA 6355 ) ( AcU pR 268 ) ( jaMbU 2 / 42 ) ( aMvi pR 65 )
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala - hala / maMgalaM laMgalaM ti vA halaM ti vA egaTThA / gaMdI - pramoda | gaMdI pamodo hariso kaMdappo / dI harisI tuTThI / Naga-parvata / gotti pavvato va tti giri meruvarotti vA / selo siloccayo vatti pavvato sihari tti vA // TTha- naSTa | -hita-palAte dUsite viNaTThe vipaNe / puMnapuMsaka | 2. Namokkata - namaskRta / - viTTa-bhaTTa | TTa tti vA vigae tti vA atathAbhUe tti vA egaTThA / kuMbhIkapaMDakaM jANaM issApaMDakameva ya / pakkhApakkhiM va vikkho ya saMDho vA vi NaretaroM // * mokte vaMdite vA pUyitullokite tadhA / " rida - svAmI / puMsako apuruso cilliko sItalo tti vA / paMDako vAtiko vA vi, kilimo vA saMkaroti vA // gaMgala dotti sAmiko supurisotti vA / NANa- -jJAna | 1. dekheM- pari0 2 dekheM - pari0 0 2 ( dazajica pR 254) ( naMdIcU pR 1 ) ( nicubhA 4 pU 122) -NANa 67 3. dekheM - pari0 2 4. dekheM - pari0 2 ( aMvi pR78 ) (bha 15 / 103 ) ( AvacU 1 pR 11 ) ( aMvi pR 250 ) NANaMti vA saMvedaNaMti vA adhigamotti vA cetaNaMti vA bhAvoti vA ete sahA gaTThA | ( daza jicU pR 10 ) ( aMvi pR 73 ) ( aMvi pR 155 ) ( avi pR 246 )
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 : NANi-Nikkhitta NANaM ti vA vijja ti vA egaTThA / (ucU pR 147) NANaM ti vA saMvedaNaM ti vA ahigamo tti vA veyaNi tti vA bhAvo tti vA egaTThA / (avacU 1 pR 6) nnaanni-muni| NANi tti vA muNi tti vA egtttthaa| (dazajicU pR 168) NAma-nAma / NAmaM ti vA ThANaM ti vA bheda tti vA egtttthaa| (dazajicU pR 353) NAya-dRSTAnta / NAyaM ti vA diseto tti vA AharaNaM ti vA ovamma ti vA nidarisaNaM ti vA egaTThA / (dazajicU pR 36) NAya-jJAta / NAyaM gaNiyaM guNiyaM gayaM ca egalaiM / (dazrucU pa 17) nnaavaa-naav| NAvA poto koTTibo sAlikA tappako plavo piMDikA kaMDe velu taMbo kuMbho datI saMghADo kaTTha / / (aMvi pR 166) NikaDDati --bAhara nikAlatA hai| Nikati vikaddati / ukkaDDati tti vA bUyA kaDDiti tti va jo vade / ' (aMvi pR 80) nnikmmdrisi--nisskaamdrshii| NikammadarisI-siddhadarisI mokkhadarisI vA / (AcU pR 113) nnikkhNt--prvjit| NikkhaMto tti vA pavvaio tti vA egtttthaa| (dazajicU pR 263) Nikkhitta-nikSipta, sthApita / NikkhittaM ThaviyaM ti ya egaLaM / (jItabhA 1512) 1. dekheM--pari02 2. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 3
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Nikkheva - nikSepa, nyAsa / Nikkhevo NAso ttiya ThavaNa tti ya hoMti egtttthaa| ( uzATI pa 669 ) Nicchaya - sadbhAva / Nicchayo sabbhAvo svarUpaM / Nicchuddha - nikSipta / Nicchuddhe Niggate chuddhe ukkaDDiya vikaGkite / picchoDaNa - nirbhartsana / NicchoDaNaM NivvalakaM tadhA NillikkhaNaM ti vA / NijjarA - nirjarA / Nijjara tti vA tavo tti vA egaTThA / NiDAla - lalATa / NiDAlaM matthako sIso / NiDAlamAsaka -- tilaka | NiDAlamAsako vatti tilako muhaphalakaM ti vA / visesako tti vA brUyA avaMgo tti va jo vade / / NiNNehaka - niHsneha Nikkheva - NidaMsaNa : 66 hikaM ahaM vA phuTTa ti pharusaM ti vA / Nitiya - nitya | Nitiutti vA sAsato tti vA egaTThA / NidaMsaNa - nidarzana / 1. dekheM- pari0 2 ( naMdIcU pu 58 ) ( aMvi pR 108 ) ( aMvi pR 106 ) ( AcU pR 215 ) ( aMvi pR 119 ) ( aMvi pR 64 ) NidaMsaNaM hetu diTThata uvadaMsaNA uvaNaya uvasaMghAra egaTThitA ete / ( naMdIcU pR 52 ) - ( aMvi pR 106 ) ( AcU pR 134 )
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 : NippIlita --NivvaMjIyaMti Nippolita-niSpIr3ita / NippIlite Nigalite jhINe jhavite ya / (aMbi pR255) Nipphatti-niSpatti / NipphattiH prabhava: prasUti: / (nicUbhA 4 pR 388) Nipphatti lAbho aagmo| (aMvi pR 252) nnibhaamit-ruukss| NibbhAmitaM NiggalitaM abbhukkaDhitaM ti vaa| (aMbi pR 106) himmaMsaka-mAMsa rahita / NimmaMsako tti vA bUyA tadhA aTThikalevaraM / aTiThaka cammaNaddhaM ti tadhA aTThikasaMkalA // sukkalo tti va jo bUyA Nissukko tti va jo vade / ojhINaM parihINaM ti mAtaM ti malitaM ti vA // (aMvi pR 114) Nimmajjita haTA denaa| Nimmajjite nillakkhite NissArite NivvaTTite Nilulite NikkaDDite NiddhADite NissAvite NipphAvite giccholite NikkhaNNe NibiThe Nicchuddha vicchuddhe Nissite Nilluvite Nivollite NitthaNite Nissasite pissighite Ni te Nitthuddhe Nissarite NippheDite NiddINe piNNIte Nikujjite NivvAsite NIrakkae nniraannNde| (avi pR 171) Niyata-niyata / NiyataM bhUtapuvvaM ti katapuvvaM ti vA puNo / tadhA rayitapuvvaM ti aNubhUtaM ti vA puNo / (avi pR 82) Niyaya-niyata / NiyayaM vA NicchiyaM vA egaTThA / (jItabhA 234) NivvaMjIyaMti-vyakta karate haiN| NivvaMjIyaMti vibhAvijjati phuDIkajjati / (AvacU 1 pR 26) 1. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 3
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ NivvANa - nirvANa, sukha / NivvANaM suhaM sAyaM sIibhUyaM payaM aNAbAhaM / ' NivvANikara - mAMgalika / Nita--sukhI / NivvANikaraM ca maMgalijjaM ca iTThA ANaMdakaraM ca / (aMvi pR 250 ) NissaMkita - niHzaMkita / suhite vatti Arogo pINito tti vA / Ni saMkite NikkaMkhite Nivviti gicchite / ' NisiyaNA - nisIdana / NisiyaNA uvavisaNA saMpihaNA iti egaTThA / NisIhiyA - niSIdhikA / NisIhiyatti vA ThANaM ti vA egaTTha / nissArita - bAhara nikAlA huA / nivvANa - hiya jihaNa-kapaTa / hiNaM ti vA gRhaNaM ti vA chAyaNaM ti vA egaTThA / hiya - upazAnta / NihayaM NaTTaM bhaTTha uvasaMtaM pasaMtaM / 1. dekheM- pari0 2 2. dekheM- pari0 2 : 71 nissAri NiNNAmite NiddhADite Nillolite NikkaDDite NipphIlite NicchAlite Nikkhitte Nicchuddhe NivvADite NisitaM NilUcite Niccholite Nissasite Nissarite Nippatite NipphADite NiDDIle Nikujjite NivvAmite NirAkate NirANate / (aMvi pR 168-69 ) ( Ani 208 ) (aMvi pR 121 ) (sthA 3 / 524) ( AcU pR 46 ) (ucc pR 67 ) ( AcU pR 173 ) ( rAjaTI pa 54 )
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 : Nihita-takka nnihit--rkhnaa| NihitaM ti vA Niheti tti vA Thaveti tti vA egaTThA / ' (anudvAcU pR 21) NIrAgadosa-rAga-dveSa rahita / NIrAgadosa Nimmama NissaMga nniisll| (jaMbU 5/58) NIhAreti-nIharaNa karatA hai / NIhAreti NIharati tti apakati NikaDvati / NisAreti Nisarati Nikkhussati vikaDDati // (aMvi pR 108) phaat-snaat| hAtaM va majjiyaM vA vi Alolita paloliyaM / paloTTitaM ti vA bUyA tadhA sammajjitaM ti vA // (aMvi pR 81) phaay-snaat| NhAo vimalo visuddho susuibhuuo| (u 12/46) taMDi-avinIta / taMDI ti vA galI ti vA marAlI ti vA egtttthaa| (ucU pa 30) taMta-taMtra, graMtha / taMtaM ti vA sutto tti vA gaMtho ti vA egaTThA / (dazajicU pR 346) tkaa-shyyaa| takA abhizayyA abhiniSadyA / (vyabhA 3 TI pa 54) tkk-chaach| takkaM udasI chAsi tti egaLaM / (nipIcU pR 62) takka takkA i vA, saNNA i vA, paNNA i vaa| (bha 1/165) takko mImAMsA vimarza ityanarthAntaram / (sacU 2 pR 368) 1. dekheM--pari03 4. dekheM-pari0 2 2. dekheM--pari0 3 5. dekheM-pari02 3. dekheM-pari02
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ taTTaka--thAla / taTTakaM sarakaM thAlaM sirikuMDaM ti vA puNo / tapaNasakaM vattitadhA addhakaviTThagaM || supatiTThakaMti va vade tathA pukkharapattagaM / saragaM muMDagaM vatti tadheva sirikaMsagaM // ' thAlakaM / tanutarazarIra-sUkSmazarIrI / tanutarazarIro mahAvIryo devo vA / hA tRSNA / taha gehi lobha / tattva - pAramArthika satya / tattvena paramArthena maunIndrAbhiprAyeNa / tastha - trasta | tatthA uvviggA saMjAyabhayA / tattha tattha -- vahAM vahAM / tattha-tattha dese-dese tahi tarhi / taddiTThi -- ekAgradRSTi / tamas --andhakAra / tamo timiramandhakAra ityanarthAntaram / tamukkAya - tamaskAya / taTTaka-tamukkAya : 73 1. dekheM- pari0 2 taddiTThie, tammottie, tappurakkAre, tassaNNI, tannivesaNe / ( vibhAmaheTI 1288 ) ( aMvi pR 65 ) ( sUTI 1 pa 93 ) ta ivA, tamukkAe i vA aMdhakAre i vA, logaMdhakAre ivA, logatamise i vA, devaMdhakAre i vA vA, devaraNe ivA, devavUhe i vA, devaphalihe i vA, ivA, aruNodae i vA / ( vipATI pa 43 ) ( pra 5 / 6) 2. dekheM- pari0 2 ( sU 2/1/2) (sUc 2 pR 347) ( A 5 / 68 ) mahaMdhakAre i vA, devatamise i devapakkhiobhe (bha 6 / 86 )
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 : taraccha-titikkhati tame ti vA, tamukkAte ti vA, aMdhakAre ti vA, mahaMdhakAre ti vA, logaMdhagAre ti vA, logatamase ti vA, devaMdhagAre ti vA, devatamase ti vA, vAtaphalihe ti vA, vAtaphalihakhobhe ti vA, devarapaNe ti vA, devavUheti vaa| (sthA 4/275-77) taraccha--vyAghra vizeSa / taraccha-accha-bhalla-sadla-sIha / ' (pra 1/6) taruNaya-navIna / taruNaya tti abhinavA komlaa| (anuTI pa 4) tccitt-tnmytaa| taccitte tammaNe tallese tadajjhavasie tattivvajjhavasANe tadaTThovautte tadappiyakaraNe tbbhaavnnaabhaavie|' (bha 1/354) tajjati-tarjanA dete haiN| tajjeMti tAleMti parivaheMti pavvaheti / (bha 3/45) tvssi-tpsvii| tavassI tti vA sAhu ti vA egaTThA / (dazajicU pR 203) tasaMti-bhayabhIta hote haiN| tasaMti ti vA ubviyaMti vA saMkuyaMti vA bIbhiti vA egaTaThA / (AcU pR 36) taha-tathya / tahamavitahamasaMdiddhaM / (bha 2/52) tiNNa-tIrNa / tiNNe mutte virae / (A 5/61) titikkhati -titikSA karatA hai| ____ titikkha ti ti vA sahati tti vA egtttthaa| (AcU pR 171) 1. dekheM-pari0 2 4. dekheM-pari0 3 2. dekheM- pari02 5. dekheM-pari0 3 dekheM--pari02 6. dekheM-pari0 3
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ titikkhA-tuccha : 75 titikkhA-ahiMsA / titikkhA ya ahiMsA ya hiri egaTThiyA pdaa| (uni 158) titikkhA ahiMsA verati vA / ' tirodd-mukutt| tirIDaM mauDo ceva tadhA sIhassa bhaMDakaM / alakassa parikkhevo, adhavA matthakakaMTakaM / / tadhA gurulako va tti vade magarako tti vA / tadhA usabhako va tti adhavA sIuko bhave / / (aMvi pR 64) tirIDaM ti kirITaM ca mukuTam / ' (samaTI pa 146) tilovlddhiiy-tilppdd'ii| tilovaladdhIyaM palalaM vA tilakkha lI vaa|' (aMvi pR 182) tisarA-machalI pakar3ane kA jAla / tisarAhi ya, bhisarAhi ya, ghisarAhi ya, visarAhi ya, hillirIhi ya, bhillirIhi ya, gillirIhi ya, jhillirIhi ya, jAlehi ya / " (vipA 8/16) tisalA-trizalA, mahAvIra kI maataa| tisalA ti vA videha diNNA ti vA piyakAriNI ti vA / (AcUlA 15/18) tIrita-pAra pA gyaa| tIritaM NItaM aMtam / ((dazrucU pa 70) tiirth-ghaatt| tIrthaM jalapAnasthAnamityeko'rthaH / (bRkaTI pR 1303) tuccha-- asaar| tuccha ti rittakaM va tti asAraM jhusiraM ti vaa| (aMvi pR 100) 1. dekheM-pari0 2 4. dekheM-pari0 2 2. dekheM--pari0 2 . 5. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 2
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 : tuTThi-thillI tuTThi- tuSTi / tuTThI vA Usae vA harise vA ANaMde vA / (nira 1/72) tudati- prerita karatA hai| tudati uttudati pracodayati / ' (nicUbhA 3 pR 40) tulnaa-tulnaa| tulanA bhAvanA parikarma cetyekArthAni / (prasATI pa 126) tusa-tuSa / tusa tti koMTako va tti kakkuso tappaNo tti vA / (avi pR 106) tegicchiyasAlA-cikitsAlaya / tegicchiyasAlA cikitsAzAlA arogshaalaa| (jJATI pa 187) teya tej| __ teu tti uNhaM ti iti egtttthaa| (AcU pR 317) tvagvartana-zayana krnaa| tvagvartanaM tuyaTTaNaM zayanaM / (nicUbhA 2 pR 370) thaNaMti-cillAte haiN| thaNaMti vA kaMdaMti vA soyaMti vA / ' (AcU pR 202) thira-sthira / thiraM dhuvaM dhaarnnijj| (AcUlA 5/30) thirasaMghayaNa-dRr3ha saMhanana vaalaa| thirasaMghayaNo daDhasaMghayaNo balitasarIra / (dazrucU pa 21) thillo-paalkii| thillI gilli ti vA bUyA sibikA sNdmaannikaa|" (aMvi pR 72) 1. dekheM--pari0 3 4. dekheM-pari0 3 2. dekheM-pari02 5. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 2
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ thui - stuti / thuithuNaNavaMdaNana maMsaNANi egaTTiyANi / thuivaMdaNapUyAaccaNAi / ' thuta--stuta / tA pUiyA hyete ekArthavacanAH / thUla-sthUla / thUlaM vaDu varaDhaM ti parivRDhaM ti vA puNo / pINaM uvacitaM va tti pIvaraM mAMsalaM ti vA // mahAsAraM mahAkAyaM atikAyaM ti vA puNo / maMDati bahalaM vatti putthavvA meditaM ti vA // ' thejja -- vizvasanIya | thejje vessAsie sammae bahumae aNumae / therakappa -- sthavirakalpa / therakappo theramajjAtA therasamAyArI / therabhUmi - sthavirabhUmi / daMDa - vinAza | daMDo ghAto mAraNaM ti egaTThA / daMta - dAMta | daMte davie vosaTTakAe / daMtappa - AtmadAMta / therabhUmi tti vA theradvANaM tti vA therakAlo tti vA egaTTha / * daMtappA samie gutte / thui-daMtappa 1. dekheM- pari0 2 2. dekheM - pari0 2 3. dekheM-- pari0 2 4. dekheM-- pari0 2 77. ( Avani 1062 ) ( AcU pR 315 ) ( naMdIcU pR 46 ) ( aMvi pR 114 ) (bha 2 / 52 ) (dazrUcU pR70 ) ( vyabhA 10 TI pa 100 ) ( AcU pR 61 ) ( sU 2 / 16 / 2) ( u 34 / 31)
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ daudara-dAriyA daudara-- jalodara vyAdhi / daudare tti dakodaraM jalodaram / 78 dakkha dakSa / dakkho dakkhiNNavaM NiuNo / dagatIra - pAnI ke pAsa / dagatIraM dagAsaNaM dagabbhAsaM ti vA egaTTha / 'dagavINiya - jala ko praNAlikA / davINiya dagavAho dagaparigAlo ya egaTThA / daNDa dayA - saMyama | dAya saMjamo lajjA duguJchA'chalaNA i ya / ' - yAtanA / aust nigraho yAtanA vinAza iti paryAyAH / ( AvahATI 2 pR 226 ) darzana - dRSTi, siddhAnta / darzanaM dRSTi va deza upadezo mArgaH / darzanaM mataM siddhAntam / davi - baMdhanamukta / afar baMdhamukke chiNNabaMdhaNe / davI - kur3achI / davvI tadha kavallI ya dIvika tti kaDacchukI / dAriyA - bAlikA / dAriyA bAliyA va tti sigikA pillika tti vA / vacchikA taNikA vatti potika tti va jo vade || kaNNatti va kumAri tti dhijjA / 1. dekheM-- pari0 2 2. dekheM- pari0 2 3 dekheM pari0 2 ( jJATI pa 160 ) ( aMvi pR 4 ) ( nicUbhA 4 pR 46 ) ( nibhA 634 ) ( uni 158 ) ( sU 2 pR 457 ) ( upATI pR 174 ) ( sU 1 / 8 / 10 ) ( avi pR72 ) ( aMvi pR 68 )
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAruNa-didvivAya : 76 daarunn-daarunn| dAruNo kakkaso asaao| (pra 1/36) daarunnsdd-daarunnshbd| dAruNasaddo kakkasasaddo'vi ya egaTThA / (dazajicU pR 283) dAsa-dAsa, naukr| dAsA i vA, pessA i vA, bhayagA i vA, bhAillagA i vaa| (jJA 1/2/60) dAsa kiMkara kmmkr| (dazru 6/24) dAsa-bhayaka-pesa (pra 10/3) dAse i vA, pese i vA, bhayae i vA, bhAille i vA, kammakare i vA, bhogapurise i vaa| (sU 2/2/58) dAse i vA, pese i vA, sisse i vA, bhayage i vA, bhAillae i vA, kammArae i vA / (jaMbU 2/26) baasii-daasii| dAsI kammakarI va tti pesi tti nattika tti vaa| (aMvi pR 68) ditttth-dRsstt| diTThANaM suyANaM muyANaM viNNAyANaM nijjUDhANaM vogaDANaM vocchiNNANaM NisiTThANaM NivUDhANaM uvadhAriyANaM / (sU 2/7/34) diLaM suyaM mayaM viNNAyaM / (A 4/20) didi-darzana / diTThI darisaNaM mataM / (nipIcU pR 15) diTThivAya-dRSTivAda (bArahavAM aMga) / diTThivAe ti vA, heuvAe ti vA, bhUyavAe ti vA, taccAvAe ti vA, sammAvAe ti vA, dhammAvAe ti vA, bhAsAvijae ti vA, puvvagate ti vA ,aNujogagate ti vA, samvapANa (suhAvahe) ti vA, savvabhUta (suhAvahe) ti vA, savvajIva (suhAvahe) ti vA, savvasatta ...(suhAvahe)... ti vaa| (sthA 10/12) 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari02 2. dekheM-pari0 2
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 : dvitIya samavasaraNa - dIha dvitIya samavasaraNa - RtubaddhakAla / dvitIya samavasaraNaM Rtubaddha iti caikArtham / dipate - dIpta hotA hai / dippate bhAsate sobhate / dINa - dIna / dINo tti dummaNo vatti paritaMto tti vA puNo / ukkaTTito tti sokatto ciMtA jhANaparo tti vA // aNivvato Aturo tti parAyitaNirAgato / akatattho asiddhattho ahamo Niyamasakkato // dINA dummaNA nirANaMdA / dIti vA kaluNaM ti vA egaTThA / dIva - dIpa ( agni kA sthAna ) / doviya - prakAzita / dIviya pabhAsiutti ya pagAsito ceva egaTThA / dIvati dIvaka ttiya cuDalI madhaaggi cullake vatti / vijju tti vijjutA Ayavotti kajjopako vatti // ali tti va culli tti va citaka tti va phuMphaka tti vA / * atar - siMha | dIviya vigdha saddala sIha / " voha - dIrgha, UMcA / dahamuccaM mahaMtaM ti / 1. dekheM- pari0 2 2. dekheM --pari0 3 3. dekheM - pari0 2 ( bRkaTI pR 1151 ) 4. dekheM- pari0 2 5. dekheM- pari0 2 ( nipIca pR 19 ) ( aMvi pR 121 ) ( jJA 1 / 2 / 34 ) (dazajicU pR 312). (aMbi pR 254 ) ( jItabhA 248 ) ( pra 1 / 2 ) (aMvi pR 115 )
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIhasakkulikA - khajalI ( gur3a se niSpanna khAdya vizeSa ) / dIhasakkulikaM vA, khAkhaTTikA vA, khoDake vA, dIvAlikANi vA, bhisakaMTakaM vA matthakataM vA / (aMvi pR 182 ) sarakAvA, dukkaDa - duSkRta / dukkaDaM ti vA sAvajjamaNuTThitaM ti vA pAvakammamAsevitaM ti vA viTThamAinnaM ti vA egaTThA / ( AvacU 1346 ) dukkha - duHkha / dukkhaM aNiTTaM akaMtaM appiyaM amaNAmaM / dukkha -- karma / dukkhaM ti vA kammaM ti vA egaTTha / dukkhai - duHkhita hotA hai / dukkhaNa - duHkha / dIhasakkulikA - dudhANa : 81 dukkhai vA soyai vA jUrai vA tippai vA pIDai vA paritappai vA / ( sU 2 / 1/42) dukkhaNa-jUraNa- soyaNa - tippaNa-piTTaNa-paritapaNa / duguNA - saMyama | duggava--duSTa baila 1 dugaMchaNA saMjamaNA akaraNA vajjaNA viuTTaNA Niyatti tti vA egaTThA ( AcU pR 38 ) dughANa - durbhikSa / duggavo tti vA dugoNo tti vA galivaddo tti vA egaTThA / dughANaM ti vA dubhikkhaM ti vA egaThThe / 1. dekheM - pari0 2 2. dekheM - pari0 2 3. dekheM- pari0 3 ( sUcU 1 pR 48 ) (dazruc pR 28 ) ( sU 2 / 2 / 31 ) 4. dekheM- pari0 2 ( dazajicU pR 315) ( brukacU pa 948)
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 : buTTha vussIla buTu duSTa | duTThe mUDhe vaggAhite / ' buddha -- dUdha / duddhaM payo vAlu khIraM ca / duddhaM pao pIlu khIraM ca / Dubbala - durbala / dubbale kilaMte juMjie / duma-vRkSa | dumA ya pAyavA rukkhA, viDimI ya agA tarU / kuhA mahIruhA vacchA, rovagA bhaMjagA viya // durbheda--durbhedya | durbhedo durmoco duHkSapaNIyaH / duruhai -- ArohaNa karatA hai / dumapuphiyA - dazavaikAlika ke prathama adhyayana kA nAma / dumapuphiyA ya AhAraesaNA goyare tayA uMcho / sappe, vaNaskkhaisugolaputtudae // * mesa jalUgA duruhaiti vilaggaitti Arubhati tti egaTTha / dussaha dussaha / --- dussahA vyAkulA asamaMjasA / dussIla - duzzIla / ( dussIle duparicara duraNuNee duvvae / 1. dekheM - pari0 2. dekheM - pari0 2 3. dekheM -- pari0 2 (sthA 3 / 478 ) ( jItamA 1132 ) ( pini 131 ) ( jJA0 1 / 2 / 186 ) ( vibhAmaheTI 1 pR 456 ) ( dazani 14 ) (dazahATI pa 15 ) 4. dekheM- pari0 2 5. dekheM- pari0 3 ( nibhA 4 pR 205 ) ( jaMbUTI 167 ) (dazru 6 / 3)
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhaTTa-dhaNNa : 83 duhtttt-duHkhii| duhaTTa tti durghaTo duHsthgo| (upATI pR 108) dUijjati-viharaNa karatA hai| dUijjati rIyati gacchati / (nicUbhA 2 pR 121) dev-devtaa| devo amaro va tti suro vA vibudho tti vA / (aMvi pR 62) desh-bhaag| dezaH prastAvo'vasaraH vibhAgaH paryAya ityanarthAntaram / (dazahATI pa 6) dezana-kathana / dezanaM bhASaNaM dezo nirdezaH / (vibhAmaheTI 1 pR 563) desakAlaNNa-deza-kAlajJa / desakAlaNNe khettaNNe kusale paMDite viatte medhAvI abAle maggaNNe maga vidU maggassa gatiAgatiNNe parakkamaNNU / ' (sU 2/1/6) domaNassa-daurmanasya / ___ domaNamsaM ti vA dummaNiyaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 321) dosinnaa--jyotsnaa| dosiNA i vA caMdalessA i ya egalai / (sUrya 16/2) dosINa-rAta kA bAsI anna / dosINa-vAvaNNa-kuhiya-pUiya / dravya-bhavya, mokssgaamii| dravyo bhavyo muktigmnyogyo| (sUTI 1 pa 56) ghnnnn-dhny| dhaNNAsi puNNAsi kayatthAsi / (jaMbU 5/5) 1. dekheM--pari0 3 3. dekheM-pari0 2 2 dekheM---pari0 2 4. dekheM-pari0 2 /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 : dhamma-dharma dhmm-svbhaav| dhammo tti vA sabhAvo tti vA do vi egtttthaa| (nicUbhA 4 pR 375) dhammo sabbhAvo lakkhaNaM ti egtttthaa| (dajicU pR 16) dhmmtthikaay-dhrmaastikaay| dhamme i vA, dhammatthikAye i vA, pANAivAyaveramaNe i vA, musAvAyaveramaNe i vA, adiNNAdANaveramaNe i vA, mehuNaveramaNe i vA, pariggahaveramaNe i vA, kohavivege i vA, mANavivege i vA, mAyAvivege i vA, lohavivege i vA, rAgavivege i vA, dosavivege i vA, kalaha vivege i vA, abbhakkhANavivege i vA, pesuNavivege i vA, paraparivAyavivege i vA, rai-araivivege i vA, mAyAmosa vivege i vA, micchAdasaNasallavivege i vA, riyAsamitI i vA, bhAsAsamitI i vA, esaNAsamitI i vA, AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamitI i vA, uccArapAsavaNakhelasiMghANajallapariTThAvaNiyAsamitI i vA, maNaguttI i vA, vaiguttI i vA, kAyaguttI i vA..... 'savvete dhammatthikAyassa abhivayaNA / ' (bha 20/14) dhammamaNa-dharma meM rakta mana vaalaa| dhammamaNe avimaNe suhamaNe aviggahamaNe samAhimaNe / (pra 6/20) dhmmiy-dhaarmik| dhammiyA dhammANuyA dhammiTThA dhammakkhAI dhammappaloI dhammapalajjaNA dhmmsmudaayaaraa| (sU 2/2/71) dharaNa-dhAraNA (mati jJAna kA bhed)| dharaNaM aviccutI dhaarnnaa| (naMdIcU pR 34) dharaNA dhAraNA ThavaNA paiTThA koThe / ' (naMdI 46) dharma-dharma / dharmaH svabhAvaH samyagdarzanamityekArtham / (vyabhA 10 TI pa 44) 1. dekheM- pari0 2 4. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2 5. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 2
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma-dhruva : 85 dharma-vyavasthA / dharmaH sthitiH samayo vyavasthA maryAdetyanantaram / (AvacU 1 pR 7) dhAya-subhikSa / dhAyaM ti vA subhikkhaM ti vA egtttthaa| (nicUbhA 3 pR 70) dhAraNavavahAra-dhAraNA vyavahAra / uddhAraNa vihAraNa, saMdhAraNa saMpahAraNA ceva / dhAraNavavahArassa u, NAmA egaTThitA ete // ' (jItabhA 655) dhArayaMti-dhAraNa karate haiN| dhArayati vA saMjamati vA nimittaMti vA egtttthaa|' (dazajicU pR 221) dhii-buddhi| dhI buddhi pehA matIti / (AcU pR 54) dhiir-dhiir| dhIra tti vA sUre tti vA egtttthaa| (dazajicU pR 116) dhuNaNa-ghUnana / dhuNaNaM ti vA karIsaNaM ti vA egaTThA / (AcU pR 146) dhunnnn-paap| dhuNNaM ti vA pAvaM ti vA egaTThA / ' (dazajicU pR 264) dhuta-prakaMpita / dhutaH prakampitaH sphttitH| (vyabhA 4/1 TI pa 56 dhuva-dhra v| dhuve Nitie (Niie) sAsae akkhae avvae avaTThie Nicce / ' (ibhA 31/1). 1. dekheM--pari0 2 3. dekheM-pari02 2. dekheM-pari0 3 4. dekheM-pari0 2
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 : dhuvaka-navavadhU dhamikA dhuvaka-dhruva / dhuvako acalito va ti, tadhA thAvarako tti vA / sivaNAmo guttaNAmo, bhavo tti abhavo tti vA // thito tti sutthito va tti, tadhA ThANahito tti vA / akaMpo NippakaMpo ti, Nivvaro suhate ti vA // (aMvi pR 76) dhuut-sNym| dhUtaM saMyamaM mokSaM vaa| (sUTI 1 pa 164) ghUmikA-dhUsara / dhUmikA dhUmravarNA dhuusraa| (bhaTI pa 196) dhUrta-dhUrta / ghUrtA naikRtikAH stabdhA lubdhAH kArpaTikAH zaThAH / / (uzATI pa 281) dhruva-dhruva / dhruvaM niyataM naityikamiti tryo'pyekaarthaaH| (vyamA 4/3 TI pa 68) nndn-smRddh| nandanaM samRddhIbhavanaM vAJchitasyAdhigatirityanarthAntaram / (bRkaTI pR 5) nandi-zAstra / nandI zAstraM ekArtham / (bRkaTI pR 11) nayana-uttejita krnaa| nayanaM jalanaM jAlanaM osakkaM tti egaLaM / (nipIcU pR 83) navavadhU-navavadhU / __navavadhUH aprasUtAbhiNI vaa| __ (sUcU 1 pR 84) 1. dekheM-pari0 2 4. dekheM-pari02 2. dekheM-pari0 2 5. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari. 2
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ nassamANa-nikSepa : 87 nassamANa-naSTa hotA huaa| nassamANe viNassamANe khajjamANe chijjamANe bhijjamANe luppamANe viluppmaanne| (upA 7/46) naagdntk-khuuttii| nAgadantako nakuMTiko aMkuTiko / (jaMbUTI pa 50) nANa-jJAna / nANaM ti vA uvayoge ti vA egaTThA / (dazajicU pa 120) naapit-naaii| nApitA nakhazodhakA vArikA / - (vyabhA 10 TI 15) naay-jnyaat| nAyaM diLaM buddhaM abhisamaNNAgayaM / (jJA 17/33) nAyaM AgamiyaM ti vA eglN| (vyabhA 10/208) naayy-skhaa| nAyae i vA, ghADiyae i vA, sahAe i vA, suhi tti vA / __(jJA 1/2/75) niacchaMti-prApta karate haiN| niacchaMti niggacchaMti vA pAvaMti vA egtttthaa|' (dazajicU pR 314) nikaac-nimNtrnn| nikAco nikAcanaM cchaMdanaM nimaMtraNamityekArthAH / (vyabhA 5 TI pa 12) nikssep-nyaas| nikSepaH mocanaM racanaM nyAsa iti / (vibhAkoTI pR 288) nikSepo nyAsaH samarpaNam / (vipATI pa 52) 1. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari02 3. dekheM-pari0 3
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni 88 : niggamaNa-niyoga niggmnn-nirgmn| niggamaNamavakkamaNaM nissaraNapalAyaNaM ca egtttthaa| (vyabhA 3 TI pa 124) nijjaamy-naavik| nijjAmae kucchidhArA kaNNadhArA gmbhellgaa| (jJA 17/10) niTThiya-uparata / niTThie uvarae uvasaMte vijjhAe / (jJA 1/1/183) nidviyaTTha-siddha, nirml| niTThiyaTThA nireyaNA nIrayA NimmalA vitimirA visuddhA / (aupa 184) niThura-niSThura / niThura khara pharusa / (jJA 1/8/72) nidhAna-nyAsa / nidhAnaM nidhinikSepo nyAso viracanA prastAraH sthApaneti pryaayaaH| (anudvAmaTI pa 47) nimitt-hetu| nimittaM heturUpadezaH pramANaM kAraNamityanAntaram / (sUcU 2 pR 314) niyAga-mokSa / __ niyAgo mokSaH saddharmoM vaa| (sUTI 1 pa 36) niyANa-nidAna, kAraNa / niyANaM hetuH kAraNamityanarthAntaram / (sUcU 2 pR 380) niyoga-grAma / niyoga iti grAma iti caiko'rthaH / (bRkaTI pU 345) 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari02 4. dekheM-pari02
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirmama-nisarga : 86 nirmm-nirmohii| nirmamo nirahaMkAro vItarAgo nirAzravaH / (ucU pR 280) nivvttttn-nivrtn| nivvaTTanaM ti vA chiNNaNaM ti vA egaTThA / (AcU pR 128) nivvANa-nirvANa / nivvANe kasiNe paDipuNNe avvAhae nirAvaraNe aNaMte annuttre|' (AcUlA 15/38) nivvudd-nirvRt| nivvuDe vitimire visuddhe / / (bhaTI pa 217) nizcaya-nizcaya / nizcayo nirNayo'vagama ityanarthAntaram / (naMdITI pR 51) niSanna-baiThA huaa| niSannA anupaviSTA sthitA / (vyabhA 7 TI pa 45) niSkaMTaka-AvaraNarahita / niSkaMTakA niSkavacA nirAvaraNA nirupaghAteti / (rAjaTI pR 178) niSThita-pUrA krnaa| niSThitaM kRtamityeko'rthaH / (bRkaTI pR 1016) nisspNk-nirml| niSpaMkA kalaMkarahitA krdmrhitaa| (jabUTI pa 21) nisRjati-chor3atA hai| nisRjati utsRjati muJcati iti paryAyAH / ' (vibhAmaheTI 1 pR 177) nisarga-svabhAva / nisargaH svabhAvaH pariNAma ityanAntaram / (AvacU 1 pR. 436) 1. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 : nissA-pakappa nissA-AlaMbana / nissovasaMpaya ti ya egaLaM / (vyamA 4/3 TI pa 31) nissiil-nishshiil| nissIle nivvae nigguNe nimmere / (rAja 635) nissIle nivvae nigguNe nippaccakkhANe / ' (jJA 1/18/19) niiy-niicaa| nIyaM ti vA avayaM ti vA egaThA / (dazajica pR 196) nola-nIlA, kaalaa| nIlaM timiraMdhakAraM ti, rattI uttAso ti ya / ' (aMvi pR 243) pauMjejjA-prayukta kre| ___pauMjejja tti vA kunvijja tti vA egaTThA / (dazajicU pR 306) pNddiy-pNddit| paMDie mehAvI NiTThiyaTTe viire|' (mA 6/68) paMDura-atyanta sphed| __ paDuraM dhavalayaM seyaM / (jJATI 17) paMtAvejja-krodha kare / paMtAvejja vA obhAsejja vA ukkosejja vA pharusejja vo / ' (nicUbhA 2 pR 148) paMtha-patha, rAstA / paMthi tti mArgo vihAraH / (bRkaTI pR 406) pakappa- prakalpa, mryaadaa| pakappo samAyArI mjjaataa| (AcU pR 277) 1. dekheM-pari02 4. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2 5. dekheM-pari0 3 3. dekheM-pari03
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ pakapaNa-bheda | pakapaNA pakappo bheda / pakiraNa - prakIrNa, bikharA huaa| paNiM vippaNiM ti chaDDitaM parisADiyaM / pagaDi - prakRti ( paryAya ) / pagata- adhikAra / pagaDIo tti vA pajjAya tti vA bheda tti vA egaTThA / pagataM ahigAra: prayojana: / pagAseti - prakAzita karatA hai / paccatika mleccha / pakappaNa - pajjosavaNA paccakkhANa - pratyAkhyAna / ' pagAseti tti vA bujjhAveti tti vA paccANeti tti vA egaTThA ( AvacU 1 pR 10 ) paccatikANi dassugAyataNANi milakkhuNi aNAriyANi dussannappANi duppaNNavaNijjANi / ( AcUlA 3 / 8 ) paccakkhANa niyamA carittadhammo ya hoMti egaTThA / : 61 ( nipIcU pR 38 ) ( aMvi pR 80 ) 1. dekheM - pari0 3 2. dekheM pari0 2 ( AvacU 1137 ) ( nipIcU pR 30 ) pajjava - paryava, paryAya | pajjavotti vA bhedo tti vA guNo tti vA egtttthaa| (daza jicU pR 4 ) pajjAhAra - paridhi / pajjAhAro tti vA parirao tti vA egaTThe / (vyabhA 2 TIpa 10) pajjosavaNA - paryuSaNa | pajjosavaNAe akkharAi hoMti u imAI goNNAI / pariyAvatthavaNA, pajjosavaNA ya pAgaitA // parisavaNA pajjusaNA, pajjosavaNA ya vAsAvAso ya / paDhamasamosaraNaM ti ya, ThavaNA jeTToggahegaTThA // ' ( nibhA 3138-36) 3. dekheM pari0 2 ( paMcA pa 146 )
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 : paTTavaNa-paNihANa paTTavaNa-pravartana / paTThavaNaM prAraMbhaH pravartanaM / (anudvAcU pR 5) paDaNa-patana / paDaNaM ti vA ujjhaNaM ti vA eglN| (nicUbhA 2 pR 231) paDikamaNa-pratikramaNa / paDikamaNa paDiyaraNA, pariharaNA vAraNA niyattI ya / niMdA garihA sohii| (Avani 1233) paDipunna-pratipUrNa / paDipunnaM ti vA niravasesaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 326) paDiyANiyA-paibanda / paDiyANiyA thiggalayaM chaMdato ya egttheN| (nicUbhA 3 pR 56) 'paDisevaNA-pratisevanA (doss)| paDisevaNA mailaNA bhaMgo ya virAhaNA ya khalaNA ya / uvaghAo ya asohI sabalIkaraNaM ca egtttthaa|' (oni 788) paDihattha-atyadhika / paDihatthA atirekitA atiprbhuutaa| (jaMbUTI pa 42) paDucca-prasaMga ko prApta kara / paDucca tti vA pappa tti vA ahikicca tti vA egaTThA / (AvacU 1 pR 21) pnnidhi-maayaa| paNidhI uvadhI maayaa| (dazrucU pa 74) paNihANa-praNidhAna (adhyvsaay)| paNihANaM ti vA ajjhavasANaM ti vA cittaM ti vA egaTThA / (nipIcU pR 22) 1. dekheM-pari02
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNihi-patthemANa : 63 paNihANaM abhippAyo cittamiti smaaeN| (dazajicU pR 180) paNihi-nikSepa, prkssep| paNihi nikkhiviyaM ti vA paNihANaM ti vA egaTThA / (dazajicU pR 265) pnnnntt-prjnypt| paNNattaM paNNavitaM prarUpitamityanarthAntaram / (naMdIcU pR 13) paNNavaNa-prajJApana / paNNavaNa tti parUvaNa tti vA viNNavaNa tti vA egalaiM / (nipIcU pR 160) pnnnnviy-prruupit| paNNaviyaM parUviyaM pasiddhaM / (pra 7/25) pti-svaamii| patiH prabhuH svaamii| (nicUbhA 2 pR 118) patiTThA- pratiSThA, sthaapnaa| __ patiDhA ThAvaNA ThANaM, vavatthA saMThitI tthitii| avaTThANaM avatthA ya, egaTThA ciTThaNA tti ya // (bRkabhA 6356) patti-patnI (strii)| patti vadhu tti vaa| vadhU upavadhU va tti, itthiyA padama tti vA / aMgaNA mahilA NArI, pohar3I jUvati tti vaa| jositA dhaNitA va tti, vilaka tti vilaasinnii| iTrA kaMtA piyA va tti, maNAmA hiticchitaa| issarI sAmiNI va tti, tadhA vallabhika tti vA // ' (avi pu 68) patthemANa-cAhatA huaa| patthemANe pIhemANe abhilasamANe / (vipA 1/57) 1. dekheM-pari0 2
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ -24 : pada - panhaTha pada - hiMsA 1 padaM ti vA bhUtAdhikaraNaM ti vA haNaNaM ti vA egaTThA / 'padapAza - pairoM kA baMdhana / padapAza: kUDa: upakaH / paduma- padma / padumaM puMDarIkaM ca, paMkayaM NaliNaM ti vA / sahassapattaM satapattaM, sapphaM ti kumudaM ti vA // tadhuppalaM kuvalayaM, tadhA gaddabhagaM ti vA / taNasollikaM ti vA bUyA, tadhA tAmarasaM ti vA // iMdIvaraM kojjakaM ti, pADalaM kaMdalaM ti vA / ' padhAvati - daur3atA hai / padhAvati tti vA bUyA, saMdhAvati vidhAvati / paridhAvati tti vA brUyA, tadhA NiddhAvati tti vA // prabhAsa - prabhAsita karatA hai / bhAsaitti vA ujjoei tti vA egaTThA / pazu - yogya, samartha / pabhu tti vA joggo tti vA egaTThe / pamilAyati - mlAna hotA hai / pamilAyati paviddhaMsati vidvaMsati / * panhaTha-vismaraNa / pati vA pariThaviyaM ti vA egaTTha / 1. dekheM - pari0 2 2. dekheM - pari0 3 3. dekheM - pari0 3 4. dekheM - pari0 3 ( dazajicU pR 20 ) ( sUcU 1 pR 33 ) (aMvi pR 63 ) ( aMvi pR 80 ) ( dazajicU pR 307 ) (nicUbhA 4 pR 331) (sthA 3 / 125 ) (vyabhA8 TIpa 2)
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTTa - vinaSTa | 'payatta - saMyata / pamhuTThe pamukke pabbhaTThe pakiNNe pavisite pamucchite palolite parAvatte parisaDite parisoDate paDisiddhe papphoDite paDiNAyite paDiharite paDidinne pachuiddhe paDite parivaddhite paDilolite paDisarite paDiodhute / (aMvi pR 169 ) payato payattavAn apramattaH / 'payas - pAnI / payaH piccaM nIramudakam / payAti - utpanna hotA hai / payAti upapadyata ityanarthAntaram / 'para- jyeSTha | paraM pradhAnaM jyeSTham / paragdha- - mahaMgA | paragghamhi mahagghamhi juttagdhahi / parajbha-paravaza / parajjhA paravasA rAgaddosavasagA / parama pradhAna / paramaM pahANaM ti hoti egaTTha / paramANu - paramANu / paramANuniraMzo niravayavo niSpradezo nirbhedaH / pariusita - pAsa meM baThA huA / panhuTu - pariusita pariusito pajjusito thito tti vA egaTThA / 1. dekheM - pari0 3 65 ( dazrucU pa 86 ) ( prasAThI pa 262 ) ( sU 2 pR 344-45) ( nicUbhA 3 pR 4) (aMvi pR 16 ) ( uc pR 126) ( jItabhA 706 ) ( AmaTI pa 45 ) ( AcU pR. 273 )
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 : parikammaNa-parijjabhAsi parikammaNa-parikarma, sIvana / parikammaNaM ti vA sivvaNaM ti vA egttheN| (nicUbhA 4 pR. 143) prikrm-bhaavnaa| ___ parikarmeti vA bhAvaneti vA ekArtham / (bRkaTI pR 367) parikkamijja-saMskArita kare, yukta kre| __ parikkamijjAsi ghaDijjAsi jottejjAsi / (Aca pR 110) prikkhitt-vistaarit| parikkhitta tti parikSipto vistAritaH / (aMtaTI pa 7) parigaNyamAna-ginA jAtA huaa| parigaNyamAnaH parIkSyamANaH mImAMsyamAno vaa| (sUcU 1 pR 208) parigama-paryAya, guNa / parigamo tti vA pajjAhAro ti vA parirao tti vA egaLaM / (nicUbhA 4 pR 276) priggh-prigrh| pariggaho, saMcayo, cayo, uvacayo, nihANaM, saMbhAro, saMkaro, AyAro, piMDo, davvasAro, mahicchA, paDibaMdho, lohappA, mahaddI, uvakaraNaM, saMrakkhaNA, bhAro, saMpAyuppAyako kalikaraMDo, pavittharo, aNattho, saMthavo, agutti, AyAso, aviogo, amutti, taNhA, aNatthako, Asatti, asNtoso| (pra 5/2) pariceti ceSTA karatA hai / pariceti tti vA bUyA, tadhA vippariceTThate / / parivattate tti vA bUyA, tadhA vipparivattate // ' (aMvi pR 80) parijjabhAsi--parIkSApUrvaka bolane vaalaa| parijjabhAsi tti vA parikkhabhAsi tti vA egaTThA / (dazajicU pR 264) 1. dekheM-pari0 3 3. dekheM-pari0 3 2. dekheM-pari02
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ parijhA-parisahaNa : 67 parijjhA-icchA / parijjha ti vA patthaNaM ti vA giddhi tti vA abhilAso tti vA kaMkhaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 30). paribhAsati-nindA karatA hai| paribhAsati paribhavati avamaNNa ti / ' (dazracU pa 7) paribhIta-apamAnita / paribhIte avamANite vimANite / (aMvi pR 108) pariyaTTaNa-parAvartana, abhyAsa / pariyaTTaNaM ti vA abbhasaNaM ti vA guNaNaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 28) pariraya-paridhi / parirayaH paryAhAraH paridhiH / (vyabhA 2 TI pa 10). privNdnn-privNdnaa| parivaMdaNa-mANaNa-pUyaNAe / (A 1/44) parivayaNa-parivAda / parivayaNaM parivAto aguNakittaNaM / (nicUbhA 3 pR 5) parivuTTa-puSTa / parivuDDhe tti NaM bUyA, bUyA uvacie 'tti ya / saMjAe pINie vA vi, mahAkAe tti Alave // (daza 7/23) privuuddh-mottaa| parivUDhaM vA uvacitadehaM vA saMjAtadehaM vA pINitadehaM vaa| (dazajicU pR 253) parisahaNa-sahanA / __ parisahaNaM ti vA ahiyAsaNaM ti vA egtttthaa| (AcU pR 210) 1. dekheM--pari0 3
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ PS5 : parihAra -- paliuMcaNa parihAra -- parihAra | parihAraH parityAgo varjana / parihAra - eka prakAra kA tapa / parihAra tavo tti egaTTha / parUvaNa- prarUpaNa / parUvita - prarUpita / parUvaNa tti vA kappaNe tti vA egaTThA parUvaNa tti kahaNaM ti vakkhANaM ti maggo tti vA egaTThA / parUvitaM paNNavitaM ti egaTThA / paryava - paryAya | paryaMvA vizeSA dharmA ityanarthAntaram / paryAya- paryAya, vizeSa dharma / paryAyAH paryavAH paryayAH dharmA ityanarthAntaram / paryAya: bhedaH bhAva ityanarthAntaram / paryAya- paripATI, krama / paryAyaH paripATirityanarthAntaram / paliuMcaNa - mAyA / (vyabhA 2 TIpa 10) (vyabhA 5 / 143) paryAyA guNA vizeSA dharmA ityanarthAntaram / paryAyA bhedA dharmA bAhyavastvAlocanaprakArA ityanarthAntaram / ( nipIcU 32) (AvacU 1 pR 17) ( AcU pR 139 ) (bhaTI pR 1175) ( prajJATI pa 179 ) ( AvahATI pR 106 ) paliuMcaNaM titha mAya tti ya niyaDi tti ya emaTThA / ( vibhAmaheTI 1 pR 47 ) ( vibhAmaheTI 1 pR 33) ( jJATI pa 55 ) (vyabhA 1 TI pa 47 )
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ palimaMtha-pahArettha : 66 palimaMtha-vighna / palimaMtho vakkhevo vakkhoDa viNAsa vigyo y| (bRkani 6314) pavayaNa-pravacana / suyadhamma tittha maggo, pAvayaNaM pavayaNaM ca egtttthaa| (Avani 130) pavayaNaM ti vA suttaM ti vA atthe ti vaa| (AvacU 1 pR 107) paviTTha-praviSTa / paviTTho tti va jo bUyA, tadhA atigato tti vA / tadhAtisarito va tti, tadhA lINo tti vA puNo // (aMvi pR86) paveiya-pravedita, kahA huaa| paveiyA suyakkhAyA supnnttaa|' (daza 4/1) pavvaijjA-dIkSita kre| pavvaijjA saMjamejjA sNvrejjaa|' (sthA 3/175) pavvaiya-pravajita / pavvaie saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule lUhe tIraTThI uvahANavaM dukkhakkhave tvssii| (sthA 4/1) pavvAviya-pravrajita / __ pavvAviyaM muMDAviyaM sehAviyaM sikkhAviyaM / ' (bha 2/52) pahara-prahAra karo, maaro| pahara, chida, bhiMda, uppADehi, ukkhaNAhi, kattAhi, vikattAhi ya, bhaMja, haNa, vihaNa, vikchubhocchubha, AkaDDa, vikaDDa / (pra 1/27) pahArettha-nizcaya kiyaa| pahArettha tti saMpradhAritavAn vikalpitavAn / (jJATI pa 37) 1. dekheM-pari02 4. dekheM-pari02 2. dekheM-pari0 3 5. dekheM--pari03 3. dekheM-pari02
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 : paheNa-pAda paheNa-upahRta bhojana / paheNaM ti vA ukkhittabhattaM ti vA egaTThA / (AcU pR 77) paagaar-praakaar| pAgAro phaliho tti ya vati tti / (aMvi pR 241) paatthiinn-mchlii| pAThINa timi timigila / (pra 1/5) pANa-prANa (praannii)| pANe bhUe jIve satte viSNU vede / ' (bha 2/14) pANa-cAMDAla / pANA DoMbA kiNiyA sovaagaa| (vyabhA 4/2 TI pa 21) . paannvh-hiNsaa| pANavahummUlaNA sarIrAo, avIsaMbho, hiMsavihiMsA, tahA akiccaM ca, ghAyaNA, mAraNA ya, vahaNA, uddavaNA, tivAyaNA ya, AraMbha, samAraMbho, Auyakammassa uvaddavo, (bheya, NiThThavaNa, gAlaNA ya, saMvaTTaga, saMkhevo) maccU, asaMjamo, kaDaga-maddaNaM, voramaNaM, parabhava-saMkAmakArao, duggatippavAo, pAvakovo ya, pAvalobho, chaviccheo, jIviyaMtakaraNo, bhayaMkaro, aNakaro, vajjo, paritAvaNa-aNhao, viNAso, nijjavaNA, luMpaNA guNANaM virAhaNatti / ' paatr-paatr| pAtraM bhAjanamAdhAraH iti paryAyavacanam / (bRkaTI pR 164) pAtra--yogya / pAtrasya yogyasya pariNAmakasya / (vyabhA 10 TI 5110) pAda-pAda / pAdasyaivAyaM padazabdaH paryAyo jJeyaH / (prasATI pa 43) 1. dekheM-pari02 2. dekheM- pari02
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAdava-pAva : 101 pAdava-vRkSa / pAdavo va dumo va tti, rukkho vA agamo tti vA / tathA thAvarakAyo tti, viDavi tti va jo vade // (aMvi pR 63) pAmuddikA-paira kA AbhUSaNa / pAmuddika tti vA bUyA, vammikA pAasUcikA / tadhA pAghaTTikA va ti, tadhA khikhiNika tti vA / (avi pR 71) pAra-anta / pAramantagamana mityeko'rthaH / (sUcU 2 pR 335) pAraNa-pUrA krnaa| pAraNaM ti vA pAlaNaM ti vA pAragamaNaM ti vA egaTThA / (AvacU 2 pR 253) paalit-rkssit| pAlito rakkhito ceva vinneyA gutta rkkhite| (aMvi pR 157) pAlI-maryAdA (paal)| pAlI merA sImaMtika tti| (aMvi pR 241) paav-paap| pAve vajje vayare, paMke paNaye khuhe duhamasAte / saMge dhuNNe ya rae, kamme kaluse ya egaTThA / / (AvacU 1 pR 606) pAve vajje vere paMke pnne| (uzATI pa 67) pAva- -pApI, raudra kArya karane vaalaa| pAvo, caMDo, ruddo, khuddo, sAhasio, aNArio, nigghiNo, nissaMso, mahabbhao, paibhao, atibhao, bIhaNao, tAsaNao, aNajjo, uvveyaNao ya, niravayakkho, niddhammo, nippivAso, nikkaluNo, nirayavAsa gamaNa-nidhaNo, moha-mahabbhaya-pavaDDao, maraNa, vemnnNso| (pra 1/2) ' 1. dekheM--pari0 2 2. dekheM-pari02
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 : pAvakammanisehakiriyA-piDa pAvA asaMjayA avirayA annihunn-prinnaam-duppyogii| (pra 1/4) pAvA caMDadaMDA aNAriyA NigghiNA nnirnnukNpaa|' (sUTI 2 pa 13) pAvakammanisehakiriyA-pApa karma kI niSedhaka kriyaa| pAvakammanisehakiriya tti vA avassakammaM ti vA avassakiriya tti vA egtttthaa| (AvacU 1 pR 350) paavy-paapkaarii| pAvae sAvajje sakirie saukkese aNhayakare chavikare bhUtAbhisaMkaNe / ' (sthA 7/132) pAsa-baMdhana / pAso tti ya baMdhaNo tti ya eglaiN| (nibhA 4343) paasaann-ptthr| pAsANo pattharo va ti, upalo ti maNi tti vA / silopaTTo tti vA bUyA, gaMDaselo tti vA puNo / / NAmato giriko va ti, tahA pavvatako tti vA / selo vairo tti vA bUyA, meruko marubhUtiko // ' (aMvi pR 78) paasaadiy-drshniiy| pAsAdie darisaNijje abhiruve paDiruve / ' (upA 1/15) pAhuDa-upahAra / pAhuDaM ti paheNagaM ti vA egaLaM / (AcU pR 350) pAhuDa paheNa paNayaNa egaTThA / (bRkabhA 2678) piMDa-samUha / piMDa nikAya samUhe, saMpiMDaNa piMDaNA ya smvaae| samosaraNa nicaya uvacaya, cae ya jumme ya rAsI ya // (oni 4074 1. dekheM-pari0 2 4. dekheM-pari02 2. dekheM-pari0 2 5. dekheM-pari0 2 3. dekheM--pari02
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ piccaa - kUTA huA / picciutti vA vippitti vA kuTTitto tti vA egaTTha / pijja -- prema | pijja prema rAga / pitavaNNa- pIlA raMga / pitavaNNaM ti pItakaM // paumakesaravaNNaM ti, tigicchasarisaM ti vA / ' pitAmaha brahmA / pitAmaho tti vA bUyA, tadhA baMbhaM ti vA puNo / sayaMbhu tti va jo bUyA, tadheva ya payAvati // piyai - jAnatA hai / piyaitti vA miNai tti vA do vi aviruddhA / ' piyati-pItA hai, pAna karatA hai / pivAsita - pipAsita / piccia - pIhana : 103 --- piyati tti vA Apiyaitti vA egaTThA / * pINaNijja-- prINanIya | pivAsito paristo chAto taNhAito tti vA / pohana -- icchA karanA / pInaM abhilasanaM prArthanam / 1. dekheM - pari0 2 2. dekheM - pari0 2 3. dekheM- pari0 3 ( nicUbhA 2 pR 68 ) ( uzATI pR 564 ) ( vyabhA 6 / 257 TI pa 46 ) pINaNijje dIvaNijje dappaNijje mayaNijje bihaNijje / " (aMvi pR 60 ) (aMvi pR 101 ) 4. dekheM- pari0 3 5. dekheM - pari0 2 ( dazajicU pR 202 ) (aMvi pR 121 ) ( jJA 1 / 12 / 4) (uc pR 111 )
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 : pucchaNA-pUyA pucchnnaa-pRcchaa| pucchaNA dAvaNA NijjavaNA ya egaTThA / (AvacU 1 pR 508) pucchA-pRcchA, prernnaa| puccha tti vA codaNa tti vA eglaiN| (nicUbhA 3 pR 516) pujj-puujy| pujjo pUyaNijjo tti vA egaTThA / (dazajicU pR 318) puTTa-puSTa / puDhe parivUDhe jAyamee mahodare / (u 7/2) puNya-puNya / puNyA pavitrA shubhaa| (jaMbUTI pa 202) puppha-puSpa / pupphANi a kusumANi a, phullANi taheva hoMti pasavANi / sumaNANi a suhumANi a, puSphANaM hoMti egtttthaa| (dazahATI pa 17) puraann-puraanaa| purANaM jaraThaM kakkhaDIbhUtaM / (vipATI pa 37) pUjyabhakta-pUjyabhakta / pUjyabhaktaM utkSiptabhaktaM paTTakabhattaM etAnyekAthikAni / (bRkaTI pR 1015) puuynntttthi-puujaarthii| pUyaNaTThI jasokAmI mANa (kAmaya) sammANakAmae / ' (daza 5/2/35) pUyA-pUjya ke lie niSpAdita bhojana / pUya tti vA ukkhitaM ti vA paTTago ti vA bhattaM ti vA pannAgAro ti vA eglN| (bRkacU pR 150)pUyA ukkhittaM ti ya paTTagabhattaM ca egtttthaa| (bRkaTI pR 1015) 1. dekheM-pari0 2
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'pUyA - pUjA / yatti vA viNaAtti vA AyAro tti vA egaTThaM / (ucc pR 165) pUrva - pahalA / pUrvaM prathamamAdiriti paryAyAH / pRthu - vistAra | pRthu vistAraH vicchaNNA / pekkhate-dekhatA hai / pema-prema | pekkhate pecchate vatti, NijjhAyati va pekkhati / yikkheti tti vA bUyA, Nirikkhati Nilikkhati / / ' ( aMvi pR 107 ) ( dazajicU pR 262 ) ( dazajicU pR 326 ) pemaM ti vA rAgotti vA egaTThA / pehati -- dekhatA hai / pehati tti vA pecchati tti vA egaTThA poggalatthakAya - pudgalAstikAya / pottha - vastra | potthaM potaM vastram / -porevacca - agragAmitA / poggale ivA, poggalatthikAe i vA, paramANupale ivA, dupae sie ivA, tipaesie i bA, jAva asaMkhejjapaesie i vA, aMgata esie i vA khaMdhe, je yAvaNNe tahappagArA savve poggala tthikAyassa abhivayaNA / (bha 20 / 18 ) porevaccaM purorvAttatvaM agresaratvam / pUyA - - prakAza : 105 'prakAza - AvirbhAva / prakAzaH prakaTatvam AvirbhAva ityapyabhinnArtham / 1. dekheM-- pari0 3 2. dekheM- pari0 3 (anudvAhATI pR 30 ) (ucc pR 186) ( anuhAmaTI pa 12 ) ( vibhAmaTI 2 pR 140 ) 3. dekheM- pari0 2 ( vipATI pa 46 )
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 :: prakRti - prathama prakRti - prakRti ( sAMkhyamata kA eka tattva ) / prakRtiH pradhAnamavyaktamityanarthAntaram / vibhAga | prakRtayo bhedAH ityanarthAntaram / prakRti-bheda, prajJApanIya - kathanIya | prajJApanIya abhilApya ityeko'rthaH / praNamana-praNAma / praNamanaM praNAmaH pUjA / praNAma pUjA namaskAro vaMdana miti paryAyAH / praNidhAna abhiprAya / praNidhAnaM buddhirabhiprAya ityanarthAntaram / pratigamana-vratabhaMga / pratigamanaM pratibhaJjanaM vratamokSam / pratibaddha - pratibaddha | pratibaddhA yuktA saMzliSTA / pratimA - pratijJA / pratimA pratijJA abhigrahaH / pratISTa -- svIkRta | pratISTaM pratIpsitaM abhyupagatam / pratyeti - vizvAsa karatA hai / pratyeti zraddadhAti spRzati / prathama - pahalA / prathama : AdyaH pradhAnaH / 1. dekheM- pari0 2 2. dekheM- pari0 3 ( sU 2 pR 319 ) ( AvamaTI pa 44) ( bRkaTI pR 304 ) ( uc pR 1 ) ( vibhAkoTI pU. 3) (sUcU 2 pR 341) (vyabhA 10 TIpa 58 ) ( nicUbhA 28 ) ( sthATIpa188 ) ( jJATI pa 20 ) ( prasATI pa288 ) (vipATI pa 56 )
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamasamavasaraNa-prIti : 107. prathamasamavasaraNa-varSAvAsa, caturmAsa / prathamasamavasaraNaM jyeSThAvagraho varSAvAsa iti caikArtham / ' (bRkaTI pR 1151) pradeza-bheda / pradezA pratibhAgA bhedaaH| (vyabhA 10 TI pa 32) prbhv-utptti| prabhava: prasUti: nirgmH| (sUcU 1 pR 20) prabhAti-prakAzita hotA hai / prabhAti zobhate prakAzate / ' (jaMbUTI pa 21) pryog-pryog| prayoga upAya ityanarthAntaram / (AvacU 1 pR 54) pravacana-pravacana / pravacanamupadezo'rhadvacanam / (vibhAkoTI pR 2) prvhnn-gaadd'ii| pravahaNaM yAnaM gntrii| (jJATI pa 100) pravRtti-utpatti / pravRttiH pravAhaH prasUtirityekArthAH / (bRkaTI pR 72) prazasta-prazasta / prazastaM pradhAnaM prathamaM / (anudvAmaTI pa 34) prApti-lAbha / __ prAptiH gocarA egtttthaa| (AvacU 1 pR 431) praasuk-praasuk| prAsukaM pragatAsu nirjIvam / (dazahATI pa 181) prIti-prIti / prIti pemaM vA pejjaM vaa| (sUcU 2 pR 406) 1. dekheM-pari0 3 2. dekheM--pari0 3
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 : prekSaNa - phulla prekSaNa - dekhanA | prekSaNaM prekSA vilokanaM nirIkSitamiti paryAyAH / pharasa -- kaThora / pharusA NiTTharA amanojJA / - phalapaDI - phaloM kA gucchA / phalapiMDitti vA bUyA, phalagoccho tti vA puNo / phalA phalikatti vA bUyA, phalamAla tti vA puNo // - phAsiya- spRSTa, pAlita / phAsiyaM pAliyaM sohiyaM tIriyaM kiTTiyaM ArAhiyaM ANAte aNupAliyaM / ( pra 6 / 24 ) - phAsei - sparza karatA hai / phAsie pAlie tIrie kiTTie avaTThie ANAe ArAhie / ' ( AcUlA 15 / 46 ) phuDa - bhaMjana | phAsei pAlei sobhei tIrei pUrei kiTTei aNupAlei ANAe ArAhei / ' (bha 2 / 56 ) phuDa bhaMjaNa cheyaNa tacchaNa viluMcaNa / phuDita--sphuTita / phuDitaM khaMDaM bhaggaM / phulita - bhagna / phulitaM dAlitaM daliyaM chaDDitaM parisADitaM bhaggaM tti / phulla - vikasvara / ( bukaTI pR 179 ) ( AcUpU 380 ) ( aMbi pR. 71 ) 1. dekheM-- pari0 2 2. dekheM - pari0 3 ( pra 1 / 35 ) phullaM vikocaM vikAzaM vikasitaM unmIlitaM unmiSitaM unnidraM vijRmbhitaM hasitaM ubuddhaM vyAkozamityAdi / ( vibhAmaheTI 1 pR 506 ) 3. dekheM- pari0 2 ( aMvi pR 53 ) ( aMvi pR 80 )
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ - phusita-bahu : 106 phulla vikacaM vikasitamutphullabuddhamubhinnam / (vibhAkoTI pR 366) phusita--pAlana karanA / phusite dujjhosae tti vA egaheM / (AcU pR 173) baMbhaNa-brAhmaNa / baMbhaNo tti viyANIyA, tadhA baMbharisi tti vaa| baMbhavattho tti vA bUyA, baMbhaNNU piabaMbhaNo // dijAti tti va jo bUyA, dijAtIvasabho tti vA / dvijAtIpuMgavo va tti, dijAIpavaro tti vA // vippo va tti va jo bUyA, tadhA vipparisi tti vaa| tadhA vippaguNoveo, vippANaM pavaro tti vA // jaNNo kato ti vA bUyA, jaNNakAri tti vA punno| jaTTho paDhamajaNNo tti jaNNamuMDo tti vA puNo / somo tti va jo bUyA, somapAi ti vA punno| somapA itti vA bUyA, somaNAmaM ca vAhare // aggihottaM ti vA bUyA, Ahita ggi tti vA punno| aggihottaratI va tti, aggihottaM hutaM ti vA // vedo tti va jo bUyA, vedajjhAi tti vA punno| vedANaM pArago va tti, catuvedo tti vA puNo / ' (aMvi pR 101) bkush-citkbraa| bakuza: zabalaH karbura iti pryaayaaH| (prasATI pa 210) baddha-baddha / baddhe ti vA raiyaM i vA gahiyaM i vA egtttthaa| (dazajicU pR 77) baddhaM gRhItamupAttamityanarthAntaram / / (anudvAcU pR 61) balAhaka-bAdala / balAhako tti megho ti, tadhA jalaharo tti vaa| (aMvi pu 62 ) bahu-aneka / bahave ti vA aNege tti vA egtttthaa| (dazajicU pR 261) 1. dekheM-pari0 2
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 : bahujanAcIrNa-buddhi bahujanAcIrNa-ucita / bahujanAcIrNa miti vA ucitamiti vA jItamiti vA ekArtham / ' (vyabhA 1 TI pa 7) "bAla-mUDha / bAla maMda muuddhaa| (ucU pR 172) bAlA ajJA sadasadvivekavikalAH / (sUTI 1 pa 64) bAla-navIna / bAla: abhinavaH pratyagraH / (sUTI 1 pa 133) baalk-baalk| bAlako dArako va tti, siMgako pillako tti vaa| vacchako taNNako va tti, potako kalabho tti vA // (aMvi pR97) biiy-aadhaar| bIyaM ti vA paiTThANaM ti vA mUlaM ti vA egaTThA / (dazajicU pR 216) bohaNaya-bhayabhIta / bIhaNao tAsaNao paibhao aibhau tti ekaarthaaH| (praTI pa 20) bujhajja-bodhi ko prApta karo / bujjhajja tti vA parijANejja tti vA egaLaM / ' (sUcU 1 pR. 21) (sU 1/8/24) (dazahATI pa 160) buddha-buddha / buddhA mahAbhAgA viiraa| buddhaH avagatatvaH gItArthaH / buddhi-buddhi / buddhI matI medhaa| 1. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari02 3. dekheM-pari0 3 (ibhA 36/gA 7) -
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ beMti-bhaNiya : 111 baiMti-bolate haiN| beMti bruvaMti kathayanti / ' (nipIcU pR 18) boNdi-shriir| boMdiH tanuH zarIramiti paryAyAH / (anudvAhATI pR 63) bhNg-prkaar| bhaMga prakAro bhedH| (anudvAmaTI pa 110) "bhaMta-sammAnavAcI saMbodhana / bhaMtetti bhadaMta bhayAnta bhavAnta / ' (AvacU 1 pR 563) bhakti-bhakti / bhaktiH sevA bahumAno vA / (bhaTI pa 166) bhagga-anAtha / bhaggo tti duggato kissate aNatto agAdho ti| (aMvi pR 250) bhagga-bhagna / bhagge bhiNNe viNaThe vipADite vikkhinne vicchuddhe vicchitte NiluMcite viNAsite visaMdhite rUpAkaDe jhamite vijjhavite dhte| (aMvi pR 168) bhagge chiNNe bhiNNe viNAsite vipADite vikkhinne vicchuDhe vicchinne viNaThe vaMte siMvitAlite khyakaDe pUsite vijjhvite|' (aMvi pR 171) bhajanA-vidhi / bhajanA sevanA paribhogaH / (nicUbhA 2 pR 47) bhajanA seMvanA vidhiH| (vibhAkoTI pR 776) bhnniy-kthit| bhaNiyaM ti vA vuttaM ti vA egaTThA / (dazajicU pR 274) 1. dekheM-pari03 2. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 2
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 : bhaddaga-bhAga bhaddaga-kalyANa / / bhaddagaM ti vA kallANaM ti vA sobhaNaM ti vA egaTThA / (dazajicU pR 201) bhmr-bhNvraa| bhamarA madhukara toDDA pataMga / (aMvi pR 237) bhaya-bhaya / bhayaM dukkhaM asAtaM maraNaM asaMti aNatthANamiti egaTThA / ' (AcU pR 26) bhava-janma / bhavo gati janmeti paryAyAH / (naMdITI pR 37) bhvnn-ghr| bhavaNa-ghara-saraNa-leNa / (pra 1/14) bhavati-hotA hai| bhavati havai tti vA egaTThA / ' (dazajicU pR 326) bhavana honaa| bhavanaM bhUti bhAvaH / (anudvAcU pR 26) bhavanaM bhAva: paryAyaH / (nipIcU pR 33) bhavanaM vartanaM karaNaM / (ucU pR246) bhaviya-bhaviSya meM hone vaalaa| bhaviya tti bhavyo bhAvItyanarthAntaram / (vyabhA 2 TI pa 4). bhavya-yogya / bhavyo yogyo dalaM pAtramiti paryAyAH / (anudvAhATI pR 15) bhaag-vibhaag| bhAgA avibhAgA palicchedA iti cAnantiram / / (nakana 5 TI pR 117) 1. dekheM-pari02 3. dekheM-pari0 3 2. dekheM-pari0 2
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAva-bhUmi : 113 bhAva-abhiprAya / bhAvaH abhiprAyaH prArthanA / (dazahATI pa 67) bhaav-bhaav| bhAvaH adhigama upayoga ityanarthAntaram / (nicUbhA pR 276) bhAsA-vyAkhyA, kathana / bhAsA vibhAsA arthvyaakhyaa| (nipIcU pR 31) bhikkhu-bhikSu / tiNNe tAtI davie vatI ya khate ya daMta virate ya / muNi tAvata paNNavagujju bhikkhu buddhe jati vidU ya // pavvayiye aNagAre pAsaMDI caraya baMbhaNe ceva / parivvAe samaNe niggaMthe saMjate mutte // sAha lahe ya tadhA tIraTThI hoti ceva' NAtavve / NAmANi evamAdINi hoti tavasaMjamaratANaM // (dazanigA 244-46) bhikkhu tti vA jati ti vA kha maga tti vA tavissa tti vA bhavaMte ti vA egaTThA / ' (nicUbhA 4 pR 274): bhiNNa-bhinna, vyakta / bhiNNaM ti vA ujjhiyaM ti vA egtttthaa| (nicUbhA 4 pR 236) bhIma-bhayAnaka / bhImA bhayAnakA bhayabhairavAH / (ucU pR 237) bhiiy-bhybhiit| bhIyA tatthA tasiyA ubviggA / ' (vipA 1/1/65) bhUmi-avasthA vizeSa / bhUmiriti sthAnamiti avasthArUpakAla iti trayo'pi zabdA ekArthAH / / - (vyabhA 10 TI pa 100) 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 2 . 2. dekheM-pari0 2 . . . . . .
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 : bheuradhamma-maMdara bheuradhamma-azAzvata, naSTa hone vaalaa| bheuradhamma viddhaMsaNa-dhamma adhuvaM aNitiyaM asAsayaM cayAvacaiyaM vipariNAmadhamma / (A 5/29) bhed-viklp| bhedA vikalpA aMzA ityanarthAntaram / (naMdITI pR 56) bhey-viklp| bheu tti vA vikappo tti vA pagAro tti vA egtttthaa| (AvacU 1 pR 10) bhesnn-ddraanaa| bhesnn-tjjnn-taalnnaate|' (pR 6/11) bhojja-bhoja, jImanavAra / bhojjaM ti vA saMkhaDi tti vA egheN| (bRkaTI pR 860) bhoyaNa-bhojana / bhoyaNaM jemaNaM va tti AhAro tti va jo vde| (aMvi pR 64) mi-mti| mai saNNA NANaM egatthA / (AcU pa 6) mai tti vA mutti (sai) tti vA saNNa tti vA AbhiNibohiyaNANaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 26) maMda-manda / mandA jaDA ashktaa| (sUTI 1 pa 81) maMdara-meruparvata / maMdara meru maNorama sudaMsaNa sayaMpabhe ya girirAyA / rayaNuccayapiyadasaNa majjhe logassa nAbhI y|| atthe a sUriyAvatte, sUriyAvaraNe tti tha / uttare ya disAI ya, vaDeMse ia solse|| (sama 16/3) 1. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ maggaNa- - maNasaMkappa : 115 maMdara merumaNorama sudaMsaNa sayaMpabhe ya girirAyA / raNoccae siloccae majbhe logassa nAbhI ya // acche ya suriyAvatte sUriyAvaraNettiya / uttame ya disAdI ya, vaDeMse ti ya solasa // (jaMbU 4 / 260 ) maMdaraMsi meruMsi maNoramaMsi sudaMsaNaMsi sayaMparbhasi girirAyaMsi rayaNuccayaMsi siluccayaMsi loyamajjhasi loyaNAbhisi acchaMsi sUriyAbattaMsi sUriyAvaraNaMsi uttamaMsi disAdisi avataMsaMsi dharaNikhIlaMsi dharaNisiMgaMsi pavvatidaMsi pavvayarAyaMsi / ( sUrya 5 / 1 ) maMdaro meruH sudarzanaH suragiriH / ( sUTI 1 pR 147 ) ( daza jicU pR 111 ) maggaNaM ti vA pithakaraNaM ti vA viveyaNaM ti vA vijao tti vA, egaTThA / ( dazajicU pR 226 ) maggaNa - eSaNA / maggaNaM ti vA esaNaM ti vA egaTThA / maggaNa-- pRthakkaraNa / maggata -- pIche | maggato tti vA piTThau ti vA egaTThA / majjAyA - maryAdA / majjAyatti vA ohi tti vA mera tti vA egaTThA / majbha- madhya / majjhimatiko majbho majjhimo / motti majjhimo tti ya, majjhattho majjhadesakaM vatti / maho majjhaTThiya, tama tti maNa saMkaSpa -- adhyavasAya / ( AvacU 1 pR 56 ) 1. dekheM- pari0 2 ( AvacU 137 ) - majjhahametehiM // maNasaM kappotti vA ajjhavasANaM ti vA cittaM ti vA egaTTha / ( aMvi pu 247 ) (aMvi pR 77 ) ( nicubhA 3 pR70 )
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 : maNAma-mahanbhaya maNAma-sundara / maNAmo tti va jo bUyA, chaliko (chaMdako) tti va jo vade / piyadasaNo tti vA bUyA, tadhA bhAvassio tti vA // (aMvi' pR 120) maNuNNa-manojJa / maNuNNA maNaharA nibbuikarA / (jIvaTI pa 401) matisahita-mati-sahita / matisahitaM ti vA matiaNugayaM ti vA egtttthaa| (AvacU 1 pR9) madhura-madhura / madhurA ya maNoharA ya iTThA ya NivvutikarA ya / cittA ANaMdakarA ya / ... / (aMvi pR 256) manana-paryAlocana / mananaM cintanaM paryAlocanam / (sUTI 1 pR 264) mannaMti-jAnate haiN| mannati vA jANaMti vA egaTThA / ' (dazajicU pR 233) myuur-mor| mayUro kAraMDao pilao sirikaMTho / (aMvi pR 62) mrnn-mRtyu| maraNaM maccU vA maaro| (AcU pR 108) ml-paap| malaM ti vA pAvaM ti vA egaTThA / (dazajicU pR 264) mahattha-mahAn / mahatthaM mahagdhaM maharihaM / (jJA 1/1/116) mahabbhaya-bhayaMkara / mahabbhayaM bhayaMkara patibhayaM uttAsaNagaM / (pra 3/7) 1. dekheM pari0 3
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahavvaya--mANa : 117 mahavvaya-bar3I umra vAlA, bUDhA / mahavvayo tti vA bUyA, tadhA juNNavayo tti vaa| tadhA tItavayo va tti, tadhA gatavayo ti vA // thero juNNo tti vA bUyA, vuDDo pariNato tti vA / jarAturo tti vA bUyA, khINavaMso tti jo vade / / vattussayo tti vA bayA, Nivatta ti va jo vade / uvavuttaM ti vA bUyA, jhINaM vA NiTTitaM ti vA // vAtaM ti malitaM va tti, tadhA parimalitaM ti vA / milANaM parisukkhaM ti, tadhA parisaDitaM ti vA // ' (aMvi pR 100) mahAkammatara-mahAkriyA / mahAkammatarAe mahAkiriyatarAe mhaasvtraae|| (bha 5/133) mahApauma-mahApadma (nRp)| ___ mahApaume devaseNe vimalavAhaNe / ' (sthA 6/62) mahApaNNa-mahAprajJa / mahApaNNe pradhAnaprajJaH vistIrNaprajJo vA / (sUcU 1 pR 204) mhaamunni-mhaamuni| mahAmuNI tti vA mahAnANI tti vA egtttthaa| (dazajicU pR 348) mahita-pUjita / mahito pUjito namaMsito egtttthaa| (AvacU 1 pR 86) mANa-mAna, abhimAna / mANe made dappe thaMbhe gavve attukkose paraparivAe ukkose avakkose uNNate uNNAme duNNAme / (bha 12/104) mAnaH stambho garva utsuko ahaMkAro darpaH smayo matsara IrSyA / ' (anudvAhATI pR 62-63) 1. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 2
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 : mANa-mitta mANa-mApa / mANaM ti vA paricchedo tti vA gahaNapagAro tti vA egaTThA / (AvacU 1 pR 377) maatNg-haathii| mAtaMgo tti matiMgo tti gayo ti / (aMvi pR 62) mAtaMge dupANe kuNjre| (jIva 3/118) mAyA-mAyA / mAyA uvahI niyaDI valae gahaNe NUme kakke kurue jimhe kibbise AyaraNayA gRhaNayA vaMcaNayA paliuMcaNayA saatijoge| (bha 11/105) mAyApraNidhirupadhinikRti vaMcanA dambhaH kUTamabhisaMdhAnaM sAThyamanArjavam / ' (anudvAhATI pR 63) mAhaNa-zramaNa, mAhana / mAhaNe tti vA samaNe tti vA bhikkhu tti vA NiggaMthe tti vA / (sU 1/16/1) micchaa-mithyaa| miccha ti vA vitahaM ti vA asaccaM ti vA asaTThiyaM ti vA akaraNIyaM ti vA egtttthaa| (AvacU 1 pR 346) miNati-mApatA hai| miNati tti vA paricchidati tti vA giNhAti tti vA egtttthaa| (AvacU 1 pR 377) mita-parimita / mita parimitaM stokam / (ucUpR 246) mitta-mitra, svajana / __ mitta-nAi-niyaga-sayaNa saMbaMdhi-pariyaNA / (jJA 1/2/12) 1. dekheM--pari0 2 2. dekheM-pari0 3
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ mitti-mukhara : 116 mitte ti vA vayaMse ti vA sahI ti vA suhie ti vA saMgatie ti vA / (jIva 3/613) mittA i vA, vayaMsA i vA, NAyae i vA, ghADie i vA, sahAe i vA, sahI i vA, saMgaie i vA .' (jaMbU 2/26) mitti-maitrii| mitti sammoi saMpIti / (aMvi pR 112) mithyA-asatya / mithyA vitathamanRtamiti paryAyAH / (sthATI pa 478) miy-primit| miya mAiya tti ekAau~ / (praTI pa 81) muMDAvittae-muMDita karane ke lie| muMDAvittae sikkhAvittae uvaTThAvittae / (sthA 2/168) mukk-mukt| mukko virate ti egtttthaa| (Aca pR 64) mukta--chor3A huaa| muktaM tyaktaM kSiptaM ujjhitaM nirastamityanarthAntaram / (anudvAcU pR 61) mukula-ardhavikasita puSpa / mukulaM kuDmalaM korakaM jAlakaM kalikAvRntamityAdiH / (vibhAmaheTI 1 pR 506) mukulaM kuDmalaM poNDApravibuddham / (vibhAkoTI pR 366) mukha-mukha / mukhaM vaktraM vayaNaM ca egaLaM / (nicUbhA 2 pR 285) mukhara-vAcAla / mukha rA bAcAlA asambaddhapralApinaH / (jaMbUTI pa 264) 1. dekheM-pari0 2
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.20 mucchA - mUrcchA / mucchA-mUDha mucchA ya giddhi ya do vi egaTThA / mucchiya - Asakta / mucchie gaDhie giddhe ajbhovavaNNe tti ekArthA: / ' muNi-muni / muNitti vA NANi tti vA egaTThA / muNitti vA samaNo tti vA mAhaNo tti vA / muNita - jJAta / muNitaM gamitamitye ko'rthaH / mudita - prasanna / mudito tti va jo bUyA, tadhA haTTho tuTTho pahaTTho, udatto muditA - prIti / mudite vA pamodaM vA hAsaM pIti / muddha - mukhya / muddhaM paraM pradhAnamAdyam / muni muni / muniH saMyataH iti paryAyo / mummura - agni kI avasthA vizeSa / mUDhamUDha / ( dazajicU pR 345-46) pamudito tti vA / sumaNo tti vA // mUDho tti vA bAlotti vA egaTThA / 1. dekheM - pari0 2 ( dazajicU pR 276 ] ( AcU pR 106 ) ( vipATI pa 41 ) mummureti vA accI i vA jAle i vA alAe i vA suddhAgaNI i vA / [ jJATI pa 211] ( sUcU 2 pR 335) 2. dekheM- pari0 2 ( aMvi pR 121 ) (aMvi pR 121 ) ( nicUbhA 2 pR 446 ) (dazahATI pa 184 ) ( AcU pu 156 )
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUcchita-maithuniko : 121 muucchit-aaskt| mUcchitA mUDhAH gRddhimntaaH| ...... (uzATI pa 337) mUcchito mUDho gatavivekacaitanyaH / / .... (jJATI pa 61] mUla aadibindu| ___mUlamAdirityanantaram / (ucU pR 104) mUla aadhaar| mUlaM pratiSThA AdhAro ya egaTThA / (AcU pR 44) mUlaM ti vA pratiSThAnaM ti vA hetu tti vA egaTThA / (AcU pR 110) mUla-nimitta / mUlamiti nimittaM kAraNaM pratyaya iti pryaayaaH| (ATI pR 18) mUlacchejja-mUloccheda / mUlacchejjaM ti vA mUlaguNapaDivAo ti vA egtttthaa| (AvacU 1 pR 102) meddhii-aadhaar| meDhI pamANaM AhAre AlaMbaNaM cakkhU / ' (upA 1/13) meghAvo-medhAvI / medhAvI prajJAvAn maryAdAvyavasthito vaa| (sUTI 1 546) merA-maryAdA / merA maryAdA saamaacaarii| (vyabhA 3 TI pa 52) melnaa-milaanaa| - melanA yojanA ghaTanetyeko'rthaH / (AvamaTI pa 350) maithunikii-veshyaa| maithunikyA maithunAjIvayA vezyayA / __ maithunikyA maithunAjIvayA pnnaanggnyaa| . . (vyabhA 4/1 TI pa 67) 1. dekheM-pari0 2 . . . .
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ raage| 122 : motti-rajja motti-mukti| mottI NijjANaM nivvANaM ca egaTThiyANi / (dazrucU pa 61) mohnnijjkmm-mohniiykrm| mohaNijjassa NaM kammassa bAvannaM nAmadhejjA paNNattA-kohe, kove, rose, dose, akhamA, saMjalaNe, kalahe, caMDikke, bhaMDaNe, vivAe, mANe, made, dappe, thaMbhe, attukkose, gavve, paraparivAe, ukkose, avakkose, unnae, unnAme, mAyA, uvahI, niyaDI, valaye, gahaNe, NUme, kakke, kurue, daMbhe, kUDe, jimhe, kibbisie, aNAyaraNayA, gRhaNayA, vaMcaNayA, palikuMcaNayA, sAtijoge, lobhe, icchA, mucchA, kaMkhA, gehI, taNhA, bhijjA, abhijjA, kAmAsA, bhogAsA, jIviyAsA, maraNAsA, naMdI, (sama 52) yajana-yajJa / yajanaM ijyA yAgaH / (anudvAmaTI pa 26) yt-sNyt| yataH prayataH prayatnavAn / (sUTI 1 pa 206) yataH prayataH satsaMyamavAn / (sUTI 1 pa 266) yuvaa-yuvk| yuvA yauvanasthaH prAptavayA / (anudvAmaTI pa 162). yog-avsr| yogaH prastAvo'vasaraH / (vibhAkoTI pR 5) yoga-sAmarthya, cessttaa| yogo viriyaM thAmo, ucchAha parakkamo tahA ceTThA / sattI sAmatthaM ti ya, yogassa havaMti pajjAyA // (AvacU 1 pR. 606) yogo vyApAraH karma kriyetynrthaantrm| (AvahATI 1 pR 10) rajja-rAjya / rajjaM deso ti ya jnnpdo| (aMvi pR 241) 1. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajjati-rahassa : 122 rajjati--Asakta hotA hai| rajjati vA paccati vA Dajjhati (bajjhati) vA egtttthaa|' (AcU pR 176) rati-maithuna / ratiH rataM nidhuvanam / (praTI pa 67) ramaMti-krIr3A karate haiN| ramaMti lalaMti kIlaMti kiTTaMti moheti / (rAja 185) ramaMti lalaMti kIDaMti / (jIvaTI pa 351) rynnii-raatrii| rayaNi tti savvari tti ya Nisa tti khaNatA Niviyaratti / (aMvi pR 245) rayas-vega / rayaH vegaH ceSTA'nubhavaH phalamityanarthAntaram / ' (AvahATI 1 pR 263) rs-rs| raso jUso tti vA bUyA khalako pANiyaM ti vaa| (aMvi pR 64) rasiya--kathita / rasiya-bhaNiya kUviya-ukkUiya / (pra 1/27) rahassa-hrasva, alpa, chottaa| rahassaM maDahakaM va tti, saMkhittaM khuDitaM ti vA / ruddhaM ti saNNiruddhaM ti, saMpIlitaM Na pIlitaM // saMpiMDitaM peMDitaM ti, sannaddhaM sannikAsiyaM / appaM thovaM ti kiMci tti, atithovaM ti vA puNo / AkuMDitaM saMhitaM ti, tadhA saMvellitaM ti vA / ussAritaM ti NimmaTheM avamaTThA'pamajjiyaM // (aMvi pR 115) 1. dekheM-pari0 3 4. dekheM--pari0 2 2. dekheM-pari0 3 . dekheM-pari0 2
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 : rAga-rusiya raag-anuraag| rAgo tti vA saMgo tti vA egtttthaa| (nicUbhA 3 pR 160) icchA mUrchA kAmaH sneho gAyaM mamatvamabhinandaH abhilASo ityanekAni rAgaparyAyavacanAni / ' (uzATI pa 630) raashi-raashignnit| rAzirgaccha ityanarthAntaram / (vyabhA 2 TI pa 65) rAhu-rAhu (deva vishess)| siMghADae jaDilae khatae kharae daddure magare macche kacchabhe kaNhasappe / (bha 12/123) riu-Rtu, RtumAsa / riu tti vA kammamAso vA eglN|| (nicUbhA 4 pR 278) rIta-paddhati / rItaM rItiH svbhaavH| (bhaTI pa 212) ruiya-rucikara / ruiyaM ti vA seyaM ti vA egaTThA / (dazajicU 326) ruTaruSTa, kupit| ruThe kuvie cNddikkie| (bhaTI pa 322) ruTTA parikuviyA samaravahiyA annuvsNtaa| (bha 7/181) ruNNa-rodana / ___ ruNNe vA kaMdite vA kUjite vaa| (avi pR 162) rugnn-rddiy-kNdiy-nigghutttthrsiy-klunnvilviyaaii|' (pra 10/14) ruddhApita-rokA huaa| ruddhApite ya saMtApite ya saMtappamANe ya / (aMvi pR 254) rusiya-ruSTa honaa| rusiya hIliya nidiya khisiya / (pra 10/14) 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari02 2. dekheM-pari0 2
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ royamANI - rudana karatI huI / royamANI kaMdamANI tippamANI soyamANI vilavamANI / ' laMcA- rizvata / laMcA utkoca ityanarthAntaram / laghuka - prAyazcitta kA eka prakAra / lajjAmo -- dayA karate haiM / laghukamiti vA udghAtitamiti vA zuklamiti vA laghukasya nAmAni / ( brukaTI pR 11 ) ( AcU pR 256 ) lajjAmo tti vA dayAmo tti vA egaTThA / lajjiya-- lajjita / lajjayA viliyA veDDA / lajjiyA viliyA viDDA / latA - zreNi / latA zreNi: paripATI cetyekArthAH / * laddha - prApta / lAo pattAo abhisamaNNAgatAo / laddhaTTha-labdhArthaM / royamANI - laddhamaIya : 125. laddhamaI - matimAn / laddhamaIe laddhasuie laddhasaNe 1. dekheM - pari0 2 2. dekheM - pari0 2 3. dekheM- pari0 3 ( jJA 1 / 2 / 106 ) (vyabhA 1 TI pa 8 ) laddhaTThA gahiyaTThA pucchiyaTThA abhigayaTThA viNicchiyaTThA / ' 4. dekheM- pari0 2 5. dekheM-- pari0 2 6. dekheM- pari0 2 (jaMbU 2 / 60 ) (nira 83 ) ( prasATI pa 435 ) (sthA 3 / 366 ) (bha 2 / 64 ) ' (jJA 17 /12)
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 : lammati-loTana labbhati-prApta karatA hai| labbhati tti vA dIsati tti vA pannAyati ti vA egtttthaa|' (AvacU 1 pR 103) ly-liintaa| layaH lInatA tirobhAva ityanarthAntaram / (vibhAmaheTI 2 pR 140) lynn-ghr| layaNaM ti vA gihaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 260) laaviy-alpecchaa| lAghaviya appicchA amucchA agehI apddibddhyaa| (bha 1/417) lAbha-lAbha, prApti / lAbhe Agame ya uvagamaNa uvagamo vA vi| (aMvi pR 255) lAbhaH prAptiH paricchittirityeko'rthaH / (AvamaTI pa 64) liGga-cihna / liMgaM ciMdha nimittaM, kAraNamegaTThiyAI eyaaii| (jItabhA 17) ligiya-liMga-hetu se niSpanna / liMgiyaM ti vA ciMdhaNipphaNNaM ti vA karaNaniSphaNNaM ti vA paranimitta_NipphaNNaM ti vA egaheM / (AvacU 1 pR 7) luttnn-luttnaa| luTaNa loTTaNa paloTTaNa uTThANaM ceva egaTThA / (vyabhA 3 TI pa 124) luusg-hiNsk| .. lUsagA bhaMjagA vihAragA egaTThA / (AcU pR 242) lottn-luttnaa| loTanaM luThanaM praloTanamavadhAvana miti caikArthaH / (vyabhA 3 TI pa 124) 1. dekheM-pari03
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ loma-vaMda : 127 lobha-lobha / lobhe icchA mucchA kaMkhA gehI taNhA jhijjhA abhijjhA AsAsaNayA patthaNayA lAlappaNayA kAmAsA bhogAsA jIviyAsA maraNAsA nNdiraage| (bha 12/106) lobho rAgo gAya'micchA mUrchA'bhilASo saMgaH kAMkSA snehaH / ' __ (anudvAhATI pR 63) lomsikaa-kkdd'ii| tadhA lomasikA va tti, akkhola tti va jo vde| tadhA kakkuDigA va ti, tadhA saMgalika ti vA // 2 (aMvi pR 71) lomaharisajaNaNa-romAJcaka / lomaharisajaNaNe bhIme uttAsaNae / (bha 6/85) loluga-pragADha / lolugaM bhRzaM gAuM pragAr3ha nirantaram / ' (sUcU 1 pR 130) loluya-lolupa / ___ loluyA mucchiyA gaDhiyA giddhA ajjhovvnnnnaa| (upA 8/20) vahara-vajra / vairaM vajjaM ti egheN| (vyabhA 10/3) baMka-vakra, kuttil| vaMka vaMkasamAyAre, niyaDille annujjue| paliuMcaga ovhie| (u 34/25) vNjhaa-vNdhyaa| vaMjhA aviyAurI jaannukopprmaayaa| (jJA 1/2/8) vaMda-samUha / vaMdo saMgho tti gaNo mahAjaNo AulaM NikAyo tti / (aMvi pR 240) . 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 2 2. dezoM-pari0 2 4. dekheM-pari. 2
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 : vaMdaNa-vacana vNdnn-vNdn| vaMdaNa-mANaNa-pUyaNAsu / (aMvi pR 146) vaMdaNa namasaNa pUyaNa / " (naMdIcU pR 48) vaMdaNaga-vaMdanakarma / vaMdaNagaMti vA citikamaMti vA kitikamaMti vA pUjAkaMmaMti vA viNayakamaMti vA egaTThitANi / ' (AvacU 2 pR 14) vaMvita-vaMdita / vaMdite pUjite sakkate saMthute accite paNamite abhivaadite|' (aMvi pR 268) vaMza-vaMza prmpraa| vaMzaH pravAhaH AvalikA ityekArthAH / (jaMbUTI pa 258) pkk-vaannii| vakkaM vayaNaM ca girA, sarassatI bhAratI ya go vANI / bhAsA paNNavaNI desaNI, ya vaIjoga joge ya // ' (dazani 172) vakkamaMti-cyuta hote haiN| vakkamaMti viukkamaMti cayaMti / ' (bha 2/113) vkr--vkr| vakra: kuTilo nisskaarnnprtisevii| (vyabhA 1 TI pa 14) vakSaskAra-sImA-parvata / vakSaskAraparvato gajadantAparaparyAyaH / (jaMbUTI pa 314) vagaDA-bADa, prikssep| vagaDA palihataM vatiparikkheva ityanantaram / (bRkaTI pR 202). vacana-vacana / vacanaM vAgityekArtham / . - (bRkaTI pR 60) 1. dekheM-pari0 2 . . . . . . 3. dekheM-pari0 2 ... 2. dekheM-pari0 2 4. dekheM-pari0 3 ...
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacchaka-vadha : 129 vcchk--vtsk| vacchake puttake ceti potake pillake tdhaa| siMgake taNNake va tti (aMvi pR 142) vajja-karma / vajjaM ti vA pAtaM ti vA coNNaM ti vaa| (sUca 1 pR 120) vjj-vair| vajjaM ti vA veraM ti vA paraM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR. 225) vdd-vibhaag| vaDo vaMTago vibhAgo egttheN| (nicUbhA 4 pR 244) vaDo vaMDUgo vibhAgo egaLaM / (AvacU 2 pR 234) vaDabhikA-vAmana, hrasva / vaDabhikA maDahakoSThA vkraadhHkaayaa| (jaMbUTI pa 161) paNNita-vaNita / vaNNitAI kittitAI buiyAI pasatthAI agbhnnunnnntaaii| (sthA 5/35) vaNiya-varNita / ___ vaNNiyaM ti vA desiyaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 222) vandate-vandana karatA hai| vaMdate stauti namasyati / (sUryaTI pa 6) vadha-vadha / vadhe tAlaNe mAlaNe / (AcU pR 152) . vadha baMdhaNa tAlaNaMkaNa nivAyaNa / (pra 1/30) vadha baMdhaNa jaaynn| (pra 2/20) vadha baMdhaNa vidhAya. duvidhAya / / ... (pra4/1) 1. dekheM--pari03 2. dekheM-pari02
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 : vamaNa-vavaNa vamaNa-vamana / vamaNaM ti vA vireyaNaM ti vA vigicaNaM ti vA visohaNaM ti vA egtttthaa| (AcU pR 126) vameMti-vamana karate haiN| vameMti pariccayaMti chaDDeMti / (naMdIcU pR 50) vayaMti-jAte haiN| vayaMti ti vA gacchaMti tti vA egaTThA / (dazajicU pR 324) vayattha-vayastha / vayattho pavatto udaggo poaddo| (aMvi pR 68) vara-zreSTha / varA pradhAnA shresstthaa| (dazrucU pa 76) vrddhn-vyaakhyaa| varddhanaM vRddhi vyaakhyaa| (anudvAcU pR 60) vavagata-vyapagata / vavagataM cattaM vippajaDhaM / (anudvAcU pR 6) vavagaya-vyapagata / vvgy-cuy-ciy-ctt| (bha 7/25) vvgy-cuy-caaviy| (anudvA 37) vavaNa- vpn| vavaNaM ti rovaNaM ti ya pakiraNa parisADaNA eglN| (vyabhA 1/4) 1. dekheM-pari0 3 2. dekheM-pari0 3
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ vavasAya-vAma : vavasAya-vyavasAya, avabodha / vavasAu tti vA NicchayatthapaDivatti tti vA avaboho tti vA egaTThA / (AvacU 1 pR 10) vavasAo buddhiajjhavasAo egaLaM / (AcU pR 276) vvhaar-vyvhaar| sutte atthe jIe kappe magge taheva nAe ya / ' (vyabhA 1/7) vavahAra-prAyazcitta / vavahAro AloyaNa, sohI pacchittameva egtttthaa| (vyabhA 4/1/60) vavahAro ArovaNa, sohI pcchittmeymeglN| (jItabhA 184) vasittu-pAlana krke| vasittu vA pAlittu vA egaTThA / (AcU pR 206) vasuma- vasumAn / vasumaM ti va vasimaM ti va vasati va vusimaM v| (nibhA 5420) vastu-vastu / vastu dravyaM dalikamityanarthAntaram / (bRkaTI pR 300) vahita-vyathita / vahitaM ti vA caliyaM ti vA (khobhiyaM ti vA) egaTThA / (AcU pR 177) vAghAta- vyAghAta / vAghAto viNAso ya egaTThA / (vyabhA 10/322) vATa-bADa, kAMToM kI paridhi / vATena vATakena vRttyaa| (praTI pa 22) vaamprtikuul| uttaraM ti va vAmaM ti, vAmAvaTTo tti vA puNo / vAmasIlo ti vA bUyA, vAmAyAro tti vA puNo // 1. dekheM-pari02
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 : vAraNa-vikkhiNNa vAmapakkhaM ti vA bUyA, vAmadesaM ti vA puNo / vAmabhAgaM ti vA bUyA, vAmato tti va jo vade // apavAmaM ti vA bUyA, apasavvaM ti vA vde| avasavvaM ti vA bUyA, appagcha ti vA puNo // ' (aMvi pR76) cAraNa-nivAraNa / vAraNaM nivAraNaM pravAraNaM / (ucU pR 56) vaavdd-vyaapRt| __ vAvaDo vyApUtaH niyuktH| (nicUbhA 3 pR. 120) vaavnnnn-vinsstt| vAvaNNaM viNaTheM kuhitaM pUti / (nicUbhA 2 pR. 63) vaahiy-rogii| vAhiyANa ya gilANANa ya rogiyANa ya / (jJA 1/13/22) viussg--vyutsrg| viussaggo ti vA vivego tti vA adhikiraNaM ti vA chaDDaNaM ti vA vosiraNaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 37) vikalpa-vikalpa / vikalpo vyaahRtirbhjnaa| (vibhAmaheTI 1 pR 757) vikalpa-aMza / vikalpA aMzA ityanarthAntaram / (AvahATI 1 pR 7) vikalpita--vikalpita vikalpitaM racitaM svecchAkalpitam / (vyaMbhA 3 TI pa 113) vikUNita-rudita / vikUNite kUvite ya, ruNNa vikkaMdite tdhaa| (aMvi pR 155) vivikhaNNa-vikIrNa / tadhA vikkhiNNa NikkhiNNe vippakiNNe viNAsite / avkinnnne| (avi pR 108) 1. dekheM-pari0 2
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikSepa-vijaya : 133 vikSepa-vyAghAta / vikSepo vyAghAtaH palimanthaH / (vyabhA 8 TI pa 3) vigata-naSTa / vigataM vinaSTamatItam / (vibhAmaheTI 2 pR 12) vigicnn-vivek| vigicaNaM ti vA vivego tti vA khavaNa tti vA egaTThA / (AcU pR 127) viggha-vighna / viggho vakkhoDo baMdhaNaM ti vA egaTThA / (AcU pR 41) vigghit-baadhit| vigghita tti vippita tti vA egaTThA / (AcU pR 242) vicala-adhra v| vicale adhuve va ti, odhute saMdhute tti vaa| adhuve tti gae va tti, Adhute tti dhute tti vA // (aMvi pR 80) vicikitsA-saMzaya / vicikitsA cittaviplutiH saMzayajJAnam / (sUTI 1 pa 261) vicIyate-nirNaya kiyA jAtA hai| vicIyate nirNIyate paryAlocyate / (sthATI pa 183) vicchiNNatara-vistRta / vicchiNNatarAe ceva vipulatarAe ceva mhNttraae| (jaMbU 4/102) vicchinna-vistIrNa / vicchinnaM ti vA aNaMtaM ti vA viulaM ti vA egaTThA / (dazajicU pR 215-16) vijaya-parAbhava / vijayaH abhibhavaH parAbhavaH parAjaya iti pryaayaaH| (ATI pa 83) vijaya-vicaya, ciMtana / vijayo vicAraNA maggaNA egaTThA / (Ani 43)
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 : vijJApanA - vidvas vijJApanA - paribhoga | vijJApanA paribhoga ekAthikAni / viNaya-vinaya | vijaya paNAmo ya egaTThA / viNicchaya viNNANa - vijJAna, abhiprAya / viNicchaotti vA avitahabhAvo tti vA egaTTha | ( dazajicU pR 287 ) viSNANaM veyaNA bhAvo abhippAto tti tullaM / vitarka-vitarka | vitarka mImAMsetyanarthAntaram / ' vitigicchA - vicikitsA, saMdeha / vitimicchA vimarSaH mativipluti saMdehaH / vitthinna- vistRta | vitthinnaM vittaM vatti, vatthitaM ti va jo vade / vitataM viyANakaM vatti, tathA patthariyaM ti vA // vidita - jJAta | viditaM AgamitaM upalabdhaM / viditaM muNitameko'rthaH / vidu - jJAnI / vidu tti vA nANitti vA egaTThA / vidvas - vidvAn / vidvAn paNDito virataH / vidvAn paNDito dharmadezanAbhijJaH / 1. dekheM - pari0 2 ( sUcU 1 pRe7) ( Avani 1062) ( dazaacU pR 7 ) (sUtra 1 pR 36 ) ( nicUbhA 3 pR 68 ) (aMvi pR 117 ) (dazrucU pR 17 ) ( AvacU 1 pR86 ) ( dazajicU pR 334 ) ( sUTI 9pa 161 ) ( sUTI 1 pa 246 )
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhi-virata : 135 vidhi-prakAra / vidhividhAnaM bhedaH prakAra ityanarthAntaram / (bRkaTI pR 166) vidhividhAnaM prkaarH| (sUcU 1 pR 42) vinayanti-prerita karate haiN| vinayanti prerayanti ativAhayanti / ' (praTI pa 64) vinnattikAraNa-jJAna kA hetubhUta / vinnattikAraNaM ti vA jANitavvagasAmatthajuttaM ti vA vinnattiheubhUyaM ti vA egaTThA / (AvacU 1 pR 73) vipariNAmaittA-vipariNata kr| vipariNAmaittA paripAlaittA parisADaittA parividdhaMsa ittaa| (jIvaTI pa 21) vipphaalnn-puuchnaa| vipphAlaNa tti pucchaNa tti vA egddh'|| (vyabhA 2 TI pa 21) vibhjn-vibhaag| vibhajanaM vibhAgaH vistaraH / (nicUbhA 4 pR 402) vimala-mala rahita / ... vimalaM suddhaM parimajjitaM / (avi pu 245) viyaMjita-tathya / viyaMjitaM ti vA tatthaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 286) viyAlaNa-cintana / . viyAlaNaM ti vA maggaNaM ti vA IhaNaM ti vA egaLaM / (AvacU 1 pR 10) virata--virata, sNymii| virate samie sahie sayA je| (sU 1/16/3) 1. dekheM-pari0 3
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ .136 : virati-visaya virati - virati / virativiramaNaM nivRttiH / viramaNa - viramaNa | viramaNa virati sAvadyayoganivRttiH / viralliya - prasArita / virallio tti prasAritaH kSiptaH / virAhaNA- virAdhanA / virAhaNA khaMDaNA bhaMjaNA ya egaTThA / viriya - vIrya, sAmarthya | viriyaM sAmatthaM vA, parakkamo ceva hoi egaTThA / villarI - rAjahaMsinI / villarI rAyahaMsitti kalahaMsi / vivAda-vivAda | vivAde viggahe ttiya kalahaM / viveka-viveka | vivekaM pRthagbhAvaM vinAzam / vizati - vAsa karatA hai / vizati nivizati pravizati / vizuddha-vizuddha / vizuddho nirmalaH snAtakaH / vizoSi- zuddhIkaraNa / vizodhiH prAyazcittamityanarthAntaram / 10 visaya - viSaya, upapatti / 1. dekheM --pari0 3 ( vibhAmaheTI 1 pR764 ) (paMcA pR 13 ) ( jJATI pa 241 ) ( nipIcU pR 13 ) ( jItabhA 1774 ) (aMvi pR 66 ) (aMvi pR 143 ) visao tti vA saMbhavotti vA uvayatti tti vA egaTThA / ( sUTI 1 pa 164 ) ( nibhA 2 pR 244 ) ( prasAdI pa 212 ) ( bukaTI pR 112 ) ( Avaca 1 pR 21)--
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ "visArata - vizArada / visArato paMDitaM buddhimaMtaM / vizra - durgandhayukta / vizrA AmagandhayaH kuthitAH / viha-prakAra | vihatti vA bhedatti vA egaTThA / viharaNa- viharaNa | ! viharaNaM krIDanaM vihAraH / bahi-- vidhi, krama / vIthi - mArga, galI / aNuvI parivADI kamo ya nAyo ThiI ya majjAyA / hoi vihANaM ca tahA, vihIe egaTTiyA huti | vihi merA sImA AyaraNA iti egaTThA / vIthI ratthA vA maggo vA egaTThA / vIra -dharmavIra I vIrA samitA sahitA jatA / vIra-vIra / vIrA sUrA vikrAntAH / vIriya- vIrya / visArata - vIriya : 137 vIriyaM ti vA sAmatthaM ti vA sattIti vA egaTThA / (aMvi pR 123 ) (praTI pa 16 ) ( daza jicU pR 326 ) ( sUTI 1 pa 8 ) ( bRkabhA 208 ) ( AvahATI 2 pR 2 ) ( AcU pR 26 ) vIriyaM ti vA balaM ti vA sAmatthaM ti vA parakkamo ti vA thAmo ti vA egaTThA / ( nipI pu 24 ) ( AcU pR 153 ) ( dazaacU pR 63 ) ( AvacU 1 pR 376 )
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 : vaggaha---vevita vuggaha-- kalaha | buggaho tti vA kalaho tti vA bhaMDaNaM ti vA vivAdo tti vA egaTThA / ( nicUbhA 4 101 ) vuccamANa - nirbhatsita hotA huA / vaccamANo asussUsamANo nidijjamANo vA Nibbhacchijja mANo vA / ( sUca 1 pR 182 ) vuDDa - vRddha, zrAvaka / buDDhA sAvagA baMbhaNA / vRtta - kathita | vRttaM ti vA bhaNitaM ti vA egaTThA / vRka-bher3iyA | vRkA IhAmRga paryAyAH / vRNIte - varNana karatA hai / vRNIte vRNoti varNayati / vecca - bunA huA | veccaM vyUtaM vAnam | vera-karma / vere vajje ya kamme / varati - virati / verati vA vAMti vA veramaNaM ti vA egaTTha | velA - sImA | velA merA sImA majjAya tti egaTThaM / velA sImA maryAdA seturityanarthAntaram / vevita -- kaMpita | ( anudvAc pR 12 ) ( dazajicU pR 221 ) (praTI pa 6 ) ( ucca pR 102 ) ( jIvaTI pa 210 ) ( uzATI pa 206 ) ( sUcU 2 pR 369) vevite paridevite payalAite patte patite vippaloTTite / (aMvi pR 155) 1. dekheM - pari0 2 2. dekheM- pari0 3 ( sUcU 1 pR 182 ) ( ucU pR 56 )
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaiguNya- viparItatA / vaiguNyaM vaidharmatA viparItabhAvaH / bosa -- chor3A huA | vosaTThati vA vosiriyaM ti vA egaTThA / vosirati-tyAga karatA hai / voriti visodheti Nillaveti egaTTha / vyaktikara-- vyAkhyAkAra | vyaktikaro vArttikara ityekArthau / vyaJjaka--- uddIpita karane vAlA / vyaJjakaM dIpaka mityanarthAntaram / vyaJjanAkSara -- akSaroM kI AkRti / vyaJjanAkSaraM dravyAkSaramityanarthAntaram / vyatyaya --- vyatyaya, viparyAsa | vyatyaye viparyAse uktamollaMghane / vyavasAyin - udyamI / vyavasAyI analasa udyogavAn / vyavahAra - vyavahAra / vyApanna - vinaSTa / vyApannaM vipannaM vinaSTam / vyAvRtta-nivRtta / vyavahAraH anupadezaH ananumArgaH ityanarthAntaram / vyAvRttaM nivRttamapagatam / vyutsarga-- kAyotsarga | vaiguNya - vyutsarga vyutsarga: kAyotsarga ityanarthAntaram / 1. dekheM - pari0 3 ( nicUbhA 4 pR 250 ) ( dazajicU pR 344 ) 1 : 136 ( bRkaTI pR 64 ) ( AvaTi pR 44 ) ( vibhAmaheTI 1 pR 86 ) ( vyabhA 3 TIpa 135 ) ( vyabhA 4 / 3 TIpa 18 ) ( AcU pR 366 ) ( sUcU 2 pR 403 ) ( prasATI pa 275 ) (samaTI pa 4 ) ( vyabhA 1 TI pa 36 )
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 33 zaMkita -- saMkaNa zaMkita - zaMkita | zaMkitamiti vA bhinna miti vA kaluSitamiti vA ekArtham / zAMta-upazAMta | zAnta: upazAntaH prazAntaH akaSAyavAn / zAnto nizAntaH akrodhavAn / zApita - bulAyA huA / zApitaH zabdita AkAritaH / zikSita - prazikSita / zikSitamityaMtaMnI tamadhItam / zubha vRddhi - kalyANavRddhi | zubhavRddhi kalyANopacayaM sukhavardhanaM vA / zRNoti-sunatA hai, grahaNa karatA hai / zRNoti gRhNAti upalabhata iti paryAyAH / kodhi-zodhi / zodhiriti vA dharma iti vA ekArthaH / zlakSNa - cikanA / zlakSNo masRNa : snigdhaH / zloka- prazaMsA / zlokaM zlAghAM kIrtim AtmaprazaMsAm / saaTTa - hetu sahita, saprayojana / aTTha saheuM sanimittaM / aTTha saheuM sakAraNaM / saMkaNa - zaMkA | saMkaNaM saMkA cintA | 1. dekheM- pari0 3 ( vyabhA 10 TI pa 33 ) ( ucU pR 62) uc pR 28 ) ( vyabhA 3 TIpa 83 ) ( anudvAhATI pR 2 ) (paMcA pR 121 ) ( AvahATI 1 pR8 ) ( vyabhA 10 TIpa 67 ) 2. dekheM- pari0 2 ( jaMbUTI pa 268 ) ( sUTI 1 pa 246 ) ( sU 2 / 1 / 11) ( nicUbhA 4 pR388) ( nipIcU pR 15 )
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkita-saMghADa : 141 saMkita-zaMkita / saMkite kaMkhite viti gicchite / (sthA 3/523) saMkIrNa-vyApta / saMkIrNaM vyAptaM sabhinnam / (vibhAmaheTI 1 pR 468) saMkha-nirmala, zveta / saMkha-ujjala-vimala-nimmala-dahighaNa-gokhIra-pheNa-rayaNiyarappayAse / __ (jJA0 1/1/156) sNkhev-sNkssep| saMkheva samAso tti va, oho tti va hoMti egtttthaa| (jItabhA 6) saMga-vidhna / saMgo tti vA vigyo tti vA vakkhoDo tti vA egaTThA / (sUcU 1 pR 83) ___ saMgo tti vA vagyo tti vA vakkhoDi tti vA egtttthaa| (AcU pa 3) saMga-baMdhana / saMgo tti vA baMdhaNaM ti vA egaLaM / (nicUbhA 4 pR 143) saMga-indriyoM ke viSaya / saMgo tti vA iMdiyattho ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 346) saMgAma-saMgrAma / saMgAme juddhasaddesu abbhAtalapalAite / sannAhe juddhasaMrAge / (aMvi pR 144) sNgh-sNgh| , saMgha gaNaM kulaM gacchaM vA / ' (AcU pR 330) saMghADa-prakAra, bheda / saMghADa tti vA laya tti vA pagAro tti vA egaLaM / (bRkaTI pa 811) 1. dekheM--pari0 2 3. dekheM-pari0 2 2. dekheM--pari0 2
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 : saMghAta-saMjAyate saMghAta-samAgama / saMghAtaH samiti samAgama ete egtttthaa| (anudvAcU pR 56) saMcAlayaMti-saMcAlita karate haiN| saMcAlayanti-saMcArayanti paryAlocayanti / ' (jJATI pa 27) sNjt--sNymii| saMjate vimutte nissaMge nippariggaharuI nimmame ninnehabaMdhaNe / ' (pra 10/11) saMjama-saMyama / saMjamo viratI ya egtttthaa| (dazrucU 62) saMjamo tti vA sAmAiyaM ti vA egtttthaa| (AvacU 1 pR 346) saMjamaThANa-saMyamasthAna / saMjamaThANaM ti vA ajjhavasAyaThANaM ti vA pariNAmaThANaM ti vA eglN| (nicUbhA 4 pR 281) saMjamatavaDDaya-saMyama-tapa-vardhaka / saMjamatavaDDae tti vA Autte tti vA avidhiparihAri tti vA egaTThA / (AvacU 1 pR 348) saMjamabahula-saMyamabahula / saMjamabahule saMvarabahule saMvuDabahule smaahibhule| (pra 8/11) saMjaya-saMyata / saMjaya-viraya-paDihaya (pAvakamme) paccakkhAya-pAvakamme akirie saMvuDe egNtpNddie|' (sU 2/4/25) saMjAyate hotA hai| saMjAyate saMbhavati saMciTThate / (aMvi pR 83) . 1. dekheM-pari0 3 3. dekheM-pari0 2 2. dekheM--pari0 2 4. dekheM-pari0 3
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMThANa-saMthuNaNa : 143 saMThANa-saMsthAna, AkRti / _saMThANaM ti vA Agiti tti vA egtttthaa| (AvacU 1 pR 55) saMta-tathya / saMte tacce tahie avitahe snbhuue| (jJA 1/12/19) saMta-zAMta / saMte pasaMte uvasaMte paDiNivvur3e chiNNasoe niruvleve| (jaMbU 2/68) saMte pasaMte uvasaMte parinivvuDe aNAsave amame akiMcaNe niruvleve| (jJA 1/5/35) saMta-zrAnta, thakA huaa| saMtA taMtA paritaMtA nivinnnnaa| (jJA 1/9/45) saMta-sat, astitva volA / saMtaM tti vA asthi ti vA vijjamANaM ti vA egaThThA / (AvacU 1 pR 17) sNtt--nirntr| santatamanubaddhaM prArabdham / (praTI pa 125) saMdANa-baMdhana / saMdANa nidANaM ti ya pavvo ya hoMti egtttthaa| (dazruni 135) saMtANaM ti vA nidANaM ti vA baMdho tti vA // (dazrucU pa 86) saMti-zAMti / saMti tti vA vvANaM ti vA mokkho ti vA kammakkhayo ti vA eglN| (sUcU 1 pR 100) saMti virati uvasamaM nivvANaM / (A 6/102) saMthugaNa-saMstavana / saMthuNaNa saMthavo tU, thuNaNA vaMdaNaga meglN| (jItabhA 1420) 1. dekheM-pari02 4. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2 3 dekheM--pari02
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 : saMghayet - saMraMbha saMdhayet --saMdhAna kare / saMghayet abhisandadhyAt prArthayet / ' saMdhAna - saMsAra / saMdhAnaM saMdhi saMsAraH / saMdhi-maitrI | saMdhI saMpIi sammoi mitti NivvANimeva vA / saMpaNNa - paMDita, prajJAvAn / saMpaNNA paMDitA paviyakkhaNA tullaM / peti tti saMprekSate paryAlocayati / saMbuddha-saMbuddha / ( dazaa pa 48 ) saMpuNNadohalA - jisakA dohada pUrNa ho gayA ho vaha strI / saMmANiyadohalA viNIyadohalA vicchiNNadohalA saMpuSNadohalA saMpaNNadohalA / ( vipA 1 / 2 / 30 ) saMpeheti -- dekhatA hai / saMbuddhA paMDiyA paviyakkhaNA / samaya - sammata | saMmatta vA aNumao tti vA egaTThA / saMyata-saMyata / saMyataH virataH nivRttaH / saMyatAH sAdhavaH susamAhitAH / saMraMbha - hiMsA | saMraMbhe saraMmA AraMbhe / " 1. dekheM- pari0 3 2. dekheM - pari0 3 3. dekheM- pari0 2 ( sUTI 1 pa 186 ) (dazrucU pa 61 ) : 4. dekheM- pari0 2 5. dekheM- pari0 2 (aMvi pR 12 ) ( jJATI pa 37 ) - (daza 2 / 11) ( daza jicU pR 293 ) ( sUcU 1 pR 61 ) (dazahATI pa 202 ) ( vyabhA 1 / 42 ) ha
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara-saMvaraNa | saMvara ghaTTaNa piNaM egaTTha / saMvarita - sthagita / "saMvaritAH sthagitA nivAritA / saMvigna - saMvigna sAdhu | saMvignA udyatavihAriNaH AyatasthitAH / saMviciNNa-Asevita / saMviciNetti saMvicarita AsevitaH / saMvid - jJAna / saMvidadhigamo jJAnaM bhAva ityanarthAntaram / saMzaya-saMzaya / saMvit jJAnamavagamo bhAvo'bhiprAya ityanarthAntaram / saMskRta - saMskArita / saMzaya: saMdeho vitarkaH UhA vImaMsetyanarthAntaram / saMskRtaM tavA karaNaM ti vA egaTThA / saMstava - paricaya | 'saMstavaparicayamabhiSvaGgaM / saMharSa - samUha | saMharSaH samudAya: piNDa ityanarthAntaram / sakarmavIraya - pramAda meM prayukta vIrya / sakala - sampUrNa | sakarmavIriyaM ti vA bAlavIriyaM ti vA egaTTha | sakala : paripUrNo'cchinno / saMvara -- sakka sakka-- zakya / sakkati vA sahayatti vA egaTThA / ( nibhA 2 pR 271) 145 ( jItabhA 707 ) ( vyabhA 6 TIpa 6 ) ( jJATI pa 106 ) ( AmaTI pa 8 ) ( sU 2 pR 443 ) ( sUcU 1 pR 35 ) (uc pR 103 ) ( sUTI 1 pa 65 ). ( Avaca 1 pR 575) ( sUca 1 pR 168 ) ( vibhAmaTI 2 pR 81) ( dazajicU pU320 )
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 : sakka--saNNA skk-indr| sakkaM deviMdaM devarAyaM, maghavaM pAkasAsaNaM / sayakkatu sahassakkhaM, vajjapANi puraMdaraM // dAhiNaDDalogAhivaiM erAvaNavAhaNaM suridaM / ' (pra3/106) skkaar-stkaar| sakkAre i vA, sammANe i vA, kiikamme i vA, anmuTThANe i vA, aMjalipaggahe i vA, AsaNAbhiggahe i vA, AsaNANuppadANe i vA / ' (bha 14/32) skt-aaskt| saktA gRddhA adhyuppnnaa| (sUTI 1 5 15) sacca-satya / saccaM sabbhUyaM avitahaM avisaMdidaM / (anudvAcU pR86) saccaM tahiyaM AhAtahiyaM / (sU 2/1/35) sajjai-Asakta hotA hai| sajjai rajjai gijjhai mujjhai ajjhovavajjai / ' (jJA 15/14) sajjiya-Asakta / sajjiya rajjiya gijjhiya mujjhiya lubbhiya / (pra 10/14) saDai-saDatA hai| saDai vA paDai vA galai vaa| (nira 1/51) saDaNa-vidhvaMsana / saDaNa-paDaNa-viddhaMsaNa / (jJA 1/1/107) saDaNa-paDaNa-vikiraNa viddhasaNadhamma / (ibhA 24/1) saNNA-saMjJA / saNNa tti vA buddhi tti vA nANaM ti vA viNNANaM tti vA egaTThA / (pR. 12) 1. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari03 / 2. dekheM-pari0 2 4. dekheM-pari0 3
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ jy:| saNihi-sabala : 147 snnnnihi-sNgrh| saNNihI i vA saNNicayA i vA nihI i vA nihANA i vA / ' (bha 3/268) saddahai-zraddhA karatA hai| ___ saddahai pattiyai roei|' (bha 6/235) sduul-siNh| sadUla sIha cillalA / ' (pra 1/6) santrANa-rakSaNa / santrANaM-paritrANaM rakSaNamityeko'rthaH / (bRkaTI pR 581) sndhi-chidr| sandhiM chidraM vivaraM / (sUTI 1 pa 26) sannatapAsa-sundara pArzva vaalaa| sannatapAsA saMgatapAsA suMdarapAsA sujAtapAsA / (pra 4/8) snnddh-snnddh| sannaddha baddha kvciy| (jJATI pa 228) sappajjAya-astitvayukta / sapajjAya tti vA asthibhAvo tti vA vijjamANabhAvo tti vA egaTThA / (AvacU 1 pR 26) sappabha-prabhA sahita / sappabhA samirIyA sujjoyaa| (jaMbU 1/8) sappabhe samIriIe saujjove / (AvacU 1 pR 476) sbel--citkbraa| sabalo ti vA cittalo tti vA eglN| (AvacU 1 pR 138) 1. dera ----pari0 2 2. dekheM-pari0 3 3. dekheM--pari0 2
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 : samaNa - samANadhammiya samaNa - zamana / samaNaM saMti pariharaNA dugaMchA vA egaTThA / ( AcU pu 40 ) samaNeti vA, mAhaNe ti vA, khate ti vA, daMte ti vA, gutte tti vA, mutteti vA, isI ti vA, muNI ti vA, katI ti vA, vidUti vA, bhikkhuti vA, lUheti vA, tIraTThI ti vA, caraNakaraNa - pAraviu / ( sU 2/1/72) samaNa -- zramaNa / pavvaie aNagAre, pAsaMDI caraka tAvase bhikkhu / parivAyae ya samaNe, NiggaMthe saMjae mutte // tiNe yA davie, muNI ya khaMte ya daMta virae ya / lUhe tIraTThI vi havaMti samaNassa NAmAI || samaNa samAhiya samatta samajogi / " ( dazani 65-66) (jaMbU 5 / 58 ) samaNaM saMjayaM daMtaM sumaNaM / ( onibhA 110 ) samatti vA mAhaNetti vA muNitti vA egaTTha / ' ( AcU pR 93 ) samaya - saMketa | samayaH Agama: saMketo vA / samara - yuddha / samara-saMgrAma-Damara -kali kalaha / ' samavayanti - sammilita hote haiM / samavayanti vA samavataranti sammilanti / " samAgama - samAgama / samANadhammiya--sAdharmika | samAgamaM vA sammoI vA saMpIti vA mittasaMgamaM vA vIvAhaM vA / 1. dekheM - pari0 2 2. dekheM- pari0 2 ( sUTI 1 pa 203 ) ( prazna 3 / 1 ) ( samaTI pa 1 ) samANadhammiyAH sAhammiyA svapravacanaM pratipanna: / ( nipIcU pR 117 ) 3. dekheM- pari0 3 ( aMvi pR 145 ) jana
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAsa-sasaMbhama .. 146 samAsa-saMkSepa / samAso saMkhevo piNddaarthH| (nipIcU pR 101) samita-upazAMta / samitaM ti vA sevitaM ti vA egaTThA / (AcU pR 101) smussy-ddher| samussayo tti vA rAsi tti vA egtttthaa| (dazajicU pR 219) smuuh-smuuh| samUho varga: rAziH iti paryAyAH / (vibhAmaheTI pR 278) samUhaH samudAyo mIlanaka iti / (vibhAmaheTI pR 363) samUhaH saMghAta ityanarthAntaram / (sUcU 2 pR 450) sayaya--satata / sayayaM ti vA savvakAlaM ti vA egtttthaa| (dazajicU pR 324) sayayaM ti vA aNubaddhaM ti vA egaTThA / (dazajicU pR 323) sarabha-zarabha / sarabhA parAsareti pryaayaaH| (praTI pa 6) srv-smpuurnn| sarva saMpUrNamakhaNDaM niravazeSaM kRtsnamiti paryAyAH / (vibhAkoTI pR 656) srvrju-sNym| sarva : saMyamaH saddharmoM vaa| (sUTI 1 pa 350) savva-sampUrNa / * savvaM kasiNaM paDipuNNaM niravasesaM / (anudvA 557) savvao-saba ora se| savvao samaMta tti ekAthauM / (bhaTI pR 78) ssNbhm-shiighrtaa| sasaMbhamaM turiyaM cavalaM / (rAjaTI pR 46)
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 , sahai-sAmAyika sahai-sahana karatA hai| sahai khamai titikkhai ahiyAsei / ' (aMta 6/5) sAgaya svAgata / sAgayaM susAgayaM kathaJcidekAau~ / (bhaTI pa 116) sAgArika-jananendriya / sAgArika mehanaM liGgam / / (AvaTi pa 25) sAgAriya-zayyAtara / sAgAriyassa NAmA, egaTThA NANAvaMjaNA paMca / sAgAriya sejjAyara, (sejjA) dAtA ya (sejjA) dhare (sejjA) tare vAvi / / (nibhA 1140) sAta-sukha / sAtaM ti vA suhaM ti vA abhayaM ti vA pariNivvANaM ti vA egaTThA / sAtaM ti vA suhaM ti vA pariNiTThANaM ti vA abhayaM ti vA egaTThA / (AcU pR 31) sAtaM sukhaM rtirityeko'rthH| (bRkaTI pR 667) saadhu-saadhu| sAdhu tti vA saMjato tti vA bhikkhu ti vA egaLaM / (dazajicU pR 263). sAdhuH nisaMgo muniH| (vibhAkoTI pR 613) sAdhyate-niSpanna kiyA jAtA hai| ___ sAdhyate niSpAdyate jJApyate / (dazahATI pa 34) sAmAyika-sAmAyika / samayA sammatta pasattha saMti suvihia suhaM anidaM (aniI ? ) ca / aduguMchiyamagarihiyaM aNavajjamime'vi egtttthaa| (Avani 1033) 1. dekheM-pari0 3 4. dekheM-pari0 2 / 2. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 3
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAyaNa-dhvaMsa | sAyaNa dhaMso viNAso tti egaTThA / sArakkhamANa-rakSA karatA huA / sArakkhemANe saMgovemANe aNupAlemANe aNukaMpamANe / sAlA - zAkhA / sAlatti vA sAha tti vA egaTThA / sAharaNa - bAhara nikAlanA / sAharaNaM ukkaraNaM, vireyaNaM caiva egaTTha | sAhasika - zIghra kArya karane vAlA / sAhA-- zAkhA / sAhasiko mehAvI lahuko saddho tti mukkahatthoti / caMDo sUro daccho tti | sAhA sAhulI vRkSasAlA / siMgabera - adarakha / siMgaberaM suMThI allagaM vA / sikkha - zaikSa | sikkha tti vA seho ti vA sIsotti vA / sikkhiya - zikSita / sikkhiyaM ThiyaM jiyaM miyaM parijiyaM / sikhaMDa-sira / sikhaMDo matthako sIsaM tadhA sImaMtako / sAyaNa sigdha sigdha - zIghra / sigdhaM turiyaM cavalaM caMDaM veiyaM / sigdhaM turiyaM jaiNaM / 1. dekheM - pari0 2 : 151 ( jItabhA 863) ( AvacU 1 pR 513 ) ( daza ji pa 308 ) ( jItabhA 1557 ) ( aMvi pR 241 ) ( nipIca pR 85 ) ( AcU pR 340 ) 2. dekheM - pari0 2 ( sUcU 1227 ) ( anudvA 34 ) (aMvi pR 56 ) (bha 11 / 139 ) ( jaMbU 5 / 28 )
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 : sijjhai -- siddhaupapatti sijjhai - mukta hotA hai / sijjhai bujjhai muccai parinivvAi savvadukkhANamaMta karei / ' siNANa - snAna / siNANaM ti vA pahANaM ti vA egaTThA / siNANa majjaNA do vi egaTThA / siha-- osa / sinha tti vA osatti vA egaTTha / siddha-siddha | siddhatiya buddhattiya, pAragayatti ya paraMparagayati / ummukka - kamma kavayA, ajarA amarA asaMgA ya // vicchiNNasavvadukkhA, jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA / siddhe buddhamutte aMtakaDe parinivvuDe savvadukkhappahINe / siddha - prasiddha | siddha prakhyAtaM prathitaM / siddhaupapatti - siddhi, apunarjanma | siddhaH prAptaniSTha ityanarthAntaram / siddho muttotti tiSNo tti, NIrayo Nivvuto ttiya / asaMgo kevalI buddho, asarIrakadhAsu ya // kammo Nippayogo tti / 1. dekheM - pari0 3 2. dekheM- pari0 2 ( dazajicU pR 231) ( nibhA 3 pR 378 ) (bha 1/44 ) ( nipIcU pR 68 ) ( aupa 165 ) (jaMbU 2 / 88 ) ( AvacU 1 pR 536 ) siddhaupapatti mokkho apuNabbhavo saMsAravippamokkho asaMsAropapattI / (aMvi pR 264 ) ( aMvi pR 266 ) ( nipIcU pR 19 )
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhatya - siddhArtha (mahAvIra ke pitA kA nAma ) / siddhatthe sejjase jasase / siddhattha - jisakA prayojana siddha ho gayA / siddhigata-siddhi ko prApta / siddhigate Nivyagate ayogagate parisuddhagate / siddhimagga - siddhi kA mArga / siddhatyo subhagottiya / dhaNNo ya suhabhAgI ya suddhabhAvI ya / sIIbhUya - prazAnta / sIta - zItala, ThaMDA / siddhimagge muttimagge nijjANamagge nivvANamagge savvadukkhappahINamagge / ( jJA 1 / 2 / 112 ) sItaM himaM ti sItalaM ti / sImA -- maryAdA / sIIo parinivvuo ya saMto taheva paNhANo ( lhAo ) / sImA merA maryAdA ityanarthAntaram / sIlamaMta - zIlavAn / siddhatya -- sukaDa : sIlamaMtA vayamaMtA guNamaMtA / " sukaDa - sukRta / tiNNagate arujagate akammagate mukkagate (aMvi pR 268 ) 1. dekheM- pari0 2 ( AcUlA 15 / 17 ) sukaDe ti vA suTThakaDe ti vA sAhukaDe ti vA / 153 (aMvi pR 103 ) For Private & Personal Use. Only ( Ani 206 ) ( aMvi pR 244 ) ( AvacU 2 pR 256 ) ( AcUlA 2 / 38 ) ( AcUlA 4 / 21 )
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 . sukka -- suvivega sukka - zuSka, mAMsa rahita / sukke lakkhe nimmaMse kiDakiDiyAbhUe aTThicammAvaNaddhe dhamaNisaMtae / ( jJA 1 / 2 / 202 ) (aMvi pR 250 ) sukkala - zukla, sapheda / sukkile sappabhesu ovAtesu / sutta - zruta, sUtra / suya sutta gaMtha siddhaMta sAsaNa ANavayaNa uvaese / paNNavaNa Agame ya, egaTThA pajjavA sutte // suttaM taMtaM gaMtho pADho satthaM ca egaTThA / ' suttaM ti vA pavayaNaM ti vA egaTThA suddha - zubhra, vimala 1 suddhaM ti paMDaraM ti ya, vimalaM ujjotitaM pabhA vati / divasotti NIrayo tti ya paDirUvaM / ' subuddhika-buddhimAn / subha-zubha / subuddhiko tti vA bUyA, subuddhimaMto tti vA puNo / tadhA pasaNNabuddhi tti, kitabuddhitti vA puNo / / (aMvi pR 122) ( AcUlA 15 / 28 ) subhaM cAru kaMtaM / subhAsiya - subhASita | subhAsiyaM suvvayaM sukahiyaM sudikaM / surA - madya vizeSa / suraM vA meragaM vA vi majjagaM rasaM / * suvivega - su- pravrajyA / ( anudvA 51 ) ( Avani 130 ) ( AvacU 1 pR 62 ) 1. dekheM - pari0 2 2. dekheM- pari0 2 ( aMvi pR 243 ) suvivego tti vA suNikkhaMta tti vA supavvajja ti vA egaTTha / 3. dekheM - pari0 2 4. dekheM- pari0 2 ( pra 7 / 1) ( daza 5 / 2 / 36 ) ( sUcU 1 pR 68 )
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ susaMhata-soma : 155 susaMhata-saghana / susaMhatA suzliSTA nirvicAlA / (jaMbUTI pa 114) susIla-suzIla / susIlA suvvayA sagguNA smeraa| (sthA 3/136) sUra-zUra / sUre vIre vikkte| (jJA 1/1/26) sUre ti vA vIre ti vA sattie tti vA egaTThA / (Aca pR 83) sUralessA -aatp| sUralessA i vA Atave i ya egaThe / / (sUrya 16/4) sejjA-baiThane tathA sone meM kAma Ane vAle Asana / sejjA khaTTA bhisI va tti, AsaMdI peDhika tti vA / mahisAhA silA va tti, phalakI iTTaka tti vA // (aMvi pR 72) seta-zveta, zubhra / setaM ti paMDaraM va tti, vimalaM NimmalaM ti vaa| suddhaM ti vAti visuddhaM ti, tadhA vitimiraM ti vA // sappabhaM sucimaM / (aMvi pR 60) sesavatI-zeSavatI, (mahAvIra kI dauhitrii)| sesavatI ti vA jasavatI ti vaa| (AcUlA 5/24) soUNa-sunakara / soUNa vA soccANa vA egaTThA / (dazajicU pR 324) sobhaMta-zobhita / ' sobhaMta-ruila-ramaNijjaM / (jIva 3/567) soma-saumya / some subhage piyadasaNe surUve / (jJA 1/5/3) 1. dekheM-pari02 3. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 : soha-haMtavva soha - zodhi ( zuddhi) | sohatti va dhammo tti va egaTTha / saukarika - kasAI | saukarikAH zvapacAzcANDAlAH khaTTikAH / sthAna- pravRtti / sthAnaM vRttaM karmetyanarthAntaram / sthAna - svAdhyAya bhUmi / sthAnamiti vA naiSedhikIti vA egaTTha / sthAna- kAraNa / sthAnaM kAraNamitye ko'rthaH / sthApanA- -AkAra / sthApanA AkArI mUrtiriti paryAyAH / sparzanA-prApti | sparzanA prAptiravagAho laMbha | spRSTa - vyApta / spRSTa: vyAptaH pUrNa ityanarthAntaram / svar-- svarga / sthiti-avasthiti / sthatirAyuH karmAnubhUtirjIvanamiti paryAyAH / haMtavva - hanana karane yogya / ( vyabhA 10 TI pa 67 ) 1. dekheM-- pari0 2 2. dekheM - pari0 2 ( sUTI 2 pa 63) ( sUcU 2 pR 443 ) svaH svargaH surasadma tridazAvAsaH triviSTapaM tridivamityAdyekAthikanAma / ' ( vibhAmaheTI pR 507 ) ( vyabhA 3 TIpa 54 ) ( bRkaTI pR 1425 ) ( bRkaTI pR 260 ) ( AvacU 1 pR 486) ( AmaTI pa 35 ) haMtavvA ajjAveyavvA parighetavvA pariyAveyavvA uddaveyavvA / ' ( prajJATI pa 166 ) ( A 4 / 20 )
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ haMtA-hayateya : 157 haMtA-hanana krke| haMtA chettA bhettA luMpittA vilupittA uddvittaa|' (A 2/14) hkkaar-haahaakaar| hakkAra rudita kaMdita / (avi pR 253) haTTa-nIroga / haTTho Nirogo NivvAdhito samattho / (nicUbhA 2 pR. 315) haTThA arogA baliyA kllsriiraa| . (sthA 4/451) htttthcitt-prsnn| haTTa (citta) tuTucittamANaMdie NaMdie pIimaNe paramasomaNassie hrisvsvisppmaannhiye|' (bha 2/43) hatthakhaDDuga-hAtha kA AbhUSaNa (aNguutthii)| hatthassa khaDDugaM va ti, aNaMtaM khaDDugaM ti vaa| (aMvi pR 65) hatthabhaMDaka-hAtha kA AbhUSaNa (kNknn)| ___ hatthassa bhaMDako va ti, kaMkaNaM veDhako tti vaa| (avi pR 65) hatthika-hAtha kA AbhUSaNa / adhavA hatthiko va ti, tadhA cakkakamihuNagaM / tadhevajjhaMkakaM va ti, kaDagaM khaDugaM ti vA / ' (aMvi pR 64) hatyA hanana / hatyA hananamuddhAram / (vipATI pa 75) hy-ht| haya mahiya ghAiya vivaDiya / ' (jJA 16/253) hayateya-jisakA teja naSTa ho gayA hai / ___hayatee gayatee naTThatee bhaTThatee luttatee vinntttthtee| (bha 15/116) 1. dekheM-pari0 2 4. dekheM-pari0 2 2. dekheM-pari0 2 5. dekheM-pari0 2 3. dekheM-pari0 2
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 : haraMti-hiya haraMti haraNa karate haiN| haraMti vA vibhayaMti vA NUmeMti vA egaLaM / ' (sUcU 1 pR 176) harSa-harSa / harSaH prmodo'nuraagH| (jJATI pa 138) hasaMti-haMsate haiN| hasaMti ramaMti lalaMti / / (bha 6/135) hasita-mudita / hasitappahiche mudite| (aMvi pR 251) hAyapati-tiraskRta karatA hai| hApayati paribhavati vilupati / ' (vyabhA 2 TI pa 25) hAra-haraNa / hAraM haraNaM hityate iti vA ekArtham / (vyabhA 1/4 TI pa 5) haahaabhuuy-haahaakaar| hAhAbhUe bhabhanbhUe kolAhalabhUe / (bha 7/117) hAhAbhUe bhaMbhAbhUe kolAhalabhUe / (jaMbU 2/131) hiTimanikRSTa / hiTThimo nikRSTo jaghanyaH / (ucU pR 247) himAni-hima samUha / himAni vA, himapujjAni vA, himapaTalAni vA, himakUTAni vA, etAnyeva padAni nAnAdezavineyAnugrahAya paryAyAcaSTe / (jIvaTI pa 124) hiya-hita / hiyaM suhaM khamaM NisseyasaM (nIsesaM) ANugAmiyaM / ' (A 8/61) 1. dekheM-pari0 3 4. dekheM-pari0 3 2. dekheM-pari0 3 5. dekheM--pari0 2 3. dekheM--pari03
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiyakAmaga-heugovaesa : 156 hiyakAmaga-hiteccha / hiyakAmagassa suhakAmagassa patthakAmagassa ANukaMpiyassa nissesiyss| (bha 15/63) hiinnssr-niNdysvr| hINassarA dINassarA aNiTussarA akaMtassarA appiyassarA amaNuNNassarA amaNAmassarA aNAdejjavayaNA / (jaMbUTI pa 165) holaNA-avahelanA / hIlaNAo niMdaNAo khisaNAo tajjaNAo tADaNAo grhnnaao|' (rAja 776) holijjamANI-tiraskRta hotI huii| hIlijjamANI khisijjamANI nidijjamANI garahijjamANI tajjijjamANI pavvahijjamANI dhikkArijjamANI thukkaarijjmaannii|' _ (jJA 1/16/29) holeti-niMdA karatA hai| hIleti nideti khisati garihati paribhavati avamaNNati / ' (sU 2/2/11) hutAsiNA sihA-agnizikhA / hutAsiNA sihA va ti, tadhA aggisiha ti vA / tadhA dIvasihA va tti, odIvasiha tti vA // dIvigAya sihA va ti, ciDilIya sihi tti vA / ete uttA samA sddaa| (avi pR 61-62) heugovaesa--saMjJA kA eka prakAra / - heugovaeso ti vA kAraNovaeso ti vA pagaraNovaeso tti vA egaTThA / " (AvacU 1 pR 31) 1. dekheM--pari02 2. dekheM--pari02 3. dekheM--pari0 3 4. dekheM-pari0 2
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 : hetu hetu -- hetu / hetuH kAraNaM nimittamityanarthAntaram / hetU kAraNa uvAo / ho - lajjA / hrI lajjA saMyama ityanarthAntaram / ( naMdIcU pR 47 ) ( AvacU 1 pR 557 ) (sucU 1221)
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 1. zabda- anukrama 2. vizeSa zabda vivaraNa 3. dhAtu-anukrama
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 1 ___zabda-anukrama (prastuta pariziSTa ke antargata jina zabdoM ke Age koSTaka meM pRSTha saMkhyA athavA zabda die gae haiM, ve ekArthavAcI zabdoM ke prAraMbhika zabda ke dyotaka haiN|) aivala (1) aMtAhAra (pR 1) aibbala (ohabala) aMtika (pR 2) aibhaya (bIhaNaya) aMdolati (pR 2) aMkaNa (vadha) aMdhakAra (chAyA) aMkuTika (nAgadantaka) aMdhakAra (nIla) aMga (pR 1) aMdhakAra (tamas) aMga (AyAra) aMdhakAra (tamukkAya) aMgajaka (gaMDUpaka) aMbara (AgAsatthikAya) aMgaNA (patti) aMbarasa (AgAsatthikAya) aMguleyaka (pR 1) aMza (kalA) aGgaja (attaya) aMza (vikalpa) aMceti (1) aMza (bheda) aMjalipaggaha (sakkAra) (pR 2) aMta (tIrita) akaMTaya (ohayakaMTaya) aMtanIta (zikSita) akaMta (aNiTTha) aMtagaDa (siddha) akaMta (dukkha) aMtajIvi (aMtAhAra) akaMtassara (hoNassara) aMtara (pR 1) akaMpa (dhuvaka) akatattha (dINa) aMtara akathya (garahita) aMtarappa (pR 1) akamma (siddha) aMtarappa (jIvatthikAya) akammagata (siddhigata) aMtalikkha (AgAsatthikAya) akammavIriya (pR 2) aMsa aMtara (chidda) (chiDDa)
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 / pariziSTa akayastha-agga (pR 3) akiTTha akayastha (adhanna) akkhoDabhaMga (khoDabhaMga) bakayalakkhapa (adhana) akkholA (lomasikA) akaraNA (duguMchaNA) akriyA (pR 2) akaraNAe banmuTTijjai(Aloijjai) akrodhavad (zAnta) vakaraNIya (micchA) akSatAcAra (pR 3) bakalusa (adINa) akhaMDa akalusa (aNAsava) akhaMDa (pR3) akaSAyavad (zAnta) akhaNDa (sarva) akasAi (aNAila) akhamA (koha) akiMcaNa (aNAsava) akhamA (mohaNijjakamma) akiMcaNa (saMta) akhila (acala) akicca (pANavaha) aga (duma) (2) agaNi (aggi) akiriya (saMjaya) agaNijhAmiya (pR3) akukkuca (acavala) agaNibhUsiya (agaNijhAmiya) akuTila (Rju) agaNipariNAmiya (agaNijhAmiya) akuTilattaNa (ujjugattaNa) agama (bAgAsasthikAya) akuDila (pR 2) (pAdava) akuDila (ujjuya) agarihiya (sAmAyika) akusala (pR 2) abhiNI (navavadhU) akkosa (pR 2) agItArtha (alpazruta) akkosati (AhaNai) aguNakittaNa (parivayaNa) akkosejja (pR 2) agutti (pariggaha) akkoha (pR3) agRddha (pR 3) akkha (dumapuphiyA) agRhItavya (pR3) akSaNa (AloyaNa) agehi (lAghaviya) akkhaya (dhuva) agehi (asaMjaNa) akkhayAyAra ( 3) (pR 3) akkhara (ceyaNNa) agga (pR 3) akkhubhiya (abhIya) agga akkheva (adiNNAdANa) agga (calA) agama agoya
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ agi-advikasaMkama parikSita : 163 aggi (pR 4) acchidda (aNAsava) aggikuMDa (agghuppatti) acchinna (sakala) aggiTTha (agghuppatti) achalaNA (dayA) aggisihA (hutAsiNA sihA) ajara (siddha) aggihotta (baMbhaNa) ajarAmara (acala) aggihottarati (baMbhaNa) ajIvAbhigama (jIvAbhigama) agdhAtita (4) ajoga (aNala) agghuppatti (4) ajjAveyavva (haMtavva) agra (pR 4) ajjIvAivAta (ahiMsA) agresaratva (porevacca) ajjhatthiya (pR 4) acaMcala (asAhasa) ajjhayaNa (pR 5) acaMcalasIla (abAlasIla) ajjhayaNachakkavagna (Avassaya) acapala ( 4) ajjhavasANa (paNihANa) acala (pR 4) ajjhavasANa (maNasaMkappa) acalita (dhuvaka) ajjhavasAyaThANa (saMjamaThANa) acaliya (abhIya) ajjhINa (ajjhayaNa) (aNuvigga) ajjhIta (uvacAra) acavala acavala (aturiya) ajjhovavajjai (sajjai) acavala (asAhasa) ajjhovavaNNa (pR 5) aciMtaNa (asaraNa) ajhovavaNNa (loluya) aciyatta (pR 4) ajjhovavaNNa (mucchiya) acokkha (asui) ajjhosa (pR 5) accaNa (thui) ajJa (bAla) accalINa (aNupaviTTha) ajJAnAvRta (manda) acci (mummura) acci aTTa (aliya) accita (vaMdita) aTTa (mAgAsasthikAya) acciya (pR 4) aTyate (adya te) accha (pR 4) aTTika (NimmaMsaka) accha (taraccha) aTThikalevara (NimmaMsaka) accha (maMdara) aTThikasaMkala (jimmaMsaka) aTTa
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 : acammANaddha aDavI aDDha aDDhaga pariziSTa 1 aNa anaMta anaMta anaMta anaMta anaMta aNaMta anaMta ria esiyakhaMdha atarahita anaMtarAya atariya aNaNNa aNatta aNattha aNattha aNatthaka aNa pajjha 1 aNakara aNagAra aNagAra aNagAra aNajja aNajja aNajja aNajjava aNatAvittA (sukka ) ( gahaNa ) (pR. 5) (gaDika) ( pR 5) ( pR 5) ( aNuttara) (vicchinna) (hatthakhaDDuga ) ( nivvANa ) (AgAsa tthikAya ) (kevala ) ( poggala tthikAya ) ( anaMtariya ) ( pR 5) ( pR 5) ( pANavaha) ( ujju) ( samaNa ) ( bhikkhu) (pAva) ( akusala ) (aliya ) ( uvadhi ) (avivicittA) ( pR 5) ( bhagga ) (bhaya) ( pariggaha) ( pariggaha) ( pR 5) acimmAvaddha- aNidussara ( iTThattA) ( pR 5) ( aggi) aNabhijbhiyattA aNala aNala ali aNavajja aNAila aNAila aNAilabhAva aNAuya aNAula aNADhAyamANa aNAdejjavayaNa aNAdha aNAbAhapaya aNAma aNAyataNa aNAyaraNa aNAriya aNAriya aNAvaraNa aNAvuTThi aNAsava aNAsava aNAsava aNAha aNiggayabhAva aNiggaha afore aNiTTha aNi aNissara ( dIva) ( sAmAyika ) ( pR 6 ) ( adINa ) ( pR 6) ( pR 6 ) (abhIya) ( asaraNa ) (hINassara ) ( bhagga ) ( NivvANa ) ( pR 6) ( pR 6) (mohaNijjakamma) ( paccaM tika) (pAva) ( pR 6 ) ( apAtaya ) ( pR 6 ) (saMta) ( ahiMsA) ( attANa ) ( aNAilabhAva ) ( abaMbha ) (uccacchaMda) ( pR 6 ) (dukkha) (hINassara )
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNitiya atikrimaNa pariziTa 1 165 : (vihi) (sayaya) (asAhasa) (Niyata) : (saMmaya) (thejja) (pR 7) (8) . (abhIya) (8) (8) (pR 8) aNitiya (bheuradhamma) aNupuvi aNiyata (uccacchaMda) aNubaddha aNivAriyavAvAra (kevala) aNubbhaDa aNi te (dINa) aNubhUta aNiha / (akuDila) aNumayaH aNihuyapariNAmaduppayogi (pAva) aNumaya aNu . (pR 6) aNumAtra aNu (kasa) aNuvasaMta aNuoma : . (pR 7) aNuvvigga aNukaH (kasa) aNuvvigga aNuka (khuDDulaka) aNusaMcaraha aNukaMpaNa (pR. 7) aNusaTTi aNukaMpamANa (sArakkhemANa) aNusamaya aNukaMpA ... (aNukaMpaNa) / aNega aNukkama. .. (ANaMtariya) aNegaNAmabheda aNujogagata (diTTivAya) aNegapajjAya aNujjaga (aliya) aNegapaDiraya aNujjala (asAhasa) aNeha aNujjuya (vaMka) .aNojjA * aNuNNA (7) aNNa (aNuttara) aNNANa aNuttara (pR 7) aNNAya aNuttara (pR 7) aNNasaNA aNuttara .. (aNaMta) aNhayakara aNuttara (nivvANa) aNhayakara : aNuttara ' (khema) aNhete aNuparivADi (ANaMtariya) atattha aNupaviTTha (7) atathAbhUya aNupaviTTha (atigata) atalapalAita aNupAlei (phAsei) atikAya - aNupAlemANa (sArakhemANa) atikimaNa aNuttama (aNegapaDiraya) (aNegapaDiraya) (pR 8) (NiNNehaka) ( 8) (pR 8) (avadya) ( 8) (esaNA) (8) .(pAvaya) (jemeti) (abhIya) (gaTTha) ' (saMgAma) (alasa)
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 atikkaMta atigata atigata atigata aticchiya atithova atidigdha atidUra atidUra atipaNDara atiprabhUta atibhaya : atimmahaMta atiyAra atirekita ativatta pariziSTa 1 ativAhayanti ativisuddha atisa atisarita atIta atIta aturiya atta attakamma attaya attava attANa attuko atukkosa attha ( ativatta) ( pR 8) ( aNupaviTTha) ( paviTTha) ( ativatta) (rahassa) ( atidUra) ( pR 8 ) ( atigata ) (avadAta ) ( pasihatya) (pAva) ( atidUra) (pR 2) ( pasihatya) ( pR ha) ( vinayanti ) (seta) ( arati) ( paviTTha) ( ativatta) ( vigata) (pR 2) ( pR ) (AhAkamma) ( pR ) ( pR ) ( pR 8 ) ( mANa) ( moha Nijjakamma) ( pR ) astha attha astha atthayati attharaka atthAma atthi asthi asthibhAva adatta adarzana adiTTha (sapajjAya) (adiNNAdANa ) ( channa) (aNNAya) adiNNAdANa ( pR 10 ) ( adhammatthikAya ) adiNNAdANa adiNNAdANaveramaNa ( dhammatthikAya ) ( pR 10 ) ( sAmAyika) adINa adugaMchiya atikkaMta-adhammatthikAka ( bavahAra) ( pavayaNa) (maMbara) ( pR 10 ) (Dipphara) adRSTa addI mANasa addhakaviTThaga adA addhA addhA addhitikaraNa adhaNa adhaNNa adhanna adhama adhamma adhamma raafrate ( pR 10 ) ( pR 10 ) (saMta) ( apUrva ) ( aNAila) (taTTaka) ( pR 10 ) (kAla) (avaDDha ) (adhikaraNa) ( pR 10 ) ( pR 10 ) ( pR 11) (adhara) ( abaMbha ) ( adhammasthikAya ) ( pR 11 )
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhara-antagamana pariziSTa 1 : 167 anidda , adhara adharma adhikaraNa adhikaraNa adhikAra adhikiraNa adhigama adhigama adhigama adhigama adhitikaraNa adhIta adhIta adhuva adhuva adhuva adhekamma adhyavasAya adhyupapanna adhyupapanna anagAra anadhyupapanna ananukUla ananumArga anabhipreta anartha anala anuguNa anAyatana (ghAta) anAraMbha (pR 11) anArjava (adhitikaraNa) aniMda (upayoga) anitya (viussaga) anitya (uvacAra) (bhAva) anukAza (NANa) anukUla (saMvid) anukUla (pR 11) anukUlapratikUla (zikSita) anukrama (uvacarita) anugata (bheuradhamma) (vicala) anudghAti (anitya) (AhAkamma) anupadrava (jJAna) anupayoga (sakta) anuparipATin (grathita) anupalabdhi (pR 11) anupaviSTa (agRddha) anupazama (asamaMjasa) anupAdeya . . (vyavahAra) anubaddha (asamaMjasa) anubaddha (pR 11) anubhava (pR 12) anumata (vyavasAyan) anurAga (anAyatana) anuloma (aNappajjha) anRta (azlAghA) antagamana (pR12) (akriyA) (mAyA) (sAmAyika) (AzAzvata) (pR 12) (sAmAyika) (pR 12) (anuloma) (avijAta) (uccAvaca) (AnupUrvin) (pR 12) (anuloma) (guruka) (vyavahAra) (kalyANa) (anartha) (AnupUrvin) (channa) (niSanna) (krodha) (agRhItavya) (anugata) (saMtata). (rayas) (anugata) anupadeza analasa anAcAra anAtmavaza (pR 12) (mithyA) (pAra) anAdara
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 anviSTa apaMguta apaMDiya : pariziSTa 1. apakaDUti apakaDita apagata apagata apacaya -apaccala apachuddha apachuddha apaviddhayA apaNata apaNata apaNAmita apaNAsita apadhajAta apanItabandhana apamajjiya apamaTTha apamANa aparakkama aparaccha apariNivvANa aparitaMtajogi aparitAviya aparimiyabala aparispanda aparissAvi apalikhita -apalolita ( pR 12 ) apaTTita ( udvita) apavatta (jar3a) apavAma ( nIhAreti ) apaviTTha ( apasArita) apasavva apasArita apasArita ( pR 12) ( vyAvRtta) ( kSapaNA ) ( aNala) ( apamaTTha) ( apasArita) ( lAghaviya) ( apamaTTha) ( apasArita) ( apamaTTha) ( apasArita) ( uTThita ) ( uddAmita) ( rahassa) ( pR 12 ) ( pR 12 ) ( atthAma) ( aviNNAdANa ) ( asAta ) (adINa) ( akiTTha) ( aibala) ( akriyA ) ( aNAsava ) ( apamaTTha) ( apamaTTha) apahita apahRtacitta apAtaya apAtra apAya apiyatta apuNabbhava apunna apurisakkAra apurusa apUrva apRthag apeta apoha apoha apoha appa appa appakammatara appakariyatara apaggaMtha appaggha appaccaya appaccaya anviSTa - appaccaya (apamaTTha) ( apamaTTha) (vAma) ( apamaTTha) (vAma) ( pR 12) ( apamaTTha) ( apasArita) ' (kSipta) ( pR 13 ) ( pR 13) (ayadhyavasAya) ( aciyatta) (siddhaupapatti) ( adhanna ) ( atthAma) ( NapuMsaka) ( pR 13) (aNaNNa) ( apagata) (AbhiNibohiya) ( Abhoga ) ( IhA ) ( aNumAtra) (rahassa) ( pR 13 ) ( appakammatara ) ( appa Dibaddha ) (vAma) ( aliya ) ( adiNNAdANa )
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ appa DikaMTaya-abhinava appaDikaMTaya appaDibaddha appamAya appasaMta appAya appAsavatara appicchA appiya appiya appiyavavahAriya appiyassara appIi aphiDita aDiya aprakAza apramatta aprayojana apravibuddha aprasUtA abaMdhava abaMbha abala ahilesa abahuzruta abAla abAlasIla abbhaMgaNa abbhaMtara abhaMtaraga abbhakkhANa abbhakkhANa ( ohayakaMTaya ) ( pR 13) ( ahiMsA) ( kalusa) (kamma) ( appakammatara ) ( lAghaviya) (dukkha) ( aNiTTha) ( pR 13 ) ( hINassara ) ( arati) ( apasArita) ( akhaMDa ) ( channa) ( payata ) ( anartha ) (mukula) ( navavadhU) ( attANa ) ( pR 13 ) ( atthAma) ( aNAilabhAva ) ( alpazruta) ( desakAlavaNa ) ( pR 13 ) ( ussiMghaNa ) ( aNupaviTTha) ( aNupa viTTha) ( aliya ) ( adhammatthikAya ) pariziSTa 1 abbhakkhANavivega abbhaNuNNata abbhapalAita abbhasaNa abbhahitara abbhAsa abbhukkaDhita abbhuggaya abbhujjaya abbhuTThANa abbhuTTi abhuTTiya abbhuTTiya abbhuNNaya abhaya abhaya abhava abhAjana abhAra abhigacchai abhigacchati abhigayaTTha abhigraha abhijjA abhibhA abhibhA abhiNivvaTTa abhiNivvuDa abhiNa abhinanda abhinava 166 ( dhammasthikAya ) (vaNita ) (saMgrAma) ( pariyaTTaNa ) ( pR 13) ( pR 14 ) ( NinbhAmita) ( pR 14 ) ( abbhuggaya ) (sakkAra ) ( AuTTi) ( uvadviya) ( abbhuggaya ) ( abbhuggaya ) (sAta) (ahiMsA) ( dhuvaka ) ( apAtra ) (alasa) ( jANai ) ( pR 14) ( laDhaTTha) (pratimA) ( mohaNijjakamma) ( pR 14) (lobha) (abhisaMbhUta) (khaMta) ( aNaNNa ) (rAga) (bAla)
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 : pariziSTa 1 abhinava-amurchita abhinava (taruNaya) adhisaMdhAna (mAyA) abhiniSadyA (takA) abhisaMbhUta (pR 14) abhinnAcAra (akSatAcAra) abhisaMvuDDha (abhisaMbhUta) abhinnAyAra (akkhayAyAra) abhisandadhyAt (saMdhayet) abhippAta (viNNANa) abhisamaNNAgata (laddha) abhippAya (14) abhisamaNNAgaya (nAya) abhippAya (paNihANa) abhihaNati ( 14) abhippAyaMti (abhilasaMti) abhihaNejja (pR 14) abhiprAya (saMvid) abhIya (aNuvigga) abhiprAya (praNidhAna) abhIya (15) abhiprAya (chaMda) abhUtibhAva (pR15) abhiprAya (bhAva) abheda (aNu) abhibhava (vijaya) abhyAza (aMtika) abhiruiya (icchiya) abhyupagata (pratISTa) abhirUva (pAsAdiya) amaNAma (dukkha) abhilaSaNIya (kAnta) amaNAma (aNi?) abhilasai (AsAei) amaNAmassara (aNiTThassara) abhilasai (kaMkhai) amaNuNNa (aNiTTa) abhilasaMti (pR 14) amaNuNNassara (hINassara) abhilasana (pIhana) amanojJa (pharasa) abhilasamANa (patthemANa) amama (aNAsava) abhilApya (prajJApanIya) amama (saMta) abhilASa (rAga) amara (siddha) abhilASa (lobha) amara (deva) abhilASa (chaMda) amAghAya (ahiMsA) abhilAsA (parijjhA) amANa (pR 15) abhivAdita (vaMdita) amAyA (pR 15) abhivAyaNa (pR 14) amucchA (lAghaviya) abhizayyA (takA) amutti (pariggaha) abhiSvaGga (saMstava) amuya (aNNAya) abhisaMjAta (abhisaMbhUta) amUDha (pR 15)
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ amUDha-avagama amUrchita amoha amohA ayana ayukta ayogagata ayogya ayogya araiya araMjara arati arabhasa araya araya araviMda aravinda arasAhAra araha ari ariTTa ariha arujagata aruNodaya aroga arogazAlA arthavijJAna arthavyAkhyA arthAdhyavasAya arthApayati adyate arpita pariziSTa 1 / 171 (agRddha) arpita (gamita) (pR15) aryate (pR 16) (jaMbU) ahaMd (pR 16) (pR 15) arhadvacana (pravacana) (asthAna) alaMdaka (karoDaka) (siddhigata) alakaparikkheva (tirIDa) (apAtra) alaktaka (Adarza) (anala) alama (pR 16) (gaMDa) alasa (pR 17) (pR 15) alasa (pR 17) (pR 15) alAya (mummura) (asAhasa) aliMda (araMjara) (pR 16) aliya (pR 17) (kamma) aliyadhammaniraya (akusala) (uppala) aliyANa (akusala) (kamala) aloha (pR 17) (aMtAhAra) alpazruta (17) (pR 16) alpasatva (adhitikaraNa) (pR16) allaga (siMgabera) (pR16) allINa (anupaviTTha) ( 16) avaMga (NiDAlamAsaka) (siddhigata) avaMguta (ubhiNNa) (tamukkAya) avakaDDhita (pR 17) (haTTa) avakiNNa (vikkhiNNa) (tegicchiyasAlA) avakkamaNa (niggamaNa) (citta) avakkosa (mohaNijjakamma) (bhAsA) avakkosa (mANa) (pR 10) avagatatatva (buddha) (AgrAhayati) avagama (arthAdhyavasAya) (pR 16) avagama (nizcaya) avagama (saMvid)
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 pariziSTa 1 avagADha avagADhAvagADha avagAsa avagAha ava giraNa avaggaha avajJA avaTThANa avaTTiya aTThiya avaDDha avataMsa avatarati avatthaga avatthA avatthA avatthANa avasthita avatthiya avatthu avadAta avadya avadhAna avadhAraNa avadhAvana avadhi avadhita avana avaboha avamaTTha avamANaNa ( pR 17 ) (AiNNa) ( ovAsa ) ( sparzanA) (ussagga) ( uggaha) ( azlAghA ) ( patiTThA) (dhuva) ( phA siya) ( pR 17 ) (maMdara) ( uveti ) (aliya ) ( pR 18 ) ( patiTThA) ( avasthA ) ( acala ) ( asAhasa ) (aliya ) ( pR 18) ( pR 18 ) ( pR 18) ( uggaha) ( loTana ) ( avadhAna ) ( codita) ( pR 18 ) ( vavasAya) (rahassa) ( akkosa ) avamANita avamaNNati avamaNNati avaya avayava avayava avalaMbaNa avalova avasakkita avasara avasara avasara avasavva avasArita avasthArUpakAla avassakamma avassakaraNa avassakaraNijja avassakAyavva avasakiriyA avahaDa avahAra avahIya avAya avikampita avigatacitta aviggahamaNa avicAlita aviccuti avagADha- aviccuti (paribhIta) (holeti ) ( paribhAsati ) (nIya) (aMga ) (kalA) ( uggaha) (aliya ) (uTTita) ( pR 18) (deza) (yoga) (vAma) (uTThita) (bhUmi) (pAvakammaniseha) kiriyA ) ( Avassaga ) ( Avassaya ) ( Avassaga ) (pAvakammani seha) kiriyA ) ( khINa) ( adiNNAdANa ) (aliya ) ( pR 18 ) ( kevala ) ( avimanas ) ( dhammamaNa ) (apUrva ) (dharaNa)
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ avijAta-asaMjama pariziSTa 1 : 173 avijAta avijjamANabhAva aviNNAya avitaha avitaha avitaha avitaha avitaha bhAva avidita aviddhattha avidhiparihAri avidhUNittA avinIta avibhAga avimaNa avimaNa abhimanas aviyAurI aviyoga avirati avirati aviraya avirala avirahitovayoga avirAdhita avirAya avilINa avivicittA avivitta avi vitta avisaMdiddha (pR.18) avisAdi (adINa), (asapajjAya) avisuddha (pR 16) (aNNAya) avisohi (atiyAra) (jahAbhUta) avIi (aNusamaya) (taha) avIriya (atthAma) (sacca) avIrya (akriyA) (sata) avIsaMbha (pANavaha) (viNicchaya) avegiya (asAhasa) aveyaNa (pR 16) (avirAya) avyakta (pR 16) (saMjamatavaya) avyakta (prakRti) (avivicittA) avvaya (dhuva) (khaluMka) avvahita (aNAila) (bhAga) avva hiya (akiTTha) (dhammamaNa) avvAhaya (nivvANa) (adINa) avvokaDDha (ukkaDDha) (pR 18) azakta (manda) azAzvata (pR 19) (pariggaha) azUnyamanas (avimanas) (AraMbha) azeSa (pR 16) (avadya) azruta (apUrva) sNlaagh (pR 16) (akhaMDa) asaMki liTTa (aNAsava) (kevala) asaMkliSTAcAra (akSatAcAra) (akhaMDa) asaMkhejja (gaNaNamatikkaMta) (pR 18) asaMkhejjapaesiyasaMdha (avirAya) (poggalatthikAya) (pR 18) asaMga (asaMjaNa) (avisuddha) asaMga (siddha) (garahita) asaMjaNa (pR 16) asaMjama (AraMbha)
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 : pariziSTa 1 asaMjama-ahAtacca (pAva) asAta asAta asAdhAraNa asAmprata asAya (adiNNAdANa) (pANavaha) (pAva) (aliya) (bhaya) (pariggaha) (jahAbhUta) (taha) (aturiya) (abhIya) asaMjama asaMjama asaMjaya asataka asaMti asaMtosa asaMdiddha asaMdiddha asaMbhaMta asaMbhaMta asamucchittA asaMsAropapatti asakkata asakkAra asagala asacca asaccasaMdhattaNa asa TThiya asaNa asapajjAya asavalAdhAra asamaMjasa asamaMjasa asamaJjasa asamaya asambaddhapralApin asambhava (siddhaupapatti) (dINa) (apamANa) (aMga) (micchA) (aliya) (micchA) (pR 16) (pR 16) (akkhayAyAra) (19) (dussaha) (uccAvaca) (aliya) (mukhara) (anAyatana) (attANa) (pR 19) (siddha) (pR 19) asAya asAra asAsaya asAhasa asita asiddhattha asiddhattha asIlayA asui asubha asussUsamANa asohi asohiThANa asthAna asthAna assi assuta ahaMkAra ahakamma ahama ayakamma aharagatIgAhaNa ahAattha ahAkappa ahAchaMda ahAtacca (bhaya) (kevala) (asthAna) (dAruNa) (kamma) (tuccha) (bheuradhamma) (pR.20) (kaNha) (adhaNNa) (dINa) (abaMbha) (20) (aTThi ) (vuccamANa) (paDisevaNA) (aNAyatana) (pR 20) (anAyatana) (pR 20) (aNNAya) (mANa) (AhAkamma) (dINa) (AhAkamma) (adhikaraNa) (pR 20) (ahAsutta) (pR 20) (ahAattha) asaraNa asaraNa asarIrakadha asAta
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahAtacca-Agama pariziSTa 1 : 175 ahAtacca ahAmagga ahAmagga ahAsamma ahAsutta ahiMsA ahiMsA ahikaraNa ahikicca ahigacchai ahigama ahigAra ahiTThayati ahidhAvati ahiyAsaNa ahiyAsei ahiyAseti ahIkaraNa ahIya ahIrakaraNa ahekamma / ahokaraNa ahotaraNa Aikkhai AikkhAmi AiNNa AiNNa Ainna AuTTi AuDijjamANa Autta (ahAsutta) Auyakammassa uvaddava (pANavaha) (ahAsutta) Auyakammassa gAlaNA (pANavaha) (ahAattha) Auyakammassa giTThavaNa (pANavaha) (ahAsutta) Auyakammassa bheya (pANavaha) (pR 20) Auyakammassa saMkheva (pANavaha) (pR 20) Auyakammassa saMvaTTaga (pANavaha) (titikkhA) Aula (gaNa) (adhikaraNa) Aula (vaMda) (paDucca) AoDAvei (pR 21) (jANai) AosaNa ( 21) (NANa) Aosejja (pR 22) (pagata) AkaDDa (pahara) (pR 21) AkAra (sthApanA) (odhAvati) AkArita (zApita) (parisahaNa) AkuMDita (rahassa) (sahai) AkuTTi (pR 22) (khamiti) AkrAnta (AspRSTa) (adhikaraNa) Akroza (pR 22) (uvacAra) AkhoTayati (AoDAvei) (adhikaraNa) AkhyAta (Ahita) (AhAkamma) AkhyAta (pR 22) (adhikaraNa) AkhyAtum (pR 22) (adhikaraNa) AkhyAna (Alocana) (pR 21) AkhyApayati (AgrAhayati) (pR 21) (pR 22) (pR 21) Agama (pR 22) (AyAra) Agama (lAbha) (pR 21) (chanda) (pR 21) Agama (Aya) (pR 21) Agama (ANA) (saMjamatavaDaya) Agama (Nipphatti) Agata Agama Agama
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 : pariziSTa 1 aggama Agama Agama Agamita Agamita Agamita Agamiya Agamiya Agara AgarisaNa AgAra AgAra AgArita AgAla AgAsa AgAsatthikAya Agiti Agiti AgrAhayati AghavaNA Aghaviya AcaraNa AcAra AcAra AcAla Acikkhati AjjAi aDhAi ANaMtariya AnaMda ANaMdakara (sutta) (samaya) (jJAna) (jJAna) ( Agata ) ( vidita) ( uvacAra ) (nAtha) (AyAra ) ( kaDhaNa ) ( pR 22 ) ( pR 22) (Arita) (AyAra ) ( AgAsatthikAya ) ( pR 22) ( AgAra ) ( saMThANa) ( pR 23 ) ( pR 23 ) ( pR 23) ( AcAra) ( pR 23 ) ( kalpa) (AyAra ) ( pR 23 ) (AyAra ) ( pR 23 ) ( pR 23) (tuTThi) (NivvANikara) ANaMdakara AnaMdiya ANavayaNa ANA ANA. ANAe ArAhiya ANAe ArAi ANAte aNupAliya ANukaMpiya ANugAmiya ANupuvvi Ati AtaTThi atava AtAhamma atikkhiya atiNNa Atura Atmaja 'Atman AtmaprazaMsA AtmArthin Adarza AdAna Adi Aditya AdiyaNA Adiyati Adiyati Adeza Adesa Agama-Adesa (madhura) ( haTThacitta ) ( sutta) ( pR 24 ) ( uvavAya) ( phAsiya) ( phAsei ) ( phAsiya) (hiyakA maga ) (hiya) ( pR 24 ) ( pR 24 ) ( pR 24 ) (sUralessA) ( AhAkamma) ( agghAtita ) ( pR 24) ( dINa) ( attaya ) (jIva ) ( zloka ) ( AtaTThi) ( pR 24 ) ( pR 24) (mUla) ( pR 24 ) ( adiNNAdANa ) ( pR 24) ( Apibati ) ( pR 24) ( upadeza )
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adya - AyAhakamma Adya Adya AdhAra AdhAra AdhAra Adhuta AnupUvin ApaDita Apati Apiyai ApIDa ApUrita Apta Apta AbhiNibohiya AbhiNibohiyANa Abhoga AbhogaNa AbhogaNa Amagandhi Amelaka Amokkha AmbilI AmraciJcA Aya Aya Aya Aya AyaMta Ayagutta Ayajogi (prathama) ( muddha ) (AgAsatthikAya ) (mUla) ( pAtra) ( vicala) ( pR 25 ) ( apamaTTha) ( pR 25) ( piyati ) (Amelaka ) ( pR 25 ) ( pR 25) ( pR 25) ( pR 25 ) ( mai ) ( pR 25 ) ( pR 25 ) ( IhA ) (vizra ) ( pR 26 ) ( pR 26 ) ( pR 26) ( jIvathikAya ) pariziSTa 1 ( ajjhayaNa) ( pR 26 ) (AyaTThi) (AyaTThi) AyaTri AyaNippheDaya AyataNa Ayatana Ayatasthita AyatArthin Ayaparakkama AyayaNa Ayara Ayarai Aya rakkhiya AyaraNa AyaraNA Ayarisa ( pR 25 ) (AyAra ) AyANukaMpaya (AmracicA) AyAma AyAra AyAra AyAra AyAra AyAra AyAsa AyAsa Aya hamma : 177 ( pR 26 ) (AyaTThi) (ahiMsA) ( pR 26 ) ( saMvigna ) ( AtaTThi) (AyaTThi) (mAyA) (vihi) (AyAra) Ayava ( dIva) Aya (AyaTThi) AyAkamma (AhAkamma) AyANabhaMDamatta nikkhevaNAassamiti ' (adhammatthikAya ) ( pR 26 ) ( parigaha ) ( ahiTThayati) (AyaTThi) AyANabhaMDamatta nikkhevaNAsamiti ( dhammatthikAya ) (AyaTThi) ( pR 26 ) ( pR 26 ) ( pR 26 ) ( kappa ) ( jIvAbhigama) ( pUyA ) ( pariggaha) ( pR 27 ) (AhAkamma)
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 AyuS AyuSka AraMbha AraMbha AraMbha AraMbhakaDa Arabhai Arambha : pariziSTa 1 ArAhaNA ArAhiya Arita Ariya Ariyadasi AriyapaNNa Arubhati ArUDha Aroga ArovaNa Aroha AlaMba AlaMba Alaya AlIna AlukkaI Aloijjai Alocana Aloya AloyaNa AloyaNa AloyaNA Alolita (sthiti) (jIvita) AvaTTaNa AvalikA Avassaga ( pR 27 ) (pANavaha) Avassaya (saMraMbha) AvahaMti ( pR 27 ) ( pR 27 ) (karaNa) ( Avasya ) ( phAsiya) ( pR 27 ) ( pR 27 ) (Ariya ) ( Ariya ) ( duruhai ) ( avagADha) ( Nivvata) ( vavahAra ) ( pR 27 ) ( pR 27 ) (meDhi ) ( uvasaga ) ( pR 28 ) ( pR 28) ( pR 28) ( pR 28 ) ( Abhoga ) ( pR 28) (vavahAra ) ( pR 28 ) (hAta) AvAsata AvirbhAva Avila AvIlae Azraya Azrava AsaMda AsaMdI AsaNANuppadANa AsaNAbhiggaha Asatti Asanna Asava AsasaNAyavasaNa AsAei AsArei AsAsa AsAsa AsAsaNa Asuratta Asevita AspRSTa Ahakamma AhaNai AharaNa AhvAna AyuS- AhvAna (avAya) (vaMza) ( pR 28 ) ( pR 28 ) ( pR 26 ) ( Avasya ) (prakAza) ( AyAsa) ( pR 26) ( AdAna ) ( Agama ) ( pR 26 ) (sejjA) (sakkAra ) (sakkAra ) ( pariggaha ) ( aMtika ) ( ariTTha) ( adiNNAdANa ) ( pR 26 ) ( ubva tei ) (ahiMsA) (AyAra ) (lobha) ( pR 26) (saMviciNa) ( pR 26 ) ( AhAkamma ) ( pR 26 ) ( NAya) ( pR 26 )
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ iTThattA iTrA isi isu iMda AhAkamma-ukkara pariziSTa 1 : 176 AhAkamma (pR 29) iTTha (pR 31) AhAtahiya (sacca) iTTa (madhura) AhAra (meDhi) iTTha (NivANikara) AhAra (AlaMba) (Apta) AhAra (bhoyaNa) (pR31) AhAraesaNA (dumapuphiyA) (patti) AhAraM kurute (jemeti) ita (pR 31) Ahita (pR 30) itthiyA (patti) Ahitaggi (baMbhaNa) isi ( 31) AhuNijjamANI (pR 30) isi (samaNa) Ahevacca (pR. 30) (isipabbhArapuDhavI) iMkhiNI (pR 30) (dumapupphiyA) iMgAlachArigA. (pR 30) issara (pR31) (pR 30) issarI (patti) iMdiyastha (saMga) issApaMDaka (NapuMsaka) iMdIvara Ipsita (uddiSTa) icchA (pR 30) IrSyA (mANa) inchA (chaMda) Izvara (pR 31) icchA (mohaNijjakamma) IsipabbhAra (IsipabbhArapuDhavI) icchA ___(rAga) IsipabbhArapuDhavI (pR31) icchA (lobha) IhaNa (viyAlaNa) icchA (adiNNAdANa) (AbhiNibohiya) icchAchaMda (Abhoga) icchita (pR 30) IhA (pR 32) icchiya (pR 30) IhAmaga (vRka) icchiyattA (iTTattA) uumAsa (pR 32) icchiyapaDicchiya (icchiya) uMcha (dumapuphiyA) ijjA ukkaMcaNa (pR 32) ijyA (yajana) ukkaMpita (pR 32) iTTakA (sejjA ) ukkaTThita ukkaDa (ujjala) (paduma) IhA (ahAchaMda) IhA (dINa) o
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 : pariziSTa 1 ukkaDa-ujjoei ukkaDDha (pR 32) ugghAyaNa (pR 33) ukkaDDhati (NikaDDhati) ucita (bahujanAcIrNa) ukkaDDiya (Nicchuddha) ucca (dIha) ukkatta (kappiya) ucca (udana) ukkasaNa (pR 32) ucca (UsaDha) ukkiTTha (pR 32) uccacchaMda ukkiraNa (sAharaNa) uccayaraka (33) ukkUiya (rasiya) uccArapAsavaNakhelasiMghANaukkUjiya (akkosa) jallapariTThAvaNiyAassamiti ukkUla (aliya) (adhammasthikAya) ukkoDabhaMga (khoDabhaMga) uccArapAsavaSakhela ukkosa (mANa) siMghANajallapariTThAvaNiyAsamiti ukkosa (mohaNijjakamma) (dhammatthikAya) ukkosejja (paMtAvejja) uccArita (ulloita) ukkhaNAhi uccAvaca (pR 34) ukkhitta (osArita) ucchaMdaNa (ussighaNa) ukkhitta (pUyA) ucchallijjati (cAlijjati) ukkhittabhatta (paheNa) ucchADita (ullohita) ukkhinna ucchAyaNa (ghAya) uktakramollaMghana (vyatyaya) ucchAha (joga) ukti (pR 33) ucchAha (yoga) ukhaDDamaDDa (pR 33) ucchuddha (osArita) uggama (pR 33) ucchuddha (pahara) uggaya (pR 33) uccholeMti (pR 34) uggavisa (pR 33) ujjala (34) uggaha (pR 33) ujjala (saMkha) uggaha (pR 33) ujju (bhikkhu) uggaha (uvahi) ujju (pR 34) uggahita (osArita) ujjugattaNa (pR 34) uggiNhaNa (uggaha) ujjuya (pR 34) uggovaNA (esaNA) ujjoei (obhAsei)
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ ujjoei -- uddavenja ujjoei ujjotita ujjhaNa ujjhaNA 'ujjhita -ujjhita ujya ujbhIyati uTThANa uTThANa uti uDupa uSNata uSNamaNI uNNAma uNAmita unha utkoca utkSiptabhakta utkSipyati uttama "uttama uttara uttara uttarakaraNa uttarati uttarapagaDi - uttAriya uttAsa uttAsaNaga uttAsaNaya ( pabhAsati ) (suddha ) ( paDaNa ) (ussagga) (mukta) (chAdita) ( bhiNNa) ( pR 34) (luTaNa) ( pR 34) ( pR 35) . (candra) ( mANa ) (aNNA) ( mANa) ( ulloita ) (teu) (laMcA ) ( pUjyabhakta) ( ( cAlijjati) ( orAla ) (maMdara) (vAma) (maMdara) ( pR 35 ) ( uveti ) (aMsa) ( pR 35 ) ( nIla) ( mahanbhaya ) ( lomaharisajaNaNa) uttudati utthita utpATita utpAdayati utprekSate utphulla utsarga utsuka utsRjati udaka udagga udagga udagga udagra udatta udatta udaya udaya udasI udAra pariziSTa 1 udAra udIraNA udIrita udghAtita uddavaNa uddavaNa uddavaNakarI udvijjamANa uddavittA udvejja For Private & Personal Use Ortly 181 (tudati ) ( ulloita ) ( udhRta ) ( pR 35 ) ( uvehati ) ( phulla ) ( ogha ) ( mANa ) ( nisRjati ) ( payas ) ( pR 35) ( orAla ) ( vayattha ) ( pR 35) ( mudita) ( orAla) ( uggaya ) (dumapuphiyA) (takka) ( pR 35) ( orAla ) (ejaNA) ( cAlita) (laghuka) ( pR 35) ( pANavaha) (cheyaNakarI) (Au DijnamANa ) (haMtA ) ( akko sejja)
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ uhaveti-uppAyaNa 182 : pariziSTa 1 uddaveti (abhihaNati) upadeza uddaveyavva (haMtavva) upadeza uddAmita (pR 35) upadesa uddiTTa (pR 35) upadhi uddiSTa (pR 35) upanIta udda Dha (pR 36) upanIyate uddhaMsaNa (AosaNa) upapadarisite uddharaNa (kaDhaNa) upapadyate uddharSaNA (Akroza) upayoga uddhAra (hatyA) upayoga uddhAraNA (dhAraNavavahAra) upayoga uddhiya (ohaya) upayoga uddhiya kaMTaya (ohayakaMTaya) upala uddhya (ukkiTTha) upalabdha uddhRta (pR 36) upalabhate udbuddha (phulla) upalabhate udbhinna (phulla) upalolita udyatavihArin (saMvigna) upavatta udyogavad (vyavasAyin) upavadhU unnaya (mohaNijjakamma) upavappita unnAma (mohaNijjakamma) upazAnta unnidra (phulla) upazrA unmiSita (phulla) upasArita unmIlita (phulla) upAtta upaka (padapAza) upAdAna upakaDDhita (ulloita) upAya upakAra (guNa) uppajjate upacAra (Adeza) uppala upaNata (ulloita) uppala upaNaddha (ulloita) uppADehi upadeza (pravacana) uppAyaNa (darzana) (nimitta) (pR 36) (mAyA) (gamita) (pR 36) (upanIyate) (payAti) (bhAva) (36) (jJAna) (pR 36) (pAsANa) (vidita) (zRNoti) (galAti) (ulloita) (ulloita) (patti) (ulloita) (zAnta) (pR 36) (ulloita) (baddha) (Aya) (prayoga) (pR 36) (paduma) (pR36) (pahara) (pR 37) :
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAyaNa uvasama - uppAyaNa upilAvaNa ubbhiNNa ubhaya ummuaNA ummukkakammakavaya ummUlaNa urAla urAla ullutta ulloita ullokita ullohita uvautta uvaesa uvakaraNa uvagama uvagamaNa uvagaraNa uvaggaha uvadhAya uvacaya uvacaya uvacaya uvacarita uvacAra uvacita uvacitadeha uvaciya uTThAttie uTTiya ( pR 36) uvaTTiya ( pR 37) ( pR 37 ) ( pR 37 ) (ussagga) (siddha) ( pANavaha) ( iTTha) ( orAla ) ( kasa) ( pR 37) ( Namokkata) ( pR 37) ( ativatta) (sutta) ( pariggaha) (lAbha) (lAbha) ( uba hi) ( uvahi) (DisevaNA) ( parigaha ) (kAya) (piMDa) ( pR 37 ) ( pR 37 ) ( thUla) ( parivUDha ) ( parivuDDha ) (muMDAvattae) ( pR 37) uvaNaya uvaNAmeti uvatthaDa uvadaMsaNa uvadasiya uvavesa uvadhAraNa uvadhAriya uvadhi uvadhi uvamma uvayaMti uvayatti uvayoga uvayoga uvaraya uvalaMbhaNA uvavAya uvavAya uvavisaNA uvavRtta uvavUha uvasaMta uvasaMta uvasaMta; uvasaMta uvasaMdhAra uvasaMpayA uvasaga uvasama pariziSTa 1 : 183 ( uvasaMta ) (gidaMsaNa) ( ANeti) (Ainca) (NivaMsaNa) ( Aghaviya) ( ANA) (uggaha) (biTTha) ( pR 37) (paNidhi) ( pR 38 ) (38) (vitaya) (nAtha) (cepaNa) (niyiya) (khajjagiyA) ( pR 38) (BITUIT) ( NisiyaNA ) (mahavvaya) (pR38) (hipa) (saMta) (38) (niTThiya) (NidaMsaNa) ( nissA) ( pR 38 ) ( saMti)
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 vasama uvasamaNa uvasamappabhava uvasamamUla uvasamasAra uvahANava uhi uvahi uvahi uvahi asuddha uvAya uvei uveti uti uvvaTTaNa uvvattei uvvalita ubvigga ubvigga ubviyaMti uvveyaNaya pariziSTa 1 usabha usabhaka ussagga ussaya ussaya ussaya ussaya ussArita usiMghaNa ussita ( pR 38 ) ( pR 38 ) ( uvasamasAra ) ( uvasamasAra ) ( pR 38) ( pavvaiya) (mAyA) ( mohaNijjakamma) (38) ( aliya ) ( hetu ) ( pR 36) ( pR 36 ) ( pR 36 ) ( ussiMghaNa ) ( pR 36 ) (ullohita) (tastha) (bhIya) (tasaMti) (pAva) ( pR 36) ( tiroDa ) ( pR 39 ) (kAya) ( ahiMsA) ( pR 36 ) ( jaNNa) ( rahassa) ( pR 36) (ulloita ) UsaDha Usaya UhA Uhita Rju Rtubaddha RtusaMvatsara RSi eijjamANa ekaggahaNagahiya ekAMza ega egaMta paMDiya egaNAmabheda egapajjAya egapaDiraya ejaNA ejana erAvaNavAhaNa esaNA esaNA esaNAassamiti esaNAsamiti okaTThita okaDDha oDita ogeNhaNa ogha occhanna ochuddha ojhINa uvasama - ojhINa ( pR 36 ) (tuTThi) ( saMzaya) ( pR 36 ) ( pR 40 ) (dvitIya samavasaraNa) ( pR 40 ) ( pR 40 ) ( pR 40 ) (kasiNa) (aNu) (saMjaya) (kevala ) ( egapaDaraya) ( egapaDiraya) ( pR 40 ) ( pR 40 ) ( pR 40 ) ( sakka) ( pR 40 ) ( maggaNA ) ( adhamma tthikAya ) (dhamma TithakAya ) ( osArita) ( ukkaDDha ) ( osArita) ( uggaha) ( pR 40 ) (aliya ) ( osArita) ( NimmaMsaka)
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ oNata-kaMta oha ohaya ohi oNata oNAmita otArita otAriya otiNNa odIvasihA odhAvati odhuta opuppha obhAsei obhAsejja omasthita bhomathita omukka oya oyaMsi oyaNa orAla olokita ololita ovaTTita ovatta ovamma ovahiya ovAta ovAsa ovAsaMtara ovIla ovIlemANa oveDhaga osakka pariziSTa 1 : 185 (osArita) osarita (osArita) (osArita) osA (siNha) (osArita) osArita (pR 41) (osArita) osAreti (pR 42) (osArita) (pR 42) (hutAsiNasihA) oha (saMkheva) ohabala (pR 42) (vicala) (42) (ativatta) ohayakaMTaya (pR 42) (pR 41) ohasita (ativatta) (paMtAvejja) (majjoyA) (osArita) ohijjata (ativatta) (osArita) kaiyava (kavaDa) (osArita) kaMkaNa (hatthabhaMDaka) (kaMti) kaMkhai (42) (pR 41) kaMkhA (lobha) (pR 41) kaMkhA (parijjhA) (pR 41) kaMkhA (adiNNAdANa) (osArita) kaMkhA (gehi) (osArita) kaMkhA (mohaNijjakamma) (osArita) kaMkhita (saMkita) (osArita) kaMkhiya (asthi ) (NAya) kaMcikalApaka (kaDIya) (vaMka) kaMcI (pR 42) (sukkila) kaMTakA (kaMcI) (pR 41) (NAvA) (AgAsasthikAya) kaMta (pR 42) (adiNNAdANa) kaMta (atta) (pR 41) kaMta (Apta) (kejjUra) kaMta (iTTa) (nayana) kaMta (subha)
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 kaMtattA kaMtA kaMti kaMti kaMdaMti kaMdaNa kaMdappa kaMdamANI kaMdala kaMdita kaMdita kaMdUga kaMpeti kakka kakka kakka kakka kakkaNA kakkaba kakkaraNa kakkasa kakkasa kakkasa kakkasasadda kakkuDagA kakkusa kakkhaDa kakkhaDI kakkhaDIbhUta kacchabha kajja pariziSTa 1 ( iTThattA ) (patti) ( ahiMsA) ( pR 43 ) ( thaNaMti) ( pR 43 ) (NaMdI) ( royamANI ) ( paduma) (ruNNa) ( hakkAra ) (kejjUra) (aMceti) ( pR 43 ) ( pR 43 ) (mAyA) ( mohaNijjakamma) (aliya ) ( gulovaladvIya) ( kUjaNa) ( pR 43 ) ( ujjala ) ( dAruNa) ( dAruNasadda ) ( lomasikA) (tusa ) ( ujjala ) ( pR 43 ) (purANa) ( rAhu ) ( pR 43 ) kajja kajjopaka kaTuka kaTTha kaThina kaDaga kaDaga kaDaga-maddaNa kaDacchakI kaDapalla kaDi upaka kaDIya kaDuya kaDuya kaGkSiti kaDhaNa kaNNakovaga kaNNakhI ka kaNNadhAra kaNNapIla kaNNapUra kaNNaloDaka kaNNA kaNha kaNharAti kaNhasappa kata katakajja katattha katapuvva kati kaMtatA- kati (kAraNa) (dIva) ( prAmyavacana) (nAvA) (kakkhaDI) ( harithaka) ( pR 43 ) ( pANavaha) (dabbI) ( pR 43) (kaDIya) ( pR 43 ) ( ujjala ) ( kakkasa) (NikaDUti) ( pR 43 ) ( kuMDala) ( kuMDala) (nijjAmaya ) ( kuMDala) (kuMDala) (kuMDala) (dAriyA ) ( pR 44 ) ( pR 44 ) ( rAhu ) ( ativatta) ( katattha ) ( pR 44 ) (niyata) ( samaNa )
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ katta--kalaha katta kattAhi kathayanti kathita kadheti kappa kappa kappa kappa kappa - kappaNa kappiya kappiya kama kama kamaDha kamanIya kamala kampana kamma kamma kamma kamma kamma kammakara : kammakarI kammakkhaya kammamAsa kammamAsa kammAraya kayattha ( jIva tithakAya ) ( pahara) ( beMti) ( Ahita ) (Acikkhati ) ( pR 44 ) . ( pR 44 ) (aNuSNA) (kAla) (vavahAra ) ( parUvaNa ) ( pR 44) ( ajjhatthiya ) (vihi) ( ANapuvi ) ( jalla) ( kAnta) kayAra karaNa karaNa karaNa karaNa karaNa karaNa nippaNNa karIsa karIsaNa karuNa karoDaka karkaza kardama rahita karpara karbura karma karma karman karmabandha ( pR 44 ) (ejana) ( pR 44 ) ( uTThANa ) ( dukkha ) kalabha (pAva) kalaza (vera) kalasa (dAsa) kalaha (dAsI) kalah ( saMti) kalaha ( u umAsa ) kalaha (riu) kalaha (dAsa) kalaha ( dhaNNa) kalaha pariziSTa 1 karmAnubhUti kalaMkarahita 187 ( pR 45 ) ( pR 45) (ubahi) (joga) (bhavana) (saMskRta) ( liMgiya ) ( gobbara ) ( dhUNaNa ) (145) ( pR 45 ) ( prAmyavacana ) (niSpaMka) (cheda) ( bakuza) (kriyA) (yoga) (sthAna) (kriyA) (sthiti) (niSpaMka) (bAlaka) (ghaTa) (araMjara) ( pR 45) ( adhammatthikAya ) (adhikaraNa) ( AyAsa) (samara) ( koha) (Dimba )
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 kalaha kalaha kalaha kalahaMsI kalahavivega kalA kali kalikaraMDa kalikA pariziSTa 1 kaluNa kaluSa kaluSita kalusa kalusa kalusa kalusa kalevara kalpa kalpa kalmaSa kalyANa kalyANopacaya kallasarIra kallANa kallANa kallANa kallANa kallANa kalhAra kavaciya kavaDa ( mohaNijjakamma) (vivAda) ( buggaha) ( villarI) ( dhammatyikAya ) ( pR 45 ) (samara) ( pariha) ( mukula) ( dINa ) ( kaSAya ) ( zaMkita ) ( pR 45) (kamma) ( kivvisa ) (pAva) ( kAya ) ( jIta ) ( pR 45 ) ( kivvisa ) kaNa kati kahessAmi kAussagga kAMkSA kAMta kANa kAnta ( pR 45) kApurisa kAma ( zubhavRddhi ) ( haTTha) ( iTTha) kavaDa kavaDa kavaDa kavallI ( pR 46 ) ( ahasA ) ( bhaddaga ) ( orAla ) ( uppala) ( sannaddha ) kaSAya kasa kasAya kasiNa kasiNa kasi kasi kasiNa kAmagama kAmaguNa kAmabhoga- mAra kAmayaMti kAmAsA kAmAsA kAya kAya ( kUDa) kAya agutti kalaha-kAya aguti (aliya ) (ukkaM caNa) ( pR 46 ) ( davvI) ( pR 46 ) ( pR 46 ) ( pR 46 ) - ( pR 46 ) ( savva) ( anaMta ) ( nivvANa ) ( aNuttara) (parUvaNa ) - (kiTTate) ( kittaissAmi ) ( pR 46 ) (lobha) ( iTTha) ( pR 46 ) ( pR 46 ) (kIva) ( rAga ) ( pR 46 ) ( abaMbha ) ( abaMbha ) (abhisaMti) ( mohaNijjakamma ) (lobha) ( pR 47) ( gaNa ) ( ammatthi kAya )
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyagutti-kuMDala kAyagutti kAyara kAyotsarga kAraMDaya (pR 47) kAraga kAraNa kAraNa kAraNa kAraNa kAraNa kAraNa kAraNa kAraNa kAraNovaesa kArpaTika pariziSTa 1 : 186 (dhammatthikAya) kitikamma (vaMdaNaga) (kova) kittaissAmi (pR 47) (vyutsarga) kittaNa (mayUra) kitti (pR 47) (kAraNa) kitti (ahiMsA) (47) kitita (vaNita) (sthAna) kibbisa (aliya) (niyANa) kibbisa (mAyA) (nimitta) kibbisiya (mohaNijjakamma) (attha) kiriyaMti (utpAdayaMti) (liMga) kirITa (tirIDa) (kajja) kilaMta (dubbala) (heu) kilAmijjamANa (AuDijjamANa) (heugovaesa) kilAmejja (amihaNejja) (dhUrta) kiliTTha (kalusa) (47) kilima (NapuMsaka) (addhA) kilesa (kamma) (kaNha) kisvisa (pR 47) (guruka) kisa (kasa) (pR 47) kisa (sukka) (sakkAra) kisiNa (kaNha) (dAsa) kissate (rahassa) kIDaMti (ramaMti) (ramaMti) kIrti (pR 47) kIlaMti (ramaMti) (phAsiya) kIva (pR 48) (phAsei) kuMci (48) (AikkhAmi) kuMjara (mAtaMga) (sukka) kuMjita (ruNNa) (pANa) kuMDaga (araMjara) (subuddhika) kuMDala (pR 48) kAla kAla kAlaka kAlaka (zloka) kAhApaNa kiikamma kiMkara kiMci kiTTaMti kiTTate kiTTiya kiTTei kiTremi kiDikiDiyAbhUya kiNiya kitabuddhi
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 : pariziSTa 1 kuMbhIkapaMDaka kucchati kucchidhAra (NAvA) kubvai (NapuMsaka) kunvijja (pR 48) kuzala (nijjAmaya) kusala - (ghaTa) kusala (kuMci) kusIlasaMsaggi (vakra) kusuma kuTila kuhiya . . kUTa kumala kuDhAraka thita 24. Da kubja kuMbha-ketu (AvahaMti) (pauMjejja) (pR 48) (desakAlaNNa) (cheyaM) (aNAyataNa) (puppha) (duma) (vAvaNNa) (dosINa) (pR 48) (mAyA) (pR 46) (aliya) (ukkaMcaNa) (mohaNijjakamma) (padapAza) (adiNNAdANa) (oyaNa) (aviNNAdANa) (vikUNita) (rasiya) (cetita) (niSThita) (pR 46) (azeSa) (sarva) (pR 46) (pR 46) pR 46) (pR 46) kujika kumArI (48) kuhita (picciya) (chinna) kUjaNa (mukula) (araMjara) (vizra) (pR 48) (48) kUDa (kunja) kUDa (dAriyA) kUDa (paduma) (uppala) kUrikaDa (ghaTa) kUvita (kuMDala) kUviya (mAyA) kRta (kakka) kRta (mohaNijjakalma) kRtsna (48) kRtsna (saMgha) kRtsna (adiNNAdANa) kRza (paduma) kejjUra ketana (Asuratta) ketu kumuda kumuya kuravaka kuruya kuruya kuruya kula kula kulamasi kuvalaya kuviya kuviya
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevala-khasimavanmakA pariziSTa : 161 kevala kevalaNANa kevali kevali kevaliThANa koMTaka kokaNaya kojjaka koTTiba koTTima koTTha koDi kopa (pR 50) (kSAmita) (kubba) (pR 50) (pR 50) (viralliya) (mukta) (kSipta) (kuzala) ( 50) (ativatta) (phuDita) (aMga) komala koraka kolAhalabhUya kova kova koha (46) kSapaNA (kevala) kSapita (araha) kSAma (siddha) kSAmita (ahiMsA) kSipta (tusa) kSipta (uppala) kSipta (pavuma) kSiptacitta (NAvA) kSuNNa (Dipphara) kSudra (dhAraNA) khaiya (assi ) khaMDa . (krodha) khaMDa (taruNaya) khaMDaNA (mukula) khaMDita (hAhAbhUya) khaMDittae (koha) . khaMta (mohaNijjakamma) khaMta (46) khaMta (adhammatthikAya) khaMti (mohaNijakamma) khaMdha (khamA) khajjamANa (dhammatthikAya) khaTTA (candrikA) khaTTika (46) (ejana) khaDDuga (pR 50) (yoga) khaNDa (viharaNa) (pR 50) khattapaka (anagAra) khattiyadhammaka koha koha niggaha kohavivega kaumudI kramati kriyA / "kriyA (virAhaNA) (pR 50) (cAlitae) (pR 50) (bhikkhu) (samaNa) (ahiMsA) (gaNa) (nassamANa) (sejjA ) (saukarika) (hatthika) (hatthakhaDDuka) (rayaNI) (cheda) (rAhu) (kAhApaNa) (gaMDUpaka) khaDuga khaNatA kriyA khataya krIDana krodha kSapaNa
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ khara khalaka 162 / pariziSTa 1 khattiyadhammakA-khema khattiyadhammakA (khikhiNikA) khisaNijja (hIlaNijja) (pR 50) khisati (holeti) khama (hiya) khisijjamANI (hIlijjamANI) khamai (sahai) khisiya (rusiya) khamaga (bhikkhu) khijjaNiyA (pR 51) khamati (pR 50) khitta (ukkaMpita) khamA (pR 50) khila (aMga) khamiti (pR 51) khilIbhUta (gADhIkaya) khara (pR 51) khINa (pR 51) khara (ujjala) khINaMtarAya (aNaMtarAya) (niThura) khINakkoha (akkoha) kharaya (rAhu) khINagoya (agoya) (rasa) khINanAma (aNAma) khalaNA (paDisevaNA) khINamANa (amANa) khaluMka (pR 51) khINamAyA (amAyA). khavaNa (vigicaNa) khINamoha (amoha) khavaNa (jhosaNa) khINaloha (aloha) khaviya (khINa) khINavaMsa (mahanvaya) khaha (AgAsasthikAya) khINaveyaNa (aveyaNa) khAima (asaNa) khINAuya (aNAuya) khAkhaTTikA (vIhasakkulikA) khINAvaraNa (aNAvaraNa).. khAta (pR 51) khIra khAti (jemeti) khuDita (rahassa) khAmiya (pR 51) khuDDatara (pR 51) (Dimba) khuDDalaka (pR 51) khikhiNikA (pR 51) khudda (pAva) khikhiNikA (pAmuddikA) khuha khisai (pR51) khisaNa (akkosa) khettaNNa (desakAlaNNa) khisaNA (hIlaNA) khema (pR 52) khisaNA (iMkhiNI) khema (pR 52) khAra khuha (pAva)
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ kheva - gamyate kheva khoDaka khoDabhaMga khobhaNA khobhittae khobhiya khobhei khoraka gaMDa gaMDa sela gaMDa gaMDU ka gaMDUpaka gaMtha gaMtha gagaNa gaccha gaccha gacchai gacchati gacchati gacchati gacchati gacchati gajadanta gaDUla gaDDa gaDhiya gaDhiya gaNa gaNa ( adiNNAdANa ) (bohasakkulikA) ( pR 52 ) (ejaNA) ( cAlittae) (vahita ) ( uvvattei ) ( pR 52 ) ( pR 52 ) (pAsANa ) ( pR 52 ) ( pR 52 ) ( pR 52 ) (taMta) ( sutta) ( AgAsatthikAya ) (rAzi) (saMgha) ( uvei) ( vayaMti) ( ijjjati) (aNusaMcarai ) ( kakhai ) (carati ) ( vakSaskAra ) (alasa) ( pR 52) (mucchiya) ( lolupa ) ( pR 53 ) (kula) gaNa gaNa gaNamatikkaM ta gaNiya gaNiya gata gata gata gata gata gata gatavaya gata vivekacaitanya gati gati gati gaddabhaga gantu gabbhellaga pariziSTa 1 gamana gamana gamana gamana gamana gamita gamita gamita gamita gamyate gamyate gamyate : 163 ( baMda) (saMgha) ( pR 53) ( uddiTTha) ( NAya) ( pR 53 ) ( pR 53 ) ( atikkaMta ) ( ita) (Thita ) ( ativatta) ( mahavvaya) ( mUcchita ) (ahiMsA) (caraNa) (bhava ) ( paduma) ( pravahaNa ) (nijjAmaya ) ( ayana ) ( avana ) (ejana ) (caraNa) (cAra) ( uvacarita) ( pR 53 ) ( arpita ) ( muNita) (ardyate) ( artha te) (caryate)
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 : pariziSTa 1 maya-giddhi vAya gavva gaya gaya 3 4 3 3 vU 3 3 3 3 3 3 / gaya gayateya garahaNA garahati garahijjamANI garahita garihati garihA garihA garihijjai garulaka garva gahita galai galata galana gali gali gali galiyakaMTaya galivadda gaveSaNA gavesaNa gavesaNA gavasaNA gavesaNA gavesi gavesiya (pR 53) (vicala) gavva (NAya) gahaNa (mAtaMga) gahaNa (hayateya) gahaNa (holaNA) gahaNa (kucchati) gahaNa gahaNapagAra (pR 53) gahaNA (holeti) (AloyaNA) gahiya? (paDikamaNa) gADha (Aloijjai) gADhalINa (tirIDa) gADhalINa (mANa) gADhIkaya (avadya) gADhopagUDha (saDai) gADhopagUDha (caMcala) gAmadhammatatti (pR 53) gAya (gaMDi) gArthya (khaluMka) gAla (taMDi) gAha (ohayakaMTaya) gAhA (duggava) gijjhai (IhA) gijhiya giNhAti (AbhiNibohiya) giddha (Abhoga) giddha (esaNA) giddha (atthi) giddhi (anviSTa) giddhi (mANa) (mohaNijjakamma) (pR 53) (aliya) (esaNA) (mAyA) (mohaNijjakamma) (mANa) (gahaNa) (baddha) (laTTa) (loluga) (aNupaviTTha) (atigata) (pR 53) (aNupaviTTha) (atigata) (abaMbha) (rAga) (lobha) (galana) (ciTTa) (pR 54) (sajjA ) (sajjiya) (miNati) (54) (mucchiya) (loluya) (parijjhA) (mucchA ) 3 3 3 3 * 3 3 3
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ girA-gobara pariziSTa 1 : 165 girA girA giri girika girirAya gilANa gillirI gillI giha giha giha gItArtha gIya gujjha gRhIta guNa guNa . (pR 54) guruka (vakka) guruka (Naga) gulamaga (pAsANa) gulovaladIya (maMdara) grahaNa (vAhiya) grahaNa (tisarA) gRhaNa (thillo) gRhaNa (AgAra) gRddha (gAhA) gRddhimanta (layaNa) gRhiparyAya (buddha) gRhIta (pR 54) gRhIta (abaMbha) (pR 54) gRhNAti (pR 54) gRhNAti (pajjava) geNhiti (paryAya) (jAvaMtAva) gehi (pariyaTTaNa) (solamaMta) gehi (pANavaha) (Uhita) (Agata) goula (NAya) gokhIra (pR 54) gocara (daMtappa) gojjhaka (pAlita) gojjhakapati (samaNa) goNasa (dhuvaka) godhikA (ahiMsA) gobara (kRtsna ) (pR 54) (araMjara) (pR 54) (NihaNa) (pR 54) (mohaNijjakamma) (mAyA) (sakta) (mUcchita) (pR 55) (uddhRta) (uvacAra) (baddha) (pR 54) (zRNoti) (Adiyati) (pR 55) (chaMda) (taNhA) (mohaNijjakamma) (lobha) (vakka) (ghosa) (saMkha) (prApti) (pR 55) (gojjhaka) (pR 55) (pR 55) (pR 55) guNa guNa gehi gehi guNakAra guNaNa guNamaMta guNavirAhaNA gehi guNita guNiya guNiya guNeti gutta gutta gutta guttaNAma gutti
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghumati 'ghaTTaNa ghaTTaNA 3 4 34 pravAI meM 4 48 # 43 44 4 4 4 hai haiM haiM hai hai goyara-caJcUryate (DaMDa) (pANavaha) (pR 56) (ari) (tisarA) (aMdolati) (ujjala) (uggavisa) (pR 56) (vavagaya) (chaDDe) (pR 57) (chajjiya) (pR 57) (pAva) (sAhasika) (ukkiTTha) (ujjala) (sigdha) (pAva) (uggavisa) (pR 57) (koha) (mohaNijjakamma) (ruTTha) (Asuratta) 196 : pariziSTa 1 goyara (pR 55) ghAyaNa goyara (dumapuphiyA) ghAyaNa gola (dumapuphiyA) ghAyaya govaNa (gRhaNa) ghAyaya athita (pR 55) ghisarA -grahagRhIta (aNappajjha) grahaNa (uvacAra) ghora grAma (niyoga) ghoravisa grAmyavacana (pR 55) ghosa "ghaTa (pR 56) caiya 'ghaTanA (melanA) cae (saMvara) caejja ghaTTaNa (pR 56) caMgeriya (ejaNA) caMcala ghaTTei (uvvattei) (accha) (pR 56) caMDa (AvahaMti) caMDa ghaDaka (araMjara) caMDa ghaDati (kramati) caMDadaMDa ghaDijja (parikkamijja) caMDavisa ghaDitavva (pR 56) caMDAla ghaNa (pR 56) caMDikka ghara (bhavaNa) caMDikka (gAhA) caMDikkiya ghAiya (haya) caMDikkiya ghATa (pR 56) caMda ghADiyaya (nAyaya) caMdalessA ghAta (pR 56) cakkakamihuNaga ghAta _ (daMDa) cakkhu ghAya (pR 56) caJcUryate caMDa caMDa ghaTTa ghaTTa ghaDa (dosiNA) (hatthika) (meDhi) (carati)
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra catuveda cikitsAzAlA pariziSTa 1 / 197 catuveda (baMbhaNa) calaNA (ejaNA) catta (vavagata) calita (pR 58) cattadeha - (pR 57) caliya (calita) caliya (vahita) candra (pR 57) (candrikA) cavala candrAtapa (ukkiTTha) cavala (pR 57) candrikA (khaddha) cavala (caMcala) cammaNaddha (himmaMsaka) cavala (sasaMbhama) (piMDa) caya cavala (sigdha) caya (pariggaha) cahita 'caya (kAya) (pR 58) cahiya (pR 58) cayaMti (vakkamaMti) cAummAsita (pR 58) cayaNa (ussagga) cAeti (pR 58) cayAvacaiya (bheuradhamma) cANDAla (saukarika) cayAhi (pR 57) (pR 58) (abaMbha) carata cAra (pR 58) caraka (samaNa) cAru (subha) caraNa (pR 57) cAlijjati (pR 58) caraNa (pR 57) cAlita (pR 56) caraNa (cAra) cAlittae (pR 56) caraNa (cAra) cAlei (uvvattei) 'caraNa . (jIvAbhigama) cAviya (vavagaya) caraNakaraNapAraviya (samaNa) cAhita (cahita) carati (pR 57) ciMtA (IhA) carati (58) citApara (dINa) caraya (bhikkhu) ciMtita (icchita) carittadhamma (jIvAbhigama) ciMtita (Uhita) carittadhamma (paccakkhANa) citiya (ajjhatthiya) cariyA (cAra) citehiti (pR 56) caryate (pR 58) ciMdha (liMga) cala (calita) ciMdhaNipphaNNa (ligiya) cala (anitya) cikitsAzAlA (tegicchiyasAlA)
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 cikkaNa faraftaa ciJcanikA ciTTha ciTuNA viTThaNA ciDilIsihA citaka citikamma citta citta citta vitta citta cittala cittavipluti cintana cintA cintA cintA cira cirajusiya cirapariciya cirasaMyuya cirasaM siTTha cirANu gaya cirANuvatti cillala cillika pari 1 cihna cuDali ( pR 56) ( gADhIkaya ) (AnaciJcA) ( pR 56 ) ( avasthA ) ( patiTThA) (huta siNa sihA ) ( dIva) (vaMdaga) ( pR 56 ) (aMtarappa ) (paNihANa) (madhura) ( maNasaM kappa ) (sabala) (vicikitsA) ( manana ) ( upayoga ) ( upayoga ) ( saMkaNa ) ( pR 56) ( cirasaM siTTha) . (cirasaMsiTTha) (cirasaM siTTha) ( pR 56 ) ( cirasaM sig ) ( cirasaM siTTha) ( saddala ) (puMsaka) (ketu) (dIva) cuNNa cuya cuya cullaka culli cUlA ceTThA ceta cetaNa cetita ceya ceyaNNa ceSTA caitya cokkha cokkhA cokSa coNNa codaNA codita coyaNA corikka chaMda chaMda chaMda chaMdata chaMdaka chaMdaNa chaMdana chagaNa cikkaNa - chagaNa (aMga) (gaya) (vaSaya) (dIva) (doSa) ( pR 56) (yoga) (aMtarappa ) ( NANa) ( pR 60 ) ( jIvatyi kAya ) (160) ( rayas) ( Ayatana ) (AyaMta) (ahiMsA) ( pR 60 ) ( vajja) (pucchA) ( pR 60 ) (160) ( adiNNAdANa ) ( pR 60 ) i ( pR 60 ) (icchA) (paDiyANiyA ) ( maNAma) ( pR 60 ) (nikAca ) ( gobbara )
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ chajjiya-- jajjara chajjiya khaDDaNa chaDDaNa chaDDita chaDDita chaDDiya chaDDe chaDDeM chaDDehi chaNa chaNa chanda channa chardita chalika chavikara cha viccheya chAta chAyaNa chAyA chAyA chAyA chAsi chiMda chidaMta chidaMti chijjamANa chiDDa chiDDa chiNNa chiNNaNa (160) ( viussaga ) (ussagga) (phulita) (pakiNNa) ( pR 60 ) ( pR 60 ) (bameMti) ( cayAhi) ( jaNNa) (ussaya) ( pR 61 ) ( pR 61 ) ( pR 61 ) ( maNAma) ( pAvaya) ( pANavaha) ( pivAsita ) (hiNa ) ( jui ) ( pR 61) (kaMti) (takka) ( pahara ) ( pR 61) ( pR 61 ) (nassamANa ) ( pR 61 ) ( AgAsatthi kAya ) (bhagga ) ( nivaTTana) chiNNabaMdhaNa chiNNa soya chidda chidda chidra chinna chinna chinnaMti chinna soya chuddha chubhati chettA cheda chedana cheya cheya cheyakara cheyaNa cheyaNakarI jai jaiNa jaiNa jaMtu jaMpati jaMbU jaMbUkA jaMbUphalaka jaggataka jaghanya jaghanya jajjara pariziSTa 1 166 ( daviya) (saMta) : ( antara ) ( pR 61 ) ( sandhi ) ( kappiya ) ( pR 61 ) ( pR 61) ( aNAsava ) ( Nicchuddha) (upayaMti) (haMtA ) (pR61) (AkuTTi) ( udhika) ( pR 62) (aNhayakara) (phuDaNa ) ( pR 62) ( bhikkhu) ( ukkiTTha) (sigdha) ( jIva tthikAya) ( Acikkhati ) ( pR 62) (kaMcI) ( karoDaka) ( pR 62) (adhara) (hiTTima) (juNNa)
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 jaDa jaDalaya jaDDu jaDha : pariziSTa 1 jaNakalakala jaNapada jaNabola jaNavUha jasaMmadda jaNasaNNivAya jaNukkaliyA jaNummi jaNNa jaNNa jaNNakata GoNakAri muMDa jata jati jatitavva janma janmaparyAya jaya jaya jayaNA jaraTha jaratI jaratkA jarAtura jarAvimukka jalaNa (maMda) (rAhu ) ( pR 62 ) (chaDDiya) ( jaNasaM madda ) (rajja) ( jaNa saMmadda ) ( jaNasaMmadda) (pR62) ( jaNa saMmadda ) ( jaNasaM madda ) ( jaNa saMmadda ) ( pR 62) (ussaya ) ( baMbhaNa) (baMbhaNa) ( baMbhaNa) (vIra) ( bhikkhu ) ( ghaDitabva) (bhava) ( gRhiparyAya) ( uvasaMta) ( jIvasthikAya) ( ahiMsA) jalana jalapAnasthAna jalaruha jalahara jalUga jalodara jalla jalliya javaittaya ( pR 62) ( mahavvaya ) javaNa javittaya jasa jasaMsa jasaMsi jasavatI jasokAbhi jasodharA jahAbhUta jahAhi jahejja jAivimukka jANai jANaMti jaDa - jAyako uhalla (nayana) (tIrtha) (purANa) jANukopparamAya ( jaratkA) jAta jAtateya jAma jAya ( siddha) ( aggi) jAyako uhalla jANitavvagasAmatthajutta ( kamala) ( balAhaka) (dumapuphiyA ) (bajavara) ( pR 62) ( pR 63 ) ( pR 63) ( ukkiTTha) ( pR 63) ( pR 63 ) ( siddhattha) (oyaMsi ) (sesavatI ) (pUyaNa hi ) (jaMbU) ( pR 63) (cayAhi) (caejja) ( siddha) ( pR 63 ) (mannaMti) (vizattikAraNa) (jhA) (pR63) ( aggi) ( pR 63) (araha ) ( jAyasaDDha )
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAyameya----joNi pariziSTa 1 : 201 jAyameya jAyasaMsaya jAyasar3ha jAla jAla jAlaka jAlana jAvaMtAva jiiMdiya jiNa (lobha) (mohaNijjakamma) (pR65) (dubbala) (pR 65) (ativatta) (mahavvaya) (mahanvaya) (paraggha) (kaMti) (pR 65) (saMgAma) (piMDa) (patti ) jutti jita jitakaraNa jimha jimha jumma jiya jivhikA jIta (puTTa) jIviyAsA (jAyasaDDha) jIviyAsA (pR 63) jui (mummura) jaMjiya (tisarA) juNNa (mukula) juNNa (nayana) juNNa (pR63) juNNavaya (khaMta) juttaggha (araha) juddha (pR 63) juddha (mAyA) (mohaNijjakamma) juvati (sikkhiya) juvANa (pR64) juvANa jUrai (bahujanAcIrNa) (vavahAra) (jaratkA ) jUha (pR. 64) jeTThoggaha (jIvasthikAya) jemaNa (pANa) (pR 64) jeyA (sthiti) joga (aNuNNA) joga (pR 64) joga (pR. 64) joganiggaha (pR 64) jogga (jIvana) jogga (pANavaha) joNi (pR.64) jIta jUraNa jUsa jIya jIrNA (jovvaNa) (dukkhai) (dukkhaNa) (rasa) (pR 65) (baMbhaNa) (pajjosavaNA) (bhoyaNa) jIva jIva jemeti jIva jIvana jIvana jIvavaDhipaya jIvA jIvAbhigama jIvita jIvita jIviyaMtakaraNa (jIvatthikAya) (pR65) (pR 65) (vakka) (kAussagga) (ariha) (pabhu) (jIvasthikAya)
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ joti-DaMDa (AbhogaNa) (uvvattei) ThavaNI jyeSTha 202 / pariziSTa 1 joti (aggi) jhosaNa jotisa (saMvatsara) jhosaNa jottejja (parikkamijja) TiTTiyAvei jovvaNa (pR65) Thappa jovvaNaka (jovvaNa) ThavaNA jovvaNattha (juvANa) ThavaNA jovvaNattha (jovvaNa) ThavaNA ThavaNA jositA (patti) ThavaNA jJA (jJAna) ThavaNijja jJAna (saMvid) jJApyate (sAdhyate) Thaviya (para) jyeSThAvagraha Thaveti (prathamasamavasaraNa) ThANa jyotsanA (candrikA) ThANa jhaMjhaka (hatthika) ThANa jhapita (ukkaMpita) ThANa jhavaNA (ajjhayaNa) ThANa jhavita (NippIlita) ThANa jhaviya (khAmiya) ThANa jhANapara (dINa) ThANadvita jhijjhA (lobha) ThAvaNA jhillirI (tisarA) Thii jhINa (pR66) ThiikaraNa jhINa (NippIlita) Thita jhINa (mahavvaya) Thiti jhINa (ativatta) Thiti jhusira (tuccha) Thiti jhusira (AgAsasthikAya) Thiti jhamita (bhagga) Thiya jhosa (pR 66) DaMDa (dhAraNA) (Nikkheva) (aNuNNA) (avasthA) (pajjosavaNA) (Thappa) (avatthA) (mikkhitta) (Nihita) (NisohiyA) (patiTThA) (pR 66) (pR 66) (acala) (uvasaga) (NAma) (dhuvaka) (patiTTA) (vihi) (aNuNNA ) (pR 66) (ahiMsA) (pR 66) (avatthA) (patidvA) (sikkhiya) (pR 66)
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaMbhaNa-Nikkheva pariziSTha 1 / 203 DaMbhaNa Dajhati -Damara Damara Daharaka Diba Dipphara - DoMba * jaMgala NaMdi .NaMdiya (pAsANa) (aMceti) (pR68) (68) (aNuNNA) (mitta) (patti) (68) (Nikkheva) (dhuva) (vakkha) (iMkhiNI) (uvadhi) (NIhAreti) (68) Niiya NidaNA *Naga (kakka) NAmata (rajjati) NAmeti NAya (Diba) NAya (kalaha) NAya NAyaya . (66) NArI (pR66) NAvA (pANa) NAsa (pR67) (pR67) NiuNa (haDhacitta) (pR67) NikaDi (pR67) NikaDDhati (Nihaya) NikaDDhati (asapajjAya) Nikammadarisi (pR 67) NikAya (ADhAi) NikAyaNa (aNuNNA) Nikujjita (67) Nijjita (67) NikkaMkhita (NapuMsaka) NikkaDDhita (uppala) NikkaDhita (paduma) NikkhaMta NikkhaNaMta (67) NikkhaNNa (muNi) NikkhiNNa (pR68) Nikkhitta (68) Nikkhitta (uvasamaNa) Nikkhussati (aNuNNA) Nikkheva *Na? tthibhAva NapuMsaka NamaMsai NamaNI Namokkata riMda Naretara NaliNa NaliNa *NANa *NANa NANi *NANi *NAma NAmaNa bhaNAmaNI (vaMda) (chaMdaNa) (NissArita) (Nimmajjita) (NissaMkita) (NissArita) (himmajjita) (68) (chidaMta) (Nimmajjita) (vikkhiNNa) (NissArita) (pR 68) (NIhAreti) (pR66)
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 Nigalita NiggaMtha NiggaMtha 1 Niggata Niggata Niggalita Nicca Nicca maMDiyA Nicchaya NicchayaM NAhiti Nicchayattha paDivatti NicchAlita nicchiDDu Nicchiya Nicchuddha Nicchuddha Nicchuddha NicchoDaNa Niccholita Niccholita Nijuddha NijjarA NijjarA NijjavaNA NijjANa NijjUDha NijjhAyati pariziSTa 1 NiTThita NiTThita giTTiyaTTha NiTThata NiTThara ( NippIlita ) (samaNa) giTThara ( mAhaNa) NiTTara ( uTThita) NiTThara ( Nicchuddha) NiDAla ( NibhAmita) ( dhuva) (jaMbU) ( pR 66 ) (citehiti) ( vavasAya ) ( NissArita) (ghaNa) (Niyaya ) ( pR 66 ) ( NissArita) ( Nimma jjita ) ( pR 66 ) ( NissArita) ( Nimma jjita ) ( juddha) ( aNuSNA ) (16) (pucchaNA ) (motti) (javittaya ) ( pekkhate) ( mahavvaya) ( ativatta) (paMDiya) ( Nimmajjita ) piDAlamAsaka NiDDIla NiNNAmita NiNNIta NiNNehaka: Nitiya Nitiya pitthaNita pitthuddha NidaMsaNa NidaMsiya nidarisaNa giddINa NiddhADita NiddhADita NiddhAvati NiSpakaMpa Nippatita Nippayoga NippIlita Nipphatti NiSphala NiSphADita NipphAvita NipphIlita NippheData Nigalita-NikeDita (ujjala ) (pharusa) ( kakkasa) ( khara) ( pR 66 ) ( pR 66 ) ( NissArita) ( NissArita) ( Nimmajjita ) ( pR 69 ) ( dhuva ) ( pR 66 ) (Nimmajjita ) ( Nimmajjita ) ( 16e ) ( Aghaviya) ( NAya) ( Nimma jjita ) ( NissArita) ( Nimma jjita ) ( padhAvati ) ( dhuvaka ) ( NissArita) (siddha) ( pR 70 ) ( pR 70 ) ( ativatta) ( NissArita) (Nimmajjita ) ( NissArita) ( Nimmajjita ) 1
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ NibbhacchijjamAga-Nivvuyagata pariziSTa 1 : 205 NinbhacchijjamANa (vuccamANa) . Nillakkhita (Nimmajjita) NibbhAmita (pR 70) pillaveti (vosirati) NimaMtaNa (chaMdaNa) jillAlita (uThita) NimmaMsaka (pR 70) NillikkhaNa (NicchoDaNa) Nimmajjita (pR70) Nillikhita (uhita) NimmaTTha (rahassa) pilluvita (himmajjita) Nimmama (NIrAgadosa) Nillokita (uThita) Nimmala (niTThiyaTThi) Nillolita (NissArita) Nimmala (araya) NivUDha (di ) Nimmala (seta) NivAllita (Nimmajjita) Niyakheti (pekkhate) NivvaMjIyaMti (pR 70) NiyaDi (ukkaMcaNa) NivvaTTita (Nimmajjita) Niya Dijoga (uvadhi) Nivvata (mahavvaya) (pR 70) NivvattaNama (uppAyaNa) (acala) Nivvara (dhuvaka) Niyatti (duguMchaNA) Nivvara (chinna) Niyaya (pR 70) Nivvalaka (NicchoDaNa) NiyayA (jaMbU) NivvAghAya (aNuttara) NiraNukaMpa (pAva) NivvADita (NissArita) Niratti (rayaNI) NivvANa (pR 71) NirAkata (NissArita) NivANi (saMdhi) NirAkAra (apamANa) NivANikara (pR 71) NirAgata (dINa) NivvAdhita (haThTha) NirANaMda (Nimmajjita) NivvAmita (NissArita) NirANata (NissArita) NivvAsita (Nimmajjita) Nirikkhati (pekkhate) Nivvi? (Nimmajjita) Niroga (haTTha) Nibbitigicchita (NissaMkita) Nilikkhati (pekkhate) Nivvuta (siddha) NiluMcita (bhagga) Nivvuta (pR 79) Nilulita (Nimmajjita) Nivutikara (madhura) NilUcita (NissArita) Nibvuyagata (siddhigata) Niyata Niyata
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ nisarati-tacca (araya) (siddha) (pR72) - (kaNha) (NIrAgadosa) (gIhAreti) (pR 72) (mohaNijjakamma) (mAyA) (gRhaNa) (haraMti) (samaNa) (kevala) NUma NU meM ti 206 : pariziSTa 1 Nisarati (NIhAreti) NIraya NisA (rayaNI) gIraya NisAreti (NIhAreti) NIraya NisiTTha -- (diTTha) NIrAgadosa Nisitta (NissArita) NIla NisiyaNA (pR 71) NIsalla NisIhiyA (uvasaga) NIharati NisIhiyA (pR71) NIhAreti NissaMkita (pR 71) NismaMga (NIrAgadosa) NUma Nissarita (NissArita) NUmaNa Nissarita (Nijjita) Nissasita (NissArita) Neya Nissasita (gimmajjita) NeyAuya hissArita (Nimmajjita) NevANa NissArita (pR 71) Nollati NissAvita (Nimmajjita) Nollasati pissighita (Nimmajjita) No suha Nissita (Nimmajjita) vhANa Nissukka (himmaMsaka) hAta Nisseyasa (hiya) NhAya NihaNa (pR 71) taMDi Niya (pR 71) taMta (pR 72) taMta Niheti (Nihita) taMta NIta (tIrita) takA NIpura (gaMDUpayaka) takka Nopuraga (gaMDUpaka) takka NoyatarAya (khuDDutarAya) NIrakkaya (Nimmajjita) takkei (gha1) tacca (saMti) (odhAvati) (aMceti) (aNiTTha) (siNANa) (pR 72) (pR 72) (pR 72) (pR 72) (sutta) (saMta) (pR72) (pR 72) (pR72) (aviNNAdANa) (AsAei) (saMta) Nihita takkarattaNa NIraya
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ taccAvAya- saraNaya taccAvAya taccita taccitta tacchraNa tajjaNa " tajjaNa tajjaNa tajjaNa -tajjijjamANa * tajjijja mANI tajjita tajjeMti tajjejja tajjeti - tajje mANa taTTaka taNa taNapalla -taNasollika taNu taNutaNU taNuyatara taNUyarI taNNaka taNNaka taNNaka taNNakA lahA taNhA taNhA taNhA (viTTivAya) ( pR 74 ) (ajjhovavaNNa) (phuDaNa ) (hIlaNa ) (saNa) (akkosa) (kuTTaNa) (AuDijja mANa) ( holijjamANI) (codita) (usabha) (vacchaka) (bAlaka) (dAriyA ) ( moha Nijjakamma) (lobha) ( pariggaha) ( pR 73) taNhAita taNhA - gehI tattivvajbhavasANa tattha tattha tattha tattha tattha tatva tadubhaya ( pR 74) (Aosejja) taddiTThi ( amihaNati ) (ovIle mANa ) ( pR 73 ) (kAya) kaDapalla) ( paduma) (IsipamArapuDhavI ) (IsipamArapuDhavI ) (IsipamArapuDhavI) (IsipagbhArapuDhavI ) tadajbhavasiya tadaTThovautta tadappiyakaraNa tanu tanu pariziSTa 1 tanutarazarIra tannivesaNa tappaka tappaNa tappurakkAra tabbhAvaNAbhAviya tama tamas tamukkAya tammaNa tammaNa tammotti taracha taru taruNa taruNaya : 207 ( pivAsita ) ( aviNNAdANa ) ( taccita) ( pR 73) (bhIya) (viyaMjita) ( pR 73) ( pR 73 ) ( taccita) ( taccitta) (taccita) (aNNA) ( pR 73) (boMdi) ( kRza ) ( pR 73 ) ( taddiTThi) ( NAvA ) (tusa ) ( taddiTThi) ( taccitta) (tamukkAya) ( pR 73 ) ( pR 73) (ajjhovavaNNa ) ( taccitta) ( taddidra) ( pR 74) (duma) ( jovaNa ) ( pR 74)
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 : pariziSTa 1 talapattaka talabha taliya tallesa tallesa tava tava .. tavarata tavassi tavassi tavassi tavei tasaMti tasiya tassaNNi taha tahi-tahiM tahiya tahiya tADaNa (kuMDala) tAlejja (kejjara) tAleti .(Dipphara) tAlemANa (taccitta) tAvata (ajjhovavaNNa) tAvasa (parihAra) tAsaNa (NijjarA) tAsaNaya (bhikkhu) tAsaNaya ' (pR 74) tiula (pavvaiya) tigicchasarisa (bhikkhu) tiNNa (obhAsei). tiNNa (pR.74) tiNNa (bhIya) tiNNa (taddiTThi) tiNNagata (pR 74) titikkhai (tattha-tattha) titikkhati (sacca) titikkhA (saMta) titikkhA (kuTTaNa) titti (hIlaNA) (AuDijjamANa) tipaesiyakhaMdha (ahiMsA) tippar3a (bhikkhu) tippaNa (kamala) tippaNa (paduma) tippaNa (uppala) tippamANI (bhesaNa) (vadha) timigila (holaNA) timira (tajjeMti) timira talapattaka-timira (Aosejja) (abhihaNati) (ovIlemANa) (bhikkhu) (samaNa) (akkosa) (bohaNaya) (pAva) (ujjala) (pitavaNNa) (siddha) (bhikkhu) (samaNa) (pR 74) (siddhigata) (sahai) (pR 74) (khamA) (pR 75) (ahiMsA) (pavayaNa) (poggalatthikAya) (dukkhai) (dukkhaNa) (kUjaNa) (kaMdaNa) (royamANI) (pAThINa) (pAThINa) (nIla) (tamas) tADaNA tittha tADijjamANa tANa tAti tAmarasa tAmarasa tAmarasa tAlaNa timi tAlaNa tAlaNA tAlati
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ tiroDa - thira tirIDa tirobhAva tilaka tilakkhalI tilovaladdhIya tivAyaNA tivva tisarA tisalA 'tItavaya tIraTThi tIraTThi tIraTThi tIrita tIriya tIrei tIrtha tuMba tuccha tuccha tucchAhAra tIya paccuppanna maNAgaya viyANaya tuTTha tuTTha citta tuTTAe ti suTTa tuTTha tudati tuyaTTaNa turiya ( pR 75) turiya (laya) turiya turiya tulanA tusa te gicchiyasAlA teNikkA teya ya teyaMsi toDa ( NiDAla mAsaka ) (tilovaladdhIya) ( pR 75 ) ( pANavaha) (ujjala ) ( pR 75) (pR. 75 ) ( mahavvaya) (araha ) ( pavvaiya ) (samaNa ) ( bhikkhu) ( pR 75) ( phAsiya) ( phAsei ) ( pR 75 ) ( NAvA) ( pR 75) ( kRza ) ( aMtAhAra ) ( mudita) (citta) (cAeti) ( pR 76 ) ( NaMdI) ( pR 76 ) ( tvagvartana ) ( sasaMbhama ) tyakta tyakta tridazAvAsa tridiva triviSTapa tvagvartana thaMbha thaMbha thaNaMti thAma thAma thAma thAla thAlaka thAvaraka thAvara kAya thiggalaya pariziSTa 1 : thita thita thira 206 ( khaddha ) ( sigdha ) ( ukkiTTha) ( pR 76) ( pR 76 ) ( pR 76 ) (adiNNAdANa ) (176) ( jui ) (oyaMsi ) (bhamara ) (mukta) (chAdita): (svar) (svara) (svar) ( pR 76 ) ( mANa) ( moha Nijjakamma ) ( pR 76 ) ( vIriya) (yoga) (joga) ( taTTaka) (taTTaka) ( dhuvaka ) ( pAdava) (paDiyANiyA ) ( pariusita ) ( dhuvaka ) ( pR 76)*
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 : pariziSTa 1 cirasaMghayaNa-dalika (cheya) (pR.78) thui dakkha dakkha dakkhANaka dakkhiNNava dakSa dagatIra dagaparigAla daganbhAsa dagavAha dagavINiya (dakkha) (kuzala) (pR 78) (vagavINiya) (dagatIra) (vagavINiya) ( 78) (bagatIra) (sAhasika) (thirasaMghayaNa) (pR78) (mahavvaya) dagAsaNNa daccha (paramami) daDhasaMghayaNa daNDa dati (NAvA) thirasaMghayaNa (76) thillI ( 76) thui (aNusaTThi) (pR 77) thukkArijjamANI (holijjamANI) thuNaNa (saMthuNaNa) thuNaNa (thui) (77) thUla (pR 77) thejja (pR 77) thera therakappa (pR 77) therakAla theraTThANa (therabhUmi) -therabhUmi (pR 77) theramajjAtA therasamAyAri (therakappa) thoka (khuDDulaka) thova (aNumAtra) thova (rahassa) daudara (pR78) (pR 77) (ghAta) (pR 77) (samaNa) (khaMta) (bhikkhu) (mohaNijjakamma) (Aviya) daMsiya (ubbhiNNa) dakAdara (daudara) (therakappa) dadura dappa dappa dappa dappaNijja dambha dayA dayA dayA dayAmo darisaNa darisaNijja dardarikA darpa (rAhu) (mohaNijjakamma) (mANa) (abaMbha) (dIvaNijja) (mAyA). (pR.78) (aNukaMpaNa) (ahiMsA) (lajjAmo) (diTTi) (pAsAdiya) (godhikA) (mANa) (78) (bhavya) daMsiya darzana dala dalika (vastu)
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ daliya -- dohasakku likA daliya davafrakA daviya daviya daviya daviya davvasAra davvI davvIkara dasA dasIrikA dassugAyataNa dahighaNa dAraka dAriyA dAru dAruNa dAruNa dAruNa dAruNasadda dAlita dAvaNA dAsa dAsI dAhiNaDDhalogahivada digghapassi dijAIpavara dijAti dijAtIvasabha diTTha diTTha diTThata (phulita) (jIvA) (daMta) ( bhikkhu) ( pR 78) (samaNa ) (pariha) (pR78) ( goNasa ) (aMga) ( bIhasakkulikA) ( paccatika) ( saMkha) (bAlaka) ( pR 78 ) (jaggaMtaka) ( pR 76 ) ( cikkaNa ) ( ujjala ) ( pR 76 ) (phulita ) (pucchaNA ) ( pR 76 ) ( pR 76 ) ( sakka) (alasa) ( baMbhaNa) ( baMbhaNa) ( baMbhaNa ) ( pR 76 ) ( nAya ) ( NidaMsaNa) diTThata diTTi diTTivAya ditti dinakara dippate divasa divva disAi disAdi disate dINa dINassara dIna dIpaka dIpakANa dIrghatva dIva dIva dIvaka pariziSTa 1 dIvaNijja dIvasihA dIvAlikA dIvikA dIvigAsahA dIviya dIviya dIsati dIha dIha dIhasakkulikA : 211 (gAya) ( pR 76 ) ( pR 7e ) (kaMti) (Aditya) ( pR 80 ) (suddha) ( ukkiTThe ) (maMdara) (maMdara) ( uppajjate ) ( pR 80 ) (hINassara) (karuNa) ( vyaJjaka ) (kANa) (Aroha) (ahiMsA) ( pR 80 ) ( dIva) ( pINa Nijja) ( hatAsiNasihA ) (bIhasakkulikA) ( davvI) (hutA siNasihA ) ( pR 80 ) ( pR 80) ( labbhati) 80 ( pR 50 ) (cira ) ( pR 81)
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 : duHkSapaNIya duHsthaga dukkaDa dukkha dukkha dukkha dukkha dukkha dukkha dukkhai dukkhakkhava dukkhaNa dakkhANaka dugaMchaNA dugaMchA duguJchA dugga duggata duggata duggatippavAya duggava dudhANa dusaya duTTha dugoNa duSNAma duddha dupae siyakhaMdha duparicaya dupANa duppakkha pariziSTa 1 (durbheda) ( duhaTTa ) ( pR 81 ) ( pR 81) ( pR 81 ) (aNiTTha) ( asAta ) (bhaya) ( ujjala ) ( pR 81) ( pavvaiya) ( pR 81 ) ( kuMDala) ( pR 81) (samaNa) (dayA) (ujjala ) ( bhagga ) ( adhaNa ) ( pANavaha ) ( pR 81 ) ( pR 81 ) ( phusita ) ( pR 82) ( duggava ) ( mANa ) ( pR 82) ( poggala sthikAya) ( dussIla) ( mAtaMga ) (kamma) duppaNNavaNijja dubbala dubbala dubhikkha duma duma dumapupphiyA dummaNa dummaNiya duraNuNeya durahiyAsa duruha i durghaTa durbheda durmoca duvvaya dubbighAya dussannappa dussaha dussIla duha duhaya duhaTTa duhaTTa ijjati dUbhaga dUrata dUrAtisarita dUrogADha dUsita dRSTa bukSapaNIyadRSTa ( paccaM tika) ( pR 82) ( kasa) ( dudhANa ) ( pR 82) ( pAdava) ( pR 82 ) ( dINa ) (domaNassa) ( dussIla) (ujjala ) ( pR 82) (buhaTTa) ( pR 82) (durbheda) ( dussIla) ( vadha ) ( paccaM tika) ( pR 82) ( pR 82) (pAva) (ubhaya) ( pR 83 ) (aTTa) ( pR 83) (adharaNa) ( atigata ) ( atigata ) ( atigata ) (baTTha) ( cahita)
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ huSTi-dhammamaNa vhi deti deva deva devaMdhagAra devatamasa devatamisa devapaDikkhobha devapalikkhobhA devaphaliha devaphalihA devaraNa devarAya devarAya devavUha devaseNa pariziSTa 1 : 213 (darzana) dosa (adhammatthikAya) (ANeti) dosa (mohaNijjakamma) (pR 83) dosavivega (dhammatthikAya) (tanutarazarIra) dosiNA (pR83) (tamukkAya) dosINa (pR 83) (tamukkAya) dravya (pR 83) (tamukkAya) dravya (vastu) (tamukkAya) dravyAkSara (vyaJjanAkSara) (kaNharAti) dvijAtIpuMgava (baMbhaNa) (tamukkAya) dvitIyasamavasaraNa (pR 80) (kaNharAti) dveSa (upazrA) (tamukkAya) dhaMta (bhagga) (gojjhaka) dhaMsa (sAyaNa) (sakka) dhaNitA (patti ) (tamukkAya) (pR 83) (mahApauma) dhaNNa (sakka) dhaNNa (siddhattha) (darzana) (orAla) (pR 83) dhannazAlA (kaDapalla) (dezana) dhamaNisaMtaya (sukka) (pR83) (sohi) (aMga) dhamma (jIvAbhigama) (rajja) dhamma (pR84) (pR83) dhamma (kappa) (vakka) dhamma (dhammatthikAya) (vaNiya) dhammakkhAi (dhammiya) (tattha-tattha) dhammatthikAya (pR 84) (kAya) dhammapaNNatti (jIvAbhigama) (cattadeha) dhammapalajjaNa (dhammiya) (pR 83) dhammappaloi (dhammiya) (koha) dhammamaNa (pR 84) dhaNNa devida deza dhanna deza deza dezana . dhamma desa desa desakAlaNNa desaNI desiya desedese deha dehovaraya domaNassa dosa
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammiTTa dhruva dhUta dha 114 : pariziSTa 1 dhammasamudAyAra-namasyati dhammasamudAyAra (dhammiya) dhuta (85) dhammANuya .(dhammiya) dhuta (vicala) dhammAvAya (viTThiyAya) (dhammiya) (pR85) dhammiya (pR 84) dhuva (acala) dharaNa (pR 84) (thira) dharaNikhIla (maMdara) dhuvaka (pR 86). dharaNisiMga (maMdara) dhuvakAyavva (Avassaga) dharma (pR.84) dhuvaniggaha (Avassaya) dharma (paryava) (pR 86) (paryAya) dhUmikA (pR 86) (zodhi) dhUmravarNa (dhUmika) dharma (pR 85) dhUrta (pR 86) dharmadezanAbhijJa (vidvas) dhUli (kayAra) dhavalaya (paMDura) dhUsara (dhUmika) dhADeti (cAeti) dhruva (pR86) dhAya (pR 85) dhvaja (ketu) dhAraNavavahAra (pR85) naMdA (ahiMsA) dhAraNA (dharaNa) naMdirAga (lobha) dhAraNijja (thira) naMdI (mohaNijjakamma) dhArayaMti (pR85) nakhazodhaka (nApita) dhAvati (aNusaMcarai) naTThateya (hayateya) dhikkArijjamANI (holijjamANI) nattikA (dAsI) dhijjA (dAriyA) nandana (pR86) dhiti (ahiMsA) nandi (pR86) (185) (AgAsatthikAya) dhIra (pR 85) namaMsaNa (vaMdaNa) (amUDha) namaMsaNa namaMsita (pR 85) dhuNaNa (mahita) dhuNNa namaskAra (praNamana) dhuNNa (pR85) namasyati (vandate) dhI nabha dhIra
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayana - niThura nayana narkaTika navavadhU nassamANa nAi nAgadantaka nANa nANa nANa nANi nApita nAya nAya nAya nAya nAyaya nAyaya niacchaMti niuNasippovagaya niMdaNA niMdaNA nidati nidati niMdA niMdijjai niMdijjamANa niMdijjamANI niMdiya nideti nikAca nikAya ' ( pR 86) ( nAgadantaka) ( pR 86) ( pR 87) ( mitta ) ( pR 87 ) (pR 87) ( saNNA) ( ANA ) ( vidu) ( pR 87) (Avassaya) (vabahAra ) ( pR 87) (vihi ) ( jIvatthikAya) ( pR 87) ( pR 87) (cheya) (hIlaNA) ( AloyaNA) (khisai) ( kucchati ) ( paDikamaNa ) ( Aloijjaha ) ( vaccamANa ) ( hIlijja mANI) ( rUsiya) (holeti ) ( pR 87 ) (piMDa) nikAya nikAya nikRti nikRSTa nikkaluNa nikkoha nikkhiviya nikSepa nikSepa nigara nigoya niggaMtha niggacchaMti niggamaNa niggaha nigguNa nigdhiNa nigghuTTha nigraha nicaya niciya nicchoDejja nijjavaNA nijjANamagga nijjAmaya nijjita nijjUDha niTTiya niTTiya niTThiyaTTha niThura pariziSTa 1 215 (chaMda) ( gaNa ) (mAyA) (hiTTima) (pAva) (avako ha) (paNihi ) ( nidhAna) ( pR 87) ( gaNa ) ( agoya) ( bhikkhu ) (niacchaMti) (955) ( Avassaga ) ( nissIla) (pAva) ( rugNa ) ( daNDa ) (piDa) ( ghaNa) ( Aosejja) ( pANavaha) ( siddhimagga ) (g ==) ( ohaya ) (viTTha) (khINa) (g 55) (I sa) (SS 55)
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 : pariziSTa 1 niThura-niraMza (khINa) (accha) (saMkha) (ahiMsA) (amANa) (amAyA) (nissIla) (amoha) (mitta) (paliuMcaNa) (ukkaMcaNa) (mohaNijjakamma) (mAyA) (kakka) niThura niNNAma nidarisaNa nidANa nisa niddesa niddhamma nidhAna nidhi nidhuvana ninnehabaMdhaNa ninhava nipuNa nippaMka nippaccakkhANa nippariggaharui nippivAsa nippIlae nibhaMcchaNa nibhaMchaNa nibbhacchejja nimaMtaNa nimaMtraNa nimitta nimitta nimitta nimitta nimittaMti nimna nimmaMsa nimmama (ujjala) nimmala (aNAma) nimmala (NAya) nimmala (saMtANa) nimmalatara (ANA) nimmANa (uvavAya) nimmAyA (pAva) nimmera (pR 88) nimmoha (niSAna) niyama (rati) niyaDi (saMjata) niyaDi (AhvAna) niyaDi ' (kuzala) niyaDi (accha) niyaDi (nissIla) niyaDiAyaraNa (saMjata) niyaDikamma (pAva) niyaDilla (AvIlae) niyata (AosaNa) niyati (akkosa) niyatti (Aosejja) niyama (chaMda) niyara (nikAca) niyAga (pR88) niyANa (mUla) niyukta (liMga) niyoga (hetu) niyoga (dhArayaMti) niyojanA (kubba) niraMtara (sukka) niraMtarAya (saMjata) niraMza (adiNNAdANa) (vaMka) (dhruva) (aliya) (paDikamaNa) (paccakkhANa) (pR 88) (pR88) (vAvaDa) (aNuoga) (pR 88) (coyaNA) (ghaNa) (aNaMtarAya) (paramANu)
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ "niraticAra-nivvaya pariziSTa 1 : 217 niraticAra (akhaMDa) niruvasagga niratthaya (aliya) nireyaNa nirantara (aNusamaya) nirgama nirantara (loluga) nirjarA niraya (khINa) nirjIva niraya (kamma) nirNaya niraya (accha) nirNaya niraya-vAsa-gamaNa-nidhaNa (pAva) nirNIyate niravayakkha (pAva) nirdeza niravayava (paramANu) nirbhartsanA niravazeSa (sarva) nirbheda niravasesa (paDipunna) nirbheda niravasesa (kasiNa) nirmama niravasesa (savva) nirmala nirasta (mukta) nirmala nirahaMkAra (nirmama) nirmAsa nirAuya (aNAuya) nirvicAla nirANaMda (dINa) niviveka nirAvaraNa (aNAvaraNa) nillakkhita nirAvaraNa (nivvANa) nillAliya nirAvaraNa (aNuttara) nilleva (niSkaMTaka) nilloha nirAvaraNa (aNaMta) nivAyaNa nirAzrava (nirmama) nivAraNa nirikSaNa (Abhoga) nivArita nirIkSita (prekSaNa) nivizati nirIkSita (cahita) nivRta nirupaghAta (niSkaMTaka) nivRtta nirupadha (Rju) nivRtti niruvaleva (aNAsava) nivvaTTana niruvaleva (saMta) nivvaya **1111111111 (khema) (niTThiyaTTha) (prabhava) (kSapaNA) ((prAsuka) (arthAdhyavasAya) (nizcaya) (vicIyate) (dezana) (Akroza) (paramANu) (aNu) (pR 86) (vizuddha) (avadAta) (kakkhaDo) (susaMhata) (bAla) (Nimmajjita) (caMcala) (khINa) (aloha) (vadha) (vAraNa) (saMvarita) (vizati) (saMyata) (vyAvRtta) (virati) (pR 86) (nissIla) nirAvaraNa
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 nivvAghAya nivvANa : nivvANa nivvANa nivvANa nivvANamagga nivviNNa nivviNNANa nibbui nivvuikara nivvuDa nivveyaNa nizAkara nizAnta nizcaya nizcaya niSanna niSkaMTaka niSkavaca niSkAraNa niSkAraNapratisevin niSThita niSThura niSpaMka niSpAdyate niSpradeza nisRjati nisaMga nisarga pariziSTa 1 nisIhiyA nissaMga (anaMta) ( ahiMsA) (motti) (saMti) ( 52 ) ( siddhimagga) (saMta) ( jaDDu ) ( ahiMsA) ( maNuSNa ) (pRha) (aveyaNa) (candra) ( zAnta) ( pR 8 ) ( arthAdhyavasAya ) ( pR 88 ) ( pR 8 ) (niSkaMTaka) (anartha) ( vakra) ( pR 58 ) ( prAmyavacana ) (I =e) ( sAdhyate ) (paramANu) ( pR 8 ) ( sAdhu ) (8) ( ThANa) ( saMjata ) nissaMsa nissaraNa nissA nissIla nissesiya nihatakaMTaya nihANa nihANa nihi nIya nIya nIra nIraya nIla nIsesa nUma naikRtika naityika naSedhikI nyAsa nyAsa paTThA paiTThA paTThANa paibhaya paibhaya pauMjejjA pauma paumakesaravaNNa paesa paMka nivyAdhAya paMka (pAva) ( nigamaNa ) ( pR 0 ) ( pR0 ) (hiyakA maga ) (ohayakaMTaya ) (saNihi ) (pariggaha) (saNihi ) ( pR 20 ) ( caMDAla ) ( payas ) (niTThiyaTTha) ( pR 60 ) (hiya) (aliya ) (dhUrta) ( dhruva) (sthAna) (nikSepa) ( nidhAna) ( dhAraNA ) (ahiMsA) ( bIya) ( bohaNaya ) (pAva) ( pR 0 ) ( uppala) ( pitavaNNa) (aMga ) (kamma)
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMka-paTTakamata paMka paMkaya paMkaja paMkiya "paMgula paMDaka "paMDara paMDara paMDita paMDita paMDita paMDita pariziSTa hai . 219 (pAva) pagata (pR91) (paduma) pagaraNovaesa (heugovaesa) (kamala) pagADha (ujjala) (jalliya) pagAra (bheya) (alasa) pagAra (saMghADa) (NapuMsaka) pagAsakaraNa (AloyaNa) pagAsiMti (obhAsei) (seta) pagAsita (doviya) (visArata) pagAseti (pR 61) (vidvas) paggaha (uvahi) "(vesakAlaNNa) pagahiya (orAla) (saMpaNNa) paccaMtika (pR 61) (makammavIriya) paccakkhANa (pR 61) paccakkhAyapAvakamma. (saMjaya) paccati (rajjati) (pR90) paccANeti (pagAseti) (aMtAhAra) paccAmitta (ari) (60) paccAvaTTaNa (avAya) (aMtAhAra) pacchitta (vavahAra) (pR90) pajjava (61) (kayAra) pajjava (aMga) (eijjamANa) pajjava (guNa) (60) pajjAya (pagaDi) (pakappaNa) pajjAhAra (parigama) (61) pajjAhAra (61) (61) pajjusaNA (pajjosavaNA) (pamhaTTha) pajjusita (pariusita) (vavaNa) pajjosamaNA (pajjosavaNA) (uvayaMti) pajjosavaNA (61) (NapuMsaka) pajhaMjhamANa (eijjamANa) (pR 61) paTTakabhatta (pUjyabhakta) paMDitavIriya paMDiya paMDiya paMDura paMtajIvi paMtAvejja paMtAhAra paMtha paMsuka . pakaMpamANa pakappa (saMbuddha) pakappa pakappaNa pakiNNa pakiNNa pakiraNa pakkhati pakkhApakkhi pagaDi
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTTaga-paNNavaNa (kaMta) (pAsAdiya) paDaNa paDala 220 / pariziSTa 1 paTTaga (pUyA) paDirUva paTTagabhatta (pUyA) paDirUva paThThavaNa (pR92) paDirUva paDai (saDai) paDilehI paDaNa (62) paDilehA (saDaNa) paDilolita (aMga) paDivirata paDalaga (chajjiya) paDisaga paDiodhuta (pamhuTTa) paDisarita paDikamaNa (pR 62) paDisiddha paDikkamijjai (Aloijjai) paDisevaNA paDicchiya (icchiya) paDihattha paDichuddha (pamhaTTa) paDihayapAvakamma paDiNAyita '(pamhaTTha) paDiharita paDiNivvuDa (saMta) paDucca paDiNIya paDhamajaNNa paDiNIyaya (ari) paDhamasamosaraNa paDita (khaMDita) paNaga paDita (pamhuTTha) paNamita paDidinna (pamhuTTha) paNaya paDipuNNa paNayaNa paDipuNNa (aNuttara) paNasaka paDipuNNa (kasiNa) paNAGganA paDipuNNa (kevala) paNAma paDipuNNa (nivvANa) paNidhi paDipuNNa (savva) paNihANa paDipunna (pR62) paNihANa paDibaMdha (AlaMba) paNihi paDibaMdha (pariggaha) paNNatta paDiyaraNA (paDikamaNa) paNNavaga paDiyANiyA (pR 62) paNNavaNa (Abhoga) (ANA) (pamhuTTha) (uvasaMta) (uvasaga) (pamhu) (pamhaTTha) (62) (62) (saMjaya) (pamhuTTa) (pR92) (baMbhaNa) (pajjosavaNA) (kamma) (vaMdita) (pAva), (pAhuDa) (taTTaka) (maithunikI) (viNaya) (62) (pR92). (paNihi) (pR93) (pR63) (bhikkhu) (upadesa);
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNNavaNa -pamAsA : paNNavaNa paNNavaNa paNNavaNA paNNavaNI paNNavina paNNavita paNa viya paNa viya paNNavei paNNA paNNA pahANa pataMga pati patiTThA patiTThA patiTThA patita patibhaya patta patta pattaTTha pattabhaMDa patti pattiyai patthaMti patthakAmaga patthaNa patthaNA patthayaMti patthayati patthara (sutta) ( pR 63 ) ( AghavaNA) ( vakka) ( paNNatta) ( pavita) ( pR 63) ( Aghaviya) (AikkhaDa ) (AbhiNivo hiya) ( takka) (sIIbhUya) ( amara ) ( pR 63 ) ( pR 63) ( avatthA ) ( dhAraNA ) (vevita) (maharubhaya) ( ariha) (laddha) (cheya) (araMjara) ( pR e3) ( saddahai ) ( kakhai) ( hiyakA maga ) (lobha) (parijmA) (abhisaMti) ( arathayati ) (pAsANa ) patthariya patthita patthiya patthiya patthe i patyei patthe mANa pada pada padapavara padapAza paduma padesa padma padhAna padhAvati padhoveMti pannavessAmi pannAgAra pannAyati pappa paphoDa pabbhaTTha pabhava pabhava pabhA padmA pabhA pariziSTa 1 pabhAvaNapayAra pabhAsai pabhAsA : 221 (vitthinna ) (uTThita) (icchita ) (ajjhatthiya ) (AsAei) (kakhai) (g e3) ( pR 64 ) (pAva) (aNNA) ( pR e4) ( pR 4) (aMga ) ( kamala) ( udagga) ( pR 64 ) (uccholeMti) (pavessAmi ) ( pUyA ) ( labbhati) ( paDucca) (pamhuTTa) ( pahuDa) ( aNuNNA) (uggama) (kaMti) ( jui) (sukha) (aNaNNA) ( pR 4) (ahiMsA)
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 / pariziSTa 1 pamAsiya-parAjita pabhAsiya . dIviya) parakkama (yoga) pabhAsei (obhAsei) parakkama (vIriya) pabhu (64) parakkama (joga) pabhu parakkama (uDhANa) pamatta (alasa) parakkamaNNu (desakAlaNNa) pamadA (patti) parakkamitavva (ghaDitavya) pamANa (agga) paragdha (pR.65) pamANa paragghataraka (uccayaraka) pamilAyati (pR 64) parajjha (pR.65) pamukka (pamhada) paridhaNammi gehi (aviNNAdANa) pamucchita (pamhaTTha) paranimittanipphaNNa (liMgiya) pamudita (mudita) paraparivAya (adhammatthikAya) pamoda (NaMdI) paraparivAya . (mANa) pamoda (muditA) paraparivAya (mohaNijjakamma) pamoya (ahiMsara) paraparivAyavivega (dhammatthikAya) (pR 14) parabhava-saMkAmakAraya (pANavaha) (64) parama (pR 65) paya (duddha) paramasuibhUya (AyaMta) payaMDa (ujjala) paramasomaNassiya (haTThacitta) prayatta (65) paramANu (pR 65) payatta (orAla) paramANu (aNu) payattakaDa (AraMbhakaDa) paramANupoggala (poggalatthikAya) payattavad (payata) paramArtha (tatva) payalAita (vevita) paramAsaka (gaMDUpaka) (65) (avakaDDhita) payAti paralAbha (aviNNAdANa) payAvati (pitAmaha) paravasa (parajjha) para (adiNNAdANa) para parAjaya (apamANa) para parAjaya (vijaya) paraMparagaya (siddha) parAjita (avakaDDhita) pamhaTha pamhuTTha payas parammuha
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAjita - parinivvAha parAjita parAjita parAbhava parAyita parAvatta parAsara parAhUta pariusita parikammaNa parikarma parikarman parikasa parikuviya parikkamijja paribhAsi parikkhitta parikkhINa parikSipta parigaNyamAna parigama parigaha pariggaha pariggahaveramaNa parighumati parighetavva paricaya * pariceti pariccayaMti paricchidati paricchitti pariccheda (ohaya) ( udRDha ) (vijaya) ( dINa) ( pamhuTTha) ( sarabha ) ( avakaTTita ) ( pR 65) ( pR 66 ) ( pR 66 ) (tulanA ) ( kasa) (ru) ( pR 66 ) (parijjabhAsi ) ( pR 66 ) (jhINa) (parikkhita) ( pR 6) ( pR 66 ) ( pR 66 ) ( adhammatthikAya ) ( dhammatthikAya ) (aMdolati ) (haMtabya ) ( saMstava) ( pR 66 ) (varmeti ) ( miNati ) (lAbha) ( mANa ) pariccheda parijAi parijANejja parijiya parijjabhAsi paribhA pariThaviya pariNata pariNAma pariNAmaka pariNAmaThANa pariNAha pariNiTTANa pariNivvANa pariNivvuDa paritaMta paritaMta paritappai paritappaNa paritAle ti pariziSTa 1 paritAvaNa- aNya paritAvaNakarI paritAvijjamANa paritAveti parityAga paritrANa paridevaNa paridevita paridhAvati paridhi parinivvAi 223 ( ayana ) (ADhAi ) 1 ( bujhejja) ( sikkhiya) ( pR e6) ( pR 67) (pamhaTha ) ( mahavvaya) (nisarga ) ( pAtra ) ( saMjamaThANa ) ( Aroha) (sAta) (sAta) (saMta) ( ( dINa) (saMta) (dukkha i) ( dukkhaNa) ( abhihaNati ) (pANavaha) (chepaNakarI) ( AuDijja mANa ) ( abhihaNati ) ( parihAra ) ( santrANa ) (kaMdaNa) (vevita) (padhAvati) ( parizya ) (sijjhai )
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ (latA) parivaddhita 224. : pariziSTa 1 parinimra-parissaMta parinivvuDa (saMta) pariraya (pR97) parinivvuDa (siddha) pariraya (parigama) parinivvuya (sIIbhUya) pariraya (pajjAhAra) paripATi (paryAya) parivaMdaNa (pR.67) paripATin (Anupavin) parivattatte (pariceti) paripATin (pamha ) paripAlaittA (vipariNAmaittA) parivayaNa (pR 67) paripUrNa (alam) parivahati (tajjati) paripUrNa (sakala) parivADi (ANupunvi) paripUrNaka (kRtsna) parivADi (vihi) paribbhama (aMdolati) parivAta (parivayaNa) paribhavati (khisai) parivAyaya (sa maNa) paribhavati (paribhAsati) parividdhaMsaittA (vipariNAmaittA) paribhavati (hIleti) parivuDDha (65) paribhavati (hApayati) parivUDha (67) paribhAsati (pR 67) parivUDha (puTTha) paribhIta (pR67) parivvAya (bhikkhu) paribhoga (bhajanA) parisaDita (pamhuTTha) paribhoga (vijJApanA) parisaDita (mahavvaya) parimajjita (vimala) parisavaNA (pajjosavaNA) parimalita (mahavvaya) parisahaNa (pR97) parimANa (agga) parisADaittA (vipariNAmaittA) parimita (mita) parisADaNa (vavaNa) pariyaTTaNa (pR97) parisADaNA (ussagga) pariyaTTati (guNeti) parisADita (phulita) pariyaNa (mitta) parisADiya (pakiNNa) pariyattei (uvvattei) parisukkha (mahavvaya) pariyAya (kasAya) parisuddhagata (siddhigata) pariyAyavatyavaNA (pajjosavaNA) parisoDita (pamhaTTha) pariyAvejja (abhihaNejja) parispanda (kriyA pariyAveyadhva (haMtavva) parissaMta (pivAsita
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariharaNa-pavitra pariharaNa pariharaNA pariharaNIya parihAyaMta parihAyati parihAra parihAra parihINa pariheraka pariheraga parIkSyamANa parUpita parUvaNa parUvaNa parUvaNa parUvita parUviya parUviya parUvei parUvessAmi paryaya paryava paryava paryApta paryAya pariziSTa 1 : 225 (samaNa) paryAlocyate (vicIyate) (paDikamaNa) paryAhAra (pariraya) (garahita) palala (tilovaladdhIya) (adhaNa) palAta (Na ) (ujjhIyati) palAyaNa (niggamaNa) (pR98) paliuMcaga (baMka) (68) paliuMcaNa (pR98) (NimmaMsaka) paliuMcaNa (mAyA) (gaMDUpayaka) palikuMcaNa (mohaNijjakamma) (kejjUra) paliccheda (bhAga) (parigaNyamAna) palimaMtha (pR 66) (paNNatta) palimantha (vikSepa) ..(pR98) paliyaMcaNa (gRhaNa) (upadesa) palihata (vagaDA) (paNNavaNa) palukkai (Alukkai) (pR68) paloTTaNa (luTaNa) (Aghaviya) paloyaNa (Abhoga) (paNNaviya) palolita (hAta) (Aikkhai) palolita (pamhuTTha) (kittaissAmi) paloThita (hAta) (paryAya) pallINa (anupaviTTha) (paryAya) pavaNa (aggi) (68) (vayattha) (alam) pavayaNa (pR 66) (pR68) pavayaNa (sutta) (bhavana) paviTTha (pR66) - (deza) (atigata) (pR98) pavittA (ahiMsA) (manana) pavitthara (parigaha) (saMpeheti) pavitra (cokSa) (saMcAlayaMti) pavitra (puNya) pavatta paryAya paviTTha paryAya paryAya paryAlocana paryAlocayati paryAlocayanti
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahiTTa 226 : pariziSTa 1 paviddhaMsati (pamilAyati) pasava paviyakkhaNa (saMpaNNa) pasArita paviyakkhaNa (saMbuddha) pasiddha pavisita (pamhaTTha) pasutta pavIlae (AvIlae) pasUi paveiya (66) pahaTTha pavedemi (AikkhAmi) pahara pavva (saMtANa) pahANa pavva (aMga) pahANa pavvaijjA (pR96) pahArettha pavvaiya (pR 66) pahijjate pavvaiya (NikkhaMta) pavvaiya (samaNa) pahINa pavvata (ga) paheNa pavvataka (pAsANa) paheNa pavartida (maMdara) paheNaga pavvayarAya (maMdara) pAasUcikA pavvayiya (bhikkha) pAkasAsaNa pavahijjamANI (hIlijjamANI) pAgaita pavvati (tajjeMti) pAgaDiya pavvAviya (66) pAgAra pasaMga (abaMbha) pAghaTTi kA pasaMta (Nihaya) pATayati pasaMta (saMta) pAThINa pasaMtaDamara (khema) pADala pasaMtaDiMba (khema) pADha pasaMsaNa (kittaNa) pANa pasaMsA (uvavaha) pANa pasaNNabuddhi (subuddhika) pANa pasattha (vaNita) pANa pasattha (sAmAyika) pANa pavikSasati-pANa (puppha) (NissArita) (paNNaviya) (vevita) (uggama) (mudita) (66) (agga) . (parama) (pR.69) (ativatta) (hasita) (ativatta) (100) (pAhuDa) (pAhuDa) (pAmuddikA) (sakka) (pajjosavaNA) (ubhiNNa) (pR 100) (pAmuddikA) (osAreti) (pR 100) (paduma) (sutta) (pR 100) (jIva) (asaNa) (jIvasthikAya) (100)
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANa - piMDaNa pANa pANa pANavaha pANAivAya pANAvAyaveramaNa pANAtipAta virai pANiya pAta pAtra pAtra pAtra pAda pAdakalAvaga pAdakha Duyaka pAdaphala pAdava pAdopakA pApa pApa pApaDhaka pAmuddikA pAmuhikA pAyacchittakaraNa pAyava pAra pAragamaNa pAragaya pAraNa pAlaNa pAlita pAlittu ( caMDAla ) ( kAya ) ( pR 100 ) ( adhammasthikAya ) pAva ( dhammatthikAya ) pAva pAva pAva (ahiMsA) (rasa) ( vajja) ( pR 100 ) ( pR 100 ) ( bhavya ) ( pR 100 ) (gaMDUpaka) (gaMDUpaka) (AsaMdaga ) ( pR 101 ) (khikhiNikA) ( avadya ) ( kivvisa ) (gaMDUpaka) (khikhiNikA) ( pR 101 ) ( uttarakaraNa ) (duma) ( pR 101 ) (pAraNa) (siddha) ( pR 101) (pAraNa) pAliya pAlI pAlei ( pR 101 ) ( vasittu ) pAvakova pAvaNa pAvaya pAvayaNa pAvalobha pAva pAvai pAvaMti pAvakammakaraNa pAvakammanisehakiriyA pAvakammamAsevita pAsa pAsai pAsaMDi pAsaMDi pAsANa pAsAdiya pAhuDa piabaMbhaNa pariziSTa 1 piMDa piMDa piMDa piMDa piMDaNa 227 ( phAsiya) ( pR 101 ) ( phAsei ) : ( pR 101 ) ( pR 101 ) (kamma) ( dhuNNa) (mala) ( abhigacchati ) (niacchaMti) ( adiNNAdANa ) ( pR 102 ) (dukkaDa) (pANavaha) (Aya) ( pR 102) (pavayaNa) ( pANavaha) ( pR 102 ) ( jANaDa ) ( bhikkha) (samaNa ) ( pR 102 ) ( pR 102 ) ( pR 102 ) (baMbhaNa) ( pR 102 ) (oha ) ( gaNa ) (pariha) (piMDa )
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 : pariziSTa 1 pihaNa piMDaya piMDArtha piMDikA picca picciya pijja piTTaNa piTTaNa piTThaya piDharaka piNDa pita pitavaNNa pitAmaha pithakaraNa (gaMDa) pillikA (samAsa) pivAsita (NAvA) pivAsiya (payas) pisuNa (pR 103) (pR 103) pIigama (kuTTaNa) pIimaNa (dukkhaNa) pIDai (maggata) pIDhaphalaka (araMjara) pINaka (ativatta) pINaNijja (pR 103) (103) pINitadeha (maggaNa) pINiya (atta) pItaka (Apta) pIti piMDaya-pucchaNA (dAriyA) (pR 103) (atthi ) (adhammatthikAya) (saMvara) (kAmagama) (haTThacitta) (dukkhai) (Dipphara) (thUla) (khoraka) (pR 103) (Nivvuta) (parivUDha) (parivuDDa) (pitavaNNa) (muditA) (rahassa) pINa pINita piya pIlita (thUla) pIhana piya piya piyai piyakAriNI piyati piyattA piyadasaNa piyadaMsaNa piyadaMsaNa piyadaMsaNa piyadaMsaNA piyA pilaya pillaka pillaka (pR 103) pIlu (tisalA) pIvara (pR103) (iTTattA) pIhei (kaMta) pIhei (maMdara) pIhemANa (maNAma) puMja (soma) puMDarIka (aNojjA) pukkharapattaga (patti) pukkhala (mayUra) pukkhalacchibhaga (bAlaka) pucchaNA (vacchaka) pucchaNA (pR 103) (AsAei) (kaMkhai) (patthemANa) (gaNa) (paduma) (taTTaka) (uppala) (uppala) (pR 104) (viSphAlaNa)
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'pucchA-pema pariziSTa 1 : 226 'pucchA pucchA pucchiyaTTa pujja puTTha puTThi puNo puNo (AtiNNa) (arhad) (pR 104) (vAvaNNa) (abhivAyaNa) (vaMdaNa) (parivaMdaNa) (pR 104) (pujja) (pR 104) (pR 105) (ahiMsA) puNNa "puNya putta puttaka putthavva puppha 'puraMdara puraMdara (thui) pUrei purANa purANa (pR 104) pUjita (ghaTTaNa) pUjocita (laTTha) pUjyabhakta (pR 104) pUti (pR 104) pUyaNa (ahiMsA) pUyaNa (ukhaDDamaDDa) pUyaNa / (dhaNNa) pUyaNaTTi (pR 104) (dumapuSphiyA) pUyA (vacchaka) pUyA (thUla) pUyA (pR104) pUyA (iMda) pUyita (sakka) (pR 104) pUrNa (ativatta) pUrva (kAhApaNa) pUsita (uThANa) pRthag (porevacca) pRthagbhAva (viThThivAya) pRthu (asui) peMDita (acciya) pekkhaNa (dosINa) pekkhati (cahiya) pekkhate (thuta) pecchati (praNamana) pecchate (vaMdaNaga) pejja (vaMdita) (mahita) peDhikA (ahaM) pema purANa purisakkAra purovartitva puvvagata . pUiya (Namokkata) (phAsei) (spRSTa) (pR 105) (bhagga) (aNNa) (viveka) (pR 105) (rahassa) (Abhoga) (pekkhate) (pR 105) pUiya (pehati) pUiya pUiya pUiya. pUjA pUjAkamma pUjita pUjita 'pUjita pejja (pekkhate) (i ) (prIti) (sejjA ) (pR 105)
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 pema pesa pesI peNa vivega pessa pehati pehA poaMDa poaDa poMDarIya poggala poggala poggalatthakAya podraha poNDa pota pota potaka potaka potikA pottha : pariziSTa 1 porevacca porevacca pohaTTI prakaTatva prakampita prakAra prakAra prakAra prakAra prakAzate (prIti) (dAsa) ( dAsI) ( dhammathikAya ) (dAsa) ( pR 105 ) (dho) ( juvANa) ( vayastha ) ( uppala) ( poggala sthikAya ) ( jIvatthikAya ) ( pR 105) (gaDika) (mukula) (NAvA) ( pottha ) (bAlaka) ( vacchaka) (dAriyA ) ( pR 105) ( pR 105 ) ( Ahebacca) (patti ) (prakAza) prakAzana prakRti prakRti prakRti prakSINadoSa ( pR 105) ( prabhAti ) prakhyAta pragatAsu pragADha praguNa pracodayati prajJApanIya prajJApayitum prajJAvad praNamana praNAma praNAlA praNidhAna praNidhi pratigamana pratijJA pratibaddha pratibhaJjana pratibhAga pratimA pratiloma pratiSThA pratiSThAna pratIpsita ( dhuta ) (jAta) (vidhi) (bhaMga) pratISTa pratyagna pratyaJcA pema -- pratyaJcA ( Alocana ) (avyakta) ( pR 106 ) ( pR 106 ) (Apta ) (siddha) ( prAsuka) (loluga) (Rju) (tubati) ( pR 106 ) (AkhyAtum ) ( medhAvin) ( pR 106 ) ( praNamana ) ( jivhikA) ( pR 106 ) (mAyA) ( pR 106 ) (pratimA) ( pR 106 ) ( pratigamana ) (pradeza) ( pR 106 ) (khalaMka) (mUla) (mUla) ( pratISTa) ( pR 106) (bAla) (jIvA)
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyaya - prastAva pratyaya pratyAyati pratyeti prathama prathama prathama prathamasamavasaraNa prathita prathita pradarzita pradeza pradhAna pradhAna pradhAna pradhAna pradhAna pradhAna pradhAna pradhAna pradhAnaprajJa prapanna prabhava prabhava prabhava prabhAti prabhu prabhu pramANa pramANayukta pramoda prayata ( nimitta) ( AgrAhayati) ( pR 106 ) ( prazasta ) ( pR 106 ) (pUrva) ( pR 107 ) (siddha) ( khAta) ( gamita) ( pR 107 ) ( prazasta ) (mukha) (orAla) ( prathama ) ( para) (vara) (prakRti) (agra) ( mahApaNa ) ( avagADha) ( Agama ) ( pR 107 ) ( NiSphatti ) ( pR 107 ) (Izvara) (pati) ( nimitta ) ( AlIna) (harSa) ( yata) prayatna prayatnavad prayoga prayojana prarUpita pralaMbita praloTana pravacana pravartana pravahaNa pravAraNa pravAha pravAha pravibuddha pravizati pravRtti pravezayati pravrajita prazasta prazAnta prasara prasArita prasUti prasUti prasUti prasUti prasUti prastAra prastAva prastAva pariziSTa 1 231 (karaNa) ( yata) ( pR 107 ) (pagata) ( AkhyAta) (uddA mita) ( loTana ) ( pR 107) ( paTuvaNa) ( pR 107) ( vAraNa) ( pravRtti ) (vaMza) (mukula) ( vizati ) ( pR 107) ( AoDAveDa ) (anagAra) ( pR 107) ( zAnta) ( anukAza ) (viralliya) ( AdAna) ( pravRtti ) ( Agama ) ( prabhava ) (Nipphatti) ( nidhAna) (deza) ( avasara )
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 : pariziSTa 1 prastAva-phuDIkajjati (ejaNA) (ubvattei) (kANa) (pR 108) (niThura) (NiNNehaka) (kakkasa) (ujjala) (akkosa) pharusa prastAva prANadhAraNa prANin prAduSkaraNa prApta prAptaniSTha prAptavayas prApti prApti prApti prApti prApyate prAbhRta prAyazcitta prAraMbha prArabdha prArthana pharusa (yoga) phaMdaNA (jIvana) phaMdei (jIva) pharala (Alocana) pharusa (gata) pharusa (siddha) pharusa (yuvA) (Aya) (sparzanA) pharusa (pR 107) pharusa (lAbha) pharusejja (caryate) phala (adhikaraNa) phalakI (vizodhi) phalagoccha phalapiMDI phalamAlA (pIhana) (chaMda) phalikA (bhAva) phaliha (abhijjhA) phaliha (saMdhayet) phANita (pR 107) phAliya (pR 107) phAleMta (pR 108) phAsiya (prekSaNa) phAsei (cahita) phuphaka (pijja) (coyaNA) (vinayanti) phuDaNa (NAvA) (uppilAvaNa) phuDIkajjati phalA prArthanA prArthanA prArthanA prArthayet prAsuka prIti (paMtAvejja) (rayas) (sejjA ) (phalapiDI) (pR 108) (phalapiMDI) (phalapiMDI) (phalapiMDI) (pAgAra) (AgAsasthikAya) (gulovaladdhIya) (kappiya) (chidaMta) (pR 108) (pR 108) (dIva) (NiNNehaka) (AiNNa) (108) (pR 108) (NivvaMjIyaMti) prakSaNa prekSA prekSita prema preraNA prerayanti plava plAvaNa phuDita .
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ "phuraphurata-bIva pariziSTa 1 : 233 phuraphureMta phulita phulla phulla phusita pheNa baMdha baMdhaNa baMdhaNa baMdhaNa baMdhaNavimukka baMdhaNummukka baMdhuvippahUNa -baMdhejja baMdhejja baMbha baMbha babha baMbhacera baMbhacera-vigdha baMbhaNa baMbhaNa baMbhaNa (caMcala) baddha (sannaddha) (pR 108) bala (uDhANa) (pR 108) bala (vIriya) (puppha) bala (ujjala) (pR 106) balAhaka (pR 106) (saMkha) balitasarIra (thirasaMghayaNa) (saMdANa) baliya (vigdha) balivadda (usabha) (pAsa) bahala (kaSAya) (saMga) bahala (thUla) (siddha) bahiddha (ubhiNNa) (daviya) bahu (pR 106) (attANa) bahujaNAcIrNa (pR 110) (Aosejja) bahumaya (thejja ) (akkosejja) bahumANa (abaMbha) (pitAmaha) bahumANa (bhakti) (isipambhArapuDhavI) bahuso (baMbhaNa) bAdhita (codita) (AcAra) bAla (abaMbha) bAla (pR106) bAla (pR 110) (vaDtha) bAla (pR 110) (bhikkhu) bAlaka (pR 110) (baMbhaNa) bAlavIriya (sakarmavIriya) (baMbhaNa) bAliyA (dAriyA) (isipabbhArapuDhavI) bAhaNA padANaM (abaMbha) (baMbhaNa) bAhira (caMDAla) (kuMDala) bAhyavastvAlocanaprakAra (paryAya) (pR 106) bihaNijja (pINaNijja) (rajjati) bIbhiti (tasaMti) (106) bIya (pR 110) (kSudra) baMbhaNNu baMbharisi baMbhavaDeMsaya baMbhavattha baka bakuza bajjhati
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 bIhaNaga bIya bIhaNaya buiya buMdi bujjhai bujjhai bujhAve bujbhejja buddha buddha buddha buddha buddha buddhi buddhi buddhi buddhi buddhi buddhi buddhi * pariziSTa 1 buddhiabhavasAya buddhimaMta beMti boMdi bola bohi bruvaMti bhaMga bhaMga bhaMja ( ( pR 110 ) (pAva) (vaNNita) ujjala 1) ( kAya ) ( jANai ) (sijjhai ) ( pagAseti ) ( pR 110 ) ( nAya ) ( siddha ) ( phulla ) ( pR 110 ) ( bhikkhu) ( avAya ) ( pR 110 ) ( abhippAya ) ( praNidhAna) bhaMjaga bhaMjaga bhaMjaNa bhaMjaNA bhaMbhabhUya bhaMbhAbhUya bhakkhati bhakkhate bhakti bhagga ( saNNA) bhagga (ahiMsA) bhagga (dhI) bhagga ( vavasAya ) bhagga ( visArata) bhajanA ( pR 111 ) bhajanA ( pR 111 ) bhaTTitta (DiMba ) bhaTTha ( ahiMsA) ( beMti) ( pR 111 ) ( pa DisevaNA) (pahara ) bhaMjittae bhaMDaga bhaMDaNa bhaMDaNa bhaMDaNa bhaMDaNa bhaMDaNa bhaMta bhaTTha bhaTTateya bhaNati bhaNita bhaNiya bohaNa - bhaNiya (tuma) (lUsaga ) (phuDaNa ) (virAhaNA ) ( cAlittae) (uvahi) ( AyAsa) ( kalaha ) (koha) ( mohaNijjakamma) ( buggAha) ( pR 111 ) (hAhAbhUya ) (hAhAbhUya ) ( carati ) (jemeti) ( pR 111 ) ( pR 111 ) ( pR 111) (chinna) ( phuDita) (phulita ) ( pR 111 ) (vikalpa) ( Ahebacca) ( gaTTha) ( Nihaya) (hayateya) (Acikkhati ) ( vutta) ( pR 111)
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaNiya-mAsA pariziSTha / / 235 bhaNiya bhavya (rasiya) (oyaNa) bhassa bhatta bhatttha "bhadaMta bhaddaga bhaddapIDha bhaddaya bhaddA bhamate bhAilla bhAillaga bhAga bhAga bhAga bhAjana bhAyaNa bhAyaNa bhAra bhAratI * bhamara bhaya bhaya bhAva bhayaMkara bhayaMkara bhayaga bhayabhairava bhAva bhAva (bhaMta) (pR 112) (AsaMdaga) (AiNNa) (ahiMsA) (aMdolati) (pR112) (pR 112) (asAta) (pANavaha) (mahanbhaya) (dAsa) (bhIma) (dAsa) (bhIma) (bhaMta) (taraccha) (112) (dhuvaka) (bhikkhu) (pR 112) (pR 112) (pR 112) bhAva (iMgAlachArigA) (dAsa) (dAsa) (pR112) (aMga) (aMsa) (pAtra) (ariha) (mAgAsasthikAya) (pariggaha) (vakka) (pR 113) (pR 113) (bhavana) (jJAna) (NANa) (viNNANa) (saMvid) (paryAya) (kasAya) (abbhAsa) (ajmosa) (parikama) (tulanA) (maNAma) (bhaviya) (dezana) (dippate) (pR 113) (aNuoga) bhAva 'bhayaya bhAva bhayAnaka "bhayAnta 'bhalla bhava bhava bhAva bhAva bhAva bhAvaNA bhAvanA bhAvanA bhAvanA bhAvassiya bhAvin bhASaNa bhavaMta bhavaNa bhavati bhavana bhavAnta bhaviya bhavya bhavya (pR 112) (pR 112) bhAsate bhAsA (bhaviya) bhAsA
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 / pariziSTa 1 mAsA-bheda bhidati bhUmi bhikkhu bhikkhu bhAsA (vakka) bhuMjate bhAsAassamiti (adhammatthikAya) bhutta bhAsAvijaya (diTTivAya) bhUta bhAsAsamiti (dhammasthikAya) bhUtapuvva bhAsei (Aikkhai) bhUtAdhikaraNa bhAskara (Aditya) bhUtAbhisaMkaNa bhida (pahara) bhUti bhidaMta (chidaMta) bhUti (chidati) (pR113) bhUya (mAhaNa) bhUya bhikkhu (samaNa) bhUyattha bhikkhu / (sAdhu) bhUyavAya bhijjamANa (nassamANa) bhUyo bhUyo bhijjA (mohaNijjakamma) bhRza (pR 113) bheuradhamma (khaMDita) bhettA bhiNNa (aNNa) bheda bhiNNa (bhagga) bheda bhinna (chinna) bheda bhinna (zaMkita) bhillirI (tisarA) bheda bhisa (uppala) bhisakaMTaka (vIhasakkulikA) bhisamuNAla (uppala) bheda bhisarA (tisarA) bhisI (sejjA ) bhIma (pR 113) bheda bhIma (lomaharisajaNaNa) bheda (pR 113) bhIrU (alasa) bheda (jemeti) (ativatta) (ApUrita) (Niyata) (pada) (pAvaya) (iMgAlachArigA) (bhavana) (pR 113) (jIvatthikAya) (pANa) (ujjuya) (viTTivAya) (ukhaDDamaDDa) (loluga) (pR 114) (haMtA) (pR 114) (vidhi) (bhaMga) (pakappaNa) bhiNNa bhiNNa (viha) he (vidhi) (ThANa) (prakRti) (aMga) (pradeza) (pajjava) (pagaDi) (NAma) (paryAya bhIya bheda
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ bheda - maccha bheda bheda bheda bhedakara bheya bheyaNakarI bhesaNa bhogapuri bhogAsA bhogAsA bhojja bhoyaNa mai mai mailaNA mailla mailliya mauDa mauli maMgala maMga lijja maMgalla maMgalla maMcaka maMDa maMDali maMtulita maMhati maMthara maMda maMda (jAta) ( aMsa) (ThANa) ( aNhayakara ) ( pR 114 ) (cheyaNakarI) ( pR 114 ) (bAsa) ( mohaNijjakamma) (lobha) ( pR 114) ( pR 114) ( pR 114 ) (AbhiNibohiya) ( pa DisevaNA ) (kamma) ( jalliya) ( tiroDa ) ( goNasa ) ( ahiMsA) ( NivvANikara) ( iTTha) ( orAla ) (Dipphara) pari 1 ( thUla) ( goNasa ) (khaMDita) maghava (citehiti) maghA (alasa) maccu ( pR 114) (bAla) maccu maccha maMdara makkhaNa magara magaraka magga magga magga magga magga magga magga magga maggai maggaNa maggaNa maggaNa maggaNa maggaNa maggaNA maggaNA maggaNA maggaNA maggaNNa maggata ( pR 115 ) ( desakAlaNNa) maggavidu maggassa gatiAgatiraNa ( desakAlaNNa ) 237. ( pR 114) ( ussighaNa) ( rAhu ) (tirIDa) (aNNA) (AgAsatthikAya ) ( Avasya ) ( kappa ) ( pavayaNa ) ( parUvaNa ) ( vavahAra ) ( vIthi) ( atthayati ) ( pR 115) ( pR 115 ) (AbhogaNa ) ( vidyAlaNa ) (hA ) (AbhiNibohiya ) (Abhoga ) (vijaya) ( esaNA) (desakAlaNNa) (sakka) ( kaNharAti) ( maraNa) (pANavaha) (rAhu )
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 / pariziSTa 1 majjagarasa-mada majjagarasa maNAma bhajjaNA (surA) (siNANa) (ijjA ) maNAma majjA majjAtA majjAyA (pR 116) (i8) (iTThattA) (patti) (pAsANa) (atta) (pR 116) maNAmattA maNAmA maNi maNuNNa maNuNNa (pR 115) (aNuNNA) majjAyA majjAyA majjAyA maNuNNa majjAyA majjiya majjha (vihi) (velA) (hAta) (115) majha bhajhaMtika majjhaTThiya (iTTattA) (kAmagama) (ajjhatthiya) (kAmagama) (maMdara) (madhura) (diTThi) (darzana) (dhI) majjhaNha majjhattha majjhattha maNuNNattA maNogama maNogayasaMkappa maNorama maNorama maNohara mata mata mati mati matiaNugaya matiMga matima mativipluta matisahita matthaka matthaka matthakakaMTaka majjhatthasIla majhadesaka majhima (majjha) (majjha) (majjha) (majha) (alasa) (abAlasIla) (majjha) (majjha) (accha) (ghaTTa) (rahassa) (vaDa bhikA) (adhammatthikAya) (dhammatthikAya) (pR 115) (abaMbha) (maNuNNa) (i) maTTha maTTha maDahaka maDahakoSThA maNaagutti maNagutti maNasaMkappa maNasaMkhobha maNahara maNAbhirAma (matisahita) (mAtaMga) (amUDha) (vitigicchA) (pR 116) (NiDAla) (sikhaMDa) (tirIDa) (ohasakkulikA) (kuMDala) (mANa) (mANa) (mohaNijjakamma) matthakata matthaga matsara mada mada
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ manana malla madhaaggi-mahanmaya-pavAya pariziSTa 1 / 236 madhaaggi (vIva) maryAdA (velA) madhu (ariTTha) maryAdA (merA) -madhukara (bhamara) maryAdA (sImA) madhura (pR 116) maryAdAvyavasthita (medhAvin) (pR 116) mala (pR 116) manas (citta) mala (kamma) manojJa (udAra) malita (ativatta) mannati (pR 116) malita (NimmaMsaka) mamatva (rAga) malita (mahavvaya) mammaNa (aliya) maliyakaMTaya (ohayakaMTaya) maya (gaya) (jalla) -maya (viTTha) mallakamUlaka (karoDaka) mayaMga (caMDAla) mallagabhaMDa (araMjara) mayaNijja (pINaNijja) masUraka (Dipphara) mayAsa (caMDAla) masRNa (zlakSNa) mayUra (pR 116) mahaMta (doha) maraNa (pR 116) mahaMtatara (vicchinnatara) maraNa mahaMtI (ahiMsA) maraNavimukka (siddha) mahaMdhakAra (tamukkAya) maraNavemaNaMsa (pAva) mahagdha (mahattha) maraNAsA (lobha) mahagdha (paraggha) maraNAsA (mohaNijjakamma) mahataraka (uccayaraka) marAla (khalaMka) mahattaragatta (Ahevacca) marAlI (gaMDi) mahattha (pR 116) marAlI (taMDI) mahaddi (parigaraha) mariseti (khamati) mahabbala (aibala) marubhUtika (pAsANa) mahabbala (ohabala) maryAdA (avadhAna) mahanbhaya (pR 116) -maryAdA (caraNa) mahabbhaya (asAta) maryAdA (jIta) mahabbhaya . (pAva) maryAdA (dharma) mahanbhaya-pavaDDaya (pAva) (bhaya)
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 : pariziSTa 1 mahariha maharSi mahavvaya mahAkammatara mahAkAya mahAkAya mahAkiriyatara mahAjaNa mahANubhAga mahAnANi mahApauma mahApaNNa mahApoMDarIya mahAbhAga mahAmuNi mahAvisa mahAvIrya mahAsavatara mahAsAra mahiccha mAhita mAhiya mahiya mahilA mahisAhA mahIruha mahejja mahezvara mahodara mAi mAiya (mahattha) mAMsala (RSi) mAdhavaI (pR 117) mANa (pR 117) mANa (parivuDDa) mANa (thUla) mANa (mahAkammatara) mANaka (vaMda) mANakAmaya (orAla) mANaNa (mahAmuNi) mANaNa (pR 117) mANaNa (pR 117) mANava (uppala) mANavivega (buddha) mANiya (pR 117) mAta (uggavisa) mAtaMga (tanutarazarIra) mAyA (mahAkammatara) mAyA (thUla) mAyA (pariggaha) mAyA (pR117) mAyA (cahiya) mAyA (haya) mAyA (patti) mAyA (sejjA) mAyA (duma) mAyAmosa (Aosejja) mAyAmosa (Izvara) mAyAmosavivega (puTTha) mAyAvin (kamma) mAyAvivega (miya) mAra mahariha-mAra (thUla) (kaNharAti) (pR 117) (pR 118) (adhammatthikAya) (mohaNijjakamma) (araMjara). (pUyaNaTThi ) (ukkasaNa) (parivaMdaNa) (vaMdaNa) (jIvatthikAya) (dhammatthikAya) (acciya) (NimmaMsaka) (pR 118) (pR 118) (kakka) (paNidhi) (mohaNijjakamma) (adhammatthikAya) (ijjA ) (ukkaMcaNa) (paliuMcaNa) - (aliya) (adhammasthikAya) (dhammatthikAya) (kuMci) (dhammatthikAya) (abaMbha
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAra-mucchiya pariziSTa 1 : 241 mArga mAra (maraNa) milANa mAraNa (ghAta) misImisIyamANa mAraNa misimisemANa mAraNa (DaMDa) mihuNaga mAraNA (pANavaha) mImAMsA mAraya (ghAyaya) mImAMsA (paMtha) mImAMsyamAna mArga (darzana) mIlanaka mArgaNA (IhA) muMcaNa mAlaNa (vadha) muMDaka mAsAla (Dipphara) muMDaga mAhaNa (samaNa) muMDAvittae mAhaNa (muNi) muMDAviya mAhaNa (pR 118) mukuTa micchatta (avadya) mukula micchA (pR 118) micchAdasaNasalla (adhammatthikAya) mukka micchAdasaNasallavivega mukka (dhammatthikAya) mukkagata micchApacchAkaDa (aliya) mukkahattha miNai (piyai) mukta miNati (pR 118) muktigamanayogya mita (pR 118) mitta (pR 118) mukhara mittasaMgama (samAgama) muccai mitti (pR 116) mucchA mitti (saMdhi) mucchA mithyA (pR 116) mucchA (116) mucchA (sikkhiya) mucchiya (paccaMtika) mucchiya mukka (mahavvaya) (Asuratta) (mAsuratta) (hatthika) (takka) (vitarka) (parigaNyamAna) (samUha) (jhosaNa) (khoraka) (taTTaka) (pR 116) (pavAviya) (tirIDa) (pR 116) (pR 116) (aNAila) (ubhiNNa) (siddhigata) (sAhasika) (pR 116) (dravya) (pR 116) (pR 116) (sijjhai) (pR 120) (adiNNAdANa) (mohaNijjakamma) (lobha) (pR 120) (loluya) mukha miya miya milakkhu
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 : pariziSTa 1 mucchiya mujjhai mujjhiya muJcati mucchiya-merA (adhammasthikAya) (dhammasthikAya) (piDAlamAsaka) (mUcchita) (pR 120) mUDha muNi muNi muNi muNi muNi (buTTa) (bAla) .(lobha) muNita muNita muNita mutta mutta (giddha) musAvAya (sajjai) musAvAyaveramaNa (sajjiya) muhaphalaka (nisRjati) (pR 120) mUDha (ujju) mUDha (NANi) mUDha (bhikkhu) mUDha (samaNa) mUrchA (pR 120) mUrchA (gIya) mUcchita (vidita) mUrti (tiNNa) mUla (bhikkha) mUla (samaNa) mUlaguNapaDivAya (siddha) mUlacchejja (isipabbhArapuDhavI) mRta (IsipabbhArapuDhavI) mekhalA (mai) mekha likA (siddhimagga) megha (pR 120) meDhi (hasita) medita (pR 120) medhas (aMguleyaka) medhAvin (pR 120) medhAvi (pR 120) medhAvi (anagAra) meraka meraga (pR 120) merA (diTTha) merA (rAga) (pR 121) (sthApanA) (pR 121) (bIya) (mUlacchejja) (pR 121) (gata) (kaMcI) (kaDIya) (balAhaka) (pR 121) mutta muttAlaya mutti mutti muttimagga mudita mudita muditA muddeyaka muddha muni (buddhi) (pR 121) (desakAlaNNa) (cheya) (aridva) (surA) (pR121) (velA) (sAdhu) mummura
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ merA-raksita pariziSTa 1 : 243 merA (pR 122) (pAva) merA merA (ramaMti) merA merA meru meruka (anagAra) (tatva) (pR 122) (pR 122) (RSi) (anagAra) (chaMda) (yajana) (pravahaNa) (anaviSTa) meruvara melanA mesa mehana meharAti mehA mehAvi mehAvi mehuNa mehuNa mehuNaveramaNa maithunAjIvA maithunikI mokkha mokkha mokkhadarisi mokSa mokSa mokSamArgagAmi mokSamArgAbhijJa mocana motti (pAlI) mohaNijjakamma (Thiti) mohapavaDDaya (vihi) moheMti (kappa) maunI (majjAyA) maunIndrAbhiprAya (sImA) yajana (maMdara) yata (pAsANa) yati (Naga) yati (pR 121) yathAruci (dumapulphiyA) yAga (sAgArika) yAna (kaNharAti) yAcita (uggaha) yAtanA (sAhasika) yukta (paMDiya) yujyate (abaMbha) yuvA (aSammasthikAya) yUtha (dhammatthikAya) yoga (maithunikI) yoga (pR 121) yogya (saMti) yogya (siddhaupapatti) yojanA (Nikammadarisi) yauvanastha (dhUta) rai-arai (niyAga) rai-araivivega (Apta) raiya (kuzala) railliya (nikSepa) raMgaNa (pR 122) rakkhA (abaMbha) rakkhita (pratibaddha) (kramati) (pR 122) (kula) (pR 122) (122) (pAtra) (bhavya) (melanA) (yuvA) (adhammatthikAya) (dhammatthikAya) (jalliya) (jIvatthikAya) (ahiMsA) (pAlita) moha..
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 rakSaNa racana racita rajanikara rajja rajjai 'rajjati rajjiya rata rati rati rati rati ratta ratti ratthA ranna ramaMti ramaMti ramaNijja ramaNijja raya raya raNiya rapayAsa rayaNI rayaNuccaya rayaNoccaya yas ratipuvva pariziSTa 1 rasa rasaNA ( santrANa ) (nikSepa) ( vikalpita) (candra) ( pR 122 ) ( sajjai) ( pR 123 ) ( sajjiya) (rati) ( pR 123 ) (sAta) ( abaMbha ) ( ahiMsA) (kakka) (nIla) (vIthi) ( gaNa ) (hasaMti) ( pR 123 ) (sobhaMta) ( kaMta) ( kayAra ) (pAva) ( saMkha) ( pR 123 ) (maMdara ) (maMdara) ( pR 123 ) ( Niyata) ( pR 123 ) (kaMcI) rasiya rahassa rahassa rAi rAga rAga rAga rAga rAga rAga rAga rAgaddosavasaga rAgavivega rAyahaMsI rAzi rAzi rAsi rAsi rAsi rAhu riu riNa rittaka riddhi riyA assamiti riyAsamiti risi rIta rIti yati ruiya rakSaNa - ruiya ( pR 123 ) ( pR 123 ) ( abaMbha ) (chiDa) ( adhammatkiAya) ( pR 124) ( abaMbha) ( moha Nijjakamma) (lobha) (pema) (pijja) ( parajjha ) ( dhammasthikAya ) (villarI) ( pR 124) (samUha) ( piMDa ) (samussaya ) ( gaNa ) ( pR 124 ) ( pR 124) (aNa) (tuccha) (ahiMsA) ( adhammatthikAya ) ( dhammatthikAya ) (isi ) ( pR 124) ( rIta) ( ijjati) ( pR 124)
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ ruila-ligiya pariziSTa 1 : 245 ruila ruila ruMTaNA ruMbhejja rukkha rukkha rucaka laNha ruNNa ruNNa rudita labbhati laya 'ruddha ruddhApita rupAkaDa ruyakaDa rusiya (kaMta) laghuka (sobhaMta) lajjA (khijjaNiyA) lajjA (akkosejja) lajjAmo lajjiya (pAdava) (kaDaga) latA (pR124) laddha (Asuratta) laTTha (vikUNita) laddhamaIya (pR 124) laddhasaNNa (hakkAra) laddhasuIya (pAva) laddhi (rahassa) (pR 124) (bhagga) (bhagga) layaNa (pR 124) lalaMti (kayAra) lalaMti (saddahai) lahuka (vAhiya) lahubhUya (pR 125) lAdhaviya (duma) lADhettaya (vavaNa) lAbha (krodha) lAbha (koha) lAbha (moha Nijjakamma) lAlappaNa (NaMgala) lAlappamapatthaNA (pR 125) liMga (sparzanA) liMga (dhamma) ligiya laya (pR 125) (hI) (dayA) (pR 125) (pR 125) (accha) (pR 125) (pR 125) (125) (pR 125) (laddhamaIya) (laddhamaIya) (ahiMsA) (pR 126) (saMghADa) (pR 126) (pR 126) (ramaMti) (hasaMti) (sAhasika) (appaDibaddha) (pR 126) (javaittaya) (Aya) (Nipphatti) (pR 126) (lobha) (adiNNAdANa) (pR 126) (sAgArika) (pR 126) reNu roei rogiya . royamANI rovaga rovaNa roSa rosa rosa laMgala laMcA laMbha lakSaNa
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ luThaNa luddhaga 246 / pariziSTa 1 loNa-vaMcaNa lINa (paviTTha) loTana (pR 126) lInatA (laya) loTTaNa (luTaNa) luMpaNA (pANavaha) lobha (chaMda) luMpaNA dhaNANaM (adiNNAdANa) lobha (taNhA ) lupittA (haMtA) lobha (abhijjhA) lukkaI (AlukkaI) lobha (mohaNijjakamma) lukkha (sukka) lobha (pR 127) (pR 126) lomasikA (pR 127) luTaNa (loTana) lomaharisajaNaNa (pR 127) luttateya (hayateya) loyagga (IsipabbhArapuDhavI) (atthi) loyaggathUbhigA (IsipabbhArapuDhavI) lappamANa (nassamANa) loyaggapaDibujjhaNA lubdha (ghUrta) (IsipabbhArapuDhavI) lubbhiya (sajjiya) lolikkA (adiNNAdANa) lUsaga (pR 126) loluga (pR 127) (samaNa) loluya (pR 127) (bhikkhu) loha (adhammatdhikAya) (pamvaiya) lohappa (pariggaha) lUhAhAra (aMtAhAra) lohavivega (dhammatthikAya) leNa (bhavaNa) lohilla (avisuddha) lesA (jui) lhAya (sIIbhUya) lesA (kaMti) vaiagutti (adhammatthikAya) lesA (jui) vaigutti (dhammatthikAya) lesejja (abhihaNejja) vaijoga (vakka) lokapaDipUraNa (IsipanbhArapuDhavI) vaira (pAsANa) logaMdhagAra (tamukkAya) vaira (pR 127) logaggacUliyA (IsipabbhArapuDhavI) vaMka (pR 127) logatamasa vaMkasamAyAra logatamisa (tamukkAya) vaMcaNa (ukkaMcaNa) loganAbhi (maMdara) vaMcaNa (mohaNijjakamma) logamajjha (maMdara) vaMcaNa (kUDa) lUha lUha (vaMka)
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMcaNa-vaNa pariziSTa 1 : 247 (pR 128) (gaNa) vaMcaNa vaMcaNa vaMjhA vaMTaga vaMDaga vaMta * * vaMdai vaMdaNa vaMdaNa vaMdaNa vaMdaNa vaMdaNaga vaMdaNaga (mAyA) vagaDA (aliya) vagga (pR 127) vaggha (vaDa) vacana (vaDa) vacana vaccaMsi (pR 127) vaccha (ADhAi) vacchaka (praNamana) vacchaka (pR 128) vacchaka vacchikA (abhivAyaNa) vajja (pR 128) vajja (saMthuNaNa) vajja (praNamana) vajja (Namokkata) vajja (pR 128) vajja (acciya) vajja (pR 128) vajjaNa (pR 128) (pR 128) vajjapANi (parUvaNa) vajjapANi (palimaMtha) (palimaMtha) vaTTaka (saMga) vaTTapIDhaka (viggha) vaTTamANaka (mukha) vaDa (pR 128) vaDabhikA (kubja) vaDeMsa (vaDabhikA) vaDDa . (pR 128) vaNa (saMga) (pR 128) (ukti ) (oyaMsi) (duma) (pR 126) (usabha) (bAlaka) (dAriyA) (pR 126) (pR 126) (vaira) (vera) (kamma) vaMdana vaMdita vaMdita baMdiya (pAva) vaMza (pANavaha) (ussagga) (duguchaNA), (sakka) vajjaNA vakka vakkamaMti vakkhANa vakkheva vakkhoDa vakkhoDa vakkhoDa vajjA vaktra (ijjA ) (khoraka) (AsaMdaga) (karoDaka) (pR 129) (pR 126) (maMdara) (thUla) (gahana) vakra vakrajagha vakrAdha:kAya vakSaskAra
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 vaNa vaNNa vaNNa vaNNita vaNNiya vaNissAmi vati vati tiparikkheva vattiya vattussaya vattejja vasthita vadha vadhu vadhU vandate vapphati vamaNa bameMti vammikA * pariziSTa 1 vaya vayaMti vayaMti vayaMsa vayaNa ghayaNa vayaNa vayaNa vayattha vayamaMta (dumapuphiyA) (jasa) (kitti ) ( pR 12e ) ( pR 126) ( kittahassA mi ) ( bhikkhu) (pAgAra) ( bagaDA ) ( aNuoga ) ( mahavvaya) ( abhihaNejja) (vitthinna) ( ( pR 126) (patti ) (patti ) ( pR 12e ) (jemeti) ( pR 130 ) ( pR 130 ) (pAmuhikA) (jAma) ( pR 130 ) ( ubei) ( mitta) ( ANA ) (mukha) ( vakka) ( girA ) ( pR 130 ) ( solamaMta ) vayara vara vara varaDha varga varjana varNayati vartana varddhana varya varSAvAsa valaya valaya valaya valaya valayaga vallabha vallabhakA vavagata vavagaya vavaNa vavatthA vavasAya vavasAya vavahAra vavahAra vasaTTa vasati vasadhi vasitu vasima -- vasima vaNa---- (pAva) ( pR 130 ) ( agga ) (thUla) (samUha) (parihAra ) ( vRNIte) (bhavana) ( pR 130 ) (agra) (prathamasamavasaraNa ) ( kaDapalla) (mAyA) ( moha Nijjakamma) ( aliya ) (kejjUra) ( iTTha) (patti ) ( pR 130 ) ( pR 130 ) ( pR 130 ) ( patiTThA) ( pR 131 ) ( ahiMsA) ( pR 131) ( pR 131 ) (aTTa) ( vasuma) ( uvasama) ( pR 131) (vasuma)
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasuma-vikaca vasuma vasumaMta vastu vastra vaha vahaNa vaya (ari) vahita (joga) vAga vAgyoga vAghAta vAcAla vAJchitasyAdhigati ghATa vATaka vANI vANI vAta vAtaphaliha vAtaphalihakhobha vAMti vAtika pariziSTa 1 : 249 (pR 131) vAyapalikkhobhA (kaNharAti) (aDDa) vAyaphalihA (kaNharAti) (pR 131) vAraka (araMjara) (pottha) vAraNa (pR 132) (ghAya) vAraNA (paDikamaNa) (pANavaha) vArika (nApita) vAtikakara (vyaktikara) (pR 131) vAlu (vacana) vAvaDa (pR 132) (ukti) vAvaNNa (pR 132) (pR 131) vAvaNNa (dosINa) (mukhara) vAvatti (abaMbha) (nandana) vAvAra (pR 131) vAviddha (NissArita) vAsArattiya (cAummAsita) vAsAvAsa (pajjosavaNA) (ApUrita) (cAeti) (pR 132) (tamukkAya) viatta (desakAlaNNa) viukkamaMti (vakkamaMti) (gapuMsaka) viuTTaNA (AloyaNA) (vecca) viuTTaNA (duguThaMNA) (pR 131) viuTTijjai (Aloijjai) (vAma) viula (ujjala) (vAma) viula (vicchinna) (vAma) viulatara (abbhahiyatara) (vAma) viusagga (kAussagga) (vAma) viussaga (pR 132) (vAma) viussaraNa (ussagga) (vAma) vikaca (phulla) (vATa) (girA) (vakka) (mahavvaya) (tamukkAya) vAsita vAse hi vAhiya (verati) vAna vAma vAmata vAmadesa vAmapakkha vAmabhAga vAmasIla vAmAyAra vAmAvaTTa
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhAya vikalpa 250 : pariziSTa 1 vikaTana-vijjamANabhAva vikaTana (Alocana) vigicaNa (pR 133) vikaDDa (pahara) vigicaNa (vamaNa) vikaDuti (NikaDDati) (vivAda) vikaDuti (NIhAreti) vigdha (pR 133) vikaDDita (Nicchuddha) vigdha (saMga) vikattA (jIvatthikAya) vigdha (palimaMtha) vikattAhi (pahara) vigdhita (pR 133) vikappa (bheya) (abaMbha) vikalpa (pR 132) vicala (pR.133) (pR 132) vicalita (calita) vikalpa (bheda) vicAraNA (vijaya) vikalpita (pR 132) vicAlaNa (ghaTTaNa) vikalpitavad (pahArettha) vicikitsA (pR 133) vikasita (phulla) vicIyate (pR 133) vikAza (phulla) vicchaNNa (pRtha) vikAza (anukAza) vicchiMdati (chidati) vikiraNa (saDaNa) vicchiNNatara (pR 133) vikUNita (pR 132) vicchiNNadohalA (saMpuNNadohalA) vikoca (phulla). vicchiNNasavvadukkha (siddha) vikkaMta (sUra) vicchitta (bhagga) vikkaMdita (vikaNita) vicchinna vikkha (NapuMsaka) vicchinna (bhagga) vikkhaMbha (AyAma) vicchuddha (Nimmajjita) vikhaNNa ( 132) vicchuddha vi kkhinna (ukkhinna) vicchubha (pahara) vikkhinna vijaya (pR 133) vikkheva (adiNNAdANa) vijaya (pR 133) vikrAnta vijaya (maggaNa) vikSepa (pR 133) vijRmbhita (phulla) vigata vijjamANa (saMta) vigaya vijjamANabhAva (sapajjAya) (vIra)
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijjA-vitimira vijjA vijju vijjutA vijbhavita vijjhAya vijbhIyati vijJAna vijJApana vijJApayitum viDavi viDimI viDu viNaTTha viTTha viNaTTha viNaTTha viNaTTha viNaTThateya viNaya viNaya viNaya viNaya viNayakamma viNassamANa viNAsa viNAsa viNAsa viNAsa viNAsa viNAsabhAva viNAsita (UTTOT) ( dIva) ( dIva) ( bhagga ) (niTTiya) ( ujbhIyati) (citta) ( pR 134) (AkhyAtum ) ( pAdava) (duma) ( lajjiya) ( vAvaNNa) ( hayateya ) ( pR 134 ) (pUyA) viSNavaNA viNNANa viSNANa viSNANa (bhagga) viSNAya ( khINa) (jhINa) (Na) ( uvavAya) (AyAra ) ( baMdaNaga) (nassamANa ) ( ghAya) ( sAyaNa ) (palimaMtha) (pANavaha) ( vAghAta) ( abhUtibhAva ) ( vikkhiNNa) viNAsita viNAsiya viNiggata viNicchiya viNicchiyaTTha viNiyatta viNIya viNIyadohalA viSNavaNa pariziSTa 1 viSNu viSNu vitaDDhamAinna vitata vitatha vitarka vitarka vitaha viti kiNNa vitigicchA vitigicchita vitigiNNa vitimira vitimira vitimira vitimira vitimira 1 251 ( bhagga ) ( khAmiya) ( ativatta) ( pR 134) (laTTha) ( ativatta) (AiNNa) ( saMpuNNa dohalA) ( paNNavaNa ) ( AghavaNA) ( pR 134 ) ( saNNA) (avAya) (diTTha) ( jIvatthikAya) ( pANa) ( dukkaDa) (vitthinna) ( mithyA ) ( saMzaya) ( pR 134) (micchA ) (AiNNa) ( pR 134) ( saMkita ) ( ukkhinna) (niTThiyaTTha) (nivDa) ( araya) ( aNuttara) (seta)
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ vitthata vitthinna vidu vidu videhajaMbU 252 / pariziSTa 1 vitimiratara-vipphAlaNa vitimiratara (abbhahiyatara) vinIta (avijAta) vitosiya (khAmiya) vinIta (jitakaraNa) (visthinna) vinnattikAraNa (pR 135) (pR 134) vinnattiheubhUya (vinnattikAraNa) vidita (pR 134) vinnava (attava) (pR 134) vipaNNa (gaTTha) (samaNa) vipanna (vyApanna) vidu (bhikkhu) vipanna (gata) (jaMba) vipariNAmaittA (pR 135) videhadiNNA (tisalA) vipariNAmadhamma (bheuradhamma) viddesagarahaNijja (aliya) vipariNAmittae (cAlitae) viddhaMsaNa (saDaNa) viparItabhAva (vaiguNya) viddhaMsaNadhamma (bheuradhamma) viparyAsa (vyatyaya) viddhaMsaNadhamma (saDaNa) vipADita (bhagga) viddhaMsati (pamilAyati) vipula (orAla) viddhattha (khINa) vipulatara (vicchiNNatara) viddhi (ahiMsA) vippa (baMbhaNa) (pR 134) vippaiNNa (ukkhinna) vidha (vihi) vippakiNNa (vikkhiNNa) (vidhi) vippakiNNa (pakiNNa) vidhAvati (padhAvati) vippaguNoveya (baMbhaNa) (pR 135) vippajaDha (vavagata) vidhi (bhajanA) vippapavara (baMbhaNa) vidhi (kalpa) vippamuMcaNa (uThita) vinaSTa (vyApana) vipparicete (pariceti) vinaSTa (vigata) vipparivattate (paricaTThati) vinAza (viveka) viparisi (baMbhaNa) (daNDa) vippaloTTita (vevita) vinAza (galana) vippita (vigghita) vinAzita (kSAmita) vippiya (picciya), vinAzin (azAzvata) vipphAlaNa (pR 135) vidvas vidhAna vidhi vinAza
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSphAlaNa-viralliya pariziSTa 1 : 253 vipphAlaNa vibudha vibbhama vibhaMga vibhajana vibhayaMti vibhayAmi (saMjata) (ahiMsA) (mAgAsathikAya) (uttAriya) (pR 135) (uddiTTha) (dIviya) (mAgAsasthikAya) (AloyaNA) (rayaNI) (vitthanna) (ghaTTaNa). vibhAga vibhAga vibhAga vibhAga vibhAga vibhAvijjati vibhAvemi vibhAsA. vibhAsA (ghaTTaNa) vimutta (deva) vimutti (abaMbha) vimuha (abaMbha) vimokkhita (pR 135) viyaMjita (haraMti) viyaMjiya (AikkhAmi) viyagdha (avasara) viyaTTa (vaDa) viyaDaNA (vibhajana) viyaratti (avasara) viyANaka (deza) viyAraNa (NivyaMjIyaMti) viyAlaNa (AikkhAmi) viracanA (aNuoga) virata (bhAsA) virata (ahiMsA) virata (cUlA) virata (AbhiNibohiya) virata (takka) virati (upayoga) virati (IhA) virati (vitigicchA) virati (vhAya) virati (saMkha) viramaNa (seta) viramaNa (suddha) viraya (pR 135) viraya (ahiMsA) viraya (mahApauma) viraya (paribhIta) viralliya (nidhAna) (mukka) (saMyata) (vidvas) (bhikkhu) (pR 135) vibhUti vibhUsaNa vimaMsA vimarza vimarza vimarSa vimarSa vimala vimala vimala vimala vimala vimala-pabhAsA vimalavAhaNa vimANita (viramaNa) (saMti) / (saMjama) (ahiMsA) (pR 136) (virati) (tiNNa) (saMjaya) (araya) (samaNa) (pR 136)
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 254 virasAhAra viraha viraha virAhaNa virAhaNA virAhaNA virAhaNA viriya viriya vireyaNa vireyaNa vilakA vilaggai vilavaNa vilavamANI vilAsiNI viliya viluMcaNa viluMpati viluMpittA viluppamANa vilokana villarI vivakkha vivaDiya vivara vivara vivara vivADeMta vivAda vivAda pariziSTa 1 (aMtAhAra ) vivAda vivAya viveka vivega (aMtara) ( chidda ) ( uddavaNa) ( pR 136 ) ( pa DisevaNA ) ( abaMbha ) (yoga) ( joga) ( sAharaNa ) (vamaNa) (patti ) ( duruha ) ( kUjaNa ) ( royamANo ) (patti) ( lajjiya) (phuDaNa ) ( hApayati ) ( haMtA ) ( nassamANa ) (prekSaNa) ( pR 136 ) (aliya ) (haya) ( chiDDu) (sandhi ) ( AgAsatthikAya) (chidaMta) ( buggaha) ( pR 136 ) vivega vivega viveyaNa vizati vizAlatA vizuddha vizeSa vizeSa vizeSayati vizodhi vizra viSkaMbha visaMdhita visata visama visaya visarA visallIkaraNa visArata visAla visAlA visidiTThi visiNNa visuddha visuddha visuddha visuddha virasAhAra - visuddha (koha) ( mohaNijjakamma) ( pR 136 ) ( viussaga ) (ussagga) (viciNa) ( maggaNa ) ( pR 136 ) ( Aroha) ( pR 136) (paryava) (paryAya) ( uvehati ) ( pR 136) ( pR 137 ) (Aroha) ( bhagga ) ( goyara) ( AgAsatyikAya ) ( pR 136 ) . (tisarA) ( uttarakaraNa ) ( pR 137) (orAla) (jaMbU) ( ahiMsA) ( ativatta) ( vhAya) (niTThiyaTTa) (khoNa) ( araya)
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ visuddha-vRka visuddha visuddha visuddhatara visuddhi visUraNa visesaka visesAdiTTa visodheti visohaNa visohi visohi visohijjai visohIkaraNa vistara vistarAla vistAra vistArita vistIrNaprajJa visvara pariziSTa 1 : 255 (aNuttara) vihi (ussaya) (nimbuDa) vItagehi (khaMta) (abbhahiyatara) vItarAga (nirmama) (ahiMsA) vItarAgAdesa (ANA) (AyAsa) vIthi (pR 137) (NiDAlamAsaka) vIbhiti (tasaMti) (appiyavavahAriya) vImaMsA (AbhiNibohiya) (vosirati) vImaMsA (IhA) (vamaNa) vImaMsA (saMzaya) (AloyaNa) vIyi (AgAsasthikAya) (Avassaya) vIra (pR 137) (Aloijjai) vIra (pR 137) (uttarakaraNa) vIra (vibhajana) vIra (sUra) (orAla) vIra (paMDiya) (pRtha) (joga) (parikkhitta) vIriya (uTThANa) (mahApaNNa) vIriya (1137) (karuNa) vIvAha (samAgama) (pR 137) vIsAsa (ahiMsA) (AgAsasthikAya) vuggaha (abaMbha) (pahara) (pR 138) (ovIlemANa) duggAhita (pR 137) vuccamANa (pR 138) (uDha) vuDDha (jugNa) (vihi) (pR 138) (paMtha) vuDDa (mahanvaya) (viharaNa) vRtta (bhaNiya) (lUsaga) vRtta (pR 138) (dhAraNavavahAra) sima (vasuma) (pR 137) vRka (pR 138) ' ' yM yM kkaa tstshaa zl blo klo tstshaa tstshi tsli aaai 7 // # w l sgr tstshaa tstshaa tstshaa tstshaa blo- vIriya viha vuggaha viha vihaNa vihammemANa viharaNa vihala vihANa vihAra vihAra vihAraga vihAraNA vihi
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRNoti verati veriya velA belu vevita vezyA vega jana 256 : pariziSTa 1 vRkSasAlA (sAhA) vera vRNIte (pR 138) vera (vRNIte) vRtta (sthAna) verati vRtta (caraNa) veramaNa vRddhi (varddhana) vRnta (mukula) veijjamANa (eijjamANa) veiya (sigdha) veiya (khaddha) veMTaka (aMguleyaka) vessAsiya (rayas) vaiguNya vecca (pR 138) vaidhatA (lajjiya) vogaDa veDhaka (hatthabhaMDaka) vocchiNNa veda (baMbhaNa) voNNa (chanda) voma veda (pANa) voramaNa vedajjhAi (baMbhaNa) vosa? vedaNA (ejaNA) vAsaTTakAya vedana (avana) vosiraNa vedapAraga (baMbhaNa) vosirati vedita (apagata) vosiriya veya (jIvasthikAya) vosire (NANa) vyaktikara veyaNA (viNNANa) vyaJjaka (pR 138) vyaJjanAkSara vyatyaya (AyAsa) vyapalApa (kamma) vyavazamita (Diba) vyavasAyinu vRkSasAlA vyavasAyin (pAva) (abaMbha) (titikkhA) (pR 138) (verati) (ari) (pR 138) (NAvA) (pR 138) (maithunikI) (thejja) (pR 139) (vaiguNya) (viTTha) (viTTha) (kamma) (mAgAsasthikAya) (pANavaha) (pR 139) (daMta) (viussaga) (pR 136) (vosaTTha) (chaDDe) (pR 139) (pR 139) (pR 136) (pR 139) (AhvAna) .(kSAmita), (pR 139) veda veyaNa vera bera
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavasthA - saujjava vyavasthA vyavasthA vyavahAra vyavahAra vyavahAra vyAkula vyAkoza vyAkhyA vyAghAta vyApanna vyApAra vyApRta vyApta vyApta vyApta vyApta vyAvRtta vyAhRti vyutsarga vyUta vratamokSa vratin zaMkita zaTha zaTha zabala zabdita zayana zarIra zarIrabhRd zazin ( jIta ) (dharma) ( pR 136 ) (Adeza) ( kalpa) ( dussaha) (phulla) (varddhana) ( vikSepa) ( pR 139 ) (yoga) ( vAvaDa) (AspRSTa) (ApUrita) ( spRSTa) (saMkIrNa ) ( pR 136 ) ( vikalpa ) ( pR 139 ) (vecca) ( pratigamana ) (anagAra ) ( pR 140 ) ( khaluMka) . (dhUrta) ( bakuza) [ ( zApita ) (tvagvartana) zAMta zApita zAstra zikSita ziva zIlahIna zukla zuddha zubha zubhavRddhi zRNoti zekharaka zodhi zobhate zobhana zobhana zraddadhAti zramaNa zreNi zreyas zreSTha zlakSNa zlAghA zloka zvapaca aTTha sai sai ( boMdi) saMukkesa (jIva ) (candra) saujjAya saujjova pariziSTa 1 : 257 ( pR 140 ) ( pR 140 ) ( nandi ) ( pR 140 ) (kalyANa) (kSudra ) (laghuka) (Adarza) (puNya) ( pR 140 ) ( pR 140 ) (Amelaka) ( pR 140 ) ( prabhAti ) ( udAra) (udagga) ( pratyeti ) (anagAra) (latA) (kalyANa) (vara) ( pR 140 ) (zloka) ( pR 140 ) ( saukarika) ( pR 140 ) (AbhiNibohiya) ( mai ) ( pAvaya) ( sappama ) ( sappabha )
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 saMkaNa saMkappa saMkara sakara saMkA saMkita saMkIrNa saMkuyaMti saMketa saMketa saMketana saMkSepa saMkSepa saMkSepa saMkha saMkhaDa saMkhitta saMkheva saMkheva saMkheva saMkhobhijjamANI saMga saMga saMga saMga saMga saMga saMga saMga pariziSTa 1 saMgatapAsa saMgalikA ( pR 140 ) ( abaMbha ) (pariggaha) ( NaNuMsaka) (saMkaNa ) ( pR 141 ) ( pu 141 ) ( tasaM ti) (ketana) (samaya) (ketana ) ( ogha ) (oha ) ( jUha ) ( pR 141 ) ( bhojja ) (rahassa) ( pR 141 ) (samAsa ) ( oha ) (AhuNijjamANI) (rAga) ( pazva) ( pR 141 ) ( pR 141 ) ( pR 141) (kamma) (lobha) ( mitta) ( samnatapAsa ) ( lomasikA) saMgaha saMgaha saMgAma saMgAma saMgAma saMgovemANa saMgha saMgha saMgha saMghaTTejja saMghaTa saMghADa saMghADa saMghAta saMghAta saMghAya saMghAya saMcaya saMcArayaMti saMcAlayaMti saMcAlijjamANI ciTTha saMjata saMjata saMjata saMjama saMjama saMja saMjama saMjama saMjamaThANa saMkaNa - saMjamaThANa ( aNuNNA) ( ubahi) ( pR 141 ) ( juddha) (samara) ( sAravalemANa) (vaMda) ( pR 141 ) (kula) ( abhihaNejja) (ghATa) ( NAvA) ( pR 141 ) (samUha) ( pR 142 ) ( gaNa ) ( kAya ) ( parigaha ) ( saMcAlayaMti ) ( pR 142 ) (AhuNijjamANI ) (saMjAyate) ( pR 142 ) (sAdhu) ( bhikkhu) (ahiMsA) (dayA) (jasa) ( AcAra) ( pR 142 ) ( pR 142)
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjamaNA saMpiDaNa saMjamaNA saMjamata vaDDaya saMjamati saMjama bahula saMjamabahula saMjabharata saMjamejjA saMjaya saMjaya saMjalaNa saMjaNa saMjAtadeha saMjAya saMjAyate saMjAyabhaya saMjUha saMjJApayitum saMThANa saMThANa saMThiti saMThiti saMDha saMta saMta saMta saMta saMta saMtappamANa saMtApita saMtAsa saMti saMti (dugaMdhaNA) ( pR 142 ) ( dhArayaMti) ( pavvaiya ) ( pR 142 ) ( bhikkhu) ( pavvajjA ) ( samaNa ) ( pa 142 ) ( koha) ( moha Nijjakamma) ( parivUDha ) ( paribuDDU) ( pR 142 ) ( tattha ) ( jUha ) (AkhyAtum ) ( AgAra ) ( pR 143) ( patiTThA) ( avasthA ) (NapuMsaka) ( pR 143 ) ( pR 143 ) ( pR 143 ) ( pR 143 ) (sIIbhUya ) ( ruddhApita) ( ruddhApita) ( AyAsa) ( pR 143 ) ( uvasama) saMti saMti saMthava saMthava saMtha saMthuNaNa saMta saMdamANikA saMdANa saMdIpaNa saMdeha saMdeha saMghayet saMdhAna saMdhasejja saMdhAraNA saMdhAvati saMdhi saMdhi saMdhuta saMpaogabahula saMpasar saMpaNNa pariziSTa 1 saMpaNNadohalA saMpattamaNoradha saMpadhUmiya saMparAga saMparAya saMpahAraNA pApA saMpAyaNa saMpiDaNa 25e ( sAmAyika ) (samaNa) ( saMthUNaNa ) ( parigaha ) ( AiNNa ) : ( pR 143 ) (vaMdita) (thillI) ( pR 143 ) ( jaggaMtaka) ( saMzaya) (viti gacchA ) ( pR 144) ( pR 144) ( abhihaNejja) (dhAraNavabahAra) ( padhAvati ) ( saMdhAna) ( pR 144 ) ( vicala ) (ukkaM caNa) (kaMcI) ( pR 144) (saMpuSNa dohalA) ( kayattha) (ghaTTa) (juddha) (kamma) (dhAraNavavahAra) ( pariggaha) ( uppAyaNa ) (piMDa)
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 : pariziSTa saMpiDita-sakala saMpiDita saMpihaNA saMpI saMpIti saMpIti saMpIlita saMpuNNadohalA saMpUrNa saMpeheti saMpradhAritavad -saMprekSate saMbaMdhi saMbaddha saMbRddha saMvigna (rahassa) saMvacchariya (NisiyaNA) saMvara (saMdhi) saMvara (samAgama) saMvara (mitti) saMvara (rahassa) saMvarabahula (pR 144) saMvarabahula (sarva) saMvarita (pR 114) saMvarejjA (pahArettha) saMvicarita (saMpeheti) saMviciNNa (mitta) saMvitti (prathita) saMvid (pR 144) saMvuDa (AyayaNa) saMvuDabahula (visaya) saMvedaNa (AyayaNa) saMvellita (saMjAyate) saMzaya (pariggaha) saMzayajJAna (ghaTTa) saMzilaSTa (pR 144) saMsaggi (saMpuNNadohalA) saMbhava saMbhava saMbhavaTThANa saMbhavati saMbhAra (cAummAsita) (aNuNNA) (pR 145) (ahiMsA) (AcAra) (pavvaiya) (saMjamabahula) (pR 145) (pavvaijjA) (pR 145) (saMviciNNa) (pR 145) (jJAna). (pR 145) (saMjaya) (saMjamabahula) (NANa) (rahassa) (pR 145) (vicikitsA) (pratibaddha) (abaMbha) (saMdhAna) (siddhaupapatti) (uvvattei) (kevala) (pR 145) (pR 145) (pR 145) (rahassa) (pR 145) (kevala) saMmaTTha saMmaya saMsAra saMmANiyadohalA saMyata saMyata saMyama (muni) (pR 144) (dhUta) (sarvarju) saMyama (hI) saMyama saMraMbha saMrakkhaNA saMrAga saMlukkaI saMsAravippamokkha saMsArei saMsuddha saMskRta saMstava saMharSa saMhita sakarmavIriya sakala (pR 144) (pariggaha) (saMgAma) (AlukkaI)
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakala -- sannAha -sakala sakAraNa sakiriya sakka sakka sakka sakkata sakkAra sakkAriya sakkArei -sakke i sakta sagguNa -sacitta sacetana sacca - sajjai -sajjiya saDai saDaNa - sada - sadayA *saNNavaNA saNNA - saNNA - saNNA saNNA saNNicaya saNiruddha saNihi saha satapatta ( pR 145) (saaTTha) sateraka ( pAvaya) satta ( iMda) satta ( pR 145) satta ( pR 146 ) satti ( vaMdita) satti satti satti sattiya ( pR 146 ) (acciya ) ( ADhAi ) (cAeti) ( pR 146 ) ( susIla) ( aNAilabhAva ) ( anaMtariya ) ( pR 146 ) ( pR 146 ) ( pR 146 ) ( pR 146 ) ( pR 146 ) (aliya ) ( kavaDa) ( AghavaNA) ( a bhaNibohiya) ( madda ) (takka) ( pR 146 ) (saNi hi ) (rahassa) ( pR 147) (accha) sattha satthiya satva satsaMyamabad sadasadvivekavikala sadda saddahai sala saddala sala saddha saddhama saddharma saddhAjaNaNa sanimitta pariziSTa 1 santrANa sandhi sannatapAsa sannaddha sannaddha sannAha 26 1 ( paduma) ( kAhApaNa ) ( pANa) ( jIvasthikAya ) (giddha ) (yoga) ( vIriya) (joga) ( ahiMsA) ( sUra) (sutta) (Dipphara) (jIva ) ( yata) (bAla) (kitti) ( pR 147 ) (taraccha) (dIviya) ( pR 147 ) ( sAhasika ) ( niyAga) (sarvarja) ( ubavUha) (saaTTa) ( pR 147 ) ( pR 147) ( pR 147 ) ( rahassa) ( pR 147) ( saMgAma)
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 sannikAsiya sapajjAya sappa sappabha sappabha sappabha sappha sabala sabalIkaraNa sabbhAva sabbhAva sabbhAvadAyaNA sabbhUya sabbhUya sabhAva bhinna sama samaMta * pariziSTa 1 samakaraNa samajogi samaNa samaNa samaNa samaNa samaNa samaNa samaticchyi samatta samattA rAhaNa samattha samaya (rahassa) ( pR 147) (dumapuphiyA) ( sukkila ) ( pR 147 ) (seta) ( paduma) ( pR 147 ) ( pa DisevaNA ) ( dhamma ) ( Nicchaya) ( AloyaNA ) (saMta) ( sacca) ( dhamma) (saMkIrNa ) ( AgAsa tthikAya ) ( savvao) ( jhosa) (samaNa ) ( pR 148) ( pR 148 ) ( bhikkhu ) ( uvasama) ( mAhaNa) ( muNi) ( ativatta) ( samaNa ) ( ahiMsA) ( haTTha) ( pR 148) samaya samaya samayA samara samaravahiya samavataranti samavayanti samavAya samAgama samAgama samANadhammiya samAyArI samAraMbha samArabhai samArambha samAsa samAsa samAsa samAsa samAsa samAsa samAhi samAhibahula samAhibahula samAhimaNa samAhiya samii samita samita samiti samiddhi sannikAsiya -samiddhi (dharma) (kAla) ( sAmAyika) ( pR 148 ) (ruTTha) ( samavayanti ) ( ( pR 148) (piMDa) . ( saMghAta ) ( pR 148) ( pR 148) ( pakappa) ( saMraMbha) ( Aramaha ) ( pANavaha) ( sakheva ) ( ussaya ) (jaha ) ( pR 146 ) (oha ) ( ogha ) ( ahiMsA) ( pavvaiya ) (saMjamabahula ) ( dhammamaNa ) ( samaNa ) ( ahiMsA) ( pR 146 ) (vIra) ( saMghAta ) ( ahiMsA)
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ samidha-savaNa pariziSTa 1 / 263 samidha samiya samiya samiya samirIya samIpa samIriiya samucchita samudANa samudAya samudAya samusaraNa samussaya samussaya samUha samUha samUha samRddha samRddhIbhavana samera samosaraNa sampUrNa sammajjita sammatta sammadita sammaya (jaggaMtaka) sammilanti (uvasaMta) sammoi (virata) sammoi (vaMtappa) sammoi (sappabha) samyagdarzana (aMtika) sayaMpabha (sappama) sayaMbhu (udagra) sayaMbhu sayakkatu (samUha) sayaNa (saMharSa) sayapatta (piMDa) sayaya (kAya) sayA jaya (pR146) saraka (pR 146) saraga (piMDa) saraNa (gaNa) saraNa (khAta) sarabha (nandana) sarassatI (susIla) sarisa (piMDa) sarIra (azeSa) saroja (hAta) sarva (sAmAyika) sarva (ativatta) sarvajJa (thejja) sarvarju (sakkAra) salAghaNa (pUyaNahi) salola (acciya) salla (ADhAi) salluddharaNa (viTTivAya) savaNa (samavayanti) (mitti) (samAgama) (saMdhi) (dharma) (maMdara) (jIvatthikAya) (pitAmaha) (sakka) (mitta) (uppala) (pR 146) (virata) (taTTaka) (taTTaka) (bhavaNa) (ahiMsA) (pR 146) (vakka) (uvamma) (kAya) (kamala) (azeSa) (pR 146) (Apta) (pR 146) (uvavUha) (caMcala) (kamma) (AloyaNA) (uggaha) sammANa sammANakAmaya sammANiya sammANei sammAvAya savaNa .
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 savitR savva savvao : savvakAla sabjIva suhAvaha savvaNNu savvadarisi pariziSTa 1 savvajIvasuhAvahA ( I sipanbhArapuDhavI ) (araha ) (araha) (siddha) savvadukkha pahINa savvadukkha pahINamagga savvabhUtasuhAvaha savvabhUyasuhAvahA savvarI savvadukkhANamaMtaM karei savvapANasuhAvaha savvapANasuhAvahA (IsipabbhArapuDhavI ) savvabhAvadarisi sasaMbhama sasarIri sasi sassata sassata sassavApatti sassirIya sahai sahati sahati (Aditya) ( pR 149 ) ( pR 149 ) ( sayaya) (didvivAya) (siddhimagga) (sijjhai ) (diTThivAya) savvasattasuhAvaha savvasattasuhAvahA ( IsipanbhArapuDhavI ) ( pR 146 ) ( jIvatthikAya ) (araha) (diTThivAya) (IsipambhArapuDhavI ) ( rayaNI) (diTThivAya) (caMda) (cira ) (acala) ( apAtaya ) ( orAla) ( pR 150 ) ( samiti) ( titikkhati ) sahati sahaya sahassakkha sahassakkha sahassapatta sahassapatta sahA sahA sahAva sahita sahita sahita sahiya sahI saheu sAi sAima sAgaya sAgArika sAgAriya sAThya sADaNA sANadhaNa sAta sAti sAtijoga sAtijoga sAtijogakaraNa sAdhana savitR - sAdhana ( khamati ) ( sakka) ( sakka) ( iMda) ( uppala ) (paduma) ( nAyaya) ( mitta) ( dhamma) ( uvasaMta) (vIra) (vIra) (virata ) ( mitta) (saaTTha) (ukkaMcaNa ) ( asaNa) ( pR 150 ) ( pR 150 ) ( pR 150 ) (mAyA) (ussagga) ( caMDAla ) ( pR 150 ) ( aliya ) (mAyA) (mohaNijakamma) ( uvadhi) (guNa)
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu-sikkhiya . sAdhu sAdhu sAdhu sAdhyate sAdhyate sAma sAsata sAmattha (joga) (vIriya) sAhaNa sAsaya sAmattha sAmattha sAmAiya sAmAcArI sAmAnya sAmAyika sAmi sAmika sAmiNI sAmitta sAya pariziSTa 1 : 265 (pR 150) sAvaNamAsa (uumAsa) (anagAra) sAvadyayoganivRtti (viramaNa) (saMyata) sAvanasaMvatsara (RtusaMvatsara) (pR 150) sAvita (Arita) (aryate) sAsaNa (AgAsasthikAya) (Nitiya) (dhuva) (kAraNa) (yoga) sAhati (cAeti) (saMjama) sAhammiya (samANadhammiya) (merA) sAharaNa (pR 151) (ogha) sAhasa (pR 150) sAhasika (pR 151) (issara) sAhasiya (pAva) (riMda) sAhA (pR 151) (patti) sAhA (aMga) (Ahevacca) sAhA (sAlA) (NivvANa) sAhu (tavassi ) (pR 151) sAhu (bhikkhu) (kayAra) sAhukaDa (sukaDa) (pR 151) sAhulI (sAhA) (Arabhai) siMgaka (vacchaka) (Arita) siMgaka (bAlaka) (pR 151) siMgabera (pR 151) (NAvA) siMgikA (dAriyA) (buDDha) siMcaMti (uccholeMti) (pAvaya) sivitAlita (bhagga) (aNAyataNa) sikkha (pR 151) (kalusa) sikkhAvittae (muMDAvittae) (AraMbhakaDa) sikkhAviya (pavvA viya) (dukkaDa) sikkhiya (pR 151) sAyaNa sAra sArakkhamANa sArabhai sArita sAlA sAlikA sAvaga sAvajja T sAvajja sAvajja sAvajjakaDa sAvajjamaNuTThita
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 / pariziSTa 1 sikhaMDa-sIha sikhaMDa (Naga) sigdha (pR151) siloccaya (pR 151) siloccaya (ukkiTTha) siva (rAhu) siva sigdha siMghADaya sijjhai siNANa siNAveMti (maMdara) (khema) (sAmAyika) (orAla) (iTTha) (ahiMsA) (dhuvaka) (parikammaNa) (dAsa) (cUlA) siNha sihari siddha siddha siddhaupapatti siddhata siddhattha siddhattha siddhadarisi siddhAnta siddhAlaya siddhAvAsa (pR 152) siva (pR 152) siva (uccholeMti) siva (pR 152) sivaNAma (pR 152) sivvaNa (pR 152) sissa (pR 152) sihara (sutta) (pR 153) sIIbhUya (pR 153) sIIbhUya (Nikammadarisi) sIuka (darzana) sIta (isipanbhArapuDhavI) sItala sItala (IsipanbhArapuDhavI) sImaMtaka (pR 153) sImaMtikA (pR 153) (thillI) sImA (mayUra) sImA (taTTaka) sIla sIlaparighara (sejjA ) sIlamaMta (Dipphara) sIsa (pAsANa) sIsa (gADhIkaya) sIsa (maMdara) sIha (kitti) sIha siddhi sImA siddhigata siddhimagga sibikA sirikaMTha sirikaMsaga siriphaMDa silA silAtala silApaTTa siliTThIkaya siluccaya siloga (153) (NivvANa) (tirIDa) (pR 153) (NapuMsaka) (sIta) (sikhaMDa) (pAlI) (pR 153) (velA) (vihi) (ahiMsA) (ahiMsA) (pR 153) (NiDAla) (sikhaMDa) (sikkha) (taraccha) (ukkiTTha)
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ sIha-suyaMga sIha sIha sIhabhaMDaka suMThI suMdarapAsa sukaDa sukahiya sukka sukka sukkala sukkila sukkha -sukkha - sukha sukhavardhana sugaMdhiya sucima . sujAtapAsa sujAyA suThukaDa suNikkhaMta * suta (jaMbU) pariziSTa 1 / 267 (doviya) sudarzana (maMdara) (sadUla) sudiTTha (subhAsiya) (tirIDa) suddha (pR 154) (siMgabera) suddha (kevala) (sannatapAsa) suddha (aNAsava) (pR 153) suddha (vimala) (subhAsiya) suddha (seta) (kayAra) suddhabhAvi (siddhattha) (pR 154) supatiTaka (taTTaka) (jimmaMsaka) supannatta (paveiya) (pR 154) supavvajjA (suvivega) (ativatta) supurisa (pariMda) (gobbara) suppabuddhA (sAta) subuddhika (pR 154) (zubhavRddhi) subuddhimaMta (subuddhika) (uppala) subha (i8) subha (pR 154) (sannatapAsa) subhaga (siddhattha) (jaMbU) subhaga (soma) (sukaDa) subhaga (gaDDika) (suvivega) subhaga (uppala) (attaya) subhattA (ittA) (ANA) subhaddA (jaMbU) (ahiMsA) subhAsiya (pR154) (pR 154) subhikkha (dhAya) (taMta) subhikkha (khema) (vavahAra) sumaNa (puppha) (pavayaNa) sumaNa (mudita) (dhuvaka) sumaNa (samaNa) (maMdara) sumaNA . (jaMbU) (jaMbU) suyaMga (ahiMsA) . (seta) sutta. - sutta -sutta - sutthita - sudaMsaNa sudaMsaNA
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 : pariziSTa 1 suyakkhAya-sela suyakkhAya suyadhamma sura maragiri surasama surA suriMda 13 surUva (paveiya) suhamaNa (pavayaNa) suya (deva) suya .(maMdara) suhi (svar) suhita (pR 154) suhiya (sakka) suhuma (kaMta) suhuma (soma) sUibhUya (pR 154) sUcIkA (sAmAyika) sUyate (umbhiNNa) sUra (subhAsiya) sUra (susIla) sUra (AlIna) ja suruva suvivega suvihiya suvvatta suvvaya suvvaya suzliSTa suzliSTa susaMhata susamAhita susAgaya sUralessA (susaMhata) (pR 155) (dhammamaNa) (viTTha) (sutta) (nAyaya) (Nivvuta) (mitta) (khuDDalaka) (puppha) (appaDibaddha) (kaDaga) (uppajjate) (vIra) (pR 155) (sAhasika) (dhIra) (pR 155) (maMdara) (maMdara) (siddhattha) (pR 155) (uvasaga) (sAgAriya). (sAgAriya) (sAgAriya). (sAgAriya) (pR 155) (velA) (paMDura) (ruiya). (Naga) (pAsANa susANavitti susIla susuibhUya susuNAga sUriyAvatta (saMyata) sUriyAvaraNa (sAgaya) sejjasa (caMDAla) sejjA (pR 155) sejjA (vhAya) sejjAtara (alasa) sejjAdAtA (sAmAyika) sejjAdhara (hiya) sejjAyara (NivvANa) (sAta) (hiyakAmaga) (dhuvaka) (aDDha) sela (siddhattha) sela suha seta setu ha seya suhakAmaga suhata seya sahabhAgi suhabhAgi
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ sevaNAdhikAra-sneha pariziSTa 1 : 266 (pR 156) (paDikamaNa), . (vavahAra) (AloyaNA) [(phAsiya), sauhArda sevaNAdhikAra sevanA sevA sevita sesavatI seha sehAviya soUNa sokatta sogaMdhiya sogapAga soccANa sobhaMta sobhaMta sobhaNa sobhate sobhei soma soma (abaMbha) sohi (bhajanA) sohi sohi (samita) sohi (pR 155) sohiya saukarika (sikkha) (pavvAviya) stabdha (pR 155) stambha (dINa) (uppala) stoka stoka (arati) stauti (soUNa) sthagita (pR 155) sthAna (kaMta) sthAna (bhaddaga) sthAna (dippate) sthAna (phAsei) sthAna (baMbhaNa) sthAna (caMda) sthApanA (pR 155) sthApanA (jaMbU) sthita (baMbhaNa) sthita (baMbhaNa) sthita (dukkhai) sthiti (thaNaMti) sthiti (kaMdaNa) sthiti (dukkhaNa) sthirasvabhAva (royamANI) snAtaka (pANa) snigdha (caMDAla) snigdha (kallANa) sneha (ghATa), (dhUrta) (mANa) (mita) (oha) (vandate) (saMvarita) (pR 156) (pR 156) (pR 156) (bhUmi) (ovAsa) (Ayatana) (pR 156) (nidhAna) (niSanna) soma somaNasA somapA. somapAi soya soyaMti soyaNa soyaNa soyamANI sovAga sovAga sohaNa (gata) (pR 156) (jIta) (dharma) (acapala) (vizuddha) (avadAta) (zlakSNa)
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 sneha spRzati spRSTa sparzanA sphaTika sphaTita sphATayati smaya haMtavva haMtA iMdolaka hakkAra : svabhAva svabhAva svabhAva svar svarUpa svarga svAmin svecchAkalpita haTTha haTTha (dhata ) (prosAreti ) ( mANa ) svapravacanapratipanna (ra ( samANadhammiya ) citta haNa hati pariziSTa 1 haNaNa hajja hattha kalAvaga hatthakhaDDuga hatthabhaMDaka (lobha) ( pratyeti ) ( pR 156 ) hatthalahuttaNa hatthika hatyA ( pR 156 ) hanana (Adarza) hammamANa (dharma) (nisarga) (rota) ( pR 156 ) ( Nicchaya) ( svar ) (pati) ( vikalpita) ( pR 156 ) ( pR 157 ) (aMdolati ) ( pR 157) ( pR 157 ) ( mudita) [ ( pR 157) (pahara) (chinnaMti) (pada) 1 ( Aosejja) (kejjUra) ( pR 157 ) ( pR 157 ) haya hayateya harati haraNa haraNa- vidhpaNAsa hariesa harita harisa harisa harSa hala havai hasaMti hasita hassatarAya hApayati hAyati hAra hAsa hAhAbhUya hiMduya hiMsati hiMsavihiMsA (tuTThi) harisavasavisampramANahiyaya ( haTThacitta) ( pR 158 ) (laMgala) (bhavati) hiMsA hiMsA sneha - hiMsA (aviNNAdANa ) ( pR 157 ) ( pR 157 ) (hatyA) ( AuDijjamANa) ( pR 157) ( pR 157 ) ( pR 158 ) (hAra) (aviNNAdANa ) ( caMDAla ) ( kaNha ) ( NaMdI) ( pR 158) (phulla) ( khaDatarAya) ( pR 158) (ujjhIyati ) ( pR 158 ) ( mudita) ( pR 158) ( jIvatthakAya ) ( AhaNai ) ( pANavaha) (AkuTTi) ( ghAta)
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiTima-hrI hiTima hita hitaicchitA hima himakUTa himapaTala himapuja himAni pariziSTa 1 : 271 ( 158) hIlijjamANI (pR 156) (Na) hIliya (rusiya) (patti) hIleti (pR 156) (sIta) hutavaha (aggi ) (himAni) hutAsiNasihA (pR 156) (himAni) (attha) (himAni) heugovaesa (pR156) (pR 158) heuvAya (diTTivAya) (pR 158) (aNuNNA) (NidasaNa) (pR 156) (Aya) (nimitta) (niyANa) (titikkhA) (pR 160) (tisarA) (Agama) (pR 156) heya (agRhItavya) (pR 156) hriyate (hAra) (iMkhiNI) hrI (pR160) hiya (mUla) hiya hiyakAmaga hiyayagamaNijja hirI hillirI hINassara hIlaNA hIlaNA hetu
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 vizeSa zabda vivaraNa ( prastuta pariziSTa meM jina zabdoM ke ekArthaka die gae haiM, unako anukrama se gahare akSaroM meM, tathA brakeTa meM una zabdoM kA saMskRta rUpa diyA gayA hai, phira ekArthaka abhivacanoM kI vyAkhyA dI gaI hai / ) aMga (aGga) 'aMga' zabda ke 15 paryAya zabdoM kA ullekha yahAM huA hai'| ye sabhI paryAya samagra vastu ke choTe-bar3e avayava haiM / kucha zabdoM kA vizleSaNa isa prakAra hai dasA --- vastra kA kinArA / pradeza ---- skandha kA eka bhAga / zAkhA -vRkSa kA avayava / parva - ikSu kA khaNDa | paTala - kamala kI pAMkhur3I / aMtAhAra ( antAhAra ) - jaina paramparA meM bhojana grahaNa ke AdhAra para bhikSuoM ke aneka prakAra kiye gaye haiM / inameM arthaMgata bheda hote hue bhI bhojana kI sAmAnya vivakSA ke AdhAra para inako ekArthaka mAnA gayA hai'"aMtAhAra-valla, cane Adi sAmAnya dhAna khAne vAlA / paMtAhAra - bacA khucA athavA bAsI bhojana karane vAlA / rUkSAhAra - rUkSabhojI / 1. uzATI pa 144 : paryAyAbhidhAnaM ca nAnAdeza vineyAnugrahArtham / 2. aupaTI pR 75 /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 * pariziSTa 2 tucchAhAra -- tuccha, alpa yA asArabhojI / arasAhAra - rasavihIna bhojana karane vAlA / virasAhAra - virasa AhAra karane vAlA / kammavariya (akarmavIrya) jaina darzana meM vIrya / zakti ke tIna prakAra mAne haiM - bAlavIryaM, paMDitavIrya, bAlapaMDitavIryaM / sUtrakRtAMga cUrNi meM akarmavIrya aura paMDitavIrya ko ekArthaka mAnA hai / jo zakti kaSAya aura pramAda se saMvalita nahIM hotI, usase karmabandha nahIM hotA / vaha akarmavIryaM / paMDitavIryaM kahalAtI hai / akusala ( akuzala ) prazna vyAkaraNa sUtra meM 'akusala' zabda ke paryAya meM cAra zabdoM kA ullekha hai / yahAM ye zabda bhASA-viveka se vikala vyakti ke lie prayukta haiM-- akuzala - kathya aura akathya kA viveka na karane vAlA / anArya - pApakArI bhASA bolane vAlA / alIkAzA - pApakArI pravRttiyoM kI AjJA dene vAlA / alIkadharmanirata---asatya kathana meM saMlagna rahane vAlA / kSakkosa ( Akroza ) Akroza Adi zabda krodha kI vibhinna avasthAoM ke artha meM samAnArthaka haiM / inakA arthabheda isa prakAra hai Akroza --- kupita hokara 'tU mara jA' aise vacana bolanA / paruSa -- kaThora vacana kahanA / khisana - 'tU caritrahIna hai' aise nidAvacana kahanA / apamAna - nIca sambodhana se pukAranA / tarjana - tarjanI aMgulI dikhAte hue phaTakAranA / 1. TIpa 40 / 2. praTI pa 160 /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 275 nirbhartsana-'merI dRSTi se dUra ho jA' isa prakAra kahakara apamAna krnaa| trAsana-pIr3AdAyaka aura bhayotpAdaka zabdoccAraNa krnaa| utkUjita-avyakta dhvani karanA, krodha meM bdd'bdd'aanaa| akkoha (akrodha) ye tInoM zabda krodha ke abhAva ke dyotaka haiM1. akrodha-pratikUla paristhiti meM krodha A jAne para bhI santulana na khonaa| 2. nikrodha-kisI bhI sthiti meM krodha na karanA / 3. kSINakrodha-krodha mohanIya karma kA kSaya ho jaanaa| vRttikAra ne inako ekArthaka mAnA hai|' aggi (agni) 'aggi' zabda ke sabhI paryAya agni ke spaSTa vAcaka haiN| sabhI nAma usakI bhinna-bhinna vizeSatA ke dyotaka haiN| kucha zabdoM kA vAcyArtha isa prakAra hai1. agni-jo Urdhva gati karatI hai|' 2. jAtateja--jo prArambha se hI tejasvI ho / 3. hutavaha-huta/havana dravya ko vahana karane vaalii| 4. jvalana-sabako jalAne vAlI, jvalanazIla / 5. pavana-pavitra karane vaalii| acciya (acita) ___'acciya' Adi zabda sammAna vyakta karane ke artha meM samAnArthaka haiM / unakA arthabodha isa prakAra hai---- 1. arcanA-caMdana, gaMdha Adi dravyoM kA lepa krnaa| 2. vaMdanA-stuti krnaa| 3. pUjA-akSata Adi se pUjA karanA / 1. aupaTI pR 202 : ekArthA vaite zabdAH / 2. aci pR 245 : agatyUvaM yAti agniH /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 : pariziSTa 2 4. mAna-ucita sammAna denaa| 5. satkAra-vastra Adi dekara Adara karanA / 6. sammAna-bahumAna denA, hArdika anurAga vyakta krnaa| ajjhatthiya (AdhyAtmika) ye sabhI zabda cintana kI kramika avasthAoM ke dyotaka haiMAdhyAtmika-adhyavasAyagata citana / ciMtita-vikalpAtmaka ciMtana / kalpita--ubhayarUpa cintana / prArthita-abhilASAtmaka cintana / manogatasaMkalpa-vastu ko prApta karane kA mAnasika saMkalpa / inameM arthabheda hote hue bhI TIkAkAra ne inako ekArthaka mAnA hai|' aNAsava (anAsrava) 'maNAsaba' Adi zabda muni ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta haiN| inakI arthaparamparA isa prakAra haianAzrava-navIna karmoM ke Asrava se rahita / akaluSa-pApa rahita / ..-karma jala Ane vAle chidroM ko rokane vaalaa| aparisrAvI / asaMkliSTa-caitasika kleza se mukta zuddha-nirdoSa / isa prakAra ye sabhI zabda vizuddha cetanA kI kramika avasthAoM ke vAcaka haiN| dekheN-'sNt'| aNuoga (anuyoga) ___ anuyoga kA artha hai-vyAkhyA paddhati / kisI bhI padArtha ke sabhI 1. vipATI pa 38 : etAnyapyekArthAni / 2. praTI pa 113 / achidra
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 277 'dharmoM para vicAra va vyAkhyA karanA anuyoga hai| inake ekArthaka zabdoM kA Azaya isa prakAra hai1. niyoga-sUtra ke sAtha artha kA nizcita va anukUla yoga karanA / 2. bhASA-zabda kA vyutpattimUlaka arthamAtra khnaa| 3. vibhASA-zabda kI vibhinna paryAyoM ke AdhAra para aneka artha nirUpita krnaa| 4. vArtika-zabda kI samasta paryAyoM ke AdhAra para artha nirUpita krnaa| vizeSAvazyaka bhASya meM bhASA, vibhASA aura vArtika ko eka udAharaNa dvArA samajhAyA gayA hai| vastutaH ye sabhI zabda vyAkhyA kI uttarottara avasthA ke dyotaka haiN| jaise-eka vyakti hai| vaha itanA mAtra jAnatA hai ki ratna haiN| dUsarA vyakti una ratnoM kI jAti va mUlya kA jJAtA hai aura tIsarA vyakti isake sAtha-sAtha una ratnoM ke guNa-doSa bhI jAnatA hai| isa prakAra bhASaka prArambhika avabodha detA hai, vibhASaka usakI vizeSa vyAkhyA karatA hai aura vAtikakara usakI sarvAMga vyAkhyA prastuta karatA hai| aNuNNA (anujJA) anujJA kA artha hai-AcArya dvArA apane uttarAdhikArI ko gaNa kA uttaradAyitva sauMpanA / AcArya kahate haiM-vatsa ! maiM Aja tumheM yaha gaNa, ziSya, vastra, pAtra Adi sArI vastueM samarpita karatA huuN| Aja se tuma inake svAmI ho| guru kA yaha vacana-vizeSa anujJA kahalAtA hai / anujJA ke chaha prakAra nirdiSTa haiM-nAma anujJA, sthApanA anujJA, dravya anujJA, kSetra anujJA, kAla anujJA aura bhAva anujJA / _anujJA ke bIsa ekArthaka/abhivacana yahAM saMgRhIta haiM / vyAkhyAkAra svayaM inake spaSTIkaraNa meM saMdigdha haiN| unakA kahanA hai ki paramparA ke abhAva meM ina ekArtha abhivacanoM kA spaSTa artha nahIM batAyA jA sktaa|' 1. naMdITI pR 102 / 2. vibhA 1425 / 3. anunaMdITI pR 176 : eteSAM ca padAnAmarthaH sampradAyAbhAvAnnocyate /
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 pariziSTa 2 aNuttara (anuttara) aNuttara se vizuddha taka ke zabda kevalajJAna ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta haiM / kevalajJAna saMpUrNa jJAna hai / vaha vizuddha aura ananta hai / ye sabhI zabda usakI vizeSatAoM ke dyotaka haiM / anuttara - sarvottama / nirvyAghAta - bAdhAoM se apratihata / nirAvaraNa- kSAyika hone se AvaraNa rahita / kRtsna -- sakala jJeya padArthoM ko jAnane vAlA | pratipUrNa - jo apane Apa meM pUrNa hai / vitimira - prakAza se yukta / vizuddha--- nirmala / isa prakAra bhAvArtha meM sabhI zabda utkRSTa artha ko vyakta karate haiN| aNupaviTTha ( anupraviSTa ) aNuvi ke antargata 6 paryAya zabdoM kA ullekha huA hai / lagabhaga sabhI zabda AtmalIna vyakti ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta haiM / kucha viziSTa zabdoM kA arthabodha isa prakAra hai- 1. AlIna - kachue kI bhAMti saba ora se saMvRta, kAya ceSTA kA nirodha karane vAlA | 2. pralIna - vizeSa rUpa se saMvRta athavA AvazyakatA upasthita hone para yatanApUrvaka zArIrika pravRtti karane vAlA / 3. Abhyantaraka -- bhItara jhAMkane vAlA / ativatta ( ativarta) 'ativatta' zabda ke paryAya meM 27 zabda aura 1 dhAtu kA ullekha hai / ativatta zabda kA artha hai-- bIta jAnA, purAnA honA aura vyartha honA / isameM kucha zabda purAnepana ke vAcaka haiM jaise- purANa, malita, jIrNa ityAdi / niSphala, opuppha Adi zabda vyarthatA ke bodhaka haiM / kucha zabda samApti ke vAcaka haiM, jaise- niSThita, kRta, kSINa, prahINa, atIta 1. opaTI pR 195 /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 ityAdi / isa prakAra ye sAre zabda kSINatA kI vibhinna paryAyoM ke vAcaka haiM / aviNNAdANa ( adattAdAna ) : 279 praznavyAkaraNa sUtra meM adattAdAna ke tIsa paryAya zabdoM kA ullekha huA hai / adatta kA artha hai - corI / prastuta nAmoM kI sUcI meM caurikya, parahRta, adatta, taskaratva, apahAra Adi zabda isake spaSTa vAcaka haiM / adatta grahaNa meM mAnava kI AkAMkSA, gRddhi Adi vRttiyAM kArya karatI haiM, ataH kAraNa meM kArya kA upacAra kara adattAdAna kI preraka vRttiyoM ko bhI adattAdAna mAna liyA gayA hai / jaise--- paralAbha, laulya, kAMkSA, lAlapana, prArthanA, icchA, mUrcchA, tRSNA, gRddhi, AdiyaNA Adi / asaMyama, apratyaya va avapIDa bhI corI kI hI phalazruti hai, kyoMki asaMyamI vyakti padArtha - pratibaddhatA ke kAraNa corI karatA hai / jo corI karatA hai, vaha apratyaya - avizvAsa kA kAraNa banatA hai tathA jisakA dhana curAyA jAtA hai, usako pIr3A hotI hai / isalie apratyaya va avapIDa zabda bhI sArthaka haiM / AkSepa, kSepa aura vikSepa bhI corI ke hI vAcaka haiM, kyoMki inameM dUsaroM ke dhana kA prakSepa hotA hai / corI mAyA ke binA nahIM ho sakatI, ataH kUTa, hastalaghutva, nikRtikarma Adi zabda bhI isake paryAya haiM / ammafreete (adharmAstikAya) yaha lokavyApI ajIva dravya hai / adharma dravya sthiti / avasthiti kA mAdhyama hai / yahAM ullikhita do abhivacanoM (adharma aura adharmAstikAya) ke atirikta zeSa - prANAtipAta aviramaNa se kAya-agupti taka ke sAre zabda adharma ke dyotaka haiM / adharmAstikAya ke adharma zabda kI sadRzatA ke kAraNa yahAM unako paryAyavAcI mAna liyA gayA hai / abaMbha ( abrahma) praznavyAkaraNa sUtra meM abrahmacarya ke tIsa ekArthaka batAe haiM / inameM kucha zabda abrahma kI utpatti ke sAdhana tathA kucha zabda usakI pariNati ke dyotaka haiM / maithuna, saMsargi, rati, kAmaguNa Adi zabda usake svarUpa ke vAcaka haiM / ina zabdoM kA arthabodha isa prakAra hai
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 / pariziSTa 2 1. abrahma-asat pravRtti / 2. maithuna-strI puruSa kA saMyoga / 3. caraMta-sabhI prANiyoM dvArA anusata / 4. saMsagi-~-strI-puruSa ke saMsarga se hone vAlI pravRtti / 5. sevanAdhikAra-aneka anarthoM meM pravRtta karane vaalaa| 6. saMkalpa-vikalpa se utpanna hone vaalaa| 7. bAdhana-saMyama meM avarodha utpanna karane vaalaa| 8. darpa-zarIra kI dRptatA se utpanna hone vaalaa| 6. moha-mUr3hatA utpanna karane vaalaa| vedamohanIya ke udaya se hone vaalaa| 10. manaH saMkSobha-mAnasika kSubdhatA paidA karane vaalaa| 11. anigraha-mana ko ucchaM khala karane vaalaa| 12. vyudgraha-dRSTikoNa kA viparyAsa karane vaalaa| 13. vighAta-guNoM kA ghAtaka / 14. vibhaMga-vratoM ko bhaMga karane vaalaa| 15. vibhrama-bhrAnti paidA karane vaalaa| 16. 17. adharma, azIlatA-caritra ke viparIta prasthAna karAne vaalaa| 18. grAmyadharmatapti-indriya viSayoM ke upabhoga tathA rakSaNa meM sadA Akula vyAkula rahane ke lie bAdhya karane vaalaa| 19. rati-kAmakrIr3A kA preraka / 20. rAga-anurakti bar3hAne vAlA / 21. kAmabhogamAra-kAmabhogoM ke Asevana se mRtyu taka pahuMcAne vaalaa| 22. vaira-zatrutA kA hetu / 23. rahasya-ekAnta meM AcaraNIya / 24. guhy-gopniiy| 25. bahumAna-adhika vyaktiyoM dvArA anumata / 26. brahmacaryavighna-abrahma-virati meM bAdhA upasthita karane vaalaa|
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : 281 27. vyApatti-guNoM kA nAzaka / 28. virAdhanA--sadguNoM kA nAzaka / 26. prasaMga-Asakti kA utpAdaka / 30. kAmaguNa-kAmadeva kI pravRtti kA bodhaka / ' anbhahiyatara (abhyadhikatara) ____ inameM prathama do 'abhyadhikatara' aura 'vipulatara' ye vastu kI laMbAI aura gaharAI kI dRSTi se pUripUrNatA/atyadhikatA ke dyotaka haiM / zeSa do zabda 'vizuddhatara' aura 'vitimiratara' ye bhAva vizuddhi kI dRSTi se paripUrNatA ke dyotaka haiN| bhinna-bhinna artha ke vAcaka hone para bhI ye ekArthaka haiM / araMjara (alaMjara) araMjara zabda ke paryAya meM 12 zabdoM kA ullekha hai| ye sabhI vibhinna AkRti vAle ghar3oM kI bhinna-bhinna jAtiyoM ke vAcaka haiM / ye sabhI miTTI se nirmita hone ke kAraNa, upAdAna kI samAnatA se ekArthaka mAne gae haiN| kucheka zabdoM kI pahacAna isa prakAra haikuMDaga-kaMDa ke AdhAra kA ghdd'aa| ghaTaka-choTA ghdd'aa| kalaza-bar3A ghdd'aa| vAraka-laghu kalaza, surAhI / araMjara-pAnI bharane kA bar3A bartana / ___ upAsaka dazA 7/7 meM karaka, vAraka, ghaTa, aliMjara Adi aneka prakAra ke miTTI ke bartanoM kA ullekha milatA hai| araha (arhat) __ AgamoM meM aneka sthaloM para 'araha' zabda ke sAtha prasaMgopAtta usake paryAya zabdoM kA ullekha milatA hai| paMca parameSThI meM arihantoM kA 1. praTI pa 43.44 / 2. naMdITI pR 36 : athavaikAthikA evaite zabdAH nAnAdezajAnAM vineyAnAM kasyacit kazcit prasiddho bhavatItyupanyastAH /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 * pariziSTa 2 prathama sthAna hai / yadyapi ye sabhI zabda arhad / kevalI ke dyotaka haiM, lekina samabhirUDha naya kI dRSTi se inakI vyAkhyA alaga-alaga kI jA sakatI hai / 1. arhat- - adhyAtma kI ucca bhUmikA ko prApta / 2. jina - karma zatru ko jItane vAle / 3. kevalI -- kevala / sampUrNa jJAna prApta karane vAle / 4. sarvajJa - bhUta, bhaviSya aura vartamAna ke sabhI viSayoM ke jJAtA, - trikAlajJa | 5. sarvadarzI -- trikAladarzI, athavA saba prANiyoM ko Atmakt dekhane vAle / 6. jAta-- - nisargata: zuddha kSara (arin) ari kA artha hai - zatru / kAmabheda se ina sabhI zabdoM kA artha-bheda isa prakAra hai' - yn 1. ari-zatru 1 2. vairI - jAtigata vairI, jaise--- sarpa aura nakula / 3. ghAtaka - kisI dUsare vyakti dvArA apane zatru ko maravAne vAlA / 4. vadhaka - svayaM mArane vAlA / 5. pratyamitra - jo pahale mitra hokara kAraNavaza phira amitra / zatru bana jAye / isa prakAra ye sabhI zabda zatrutA kI utpatti meM sAdhaka athavA zatru ke prakAroM ke dyotaka haiM / aliya ( alIka ) alIka kA artha hai -asatya / yahAM isake tIsa abhivacana diye gaye haiM / ve asatya kI vibhinna avasthAoM aura phalazrutiyoM ke dyotaka haiM / aneka zabda asatya ke hetu banate haiM jaise nUma ( mAyA ) Adi / vaha 1. anudvAmaTI pa 107 / 2. jaMbUTI pa 123 /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 283 kAraNa meM kArya kA upacAra kara unheM bhI alIkavAcI zabda mAna liyA gayA hai| unake arthabodha se yaha saba spaSTa ho jAtA hai1. zaTha-mAyAvI vyakti kA kArya / 2. anArya-anArya vacana / 3. mAyAmRSA-mAyA aura mRSA se anugata asatya vacana / 4. asatka-ayathArtha kA vAcaka / 5. kUTa-kapaTa-avastu-asatya vacana meM satya kA apalApa, bhASA kA viparyaya aura abhidheya kA apratipAdana / 6. nirarthaka-apArtha- arthahIna vcn| 7. vidveSagarhaNIya-sajjana vyaktiyoM dvArA garhaNIya / 8. anujuka-vakra vcn| 9-10. kalkanA -mAyA yukta va pApakArI vacana / vaJcanA 11. mithyApazcAt kRta-mithyA hone ke kAraNa anAzrayaNIya / 12. sAti-asatya vacana avizvAsa kA kAraNa banatA hai / 13. apachanna-apane doSoM tathA dUsaroM ke guNoM ko ddhNknaa| 14. utkUla-sanmArga se cyuta karanevAlA (unmArga kI ora le jAne vaalaa)| 15. Arta-pIr3ita vyakti dvArA Azrita / 16. abhyAkhyAna-jhUThA Aropa / 17. kilviSa-pApa kA hetu / 18. valaya-vakratA kA utpAdaka / 16. gahana-saghana vacana jAla / 20. manmana-meMmane kI bhAMti aspaSTa bhASaNa / 21. nUma-mAyA yukta vacana / 22. nikRti-mAyA ko chipAnA / 23. apratyaya-avizvasanIya bhASaNa /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 / pariziSTa 2 24. asamaya-asamyak AcaraNa / 25. asatyasaMdhAna-asatya kI paramparA ko claanaa| 27. vipakSa-satya aura sukRta kA vipkssii| 27. apadhIka-niMdya buddhi se utpanna / 28. upadhi-azuddha-mAyA se sAvAdya bhASaNa / 26. apalopa-yathArtha ko chipAne vAlI vANI / isa prakAra ye sAre abhivacana asatya ke utpAdaka, poSaka aura asad mArga ke pratiSThApaka haiN| avAya (avAya) 'avAya' jaina jJAnamImAMsA kA pAribhASika zabda hai| matijJAna ke cAra bhedoM meM isakA tIsarA sthAna hai| kisI bhI padArtha ke bAre meM nizcayAtmaka jJAna avAya hai| naMdIsUtra meM prayukta 'AvaTTaNa' Adi zabda avAya ke ekArthaka mAne gae haiM / abhidhAna kI bhinnatA se ve bhinna-bhinna artha ke vAcaka haiN|' jaise1. Avartana-nizcita kiye hue artha kA Avartana karanA / 2. pratyAvartana-usakA bAra bAra pratyAvartana karanA, punarAvRtti krnaa| 3. avAya-usa artha ko bhalI bhAMti jaannaa| 4. buddhi-usI artha ko aura adhika spaSTatA se jaannaa| 5. vijJAna-usa artha ko dRDhatA se jAnanA / umAsvAti ne isake nimna paryAya zabdoM kA ullekha kiyA haiapagama, apanoda, apavyAdha, apeta, apagata, apaviddha, apanuta ityAdi / ' ye zabda niSedhAtmaka haiN| avirAya (avilIna) _ 'avirAya' kA saMskRta rUpa avilIna hotA hai / vi pUrvaka lIca1. naMdIcU pR 36 : avAyasAmaNNato NiyamA egaThitA ceva, abhidhAna bhiNNattaNato puNa bhinnnntthaa| 2. ta0 bhA0 1 / 15 /
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 255 zleSaNe dhAtu ko virA Adeza hotA hai| hemacanda kA prAkRta vyAkaraNa (4156) meM pavirAya aura pavilINa ina donoM ko ekArthaka mAnA hai| avidhvasta isa artha meM spaSTa hI hai / asaNa (azana) azana, pAna, khAdima, svAdima Adi zabda spaSTa rUpa se alaga alaga artha ke vAcaka haiM, kintu AhAra se sambandhita hone se TIkAkAra ne inako ekArthaka mAnA hai| ahAsutta (yathAsUtra) yathAsUtra Adi sabhI zabda vrata-pAlana kI viziSTa avasthA ke dyotaka haiM / vrata-pAlana meM bhAvoM kI nirmalatA, vidhi kA anusaraNa tathA kAla-maryAdA kA paripAlana Avazyaka hotA hai / ye zabda isIkI ora saMketa karate haiM / inakA arthabodha isa prakAra hai1. yathAsUtra -sUtra ke anusAra / 2. yathAkalpa-pratimA Adi vrata kI AcAra saMhitA ke anusAra / 3. yathAmArga-jJAnAdi mokSa mArga kA atikramaNa na karanA athavA kSAyopazamika Adi bhAvoM kA atikramaNa na karanA / 4. yathAtathya-svIkRta vrata kA vrata-bhAvanA ke anusAra pAlana / 5. yathAsamyak - aticAra rahita samabhAvanA se pAlana / ' ahiMsA (ahiMsA) ahiMsA ke sATha nAmoM kA ullekha prazna vyAkaraNa sUtra meM milatA hai / ahiMsA mUla dharma hai| usake aMgabhUta aneka guNa haiM jaise-virati, dayA, vimukti, kSAnti, samatA, dhRti, sthiti, nandA, bhadrA, kalyANa, maMgala, rakSA, anAzrava, samiti, zIla, saMyama, saMvara, gupti, yatanA, vizvAsa abhaya Adi / ye sAre ahiMsA ke vAcaka haiN| ahiMsA ke abhAva meM inakA koI mUlya nahIM hai| ahiMsA hai to ye haiM, ahiMsA nahIM haiM to 1. prasATo pa 51 : paramArthata ekAthikA evaite zabdA iti bhedakalpanamayuktaM, evaM samayamaNitaniruktavidhinA'pyekArthatvamevaiSAmiti / 2. upATI pR 73 //
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ .286 / pariziSTa 2 inake astittva kA AbhAsa mAtra hai| isI prakAra anyAnya paryAya bhI ahiMsA ke hI saMpoSaka yA saMrakSaka tattva haiN| kucheka zabdoM kI vyAkhyA isa prakAra hai-- 1. gati-ahiMsA sampadAoM kI jananI hai| kalyANa ke icchuka vyakti isakA Azraya lete haiM, isalie yaha gati hai / 2. pratiSThA--yaha samasta guNoM kI pratiSThA-AdhArabhUmi hai| 3. nirvANa-yaha mokSa kI hetu hai / 4. nirvRti-yaha svAsthya kI hetubhUta hai| 5. zakti-yaha anyAnya zaktiyoM kI prANa-pratiSThA karatI hai / 6. zrutAMga-zrutajJAna se niSpanna hone se zrutAMga hai| 7. kSAnti-kSAnti kI utpatti meM hetubhUta / 8. samyaktvArAdhanA-jo samyaktva meM pratiSThita hai| 9. bRhatI - sabhI dharmAnuSThAnoM meM pradhAna / 10. bodhi-bodhi kA artha hai-sarvajJa dharma kI prApti / sarvajJa dharma ahiMsA pradhAna hotA hai / 11. buddhi-ahiMsA buddhi ko nirmala banAtI hai, saphala banAtI hai, . isalie ahiMsA buddhi hai / 12. dhRti- ahiMsA dhRti-citta kI sthiratA paidA karatI hai / 13. sthiti-mukta sthiti kI prApaka hone se sthiti / 14. puSTi-puNya kA upacaya karane vaalii| 15. nandA-samRddhi kI ora le jAne vAlI / 16. bhadrA-kalyANakArI / 17. viziSTa dRSTi-jainadharma ke viziSTa darzana kI jananI / 18. pramoda--pramoda bhAvanA ko bar3hAne vAlI / 19. samiti - samyak pravRtti hone se samiti / 20. zIlaparigRha-caritra kA sthAna / 21. vyavasAya-viziSTa adhyavasAya kI kAraNa bhUta /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 . 287 22. yajJa-ahiMsA bhAvadevapUjA hai| 23. yajana-abhayadAna kI preraka / 24. AzvAsa-prANiyoM meM vizvAsa utpanna karane vAlI / 25. amAghAta-kisI bhI prANI ko na mArane kA saMkalA / 26. vimala-pavitratA kI preraka / 27. prabhAsA-dIpti kI jnnii| 28. nirmalatara-prANI ko vizeSa nirmala banAne vAlI, svayaM atyanta nirmala / AiNNa (AkIrNa) 'AiNNa' Adi zabda jana-samavasaraNa ke bodhaka haiN| ye zabda ekatrita hone vAle deva yA manuSyoM kI vibhinna avasthAoM ke vAcaka haiM1. AkIrNa-ekatrita hokara phaila jaanaa| 2. vikIrNa-apanI sImA se bAhara jAkara ekatrita honaa| 3. upastIrNa-krIDA karate hue eka dUsare ko AcchAdita kara rahanA / 4. saMstIrNa-paraspara saMzleSa krnaa| "5. spRSTa-Asana, zayana, ramaNa, paribhoga ke dvArA saMzilaSTa honaa| yadyapi ye zabda devakrIDA ke prasaMga meM Aye haiM aura deva' samUha ke vibhinna aMgoM ke abhivAcaka haiM, phira bhI samUhagata mana: sthiti ke dyotaka AuDijjamANa (AkuTyamAna) 'AuDijjamANa' Adi sabhI zabda pIr3A dene kI vibhinna avasthAoM ke dyotaka haiN| kucha zabda vAcika rUpa se pIr3A dene kA bodha karAte haiM, jaise-tarjanA, tAr3anA Adi / kucha zabda zArIrika rUpa se duHkha dene ke vAcaka haiM, jaise-paritApana, upadravaNa ityaadi| 1. maTI pa 155 : AinnamityAdayaH ekArthA atyantavyAptidarzanAya /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 : pariziSTa 2 AosaNA ( AkrozanA ) 'AosaNa' Adi zabda Akroza vyakta karane kI vibhinna avasthAoM ke dyotaka haiM'- 1. Akroza -- krodha karanA / 2. nirbhartsana - bhartsanA karanA / 3. uddhasaNa -- apamAnita karanA / AgAsatyikAya (AkAzAstikAya) AkAza ke abhivacana / paryAyavAcI nAma 27 haiM / vyutpattigata bhinnatA bhagavatI TIkA meM ullikhita hai / 1. AkAza -- jisameM sabhI padArtha apane apane svarUpa meM prakAzita hote haiM / 2. gagana - abAdhita gamana kA kAraNa / 3. nabha - zUnya hone se jo dIpta nahIM hotA / 4. sama -- jo ekAkAra hai, viSama nahIM hai / 5. viSama -- jisakA pAra pAnA duSkara hai | 6. khaha - bhUmi ko khodane se astitva meM Ane vAlA / 7. vidha-- jisameM kriyAeM kI jAtI haiM / 8. vIci - vivikta svabhAva vAlA / 6. vivara - AvaraNa na hone ke kAraNa vivara / 10. ambara - mAtA kI bhAMti janana sAmarthya se yukta pAnI kA dAna karane vAlA / 11. aMbarasa --- jala ko dhAraNa karane vAlA / 12. chidra ---chedana se utpanna hone vAlA | 13. bhuSira - polAla - riktatA ko prastuta karane vAlA / 14. mArga - gamana karane kA mArga / 15. vimukha - prArambhika bindu ke abhAva ke kAraNa vimukha / 1. niraTI pR 12 : ete samAnArthAH /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : 28 16. aI-jisase gati kI jAtI hai / 17. AdhAra-AdhAra dene vaalaa| 18. vyoma-jisameM vizeSa rUpa se gamana kiyA jAtA hai / 19. bhAjana-samasta vizva kA AzrayabhUta / 20. aMtarikSa-jisake bIca (nakSatra Adi) dekhe jAte haiM / 21. zyAma-nIlA hone ke kAraNa zyAma / 22. avakAzAntara-do avakAzoM ke bIca hone vaalaa| 23. agama-jo sthira hai, gamana kriyA se rahita hai| 24. sphaTika-sphaTika kI bhAMti svaccha / 25. ananta-anta rahita / ' Aghaviya (AkhyApita) ___ 'Aghaviya' Adi zabda kathana kI vibhinna avasthAoM ke dyotaka haiM / inakA vizeSa artha isa prakAra hai1. AkhyApita-sAmAnya kathana / 2. prajJApita-bhedaprabheda sahita kathana / 3. prarUpita-saMdarbha sahita kathana / 4. dazita-upamA sahita vyAkhyAna / 5. nidarzita-hetu, dRSTAnta Adi ke mAdhyama se kathana / 6. upadarzita--upanaya, nigamana pUrvaka kathana, matAntara kA kathana / ANA (AjJA) AjJA zabda kaI arthoM meM prayukta hotA hai| jaise--Adeza denA, upadeza denA ityAdi / isake atirikta jaina AgamoM meM vItarAga vyakti ke upadeza ke artha meM bhI AjJA zabda kA prayoga huA hai / isI daSTi se AjJA ko jJAna aura zruta bhI kahA jA sakatA hai| jisake dvArA jAnA jAtA hai, vaha Agama bhI AjJA kA paryAya hai| 1. bhaTI pR 1431 /
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 : pariziSTa 2 AbhiNibohiya (Abhinibodhika) Abhinibodhika zabda matijJAna kA paryAya hai| isake paryAya zabdoM meM kucha-kucha bheda hai, lekina samaSTi rUpa meM sabhI matijJAna ke vAcaka 1. IhA-vastu ko jAnane kI ceSTA / 2. apoha-jJAna kA nizcaya / 3. vimarza-cintana karanA / yaha IhA aura avAya kI madhyavartI avasthA 4. mArgaNA-anvaya dharma kI khoja krnaa| 5. gaveSaNA-vyatireka dharma kI aalocnaa| 6. saMjJA-vyaJjanAvagraha ke pazcAt hone vAlI buddhi / 7. smRti-pUrvAnubhUta padArthoM ke Alambana se hone vAlA jJAna / 8. mati-sUkSma dharmoM ko jAnane vAlI buddhi / 6. prajJA-viziSTa kSayopazama janya vastu ko yathArtha rUpa meM jAnane vAlA jnyaan| isa prakAra ye sabhI zabda matijJAna kI vividha avasthAoM ke vAcaka Abhoga (Abhoga) pratilekhanA kA artha hai--nirIkSaNa / jaina pAribhASika zabdAvali meM 'pratilekhanA' muni kI eka caryA hai, jisameM muni apane upayoga meM Ane vAlI samasta vastuoM kA nirIkSaNa karatA hai / yaha zabda usI artha meM rUDha hai / yahAM usakI vibhinna avasthAoM ke dyotaka dasa paryAya zabdoM kA ullekha hai1. Abhoga-vidhipUrvaka nirIkSaNa / 2. mArgaNA-kisI ko pIr3A pahuMcAe binA nirIkSaNa / 3. gaveSaNA-doSa rahita zuddha vastu kI yAcanA / 1. naMvITI pR 58 : kiJcidbhavAd bhedaH pradarzitaH, tattvatastu mativAcakA sarva ete paryAyazabdAH /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : 261 4. IhA-zuddha vastu kI anveSaNA / 5. apoha-muni dvArA upayoga meM lAe jAne vAle padArthoM meM saMsakta ___jIva Adi ko yatanApUrvaka alaga karanA / 6. pratilekhanA-AgamAnusAra usakA nirUpaNa karanA, AcaraNa krnaa| 7. prekSaNa-sAvadhAnI pUrvaka nirIkSaNa krnaa| 8. nirIkSaNa-sUkSmatA se dekhnaa| 6. Alocana-maryAdA pUrvaka nirIkSaNa karanA / 10. pralokana-saghanatA se nirIkSaNa krnaa|' mAyaTTi (AtmArthin) 'AyaTTi' zabda ke paryAya meM 8 zabdoM kA ullekha hai / AtmArthI kA tAtparya hai mokSArthI / AtmA kI rakSA karane vAlA hI mokSArthI ho sakatA hai / isa prakAra sabhI zabda AtmArthI zabda ke spaSTa vAcaka haiN| mAyAma (AyAma) yadyapi AyAma aura viSkambha ye donoM zabda alaga-alaga artha ke dyotaka haiM / AyAma kA artha hai lambAI aura viSkambha kA artha hai caur3AI, lekina ye donoM mApa ke prakAra haiM / ataH naMdI cUrNikAra ne inako ekA rthaka mAnA hai| AyAra (AcAra) ... 'AyAra' zabda ke dasa paryAya yahAM saMgRhIta haiN| yadyapi sabhI zabda bhinna bhinna artha ke vAcaka haiM, lekina tAtparya meM sabhI AcAra artha ke vAcaka haiN| ataH TIkAkAra ne inako ekArthaka mAnA hai| inakA vAcyArtha isa prakAra hai1. AyAra-jisakA AcaraNa kiyA jAtA hai / 2. AcAla-jisase saghana karmoM ko prakampita kiyA jAtA hai| 1. oniTI pa 12, 13 / 2. naMdI cU pR 25 / 3. ATI pa 5 : ete kiJcid vizeSAdekamevArtha viziSantaH pravartante ityekAthikAni, zakrapurandarAdivat /
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 / paripiSTa 2 3. AgAla-Atma pradezoM ko samasthiti meM sthita karane vaalaa| 4. Agara-jo jJAna Adi kA Akara/khajAnA hai| 5. AzvAsa-jahAM vyakti Azvasta hotA hai athavA sukha kI sAMsa letA 6. Adarza-jisameM vyakti svayaM ko dekhatA hai| 7. aMga-jisameM bhAva AcAra kI abhivyakti kI jAtI hai| 8. AcIrNa-jo Acarita hotA hai| 6. AjAti-jisameM jJAna Adi utpanna hote haiN| 10. AmokSa-karma bandhana se sarvathA mukta karane vaalaa| AloyaNA (AlocanA) AlocanA kA zAbdika artha hai--cAroM ora se dekhnaa| sAdhaka apanI bhUloM ko vizeSa rUpa se dekhatA hai, vaha AlocanA hai| Alo. canA ke vividha rUpa prastuta paryAya-zabdoM meM ullikhita haiM / unakA Azaya isa prakAra hai1. AlocanA-vidhipUrvaka apanI bhUla kA guru ke sAmane nivedana krnaa| 2. vikaTanA-apanI bhUla ko spaSTatA va saralatA se sviikaarnaa| 3. zodhi-aticAra mala ko dhonaa| 4. sadbhAvadAyanA-yathArtha kA abhivyaktIkaraNa / 5. niMdA-AtmasAkSI se apane doSoM kI AlocanA krnaa| 6. gahare-gurusAkSI se apane doSoM kI niMdA krnaa| 7. vikUTana-aticAra galtI ke anubaMdha kA cheda krnaa| 8. zalyoddhAra-mithyAdarzana Adi zalyoM kA nivAraNa krnaa| Avassaga (Avazyaka) dekheN-'aavssy'| Avassaya (Avazyaka) jo sAdhu evaM zrAvakoM dvArA avazyakaraNIya hai, vaha Avazyaka hai / isakA apara nAma pratikramaNa hai| isake lagabhaga sabhI paryAya guNaniSpanna 1. Avazyaka-jJAnAdi guNoM ko athavA mokSa ko cAroM ora se vaza meM
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : 263 karane vAlA athavA indriya, kaSAya Adi zatruoM ko vaza meM karane vaalaa| 2. AvAsaka-guNoM se AtmA ko bhAvita karane vaalaa| 3. dhruvanigraha-anAdi saMsAra kA nigraha karane vaalaa| 4. vizodhi-karma-malina AtmA ko vizuddha karane vaalaa| 5. adhyayanaSaTvarga-sAmAyika, caturvizatistava, vaMdanA, pratikramaNa kAyo tsarga aura pratyAkhyAna-ina chaha adhyayanoM se yukt| 6. nyAya-abhISTArtha kI siddhi meM sahAyaka / 7. ArAdhanA-mokSa kI ArAdhanA kA hetu / 8. mArga-mokSa taka pahuMcAne kA maarg| AsaMdaga (AsaMdaka) pAdapITha ke artha meM 'AsaMdaga' zabda ke paryAya meM cAra zabdoM kA ullekha hai / yadyapi ina cAroM meM AkAra-pratyAkAra kRta bhinnatA hai lekina sabhI Asana vizeSa kA artha vyakta karate haiM, ataH ye ekArthaka haiN| nizItha cUNi meM kASThamaya Asandaka kA ullekha milatA hai| Asuratta (Asuratva) ___ kopAtizaya ko prakaTa karane ke lie 'Asuratta' Adi zabda ekA. rthaka haiM / lekina inakA avasthA kRta bheda isa prakAra haiAsuratva-zIghra kupita honA, asura kI bhAMti kopa karanA / ruSTa-roSa yukta rhnaa| kupita-mAnasika krodha / cAMDikya-cehare para kaThoratA ke bhAva prakaTa honA / misimisemANa-krodhAgni se jalanA / isa avasthA meM vyakti kI AMkheM va muMha lAla ho jAtA hai| AhAkamma (AdhAkarman) sAdhuoM ko lakSya kara kI jAne vAlI pacana-pAcana kI pravRtti 1. upATI pR 105 : ekArthAH zabdAH kopAtizayapradarzanArthAH /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 AdhAkarma kahalAtI / yaha bhikSA ke 42 doSoM meM prathama doSa hai / AtmA kA hanana karane se AyA hamma ( Atmaghna), sAdhuoM ke lie doSa pUrNa hone se adhaH karma tathA saMyamI ke nimitta se banAye jAne ke kAraNa Atmakarma Adi isake paryAyanAma haiM / 264 Ahevacca (Adhipatya ) netRtva ke dyotaka 'Ahevacca' zabda ke paryAya meM 5 zabda prayukta haiM / inakA artha-bheda isa prakAra hai 1. Adhipatya - anuzAsana / 2. paurapatya - agragAmitA / 3. bhartRtva - saMrakSaNa va poSaNa / 4. svAmitva - svAmibhAva / 5. mahattarakatva - zreSThIbhAva / iMda (indra) dekheM-- 'sakka' | ijjA (de) mAtA ke artha meM 'ijjA' zabda dezI hai / usa samaya vajrA Adi vividha prakAra kI deviyAM mAtA ke rUpa meM prasiddha thIM / cUrNikAra ne isakA eka artha yajJa bhI kiyA hai / ' garbha nirgamana ke samaya bacce kA jo AkAra hotA hai vaha AkAra devapUjA meM honA cAhie / anuyoga dvAra sUtra meM ijyAJjali zabda kA prayoga usI rUpa meM huA hai / prAcIna kAla meM hara pUjA ke sAtha vizeSa prakAra kI deviyAM sambandhita rahatI thIM, isalie saMbhava hai ye cAroM zabda kisI eka devI vizeSa ke lie prayukta hoM / iTTha (iSTa) sg ke paryAyavAcI zabdoM kA aneka sthaloM se saMgrahaNa hai / ye paryAyavAcI zabda bhinna- 2 sthaloM para bhinna- 2 vastu ke vizeSaNa ke rUpa 1. anudvAc pR 13 /
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 295 meM prayukta haiM / aupapAtika sUtra meM 'iTra' se lekara hiyayapalhAyaNijja taka ke zabda vANI ke vizeSaNa ke rUpa meM ekArthaka haiN| inakA artha-bodha isa prakAra hai1. iSTa-mana ko prItikara / 2. kAnta-kamanIya, sahaja sundara / 3. priya-priyatA paidA karane vaalii| 4. manojJa--manohara, bhAvoM se sundara / 5. maNAma-mana ko bhAne vaalii| 6. manobhirAma-cirakAla taka mana ko prasanna karane vaalii| 7. udAra-mahAn zabda aura artha vaalii| 8. kalyANa-zubhaprApti kI sUcanA dene vaalii| 6. ziva-upadrava rahita, zabda aura artha ke doSoM se rahita / 10. dhanya-dhanyatA prApta karAne vaalii| 11. maMgala-anartha kA pratighAta karane vaalii| 12. hRdayagamanIya-subodha, zIghra samajha meM Ane vaalii| 13. hRdayapralhAdanIya hRdaya gata krodha, zoka Adi kI graMthi ko naSTa karane vaalii| IsipagbhArapuDhavI (ISatprAgbhArApRthvI) ISatprAgbhArApRthvI samaya kSetra ke barAbara lambI cauDI hai / usake madhya bhAga kI lambAI ATha yojana kI hai aura usakA antima bhAga makkhI ke paMkha se bhI adhika patalA hai| isakA AkAra sIdhe chatte jaisA hai tathA yaha zveta svarNamayI hai| vahAM siddha/mukta jIva nivAsa karate haiM ataH siddhAlaya, siddhi, muktAlaya, mukti Adi isake paryAya haiM / yaha anya pRthviyoM se choTI hai ataH tanu, tanutarI, Adi nAma haiN| lokAgra meM sthita hone se lokAgra, lokAna cUlikA bhI isake paryAya haiN| yaha samasta devalokoM se Upara hai isalie isakA eka nAma brahmA1. aupaTI pa 138-36 : ekAthikAni vA prAyaH iSTAdIni vAgvizeSaNA. nIti /
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 : pariziSTa 2 : : vataMsaka bhI hai / yaha ISat/kucha, jhukI huI hai ataH ISat prAgbhArA ; kahalAtI hai|' : . IhA (IhA) 'amukena bhAvyamiti pratyaya IhA' 'yaha hI honA cAhie' isa prakAra nizcayAtmaka jJAna IhA hai / tattvArthasUtra meM UMha, tarka, parIkSA, vicAraNA, jijJAsA IhA ke paryAyavAcI haiN| prastuta ekArthaka sAmAnya rUpa se IhA ke paryAya haiM, lekina artha ke vikalpa se inameM bhinnatA bhI hai'1. AbhogaNa-arthAbhimukha aalocnaa| 2. mArgaNA-anvaya-vyatireka pUrvaka samAlocana / 3. gaveSaNA-vyatireka dharma ko chor3akara anvaya dharma ke AdhAra para samAlocana / 4. ciMtA- punaH punaH samAlocana / / 5. vimarza-padArtha ke anitya Adi dharmoM kA vimarza / ___ isa prakAra sabhI zabda IhA ke antargata kramika bhUmikAoM ke dyotaka haiM / ina bhUmikAoM ko pAra karane meM antarmuhUrta kA samaya lagatA uumAsa (RtumAsa) pratyeka RtumAsa 30 dina kA hotA hai / ataH eka yuga ke . (1830:30) ikasaTha RtumAsa hote haiN| isake do nAma haiM-sAvanasaMvatsara aura karmasaMvatsara / sthAnAMga sUtra meM karma-saMvatsara kI vyAkhyA * isa prakAra hai jisa saMvatsara meM vRkSa asamaya meM aMkurita ho jAte haiM, asamaya meM / phUla tathA phala A jAte haiM, varSA ucita mAtrA meM nahI hotI, use karma saMvatsara kahate haiM / 1. nipIcU pR 32 / 2. ta0 bhA0 1115 / - 3. naMdIcU pR 36 : IhA sAmaNNato egaTThatiA ceva, atyavikappaNAto puNa bhinnnntthaa|
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 297 ukkaMcaNa (utkaJcana) ____ 'ukkaMcaNa' se 'sAisaMpayoga' taka ke zabda mAyA ke ekArthavAcI haiM / TIkAkAra ne ina zabdoM kA sUkSma vizleSaNa kiyA hai / 1. utkaJcana-guNahIna padArthoM ke guNoM kA utkarSa pratipAdana karanA jisase jyAdA mUlya prApta kiyA jA ske| 2. vaJcana-dUsaroM ko ThaganA / 3. mAyA-chalane kI buddhi / 4. nikRti-bakavRtti se jebakatare kI taraha vyavahAra krnaa| 5. kUTa-tola-mApa sambandhI nyUnAdhikatA / 6. kapaTa-veza badalakara athavA bhASAviparyaya se kisI ko ThaganA / 7. sAtisaMprayoga-bahalatA se vakratA kA prayoga athavA sAtizaya dravya kastUrI Adi meM anya dravyoM kI milAvaTa / 'so hoi sAijogo, davvaM jaM chuhiya annadavvesu / dosaguNA vayaNesu ya, atthavisaMvAyaNaM kuNai // ' ukkiTTha (utkRSTa) ukkiTTha Adi zabda gati ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta haiM / ye sabhI zabda gati-tvarA ke artha meM ekArthaka haiN|' kucha zabdoM kI arthavattA isa prakAra hai1. utkRSTa - utkRSTa gati se clnaa| 2. tvarita zarIra ko hilAte hue calanA / 3. caMDa--Akula-vyAkula hokara gati krnaa| 4. cheka - kuzalatA pUrvaka calanA / 5. siMha-siMha ke samAna binA AyAsa ke calanA / ukhaDDamaDDa (de) kucha zabda dhvani se apanA artha abhivyakta karate haiN| ise aMgrejI 1. jJATI pa 86 / 2. bhaTI pa 178 : ekArthA vaite zabdAH prakarSavRttipratipAdanAya /
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 : pariziSTa 2 __ meM 'onomoTopiyA' kahate haiM, jaise-camacamAnA ityAdi / ukhaDumaDa zabda bAra bAra ke artha meM dezI hai| uccAraNamAtra se yaha zabda apanA artha abhivyakta karatA hai| uggavisa (upaviSa) 'uggavisa' Adi cAroM zabda viSa kI uttarottara bhayaMkaratA ko ghotita karate haiM1. ugraviSa-durjara viss| 2. caNDaviSa-zarIra meM zIghra hI vyApta hone vAlA viSa / 3. ghoraviSa-Age se Age hajAroM puruSoM taka phailane vAlA viSa / 4. mahAviSa-zIghra mArane vAlA viSa / ' uggaha (avagraha) ___ indriyAyoge darzanAntaraM sAmAnyagrahaNamavagrahaH-indriya aura artha kA sambandha hone para nAma Adi kI vizeSa kalpanA se rahita sAmAnya jJAna ko avagraha kahate haiM / yaha matijJAna kA bheda hai tathA isa avasthA meM nizcayAtmaka jJAna nahIM hotA / tatvArtha bhASya meM avagraha, graha, grahaNa, Alocana, aura avadhAraNa ko ekArthaka mAnA hai / ' 'uggaha' ke sabhI zabda sAmAnya rUpa se ekArthaka hone para bhI avagraha ke vibhAga karane para bhinna-2 arthoM ke vAcaka banate haiN|' avagraha ke do bheda haiM- vyaMjanAvagraha aura arthAvagraha / prastuta ekArthakoM meM prathama do vyaJjanAvagraha se aura tIsarA, cauthA bheda arthAvagraha se sambandhita haiN| pAMcavA bheda 'medhA' uttarottara vizeSa-sAmAnya arthAvagraha se sambandhita hai| vizeSa vyAkhyA ke lie dekheM-naMdIcU pR 35 / 1. bhaTI pR 1235 / 2. tattvArtha bhASya 1115 / 3. naMdIca pR 35 : oggahasAmaNNato paMca vi NiyamA egadvitA / uggahavibhAge puNa kajjamANe uggahavibhAgaMseNa bhiNNatthA bhavaMti /
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuccacchaMva (uccacchaMda) jaise-- 1. uccacchaMda 2. anigraha - svacchandacArI / 3. aniyata - avyavasthita / " yahAM saMgRhIta tInoM zabda svacchaMda vyakti ke artha meM ekArthaka haiM / AtmazlAghA meM pravaNa / - ujjala ( ujjvala ) 'ujjala' Adi zabda vedanA ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta haiM / samaveta rUpa meM ekArthaka hote hue bhI ina zabdoM meM avasthAkRta bheda hai / ' kucha zabdoM kI arthavattA isa prakAra hai pracaNDa ujjvala - vaha vedanA jisameM sukha kA aMza bhI nahIM ho / vipula -- sampUrNa zarIra meM vyApta / tritula - mana, vacana aura kAyA tInoM kI kasauTI karane vAlI / pariziSTa 2 pragADha --- marma pradezoM meM vyApta hone vAlI / karkaza - karkaza patthara ke sparza kI taraha AtmapradezoM ko prabhAvita karane vAlI / * kaTuka -- kaTuka dravya kI bhAMti vyAkula karane vAlI / niSThura - pratIkAra karane meM azakya / caNDa } tIvra- - atizaya vedanA | duHkha - duHkha dene vAlI / bIhaNaga -- bhayotpAdaka / durahiyAsa -- asahya vedanA / - ujjuya (Rjuka) - raudra, zIghra hI sampUrNa zarIra meM vyApta hone vAlI / : 266 1. pradIpa 31 / 2. vipATI pa 41 : ujjalA Rju, akuTila aura bhUtArthaM ye tInoM ekArthaka haiM / bhUtArtha kA artha 'durahiyAsa tti ekArthA eva /
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 : pariziSTa 2 hai-yathArtha / yathArtha Rju hI hotA hai| bauddhasUtroM meM RjutA ke paryAya meM ujutA, ujukatA, ajimhatA, avatA akuTilatA Adi zabdoM kA ullekha huA hai| uTThANa (utthAna) 'uThANa' Adi pAMcoM zabda vibhinna prakAra ke puruSArtha ke dyotaka haiM, jaise1. utthAna-uThanA, ceSTA karanA Adi / 2. karma-pravRtti / 3. bala-zArIrika-sAmarthya / 4. vIrya-jIvanI-zakti, Antarika sAmarthya / 5. parAkrama-kArya-niSpatti meM prabala prayatna / 6. puruSakAra-abhimAna se utpanna puruSArtha / uttarakaraNa (uttarakaraNa) 'uttarakaraNa' Adi cAroM zabda bhinna bhinna artha ke dyotaka hote hue bhI samaveta rUpa se sabhI vizuddhIkaraNa ke artha ko vyakta karate haiN| ataH cUrNikAra ne inako ekArthaka mAnA hai| inakA artha-bodha isa prakAra 1. uttarakaraNa--vrata Adi ko aura adhika utkRSTa banAnA / 2. prAyazcittakaraNa-aticAra lagane para usakI AlocanA krnaa| . 3. vizodhIkaraNa-- aticAra Adi doSoM ko vizuddha krnaa| 4. vizalyIkaraNa-tInoM zalyoM se AtmA ko mukta krnaa| uddiTTa (uddiSTa) 'uhiTTa' Adi zabda varNana kI vividha paddhatiyoM ke vAcaka haiM --- 1. uddiSTa- sAmAnya rUpa se kathana krnaa| 2. gaNita-saMkhyA dvArA varNya viSaya ko nirdiSTa karanA / 3. vyajita-nAmollekhapUrvaka kathana karanA / 1.dhasaM pR78 / 2. AvacU 2 pR 251 / / *...
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 30 uppala (utpala) "utpala' zabda ke paryAya meM jina zabdoM kA ullekha huA hai ve dravyAstika naya se sabhI paryAyavAcI haiM, lekina paryAyAstika naya kI apekSA se sabhI zabda kamala kI bhinna-bhinna jAti aura varNa ke AdhAra para vyavahRta haiN| jaise1. utpala-nIlakamala / 2. padma-sUryavikAsI rakta kamala / 3. kumuda-candravikAsI kamala / 4. nalina-kucha lAla kamala / 5. subhaga-kamala kA prakAra / 6. saugaMdhika-zarad Rtu meM hone vAlA sugandhi kamala / 7. puNDarIka-zveta kamala / 8. mahApuNDarIka-bar3A zveta kamala / 6. zatapatra-sau pattoM vAlA kamala / 10. sahasrapatra-hajAra pattoM vAlA kamala / 11. kokanada-rakta kamala / 12. araviMda-paMkhuDiyo ke dvArA jAnA jAne vaalaa| 13. tAmarasa-pAnI meM utpanna hone vAlA koI phUla, kamala / 14. bhisa-kamalanAla / 15. puSkala-zreSTha kamala / uppAyaNa (utpAdana) bhojana ke 42 doSoM meM utpAdana ke dasa doSa haiM / bhojana kI utpatti meM jo dUSaNa hote haiM ve utpAdana doSa kahalAte haiM / ye tInoM zabda isI artha ke vAcaka haiN| 1. aupaTI pR 194 : uppalAdInAM cArthabhedo varNAdibhiH / 2. desI pR 357 : 'tAmarasa' jalodbhavaM puSpam / TippaNa 1 'tAmarasa zabdaH mlecchabhASAsaMbandhI, na tu AryabhASAsaMbandhI-ityevaM mImAMsAsUtrabhASyakAro jaiminimuniH prAha svabhASye (a 1 pA 3 sU 10 adhi 5) /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 311 / pariziSTa 2 svasaya (upAzraya) "uvasaga' Adi sabhI zabda sthAnavAcaka haiN| inakI abhivyaJjanA bhinna bhinna hone para bhI Azraya dene ke AdhAra para ye sabhI ekArthaka uvahi (upadhi) upadhi zabda ke paryAya meM ATha zabdoM kA ullekha hai| sabhI zabda upadhi ke vizeSa guNoM ko vyakta karate haiM1. upadhi-jo dhAraNa karatA hai, puSTa karatA hai / 2. upagraha-jo samIpa se dhAraNa kiyA jAtA hai / 3. saMgraha-jisakA saMgraha kiyA jAtA hai| 4. pragraha-jisakA vizeSa rUpa se saMgraha kiyA jAtA hai / 5. avagraha-jisako bAra-bAra grahaNa kiyA jAtA hai| 6. bhaNDaka-pAtra vizeSa, yaha bhI upadhi hai| 7. upakaraNa-jo upakAra karatA hai / 8. karaNa-jo saMyama-yAtrA meM sahAyaka banatA hai| ejaNa (ejana) ___ kaMpana ke artha meM 'ejaNa' Adi sAta zabdoM kA ullekha hai| ye sabhI zabda halana-calana kI uttarottara avasthAoM ke dyotaka haiM1. ejana-sAmAnya kaMpana / 2. vyejana-vizeSa kaMpana / 3. cAlana-idhara-udhara thor3A hilAnA / 4. ghaTTana-do vastuoM kA Apasa meM saMgharSaNa / 5. kSobhaNa-tIvratA se kSubdha karanA, mthnaa| 6. udIraNa-prabalatA se idhara-udhara karanA yA gati karAnA / 1. bRkaTI pR 925 : etAnyekArthAni nAnAvyaJjanAni pRthagakSarANyupAzrayasya mAmAni / '2. oniTI 5 207 : 'tasvamevaparyAyAkhye' iti nyAyAt ......... /
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ oyaMsi ( ojasvin) mahAnatA eka aura akhaNDa hotI hai / usake aneka koNa haiM / ve koNa akhaNDa mahAnatA ko hI paripuSTa karane vAle hote haiN| yahAM cAra koNa ye haiM 1. ojasvI - mAnasika avaSTambha vAlA / 2. tejasvI - zArIrika kAMti se yukta / 3. varcasvI vacasvI 4. yazasvI - khyAti vAlA / pariziSTa 2 303 - prabhAvazAlI athavA vacanAtizaya se yukta 1 orAla (udAra) 'orAla' zabda ke paryAya meM teraha zabdoM kA ullekha hai / ye sabhI zabda vipulatA aura prazastatA kA bodha karAte haiM / antakRtadazA kI TIkA meM ye sabhI zabda tapa ke vizeSaNa ke rUpa meM ekArthaka mAne gae haiM / inakI arthaparamparA isa prakAra hai 1. udAra - AkAMkSA / AzaMsA rahita tapa / 2. vipula - dIrghakAlIna tapa / 3. prayata- pramAda rahita hokara kiyA jAne vAlA / 4. pragRhIta - viziSTa vyaktiyoM ke dvArA AcIrNa / 5. kalyANa-nIrogakara / 6. ziva - kalyANakArI / 7. dhanya -- dhArmika anuSThAna ke kAraNa dhanyatA se yukta / 8. maMgala - pApa ko zamita karane vAlA / 6. sIka - sat pariNAma dene vAlA / 10. udagra- uttarottara vRddhi ko prApta | 11. udAtta - nispRha tapa / 1. aMtaTI pa 26 : ete tapovizeSaNazabdA ekArthAH / arthamevavivakSAyAM tu prathama zataka vivaraNANusAreNa jJeyAH /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 , pariziSTa / 12. uttama-sarvazreSTha / 13. mahAnubhAga-mahAprabhAvazAlI / ovIlemANa (avapIDayat) ___ 'ovIlemANa' Adi zabda pIr3A dene kI vibhinna avasthAoM ke vAcaka haiM / dekheM-'AuDijjamANa' / RtusaMvatsara (RtusaMvatsara) dekheN-'uumaas'| kaMcI (kAJcI) ye sabhI zabda vibhinna prakAra kI karadhanI (kaTi ke AbhUSaNa) ke vAcaka haiN| prAcIna kAla meM karadhanI pahanane kI paramparA aneka jAtiyoM meM thI aura Aja bhI yaha paramparA pracalita hai| dekheM-'kaDIya' / kaMti (kAnti) ___ kAnti, dIpti Adi zabda avasthA bheda se prakAza ke vAcaka haiN| dekheN-'jui'| kaMdaNa (krandana) dekheN-'roymaannii'| kakka (karka) kakka (vakka ?) aura ratna-ye donoM zabda indranIla Adi sarvottama ratna ke lie prayukta hote haiM / kakka (kalka) dekheN-'maayaa'| kaNharAti (kRSNarAji) __kRSNa kA artha hai-kAlI aura rAji kA artha hai-rekhaa| kAle - raMga kI pudgala rekhA ko kRSNarAji kahate haiM / bhinna-bhinna sthitiyoM ke
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : 20 AdhAra para isake ATha nAma haiN| ina nAmoM kI sArthakatA isa prakAra megharAji-yaha kAle megha ke samAna kRSNa varNa vaalii| maghA ) hai-chaThI aura sAtavIM naraka kI bhAMti saghana aMdhakAramaya / mAghavatI vAtaparigha-vAyu ke lie argalA ke samAna / isameM se vAyu bhI praveza nahIM kara sktii| vAtaparikSobha-praveza na dene ke kAraNa vAyu ko kSubdha karane vaalii| devaparidha-devatAoM ke lie argalA ke samAna / devaparikSobha-devatAoM ke kSobha kA hetu / kamala (kamala) dekheN-'uppl'| kamma (karman) karma AtmA ko malina karate haiM / isa AdhAra para karma ke kucha nAma malinatA ke vAcaka haiM jaise-paNaga, paMka, mailla, kaluSa, mala ityAdi / karma duHkha paramparA kA mUla hai ataH kAraNa meM kArya kA upacAra kara khuha, asAta, kleza, duppakkha Adi zabda karma ke vAcaka haiN| saMparAya kA artha hai--saMsAra / karma saMsAra kA kAraNa hai| ise prakampita kiyA jAtA hai, isalie dhutta bhI isakA paryAya hai| mailla, voNNa Adi zabda isI artha meM dezI haiN| karoDaka (de) karoDaga Adi zabda vibhinna prakAra ke choTe-bar3e kaTore ke vAcaka haiM / jaise-gola, capaTA, catuSkoNa kaTorA ityAdi / kasAya (kaSAya) - kaSAya kA artha hai-AtmA kA rAgadveSAtmaka uttApa, pariNati / / bhAva aura paryAya bhI Atma-pariNAma ke vAcaka haiM / kasiNa (kRtsna) 'kasiNa' Adi cAroM zabda paripUrNatA ke dyotaka haiM1. bhaTI 1261 /
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Hai Kou Zhao pariziSTa 2 1. kRtsna - sabhI dRSTiyoM se pUrNa / 2. pratipUrNa - Atma-svarUpa se paripUrNa / 3. niravazeSa - sva svabhAva se anyUna | 4. ekagrahaNagRhIta -- eka zabda se abhidheya / ' kANa (de) kAne vyakti ke lie prayukta ye tInoM zabda dezI haiM / kAya ( kAya ) 'kAya' zabda ke paryAya meM teraha zabdoM kA ullekha hai / kAya kA artha hai zarIra / zarIra kI vibhinna avasthAoM ke AdhAra para ye paryAya zabda bane haiM / jaise--zarIra puSTa hotA hai isalie kAya, upacaya, saMghAta, ucchraya, samucchraya, deha Adi zabda isake paryAya haiM / yaha jIrNa-zIrNa hotA hai, isalie zarIra kahalAtA hai / zarIra prANa grahaNa karatA hai isalie prANu tathA dhoMkanI kI taraha zvAsa letA hai isalie bhasra ( bhastrA ) kahalAtA hai| buMdI Adi zabda isI artha meM dezI haiM / -kAla (kAla) kAla, addhA aura samaya- - ye tInoM zabda pAribhASika dRSTi se bhinnArthavAcI haiM | samaya kAla kA hI eka sUkSmatama bheda hai / vyavahArika naya se tInoM zabda eka hI artha ke vAcaka haiM / addhA zabda isI artha meM dezI hai / kAhApaNa ( kArSApaNa ) 'kAhApaNa' zabda ke paryAya meM cAra zabdoM kA ullekha hai / kArSApaNa bhArata varSa kA atyadhika pracalita sikkA thA / manusmRti meM ise purANa bhI kahA hai | cAMdI ke kArSApaNa yA purANa kA vajana 32 rattI thA / khattapaka ( kSatrapaka) rAjAoM kA prasiddha sikkA hotA thA / ' kitti (kIrti) kIrti Adi zabda prazaMsA ke artha meM ekArthaka haiM / unakA artha1. bhaTI pa 146 : ekArthAH vaite zabdAH / 2. manu 8 / 135-636 / 3. aMvi pra pR 13 /
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTha 2 : 307 bheda isa prakAra hai1. kItti-dUsaroM ke dvArA guNakIrtana, dAna, puNya Adi se hone vAlI prasiddhi / 2. varNa-lokavyApI ysh| 3. zabda-loka prasiddhi / 4. zloka-khyAti / dazavakAlika sUtra ke TIkAkAra haribhadra ne kSetra ke AdhAra para inakA artha bheda kiyA hai, jaise- sarva digvyApI prazaMsA kIrti, eka digvyApI prasiddhi varNa, ardhadigvyApI prazaMsA 'zabda', tathA sthAnIya prazaMsA zloka hai|' kuMDala (kuNDala) 'kuMDala' zabda ke paryAya meM 11 zabdoM kA ullekha hai| lagabhaga sabhI zabda karNa se prArambha haiM / baka, talapattaka, dakkhANaka, matthaga Adi zabda Aja apracalita haiN| kucha zabdoM kA Azaya isa prakAra hai1. karNakopaka-bhArI hone se kAna ko lambA karane vAlA kuMDala / 2. karNapIDa-kAna ko pIr3A pahuMcAne vaalaa| 3. karNapUra-pUre kAna ko DhaMkane vaalaa| 4. karNakIlaka-kAna meM pahanI jAne vAlI bAlI / 5. karNaloTaka-kAna ke nIce laTakane vAle lambe jhUmake / kula (kula) .. dekheN-'sNgh'| kejjUra (keyUra) 'kejjUra' zabda ke paryAya meM 7 zabdoM kA ullekha hai| bAjUbaMdha ke artha meM ina zabdoM kA prayoga huA hai| lekina inameM AkRtigata bhinnatA avazya hai / 'talabha' kaMdUga, pariheraga Adi zabda isI artha meM dezI haiN| 1. dasahATI pR 471 /
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 : pariziSTa 2 kevala (kevala) - yahAM 'kevala' zabda kevalajJAna ke artha meM prayukta hai / isa jJAna meM satata upayoga rahatA hai isalie ise anivAritavyApAra va avirahitopayoga kahate haiM / yaha apane Apa meM paripUrNa hai isalie eka tathA isakA kabhI aMta nahIM hotA ataH ananta hai / vikalpoM se rahita hone se avikalpita tathA mokSa prApta karAne kA sAdhana hone se nairyAtrika Adi isake paryAya nAma haiN| koha (krodha) krodha zabda ke prasaMga meM dasa paryAya zabdoM kA ullekha bhagavatI sUtra meM huA hai / kalaha se vivAda taka ke zabda krodha ke kArya haiN| lekina kAraNa meM kArya kA upacAra karake inako TIkAkAra ne ekArthaka mAnA 1. krodha- sAmAnya avasthA / 2. kopa-krodha Ane para svabhAva se calita honaa| 3. roSa-krodha kI paramparA, lambe samaya taka krodha kA anubandha mana meM rkhnaa| 4. doSa-svayaM ko athavA dUsaroM ko kisI ghaTanA ke lie doSI Thaha rAnA athavA aprIti mAtra dveSa / 5. akSamA-dUsaroM ke aparAdha ko sahana na krnaa| 6. saMjvalana-krodha se nirantara mana hI mana jalate rahanA / 7. kalaha-jora jora se zabda karate hue paraspara anucita zabda bolnaa| 8. cAMDikya-raudra rUpa dhAraNa krnaa| jaise-nasoM kA phar3akanA, AMkha __ va muMha kA lAla honA Adi / 6. bhaMDaNa-lakar3I Adi se ldd'naa| 10. vivAda-paraspara eka dUsare ke lie nirantara AkSepAtmaka zabda bolanA / ' doSa taka krodha mAnasika rUpa meM rahatA hai| kalaha taka vAcika tathA 1. bhaTI pa 1051 : krodhaikArthA vaite zabdAH / 2. vahI 1051 /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAMDikya se vivAda taka ke zabdoM meM krodha zArIrika stara para utarane lagatA hai / pAlI sAhitya meM AghAta, parighAta, paTigha, paTivirodha, kopa, pakopa, sampakopa, dosa, padosa, cittassa vyApatti, manopadosa, kodha, kujjhanA, kujjhitatta, dussanA, dussitatta, virodha, paTivirodha, caNDikka, asuropa, Adi zabda krodha ke vAcaka mAne haiN|' 2. abhinirvRta- sabhI taraha se prazAnta / 3. dAnta - indriya-saMyama karane vAlA / khaMta ( kSAnta ) jo viSaya aura kaSAyoM se zAnta rahatA hai, vaha kSAnta kahalAtA hai / yahAM ye pAMcoM zabda isI bhAvanA ke dyotaka haiM 1. kSAnta - krodha- nigraha karane vAlA / 4. jitendriya - viSayoM meM anAsakta / 5. vIta guddhi - jo AsaktiyoM se dUra hai / pariziSTa 2 khaddha (de) : 306 ye pAMcoM zabda bhojana ke prasaMga meM prayukta haiN| zIghratA ke artha meM ye sabhI ekArthaka haiM / inakA arthabodha isa prakAra hai' khaddha - jaldI jaldI bhojana karanA / vegita - grAsa ko zIghratA se nigalanA / tvarita -- kavala ko zIghratA se muMha meM DAlanA / capala - zarIra ko hilAte hue bhojana karanA / sAhasa - binA vimarza kiye bhojana karanA / khaluMka (de) 1. pR 271 / 2. praTI pra 126 / duSTa, vakra Adi ke artha meM 'khaluMka' zabda kA prayoga hotA hai / jaba yaha pazu yA manuSya ke vizeSaNa ke rupa meM prayukta hotA hai taba isakA artha hotA hai-- duSTa manuSya yA pazu, avinIta manuSya yA pazu aura jaba yaha
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 / pariziSTa 2 latA, gulma, vRkSa Adi ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta hotA hai, taba isakA artha vakra latA yA vRkSa, ThUTha, gAMThoM vAlI lakar3I yA vRkSa hotA hai| dekheN-'gNddi'| khijjaNiyA (khedanikA), khijjaNiyA' Adi tInoM zabda pratAr3anA kI hI vibhinna avasthAoM ke dyotaka haiN| jaisekhedanikA-tiraskRta krnaa| ruNttnniyaa-rulaanaa| yaha dezI zabda hai / upalambhanA-upAlambha denA, burA bhalA khnaa| khINa (kSINa) jaina AgAmoM meM palyopama ko upamA se samajhAyA gayA hai| palya/ koThe ke khAlI hone ke prasaMga meM kSINa Adi zabdoM kA ullekha huA hai| haribhadra ne kSINa, nIraja, nirmala, niSThita Adi sabhI zabdoM ko ekArthaka mAnA hai| khoDabhaMga (de) khoDabhaMga Adi tInoM zabda dezI haiN| rAjakula ke lie jo svarNamudrAeM yA dravya kara ke rUpa meM deya hotA hai, use khoDa kahA jAtA hai| vaha deya dravya va denA khoDabhaMga hai| rAjAoM ke yuga meM 'veDha' (begAra) dene kI paramparA thii| vaha pratyeka parivAra ke lie anivArya denI hotI thii| isI prakAra rAjA ke vIra puruSoM ko bhojana Adi denA bhI anivArya mAnA jAtA thaa| ye tInoM zabda isI ke dyotaka haiN|' khoraka (de) yahAM saMgRhIta sAre zabda vibhinna AkRti vAle kaTore-khappara ke dyotaka haiM / dazavakAlika kI jinadAsakRta cUNi ke eka kathAnaka ke prasaMga 1. uTi pR 166 / 2. anudvAhATI pR85 : ekAthikAni vaitAni padAni / 3. nicUbhA 4 pR 280 : khoDaM NAma jaM rAyakulassa hiraNNAdi davvaM dAyavvaM veTTikaraNaM paraM pariNayaNaM corabhaDAdiyANa ya collagAdippadANaM tassa maMgo khoddbhNgo|
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 16 meM 'khoraya' (khoraka) zabda kA prayoga humA hai| vaha isa prakAra haiegammi nagare ego parivvAyao sovaNNeNa khoraeNa gahieNaM hiMDati-eka nagara meM eka parivrAjaka svarNamaya khoraka ko lekara ghUma rahA thaa| yahAM khoraka kA artha kaTorA yA khappara hI honA caahie| gaMDi (gaNDi) avinIta baila ke artha meM ye tInoM zabda prayukta haiN| gali zabda gaDi se banA pratIta hotA hai| jo hAMkane para ulTe mArga se jAtA hai aura uchalatA kUdatA hai vaha gaMDi hai|' jo kevala khAtA hai, na bhAra DhotA hai, na calatA hai, vaha gali-duSTa baila hotA hai / 'marAlI' zabda isI artha meM dezI hai| gaMDapaka (de) 'gaMDUpaka' zabda ke paryAya meM 8 zabdoM kA ullekha hai / ye sabhI zabda pairoM ke vividha AbhUSaNoM ke bodhaka haiN| gaDDika (de) ____ bhAgyazAlI vyakti ke artha meM 'gaDDika' zabda ke paryAya meM cAra zabdoM kA ullekha hai| ADhyaka aura subhaga ye donoM zabda isa artha ko spaSTa rUpa se vyakta karate haiM / 'gaDDika' aura 'poTTaha'-donoM zabda isI artha meM dezI hai / aisA pratIta hotA hai ki prAcIna kAla meM jisake pAsa gAr3I hotI thI vaha bhAgyazAlI mAnA jAtA thaa| 'gaDDika' zabda usI artha kA saMvAhaka pratIta hotA hai| 'poTa' zabda peTa ke artha meM dezI hai / saMbhava hai jise peTa bhara bhojana prApta hotA thA, vaha bhAgyazAlI hotA thaa| 'poTTaha' zabda saMbhavataH isI artha kI sUcanA detA hai| 1. dazajicU pR55| 2. ApTe pR643 : guNAnAmeva daurAtmyAdhuri dhuryo niyujyte| asaMjAtakiNaskaMdhaH sukhaM svapiti gaurgddiH| 3. uzATI pa 49 : gacchati preritaH pratipathAdinA DIyate ca kurvamAno vihAyogamanamaneneti gnnddiH| 4. vahI pa 46 : gilatyeva kevalaM na tu vahati gacchati veti gli||
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ = pariziSTa 2 va1ra mama ( gaNa ) gaNa Adi zabda bhinna- 2 vargoM ke samUha ke dyotaka haiM / kucha zabdoM ke udAharaNa isa prakAra hai- . gaNa - malla Adi gaNa-samUha | kAya - pRthvIkAya Adi / skandha - paramANuoM kA samUha / saMghAta - tIrtha yAtrA ke lie prasthita vyaktiyoM kA samUha / Akula- rAjakula ke AMgana meM sammilita jana-samUha | isa prakAra ye sabhI zabda samUha ke spaSTa vAcaka haiM / " gahaNa ( gahana ) gahana, vana, araNya aura aTavI - ina cAroM zabdoM ko kozakAroM ekArthaka mAnA hai / lekina kSetra, avasthA va avasthiti se inakA artha-bheda jJAtavya hai - gahana - vaha vana jo atyanta saghana ho tathA jisameM praveza pAnA atyanta duSkara ho / vana - nagara se dUra sthita tathA jahAM eka jAti ke vRkSa hoM / araNya - vaisA jaMgala jahAM tApasa Adi rahate haiM tathA upAsaka apane aMtima vaya meM vahAM jAkara zeSa jIvana vyatIta karatA hai / ' aTavI - vaha jaMgala jahAM zikArI zikAra kI khoja meM ghUmate haiM / ' guNa (guNa) guNa aura paryAya donoM dravya meM rahate haiM / jo dharma dravya kA sahabhAva hotA hai use guNa aura jo dharma kramabhAvI - badalatA rahatA hai use paryAya kahate haiM / eka dRSTi se guNa bhI paryAya hI hai / guruka (guruka) prAyazcitta ke do prakAra haiM-- udghAtika aura anudghAtika / 1. anudvAmaTI pa 38-36 : paryAyavAcakA dhvanayaH / 2. ApTe, pR 214 : ayaMte gamyate zeSe vayasi iti araNyam / 3. ApTe pR 36 : anti... mRgayAvihArAdyarthe vA yatra /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 313 udghAtika laghu prAyazcitta hai aura anudghAtika guru prAyazcitta hai| mAsa guruka, caturguruka Adi anudghAtika prAyazcitta hote haiN| isake tIna paryAya nAma haiM / 1. guruka - yaha laghu prAyazcitta kI apekSA guru hotA hai, bar3A hotA hai / - 2. anudghAtika -- isako vahana karanA hI hotA hai, isakA udghAta nahIM hotA / 3. kAlaka - kAla kI apekSA se udghAtika sAntara hai aura anudghAtika niraMtara hotA hai / isalie ise 'kAlaka' kahA gayA hai / goNasa (gonasa) 'goNasa' Adi zabda sarpa kI vibhinna jAtiyoM ke vAcaka haiM / unakI vibhinna AkRtiyoM ke AdhAra para ye zabda pracalita hue haiN| jaise-- 1. gonasa - gAya jaisI nAsikA vAlA sarpa / 2. maMDalI - maNDalAkRti vAlA sarpa / 3. darvIkara - prahAra Adi ke lie phaNa kA prayoga karane vAlA sarpa / ghaTa (ghaTa) ghaTa, kuTa, kumbha, Adi zabdoM ko kozakAroM ne ekArthaka mAnA hai, lekina samabhirUDha naya kI dRSTi se vyutpatti kRta bheda yaha hai ' - ghaTa -- jo ceSTA dvArA ghar3A jAtA hai / kuTa - jo Tukar3e-Tukar3e ho jAtA hai, athavA jo vibhinna AkAroM meM mor3A jAtA hai / * kumbha - jo ku / pRthvI para suzobhita hotA hai / athavA jise pRthvI para sthita kara bharA jAtA hai / " kalaza--bar3e peTa vAlA ghar3A / dekheM - 'araMjara' | 1. bukaTI pR 1310-11 / 2. sUTo 2 pa 427 : paryAyANAM nAnArthatayA samabhirohaNAt 'samabhirUDho, nahIM ghaTAdiparyAyANAmekArthatAmicchati tathAhi ghaTanAd ghaTa ..... 3. anudvAmaTI pa 125 / 4. vahI pa 125 : kau bhAtIti kumbhaH / 5. naMTi pR 160 /
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 : pariziSTa 2 ghaTTa (dhRSTa) 'ghaTTa' Adi zabda parikarma ke vibhinna prakAra haiN| isakA arthabodha isa prakAra hai1. ghRSTa-gobara Adi se liipnaa| 2. mRSTa-khar3iyA se potanA / 3. nIraja-raja rahita karanA / 4. saMmRSTa-Ubar3a-khAbar3a bhUmi ko samAna karanA / 5. saMpradhUpita-durgandha Adi dUra karane ke lie dhUpa khenaa| . ghAya (ghAta) isake antargata gRhIta sabhI zabda mArane kI vibhinna avasthAoM ke dyotaka haiN| 1. ghAta-coTa phuNcaanaa| 2. vadha-lakar3I Adi se mAranA / 3. ucchAdana-nirmUla nAza / cAummAsita (cAturmAsika) sAmAnyataH caturmAsa cAra mAsa kA hotA hai ataH use cAturmAsika kahA jAtA hai| prAcIna kAla meM sAla kA prArambha cAturmAsa se hotA thA ataH varSAvAsa kA eka nAma sAMvatsarika bhI hai| caMDAla (caNDAla) prastuta zabda kArya ke AdhAra para vibhAjita caMDAla kI vibhinna jAtiyoM ke dyotaka haiMharikeza-caNDAla kI jAti / cANDAla-phAMsI aura zUlI dene ke lie niyukta / zvapAka-kutte kA mAMsa pakAkara khAne vaalaa| mAtaMga-niSiddha kArya karane vaalaa| bAhira-gAMva ke prAntabhAga meM rahane vaalaa| pANa-caMDAla ke artha meM dezI zabda /
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 315 "zvAnadhana-kuttoM ko pAlane vaalaa| mRtAzA-mRta vyaktiyoM se zmazAna ghATa para prApta hone vAlI vastuoM para jIne vaalaa| zmazAnavRtti-zmazAnaghATa para kArya karane vaalaa| nIca-anyAnya nIca kArya karane vaalaa| ___isa prakAra kAryagata vibhinnatA hone para bhI jAtigata ekatA ke AdhAra para sabhI ekArthaka haiN|' cAlittae (cAlayitum) eka prakAra se ye sAre zabda mUlasthAna se cyuta karane kI vibhinna avasthAoM ke dyotaka haiN| inakA arthabheda isa prakAra haicAlita-svIkRta vrata ke prati anyathA bhAva paidA krnaa| kSubhita--kRta saMkalpa ke prati saMzaya paidA krnaa| khaMDita-vrata ko AMzika rUpa se khaMDita krnaa| bhaMjita-vrata ko sampUrNa rUpa se tor3a denaa| vipariNAmita-saMkalpa ke viparIta adhyavasAya krnaa| 'citta (citta) citta, mana aura vijJAna-ye tInoM zabda sAmAnya rUpa se paryAyavAcI haiM, lekina inameM kucha artha-bheda bhI haicitta-cetanA kA aMza / mana-manovargaNA ke pudgaloM se uparaMjita paudgalika dravya / ' vijJAna-viveka cetanA yA viziSTa cetnaa| bauddha sAhitya meM bhI citta zabda ke paryAya meM citta, mana, mAnasa, hadaya, paNDara, manAyatana, manindriya, vijJANa Adi zabdoM kA ullekha huA hai|' 1. uzATI pa324 / 2. (ka) anudvAcU pR 13 : citta ityaatmaa| (kha) vahI, pR 13 : tadeva manodravyoparaJjitaM mnH| 3. dhasaM 36 /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 / pariziSTa 2 ceyaNNa (caitanya) jaina dharma-paramparA meM yaha mAnyatA hai ki sabhI jIvoM meM akSara (cetanA) kA anantavAM bhAga nitya udghATita rahatA hai| yaha jIvatva kA niyAmaka tattva hai| yadi yaha na ho to jIva aura ajIva meM koI antara nahIM raha paataa| prastuta prasaMga meM akSara kA artha hai-caitanya / upayoga caitanya kI pravRtti hai / isa prakAra ye tInoM zabda ekArthaka haiN|' chajjiya (de) chajjiya Adi tInoM zabda TokarI ke artha meM prayukta dezI zabda haiM / Ajakala prasiddha 'chAbar3I' zabda chajjiya kA hI apabhraMza lagatA hai| chanda (chanda) chanda, veda aura Agama bhinnArthavAcI hone para bhI bhAvArtha meM ekArthaka haiN| dharmazAstra ke chaH aMga haiM, unameM chaMda kA cauthA sthAna hai| jisase dharma jAnA jAtA hai vaha veda hai tathA jo Apta puruSoM se prApta hotA hai vaha Agama hai| isa prakAra tInoM hI zabda Agama/dharmazAstra ke bodhaka haiN| chidda (chidra) chidra kA sAmAnya artha hai-cheda, vivara / chidra kA eka artha avasara bhI hotA hai| chidrAnveSI yA ghAta karane vAlA vyakti aneka prakAra se chidroM (avasaroM) kI anveSaNA karatA hai| chidra Adi zabda usI ke dyotaka haiMchidra-akelApana / antr-avsr| viraha-ekAnta, vijanasthAna / upAsakadazA 8/16 meM revatI ke prasaMga meM ye tInoM zabda vyavahRta haiM / revatI apanI sautoM kI ghAta ke lie antar, chidra aura viraha kI anveSaNA karatI hai| ye tInoM zabda 'avasara' ke vAcaka haiN| cheya (cheka) kuzala vyakti ke lie yahAM cheka Adi zabdoM kA ullekha huA hai / / 1. daza jicU pR 46 /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2::.310 bhinna-bhinna kSetra kI kuzalatA kI dRSTi se sabhI zabda vimarzanIya haiN| jaise- . 1. cheka-72 kalAoM meM paMDita / 2. dakSa-zIghra kArya saMpAdita karane vaalaa| 3. praSTha-vAgmI, kuzala vktaa| 4. kuzala-sabhI kriyAoM kA samyak jJAtA / 5. medhAvI-Apasa meM avirodhI tathA pUrvApara kA anusNdhaataa| 6. nipuNa-zilpa Adi kriyAoM meM kuzala / ' jaMbU (jambU) jambUdvIpa ke nAmakaraNa kA eka AdhAra hai-jambUvRkSa / isa vRkSa ke bAraha paryAyavAcI milate haiN| unakI abhidhA eka hai, kintu vyaJjanA se unakI paryAyagata bhinnatA bhI hai1. sudarzana-AMkhoM ke lie manohArI / 2. amogha-phalavAna / 3. suprabuddha-sadA puSpita va phalita / 4. yazodhara-jambUdvIpa ke nAma kA AdhArabhUta vRkSa hone ke kAraNa yshsvii| 5. subhadra-sadA klyaannkaarii| 6. vizAla-vistIrNa / 7. sujAta-zuddha utpatti se yukta / 8. sumana ati ramaNIya hone ke kAraNa mana ko prasanna karane vaalaa| 6. videhajaMbU-sthAnagata nAma / 10. saumanasya-mana ko bhAne vaalaa| 11. niyata-zAzvata rahane vaalaa| 12. nityamaMDita-sadA alaMkRta dIkhane vaalaa|' 1. rAjaTI pu 63 / 2. jIvaTI pa 266-300 /
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 : pariziSTa 2 aNasaMmada (janasamma) __ye sabhI zabda vibhinna prakAra ke jana samudAya aura usase hone vAle kolAhala ke pratIka haiM / janavyUha, janasaMmarda, janomi, janotkalikA Adi zabda sAmAnyataH janasamudAya ko abhivyakta karate haiM tathA bhinnabhinna sthAnoM se Ae logoM kA eka sthAna para milana jana-sannipAta hai| kolAhala ke AdhAra para janasamudAya kA bodha hotA hai, isalie janabola va janakalakala bhI isI ke antargata paryAya zabdoM meM lie gae haiN| jaNNa (yajJa) 'jaNNa' Adi tInoM zabda vibhinna prakAra ke utsavoM ke vAcaka haiN| inakA arthabheda isa prakAra haiyajJa-nAgAdi kI pUjA kA utsava / kSaNa-jisa utsava meM aneka logoM ko bhojana karAyA jAtA hai tathA dAna kiyA jAtA hai| utsava-indra, kArtikeya Adi kA mahotsava / jalla (de) ye tIno zabda maila ke lie prayukta hone vAle dezya zabda haiM / / jalla-jo Akara pasIne ke sAtha cipaka jAtA hai| malla-svalpa prayatna se dUra kiyA jAne vAlA maila / ' kamaDha-cikanA maila / javaittae (yApayitum) javaittae aura lADhettae-donoM ekArthaka haiN| lADhettae zabda / 'lADha' zabda se banA pratIta hotA hai| bhagavAn mahAvIra ne lADha deza meM vihAra kara aneka kaSTa sahe the, ataH Age calakara yaha zabda kaSTa-sahane vAloM ke lie zlAghA-sUcaka bana gyaa|' ____ uttarAdhyayana kI bRhadvRtti meM lADhe kA artha sat anuSThAna se pradhAna kiyA hai|' 1. rAjaTI pR 31 2. uTi pR 18 / 3. uzATI 1414 //
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 316 nasa (yazas) yaza kA sAmAnya artha hai-kIti / varNa kA tAtparya hai-prazaMsA tathA saMyama kA artha hai niyaMtraNa / vyavahAra TIkA meM bhagavatI sUtra (41/16) meM Aye Ayajasa kA artha AtmasaMyama kiyA gayA hai / tathA yaza, saMyama aura varNa ko ekArthaka mAnA hai|' haribhadra ne bhI yaza zabda kA artha saMyama kiyA hai|' jAvaMtAva (yAvattAvat) sthAnAMga sUtra meM dasa prakAra ke saMkhyAna/gaNita kA varNana hai| isameM jAvaMtAva (yAvatatAvata) chaThA saMkhyAna hai| guNakAra isakA paryAya nAma hai / pahale jo saMkhyA socI jAtI hai, use gaccha kahate haiN| icchAnusAra guNana karane vAlI saMkhyA ko vAJchA yA iSTa saMkhyA kahate haiN| gaccha saMkhyA ko iSTa saMkhyA se guNana karate haiN| usameM phira iSTa saMkhyA milAte haiM / usa saMkhyA ko punaH gaccha se guNA karate haiN| tadantara guNanaphala meM iSTa ke dugune kA bhAga dene para gaccha kA yoga AtA hai| isa prakriyA ko yAvattAvat kahate haiN| udAharaNArtha kalpanA kareM ki gaccha 16 hai, isako iSTa 10 se guNA kiyA16410 =160 isameM punaH iSTa 10 milAyA (160+10=170) isako gaccha se guNA kiyA (170416=2720) isameM iSTa kI dugunI saMkhyA se bhAga diyA 2720:20=136, isa varga ko pATI gaNita bhI kahA jAtA hai|' jIvatthikAya (jIvAstikAya) jIva ke abhivacana/paryAya 23 haiN| ye jIva kI vibhinna kriyAoM, avasthAoM ke AdhAra para ullikhita haiM, jaisevijJa-jo saba kucha jAnatA hai / veda-jo sukha-duHkha kA saMvedana karatA hai| 1. vyamA 6 To pa 56 / 2. bazahATIpa 18 / yazaH zabdena saMyamo'bhidhIyate / 3. sthATI 5471 /
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 / paripiSTa 2 cetA-karma pudgaloM kA caya/upacaya karane vaalaa| jetA-karma ripu ko jItane vaalaa| raMgaNa-rAga-Asakti se yukta / / hiMDuka-eka gati se dUsarI gati meM jAne vaalaa| pudgala-zarIra Adi pudgaloM kA caya-apacaya karane vaalaa| mAnava-anAdi hone se jo nayA nahIM hai / kartA-karmoM ko karane vaalaa| vikartA-karmoM kA chedana karane vaalaa| jagat-nirantara gtishiil| jaMtu-jananazIla / yoni-dUsaroM ko utpanna karane vaalaa| svayaMbhU-svayaM paidA hone vaalaa| sazarIrI-zarIra ke sAtha rahane vAlA / aMtarAtmA-jo cetanAmaya hai, pudgalamaya nhiiN| isa prakAra sabhI abhivacana jIva ko paribhASita karate haiN|' jIva Adi ke lie dekheM-'pANa' / jIvAbhigama (jIvAbhigama) yaha dazavakAlika ke caturtha adhyayana kA nAma hai| niyuktikAra ne isake sAta paryAyavAcI nAma ginAte hue unakI sArthakatA kA pratipAdana kiyA hai1. jIvAbhigama / isa adhyayana meM jIva aura ajIva ke lakSaNoM kA 2. ajIvAbhigama sundara nirUpaNa hai / 3. AcAra-SaDjIvanikAya ke prati muni ke AcAra kA nirUpaka / 4. dharmaprajJapti-bhagavAn mahAvIra kI dharma prajJApanA kA mUla / .. 5. cAritra-dharma-isameM cAritra-dharma mahAvratoM kA sAMgopAMga varNana hai / 6. caraNa-muni ke mUla niyamoM kA pratipAdaka / 1. bhaTI pR 1432 /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 1 : 32 // 7. dharma-zrutadharma kA sArabhUta adhyayana hai| isa prakAra ye ekArthaka zabda adhyayana meM pratipAdya vibhinna viSayoM kA avabodha dete haiN| dazavakAlika ke caturtha adhyayana meM sUtra aura padya donoM haiN| usameM prathama nau sUtra taka jIva aura ajIva kA abhigama hai| dasaveM se satrahaveM sUtra taka cAritra dharma ke svIkAra kI paddhati kA nirUpaNa hai| aThArahaveM se teisaveM sUtra taka yatanA kA varNana hai| pahale se gyArahaveM zloka taka bandha aura abandha kI prakriyA kA upadeza hai| bArahaveM zloka se paccIsaveM zloka taka dharmaphala kI carcA hai| jui (dyuti/yuti) 'jui' Adi zabda vyakti kI samRddhi va tejasvitA ke dyotaka haiN| ye vyakti kI viziSTa avasthA kI vibhinna paryAyoM ko abhivyakta karate hue bhI ekArthaka haiM1. dyuti / -kAMti, iSTa padArthoM kA saMyoga / 2. prabhA-yAna vAhana kI samRddhi / 3. chaayaa-shobhaa| 4. aci-zarIra para pahane hue AbhUSaNoM kI dIpti / 5. teja-zarIra kI tejsvitaa| 6. lezyA-zarIra kA varNa / joga (yoga) jIva aura zarIra ke sAhacarya se hone vAlI pravRtti 'yoga' hai| yahAM yoga zabda zakti/sAmarthya ke artha meM prayukta hai| inameM kucha zabdoM kA Azaya isa prakAra haivIrya-mAnasika shkti| sthAma-zarIrika sAmarthya / / 1. dazahATI pa 160 : ekAthikA ete zabdAH / 2. bhaTI pa 132 : ekArthA vaite zabdAH /
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 : pariziSTa 2 parAkrama-svAbhimAna se yukta sAmathrya / sAmarthya kssmtaa| utsAha-mAnasika saMkalpa / pAli meM viriyArambha, nikkama, parakkama, uyyAma, vAyAma, ussAha, ussolahI, thAma, ghiti, asithilaparakkamatA, anikkhittachandatA, anikkhitta dhuratA, dhurasampaggAha, viriya Adi zabda eka hI artha meM prayukta haiN| isameM aneka zabda prastuta ekArthaka 'joga' ke saMvAdI haiN| mosa (de) jhosa kA artha hai-vaha rAzi jisase samIkaraNa ho jAtA hai / isa prakAra samIkaraNa ke artha meM yaha gaNita kA dezI pada hai / Diva (Dimba) ___ "Dimba' Adi zabda upadrava ke artha meM ekArthaka haiM1. Dimba-vighna / 2. Damara-rAjakumAra Adi dvArA utpanna upadrava / 3. kalaha-vAcika ldd'aaii| 4. bola-jora-jora se bolakara ldd'naa| 5. kSAra-paraspara IrSyAbhAva se kalaha krnaa| 6. vaira-zatrutA rkhnaa| Dipphara (de) 'Dipphara' Adi zabda baiThane va sone ke lie kAma meM Ane vAle Asana vizeSa ke nAma haiN| yadyapi inameM AkAra-pratyAkAra kI bhinnatA hai, lekina Asana kI samAnatA se inako ekArthaka mAnA hai| inameM kucha viziSTa zabdoM kA artha isa prakAra hai1. Dipphara-baiThane ke Asana ke lie prayukta dezI zabda / 2. pIDhaphalaka-palAla athavA beMta se nirmita baiThane kA Asana / -- 2.dhasaM pR78|
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : 323 3. satthiya-svastika ke AkAra kA Asana / 4. talika(ma)-sone kA bichaunA / 5. masUraka-vastra yA carma kA vRttAkAra Asana / 6. AzAlaka-avaSTambha vAlA--jisake pIche sahArA ho vaha Asana / 7. maMcaka-do laTThoM ko bAMdhakara baiThane ke lie banAyA jAne vAlA Asana / gaMdI (nandi) pramoda va prasannatA ke artha meM naMdI zabda ke paryAya prayukta haiM / kaMdarpa pramoda kA kAraNa hai ataH kAraNa meM kArya kA upacAra se yaha naMdI kA ekArthaka hai| gaga (naga) 'Naga' zabda ke paryAya meM prayukta sabhI zabda sAmAnyataH parvata ke ekArthaka haiM / bhagavatI sUtra meM parvata, giri, DuMgara, ucchala (utsthala) bhaTThi (de) Adi ko ekArthaka mAnate hue bhI inameM bheda svIkAra kiyA hai, jaiseparvata-jahAM utsava manAye jAte haiN| jaise vaijayanta, vaibhAragiri parvata Adi / giri-logoM ke nivAsa ke kAraNa jahAM kolAhala rahatA hai / jaise gopAlagiri, citrakUTa Adi / Dugara-zilA samUha se nirmita athavA jahAM cora nivAsa karate haiM / utsthala-retIlA TIlA jo parvata ke AkAra kA pratIta hotA hai / bhaTThi-dhUla se rahita parvata / / NapuMsaka (napuMsaka) nizItha bhASya meM napuMsaka ke 16 bheda prApta haiM 1. bhaTI pR 306 : parvatAdayo'nyatraikArthatayA rUDhAstathApIha vizeSo dRzyaH / 2. bhaTI pa 306-7 //
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 : pariziSTa 2 1. paMDa 2. vAtika 3. klIba 4. kuMbhI 5. IrSyAluka 6. zakuni 7. tatkarmasevI Namokkata ( namaskRta) 8. pakSa- apakSa 6. saugandhika 10. Asakta ina sabakI vyAkhyA nizItha bhASya meM prApta hai / prastuta koza meM 'Napu'saka' ke ekArthaM nAmoM meM aneka nAma saMvAdI haiM / kucheka zabdoM kI vyAkhyA isa prakAra hai-- 1. cillika - (cippita) jisake janma se hI aMguSTha va aMguliyAM caDhI rahatI haiM / 2. paMDaka - mahilA svabhAva vAlA, mRdu vANI vAlA, sazabda mUtra karane vAlA Adi Adi / 3. vAtika - jisakI jananendriya vAyu ke kAraNa stabdha rahatI hai / 4. klIba - jo zIghra skhalita ho jAtA hai / 5. kuMbhI - jisakI jananendriya sUjana se yukta hotI hai / 6. IrSyAluka - balAt brahmacarya kA pAlana karane ke kAraNa jo napuMsaka ho jAtA hai / 7. pAkSika - apAkSika - zukla yA kRSNapakSa meM jisake moha udaya ati tIvra hotA hai aura apAkSika meM kama hotA hai / nirodha karane ke kAraNa kAlAntara meM vaha napuMsaka ho jAtA hai | NANa (jJAna) isa prakAra anyAnya zabda bhI vibhinna prakAra ke napuMsakoM ke vAcaka haiM / kucha nAma unake svabhAva kI sUcanA dete haiM aura kucha unakI zarIragata avasthAoM ke dyotaka haiM / vizeSa vivaraNa ke lie dekheM - nibhA 3561-3600 / dekheM-- ' acciya' | 11. bacita 12. cippita 13, maMtra se vedopahata 14. auSadhi se vedopahata 15. RSi dvArA zapta 16. deva dvArA zapta / jJAna, saMvedana, adhigama, cetanA aura bhAva -- ye pAMcoM zabda jJAna
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 1 325 ke vAcaka hai| jAnanA, saMvedana karanA, sUkSma adhyavasAyoM kA utpanna honA-ye sAre jJAna ke hI vividha paryAya haiN| jIva kA lakSaNa hai -jJAna / jJAna se vyatirikta jIva nahIM hotA / ye sArI avasthAeM jIva - cetana tatva meM hI pAyI jAtI haiM / taNAvA (nau) kucha jAvA zabda ke paryAya meM 14 zabdoM kA ullekha hai / zabda vibhinna prakAra kI nAvoM ke vAcaka haiN| jaise - nAva, pota, taka Adi / nAva tairane meM sahayogI hai, isI prakAra nAva ke atirikta anya sAdhana jo tairane meM sahayogI haiM unako 'NAvA' zabda ke paryAya ke antargata liyA gayA hai / jaise velu (bAMsa), kuMbha (ghar3A), dRti ( camar3e kI mazaka ) Adi, ye sabhI tairane meM sahayogI hone se NAvA ke paryAya haiM / safe, sAlikA Adi zabda isa artha meM dezI haiM / + NiDAlamAsaka ( lalATamAzaka) 'NiDAlamAsaka' kA artha hai - lalATa para kiyA jAne vAlA tilaka | sabhI zabda isake spaSTa vAcaka haiN| 'avaMga' zabda saMbhavata: isI artha meM dezI honA cAhie / nimmaMsaka (nirmAsaka ) 'nimmaMsaka' zabda ke paryAya meM aneka zabdoM kA ullekha hai / jisakA zarIra tapasyA yA kisI kAraNa se sUkha kara kAMTA ho jAtA hai, haDDiyoM kA DhAMcA mAtra raha jAtA hai vaha nirmAMsaka hotA hai / asthikalevara Adi zabda usI ke vAcaka haiN| zuSka, nizuSka, parihIna, avakSINa Adi zabda zarIra kI usI avasthA ke bodhaka haiM / NivvANa (nirvANa ) 'NivvANa' zabda ke paryAya meM 5 zabdoM kA ullekha hai / TIkAkAra ne inako 'nirvANasukha' kA ekArthaka mAnA hai / mokSa kA sukha bAdhA rahita hotA hai, isalie anAbAdha tathA vahAM kaSAyAgni zAnta ho jAtI hai isalie zItIbhUtapada bhI isakA eka paryAya hai / ' 1. ATI pa 150
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 : pariziSTa 2 . hissaMkita (niHzaMkita) zaMkA rahita cetanA ke vizeSaNa ke rUpa meM ina tInoM zabdoM kA ullekha hai| dekheN-'sNkit'| NisIhiyA (niSIdhikA) svAdhyAya-bhUmi prAyaH upAzraya se bhinna hotI thii| vRkSamUla Adi ekAnta sthAna ko svAdhyAya ke lie cunA jAtA thaa| vahAM janatA ke AvAgamana kA niSedha rahatA thaa| 'niSedha' zabda se hI naSedhikI zabda banA hai aisA pratIta hotA hai| digambaroM meM pracalita 'nasiyA' zabda isI kA vAcaka hai| taMDi (de) __ dekheM-'gaMDi' / takka (takra) chAcha ke artha meM 'takka' zabda ke paryAya meM tIna zabdoM kA ullekha hai / chAcha pAnI kI bhAMti patalI hotI hai ataH upacAra se isakA eka nAma udaga mAnA hai| tathA bhASA vaijJAnika dRSTi se 'chAcha' zabda chAsi kA hI banA huA pratIta hotA hai| chAsi-chAsa-chAcha / khAnadeza meM bolI jAne vAlI ahirANI bhASA meM chAcha ko Aja bhI 'chAsa' kahate takka (tarka) tarka, saMjJA, prajJA, vimarza Adi zabda jJAna kI vividha paryAyoM ke dyotaka haiM1. tarka-IhA se pahale tathA avAya se pUrva hone vAlA jJAna athavA anvaya-vyatireka pUrvaka hone vAlA bodha / 2. saMjJA-vastu ko jAnane kA samyak bodha / 3. prajJA--heyopAdeya kA nizcaya karane vAlI buddhi / 4. mImAMsA-vastu ke sUkSma dharma kA paryAlocana karane vAlI buddhi| bauddha sAhitya meM bhI takka, vitakka, saGkappa, appanA, vyappanA Adi zabda eka artha meM prayukta haiN|' 1. dhasaM pR 16 /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 327 taka (de) 'taTTaka' zabda ke paryAya meM 'aMgavijjA' meM bAraha huA hai / ye zabda bhinna- 2 AkRti vAle thAloM ke lagabhaga sabhI zabda apracalita haiM / saMbhava hai ye zabda vibhinna prakAra ke thAloM ke lie prayukta rahe mI thAla ko taTTe kahate haiM / taccita (taccitta) zabdoM kA ullekha vAcaka haiM / Aja . vibhinna dezoM meM hoM / kannaDa bhASA meM Aja 1 taccitta Adi zabda bhAvakriyA / tanmayatA ke artha ko abhivyakta karate haiM / yadyapi citta, mana, lezyA, adhyavasAya, karaNa aura bhAvanA - ye sabhI zabda alaga alaga arthoM ke dyotaka haiM, lekina yahAM sabhI zabda samasta pada hone se tanmayatA / ekAgratA ke artha meM ekArthaka haiM / ' tattha - tattha ( tatra tatra ) yahAM tIna zabda haiM---tatra-taMtra, deze-deze, tasmin tasmin / yadyapi ina tInoM kA artha bhinna hai, phira bhI vistAra kI vibhinna avasthAoM ke dyotaka hone ke kAraNa inheM ekArthaka mAnA hai|' ye tInoM zabda puSkaraNI meM avasthita kamaloM kI vyApakatA ke bodhaka haiM 1. tatra tatra - yahAM vahAM ve kamala vyApta the / 2. deze - deze - kahIM kahIM ve adhika vyApta the / 3. tasmin tasmin -- usa puSkariNI kA eka bhI bhAga aisA nahI thA jo kamaloM se vyApta na ho / 12 tamukkAya ( tamaskAya) aruNavaradvIpa jambUdvIpa se asaMkhyAtavAM dvIpa hai / usakI bAharI vedikA ke anta se aruNavara samudra meM 42 hajAra yojana jAne para eka pradeza ( tulya avagAhana) vAlI zreNI uThatI hai aura vaha 1721 yojana UMcI jAne ke pazcAt vistRta hotI hai / vaha saudharma Adi cAroM devalokoM ko gherakara pAMcave devaloka ( brahmaloka ) ke riSTa nAmaka vimAna prastaTa taka calI gaI hai / yaha jalIya padArtha hai / usake pudgala aMdhakAramaya haiM, 1. anudvAmaTI pa 27 : ekAthikAni vA vizeSaNAnyetAni prastutopayogaprakarSa pratipAvanaparANi / 2. sUTI pa 272 : atyAdarakhyApanAyaikArthAnyevaitAni trINyapi padAni /
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 isalie use tamaskAya kahA jAtA hai / loka meM usake samAna koI dUsarA aMdhakAra nahIM hai, isalie ise lokAMdhakAra kahA jAtA hai / devoM kA prakAza bhI usa kSetra meM hataprabha ho jAtA hai, isalie use devAMdhakAra kahA jAtA hai / usameM vAyu praveza nahIM pA sakatI, isalie use vAtaparigha aura vAtaparighakSobha kahA jAtA hai / yaha devoM ke lie bhI durgama hai, isalie use deva-AraNya aura devavyUha kahA jAtA hai / ' 328. taraccha (tarakSa) 'taraccha' Adi zabda varNa, AkAra Adi ke AdhAra para vyAghra kI bhinna - 2 jAtiyoM ke bodhaka haiM / titikkhA ( titikSA) titikSA, ahiMsA aura hI ko niyuktikAra ne saMyama kA paryAya mAnA hai / tathA isake sAtha dayA, saMyama lajjA, duguJchA aura achalanA ko bhI isI ke paryAyavAcI mAnA hai| TIkAkAra ne isakI vyAkhyA meM yaha spaSTa kiyA hai ki ye sabhI zabda nAnA deza ke vidyAyoM ko arthabodha karAne ke lie prayukta haiM / ' dekheM-- 'dayA' / tirIDa ( kirITa) prastuta ekArthaka meM mastaka para pahane jAne vAle vibhinna AkRti ke mukuToM kA ullekha hai| kucha zabda vibhinna dezoM meM prasiddha mukuToM ke vAcaka haiM / sAmAnyataH mukuTa aura kirITa ekArthaka haiM lekina inameM kucha antara hai / jisameM tIna zikhara ho vaha kirITa tathA cAra zikhara vAle ko mukuTa kahate haiM / tilovaladdhIya (tilopalabdhika) 'tilovaladvIya' Adi tInoM zabda tila se niSpanna khAdya padArtha ke vAcaka haiM | vartamAna meM ise tilapapar3I kahA jAtA hai / tisarA (de) 'tisarA ' ke paryAya meM yahAM nau zabdoM kA ullekha hai / ye sAre zabda machalI pakar3ane ke jAla vizeSa ke lie prayukta hone vAle dezya zabda haiM / Aja inakI pahacAna durlabha hai / 1. ThANaM pR 510 / 2. uzATI pa 144 /
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 329 tisalA (trizalA) mahAvIra kI mAtA ke lie AcAracUlA meM tIna paryAya zabdoM kA ullekha hai| trizalA unakA sarvaprasiddha nAma hai| ve videha-janapada se sambandhita thIM isalie videhadattA tathA sabakA priya karane se unakA eka nAma priyakAriNI bhI ho gyaa| tulanA (tulanA) __ jisase AtmA tolI jAye vaha tulanA hai| yahAM tulanA, bhAvanA aura parikarma ko ekArthaka mAnA hai| viziSTa sAdhaka (jinakalpI) kI sahiSNutA kI kasauTI ke lie pAMca tulAeM mAnya haiN| jaba sAdhaka una tulAoM meM uttIrNa ho jAtA hai taba vaha viziSTa sAdhanA kI ora agrasara hotA hai / ve pAMca tulAeM ye haiM-tapa, satva, sUtra, ekatva aura bala / / ___tapa bhAvanA se sAdhaka kSudhA para vijaya pA letA hai| sattva bhAvanA se bhaya aura nidrA ko parAjita karatA hai| sUtra bhAvanA ke abhyAsa se sAdhaka zruta ko apane nAma kI taraha paricita kara letA hai aura sUtra parAvartana ke dvArA kAlajJAna kara letA hai / ekatva bhAvanA se vaha mamatva kA mUlata: nAza kara detA hai aura bala bhAvanA se zArIrika bala, manobala aura dhRtibala kA pUrNataH vikAsa kara letA hai / isa prakAra ye pAMca bhAvanAeM sAdhaka ko jinakalpa sAdhanA ke lie sakSama banAtI haiN|' 'pilli (de) ye cAroM zabda bhinna-bhinna AkAra vAlI pAlakI ke lie prayukta haiN| lekina vAhana artha kI abhivyakti karane ke kAraNa ye ekArthaka haiM1. thilli-do khaccaroM se vAhita yAna vizeSa, do ghor3oM kI bgghii'| 2. gilli-do puruSoM dvArA uThAI jAne vAlI jholikA / 3. sibikA-kuTAkAra tathA cAroM ora se AcchAdita paalkii| prazna vyAkaraNa kI TIkA ke anusAra hajAra puruSoM dvArA uThAyI jAne vAlI pAlakI sibikA hai| 4. syaMdamAnikA-puruSapramANa paalkii| 1. prasATI pR 126, 127 / 2. pAsa pR 446 /
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ | pariziSTa 2 330 thui (stuti) stuti, stavana, vaMdana, arcanA Adi sAre zabda guNAnuvAda ke abhivyaMjaka haiM / kucheka AcAryoM ne stuti aura stava meM AkAragata bheda kiyA hai / unake anusAra eka zloka se sAta zloka athavA tIna zloka paryanta jo guNagAthA kI jAtI hai vaha 'stuti', aura AThaveM zloka se Age guNagAthA ko 'stava' kahA jAtA hai| sabhI vyAkhyAkAra isameM ekamata nahIM haiM / lekina cUrNikAra ne stuti, stavana Adi zabdoM ko ekArthaka mAnA haiM' / dhUla (sthUla) moTe vyakti ke lie sthUla zabda ke paryAya meM 15 zabdoM kA ullekha / zarIra kI sthUlatA, dIrghatA aura puSTatA ke AdhAra para ina zabdoM kA cayana kiyA gayA hai / ina zabdoM meM vahu aura varaDha donoM zabda dezI haiM / yejja ( sthairya ) ] vizvasanIya vyakti ke ye pAMca guNa haiN| sabhI samaveta rUpa meM eka artha ke avabodhaka hone se ekArthaka haiM sthairya -- jo apanI vANI para sthira rahatA hai / vaizvAsika - jisa para vizvAsa kiyA jA sake / sammata - jisakI bAta sabake dvArA mananIya hotI hai / bahumata - logoM ke dvArA bahumAna prApta / anumata - sabake dvArA samarthita / perabhUmi ( sthavirabhUmi ) sthavira kI tIna bhUmikAeM haiM jAtisthavira, zrutasthavira, paryAya+ sthavira / 60 varSa kI Ayu vAlA jAtisthavira, sthAnAMga va samavAyAMga ko dhAraNa karane vAlA zrutasthavira tathA 20 varSa muni-paryAya pAlane vAlA paryAya sthavira kahalAtA hai| yahAM bhUmi kA artha hai bhUmikA / vaha janma, jJAna aura dIkSA paryAya se abhivyakta hotI hai / 1. (ka) vyabhA 7 / 183 TI : ekazlokAdisaptazlokaparyantAH stutiH / (kha) vahI, tataH paramaSTazlokAdikAH stavAH / 2. naMdIca pR 49 : anyonyaviSayaprasiddhA hyete ekArthavacanAH /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ yA (dayA) saMyama ke artha meM prayukta dayA ke paryAya meM pAMca zabdoM kA ullekha hai / dayA, saMyama Adi saMyama ke spaSTa vAcaka haiN| dugaMchA kA artha haipApa ke prati ghRNA tathA achalanA kA artha hai-saralatA / isa prakAra se donoM zabda bhI saMyama kA arthabodha karAte haiM / titikSA, ahiMsA aura hI bhI saMyama ke hI vAcaka haiM | dekheM - ' titikkhA' / vI (dava) dava kA artha hai - kaDachI / isake paryAya meM cAra zabdoM kA ullekha hai / isameM 'kaDacchI' aura 'kavallI' donoM dezIpada haiN| Ajakala vyavahAra meM prayukta 'kaDachI' zabda isI kA rUpAntaraNa pratIta hotA hai / 'kavallI' zabda kaDAhI ke lie bhI prasiddha hai / dAriyA (dArikA) dekheM- 'dAraya' / pariziSTa 2 1 331 dAsa (dAsa) naukaroM ke aneka prakAra rahe haiN| unameM dAsa, kiMkara Adi pramukha haiM / ina sabakI alaga- alaga pahacAna hai / jaise -- 1. dAsa - kharIdA huA naukara, ghara kI dAsI kA putra / 2. preSya-kAma ke lie bAhara gAMva bhejA jAne vAlA / 3. bhRtaka -- dainika vetana para kArya karane vAlA athavA vaha naukara jo bacapana se hI ghara para palA- pusA ho / 4. bhAgI - Aya aura hAni kA hissedAra / . 5. kiMkara - jo kAma ke viSaya meM nirantara pUchatA rahe 'aba kyA karUM ? aba kyA karUM ?' 6. karmakara -- niyata kAla meM Adeza pAlana karane vAlA / ' isa AdhAra para prastuta paryAya meM prayukta sabhI zabda dAsa / naukara ke paryAya ke rUpa meM saMgRhIta haiM / 1. sUTI 2 pa 331 /
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 / pariziSTa 2 viTTha (dRSTa) dRSTa, zruta, jJAta Adi zabda jJAna prApta karane kI vividha avasthAoM ke vAcaka haiN| dRSTa pahalI avasthA hai tathA usakI antima avasthA hai-upadhAraNa / AcArAMga cUNi meM inako ekArthaka mAnA hai / viTTivAya (dRSTivAda) zruta ke do vibhAga haiM--aMga aura aNgbaahy| aMga bAraha haiN| unameM bArahavAM aMga hai--dRssttivaad| Aja yaha aprApta hai| sthAnAMga sUtra meM isake dasa nAma ullikhita haiN| ve sAre nAma usameM pratipAdita viSayavastu ke AdhAra para diye gaye haiN| TIkAkAra ne unakI vyAkhyA isa prakAra kI hai1. dRSTivAda-samasta darzanoM ke mata ko prakaTa karane vAlA tathA sabhI nayoM se vastu-bodha karAne vaalaa| 2. hetuvAda-jijJAsAoM kA sahetuka samAdhAna dene vaalaa| 3. bhUtavAda-yathArtha tattvoM kA vyaakhyaataa| 4. tattvavAda-tattvoM kA nirUpaNa karane vaalaa| 5. samyagvAda-samyag kathana karane vaalaa| 6. dharmavAda-dravya kI vibhinna paryAyoM kA athavA cAritra dharma kI vyAkhyA karane vaalaa| 7. bhASAvijaya (vicaya)-bhASA kA viveka dene vAlA / 8. pUrvagata-caudaha pUrvo kA pratipAdaka / 6. anuyogagata-prathamAnuyoga tathA gaMDikAnuyoga kA pratipAdaka / 10. sarva prANabhUtajIvasattva sukhAvaha-saMyama kA pratipAdaka hone se sabhI prANiyoM ke lie sukhakara / dvitIyasamavasaraNa cAturmAsa ke atirikta zeSa ATha mAsa kA kAla dvitIyasamavasaraNa kahalAtA hai| jINa (dIna) __ ye sabhI zabda dIna duHkhI vyakti kI vividha avasthAoM ke vAcakaH haiN| jaise
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 . 333 1. paritanta-mAnasika va zArIrika rUpa se duHkhii| 2. utkarSita-dUsaroM ke dvArA tiraskRta / 3. cintAdhyAnapara-Artta-raudra dhyAna meM magna / 4. akRtArtha-jisakA prayojana siddha nahIM hotaa| 5. zokAta-jo zoka se sadA duHkhI rahatA hai / dIva (dIpa) 'dIva' zabda ke paryAya meM 13 zabdoM kA ullekha hai| sabhI zabda vividha prakAra kI agniyAM tathA usake sthAna ke vAcaka haiN| kucha zabdoM kA arthabodha isa prakAra hai1. diipk-diiyaa| 2. cuDalI-ulkA, jalatI huI lakar3I (de)| 3. cullaka-bar3A cUlhA (de)| 4. vidya t-bijalI, agni / 5. Atapa-prakAza (prakAza agni se paidA hotA hai ataH kAraNa meM kArya ke upacAra se yaha 'dIva' zabda kA ekArthaka hai|) 6. culli-choTA cUlhA (de)| 7. phuphaka-karISAgni (de)| dIviya (dvIpin) . 'dIviya' Adi sabhI zabda vyAghra kI vibhinna jAtiyoM ke vAcaka haiM / varNa, AkAra ke AdhAra para inakA bheda kiyA gayA hai| dohasakkulikA (dIrghazaSkulikA) 'dIhasakkulikA' Adi zabda divAlI aura holI Adi parvo ke avasara para banAyI jAne vAlI miThAI ke vAcaka haiN| yaha gur3a se banAyI jAtI thii| Aja bhI rAjasthAna meM ina paryoM para khajalI banAne kA rivAja hai / mIThI khAdya vastu ke artha meM prajJApanA meM 'bhisakaMdaya' zabda kA ullekha hai|' jo 'bhisakhaMTaka kA saMvAdI pratIta hotA hai| khAkhaTTikA, khoraka, dIvAlikA, dasIrikA, matthakata Adi zabda isI artha meM dezIpada haiN| 1. prajJATI pa 533 /
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 : pariziSTa 2 dukkha (duHkha) karma duHkha kA kAraNa hai, ata: kAraNa meM kArya kA upacAra kara duHkha aura karma- ina donoM ko ekArthaka mAnA hai|' bukkhaNa (duHkhana) pIr3A aneka rUpoM meM abhivyakta hotI hai| yahAM 'dukkhaNa' Adi zabda pIr3A kI vibhinna bhUmika'oM ke bodhaka haiM-2 duHkha-iSTa ke viyoga se utpanna duHkha / jUraNa-jharanA, zArIrika kamajorI se samudbhUta piidd'aa| zocana-zoka va dInatA se utpanna duHkha / tepana-azruvimocana / piTTaNa-lakar3I Adi se pITanA / paritApana-zArIrika, mAnasika pIr3A denaa| buTTha (duSTa) durbodhya vyakti ke paryAya meM tIna zabdoM kA ullekha hai| inakI artha paramparA isa prakAra hai1. duSTa-jo duSTatA karatA rahatA hai / 2. mUDha-guNa-doSa ke viveka se vikala / 3. vyudgrAhita--kadAgrahI dvArA bhir3akAyA huA / buddha (dugdha) duddha zabda ke paryAya meM 5 zabdoM kA ullekha hai| inameM kucha zabda dUdha ke lie prayukta prasiddha zabda haiN| lekina 'pIlu' aura 'vAlu' zabda dUdha ke lie prayukta dezI zabda haiN| pIlu aura vAlu zabda prAntIya bhASA se AyA pratIta hotA hai / kannaDa meM dUdha ko 'hAlu' kahate haiN| tamila meM dUdha ko 'pAla' kahate haiM, ataH pIlu aura vAlu zabda saMbhavataH inhI zabdoM ke koI rUpa hone caahieN| duma (druma) ___ 'duma' zabda ke prAyaH sabhI paryAya vRkSa ke spaSTa vAcaka haiM lekina 1. dazruca pR 28 / 2. bhaTI pa 274 /
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ - cUrNikAra ne vyutpattikRta bheda isa prakAra kiyA hai-- druma jo dharatI aura AkAza ke bIca meM samAtA hai / pAdapa - jo pairoM (jar3oM) se pItA hai / rukkha - jo pRthvI se AhAra grahaNa karatA hai / ' viTapI - jo zAkhAoM se suzobhita hotA hai aga - jo gati nahIM karatA / taru -- jisase nadI meM tairA jAtA hai / kuha -- jo bhUmi ke dvArA dhAraNa kiyA jAtA hai / mahIruha -- jo pRthvI para ugatA hai / vaccha - jo putra kI bhAMti sneha se pAlA jAtA hai / ropaka - jise pRthvI para ropA jAtA hai / bhaJjaka -- jo kATA jAtA hai / " 1. dumapuSpikA 2. AhAraeSaNA 3. gocara dumapuphiyA (drumapuSpikA ) dazavekAlika sUtra ke vRttikAra haribhadrasUri (vi0 AThavIM zatAbdI) ne drumapuSpikA ke 14 paryAya ginAye haiM 4. tvak 5. uMcha pariziSTa 2 6. meSa 7. jalUka 8. sarpa 6. vraNa : 331 11. iSu 12. golaka 10. akSa drumapuSpikA - yaha dazavaikAlika sUtra kA pahala' adhyayana hai | isameM muni kI bhikSAcaryA sambandhI sUtra haiM / una sUtroM kI bhAvanA ke anurUpa ina zabdoM kA cayana kiyA gayA hai / ye sabhI zabda bhojana kI gaveSaNA, grahaNaSaNA aura paribhogeSaNA arthAt bhojana ke grahaNa aura upabhoga se sambandhita haiM / isalie inheM puSpikA zabda ke antargata gRhIta kara liyA gayA hai / gocara zabda 1. nicU 2 pR 306 : ruk pRthivI taM khAtIti rukkho / 2. dazaacU pR 7, daza pR 11 / 13. putramAMsa 14. pUrti - udaka /
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 , pariziSTa 2 mAdhukarI vRtti kA dyotaka hai / muni gAya kI taraha aneka gharoM se thor3Athor3A le / vaha tvaka kI taraha asAra bhojana le / vaha uMcha-ajJAtapiNDa le / jo svAmI azuddha bhojana denA cAhe, use mRdutA se samajhAe / vaha sarpa kI bhAMti eka dRSTi vAlA ho| jaise vraNa para binA kisI rAga dveSa se lepa kiyA jAtA hai, vaise hI muni bhI binA rAga-dveSa ke bhojana kare / jaise bANa (iSu) lakSya kA vedha DAlatA hai, vaise hI bhikSu lakSya prApti ke lie bhojana kre| jaise lAkha ke gole kA nirmANa agni se na ati dUra aura na ati nikaTa rakhakara hI kiyA jAtA hai vaise hI muni-gRhastha sahavAsa se na ati dUra rahe aura na ati nikaTa rhe| muni bhojana kA asvAda lete hue nirapekSa bhAva se 'putra mAMsa bhakSaNa' kI bhAMti khAe / muni saMyama nirvahaNa ke lie jaisA mile vaisA khA le|' ina upamAoM se muni kI mAdhukarI vRtti ko upamita kiyA jAtA hai| isa dRSTi se ye dazavakAlika ke prathama adhyayana ke nAma haiN| deva (deva) ___ 'deva' Adi zabda devatA ke spaSTa vAcaka hone para bhI inakA nirukta kRta artha isa prakAra haideva-jo krIr3A karate haiM athavA jo diva/AkAza meM rahate haiN| amara-jo kabhI marate nahIM haiN| (cirakAla taka sthAyI rahane ke kAraNa amara zabda deva ke lie ruDha hai)| sura-jo atyanta suzobhita hote haiM / athavA samudra-maMthana ke samaya jinhoMne surA kA pAna kiyA thaa| vibudha-jo avadhijJAna se vizeSa jAnate haiN|' desakAlaNNa (dezakAlajJa) 'desakAlaNNa' Adi sabhI zabda sAdhu ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta haiM / bhAvArtha meM eka hI vyaJjanA hone para bhI inakA arthabheda isa prakAra dezakAlajJa-deza aura kAla ko jAnane vaalaa| 1. daza jicU pR 11-12 : etehiM uvamma korai ti kAuM tANi bhaNNaMti nAmANi tassa ajjhayaNassa / 2. dazajicU pR 15 : vIvaM AgAsaM taMmi AgAse je vasaMti te devA / 3. aci pR 17-18 / 4. sUcU 2 pR 312 egaTTitAI vA savvAiM eyAI /
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pariziSTa 2 : 33 kSetrajJa-AtmA ko jAnane vaalaa| kuzala-hita kI pravRtti aura ahita kI nivRtti meM nipuNa / paMDita-pApa se ghRNA karane vaalaa| vyakta-prauDha buddhi vaalaa| medhAvI-upAyoM ko jAnane vAlA / athavA maryAdA tathA medhA se sampanna / abAla-madhyama vaya vaalaa| mArgajJa-sat mArga ko jAnane vaalaa| parAkramajJa-yathArtha sthAna ko prApta karane kI kalA jAnane vAlA athavA apanI zakti ko jAnane vaalaa| dosINa (de) ___ 'dosINa' bAsI anna ke lie prayukta hone vAlA dezI zabda hai / bAsI anna varNa, gandha, rasa aura sparza kI dRSTi se vidrUpa ho jAtA hai ataH vyApanna, kuthita Adi sabhI zabda paryAyAthika naya kI dRSTi se ekArthaka haiN| dhammasthikAya (dharmAstikAya) yaha lokavyavasthA ke antargata lokavyApI ajIva dravya hai / yaha sabhI prakAra kI gati aura prakaMpana kA mAdhyama hai / prastuta prasaMga meM isake jo abhivacana ginAye haiM inameM do abhivacana (dharma, dharmAstikAya) svAbhAvika haiN| zeSa sAre abhivacana nAmasAmya ke kAraNa nirdhArita pratIta hote haiM / jaise zabdakoSa meM svarNa aura dhatUre ke sahaza nAmoM kA vidhAna hai, vaise hI dharma ke nAmasAmya se ye abhivacana ullikhita haiN| vAstava meM prANAtipAta viramaNa se kAyagupti taka ke sAre zabda dharma ke vibhinna aMga haiN| dharma zabda kI sadRzatA ke kAraNa inheM dharmAstikAya ke paryAya zabda mAna liye haiN| .. isake atirikta cAritra dharma ke vAcaka sAmAnya yA vizeSa sabhI zabda dharmAstikAya ke abhivacana ho sakate haiN| 1. sUTI 5 272 / 2. bhaTI pa 1431 : tatazca dharmazabdasAdhAvastikAyarUpasyApi dharmasya prANAtipAtaviramaNAdayaH paryAyatayA pravartanta iti, ye cAnye'pi tathA prakArAH cAritradharmAbhidhAyakAH sAmAnyato vizeSato vA zabdAste sarve'pi dharmAstikAyasyAbhivacanAnIti /
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 : pariziSTa 2 dhammamaNa ( dharmamanas ) 'dhammamaNa' ke paryAya ke rUpa meM 5 zabdoM kA ullekha hai / pAMcoM zabda dhArmika cetanA se yukta vyakti ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta haiM / inakA arthabodha isa prakAra hai 1. dharmamana- dharma meM anurakta / 2. avimana - azUnya citta, bhAvakriyA se yukta / 3. zubhamana - asaMkliSTa citta vAlA / 4. avigrahamana - vikalpa zUnya cetanA vAlA / 5. samAdhimana - rAgadveSa vAlA / rahita athavA upazama pradhAna svastha mana dhammiya (dhArmika) dhammiya zabda ke paryAya meM chaha zabdoM kA ullekha hai / dharma kA anusaraNa karane vAlA, usase prema karane vAlA, dharma kahane vAlA, pratikSaNa dharma ko hI dekhane vAlA, dhArmika AcaraNa karane vAlA vyakti dhArmika hI hotA hai ataH ye sabhI ekArthaka haiM / -dharma (dharma) dhArmika kI prathama pahacAna hai-- dRSTi kI samIcInatA / Atmadharma aura AtmasvabhAva ye donoM samyagdarzana ke hI vAcaka haiN| yahAM 'dharma' zabda samyaka darzana ke lie prayukta hai / dharaNA ( dharaNA) jJAna prApta karane kI prakriyA ke cAra ghaTaka haiM-- avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA / kisI bhI jJAna kI cirakAla taka smRti banAye rakhanA dhAraNA hai / sAmAnyataH sabhI zabda ekArthaka hote hue bhI dhAraNa karane kI aneka avasthAoM ke vAcaka haiM' dharaNA - jJAta artha ko kucha samaya taka smRti meM rakhanA / dhAraNA - vismRta artha ko punaH smRta karanA / 1. TIpa 111 / 2. naMdI ca pR 37 : sAmaNNadhAraNaM paDucca NiyamA egaThiyA, dhAraNatyavikapaNatAe bhiNNatthA /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 sthApanA -- jJAta artha kI samIkSA kara hRdaya meM sthApita karanA / pratiSThA- -jJAta artha ko usake bheda-prabheda pUrvaka dhAraNa karanA / koSTha - sUtra aura artha ko cirakAla taka dhAraNa karanA, vaha vismRta na ho, usa rUpa meM dhAraNa karanA (koThe meM rakhe dhAna kI bhAMti upadiSTa artha ko sakala rUpa meM cirakAla taka dhAraNa karanA / ) umAsvAti ne pratipatti, avadhAraNA, avasthAna, nizcaya, avagama aura avabodha Adi zabdoM ko dhAraNA ke paryAya mAne haiN|' dhAraNavavahAra ( ghAraNAvyavahAra ) kisI gItArtha AcArya ne kisI samaya kisI ziSya kI aparAdha zuddhi ke lie jo prAyazcitta diyA ho, use yAda rakhakara, vaisI hI paristhiti meM usI prAyazcitta vidhi kA upayoga karanA 'dhAraNAvyavahAra hai / isake paryAya zabdoM kA Azaya isa prakAra hai 1. uddhAraNA - chedasUtroM se uddhRta arthapadoM ko nipuNatA se jAnanA / 2. vidhAraNA - viziSTa arthapadoM ko smRti meM dhAraNa karanA / 3. saMdhAraNA- dhAraNa kiye hue arthapadoM ko AtmasAt karanA / 4. saMpradhAraNA - pUrNa rUpa se arthapadoM ko dhAraNa kara prAyazcittaM kA vidhAna karanA / puNNa (de) 338 'dhuNNa' zabda pApa ke artha meM prayukta hone vAlA dezI zabda hai / dhruva ( dhruva) dhruva Adi chahoM zabda dhruvatA ke hI bodhaka haiM / unakA zabdagata arthabheda isa prakAra hai 1. dhruva - acala | 2. nitya - sadA eka rUpa rahane vAlA / 3. zAzvata - pratikSaNa astitva meM rahane vAlA / 4. akSaya- - avinAzI / 1. tabhA 1 / 15 / 2. vyabhA 10 TI pa 302 /
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 pariziSTa 2 5. avyaya - eka bhI Atma pradeza kA jisameM vyaya nahIM hotA / 6. avasthita - ananta paryAyoM kI avasthiti / ' ghuvaka ( dhruvaka) 'dhruvaka' kA artha hai - dhruva, niSprakaMpa, zAzvata / isameM ziva, gutta ( gotra ) bhava, abhava ye paryAya bhI haiN| inameM ziva mokSa kA, gotra saMyama kA, bhava AtmA kA aura abhava siddhAlaya kA vAcaka hai / ye sabhI zAzvata haiM, ata: inakA samAveza yahAM kara liyA gayA hai / dhUta (ghUta) 'dhuta' aura 'dhUta' - ye donoM rUpa pracalita haiM / 'dhuta' sAdhanA kI vizeSa paddhati rahI hai / AcArAMga ke chaThe adhyayana kA nAma 'ghuta' hai / bauddha paraMmparA meM aneka dhutAMgoM kI carcA hai / 'ghUta' kA artha hai - vaha prakriyA jisase karmoM kA dhunana kiyA jAtA hai / sUtrakRtAMga ke cUrNikAra ne 'dhUta (dhuta )' ke aneka artha kie haiM--vairAgya, cAritra, upazama, saMyama, jJAna Adi / ye sAre artha sAdhanA se saMbaMdhita haiM / yUtaM (ghUrta) ghUrta zabda ke paryAya meM 6 zabdoM kA ullekha hai / sabhI zabda dhUrta / zaTha ke vibhinna prakAroM ke vAcaka haiM-- 1. dhUrta - jo hiMsA karake ThagatA hai / 2. naikRtika - mAyA karake Thagane vAlA / 3. stabdha - Azcarya meM DAlakara dhokhA dene vAlA / 4. lubdha - lobha dikhAkara Thagane vAlA | 5. kArpaTika - sAdhu ke veza meM Thaga / 6. zaTha - veza badalakara logoM ko dhokhA dene vAlA / 1. bhaTI pa 116 1 2. sUcU 1 pR 162 : dhuaM vairAgyaM cAritraM upazamo vA saMjamo NANAdi vA / 3. aci 88 dhUrvati hinasti dhUrtaH /
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandi (nandi ) nandI aura zAstra -- ina donoM zabdoM ko bRhatkalpa meM ekArthaka mAnA hai' / pratyakSataH ye donoM zabda bhinna-bhinna arthoM ke vAcaka haiM | nandI kA artha hai - maMgala | zAstra arthAt grantha / grantha / zAstra maMgalakara hote haiM, ataH inako ekArthaka mAnA hai / athavA nandI sUtra meM lagabhaga sabhI zAstroM kA ullekha hai, isalie bhI ina donoM zabdoM ko ekArthaka mAnA jA sakatA hai / navavadhU ( navavadhU ) navavadhU zabda ke paryAya meM tIna zabdoM kA ullekha hai / jisane prasava nahIM kiyA hai athavA garbha dhAraNa nahIM kiyA hai, vaha bhI navavadhU hI hai / - nassamANa ( nazyat ) 'nassamANa' zabda ke paryAya meM sAta zabdoM kA ullekha hai / lagabhaga sabhI zabda samaveta rUpa meM naSTa hone ke artha meM prayukta haiM / -- nAyaya ( jJAtaka ) dekheM - 'mitta' / nigamaNa (nirgamana ) 'niggamaNa' Adi cAroM zabda gaNa se bahirbhUta hone ke artha meM paryAya - vAcI haiM / ' nijjAmaya (niryAmaka) pariziSTa 2 : 341 niyamaka - naukA cAlaka / kukSidhAra - naukA ke vibhinna kAryoM meM niyukta naukara / gabbhellaya - naukA meM choTe bar3e kArya karane vAlA / (de) isa prakAra ye sabhI zabda naukA saMcAlaka ke vAcaka hone se ekArthaka haiM / nigii ( niSThitArtha) 'niTThiyaTTha' Adi zabda siddha avasthA prApta vyaktiyoM ke lie 1. bukaTI pR 11 / 2. vyabhA TIpa 124 / 3. jJATI pa 143 /
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342: pariziSTa 2 642 prayukta haiN| sabhI zabda unakI vibhinna vizeSatAoM ko vyakta karate haiM jaise---- niSThitArtha - apane lakSya ko prApta / nirejana - nizcala / nIraja - karma-raja se mukta | nirmala - pavitra / vitimira -- kevala jJAna se Alokita / vizuddha - karmoM kI vizuddhi se prakarSa sthiti ko prApta / niyAga ( niyAga) niyAga kA artha hai -- mokSa / saddharma mokSa kA sAdhana hai / antima avasthA meM sAdhana hI sAdhya ke rUpa meM pariNata ho jAtA hai, ataH ye tInoM zabda ekArthaka haiM / nivvANa (nirvANa ) dekheM - 'aNuttara' / nissola ( nizzIla ) 'nissIla' Adi zabda vrata-saMvara rahita ( asaMyamI ) vyakti ke lie prayukta haiN| cAroM zabdoM kI kSetra sImA bhinna hote hue bhI samAna artha ko vyakta karate haiM nizzIla - brahmacarya Adi vrata se rahita / nirvrata -- ahiMsA vrata athavA aNuvratoM se rahita / nirguNa - kSAnti Adi dasa zramaNa guNoM se vikala / nirmaryAda - AcAra sambandhI maryAdA se rahita / nIla (nIla ) nIla ke do artha haiM -- kAlA aura nIlA / yahAM nIla zabda kAle raMga kA pratIka hai / aMdhakAra aura rAtri kA raMga kAlA hai, ataH guNa ke sAdharmya se ina donoM zabdoM ko kAle raMga kA paryAya mAnA hai / 1. aupaTI pR 217 /
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : 343 bhaya kA eka bar3A kAraNa hai-aMdhakAra aura kaalimaa| ataH utrAsa ko bhI upacAra se isakA paryAya mAna liyA hai / paMDiya (paMDita) _ 'paMDiya' Adi cAroM zabda AcArAMga meM muni/jJAnI ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta haiN| vAcyArtha alaga hone para bhI bhAvArtha meM sabhI eka hI artha ko vyakta karate haiM1. paMDita--jJeya ko jAnane vaalaa| 2. medhAvI-maryAdAvAn tathA medhA/buddhi se suzobhita / 3. niSThitArtha-artha ke antima chora taka pahuMcane meM samartha / 4. vIra-karma vidAraNa karane meM kuzala / paccaMtika (prAtyantika) prastuta ekArthaka meM grAma ke antarAla-bAhira rahane vAle aneka prakAra ke vyaktiyoM tathA jAtiyoM kA ullekha hai| ve prAyaH nIca karma karane vAle hone ke kAraNa unakI parigaNanA mleccha ke aMtargata kI gayI hai| inakI artha-paramparA isa prakAra hai1. prAtyantika-gAMva ke bAhya bhAga meM rahane vAle mAtaMga, cAMDAla aadi| 2. dasyu-Ayatana-coroM kI palliyAM / 3. mleccha-barbara, zabara, pulindra Adi mleccha jAtiyoM kI vstiyaaN| 4. anArya-sAr3he paccIsa Arya dezoM ke vyatirikta dezoM vAle vyaktiyoM ke nivAsa sthAna / 5. duHsaMjJApya-maMda buddhi vAle vyakti / 6. duHprajJApya-aise vyakti jinako samajhAnA atyanta duSkara hotA hai| ye sAre sthala tathA vyakti mlecchavat haiM, isalie inheM mleccha ke antargata mAnA hai| pajjosavaNa (paryupazamana) isakA artha hai-paryuSaNA ke lie eka sthAna se dUsare sthAna para 1. ATI pa 252....."na teSu mlecchsthaanessu......|
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 : pariziSTa 2 ghUmate rahate haiM aura varSAkAla meM cAra mahInoM taka eka sthAna para avasthita ho jAte haiM / yaha avasthAna-kAla paryuSaNA kahalAtA hai / isake ATha paryAya nAma haiN| unakA artha-bodha isa prakAra hai1. paryAyavyavasthApana-paryuSaNA ke dina muni apanI dIkSA paryAya kA vyavasthApana karatA hai| jaise-mujhe pravrajyA grahaNa kiye itane varSa ho gye| 2. paryupazamana-Rtubaddha kAla ke dravya, kSetra, kAla, aura bhAva Adi paryAya hote haiN| muni varSAvAsa meM ina sabakA tyAga karatA hai aura varSAvAsa ke yogya padArthoM ko grahaNa karatA hai| 3. parivasanA-eka sthAna para cAra mAsa taka vAsa karanA / 4. paryuSaNA-Rtubaddha vihAra se nivRtta hokara varSAkAla ko atyanta nikaTa jAnakara eka sthAna para vAsa karanA / 5. varSAvAsa-varSAkAla ke lie ekatra vAsa krnaa| 6.prathamasamavasaraNa-varSa kA prathama dina hone, aneka muniyoM kA eka sAtha rahane tathA dharma pariSad ke jur3ane kA prathama dina hone se bhI ise prathamasamavasaraNa kahate haiN| 7. sthApanA-varSAkAla ke kalpa kI sthApanA krnaa| 8. jyeSThAvagraha-Rtubaddha kAla meM eka sthAna para eka mAsa kA nivAsa utkRSTa kAla hotA hai, kintu varSAvAsa kA jyeSTha-bar3A kAla cAra mAsa kA hotA hai| paDisevaNA (pratisevanA) pratisevanA jaina darzana kA pAribhASika zabda hai| isakA artha haiaticAra kA sevana, vratoM meM doSa lagAnA / virAdhanA, skhalanA, upaghAta, azodhi Adi zabda isake spaSTa vAcaka haiM / zabalIkaraNa kA tAtparya hai-vratoM ko doSoM se citakabarA krnaa| patti (patnI) 'patti' zabda ke paryAya meM kucha zabda patnI zabda ke vAcaka tathA kucha zabda strIvAcaka haiN| patnI, vadhU, upavadhU Adi zabda patnI ke bodhaka haiN| strI, padmA, aMganA, mahilA, nArI, priyA Adi zabda sAmAnyatA
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 1 345 striyoM ke bodhaka haiM / IzvarI, svAminI - ye zabda strI kI ADhyatA ke dyotaka haiM / isI prakAra iSTA, kAntA, priyA Adi usakI priyatA kI ora saMketa karate haiM / strI svabhAvataH lajjAlu hotI hai ataH 'vilikA' bhI usakA eka paryAya hai / 'maNAmA' aura 'pohaTTI' isI artha meM dezI hai / ma (padma) 'paduma' ke paryAya ke antargata 17 zabdoM kA ullekha hai / sAmAnyataH ekArthaka hote hue bhI inameM jAti evaM varNagata bheda hai / 'sappha', 'taNasollika', 'kojjaka' Adi zabda padma ke lie prayukta hone vAle dezI zabda haiM / 'iMdIvara' nIla kamala kA aura 'pATala' rakta kamala kA dyotaka hai / dekheM - 'uppala' | parigaha (parigraha ) parigraha kA artha hai -svIkaraNa / saiddhAntika dRSTi se parigraha kA artha hai - mUrcchA, Asakti / laukika bhASA meM parigraha se tAtparya hai-- padArthoM kA saMcaya | sUtrakAra ne isake tIsa nAma ginAye haiM jinameM parigraha, saMcaya, caya, upacaya, nidhAna, saMbhAra, Akara, saMkara, piMDa, saMrakSaNa Adi zabda saMgraha aura upacaya ke vAcaka haiM kyoMki dhana kA hI saMgrahaNa, upacaya aura saMrakSaNa kiyA jAtA hai / isa AdhAra para ina sabako parigraha mAnA gayA hai / mahecchA, pratibaMdha, lobhAtmA, Asakti, amukti, tRSNA, asaMtoSa Adi zabda parigraha ko puSTa karane vAlI athavA AdamI meM parigraha buddhi utpanna karane vAlI vRttiyAM haiM, ataH kAraNa meM kArya ke upacAra se ye zabda parigraha ke vAcaka haiM / kucha zabda parigraha se utpanna viSama sthitiyoM ke vAcaka haiM, jaise-- parigraha kalaha kA bhAjana hone se kalikaraMDa kahalAtA hai / parigrahI vyakti hamezA khedakhinna rahatA hai isalie parigraha kA eka nAma AyAsa bhI hai / parigraha paricaya baDhAtA hai ataH saMstava, dhana-dhAnya kA vistAra karane se pravistAra, tathA atyAgabhAva hone se parigraha ko aviyoga bhI kahate haiM / isa prakAra ye tIsa nAma parigraha, parigraha vRtti aura parigraha pariNAma ke dyotaka haiM / yavayaNa (pravacana) vastu meM do dharma hote haiM---sAmAnya aura vizeSa / sAmAnya abheda kA
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 : pariziSTa 2 aura vizeSa bheda kA pratipAdaka hai| TIkAkAroM ne sAmAnya dharmoM keAdhAra para bhI zabdoM ko ekArthaka mAnA hai / ' Avazyaka niryukti meM sUtra, artha aura pravacana tInoM ko ekArthaka mAnate hue bhI bhinna-bhinna rUpa se inake 5-5 ekArthaka diye haiM / ' sUtra vyAkhyeya aura arthaM vyAkhyAna hone se donoM bhinnArthaka haiM, kintu pravacana kA aMga hone se ekArthaka bhI haiM / bhASyakAra ne isI bAta ko phUla HTT kalI ke mAdhyama se samajhAyA hai / artha aura anuyoga -- ye donoM ekArthaMkazabda haiM / ' vizeSa vyAkhyA ke lie dekheM - vibhAmaheTI pR 504-507 / dekheM - 'sutta', 'aNuoga' / paveiya ( pravedita) 'paveiya' Adi tInoM zabda samyak prarUpaNa ke artha meM prayukta kiye gaye haiM / inakA sUkSma artha-bheda isa prakAra haipravedita-acchI taraha jJAta, vividha rUpa se kathita / - suAkhyAta -- bhalI-bhAMti vivecita / suprajJapta - anubhava ke AdhAra para kathita / * pavvaiya ( pravrajita ) / pravrajita kA artha hai - dIkSita arthAt muni / jo muni hotA hai vaha saMyama, saMvara tathA samAdhi se yukta hotA hI hai| muni kA zarIra paruSa, kaThora aura snigdhatA se zUnya hotA hai tathA mana bhI sneha zUnya hotA hai ataH vaha rukSa kahalAtA hai athavA jo karmamala kA apanayana karatA hai, vaha lUSa yA rUkSa hai / vaha saMsAra kA pAra pAne ke kAraNa tIrArthI kahalAtA hai| muni zrutAdhyayana ke sAtha tapasyA karatA hai isalie upadhAnavAn, vibhinna tapasyAoM meM rata rahane ke kAraNa tapasvI aura karmakSaya ke lie udyata rahane ke kAraNa dukhaH kSapakakahalAtA hai / " 1. vibhAmaheTI pR 506 / 2. vibhA 1366 : egaTTiyANi tinni u pavayaNa suttaM taheva atyo ya / ekkekssa ya etto nAmA egaTTiyA paMca // 3. vibhAmaheTI pR 506 : artha: vyAkhyAnamanuyoga ityanarthAntaram / 4. dazajicU pR 132 / 5. sthATI pa 174 /
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavvAviya ( pravrAjita) 'pavvAviya' Adi cAroM zabda pravrajyA kI uttarottara avasthA ke dyotaka haiM / inakA arthabodha isa prakAra hai-- pravrAjita - ziSya ke rUpa meM svIkAra karanA / muNDApita - ziSya banAnA, dIkSita karanA / sedhitavratoM kA AropaNa karanA / zikSApita - sUtra aura artha kI vAcanA denA / pANa (prANa) prANa Adi zabda jIva tattva ke vAcaka hone para bhI inameM jAtigata bheda hai / jaise prANa-dvIndriya Adi / bhUta - vanaspati | pariziSTa 2 347 sattva - pRthvI, ap Adi / jIva -- paJcendriya prANI / prANA dvitricatuH proktA, bhUtAzca taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyA jJeyAH, zeSAH satvA udIritAH // dekheM - 'jIvatthi kAya' / pANavaha (prANavadha) prastuta prakaraNa meM prANavadha ke lagabhaga sabhI nAma guNa niSpanna haiM / ye sabhI nAma prANavadha kI bhAvanA ke nikaTa tathA usakI vibhinna avasthAoM ke dyotaka haiM / pratyakSataH jIvahiMsA ke dyotaka na hone para bhI usakI ora abhimukha karane vAlI pravRttiyoM ke vAcaka hone se ekArthaMka haiM / jaise - 'jIvitAntakaraNa' 'vyuparamaNa' 'unmUlanA' 'paritApanaAstava', niryApanA, ghAtanA, mAraNA, upaddavaNa, viccheda, AraMbha, samAraMbha 'kaTakamardana' Adi zabdoM ko kArya meM kAraNa kA upacAra mAnakara ekArthaka mAna liyA hai / prastuta nAmoM kI sUcI meM tIsarA nAma hai - avIsaMbha ( avizrambha) arthAt avizvAsa / prANavadha meM pravRtta vyakti jIvoM ke lie avizvasanIya bana jAtA hai ataH avizvasanIyatA bhI eka dRSTi se hiMsA hI
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 / pariziSTa 2 hai / pAMcavA nAma hai-akRtya / jitane bhI akRtya-akaraNIya kArya haiM ke hiMsA ke dyotaka haiM, kyoMki unameM mAnasika, vAcika yA zArIrika hiMsA rahatI hai / durgati kA kAraNa hone se durgati prapAta, vajra kI bhAMti kaThora va adhogamana kA hetu hone se vajja (vajra) nAma bhI sArthaka hai| ise varNya bhI kahA jAtA hai, kyoMki hiMsA vivekI vyaktiyoM ke dvArA varjanIya hai / hiMsA guNoM kI virAdhaka hone se 'guNAnAM virAdhanA' kahalAtI hai / apuNya prakRtiyoM kI vRddhi ke kAraNa pApakopa aura una prakRtiyoM ke prati lobha bar3hAne se pApalobha bhI isake paryAya haiN| prastuta prakaraNa meM isakA eka nAma hai-maccu (mRtyu)| AcArAMga meM bhI hiMsA ko mRtyu kahA hai, kyoMki hiMsA AyuSya karma ko prabhAvita karatI hai, ataH prANavadha ke 'AyuSyakarmasya bheda' Adi nAma bhI guNa niSpanna haiN| pAdava (pAdapa) dekheN-'dum'| pAmuddikA (pAdamudrikA) 'aMgavijjA' meM 'pAmuddikA' zabda ke paryAya meM pAMca zabdoM kA ullekha hai / ye pAMcoM zabda pairoM ke AbhUSaNa ke vAcaka haiN| ina zabdoM kA Azaya isa prakAra hai1. pAdamudrikA-pairoM meM pahane jAne vAlI aMgUThI yA bichuve / 2. varmikA-jAlIdAra AbhUSaNa / 3. khikhiNikA-calate samaya AvAja karane vAlA AbhUSaNa pAyajeba __ Adi / _____ isI prakAra 'pAdasUcikA', 'pAdaghaTTikA' Adi zabda bhI pairoM ke bhinna-bhinna AbhUSaNoM ke nAma haiM / pAva (pApa) 'pAva' zabda ke paryAya prANavadha ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta hue haiN| tathA upacAra se raudra kArya karane vAle pApI ke lie bhI ina zabdoM kA prayoga kiyA jA sakatA hai| inameM arthabheda hote hue bhI krUratA va hiMsaka vRtti kI sarvatra samAnatA hai
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 346 pApa-pApa prakRti ke bandhana kA hetu hone se pApa tathA pApa prakRti kA sevana karane se paapii| caMDa-kaSAya kI utkaTatA se caNDa / raudra-krUra kArya karane vaalaa| kSudra-aghama va drohii| sAhasika-binA vicAre kArya karane vaalaa| anArya-jo Arya zreSTha karmoM se dUra hai / nighRNa-jisameM pApa ke prati ghRNA nahIM hai / nRzaMsa-dayAhIna / mahAbhaya-jisase pratipala bhaya banA rahe / pratibhaya-pratyeka prANI jisase bhayabhIta rahe / bIhaNaka-dUsaroM ko bhayabhIta karane vAlA (de)| trAsanaka-Akasmika bhaya paidA karane vAlA jisase zarIra va mana meM kaMpana paidA ho jaaye| nirapekSa-dUsaroM ke prati udAsIna / nirddharma-zruta, caritra Adi dharma se rahita / niSkaruNa-karuNA rahita, kaThora hRdaya vAlA / ' pAvaya (pApaka) prastuta prasaMga meM saMgRhIta sabhI zabda aprazastamanovinaya ke vAcaka 1. pApaka-azubha cintana karane vaalaa| 2. sAvadya-gahita kArya meM pravRtta / 3. sakriya-mAnasika saMtApa paidA karane vAlI kriyAoM meM pravRtta / 4. sotkleza-zoka Adi se anugata / 5. Asnavakara-AsravoM se saMvalita / 6. chavikara-prANiyoM ko pIr3A pahuMcAne kI pravRtti se yukta / 1. praTI pa 5 /
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 : pariziSTa 2 .. 7. bhUtAbhizaMkana-prANiyoM ke lie bhayAvaha / pAsANa (pASANa) 'pAsANa' zabda ke paryAya meM teraha zabdoM kA ullekha hai| kucha zabda patthara ke spaSTa vAcaka haiN| maNi, vajra Adi zabda patthara ke rUpAntaraNa haiM / parvataka, girika, meruka Adi zabda zilAkhaNDa ke vAcaka haiM / marubhUmi kI kaThora miTTI patthara ke samAna kaThora hotI haiN| use marubhUtika kahA jA sakatA hai| isa prakAra sabhI zabda pASANa ke vibhinna rUpAntaraNa pAsAdiya (prAsAdIya) 'pAsAdiya' zabda ke paryAya ke rUpa meM cAra zabdoM kA ullekha hai| ye cAroM hI atyadhika sundaratA ko vyakta karane vAle vizeSaNa haiN|' jaise1. prAsAdIya-mana ko prasanna karane vaalaa| 2. darzanIya-cakSu ko Ananda dene vaalaa| 3. abhirUpa-sadA manojJa rahane vaalaa| 4. pratirUpa-asAdhAraNa rUpa / piTa (piNDa) "piNDa' zabda ke ekArthaka meM bAraha zabdoM kA ullekha hai| yadyapi ye sabhI zabda pratiniyata va bhinna-bhinna samUhoM ke vAcaka haiM, lekina sAmAnya rUpa se samUha artha ke vAcaka hone se ina sabhI ko ekArthaka mAnA hai 1. piNDa-bahuta cIjoM ko milAkara eka piNDa bnaanaa| 2. nikAya- bhikSuoM kA samUha / 3. samUha-manuSyoM kA samudAya / 1. sUTo pa 182 : catvAro'pyatizayaramaNIyatvalyApanArthamupAttAH / 2. rAjaTI hai| 3. yadyapi piDAdayaH zabdAH loke pratiniyata eva saMghAta vizeSa rUDhAH, tathApi sAmAnyato yad vyutpattinimittaM saMghAtatvamAtralakSaNaM tat sarveSAmapyaviziSTamiti kRtvA sAmAnyataH sarve'pi piNDAdayaH zabdA ekAthikA uktAH na kshciddossH|
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. samavAya-- vaNikoM kA samUha / 5. samavasaraNa - tIrthaMkaroM kI pariSad, aneka vAdiyoM kA milana -sthala | 6. nicaya -- sUara Adi pazuoM kA saMghAta / 7. upacaya - pUrva samUha meM vRddhi honA / 8. caya - IToM kI racanA, dIvAra Adi banAnA / pariziSTa 2 3 351 6. yugma - do padArthoM kA milanA / 10. rAzi - Dhera | * pitavaNNa ( pItavarNa) 'pitavaNNa' aura pItaka ye donoM zabda pIle raMga ke spaSTa paryAya haiM / padmakezara va tigiccha ( parAga ) kA raMga pIlA hotA hai ataH inako bhI pItavarNa kA paryAya mAnA hai / pitAmaha (pitAmaha) 'pitAmaha' zabda ke paryAya meM cAra zabdoM kA ullekha hai / ye sAre zabda brahmA ke dyotaka haiM / inakA Azaya isa prakAra hai brahma - jisameM sArI sRSTi vRddhigata hotI hai / ' svayaMbhU -- jo svayaM paidA hotA hai / prajApati - samasta sRSTi kA svAmI tathA usakA pAlanakartA / pINaNijja ( prINanIya ) AhAra kA eka kArya hai-- zarIra ko puSTa karanA / vibhinna prakAra ke AhAra zarIra ke rasa, dhAtu, mAMsa Adi ko puSTa karate haiM, isalie samaveta rUpa meM inheM ekArthaka mAnA hai 1. prINanIya -- sapta dhAtuoM ko sama karane vAlA / 2. dIpanIya - dRpta karane vAlA, jaTharAgni ko pradIpta karane vAlA / 3. darpanIya - balavardhaka / 4. madanIya -- kAmottejaka / 5. bRhaNIya-- zarIra ko upacita karane vAlA / 1. aci pU 52 : bRhanti vardhante carAcarANi bhUtAnyatra brahmA /
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 / pariziSTa 2 pUyaNaTThi (pUjanArthin) pUjA, yaza, mAna aura sammAna-ina cAroM meM zabdagata arthabheda hone para bhI sAmAnyataH ye ekArthaka haiM / akSata Adi se arcanA karanA pUjA hai / vAcika stuti karanA yaza, vaMdanA karanA, Ane para khar3A honA mAna tathA vastra Adi denA sammAna hai| isa prakAra sammAna vyakta karane ke artha meM cAroM zabda ekArthaka haiM / poggalatthikAya (pudgalAstikAya) bhagavatI sUtra meM SaDdravya ke abhivacana ke prasaMga meM pudgalAstikAya ke abhivacanoM kA ullekha hai / isameM prArambha ke do zabda-pudgala aura pudgalAstikAya-ye isake vAstavika paryAya haiM / zeSa dvipradezIskandha se lekara anantapradezIskandha taka ke sAre zabda pudgala kI vibhinna avasthAoM ke vAcaka haiN| prakRti (prakRti) prakRti, pradhAna aura avyakta-ye tInoM zabda ekArthaka mAne gae haiN| sAMkhya ke 24 tatvoM meM pradhAna tattva ko prakRti evaM avyakta bhI kahA hai| mUla tatva hone se sAMkhya darzana meM prakRti ko pradhAna tattva mAnA hai / ise avyakta bhI kahA jAtA hai kyoMki mahAn Adi vyakta tattvoM kI tulanA meM vaha avyakta hai / mahAn Adi vikRtiyoM kI tulanA meM prakRti zabda vyavahRta hotA hai| isa prakAra tInoM zabdoM ke abhivacana sArthaka haiM / prathamasamavasaraNa (prathamasamavasaraNa) cAturmAsa kA prathama dina sAvana badI ekama hotA hai / yaha dharma pariSad ke ekatrita hone kA prathama dina hai tathA isI dina se jaina saMvat zuru hotA hai, ata: varSAvAsa ko prathamasamavasaraNa kahate haiM / avagraha kA artha hai-sthAna / jyeSTha arthAt pradhAna / cAturmAsa sAdhuoM ke lie eka sthAna para rahane kA sabase bar3A kAla hotA hai ataH ise jyeSThAvagraha kahate haiM / cAturmAsa meM muni eka sthAna para cAra mahIne rahatA hai aura zeSa ATha mahIne vaha kahIM pAca dina, kahIM dasa dina aura kahIM eka mAsa raha sakatA hai| cAra mAsa vaha kahIM nahIM raha sakatA hai| cAra mAsa kA kAla jyeSTha bar3A hotA / ataH ise jyeSThAvagraha kahate haiN| phAsiya (spRSTa) 'phAsiya' Adi sAtoM zabda vrata-pAlana kI uttarottara avasthAeM haiM,
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 353 kintu eka dUsare se sambaddha hone se ye samAnArthaka haiM / inakA kramika arthabodha isa prakAra hai 1. spRSTa - ucita samaya meM vrata kA samyak svIkaraNa / 2. pAlita -- satata samyak upayoga se usakA pAlana / 3. zodhita - aticAra varjana tathA anya kriyAoM se zodhana karanA / 4. tIrita - vrata pAlana kI utkRSTa avasthA prApta karanA / 5. kIrtita - - usake bAre meM dUsaroM ko kahanA | 6. ArAdhita -- ukta prakAroM se vrata kI samyak ArAdhanA / ' phuDaNa (sphuTana ) 1. sphuTana - svata: hI vastu kA do bhAgoM meM vibhakta honA / 2. bhaJjana - - Tukar3oM meM vibhakta karanA / 3. chedana - chedanA / 4. takSaNa- - kulhADI Adi se kATanA | 5. viluJcana - zarIra ke roma Adi khIMcanA | baMbhaNa (brAhmaNa) isameM saMgrahIta brAhmaNavAcI zabda guNoM se, jJAna se aura kriyAoM se sambandhita haiM, jaise - kRtayajJa, yajJakArI, prathamayajJa, yajJamuMDa, agnihotra, AhitAgni, agnihotrarati Adi zabda kriyA se saMbaMdhita haiM / veda, vedadhyAyI, vedAbhyAsI, vedapAraga Adi zabda jJAna se sambandhita haiM / brahmaRSi, brahmajJa, priyabrahma Adi zabda guNavAcI haiM / kucha zabda peya padArtha ke AdhAra para bhI nirmita haiM / brAhmaNa ko somarasa pIne vAlA mAnA jAtA hai, ataH somapA, somapAi, somanAma Adi zabda bhI brAhmaNa ke lie prayukta haiM / sAmAnyataH vipra aura dvija brAhmaNa ke artha meM prayukta hote haiM lekina jo brAhmaNajAti meM paidA hote haiM ve vipra tathA usa jAti meM utpanna hokara yogya vaya meM yajJopavIta dhAraNa karane vAle dvija kahalAte haiM / 1. praTI pa 113 |
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 : pariziSTa 2 bahujanAcINaM (bahujanAcIrNa) / ye tInoM zabda 'jItavyavahAra' ke dyotaka haiN| aneka gItArtha AcAryoM dvArA AcIrNa vidhi ko 'jIta' kahA jAtA hai| usI vidhi ko paramparA se vyavahRta karanA athavA apanI bahuzrutatA se usa vidhi ke AdhAra para anya vidhi pravartita karanA 'jIta' vyavahAra kahalAtA hai| ye tInoM zabda isI bhAvanA ke pratIka haiN| yaha yugAnukUla parivartana kI prAmANikatA kI ora saMketa karatA hai| bAlaka (bAlaka) bAlaka zabda ke paryAya meM ATha zabdoM kA ullekha hai| inameM kucha zabda anya jAti (pazujAti) ke baccoM ke vAcaka haiM, jaisepillaka-kutte kA baccA (de) tarNakakA bchdd'aa| vatsaka kalabha-hAthI kA baccA / ___ina sabhI zabdoM ko avasthAgata samAnatA se bAlaka ke paryAya meM mAnA hai| aMta (bhadanta) 'bhaMta' Adi zabda Izvara tulya vyakti ke artha meM prayukta haiM / inakA Azaya isa prakAra haibhadanta-jo bhadra/kalyANa aura sukha se yukta hai| bhayAnta-jisane bhaya/trAsa kA anta kara diyA hai| bhavAnta-jisane saMsAra kA anta kara diyA hai| ('bhaMta' zabda ke saMskRta meM bhadanta, bhayAnta aura bhavAnta Adi rUpa bana jAte haiN|) bhaya (bhaya) duHkha, mRtyu, azAMti aura anartha kA kAraNa hai-bhaya, isalie kAraNa meM kArya kA upacAra karake ina zabdoM ko bhI bhaya kA paryAya mAnA hai / yadyapi saMskRta ke kozakAroM ne bhaya ke paryAya meM ina zabdoM kA ullekha nahIM kiyA hai lekina cUrNikAra evaM TIkAkAroM ne aneka sthaloM para inheM
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : 355 ekArthaka mAnA hai| bhavaNa (bhavana) AkAra prakAra meM bheda hote hue bhI 'bhavaNa' Adi cAroM zabda ghara. ke artha meM ekArthaka haiM / jaise1. bhavana-catuHzAla Adi / 2. gRha-sAmAnya ghr| 3. zaraNa-tRNa Adi se banI jhoNpdd'ii| 4. layana-parvata ko khodakara banAyA gayA ghara athavA patthara se nirmita ghara / bhikkhu (bhikSu) "bhikkhu' zabda ke paryAya meM teMtIsa zabdoM kA ullekha huA hai| pravRtti labhya dRSTi se sabhI zabda bhikSu ke paryAya haiM lekina vyutpatti labhya (samabhirUDha naya kI dRSTi se sabhI zabda bhinna-bhinna artha ke vAcaka haiN| kucha zabdoM kA tAtparya isa prakAra hai1. tIrNa-saMsAra samudra ko pAra karane kA icchuka / 2. vAyI-SaDjIvanikAya kA rakSaka / 3. dravya-zuddhacaitanya svarUpa / 4. muni--jnyaanii| 5. prajJApaka-dharmadezanA dene vaalaa| 6. pASaNDI--aneka darzanoM kA jJAtA, pApa se palAyana karane vaalaa| 7 brAhmaNa-brahmacarya meM rata / 8. zramaNa-zrama karane vAlA, sama rahane vAlA tathA acche mana vaalaa| 6. nirgrantha-bAhya aura Abhyantara graMthi se mukta / 10. tapasvI-tapasyA meM rt| 11. kSapaka-karma-kSaya karane vaalaa| 12. bhavAnta-saMsAra pravAha kA anta karane vaalaa| 1. AcU pR 26 : bhayaM dukkhaM asAtaM maraNaM asaMti aNatthANamiti egtttthaa|
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 ye sabhI nAma bhikSu ke vibhinna guNoM ke AdhAra para pracalita haiM / pASaNDI, muni, prajJApaka, buddha, vidu Adi zabda bhikSu kI jJAna cetanA ko vyakta karate haiM / isI prakAra vratI, kSAnta, dAnta, virata, yati, pravrajita, saMyata, sAdhu, taparata, saMyamarata Adi zabda saMyama cetanA ke dyotaka haiM / tathA mukta, agAra, tIrNa, dravya, nirgrantha, bhavAnta, kSapaka, tIrArthI Adi zabda sAdhu kI moharahita vItarAga cetanA ke AdhAra para pracalita haiM / bhIya (bhIta) 356 bhayabhIta ke artha meM cAroM zabda ekArthaka haiN| inakA Azaya isa prakAra hai-- bhIta -- Darapoka | trasta - kSubdha, evaM bhaya ke kAraNa pasIne se tarabatara / udvigna-cintA se bhayabhIta / bhUmi (bhUmi) dekheM - 'therabhUmi' | mesaNa ( bheSaNa) 'bhesaNa' Adi zabda bhayabhIta karane ke artha meM prayukta haiM 1. bheSaNa - DarAnA / 2. tarjana -- aMgulI nirdeza pUrvaka DAMTate hue bhayabhIta karanA / - 3. tADana - lakaDI Adi se pITate hue DarAnA / bhojja (bhojya) bhoja aura saMkhaDi - ye donoM jImanavAra ke pratIka haiN| 'saMkhaDi' jImanavAra ke artha meM prayukta dezI zabda haiM / saMkhaDi zabda kA zAbdika artha hai - hiMsA / jImanavAra meM hiMsA hotI hai, isalie ise 'saMkhaDi' kahA jAtA hai / isakA dUsarA artha saMskRti bhI kiyA jA sakatA hai, kyoMki bhoja Adi meM anna kA saMskAra kiyA jAtA hai-- pakAyA jAtA hai| 1. vipATI pa 43 : bhIyA 2. dasa. pR 362 / iti bhayaprakarSAbhidhAnAyaikArthAH /
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 357 maMbara (mandara) ___maMdara parvata ke ekArthakoM kA aneka sthaloM se saMgrahaNa kiyA gayA hai| ina saba nAmoM kI artha-paramparA isa prakAra haimaMdara-maMdara deva ke yoga se pracalita nAma / meru-meru deva ke kAraNa pracalita nAma / manorama-devatAoM ke mana ko prasanna karane vaalaa| sudarzana-svarNamaya evaM ratnamaya hone se darzanIya / svayaMprabha-ratnoM kI bahulatA se svayaM prakAzI / "girirAja-samasta parvatoM meM mUrdhanya tathA tIrthakaroM kA abhiSeka hone se girirAja / ratloccaya--aneka prakAra ke ratnoM kA samUha / ziloccaya-jisa para pAMDuzilAoM kA upacaya hai| lokamadhya-samasta loka kA madhyavartI / lokanAbhi-loka kI nAbhi ke samAna avasthita / accha-pavitra / asta-sUrya Adi graha-nakSatra isase antarita hokara asta hote haiN| sUryAvarta-sUrya-candra Adi jisakI pradakSiNA karate haiN| sUryAvaraNa-sUrya-candra Adi nakSatra jisako AveSTita karate haiN| uttama-sarvazreSTha / uttara-bharata Adi kSetroM ke uttara meM sthita / dizAdi-sabhI dizAoM kA Adi/prArambha bindu / avataMsa-samasta parvatoM kA mukuTa / dharaNikIla-pRthvI kI dhurii| dharaNizRMga-pRthvI para sabase uuNcaa| mahavvaya (mahAvaya) 'mahanvaya' zabda ke paryAya meM ikkIsa zabdoM kA ullekha hai| mahAvaya se kSINavaMza taka ke lagabhaga sabhI zabda bUDhe vyakti ke spaSTa vAcaka 1. sUryaTI pa 78 : maMdarAdayaH zabdA paramArthataH ekAthi kAstato bhinnAbhi prAyatayA prvRttaaH|
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 / pariziSTa 2 haiM / lekina kSINa, niSThita, parimalita, parizuSka, parizaTita Adi zandaH vRddhAvasthA se hone vAlI pariNatiyoM ke dyotaka hone se ekArthaka haiN| mahApauma (mahApadma) ___ AgAmI caubIsI ke prathama tIrthaMkara mahApadma (zreNika kA jIva) sanmati kulakara kI patnI bhadrA kI kukSi meM janma leNge| jaba unakA janma hogA taba zatadvAra nagara meM bahuta vizAla pamoM kI varSA hogI, isalie bAlaka kA nAma 'mahApadma' rakhA jaaegaa| kumArAvasthA meM deva unakA sahayoga kareMge, ataH unako 'devasena' kahA jaayegaa| rAjA hone ke pazcAt unakA mukhya vAhana vimala, caturdanta hastiratna hogA, isalie unakA nAma 'vimalavAhana' rakhA jaayegaa| isa prakAra ye tInoM hI nAma sArthaka-guNaniSpanna haiN|' mANa (mAna) ___ mAna ke ekArthaka ke prasaMga meM bhagavatI sUtra meM bAraha nAmoM kA ullekha hai / yadyapi sAmAnya rUpa se ye sabhI ekArthaka haiM, lekina pratyeka zabda mAna kI uttarottara avasthA ko prakaTa karate haiN|' 1. mAna-abhimAna kI sAmAnya avasthA / 2. mada-prasannatA se hone vAlA utkarSa bhAva / 3. darpa-saphalatA para hone vAlA ahaMkAra athavA unmattatA (mdonmtttaa)| 4. stambha-khambhe kI bhAMti akar3akara rahanA / 5, garva-zArIrika stara para vizeSa rUpa se dikhAI dene vAlA ahaMkAra / jaise-nAka phUlanA, gardana kar3I rahanA Adi / 6. atyutkroza-dUsaroM ke sAmane apane guNoM kA kIrtana karanA aura svayaM ko zreSTha btaanaa| isa sthiti meM ahaM vANI meM prakaTa hone ___ lagatA hai| 7. paraparivAda-dUsaroM kI niMdA karanA va unakI viziSTatA kA apalApa krnaa| 8. utkarSa--abhimAnavaza apanI samRddhi va aizvarya kA dikhAvA krnaa| 1. sthA 1/62 / 2. bhaTI pR 1051 : mAna iti sAmAnya nAma madAdayastu tdvishessaaH|
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 6. apakarSa - ahaMkAravaza aisA kArya karanA jisase dUsaroM kI honatA dikhAI de | 10. unnata - vinaya - vimukhatA athavA nIti-nyAya se vimukha honA / 11. unnAma- abhimAnavaza namana na karanA / 1 356 12. durnAma - zraddheya ke prati akar3AI se namana karanA / stambha Adi zabda mAna ke kArya haiM, lekina vastutaH ye sabhI mAna ke ekArthaka haiM / bauddha sAhitya meM 10 klezavastu meM mAna ko kleza mAnA hai tathA usa prasaMga meM mAna ke vAcaka aneka zabdoM kA ullekha hai, jaise--mAna, maJjanA, maJJitatta, unnati, unnama, dhaja, sampaggAha, ketukamyatA Adi / mAyA (mAyA) 'mAyA' zabda ke paryAya meM yahAM pandraha zabda ullikhita haiM / yadyapi ye sabhI zabda mAyA ke kArya rUpa meM uddhRta haiM, lekina upacAra se TIkAkAra ne inako ekArthaka mAnA hai / " 1. mAyA - sAmAnya avasthA / 2. upadhi - dUsaroM ko Thagane ke vicAra se usake pAsa jAnA / 3. nikRti - kisI ko Thagane ke lie pahale usake prati Adara karanA athavA eka mAyA ko chipAne ke lie dUsarI mAyA karanA / 4. valaya - vakra AcaraNa, vyaMgapUrNa vacana bolanA / 5. gahana --- dUsarA samajha na sake aisA saghana zabdajAla racanA | 6. nUma -- dUsaroM ko Thagane ke lie adhama se adhama bartAva karanA / (de) 7. kalka - hiMsAtmaka upAyoM se ThaganA / 8. kurUpa - mAyA va SaDyaMtra karane vAle vyakti kA ceharA ghabarAhaTa va baicenI se kurUpa ho jAtA hai ataH mAyA kA eka artha kurUpa hai / 1. bhaTI pU 1051 : stambhAdIni mAnakAryANi mAnavAcakA vaite dhvanayaH / 2. saMpU 271-72 / 1. bhaTI pR 1052 : mAyaikArthAH vaite dhvanayaH /
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36. / pariziSTa 2 6. jihma-bagule kI bhAMti vaMcanApUrNa vyavahAra karanA / 10. kilbiSa-kilviSI deva kI bhAMti kapaTapUrNa AcaraNa karanA / 11. AcaraNa-kisI ko chalane ke lie nAnA prakAra kI kapaTapUrNa ceSTAeM krnaa| 12. gRhana-kapaTAI karake apane svarUpa ko chipAnA / 13. vaMcana-dUsaroM ko pUrI taraha ThaganA / 14. pratikuJcana-dUsaroM dvArA saralabhAva se kahe vacana kA khaMDana karanA tathA apanI asatya bAta ko acche zabdoM meM prastuta karanA / 15. sAtiyoga-milAvaTa karanA va kUTa-mApa-taula krnaa| prastuta ekArthaka meM mAyA, upadhi aura nikRti taka ke zabdoM meM mAnasika mAyA, valaya aura gahana meM vAcika mAyA tathA nUma se sAti yoga taka ke sabhI zabdoM meM mAyA kAryarUpa meM pariNata ho jAtI hai / mitta (mitra) svajana Adi mitra ke antargata hI hote haiN| ataH svajana ke vibhinna aMga jJAti, sambandhI Adi ko bhI mitra ke antargata liyA hai| ina zabdoM kI arthavattA isa prakAra haimitr-snehii| jJAti-samAna jAti vaalaa| nijaka-pitRvya Adi nikaTa sambandhI / sambandhI-sAsa, zvasura Adi / parijana-dAsa-dAsI Adi / vayaska-samAna vaya kA mitr| . sakhA-hara kriyA sAtha meM karane vaalaa| suhRd-hamezA sAtha meM rahane vAlA tathA hitakArI salAha dene vaalaa| sAMgatika --saMgati mAtra se hone vAlA mitra / ghADiya-sahayogI (de)|
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 361 mucchiya (mUcchita) 'mucchiya' Adi zabda Asakti se hone vAlI vibhinna avasthAoM ke dyotaka haiM / jaise1. mUcchita-viveka-cetanA zUnya / 2. prathita-lobha ke tantuoM se baMdhA huaa| 3. gRddha-AkAMkSA vaalaa| 4. adhyupapanna-viSayoM ke prati ekAgra / ' vipAka sUtra ke TIkAkAra ne inako ekArthaka mAnA hai|' mummura (murmura) murmura Adi sabhI zabda agni kI bhinna-bhinna avasthAoM ko vyakta karate haiM / lekina samaveta rUpa se agni ke vAcaka hone ke kAraNa ekArthaka 1. murmura-bhasma mizrita kaMDe kI agni / 2. arci-mUla agni se vicchinna jvAlA athavA dIpazikhA kA agra bhaag| 3. jvAlA-agni se saMyukta agnizikhA / 4. alAta-adhajalI lkdd'ii| 5. zuddha agni-iMdhana rahita agni athavA ayaHpiNDa meM praviSTa agni / meDhi (meDhI) 'meDhi' Adi zabda kuTamva yA samAja ke pradhAna vyakti ke bodhaka haiM / vaha vyakti pUre kuTumba yA samAja kA AdhArabhUta hotA hai, ataH ye sabhI zabda usakI guNavattA ko dyotita karate haiN| mohaNijjakamma (mohanIyakarma) ye sabhI nAma mohanIya karma kI vibhinna avasthAoM ke dyotaka haiN| yahAM avayavoM meM avayavI athavA khaDa meM samudAya kA upacAra kara sabhI 1. jJATI p61| 2. vipATI pa 41 : mucchie ....tti ekArthAH / 3. ApTe, pR 1289 : meDhiA, meDhI, methiH|
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 / paripiSTa 2 ko mohanIya kI saMjJA dI gayI hai| kaSAya cAra haiM-krodha, mAna, mAyA aura lobha / inameM krodha ke dasa, mAna ke gyAraha, mAyA ke sataraha aura lobha ke caudaha-isa prakAra cAra kaSAyoM ke 52 bheda mohanIya ke paryAya mAna lie gaye haiN| isake atirikta bhagavatI sUtra meM krodha Adi cAroM kaSAyoM ke bhinna bhinna paryAya zabdoM kA ullekha milatA hai jo prAyaH ina zabdoM se samAnatA rakhate haiN| vizeSa vyAkhyA ke lie dekheM-'krodha', 'mAna', 'mAyA' aura 'lobh'| rajja (rAjya) rAjya, deza aura janapada-ye tInoM zabda vasati ke vAcaka haiN| 1. rAjya-sampUrNa rASTra / 2. deza-prAnta / 3. janapada-prAnta kI IkAI (jilA) / isake atirikta grAma, nagara, nigama, rAjadhAnI, kheTa, karbaTa, maDaMba, droNamukha, pattana, Akara, Azrama, saMvAha, sanniveza Adi zabda bhI vasati ke prakAra haiN| ye sabhI zabda yadyapi kSetraracanA kI dRSTi se bhinna-bhinna haiM, lekina vasati ke rUpa meM inako ekArthaka mAnA hai| rayas (rayas) raya kA artha hai-veg| ceSTA, anubhava aura phala isI artha ke vAcaka haiM / vRttikAra ne inheM ekArthaka mAnA hai|' inako ekArthaka mAnane kA rahasya subodha nahIM hai| rahassa (hrasva) _ 'rahassa' zabda ke ekArthaka ke rUpa meM tevIsa zabdoM kA ullekha hai| yahAM 'saMpiDita' 'sanniruddha' Adi zabda hrasva artha ke antargata liye gae haiN| jo rokA huA hogA, vaha ekatrita hone ke kAraNa vistRta nahIM hogaa| isI dRSTi se AkuMDita (AkuJcita), saMvellita (de) Adi zabda jo saMvRta yA saMkucita ke artha meM haiM, ve bhI alpa yA hrasva ke hI dyotaka 1. AvahATI 1 pR 263 / For Private & Personal. Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAga (rAga) rAga kA artha hai - anurAga, lobha, Asakti / yahAM gRhIta kucha zabda Asakti kI maMdatA aura kucha zabda usakI tIvratA ke dyotaka haiM / jaise -- mUrcchA, sneha, gRddhi, abhilASA Adi zabda Asakti kI tIvratA kI ora saMketa karate haiM / dekheM - 'lobha' | rAhu ( rAhu ) bhagavatI meM rAhu ke nau nAma ullikhita haiM / inameM dardura, makara, kacchapa Adi kucha nAma pazuvAcI haiN| rAhu eka deva hai / usake vimAna pAMca varNoM ke haiM- kRSNa, nIla, rakta, pIta aura zveta / rAhu ke abhivacanoM kI sArthakatA anveSaNIya hai / zabdakalpadruma meM usake aneka nAmoM kA ullekha hai - rAhu, tamasa, svarbhAnu, saihikeya, vidhuntuda, asrapizAca, grahakallola, upaplava, zIrSaka, uparAga, kRSNavarNa, kabandha, agu, asura Adi / rAhu ke pratyadhidevatA kA nAma sarpa hai / aura rAhu kA varNa kRSNa hai|' isa prakAra kRSNa sarpa usakA paryAya vana jAtA hai / isI prakAra anyAnya zabda bhI usakI vibhinna avasthAoM ke dyotaka hone cAhie / ruNNa ( rudita) 1. rudita - ronA, AMsU bahAnA / 2. raTita- sisakate hue ronA / gujarAtI bhASA meM rone ke artha meM 'raDe che' - aisA prayoga hotA hai / 3. kraMdana -- iSTa viyoga meM krandana ke sAtha rudana / pariziSTa : 363 4. rasita - sUara kI bhAMti karuNotpAdaka zabda karate hue ronA / 5. karuNavilapita - karuNa vilApa karanA / --- dekheM - 'royamANI ' / -royamANI ( rudatI ) 'royamANI ' Adi zabda rudana kI vizeSa avasthAoM ke dyotaka haiM / jaise-- 1. zaka bhA 4 pR 160 / 2. TIpa 167 /
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 / pariziSTa 2 1. rudn-ronaa| 2. krandana-krandana ke sAtha rudana / 3. tepana-bhaya aura pasIne se mizrita rudana / 4. zoka-zoka va du:kha ke sAtha nirantara rudana / 5. vilapana-vilApa evaM chAtI pITate hue ronaa| dekheM--'ruNNa' / laghuka (laghuka) dekheM-'guruka' / latA (latA) jaina paramparA meM indriya vijaya ke lie bhinna-bhinna prakAra kI tapasyAeM kI jAtI thIM / unako indriyavijaya tapa kahA jAtA thaa| usakA krama isa prakAra haipahale dina do prahara karanA, dUsare dina ekAsana, tIsare dina vigayavarjana, cauthe dina AcAmla, pAMcave dina upavAsa / isa prakAra eka-eka indriya vijaya ke lie pAMca dinoM taka yaha tapa karanA hotA thaa| yaha pAMca dinoM kI eka latA, zreNI yA paripATI hotI thii|' laTTha (labdhArtha) 'laDha' Adi zabda artha-grahaNa karane kI kramika avasthAoM ke dyotaka haiN| lekina samavetarUpa meM ve eka hI artha ko abhivyakta karate haiM / jaise1. labdhArtha-zravaNa ke dvArA artha ko jAnanA / 2. gRhItArtha-artha kA avadhAraNa karanA / 3. pRSTArtha-saMzaya hone para puuchnaa| 4. abhigatArtha-artha kA samyak avabodha krnaa| 5. vinizcitArtha-tAtparma ko samajha kara hRdayaMgama kara lenaa| 1. prasATI pa 435 /
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 36 lakhamaIya (labdhamatika) mati kA artha hai buddhi, zruti kA artha jJAna tathA saMzA kA artha mAnasika avabodha hai / isa prakAra ye tInoM zabda jJAnArthaka haiN| lobha (lobha) lobha ke paryAya zabdoM meM yahAM solaha zabdoM kA ullekha hai / ye sabhI zabda lobha kI uttarottara avasthA ke dyotaka haiN|' ina zabdoM kA arthabodha isa prakAra haiicchA--kisI vastu ke prati abhilASA / mUrchA-prApta vastu kI rakSA kA prayatna / kAMkSA-aprApta kI prApti kA prayatna / gRddhi prApta viSayoM meM Asakti / tRSNA-atRpti bhAva / bhidhyA-viSayoM ke prati dRr3ha abhiniveza / abhidhyA-padArthAsakti ke kAraNa apane saMkalpa se ddignaa| AzaMsanA-priya vyakti kI bhautika samRddhi kI kAmanA / prArthanA- dUsaroM kI samRddhi kI yaacnaa| lAlapana-khuzAmada karake iSTa vastu kI mAMga karanA / kAmAzA-iSTa rUpa tathA zabda prApti kI vizeSa icchaa| bhogAzA-iSTa gaMdha, rasa aura sparza ke saMyoga kI icchA / jIvitAzA-jIne kI utkaTa abhilaassaa| maraNAzA-vipatti meM marane kI icchA / nandIrAga-bhautika samRddhi kI sarvAtmanA prabala Asakti / dhammasaMgaNi meM 'lobhakleza' ke prasaMga meM lobha ke vAcaka aneka zabdoM kA ullekha hai / usameM kucha zabda bhagavatI meM nirdiSTa lobha ke ekArthaka ke saMvAdI haiM jaise-rAga, naMdI, nandIrAga, icchA, mucchA, anjhosAna, gedhi, saMga, paNidhi, AsA, AsisanA, rUpAsA, lAbhAsA, dhanAsA, jIvitAsA, patthanA, abhijjhA ityaadi| 1. bhaTI pR 1052-53 : loma iti sAmAnyaM nAma, icchAvayAstava vizeSAH /
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 : pariziSTha 2 lomasikA (de) 'lomasikA' Adi zabda vibhinna prAntoM meM kakar3I ke artha meM prayukta dezI zabda haiM / kakar3I zabda 'kakkuDigA' zabda kA badalA rUpa pratIta hotA hai / 'saMgalikA' zabda yadyapi phalI ke artha meM prasiddha hai lekina yahAM kakar3I ke lie prayukta hai| loluga loluga kA artha hai---pragADha / jo pragADha hotA hai vaha adhika hotA hI hai ataH pragADha ko bhRza bhI kahA jAtA hai / aura avyavacchinna hone ke kAraNa usakA eka nAma nirantara bhI hai| vaMjhA (vandhyA) ___ 'vaMjhA' Adi zabda eka dRSTi se bAMjha ke dyotaka haiN| 1. vandhyA-jo kabhI prasava nahIM krtii| 2. ajanayitrI-jo prajanana nahIM karatI athavA jisakI santAna jIvita nahIM rhtii| 3. jAnukUrparamAtA-jo hIna aMga hone ke kAraNa saMtAna kA prasava nahIM ___ krtii| isa prakAra tInoM zabda bhAvArtha meM eka artha ke vAcaka haiN| vaMdaNaga (vandanaka) 'caMdaNaga' zabda ke paryAya meM 5 zabdoM kA ullekha hai| ye pAMcoM zabda vaMdanA kI bhinna-bhinna avasthAoM ke vAcaka hone para bhI ekArthaka haiN|' inakA arthabodha isa prakAra haivaMdanaka-prazasta mana, vacana aura kAyA se guru kA abhivAdana va stuti krnaa| citikarma-dAna Adi dekara sammAnita krnaa| kRtikarma-vidhipUrvaka namana Adi krnaa| pUjAkarma-akSata Adi se pUjA krnaa| vinayakarma-vinaya krnaa| vaMdita (vaMdita) dekheM- 'acciya' tathA 'thui' / 11. prasATI pa 26 : vaMdanakasya imAni bhavanti paJcaiva nAmAni /
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : 367 vakka (vAkya) _ 'vakka' ke ekArthaka meM bAraha zabdoM kA ullekha hai / kucha zabdoM kI arthadhvani isa prakAra hai1. vacana---jo artha ko abhivyakta karatA hai| 2. girA-jo bhASA vargaNA ke pudgaloM kA bhakSaNa karatI hai|' 3. sarasvatI-jo svarayukta hotI hai / 4. bhAratI-jo arthabhAra ko dhAraNa karatI hai / 5. go-jo mukha se niHsRta hokara lokAnta taka pahuMca jAtI hai / 6. bhASA-jo bolI jAtI hai / 7. prajJApanI--jisake dvArA arthabodha kiyA jAtA hai| 8. dezanI-jo artha kA dezana/kathana karatI hai / 6. vAgyoga-jIva kI vAcika pravRtti / 10. yoga-zubha aura azubha kA yoga karane vAlI / vadha (vadha) _ 'vadha' Adi zabda pIr3ita karane ke artha meM samAnArthaka haiN| pIr3ita karane ke sAdhanoM kI bhinnatA hone para bhI inameM pIr3A kI samAnatA hai1. vadha--yaSTi Adi se maarnaa| 2. bndhn-baaNdhnaa| 3. taaddn-piittnaa| 4. aMkana-tapta lohe kI zalAkA se cinhita krnaa| 5. nipAtana-gaDDhe Adi meM pheNknaa| 6. vidhAta-coTa pahuMcAnA / vavaNa (vapana) __'vavaNa' Adi zabda bIja-vapana kI vivadha prakriyAoM ke dyotaka 1. vapana-sAmAnyataH bIja bonaa| 1. pazaacU pR 156 : vakka egtthitaanni| .
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 : pariziSTa 2 2. ropaNa-aMkura Adi ko punaH ropanA / jaise zAli dhAnya bhAdi / 3. prakiraNa-bIjoM ko idhara udhara bikhernaa| 4. parizATana-kalameM lagAnA / yahAM vapana zabda kA artha hai-kucha lAbha dene vaalaa| ye cAroM zabda ekArthaka haiN|' yavahAra (vyavahAra) saMgha vyavasthA kI dRSTi se nirmita AcAra saMhitA jisameM kartavya aura akartavya tathA pravRtti-nivRtti kA nirdeza ho, vaha vyavahAra kahalAtI hai| vyavahAra ke 5 bheda haiM--Agama, zruta, AjJA, dhAraNA aura jIta / bhAva vyavahAra ke ye paryAya nAma haiM1. sUtra-artha kI sUcanA dene vAle pUrva athavA chedasUtra / 2. artha-sUtra kA abhidheya spaSTa karane vaalaa| 3. jIta-aneka gItArtha muniyoM dvArA AcIrNa / 4. kalpa-saMthama pAlana karane meM zakti pradAtA / 5. mArga-zuddhi kA sAdhana / 6. nyAya-mokSa kA sAdhana / 7. ipsitavya-mumukSuoM dvArA vAMchita / 8. Acarita-mahAna vyaktiyoM dvArA Acarita / ye AThoM paryAya 'vyavahAra' ke viSaya-vastu tathA pratipAdya ke vAcaka haiN| bAma (vAma) vAma kA artha hai-pratikUla / vAmAvRtta, vAmAyAra, vAmazIla Adi zabda pratikUla zIla va AcAra ke artha meM prayukta haiN| inameM vAmapakSa, vAmadeza, vAmabhAga Adi zabda dAhine bhAga ke vAcaka haiN| tathA apasavya Adi zabda saMskRta kozoM meM bhI vAma ke artha meM prayukta haiM / appagdha zabda 1. vyabhA 1 TI pa 5 : vapanazabdasya pradAnalakSaNo'rthaH sathitaH / ...... zabdacatuSTayamekArtha, ekArthapravRttAH parasparamete paryAyAH / 2 vyabhA 1 TI pa6 /
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : 366 saMbhavataH isI artha meM dezI honA caahie| vitarka (vitarka) dekheM-'takka' / paDU (vRddha) vRddha, zrAvaka aura brAhmaNa ye tInoM zabda Aja bhinna-2 artha ke vAcaka haiN| prAcIna sAhitya meM ye tInoM zabda praur3ha AcAra vAle zrAvaka ke lie prayukta the| anuyoga dvArA cUNi meM brAhmaNa ke lie vRddhazrAvaka zabda kA ullekha huA hai|' zoSi (zodhi) dharma Atmazodhi kA kAraNa hai, ata: kAraNa meM kArya kA upacAra karake yahAM dharma ora zodhi ko bhASyakAra ne ekArthaka mAnA hai| . saMkita (zaMkita) 'saMkita' Adi tInoM zabda saMdigdha cetanA ke dyotaka haiN| inakA arthabodha isa prakAra haiM1. zaMkita-lakSya ke prati saMzayazIlatA / 2. kAMkSita-kartavya ke pratikUla siddhAntoM kI AkAMkSA / 3. vicikitsita-phala ke prati saMdeha / ___bhagavatI sUtra meM ina tInoM zabdoM ke sAtha ina do zabdoM kA prayoga isI artha meM huA hai| bhedasamApanna-lakSya ke prati mana meM dvadhabhAva utpanna honA / kaluSasamApanna-mativiparyAsa / ' dhammasaMgaNi meM, kaMkhA, kaMkhAyanA, kaMkhAyitatta, vimati, vicikicchA dvelahaka, dhApatha, saMsaya, anekasaMggAha, AsappanA, parisappanA, apariyogAhanA, thambhitatta, Adi kA eka hI artha meM prayoga huA hai|' 1. anuvAcU pR 12 // 2. vyamA 10 TI p67| 3. dha pa 256.60 /
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 saMkha (zaMkha) zaMkha sapheda hotA hai / isake paryAyavAcI 8 zabda haiM / ye sabhI zabda zvetavarNa ke dyotaka haiM, ataH varNasAmya ke kAraNa ye ekArthaka haiM / saMgha (saMca) : pariziSTa 2 saMgha Adi cAroM zabda zramaNasamudAya ko vyakta karane vAle haiM / lekina inameM saMkhyAkRta bheda hai saMgha - gaNa samudAya / gaNa - kula samudAya / kula- gaccha samudAya / gaccha--- eka AcArya kA parivAra / -saMjata ( saMyata ) isake antargata gRhIta saMyata, vimukta Adi chahoM zabda saMyamI vyakti kI bhAvadhArA ke dyotaka haiN| jo vyakti saMyamI hotA hai vaha bAhya AkarSaNoM se vimukta hotA hai, anAsakta hotA hai / padArtha ke prati tathA zarIra ke prati usakI mUrcchA nahIM hotI / vaha mamakAra tathA snehabaMdhana se mukta hotA hai / -saMjaya (saMyata ) anagAra yA sAdhu ke vizeSaNa ke rUpa meM AgamoM meM aneka sthaloM para 'saMjaya' Adi zabdoM kA ullekha huA hai saMyata -- sataraha prakAra ke saMyama meM avasthita | virata - pApoM se nivRtta bhikSu, athavA bAraha prakAra ke tapa meM aneka prakAra se rata / pratihatapApakarmA - jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM ko hata karane vAlA / pratyAkhyAtapApakarmA- - Asrava dvAroM ko niruddha karane vAlA / arthabheda karate hue bhI cUrNikAra jinadAsa ne inako ekArthaka mAnA hai isake atirikta akriya, saMvRta tathA ekAntapaMDita bhI saMyamI 1 daza jicU pR 154 : ahavA savvANi etANi egaTThiyANi /
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : 371 vyakti ke artha ko vyakta karate haiN| saMta (sat) sat, tatva, tathya, avitatha aura sadbhUta ye sAre zabda satya-yathArtha ke dyotaka haiM / jo tathya hotA hai vaha yathArtha hI hotA hai|' saMta (zAnta) 'saMta' Adi zabda zAnta ke artha meM prayukta ekArthaka haiN| inakA arthabheda isa prakAra haishaant-kssaaymNdtaa| prazAnta-kaSAya ke udaya ko viphala karane vaalaa| upazAnta-kaSAyoM ko udaya meM bhI nahIM lAne vaalaa| parinirvata-kaSAya ke pUrNa naSTa ho jAne para caitasika svAsthya kA dhnii| anAzrava-prANAtipAta Adi Asrava se rahita / amama--mamakAra rahita / akiMcana--aparigrahI / chinnasrota-saMsAra pravAha ke udgama mithyAtva Adi srotoM se rahita / nirupalepa-kama lepa se rahita / ___ isa prakAra ye sabhI zabda nirmalatA kI uttarottara avasthA ke vAcaka haiN| saMta (zrAnta) ___ 'saMta' Adi tInoM zabda thakAna ke artha meM prayukta haiN|' zrAnta---zArIrika thakAna / tAnta-mAnasika thakAna / paritAnta-zArIrika aura mAnasika thakAna / 1. jJATI pa 184 : ekArthA vaite zabdAH / 2. aupaTI pR 66 : prazamaprakarSAbhidhAnAyaikArtham / 3. upATI pR 111 : ete samAnArthAH /
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAha 372 : pariziSTa 2 saMdANa (sandAna) kisI tapasyA yA sAdhanA ke pratiphala meM bhautika Rddhi siddhi kI AkAMkSA karanA saMdAna/baMdhana hai / nidAna, parva Adi isI ke paryAya hai| saMbuddha (saMbuddha) ___ saMbuddha, paMDita va pravicakSaNa ye tInoM zabda jJAnI vyakti ke lie prayukta haiM / cUrNikAra ne ekArthaka mAnate hue bhI inakA sUkSma arthabheda kiyA haisaMbuddha-buddhi-sampanna, samyag darzana yukta / paMDita-parityakta bhogoM ke pratyAcaraNa meM doSoM ko jAnane vAlA, samyag jJAna se yukta / pravicakSaNa-pApa se virata, samyak cAritra se yukta / ' saMyata (saMyata) jo sataraha prakAra ke saMyama se saMvRta hai vaha saMyata, jo sAdhanAzIla hai vaha sAdhu tathA jisake sabhI dvandva samAhita ho cuke haiM vaha susamAhita hai| isa prakAra ye tInoM zabda muni ke paryAya haiN| saMraMbha (saMrambha) saMrabha Adi tInoM zabda hiMsA kI kramika avasthAoM ke dyotaka haiN| inakA Azaya isa prakAra haisaMraMbha-vadha kA saMkalpa karanA / samAraMbha-paritApita krnaa| AraMbha-vadha krnaa| sakka (zaka) 'sakka' zabda ke paryAya meM bAraha zabdoM kA ullekha hai jo arthabheda rakhate hue bhI bhinna-bhinna pravRtti ke nimitta se indra ke artha meM rUDha haiM 1. zakra---zakti sampannatA kA dyotaka / 1. dazajicU pR. 62 tathA dazahATI pa 66 / 2. sthATI pa 384 / / 3. anudvAmaTI pa 246 : pratyekaM bhinnAbhidheyAn pratipadyate, bhinnapravRtti...
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. devendra -- devoM kA indra | 3. devarAja -- devoM ke madhya suzobhita hone vAlA / 4. maghavA -- maca metha ko vaza meM rakhane vAlA / pariziSTa 2 5. pAkazAsana -- pAka nAmaka zatra para zAsana karane vAlA / 6. zatakratu - sau yajJa sampanna karane vAlA / jaina paramparA ke anusAra kArtika seTha ke bhava meM sau upAsaka pratimAoM kA pAlana karane se zatakratu / 7. sahasrAkSa- indra ke 500 maMtrI hote haiM / vaha unakI hajAra AMkhoM se dekhatA hai / athavA hajAra AMkhoM se jitanA dekhA jAtA hai vaha apanI do AMkhoM se dekha letA hai, ataH sahasrAkSa / 8. vajrapANi - hAtha meM vajra rakhane vAlA / 8. puraMdara - pura nAmaka rAkSasa kA dAraNa karane vAlA / 10. dakSiNArdhalokAdhipati / 11. erAvaNavAhana - erAvaNa nAmaka hAthI ke vAhana vAlA / 12. surendra - sura / devoM kA indra / sakkAra ( satkAra ) 'sakkAra' zabda ke paryAya meM sAta zabdoM kA ullekha hai / ye sabhI zabda sammAna abhivyakta karane kI bhinna- 2 rItiyoM ke dyotaka haiM, jaise-- 2. sammAna- -stutivacana, caraNasparza Adi / 3. kRtikarma - vandana karanA / - : 373 1. satkAra--'sakkArA pavaravatthamAIhiM' - kisI ko AdarapUrvaka bhojana, vastra Adi denA / 4. abhyutthAna- sAmane jAnA athavA AdaraNIya vyakti ke sammAna meM khar3e honA / 5. aMjali pragraha - hAtha jor3anA / 6. AsanAbhigraha - Asana para baiThane kA Agraha karanA /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 pariziSTa 2 7. AsanAnupradAna -- AdaraNIya vyakti kA Asana eka sthAna se dUsare sthAna para le jAnA / saNihi (sannidhi) sannidhi Adi zabda saMgraha ke dyotaka haiM / lekina ina zabdoM meM padArtha kRta bheda draSTavya hai / jaise-- sannidhi - dUdha, dahI Adi vinAzI dravyoM kA saMgraha | sannicaya - avinAzI dravyoM kA saMgraha / nidhi - surakSita pUMjI / nidhAna - bhUmigata khajAnA / saTTUla ( zArdUla ) zArdUla, siMha aura cillala-- ye tInoM zabda siMha kI bhinna -2 jAtiyoM ke dyotaka haiM / 'cillala' zabda cIte ke artha meM dezI pada hai / samaNa ( zramaNa ) dekheM--'bhikkhu' / samara (samara) isameM saMgRhIta pAMcoM zabda kalaha, yuddha ke dyotaka haiM 1. samara - ghanaghora yuddha / 2. saMgrAma - raNa / 3. Damara - rAjakumAra Adi ke dvArA utpanna upadrava / 4. kali - sAmAnya lar3AI, mAnasika kSobha / 5 kalaha - vAcika lar3AI / sAgAfraya (sAgArika) sAgArika kA artha hai - gRhastha / vaha sAdhuoM ko zayyA / vasati kA dAna karatA hai ataH vaha zayyAtara hai / ye sAre zabda muni ko vasati kA dAna karane ke kAraNa zayyAtara ke vAcaka haiM / sAmAyika ( sAmAyika ) sAmAyika kA artha hai - vaha pravRtti jisameM samatA kA lAbha hotA
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 / 375 hai / samatA, prazastatA, zAMti, sukha, anavadyatA aura pavitratA-ye sAre zabda sAmAyika kI niSpattiyAM haiM, ataH kAraNa meM kArya kA upacAra kara inako bhI sAmAyika kA paryAya mAna liyA gayA hai| yadyapi ye zabda punarukta jaise lagate haiM kintu yahAM punarukti doSa nahIM hai| ___ Avazyaka niyukti meM cAra prakAra kI sAmAyikoM ke paryAya diye gaye haiN| isake sAtha sAma, sama aura samma Adi zabdoM ko sAmAyika kA ekArthaka mAnA hai| sikkhiya (zikSita) ___sikkhiya' Adi zabda jJAnaprApti kI kramika bhUmikAmoM ke dyotaka haiN| inakI artha-paramparA isa prakAra hai1. zikSita-zikSA prApti kI mAnya avasthA meM Adi se anta taka pddh'naa| 2. sthita-paDhe hue jJAna kA avismaraNa, satata smRti aura mAcaraNa / 3. jita-zAna kA nirantara parAvartana kara use atyanta paricita kara lenaa| 4. mita-paThita jJAna kA vistAra se anusmaraNa / 5. parijita-paThita kA krama se yA vyutkrama se parAvartana karane kI kssmtaa| sigdha (zIghra) zIghra Adi sAre zabda zIghratA kI vizeSa avasthAoM ke dyotaka dekheN-'ukkitttth'| siddha (siddha) .. siddhi kA artha hai-lakSya prApti / jo lakSya prApta kara letA hai, vaha siddha hai| siddha ke ekArthaka zabda lakSyaprApti kI hI vibhinna avasthAoM ke vAcaka haiN| kucha zabdoM kI arthavattA isa prakAra hai 1. siddha-RddhiyoM se yukt| 1. Avani 861-64 / 2. vibhAmaheTI pR 346 / 3. jJATI pa 61 : zIghrAdIni ekAthikAni zIghratAtizayakhyApanArthAni /
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 / pariziSTa 2 2. paraMparagata-jo utkRSTa-utkRSTa sthiti ko prApta ho gaye haiN| 3. asaMga-sabhI bandhanoM se mukta / 4. ashriirkRt-ashriirii| 5. niSprayoga-pravRtti rahita / 6. buddha-kevala jJAna sampanna / 7. mukta-karmabandhana se mukta / 8. parinirvRta-karmakRta vikAroM se viyukta hone se zAnta / sIIbhUya (zItIbhUta) kaSAyoM ke upazamana ke artha meM sabhI zabda ekArthaka haiN|' zItIbhUta-kaSAyAgni kA upazamana / parinita-kaSAya kI jvAlA ko zAMta krnaa| upazAMta-rAga-dveSa kI agni kA upazamana / - pralhAdita-kaSAya ke paritApa kA upazamana kara zAMta rhnaa| sIlamaMta (zIlamad) vratI vyakti ke artha meM ina tInoM zabdoM kA ullekha hai| lekina inakA arthabheda isa prakAra hai1. zIla-cAritra / 2. gunn-jnyaan| .. 3. vrata-mahAvrata, guNavata Adi / ' sukka (zuSka) 'sukka' pada ke paryAya meM 6 zabdoM kA ullekha hai / ye sabhI zabda kRza vyakti kI vibhinna paryAyoM ke dyotaka hone para bhI samaveta rUpa se samAna arthako vyakta karate haiN| kucha zabdoM kI artha-paramparA isa prakAra hai| zuSka-khUna kI kamI se zuSka AbhA vAlA / bhukkha-bhojana kI kamI se durbala / yaha dezI zabda hai / nirmAsa-mAMsa kI kamI se kamajora / 1. sUTI pa 150 : ekAthikAni vaitAnIti / 2. uzATI p385|
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 377 kiTikaTikAbhUta-mAMsa kSaya se uThane-baiThane meM haDDiyoM kA caramarAnA / asthicarmAvanaddha ---- kevala haDDiyoM kA DhAMcA vAlA / dhama nisaMtata - zarIra meM kevala nAr3iyoM kA jAla mAtra dikhAI denA / yaha zabda tapasvI ke vizeSaNa ke rUpa meM bahulatA se prayukta hotA hai / suta ( sUtra ) sutta zabda ke do artha haiM - jJAna, Agama / yaha samaveta rUpa meM zAstra yA Agama kA vAcaka hai / ina zabdoM kI artha- paramparA isa prakAra hai-- 1. zruta --- guru se sunA huA jJAna / 2. sUtra - mUla Agama vAkya | 3. grantha - graMtha rUpa meM grathita / 4. siddhAnta - tathya kA anta taka nirvAha karane vAlA / 5. zAsana - dharma kI anuzAsanA dene vAlA / 6. AjJAvacana - tIrthaMkara yA kevalI dvArA pratipAdita vAkya | 7. upadeza -- hita ahita kA viveka dene vAlA / 8. prajJApana -- tattva kA yathArtha bodha dene vAlA | 6. Agama - AcArya - paramparA se prApta / suddha (zuddha) 'suddha' Adi sabhI zabda zubhratA / nirmalatA ke dyotaka haiN| divasa prakAza kI dRSTi se zubhra hotA hai aura AkAza nIraja hone se prasanna - zubha hotA hai / isa prakAra 'ativizuddha' vitimira, zucima Adi sabhI zabda zubhratA va nirmalatA kI bhinna-bhinna avasthAoM ke dyotaka haiM / dekheM --- 'seta' | surA (surA) surA, meraka Adi mAdaka rasa madirA ke hI vibhinna prakAra haiM / 1. anudvAmaTI pa 34-35 ekAthikAni tatvataH ekArthaviSayANi nAnAghoSANi pRthagbhinnodAttAdi svarANi nAnAvyaJjanAni pRthagbhinnAkSarANi nAmadhe - yAni paryAyadhvanirUpANi bhavanti /
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 pariziSTa 2 jaise -- surA - piSTa Adi dravya se niSpanna madirA / meraka-surA ko punaH sandhAna karake jo surA taiyAra kI jAtI hai / mAdaka rasa- - isake antargata sabhI mAdaka rasa jAte haiM / ' susIla (suzIla) dekheM- 'sIlamaMta' 'nissIla' | sejjA ( zayyA) sejjA zabda ke paryAya meM nau zabdoM kA ullekha hai / ye sabhI zabda baiThane athavA sone ke bhinna bhinna AkAra ke AsanoM ke dyotaka haiM / lekina jAtigata samAnatA se inheM paryAyavAcI mAna liyA hai / inameM kucha.. zabda viziSTa arthavattA ke saMvAhaka haiM / jaise- 1. zayyA - zarIra pramANa bichonA / 2. khaTvA - nIvAra Adi se nirmita palaMga / 3. vRSI-tApasoM kA kuza Adi se banA Asana / 4. AsaMdI - kursI / 5. peDhikA kASTha nirmita baiThane kA bAjoTa / 6. mahizAkhA - bhUmI kA vaha sApha-sutharA bhAga jo baiThane ke kAma AtA hai / 7. silA - zilA / patthara se nirmita Asana / 8. phalaka -- leTane kA paTTa athavA pIDhA / - 6. iTTakA - IMTa se nirmita Asana / seta (zveta) dekheM-- 'suddha' / svar (svar) svarga ke bodhaka yahAM chaha zabdoM kA ullekha hai / inameM kucha zabdoM kA Azaya isa prakAra hai jisake sukhoM kA varNana kiyA jAtA hai vaha svarga hai / vaha devatAoM kA nivAsasthAna hone se surasadma tathA tridazAvAsa kahalAtA haiM / 1. dazahATI pa 188
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : 376 tIsarA loka hone ke kAraNa triviSTapa tathA tridiva bhI svarga kA prasiddha nAma haiN| haMtA (hatvA) hiMsA kI uttarottara bhUmikAoM kA varNana prastuta ekArthaka meM humA hai| lekina samaveta rUpa meM sabhI zabda eka hI artha ko vyakta karate haiN| hanana-lakar3I Adi se mAranA / chedana-loDhe mAdi se do Tukar3e karanA / bhedana-zUla bAdi se chinna-bhinna karanA / lopana-zarIra ke avayava kA lopa karanA / vilopana-tvacA udhedd'naa| apadrAvaNa-prANa-viyojana krnaa| hakkAra (hakkAra) dekheM-'royamANI' / haTTacitta (hRSTacitta) hRSTacitta-Azcarya mizrita prasannatA, athavA bAhara se pulakita honA / tuSTacitta-saMtoSa se utpanna khuzI, mAntarika prsnntaa|' Anandita-smita hAsya evaM saumytaa| nandita-samRddhi se prApta prsnntaa| prItimana-prItiyukta prsnntaa| paramasaumanasyika-parama prasanna mana vaalaa| harSavazavisarpadahRdaya-harSa se utphulla hadaya vaalaa| prasanna mAnasika sthiti meM taratamatA hone para bhI TIkAkAra ne inako ekArthaka mAnA hai|' 1. uzATI pa 441 hRSTAH bahiH pulakAdimantaH, tuSTA Antarika prIti bhaajH| 2. (ka) aupaTI 543 : sarvANi caitAni haSTAvipadAni prAyaH ekArthAni / (sa) maTI pa 119 : ekAdhikAni vaitAni pramodaprakarSapratipAdanArthA niiti|
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 : pariziSTa 2 hatyika ( hAstika) aMgavijjA meM 'hatyika' zabda ke paryAya meM 5 zabdoM kA ullekha hai / ye pAMcoM zabda kaTaka- -kaGgana ke bodhaka haiM / kucha zabdoM kA arthabodha isa prakAra hai } hAstika hatyika cakraka mithunaka -- golAkAra jor3A / kaMgaNa - hAtha ko suzobhita karane vAlA AbhUSaNa / haya ( hata ) ye sabhI zabda prahAra karane ke artha meM ekArthaka haiM lekina inakA avasthAkRta bheda isa prakAra hai hata - zastra Adi se ghAta karanA / mathita -- bhUmi para pachAr3anA / ghAta - - marmasthAnoM para prahAra karanA / vipatita-bhUmi para DAlakara ghasITanA / - hAtha meM pahanA jAne vAlA | hayateya ( hatateja) 'hayateya' Adi pAMcoM zabda vinaSTa teja vAle vyakti ke vizeSaNa ke rUpa meM ekArthaka haiM / inakI artha - paramparA isa prakAra hai hata teja - AvaraNa Adi ke kAraNa teja rahita honA / naSTateja -- svataH hI teja kA naSTa honA / -avyakta teja, jalane Adi se teja samApta honA / bhraSTatejaluptateja-teja kA lupta ho jAnA / vinaSTateja-teja kA sarvathA vinAza / -- hiya ( hita ) hita Adi zabda pratipAdya viSaya para bala dene vAle haiM / sAdhAraNa-tathA ina zabdoM meM hitakArI artha hI dhvanita hotA hai lekina pratyeka zabda kI arthabhinnatA isa prakAra hai 1. bhaTI pR 1257 : ekArthA vaite zabdAH /
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 : 381 hita-apAya rahita / shubh-punnykr| kssm-aucitykr| niHzreyasa-nizcita kalyANakara / Anugamika-bhaviSya meM nirantara klyaannkaarii| holaNA (hIlanA) 'hIlaNA' Adi zabda tiraskAra karane ke artha meM prayukta haiM / abhivyaJjanA meM arthabheda hote hue bhI ye samAna artha meM prayukta haiN| hIlanA-jAti Adi se avahelanA karanA / athavA jAti se bahiSkRta krnaa| tarjanA-tarjanI aMgulI dikhAte hue ddaaNttnaa| tADanA-thappar3a maarnaa| garhaNA-garhaNIya logoM ke sAmane niMdA krnaa|' holijjamANI dekheN-'hiilnnaa'| heragovaesa (hetukopadeza) jo avabodha hetu/kAraNa se hotA hai vaha hetukopadeza saMjJA kahalAtI haiN| vikalendriya aura asaMjJI paJcendriya jIva hita kI pravRtti aura ahita kI nivRtti isI saMjJA se karate haiN| jaise cIMTI gaMdha ke AdhAra para vastu kA jJAna kara letI hai / yaha prAyaH vArtamAnikI saMjJA hai| 1. mopaTI pR 195 //
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 3 dhAtu-anukrama (prastuta pariziSTa meM upasarga aura dhAtuboM ke bIca kA nirdeza + se ma karake - cihna se kiyA gayA hai tathA dIrgha R ke TAIpa presa meM na hone se hrasva R kA prayoga kiyA hai / jaise-tR, pR, da, zR Adi / ) aMceti-aJcU gtii| aMdolati-AndolaNa bolane / akkosati-A-kruzaM mAhvAnarodanayoH / ajjhovavajjai-adhi-upa-padica gtii| aTyate-aTa gto|| aNupAlei-anu-palaNa rakSaNe / aNusaMcarai-anu-sam-cara gtii| khaNhete-azaz bhojne| ativAhayanti-ati-vahIM prApaNe / asthayati-arthaNi upayAcane / apakaDati-apa-kRSaM karSaNe / anmuTThijjai-abhi-ud-SThAM gatinivRttau / abhigcchi-abhi-gmlgtii| abhippAyaMti-abhi-pra-A-iMNk gatI / abhilasai-abhi-laSI kaantii| abhisandadhyAt-abhi-sam-dudhAMgk dhAraNe dAne ca / abhihaNati-abhi-hanaMka hiMsAgatyoH / arthApayati-arthaNi upayAcane / bIte-marda gatiyAcanayoH / aryte-Rpraapnne| avatarati-ava-tR plavanataraNayoH / avamaNNati-ava-manUyi bodhane / ahiTThayati-adhi-SThAM gatinivRttI / ahidhAvati-adhi-dhAvUg gatizuddhyoH /
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 : pariziSTa 3 ahiyAsei-adhi-bahi marSaNe / Aikkhai-A-cakSika vyaktAyAM vAci / AoDAvei-AG-khoTaNa kssepe| Aosejja-A-kruzaM AhvAnarodanayoH / AkaDDha-A-kRSaM krssnne| AkhoTayati--AG-khoTaNa kSepe / AkhyApayati-A-khyAMka prakathane / AgrAhayati-A-grahIz upAdAne / Acikkhati--A-cakSika vyaktAyAM vAci / ADhAi-A-dRGat Adare / ANeti-A-NIMga prApaNe / Adiyati-A-dAMm dAne / Apibati-A-pAM pAne / Ayarai-A-cara gatau / Arabhai-A-rabhi rAbhasye / ArAhei-A-rAdhaM saMsiddhau / Arubhati-A-ruhaM janmani / AlukkaI-A-lokaG darzane / Aloijjai-A-locuG darzane / AvahaMti-A-vahIM prApaNe / AvIlae-A-pIDaN AghAte / AsAei-A-svAdi AsvAdane / AsArei-A-sR gatau / AhaNa i-A-hanaM hiMsAgatyoH / ukkaDDati-ud-kRSaM karSaNe / ukkosejja-ud-kruzaM AhvAnarodanayoH / ukkhaNAhi-ud-khanUg avadAraNe / ucchallijjati-ud-cala gatau / ucchubha-ud-kSubhaz saMcalane / uccholeMti-ud-kSalaNa zoce (de)| ujjoei-ud-dyuti diiptii|
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 3 : 38 ujjhIyati-ujjhat utsrge| uttarati-ud-tR plavanataraNayoH / uttudati-ud-tudIMta vyathane / utkSipyati-uda-kSipaMca preraNe / utpAdayadi-ud-padic gtii| utprekSate-ud-pra-IkSi darzane / utsRjati-ud-sRjic visarge / uddaveti-ud-drAMk kutsitagatau / upanIyate-upa-NIMga prApaNe / upapadarisite-upa-pra-dRzRprekSaNe / upapadyate-upa-padic gatau / / upalabhate-upa-DulabhiS prAptau / uppajjate-uda-padiMca gtii| uppADehi-ud-paTa gtii| uvaNAmeti-upa-NamaM prahvatve / uvayaMti-upa-yAMka gatau / uvei-upa-iMNk gtau| uvehati-ud-pra-IkSi darzane / uvvattei--ud-vRtuG vartane / uvviyaMti-ud-ovip bhayacalanayoH / odhAvati-ava-dhAvag gatizuDhyoH / obhAsei-ava-bhAsi dIptau / obhAsejja-apa-bhASi ca vyaktAyAM vAci / osAreti-ava-sR gtii| kaMkhai-kAkSu kAMkSAyAm / kaMdati-Rdu rodanAhvAnayoH / kaMpeti--kapiG clne| kaDDiti-kRSaM krssnn| kattAhi-kRtat chedne| kadheti-kathaNa vaakyprbNdhe| kAmayaMti-kamUG kAntau /
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 / pariziSTa 3 kiTTate-kRtaNa sNshbdne| kiriyaMti-DukRg krnne| kilAmejja-klamUca glAnau / koDaMti-krIr3a vihaare| kolaMti-krIr3a vihAre / kucchati-kutsiNa avkssepe| kubvai-DukaMga karaNe, kuvaM krnne| kramati-krama paadvikssepe| khamai-kSamauca sahane / khAti-khAda bhkssnne| khobhei-kSubhaz saMcalane / gcchti-gmlgtii| garahati-gahaNa vinindane / galai-galiN sraavnne| gijjhai-gRdhUc abhikAMkSAyAm / giNhAti-grahIza upAdAne / guNeti-guNa AmantraNe / gRhAti-grahIz upAdAne / ghaTTei-ghaTTaN calane / 'ghaDai-ghaTiS ceSTAyAm / ghumati-ghUrNat bhrmnne| caJcUyate-cara gtii| cayaMti-tyajaM haanii| carati-cara gtii| cAeti-zakluT' zaktI / cAlei-cala kampane / citehiti-cituN smRtyAm / chaDu-chardaN vamane chidati-chipI dvaidhIkaraNe / 1.dhAtu pR 364 AgamikadhAtu / 2. prA.486 shkeshcy-tr-tiir-paaraa|
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 3 : 37 chinnati-chipI dvaidhIkaraNe, guMk-hiMsAyAm / chubhati-kSubhaz saMcalane / jaMpati-kathaNa' vAkyaprabandhane / jahejja-ohAMka tyaage| jANai-mAMz avabodhane / jUrai-khidip' dainye| jemeti-jimU adne| jottejja-yujaN-samparcane / jJApyate-jJAMz avabodhane / TiTTiyAvei (de)| Thaveti-SThAM gati nivRttau| Dajhati-dahaM bhasmIkaraNe / NamaMsai-NamaM prahvatve / NAmeti-NamaM prahvatve / NAhiti-jJAMz ababodhane / NikaDDati-ni-kRSaM karSaNe / Nikkhussati-nir-kruzaM AhvAnarodanayoH / NijjhAyati-nir-dhye ciMtAyAm / NiddhAvati-ni-dhAvUg gatizudyoH / Nirikkhati-nir-IkSi darzane / Nilikkhati-nir-IkSi darzane / jillaveti-nir-lUgz-chedane, nis-sR'-gato ? Nisarati-ni-sRjic visrge| Niheti-ni-dudhAMgk dhAraNe / NIharati-nir-haga hrnne| NUmeM ti (de) 1. prA 4/2 kathevajjara pajjaroppAla pisuNa-saMgha-bolla-cava-jampa-sIsA saahaaH| 2. prA 4/132 khidemeNrvisuurii| 3. prA 4/76 nissreohr-niil-dhaadd-vrhaaddaaH|
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 3 pollati - kSipIMt' preraNe / Nollasati -- kSipica preraNe / 188 : takkei -- tarka vicAre / - tajjeti tarjiN saMtarjane / taveMti--tapaM santApe / tasaMti - saic bhaye / tAleti-taDaN AghAte / titikkhai -- tiji kSamAnizAnayoH / tippai - tipRG kSaraNe / tIrei - tR - plavanataraNayoH / tuTThA eti - (de ) ? tudati --tudIMt vyathane / thaNaMti - stana zabde / dayAmo- dayi rakSaNe / dippate -- dIpaici dIptI / dIsati -- dRzaM prekSaNe / - dukkha i - duHkhaNa tatkriyAyAm / duruhai - du-ruhaM janmani / ijjati-du- gatI | deti -- DudAMgk dAne / dhADeti -- nis sR gatau / dhArayati - dhRg dhAraNe / dhAvati -- dhAvUg gatizuddhyoH / niacchaMti - ni-yamUM uparame / niMdati - Nidu kutsAyAm / niggacchati -- nirgamlR gatau / nicchoDejja - nir-chuT-chedane / nirNIyate--nir-NIMg prApaNe / nippIlae - nis- pIDaN AghAte / 1. prA 4 / 143 kSipergalatyADDakkha solla-pella-NAlla- chuha-hula- parI- ghattAH / 2. prA 4/76 nissareNIhara- nIla-ghADa-varahADA : /
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 3 : 389 nibbhacchejja-nir-bhatsiNa sNtrjne| . nivizati-ni-vizaMt pravezane / nivvaMjIyaMti-nir-vi-A-ajaup-vyaktyAdau niSpAdyate-nisa-padiMca gtii| nisRjati-ni-sRjic visrge| paMujejjA-pra-yuja pI yoge| paMtAvejja--pra-am gtau| pakkhati-pakSaNa prigrhe| pakkhate-dRza prekssnne| pagAseti-pra-kAzRG dIptI / paccati-dupacI pAke / paccANeti-prati-A-NIMg-prApaNe / pacchati-prachaMt jIpsAyAm / paDai-patlu-gato paDikkamijjai-prati-kramU pAdavikSepe / paNNavei-pra-jJAMz avabodhane / pattiyai-prati-iMNk gtau| patthayati-pra-arthaNi upyaacne| padhAvati-pra-dhAvUg gatizuddhayoH / padhoveti-pra-dhUna' vidhUnane / pannAyati-pra-jJAMz avabodhane / pabhAsei-pra-bhAsi dIpto / pamilAyati-pra-mlaiM gAtravinAme / payAti-pra-yAMka gtii| paryAlocayati-pari-A-locaG darzane / parikkamijja-pari-bhU paadvikssepe| parighamati-pari-dhUrNata bhramaNe / pariceTThati-pari-ceSTi ceSTAyAm / pariccayaMti-pari-tyajaM hAnI / paricchidati-pari-chipI dvadhIkaraNe / parijANei-pari-jJAMz avabodhane / 1. prA 4/56 dhuugedhuvH|
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 , pariziSTa 3 paritappai-pari-tapaM santApe / paritAleti-pari-taDaNa mApAte / paridhAvati-pari-dhAvUg gatizunyoH / parinivvAi-pari-nir-vAMka gatigandhanayoH / paribhavati-pari-bhU-sattAyAm / paribhAsati-pari-bhASi ca-vyaktAyAM vAci / pariyaTTati-pari-aTa gtii| pariyattei-pari-vRtuG vartane / parivattate-pari-vRtuG vartane / parivaheti-pari-vyathiS bhayacalanayoH / parihAyati-pari-ohAMka tyAge / paruvei-pra-rUpaNa rUpakriyAyAm / palukkai-pra-lokRG darzane / paviddhasati-pra-vi-dhvasUGa avalaMsane / pavIlae-pra-pIDaN gahane / pavvaijjA-pra-vraja gtii| pavvaheti-pra-vya thie bhayacalanayoH / pavedemi-pra-vidiN cetanAkhyAnanivAseSu / pahara-pra-hRga hrnne| pATayati-paTa gtii| pAlei-palaN rkssnne| pAvai-pra-AplRT vyAptI / pAsai-dRzaprekSaNe / piyai-pAM pAne / pIDai-pIDaN ghne| pIhei-spRhaNa IpsAsAm / pUrei-pRz pAlanapUraNayoH / pekkhati-pra-IkSi darzane / pehati-pra-IkSi darzane / pracodayati-pra-cudaN saMcodane / pratyeti-pra-iMNaka gatau /
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 3 / 361 prabhAti-pra-bhAMka diiptau| pravizati-pra-vizaMt pravezane / prerayanti-pra-IraNa kSepe / phaMdei -spaduG kiJciccalane / pharUsejja-pRz pAlanapUraNayoH / phAsei-spRzat saMsparza / / phuDIkajjaMti-sphuTa-DukRg karaNe / baMdhejja-bandhaMz bandhane / bIbhiti-jobhIk bhaye / bujjhai-budha avagamane / beti--bragka vyaktAyAM vAci / bhaMja-bhaJjoMpa Amardane / bhakkhati-bhakSaNa adane / bhaNati-bhaNa zabde / bhamate-bhramU calane / bhavati-bhU sattAyAm / bhAsate-bhAsi diipto| bhAsei-bhASi ca vyaktAyAM vAci / bhidati-bhidRpI vidaarnne| bhuMjate-bhujap pAlanAbhyavahArayoH / maMtehiti-mantriNa guptabhASaNe / maggai-mArgaN anveSaNe / mannaMtimanayi bodhane / mariseti-mRSIca titikSAyAm / mahejja--mantha hiMsAsaMklezayoH / miNai-mINa mtau| miNati-mAGa ka mAnazabdayoH / muccai---mucaN pramocane / mujjhai-mUrchA mohasamucchAyayoH / moheti-muhIca vaicitye / yujyate-yuja pI yoge| rajjai---rajI raage|
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 : pariziSTa 3 ramaMti-rami krIDAyAm / rIyati-rIc sravaNe, rIz gatireSaNayoH / ruMbhejja-rudhRpI AvaraNe / lajjAmo-olasjaiti vIDe / lanbhati-DulabhiS praapto| lalaMti-laliNa IpsAyAm / lukkai-lokaG darzane / lesejja--zliSaca Aligane / vaMdai-vaduG stutyabhivAdanayoH / vakkamaMti-ava-kramU pAdavikSepe / vandate-vaduGa stutybhivaadnyoH| vajtteja-vRtuGva rtane / vapphati-(de) vameMti--TuvamU ugiraNe / vayaMti-vraja gtii| varNayati-varNaNa varNakriyAvistAraguNavacaneSu / vAsei-vAsaNa upasevAyAm, vasaM nivAse ? viukkamaMti-vi-ud-krama pAdavikSepe / viuTTijjai-vi-kuTTaNa kutsane chedane ca / vikaDDati-vi-kRSaM karSaNe / vikattAhi-vi-kRtait chedane / vicchidati-vi-chidRpI dvadhIkaraNe / vicchubha-vi-kSubhaz saMcalane / vijjhIyati-vi-ujjhat utsarge / viddhasati--vi-dhvaMsUG avasraMsane / vidhAvati-vi-dhAvUg gatizuddhayoH / vinayanti-vi-NIMga prApaNe / vipparice?te-vi-pari-ceSTi ceSTAyAm / vipparivatate-vi-pari-vRtuGa vartane / vibhayaMti-vi-bhaJjaop Amardane / vibhAvemi-vi-bhU sattAyAm /
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 3 / 363 vilaggai-vi-lage sngge| vilupati--vi-luplutI chedane / vizati-vizaMt pravezane / vizeSayati-vi-ziSlapa vizeSaNe visodheti-vi-zudhaMca shauce| vihaNa-vi-hanaMka hiMsAgatyoH / vosirati-vi-ud sRjic visrge| vRNIte-vRza sNbhkto| vRNoti-vRgTa varaNe / saMkuyaMti-sam-kucat saMkocane / saMghaTTejja-sam-ghaTTaNa calane saMcArayanti-sam-cara gatau / saMcAlayanti--sam-calaNa bhRtau / saMciTThate-sam-SThAM gatinivRttI / saMjamaMti-sam-yamU uprme| saMjAyate-sam-janaici prAdurbhAve / saMdhaMsejja-sam-dhvaMsUG avasraMsane / saMdhayet-sam-dhe pAne / saMdhAvati-sam-dhAvUga gatizuddhayoH / saMpeheti-sam-pra-IkSi darzane / saMprekSate-sam-pra-IkSi darzane / saMbhavati-sam-bhU sattAyAm / saMlukkai-sam-lokaG darzane / saMvarejjA-sam-vRgTa varaNe / saMsArei-sam-sR gtii| sakkArei-sad-DukRg karaNe / sakke i-zaklaTa shkto| sajjai---SajaM saGge / saDai-zaTa rujAvizaraNagatyavazAtaneSu / saddahai ---zrad-DudhAMgka dhAraNe / samavataranti--sam-ava-tR trnnplvnyoH|
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 : pariziSTa 3 samavayanti-sam-ava-iMNk gatau / samArabhai-sam-A-rabhiM rAbhasye / sammANei-sam-mAnaN pUjAyAm / sammila nti-sam-milat zleSaNe / sahati-Sahi mrssnne| sAdhyate-sAdhaMTa saMsiddhau / siMcaMti-SicIt kssrnne| sijjhai-SidhaMca saMrAddhau / siNAveMti-vNAMka zauce / sUyate-dhUka prasavaizvaryayoH / sobhate-zubhi diiptau| soyai-zuca zoke / stauti-STugk stutau / spRzati-spRzaMTa saMsparze / sphATayati-sphaTa vizaraNe / zRNoti-zrRMT zravaNe / haNaMti-hanaMka hiMsAgatyoH / haraMti-haga hrnne| havai-bhU sattAyAm / hasaMti-hase hasane / hAyati-ohAMk tyaage| hiMsati-hisuNa hisAyAm / hIleti-hIlaNa nindAyAm / ' 1. dhAtu pR364 : laukika dhAtu /
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhAzuddhi-patra pR saMkhyA azuddha khINakkohe bA rai-araI appiyavavahAra R-sarajula karma khINakohe vA rai-araI appiyavavahAriya Rju-sarala karma 52 subhagA subhago mUla ekArthaka akkoha attava adhammatthikAya appiyavavahAra Rju kamma gaDDika jaMbU Nimmajjita thillI paMDura pariggaha pavvAviya pAsAdiya pAsAdiya picca 102 102 jIva 3/700 aMvi thilli paMDura Ayara pravAjita abhirUve paDirUve picciya kuTTito viNao vAtikakara samAraMbhe sapajjAya siddhArtha avi thillI paDura AyAra pravajita abhiruve paDiruve picca kuTTitto viNaA vArtikara saraMmAbhe sappajjAya siddhArtha soha khaDDugaM hAyapati 103 105 136 144 147 pUyA vyaktikara saMraMbha sappajjAya siddhArtha soha hatthakhaDDuga hAyapati hAra sohi 157 158 khaDugaM hApayati hriyate hityate
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 366) pR saMkhyA 156 161 163 166 mUla ekArthaka hutAsiNAsihA pariziSTa 1 aprasUtA pariziSTa 1 avidhiparihAri pariziSTa 1 citikamma Nimmala pariziSTa 1 173 162 168 205 210 235 246 246 257 261 262 268 300 302 azuddha hutAsiNAsihA koSTaka aTTyate navavadhU adhisaMdhAna saMjamatavaya khINakkoha vaMdaga niTTiyaTThi dakAdara bhatttha lappamANa adhammadhikAya saujjAya saddhama sakheva saragiri uThThANa uvasaya zuddha hutAsiNasihA koSThaka aTyate navavadhU abhisaMdhAna saMjamatavaDDhaya khINakoha vaMdaNaga niTThiyaTTha dakodara bhattha luppamANa adhammatthikAya saujjoya saddharma saMkheva suragiri uTThANa uvasaga pariziSTa 1 samAsa pariziSTa 1 pariziSTa 2 pariziSTa 2
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________