Book Title: Adhyatma Upnishad Part 02
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Kirtiyashsuri
Publisher: Raj Saubhag Satsang Mandal Sayla
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005562/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma uyA devada mAbhiviSyate tyAlA biniDaNArakhAU asatyAdi kokdaii:yathAyathentiAyorcAya bAlIka:saevAyAmabhAjapamanovatso saMghalAnAthIyavanAthIyamAdipAyAkhayata pihAthIyatAyAHkAlenaitAvatAmArutaH sIDyAgAmathAnAMsar3Avapatipatrayela aMtarALeva mitavahArakRtakamahonyapizAkhAhA nirapetaspanA zakyAzAstravirucyatabacanabAsarAgasyavacanA babhAvataHyastAvacanApAsarasanmahAmohanalata 13zAstra nissAsminiyamAsavasivyaH14 enekecitsamApavidetyanyavaya e-camacArItiHsarve devAcAvadhicaravAsavattAnupasibAyoSi dinApaiHsvarayiyAjamAzAsepivaralakAhaparatAtathAudhAra lAga-2 jJAnazuddhi, ghyiAyogazuddhi, sAbhyayogazuddhi adhikAra sN'sn-sNshodhnsavistAra saMpAdana : pravacanaprabhAvaka pUjya AcArya zrI vijaya kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjA DATEDhiroenpional Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAcArya, nyAyavizArada, yoga-adhyAtmavidyAnA pAragAmI mahAmahopAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAjA racita adhyAtma-upaniSad bhAga bIjo 2-jJAnayogazuddhi-adhikAra 3-kriyAyogazuddhi-adhikAra 4-sAmyayogazuddhi-adhikAra AjJA-AzIrvAda vyAkhyAna vAcaspati bhAvAcArya bhagavaMta pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA mArgadarzana-Alekhana guru-gaccha vizvAsadhAma vardhamAnataponidhi pUjyapAd AcAryadeva zrImad vijya guNayazasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pravacana prabhAvaka pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjA For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAyalA zrI rAja-sobhAga satsaMga maMDaLa zrI rAja-sobhAga Azrama sobhAgaparA, sAyalA-363430 (ji. surendranagara) phona : 91-02755-280533 TelI-pheksa : 91-02755-280791 E-mail:rajsaubhag@yahoo.com zrI rAja-sobhAga satsaMga maMDaLa - prakAzaka - prakAzana samiti sAyalA saMsthAnI prathama AvRtti : saMvata 2068 I.sa. 2012 prata : 1000 // * prApti sthAna amadAvAda jayezabhAI je. zAha zIvA enTaraprAIjha 25, evaresTa TAvara, nAraNapurA, amadAvAda-13 phona : 91-079-27475111 TilI-pheksa : 91-079-27483436 phona : 91-022-22813618/19 E-mail: shivaenterprise@yahoo.com zAha * muMbaI * vinAyaka ke. 22, zAMtiniketana, 3jA mALe, For Personal & Private Use Only 95-e, marIna DrAIva, muMbaI-400002, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakanuM nivedana || OM zrI vItarAga sarvajJAya namaH | anaMta upakArI zrIvItarAga sarvajJa prabhu kathita adhyAtma-yoga-dhyAna-dharma sAthanAnA pavitra paMthe puruSArtha karI aneka bhavyAtmAo puNyAtmA banI samyagdarzanAdi sAmagrIne meLavI, enA prakAzamAM samyakracAritrane ArAdhavA dvArA mahAtmA padane sArthaka karI sarvakarmamalane dUra karI AtmAnI paramavizuddhi evI svarUpadazA eTale ja paramAtmA padane prApta karanArA banyA che, bane che ane bhaviSyamAM paNa banaze. evA adhikArI mahApuruSoe zrutasAgarano paramArtha pAmI, guruvaryonI paraMparAthI maLelA AmnAyone AtmasAt karI e beyanA AdhAre karelI AtmasaMvedanAnA AdhAre hastagata thayela tattvane paramakaruNAbhAvathI prerAI bhavyAtmAonA hita kAje prakAzana karyuM che. paramAtmAnI AjJAnA pratibiMbarUpa A tattva ja AgamAdi dharmazAstromAM saMgRhIta thayeluM che ane suvihita sUrizekharoe e vacanonAM rahasyo bhASya, cUrNa, niyukti ane TIkAgraMthonA mAdhyame ApaNA sudhI pahoMcADIne ApaNA upAdAna (Atmadravya)nI zuddhinuM parama nimitta ApyuM che. e mahApuruSono e upakAra jema avismaraNIya che tema e vacanone nirbheLa ane nirmaLarUpe prApta karanAra ApaNuM saubhAgya paNa samAtIta che. jJAnI bhagavaMtoe SoDazaka ane jJAnasAra jevA mahAgraMthomAM khare ja kahyuM che ke - "paramAtmAnA AgamAdi zAstrone anusaranAra khuda paramAtmAnuM anusaraNa kare che; ane A rIte karanArane saghaLI saMpattio AtmasAt thAya che." jJAnasAra to AgaLa vadhIne tyAM sudhI lAlabattI batAve che ke - "adhyAtmanI agocara (nahi dekhAtI-nahi joyelI) keDI upara je AtmAo zAstrarUpI dIpaka (mazAla-TaoNrca) lIdhA vinA doDavA jAya che, te Dagalene pagale Thokara khAI paDe che ane paramakheda (thAka)ne anubhave che." jaina zAsananA itihAsamAM ghaNA ghaNA zratadharo thayA che, jemaNe potAnA viziSTa zrutajJAnanA prakAzathI hajAro-lAkhone tAryA che. Ama chatAM traNa mahApuruSonAM nAma-kAma vizeSa smaraNIya bane che. 1. suvihita ziromaNi pU.A.zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA. 2. kalikAsarvajJa pU.A.zrI hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA ane 3. mahopAdhyAya pU. zrI yazovijayajI gaNivarya. ahIM "adhyAtma upaniSad' nAmanA adbhata rahasyamaya graMthanA adhyayana-adhyApanAdi dvArA ApaNA AdhyAtmika utthAnane sAdhavAno avasara hoI e graMthanA racayitA mahopAdhyAya pU. zrI yazovijayajI mahArAjAnuM smaraNa sAmayika gaNAze. pUrvapuruSoe eozrI mATe 'laghuharibhadrasUri, dvitIya hemacaMdrAcArya, zrutakevalI smAraka, mUchalI sarasvatI' jevAM birUdo Ape che e ja teozrInI jyotirdharatAno pUrNa paricaya Ape che. vartamAna jaina jagatanA jANItA ane mANItA pravacanakArazrI, aneka Agamika ane zAstrIya graMthonA saMzodhaka, saMpAdaka, anuvAdaka temaja vivecaka pravacana prabhAvaka pU.A.zrI. vijaya kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjAnA varadahaste vivecanA prApta adhyAtmaupaniSad graMtharatnanI ApaNane suprApti thaI che te ApaNo puNyodaya che to vaLI e mahAgraMthanA prakAzanano paNa mahallAbha ApaNane saMprApta thato hoI ApaNo e puNyodaya paNa sAgaranA mojAnI jema bharatIne pAmyo che. zrIrAjasobhAga satsaMga maMDala-sAyalA ane maMDaLa-AzramanA svAdhyAyIo AnAthI jarUrI UMcI preraNA meLavaze taduparAMta samasta jaina saMgha paNa AnAthI lAbhAnvita thaze-e gauravanI vAta che. zrIrAjasobhAga AzramanA mobhI vaDIlajI pUjya bApujInA nAme suprasiddha "zrI lADakacaMda mANekacaMda vorA'e amane satsaMga ane svAdhyAya dvArA jagatanI paulika mAyA jALane kApI anaMtazaktimaya AtmAmAM TharI AtmAne paramAtmA banAvavAnuM je For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo mArgadarzana ApeluM teozrInA te upakAranI smRtimAM amo 'adhyAtmaupaniSad bhAvAnuvAda graMtharatnanuM teozrIne hArdika samarpaNa karIe chIe. AzramanA mULa preraNAsrota zrImad rAjacaMdrajInAM pado ane padyo patro ane prerakavacanone mAdhyama banAvIne pUjya bApujI zrI lADakacaMdabhAIe AzramanA zaraNe AvatA mumukSuone arthakAmanI paLojaNa ghaTADI muktisAdhaka dharmapuruSArtha karavAno rAha batAvyo hato. susamartha jainAcAryonA yogadRSTi samuccaya, yogabiMdu ane pUjya upAdhyAyajI mahArAjanA jJAnasAra, adhyAtmasAra, adhyAtmaupaniSad jevA aneka zAstrono svayaM abhyAsa karI enAM rahasyo anya mumukSuone pIrasI teozrIe mahAna upakAra karyo hato. mahAmahopAdhyAya pU.zrI yazovijayajI mahArAjAnAM TaMkazAlI zAstravanacanothI teozrInuM haiyuM nirveda ane saMvegabhAvathI chalochala thatuM hatuM. e mahApuruSa pratye teozrI gadgadbhAve samarpaNanA bhAvo abhivyakta karatA hatA. pU.bApujI lADakacaMdabhAIne eozrInI yuvAnavaye pU. choTAbhAI desAIthI ghaNuM jJAna sAMpaDyuM hatuM. to vaLI pU. sAgarajI mahArAjanA samudAyanA vidvAna gacchAdhipati pU.A.zrI. mANeksasAgarasUrIzvarajI mahArAja pAse pU.mahopAdhyAyazrIjInA vividha graMthono abhyAsa karI enA paramArtho samajyA hatA. enA ja pariNAme zrIrAjasobhAga AzramamAM cAlatAM pratidina trikALa svAdhyAyanI pravRttimAM pU.bApujIe atyaMta bahumAna bhAva sAthe pU. mahopAdhyAyajInA graMthono svAdhyAya karyo-karAvyo che. graMthavAcana pUrve graMtha-graMthakArazrIne trikaraNa namaskAra karatA ane graMthano pATha patye samarpaNabhAve kRtajJatA-jJApana karatA. yogirAja pU.zrI AnaMdaghanajI mahArAjA sAthe pU. mahopAdhyAyazrIjIno pAramArthika sahavAsa thayAnI ghaTanA, aSTapadI vagerenA smaraNa-vivecane teozrInA koThe koThe dIvaDA pragaTatA hatA. A zrutapremathI ja prerAIne teozrIe e ja AcArya bhagavaMtanI nizrAmAM aneka lahIyAone besADIne zrutalekhana dvArA aneka graMthonI pratilipio karAvI hatI. . e samaye pU. mahopAdhyAyajInA graMtho upara saraLa gujarAtImAM khAsa vivecano ke vivaraNo upalabdha na hatAM, tethI pU.bApujIne vicAra thato ke adhikArI vidvAna bahuzruta munivaro pAse AvA graMtho para vivaraNo lakhAvavAM, jethI AzramavAsIone saspaMthano prerakamArga alpaprayAsa paNa upalabdha thaI zake. vikramanI 2043mI sAthe phAgaNa suda-3nA bIjI mArca 1987nA roja sAyalAnA AzramamAM zikharabaMdhI jinAlayamAM mULanAyaka zrI vAsupUjyasvAmIjInI pratiSThAvidhi saMpanna thaI hatI. enA ekAda varSa pUrve pU.A.zrI. zrI dharmasUrijI mahArAjanA samudAyanA sAhityakalAratna pU.A.zrI. vijaya yazodevasUrIzvarajI mahArAja pAse pU. bApujIe adhyAtmaupaniSa graMtharatnanA gujarAtI vivaraNa mATenuM mArgadarzana mAgatAM teozrIe vartamAnakAlIna paramagItArtha gacchAdhipati, vyAkhyAna vAcaspati pU.A.zrI. vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA nAmanI bhalAmaNa karI. pU.bApujIe tarata ja potAnA svAdhyAyAdi satravRttinA vArasadAra gaNAtA pU.bhAIzrI nalInabhAI koThArIne khaMbhAta mokalI pU. gacchAdhirAja zrIjIne vidhivat vinaMti karI. paramakaruNAnidhAna teozrImade e ja avasare potAnA ziSyaratna vardhamAnataponidhi pU. munipravara zrI guNayazavijayajI (pachIthI AcAryazrI) mahArAjanA ziSyaratna pravacana prabhAvaka pU.munipravara zrI kIrtiyazavijayajI (hAla AcAryazrI) mahArAjane bolAvI "adhyAtmaupaniSad' mahAgraMthanuM vivaraNa lakhavAnI AjJA karI. pU. munivare paNa e AjJAne zirasAvaMdya karI. gahanamAM gahana viSayane saraLamAM saraLa zailImAM prastuta karI jijJAsujanonA gaLe UtArI devAnI virala siddhine dharAvatA pU.munirAjazrIe kArya prAraMvyuM, paraMtu ..... zAsana ArAdhanA-prabhAvanA-surakSAnAM kAryonI hAramALA, aneka anya graMthAdinA cAlu saMzodhana-saMpAdanAdi kAryonI vyastatAnA kAraNe A graMtha paripUrNa thatAM varSonAM vahANAM vItavA pAmyAM che. Ama chatAM 'dera Aye durusta Aye' e nyAyathI amArA saubhAgyanA vardhAnarUpe have A mahAgraMtha vizada gujarAtI vivaraNa-viziSTa vivecana sAthe samupalabdha thaI rahyo che. te atyaMta AnaMdanI vAta che. A mahAgraMthamAM varNavela zAstrayoganA sahAre jJAnayogane pAmI, enA sudaDha pAyA upara uttama kriyAyogane AtmasAt karI zIdhra muktidAyI evA sAmyayogane ApaNe sahu AtmasAt karanArA banIe evA AzIrvAda paramArAdhdhapAda deva-guru pAse mAMgIe chIe. For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'httitutiotification in Hind i jeozrImadanI mahAkaraNAnA jharaNArUpe zrIsaMghane adhyAtma-upaniSada nAmanA mahAna graMtharatnanI bheTa sAMpaDI che, te paramapUjya nyAyavizArada nyAyAcArya yoga-adhyAtmavidyAnA pAragAmI 'mahopAdhyAya zrImada yazovijayajI mahArAjA For Personal & Private Use Only EliET -1 | Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maunuLLLLLLLLLLLLLLLL LLLL LLLLLLL te che ke Hit is in iti fittche. * le che ke jo L jeozrImadanI pAvana AjJA ane parama anugrahathI A mahAna graMtharatnanI vivecanAnuM kArya sAkAra banyuM che, te zAsana ziratAja vyAkhyAna vAcaspati, suvizALa gacchAdhipati bhAvAcArya bhagavaMta zrImada vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jemanI viziSTa paramArtha prajJAnA sahAre A zAstra-graMthanuM avalokana karazuM tevA tattvabodhaka pUjyapAda AcArya bhagavaMta zrI vijaya kIrtiyazasUrIzvarajI mahAAja For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ALMACERALAR LLLLLLLLLLLLLLLLLLL L jJAnadAtAsadagurudevazrI parama pUjya bApujI (zrI lADakacaMda mANekacaMda vorA) parama upakArI jJAnadAtA sagurudevazrI parama pUjya bApujIne sAdara arpaNa For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laMDana nivAsI zrI jayasukhabhAI zAMtilAla mahetA ane temanA dharmAnurAgI suzrAvikA zrImatI ilAbahene pitAzrI zAMtilAla manasukhalAla mahetAnI 51mI puNyatithi tathA mAtuzrI caMcaLabA zAMtilAla mahetAnI 13mI puNyatithie teozrInA AtmazreyArthe temaja zrI harajIvanadAsa kalyANajI zAha tathA temanA dharmapatnI suzrAvikA niraMjanAbene mAtuzrI maNibena kalyANajI TokarazI zAhanA AtmazreyArthe zrutaprabhAvaka evA A mahAna graMtharatnanA prakAzanano Arthika lAbha meLavI svadhanane sArthaka banAvI anekone bhava taravAnI uttama taka ApI che te badala amo temanI anumodanA karIe chIe. A zAstragraMthanA sarjana, saMrakSaNa, saMzodhana, saMpAdana, vivaraNa ane prakAzanAdi kAryomAM je paNa puNyAtmA - mahAtmAonuM yogadAna che te sarvenA RNane amo mastake caDAvIe chIe. prAMte eka ja sadbhAvanA bhAvIe chIe ke - anaMta du:khamaya A saMsAra cakrathI choDAvI anaMta sukhamaya mokSe pahoMcADanAra jainazAsananI ratnatrayIne sau koI A ane AvA TaMkazALI graMtharatnonA svAdhyAya, saduhaNA ane sasvIkArAdi dvArA pAmI paraghara-padravya-pararUpAdimAM ramatA nija AtamarAmane svadhara-svadravya-svarUpamAM ramamANa karanArA bane e ja zubhakAmanA. prakAzana samiti zrI rAjasobhAga satsaMga maMDaLa sAyalA For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 krama 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. viSayAnukrama viSaya jJAnayoganI AvazyakatA tathA svarUpa zAstrayoga karatAM jJAnayoganI baLavattA jJAnayogInI aMtarmukhatA sAdhaka ane siddhayogIno bheda jJAnayogIne pAramArthika sukha bhedajJAna te ja uttamannAna uttamajJAnanI be bhUmikA vyatirekathI zuddhAtmAnuM svarUpa AtmAnA anubhavamAM zAstranI asamarthatA ane jJAnayoganI samarthatA anubhavadazAnuM svarUpa anubhavajJAnanuM sAmarthya svasamayamAM sthita jJAnayogI jJAnayogInI STie paramAtmA karmanA phaLano AtmAmAM upacAra jJAnayogInI nirlepatA jJAnayogIne kriyAnI upayogitA jJAnayogInI draSTie jagata nayaSTithI advaita brahmano svIkAra anubhavajJAnanA svIkAramAM yukti nizcayano upadeza konA mATe mAthAthI mAyAno nAza jJAnayoganuM phaLa For Personal & Private Use Only adhyAtma upaniSad bhAga bIjo zloka naM. 1 2 3 thI 5 6 thI 8 9-10 11 thI 14 15 16 17 18 thI 20 21 thI 23 24 25 26 27 thI 29 30 thI 32 33 thI 37 38 - 39 40 41 thI 45 46 - 47 48 thI 51 para thI paTa 5 thI 35 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-upaniSad bhAga bIje 2-jJAnayogazuddhi-adhikAra For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo cinmAtralakSaNenAnyavyatiriktatvamAtmanaH / pratIyate caMdraznAM taheva jJAnamutamama //// caitanyasvarUpe AtmA sarva padArthothI judo che evuM je satata pratIta thAya che, te ja uttamajJAna che. sphuTamaparamabhAve naigamastAratamyaM, pravadatu na tu hRSyettAvatA jJAnayogI / kalitaparamabhAvaM ciccamatkArasAraM, sakalanayavizuddhaM cittamekaM pramANam / / 61 / / nagamanaya aparamabhAvamAM spaSTa taratamatAne bhale kahe, paraMtu jJAnayogI teTalA mAtrathI khuza thatA nathI, kema ke teone to jeNe paramabhAvano anubhava karyo che, caitanyano eTale ke jJAnano camatkAra jemAM pradhAna che ane sakaLa nayothI je vizuddha che te citta ja eka mAtra pramANa che, mAnya che. For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSa 2-jJAnayogazuddhi adhikAra praveza pAsamAM jima vRddhinuM kAraNa goyamano aMgUTho; jJAnamAMhi 'anubhava'tima jANo, te viNa jJAnate jUTho re. - zrIpALarAsa zAstrano bodha ane jJAnano yoga : A bannemAM pharaka che- evuM paNa ghaNA loko jANatA nathI, tethI temane to zAstranuM adhyayana karavuM eTale ja jJAnanI sAdhanA karavI evuM lAge che. virala pratibhAnA svAmI mahAmahopAdhyAyajIe A graMthamAM zAstra adhyayana ane jJAnano bheda darzAvI sAdhaka jIvo upara parama upakAra karyo che. A vivekane nahi samajanAra sAdhaka ghaNuM badhuM karavA chatAM paNa anubhUtinA starathI dUra rahI jAya che. zAstranuM jJAna svabhAvadazA bhaNI javAno IzAro kare tevuM dizA sUcaka che, to jJAnayoga te svabhAvanI prApti na thAya tyAM sudhI sAdhakano sAtha na choDe tevo bhomiyo che. zAstrabodha mATe buddhinI sUkSmatA jarUrI che, to jJAnayoga mATe buddhinI nirmaLatA Avazyaka che. ekamAM darzana mohanIyanA kSayopazamathI saMvalita jJAnAvaraNIyano kSayopazama kAraNabhUta che, to bIjAmAM cAritramohanIyana kSayopazamathI saMvalita jJAnAvaraNIyano kSayopazama nimittabhUta bane che. Ama chatAM banne vacce pragADha saMbaMdha che. pradIpa ane prakAzanI jema eka kAraNa che, to bIjuM tenuM kArya che ane A kArya-kAraNa saMbaMdha joDanAra kaDI eTale ja sAdhanAcAritrayoganI ArAdhanA. jJAnayoga eTale "anubhavajJAna.' AtmasvarUpanI bauddhika mAhitI nahIM, paraMtu AtmAnuM svasaMvedanarUpa jJAna. Avo jJAnayoga jyAre dehAdhyAsa TaLe, "zarIra te ja huM' evo bhrama bhAMge, karmakRta sarva bhAvomAM mArApaNAnI buddhi dUra thAya ane svarUpanuM anusaMdhAna cAluM thAya arthAt AtmAnI AMzika paNa anubhUti thAya tyAre prApta thAya che. A anubhavajJAnane sarva prakAranA jJAnamAM uttama jJAna kahyuM che. tarka, yukti, Agama vagerethI AtmAnI bauddhika pratIti maLe, paraMtu game teTaluM vAMcIe, sAMbhaLIe, gokhIe ke AtmAnI vAto karIe topaNa jyAM sudhI AtmAne AtmA pote na juve, na saMvede, na anubhave, Atmika AnaMda na mANe, tyAM sudhI AtmajJAna ApatAM zAstrano bodha adhUro che. A hRdayasparzI adhikAra, te adhUrAzane dUra karavAnI talapa jagADe tevo che. For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra Atmika zuddhino vikAsapatha darzAvatA A graMthanA prathama adhikAramAM zAstrayogazuddhi darzAvI. anAdikALathI svacchanda pravRtti karavAnI vRttino tyAga karI, "mAre dareka pravRtti zAstra pramANe ja karavI che. prabhunI AjJA pramANe ja karavI che" AvA prakAranA zraddhAgarbhita nirNayathI thatI Atmika zuddhi te "zAstrayogazuddhi" che. AvI vRttithI zAstrAnusAre ucita pravRttio karatAM eTale ke cAritrayoganI ArAdhanA karatAM sAdhaka kAMIka sUkSma tattvano anubhava kare che. upazama bhAvanA sukhane mANe che. sukhakara Atmika bhAvono A AMzika anubhava te ja anubhavajJAna che. zrutajJAna temAM dizAsUcaka cokkasa che, paNa mukhyatayA A jJAnayoganI prAptimAM cAritra mohanIyanA kSayopazamathI pragaTelI AtmIka anubhUti pUrvakano matijJAnano kSayopazama kAma kare che. jJAnayoganI zarUAta kyAMthI ? Ano javAba naya sApekSa rIte ja ApI zakAya. kema ke, vidhavidha nayanI apekSAe jJAnayogano prAraMbha alaga alaga guNasthAnakathI thato hoya che. vyavahAranayanI apekSAe vicArIe to, jyAre atIndriya AtmAnA sAmAnyabodhapUrvaka tenA svarUpanI vizeSa jijJAsA thAya tyAre jJAnayogano prAraMbha thAya. A jijJAsA apunabaMdhaka kakSAmAM AvelA jIvane pahelI yogadRSTi prApta thatAM utpanna thAya che. saMjJAonA zamana ane kaSAyonA vamanathI cittamAM je nirvikAra AlAda prApta thAya che ane je upazama bhAvano AnaMda anubhavAya, tene vyavahAranayathI jJAnayoganI zarUAta kahevAya che. jyAre nizcayanayathI to munibhAva pragaTa thayA pachI ja ratnatrayI AMzika lolIbhUta pariNAmarUpa jJAnayoga Ave che. A rIte judI judI bhUmikAmAM prAraMbhAyela jJAnayoganI parAkASThA prAbhijJAnamAM che, to vaLI svayaM kevaLajJAna paNa nirTandra anubhava ja che. Ama, anubhavajJAna taratamatAnA bhedathI aneka prakAranuM hoya che. tethI ja A adhikAramAM judA judA kathano dvArA judI judI bhUmikAno anubhavInuM varNana karela che. te varNana uttarottara vRddhi AdinA kramavALuM nathI, to paNa sarva avasthAne sAMkaLI le tevuM to cokkasa che. zlokAntargata viSayAnukramaH zabdonI maryAdAmAM rahIne zabdAtIta evA "anubhava"no bodha karAvavA mATe graMthakArazrIe prathama be zlokamAM jJAnayoganI upayogitA ane tenA vizeSa svarUpanuM varNana karyu che. ahIM prAtijajJAnane ja anubhavajJAnarUpe grahaNa karela che. te zreSTha jJAnayoga che ane tenA dvArA kevaLajJAnanI prApti thAya che. tyArapachI kevaLajJAna prApta karavA mATe zrutajJAna karatAM anubhavajJAna vadhu jarUrI che, evuM trIjAthI pAMcamA zlokamAM jaNAvyuM che. For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravezikA. AgaLa chaThThAthI AThamA zloka sudhI jJAnayogavALA muninuM mAnasa kevuM hoya te batAvIne navamA ane dazamA zlokamAM sAdhaka kakSAnA jJAnayogI ane siddhakakSAnA jJAnayogI vacceno bheda darzAvyo che. temAM chaTTI zlokamAM AtmajJAnamAM mana munine parama udAsInatAnA anubhavasvarU5 anubhavajJAna batAvyuM che. punaH agIyAramAthI caudamA zloka sudhI jJAnayogInA aMtaraMga sukhane pradarzita karyuM che. ahIM teramA zlokamAM je anubhava darzAvyo che te paNa parama udAsInatAnA anubhavasvarUpa ja che, chatAM A anubhavo prAtijajJAnanI pUrvabhUmikAnA che. paMdaramA zlokamAM uttama jJAnanuM svarUpa jaNAvI bhedajJAnanI pratIti svarUpa anubhava jaNAvyo che. jJAnanI sAdhanA karavA icchatA dareka sAdhaka mATe A zloka ati mahattvano che; kemake dareka prakAranI sAdhanA karatAM sAdhake A lakSya sudhI pahoMcavAnuM che. soLamA ane sattaramA zlokamAM prAtijJAna pUrvanA be anubhavo savikalpasamAdhi ane nirvikalpa samAdhine bhedajJAna ke uttamajJAnanI be bhUmikA svarUpe rajU karyA che. A uttamajJAnano viSaya - zuddhabrahma che. tenuM sAmAnya varNana aDhArathI vIsamA zlokamAM che. joke ahIM tenuM sAmAnya varNana karela hovA chatAM vAstavamAM "zuddhabrahma" avarNanIya che tema kahI punaH e ja jaNAvyuM che ke "AtmA anubhavano viSaya che, zabdano nahi. AtmAno anubhava to kaSAyathI saMpUrNa alipta evA vizuddha anubhavathI ja thaI zake, tethI ekavIsamAthI trevIsamA zloka sudhI zAstranI te viSayamAM asamarthatA che te vAtane doharAvI che, sAthe ja AtmAnubhava to turya dazAmAM kevaLajJAnanI prAptithI ja thAya che tema covIsamA zlokamAM spaSTa karyuM che. temAM ekavIsamA zlokamAM atIndriya AtmAne pAmavAnA upAyasvarUpe vizuddha anubhavane grahaNa karyo che. A anubhava madhyasthabhAvasvarUpa che. je zAstrayogazuddhi sAthe paNa saMkaLAyela che; kemake mAdhyacya vinA zAstranA tattvane pAmI zakAtuM nathI. jyAre mithyAtva TaLe tyAre ja madhyasthabhAva prApta thAya che. vaLI bAvIsamA zlokamAM zAstrano rasAsvAda jenAthI karI zakAya te anubhava darzAvyo che. A anubhava, zAstra adhyayana ane ucita AcaraNAothI prApta thatI jIvanI eka vizeSa prakAranI cAritranI zuddhisvarUpa che. jyAre covIsamA zlokamAM to kevaLajJAnane ja nirdandra anubhavasvarUpe svIkAryuM che. anubhavanI vAto sAMbhaLI mugdha jIva zAstrAbhyAsanI upekSA karanAra na bane te mATe pacIsamA zlokamAM zAstrano rasAsvAda karAvanAra anubhava ja svasaMvedya evA paramabrahmanI prAptimAM kAraNa bane che tema jaNAvyuM che. A ja zlokamAM granthakArazrIe anumavai: zabda vAparI jaNAvyuM che ke, zAstrano bodha karAve tevA anubhavathI mAMDIne kevaLajJAna svarUpa nirdandra anubhavanI vacce sAdhaka aneka anubhavo prApta kare che. anubhavajJAnInI cittavRtti kevI hoya te chavIsamA zlokamAM darzAvI che. tyAM zuddhanayanA upayogane anubhava svarUpe grahaNa karyo che. puna: anubhava ke zuddhanayanI daSTinA viSayabhUta paramAtmAnuM svarUpa ekatrIsamA zloka sudhI darzAvyuM che. For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra tyArapachI paramAtmAnA dhyAnamAM lIna banelA jJAnayogI karma, zarIra ane saMsArathI gherAyelA hovA chatAM kevI rIte nirlepa rahI zake che, te batrIsamAthI sADatrIsamA zloka sudhI rajU karI, ADatrIsamA zlokamAM nirlepa jJAnayogIne kriyA karavAnI jarUra kema che te jaNAvyuM che ane te ja saMdarbhamAM ogaNacAlIsamAM zlokamAM kriyA karanAra yogI karatAM jJAnayogInI mahattAno anubhavasvarUpe je udAsInatAnA pariNAmano ullekha che, te prAya: chaThThI dRSTimAM vartatA gRhastha ke munine ja saMbhave che. bIjA zlokomAM nirlepajJAnanI magnatAne anubhavasvarUpe pradarzita karyo che, to chellA zlokamAM bhAvanAjJAnane paNa jJAnayogasvarUpe biradAvyuM che. bhAvanAjJAnasaMpanna AtmA jagatane kaI rIte juve che, te cALIsathI tetAlIsamAM zloka sudhI dekhADavAmAM AvyuM che. ahIM paNa bhAvanA jJAnanA upayogane ja anubhavasvarUpe mAnyuM che. nirvikalpaupayogarUpa anubhavajJAnamAM advaita brahma saccidAnaMdasvarUpe ja dekhAya che, kemake tyAM zuddha dravyano upayoga vartato hoya che. AvuM jaNAvatAM zaMkA thAya ke syAdvAdanI dRSTithI vicAra karatAM to advaita brahma ja asaMgata Thare. AvI zaMkAnuM nivAraNa cuMmALIsa ane pistALIsamA zlokamAM karyuM che. anubhavajJAnano AsvAda mANyA vagara tene samajAvavuM kaparuM che, tethI chetALIza ane suDatALIsamA zlokamAM anubhavajJAnane svIkAravAnI yuktio ApI che. Ama zarUAtathI atyAra sudhI prAtijajJAna, parama udAsInatA, savikalpanirvikalpasamAdhi, cAritrayoganI zuddhi, mAdhyacya, zAstrano rasAsvAda karavAnI kSamatA, kevaLajJAna, chaThThI dRSTinI nirlepatA, paramAtmasvarUpamAM lInatA, bhAvanAjJAna Adi aneka svarUpavALA anubhavonuM varNana karyA pachI prAMte nirvikalpajJAnanI arthAt jJAnayoganI ke nizcayanayanI vAto kone karavI joIe te aDatALIsathI pacAsamA zloka sudhI spaSTa karyuM che. zloka ekAvanathI chappanamAM jJAnayoganI prApti mATe AcAronI AvazyakatA ane anivAryatAne daDha karavAno prayAsa karyo che. jemAM anya darzanakAronA tatsaMbaMdhI kathanono paNa khUba suMdara ane tarkagamya upayoga karyo che. nirvikalpasamAdhinuM svarUpa, tenI upayogitA ane tenuM phaLa; A sarve gaMbhIra padArthono bodha sattAvana ane aThThAvanamA zlokamAM saMkSepathI Apyo che. jemAM kSapakazreNIvartI mahAtmAonA jJAnayoganuM varNana che. jJAnayogazuddhi adhikAranuM nigamana karatAM; vyavahAra ane nizcayano saMbaMdha, AtmajJAna ane tenA ciMtananuM mahattva, jJAnayogInuM dhyeya AdinuM varNana zloka cosaTha sudhI karIne, aMtima zlokamAM dehAdhyAsa TaLe tyAre jJAnayogI ujvaLa yaza prApta kare che tema kahI "anubhavanI prApti mATenI adamya bhAvanA jAgRta karI che. For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSa 2-jJAnayogazuddhi adhikAra viSayAnukrama zloka naM. 1- 2 3 thI 5 6 thI 8 9-10 11 thI 14 15 16 - 17 18 thI 21 thI 23 krama viSaya 1. jJAnayoganI AvazyakatA tathA svarUpa 2. zAstrayoga karatAM jJAnayoganI baLavattA 3. jJAnayogInI aMtarmukhatA 4. sAdhaka ane siddhayogIno bheda 5. jJAnayogInuM pAramArthika sukha 6. bhedajJAna te ja uttamajJAna 7. uttamajJAnanI be bhUmikA 8. vyatirekathI zuddhAtmAnuM svarUpa 9. AtmAnA anubhavamAM zAstranI asamarthatA ane jJAnayoganI samarthatA 10. anubhavadazAnuM svarUpa 11. anubhavajJAnanuM sAmarthya 12. svasamayamAM sthita jJAnayogI 13. jJAnayogInI dRSTie paramAtmA 14. karmanA phaLano AtmAmAM upacAra 15. jJAnayogInI nirlepatA 16. jJAnayogIne kriyAnI upayogitA 17. jJAnayogInI dRSTie jagata 18. nayadRSTithI advaita brahmano svIkAra 19. anubhavajJAnanA svIkAramAM yukti 20. nizcayano upadeza konA mATe ? 21. mAyAthI mAyAno nAza 22. jJAnayoganuM phaLa 27 thI 29 30 thI 32 33 thI 37 38 - 39 40 41 thI 45 46 - 47 48 thI 51 para thI 28 pa9 thI 65 For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra zAstrayoga ane jJAnayoga vacceno bheda nIcenA koThA parathI sahelAIthI samajI zakAze. zAstrayoga jJAnayoga zAstrano bodha. * svabhAvabhUta zubhajJAnanuM pragaTIkaraNa. * zAstranA adhyayanathI prApta thAya che. * zAstrAnusAra kriyA ane jJAnopAsanAthI pragaTa thAya che. zuddha AtmasvarUpanI prAptinA mArgano bhomiyo che. zuddha AtmasvarUpanI prAptinA mArgamAM dizAsUcaka che. tenA mATe pradhAnapaNe buddhinI sUkSmatA joIe. A prApta karavA darzana mohanIyanA kSayopazama sahitano jJAnAvaraNIyano tenA mATe pradhAnapaNe buddhinI nirmaLatA joIe. A prApta karavA darzana mohanIya ane cAritra mohanIyanA kSayopazama kSayopazama Avazyaka che. sahitano jJAnAvaraNIyano kSayopazama Avazyaka che. pradIpanI jema kAraNa che. prakAzanI jema kArya che. AtmAnA astitvano bodha karAve. AtmAno svasaMvedana rU5 anubhava karAve. sukhaprada Atmika guNono bodha tathA tenI prAptinA upAyono sUcaka che. * zrutajJAnanI mukhyatA hoya che. tenAthI thatI Atmika zuddhi e mAnyatAnI zuddhi svarUpa che. sukhaprada Atmika guNonA AMzika anubhava svarUpa che. matijJAnanI mukhyatA hoya che. tenAthI thatI Atmika zuddhi e jJAnadhArAnI zuddhi svarUpa che. For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-jJAnayogazuddhi adhikAra aiM namaH jJAnayoganI AvazyaktA tathA svarUpa gAthA-1-2 avataraNikA : atIndriya evA mokSamArga upara cAlavA potAnI buddhi asamartha hovAthI, sAdhaka jyAre zAstra pratye tIvra zraddhA keLavI evo nizcaya kare che ke, 'Atmahita karavA mATe mAre sarva pravRttio zAstra pramANe ja karavI joIe', tyAre tenAmAM zAstrayoga pragaTe che. 52mAtmAnA vacana sAthenA zraddhApUrvakanA A joDANathI pragaTatI Atmika zuddhi te zAstrayogazuddhi che. AvI AMtarika zuddhithI yogamArgamAM pravRtti karatAM karatAM sAdhakamAM je 'anubhavajJAna' pragaTe che te ja jJAnayoga che, tethI graMthakArazrI zAstrayogazuddhi adhikAranuM varNana karyA pachI, have prasaMgocita tenA kAryarUpa jJAnayogazuddhi adhikArane varNave che zloka : dizA' darzitayA zAstrairgacchannacchamatiH pathiM / jJAnayogaM prayuJjIta' tadvizeSopalabdhaye // 1 // zabdArtha : 1.zAstra: - zAstro vaDe 2/3. zitayA vizA - batAvAyelI dizAthI 4/6. thi racchan - mArgamAM cAlato 6. aghdhati: - nirmaLabuddhivALo (sAdhaka) 7. tadvizeSovaktvaye - tenI = mokSamArganI vizeSa prApti mATe 8. jJAnayomAM - jJAnayogano 1. prayunnIta - prayoga kare. zlokArtha : zAstra batAvelI dizAthI mokSamArgamAM cAlato nirmaLabuddhivALo sAdhaka mokSamArganI vizeSa prApti mATe jJAnayogano prayoga kare. bhAvArtha : koIpaNa prakAranA kadAgraha vinA AtmakalyANanA mArge kadama UThAvavAnI kAmanAvALA sAdhakane nirmaLabuddhivALo kahevAya che. AvA sAdhane zAstrAnusAre mokSamArganI ArAdhanA karatAM karatAM kriyAgata sUkSma bhAvonuM eTale ke AtmAnA zuddhabhAvonuM kAMIka saMvedana thAya che. A apUrva saMvedanane anubhavajJAna eTale ke jJAnayoga kahevAya che. prApta thayelA A jJAnayogano upayoga sAdhaka mokSamArgamAM pote je bhUmikAmAM hoya tenAthI UMcI bhUmikA prApta karavA mATe athavA mokSamArgane ja vizeSa prakAre jANavA mATe kare che. For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra vizeSArtha : jJAnayoga e mokSamArganI eka akaLa, alaukika ane anubhavagamya dizA che. tethI Ama jovA jaIe to tene zabdomAM DhALI zakAya tema nathI, chatAM zruta ane zrutadevInI bhaktithI atIndriya bhAvone vyakta karavAnI anerI kuzaLatA dharAvatA pUjyapAda mahAmahopAdhyAyajI bhagavaMte ahIM jJAnayoganI eka anuprekSApreraka jhalaka rajU karI che. A jJAnayoganI prApti to sAdhakane AnaMdita karI ja mUke paNa tenA svarUpano bodha paNa sAdhakane Atmika AnaMdathI nyAla banAvI de che. AthI ja Atmika AnaMda prApta karavA mathato "acchamati" eTale ke nirmaLa buddhivALo sAdhaka zAstranA zAbdika bodhathI saMtoSa na pAmatAM, zabdonI maryAdAne oLaMgIne jJAnayoga' prApta karavA prayatnazIla bane che. AvA sAdhako koIpaNa prakAranA kadAgraha vagara eka mAtra AtmakalyANanI tIvra kAmanAvALA hoya che. tethI tattva pratye tIvra ruci dharAvatA hoya che. pUrvanA adhikAramAM jaNAvyuM tema A sAdhako sarvatra madhyasthabhAva dhAraNa karI, upalabdha dharmazAstromAMthI kayA zAstro sarvajJanA che teno nirNaya karI, te sarvajJanA vacanAnusAra ja sarva kriyA karavA kRtanizcayI banyA hoya che. zAstramAM je kriyA, je kALe, je prakAre karavAnI kahI hoya te kriyAo teo te ja kALe, te ja prakAre tanmaya thaIne karatA hoya che, Ama karatAM teonI viSayonI AsaktinA Avego ochA thatAM jAya che, kaSAyo zAMta thatA jAya che, cittanI svasthatA vadhatI jAya che ane AtmA kAMIka judI ja duniyAno AnaMda anubhave che, temano A AnaMda prAraMbhika kakSAno hoya che, alpa hoya che, alpakALa ja TakavAno hoya che, chatAM bAhya duniyAnA AnaMda karatAM A AnaMda anero hoya che, te samayamAM anubhavAtI Atmika sukhanI saMvedanA paNa alaukika hoya che. viSaya, kaSAyanA zamanathI prApta thatI A Atmika AnaMdanI ke A sukhanI anubhUti te ja "anubhavajJAna" arthAt prAraMbhika kakSAno "jJAnayoga" che. A jJAnayoga prApta thatAM bAhya duniyAmAM sukha che tevo bhrama TaLe che ane svayaM anubhavAtI sukhanI pratItinA kAraNe sukha bhItaramAM potAnI pAse ja che; tevI zraddhA vadhu daDha thAya che. AMtarika sukhanI AvI kAMIka dizA dekhAtAM, AtmAnA anaMta sukhane prApta karavAno utsAha jAge che, te mArge vIrya vadhu ullasita thAya che. A mArge AgaLa kema vadhavuM tathA prApta thayelA upazama sukhane vizuddha ane cirasthAyI kevI rIte banAvavuM, tenI AMtarasUjha paNa pragaTe che. A AMtarasUjha te ja jJAnayoga che. jJAnayogasvarUpa A sUjha ke anubhavano kramaza: upayoga karato sAdhaka mohanI bhekhaDo bhedI, kaSAyonI Agane ThArI, rAgAdinA jherane dUra karI cheka vitarAgabhAva sudhI pahoMcI zake che. Ama jJAnayoga e AtmonnatinuM eka mahattvanuM sopAna che, tenA sahAre sAdhaka AgaLa vadhatAM sAdhanAnA carama sopAna samAna AtmAnI parama vizuddha evI parama sukhamaya avasthAne pAmI zake che. //// Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www jainelibrary.org Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayoganI AvazyaktA tathA svarUpa gAthA-2 avataraNikA : jJAnayoga mokSamArgamAM ati upayogI che, tevuM jANyA pachI vicArakane sahaja ja tadviSayaka jijJAsA thAya, tethI have jJAnayoganI saMpUrNa suvizuddha avasthA batAvI jJAnayoga eTale zuM ? te jaNAve chezloka : yogajAdRSTajanitaH, sa tu prAtibhasaMjJitaH / sandhyeva dinarAtribhyAM', kevalazrutayoH pRthak // 2 // zabdArtha : 9. 1 - vaLI ra/rU. DhinaratramyAM pRtha - divasa ane rAtrithI bhinna evI 4, sacceva - saMdhyAnI jema 2/6, : vevasmRtayo: (pRtha) - te = jJAnayoga kevaLajJAna ane zrutajJAnathI (bhinna che,) 7. yoganAdananata: - yogajanya adRSTathI utpanna thayela (ane) 8, prAtimasaMjJita: 'prAbhijJAna' nAmavALo che. zlokArtha : vaLI, divasa ane rAtrithI jema saMdhyA judI che, tema te jJAnayoga kevaLajJAna ane zrutajJAnathI judo che, (zAstra)yogathI utpanna thayelA aSTathI (kSayopazamathI) pedA thayo che ane pratibhajJAna' tarIke oLakhAya che. bhAvArtha : zraddhApUrvaka zAstrAnusArI pravRtti karatA sAdhakamAM mohanIya Adi karmono eka vizeSa prakArano kSayopazama pragaTe che, jene yogaja-adRSTa kahevAya che. te kSayopazamathI sAdhakane AtmAno pUrNa AnaMda prApta karavA mATenuM eka viziSTa jJAna prApta thAya che, A jJAna te ja viziSTa jJAnayoga che, jene "prAbhijJAna" kahevAya che. sUryodaya pUrvenI saMdhyA eTale ke prabhAtano samaya. A samayane jema divasa paNa kahevAto nathI ane rAta paNa kahevAtI nathI, tema prAtijajJAna paNa kevaLajJAna ane zrutajJAna bannethI juduM che. te kevaLajJAnanI pUrva avasthA che ane chabasthanA (zrata) jJAnanI uparanI avasthArUpa che, tethI "prAtibhajJAna' zrutajJAna paNa nathI ane kevaLajJAna paNa nathI, te to kevaLajJAnarUpI sUryodaya pUrve thanAro aruNodaya che. vizeSArtha : bhUmikAbhede "adhyAtma' alaga alaga prakAranuM hoya che, chatAM prathama adhikAranA prAraMbhamAM granthakArazrIe jyAre adhyAtmanuM lakSaNa karyuM, tyAre (bIjI gAthAmAM) temaNe sau prathama zreSTha koTinA adhyAtmanuM svarUpa batAvyuM hatuM. ahIM bIjA adhikAramAM paNa teozrI prathama "prAtijajJAna" nAmanA zreSTha koTinA jJAnayoganuM svarUpa varNave che. zAstrayoganI zuddhi prApta thatAM sAdhaka jyAre saMyamayogonI ArAdhanA karato mokSamArga upara AgaLa vadhe che, tyAre tene varNavI na zakAya tevA Atmika AnaMdano anubhava thAya che. A sAthe ja tenAmAM AgaLanI For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra bhUmikAne prApta karavAnI eka sUjha pedA thAya che, A sUjha te ja prAraMbhika kakSAno jJAnayoga che, tenA sahAre potAnI ArAdhanAne daDha ane vizuddhatara banAvatAM sAdhaka jyAre nirvikalpa ane niraticAra cAritranuM pAlana kare che, tyAre tenAmAM cAritramohanIyakarmano eka viziSTa kSayopazama pedA thAya che, jenA pariNAme te prabaLa nimitto ke nikAcita karmothI paNa calita thayA vinA ghAtakarmano kSaya karavA mATeno utkRSTa prayatna karavA sakSama bane che. A cAritramohanIyakarmano kSayopazama cAritrayogathI utpanna thayo hovAthI "yogaja adaSTa' kahevAya che. tenA AdhAre sAdhakamAM kevaLajJAna kevI rIte prApta karavuM tevI buddhivizeSasvarUpa jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazama paNa thAya che, je "yogaja-adaSTa-janita" kSayopazama kahevAya che. yogaaSTathI utpanna thayelo A kSayopazama eka vizeSa prakAranI buddhi = pratibhAsvarUpa hovAthI tene "prAtibhajJAna kahevAya che. te ja zreSTha jJAnayoga che, je mAtra svasaMvedanano viSaya che, zabdonuM sAmarthya nathI ke te prAtijajJAnanuM saMvedana anyane karAvI zake. A zreSTha jJAnayoga kSapakazreNImAM sAmarthyayoganA kALamAM utpanna thAya che. jyAre "anubhavajJAna' tarIke oLakhAto prAraMbhika kakSAno jJAnayoga to chaTTA-sAtamAM guNasthAnakamAM zAstrayoganA kALamAM paNa prApta thAya che. kevaLajJAnanI khUba najIkanI kSaNomAM prApta thatuM hovAthI prAtibhajJAna kevaLajJAnarUpI sUryodaya pUrvenI saMdhyA (aruNodaya) samAna kahevAya che. prabhAtanI saMdhyAmAM AkAza prakAzathI bharAI gayuM hoya che, mATe tene rAtri nathI kahevAtI. vaLI, tyAre AkAzamAM sUryanuM Agamana thayuM na hovAthI te samayane divasa paNa nathI kahevAto. saMdhyA jema rAta ane divasa bannethI bhinna che, tema prAtijajJAna paNa zrutajJAna ane kevaLajJAna bannethI bhinna che. zrutajJAnanA utkRSTa kSayopazamanA uttarakALamAM thatuM hovAthI, zrutajJAna tarIke paNa teno vyavahAra karAto nathI ane kSAyopathamika hovAthI temaja samasta dravyo tathA tenA samasta paryAyo A jJAnanA viSaya nahIM banatA hovAne kAraNe, kevaLajJAna tarIke paNa teno vyavahAra karAto nathI. anya darzanamAM paNa AdhyAtmika unnatinI eka uccatama kalAsvarUpe prAtijajJAnano ullekha karela che. teo tene tAraka, nirIkSaNa, prajJAloka vagere zabdothI jaNAve che. rAM 1. judA judA zAstronI dRSTie prAtibhajJAna kyAre prApta thAya che ane te kevuM hoya che tenI samajaNa pariziSTa - 1 mAMthI maLI zakaze. 2. sAmarthyayoganI kriyA eTale evA prakAranI kriyA je turaMta ja mohano kSaya karAvI kevaLajJAna prApta karAve che. zAstrayoganI kriyAo zAstranA vacanAnusAra karAya che; paraMtu sAmarthya yoga zAstra-atikrAnta viSayavALo che. zAstramAM na jaNAvyA hoya tevA paNa aneka bhAvo A yogamAM vartatA yogIne anubhavajJAnanA baLe mAtra potAnA sAmarthyathI jaNAya che. viziSTa koTinA AvA sAmarthyavALo A yoga uttama yoga che. 3. zAstravacananA atyaMta bodhavALo ane mohanIyakarmanA kSayopazamathI viziSTa koTinI zraddhA jene prakaTa thaI che, tevo AtmA jyAre pramAdAdi bhAvono tyAga karI, potAnI zaktine anurUpa zAstramAM je dharmakriyA je rIte karavAnI kahI che, te dharmakriyA koI paNa aMganI vikalatA rAkhyA vagara te pramANe ja kare, tyAre te kriyAne zAstrayoganI kriyA kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrayoga karatAM jJAnayoganI baLavattA gAthA-3 zAstrayoga karatAM jJAnayoganI baLavattA gAthA-3-4-5 avataraNikA : zreSTha kakSAnA jJAnayogane jaNAvyA pachI, have zAstrayoga karatAM jJAnayoga kema mahAna che, te jaNAve chezloka : padamAtraM hi nAnveti, zAstraM digdarzanottaram / jJAnayogo mune prArthanAvRtyaM murati" rU zabdArtha : 9. hindarzanottaram - dizAnuM darzana karAvyA pachI 2. zAstra zAstra rU/4. mAtra di - padamAtra paNa che. nAnveti - AgaLa cAlatuM nathI (jyAre) 6. jJAnayor: - jJAnayoga 7. vanya - cheka kevaLajJAnanI prApti thAya tyAM sudhI 81. mune prArtham - muninuM paDakhuM 10/11. na muti - choDato nathI. zlokArtha : dizA batAvyA pachI zAstra eka pagaluM paNa AgaLa cAlatuM nathI; jyAre jJAnayoga to kevaLajJAnanI prApti na thAya tyAM sudhI muninuM paDakhuM choDato nathI. bhAvArtha : zAstra mokSanuM svarUpa ane mokSanA upAyo batAvIne, Atmika sukhanI dizA tarapha izAro karI aTakI jAya che eTale zAstra AtmAnuM sukha kevuM che ane te kevI rIte prApta karAya tenuM mAtra dizA sUcana kare che; paraMtu teno anubhava karAvI zakatuM nathI. jyAre jJAnayoga to sAdhakanI AMgaLI pakaDI Atmika sukhano anubhava karAvatAM karAvatAM tene cheka kevaLajJAna sudhI pahoMcADe che. vizeSArtha : anAdikALathI sukha mATe bhaTakatA jIvane zAstra Atmika sukhanI eka anupama dizA batAve che. "sukha bAhya padArthomAM nathI, sukha AtmAmAM ja che. samyagu jJAna-darzana-cAritrarUpI mokSamArgamAM prayatna karavAthI te sukha prApta thaI zake che', Ama kahIne zAstra sukhano mArga cIMdhe che, topaNa zAstra A mArga batAvavA uparAMta AgaLa koI kArya karI zakatuM nathI. mArgadarzaka staMbha-mAIlasTona jema mArge jatAM musApharane iSTanagaranI dizA ane te keTaluM dUra che, teTaluM ja jaNAve che; paraMtu te mAilasTona te musAphara sAthe AgaLa cAlato nathI, sAthe cAlavA mATe to bhomiyo joIe, tenI jema zAstra paNa sukhanI dizA batAvI aTakI jAya che. sukhanI dizAmAM te AgaLa sAthe cAlatuM For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra nathI, paraMtu zAstrAdhAre cAlatAM sAdhakane AMzika paNa Atmika sukhanuM je vedana ke je anubhava thAya che, te 'anubhava' jJAna che. A anubhavajJAna ja uttarottara vikAsa pAmatuM, zuddha-zuddhatara banatuM, jyAM sudhI kevaLajJAna na thAya tyAM sudhI bhomiyAnI jema sAdhakanI sAthene sAthe ja rahe che. sAthe raheluM te anubhavajJAna sAdhakane AgaLa AgaLanI dizA batAvI, te sthAne pahoMcavA kevo prayatna karavo te jaNAvI, cheka kevaLajJAna sudhI pahoMcADe che, kevaLajJAnanI prApti na thAya te pUrve te sAdhakanuM paDakhuM choDato nathI. tethI ja zAstrayoga karatAM jJAnayoganI mahattA ghaNI vadhu aMkAI che. gA avataraNikA : 'dizA batAvyA pachI zAstra eka pada mAtra paNa AgaLa cAlatuM nathI' - pUrva zlokanI te ja vAtane vadhu spaSTa karatAM jaNAve che zloka : 12 zabdArtha : 6. tattvataH - tattvathI 2. zAstra - zAstra 3/4. brahmaLaH rukSa - brahmanuM - zuddha AtmatattvanuM lakSa baMdhAvanAra che. /6/7. T tu varza - paraMtu darzaka nathI 8. vAdaSTAtmatattvaya - ane jeNe Atmatattvane joyuM nathI, teno 1. hRSTaprAntiH - duSTaviSayaka bhrama 20/11. na nivartate - nAza pAmato nathI. zlokArtha : paramArthathI zAstra zuddha AtmatattvasvarUpa brahmanuM lakSaka che; paraMtu darzaka nathI ane jeNe Atmatattva joyuM nathI teno dRSTapadArthaviSayaka bhrama nAza pAmato nathI. bhAvArtha : vaLagelAM karmo ane krodhAdi kaSAyothI AtmA du:khI che ane A vaLagADa vaga2no zuddha AtmA anaMta sukhamaya anaMta AnaMdamaya che.' zAstranAM AvA prakAranAM vacano sAdhakamAM potAnA AnaMdamaya svarUpane pAmavAnI eka talapa jagADe che, Ama chatAM AvuM uttama lakSya baMdhAvanAra zAstra paNa sAdhakane AtmAnuM darzana ke Atmika sukhano anubhava karAvI zakatuM nathI. jyAM sudhI AtmAnuM darzana na thAya ke nirupAdhika Atmika sukhano AMzika paNa anubhava na thAya, tyAM sudhI mokSecchu sAdhakano paNa 'indriyothI anubhavAtA padArtho mane sukha ApanArA che' - evo bhrama nAza pAmato nathI, tethI sAdhake zAstrayogathI bAMdhelA lakSyane AMbavA anubhavajJAnano avazya prayoga karavo joIe. - . tattvato' brahmaNaH' zAstraM', lakSa ''darzakam / ne vAtRSTAtmatattvaya, ibrAntinivartata 11 || 4 || For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrayoga karatAM jJAnayoganI baLavattA gAthA-pa 13 vizeSArtha : zAstra AtmAnA parama sukhamaya zuddhasvarUpane pAmavAnuM lakSya baMdhAve che ane tenI prApti mATenA upAyo paNa batAve che. Ama chatAM, zAstranuM evuM sAmarthya nathI ke te AtmatattvanuM darzana karAvI zake. vaLI, jyAM sudhI AtmAnA zuddha bhAvonuM thoDuM paNa vedana thatuM nathI, tyAM sudhI 'IndriyothI dekhAtAM ke anubhavAtAM amuka padArtho sArA che, amuka kharAba che, keTalAka mane anukULa che to keTalAka pratikULa che, koI mArA sukhanuM kAraNa che to koI mArA du:khanuM kAraNa che', Avo anAdikALano bhrama paramArthathI nAza pAmato nathI. zAstrazravaNa Adi dvArA sAdhaka jANe che ke, pAMca indriyonA viSayothI anubhavAtuM paudgalika sukha vAstavika nathI, paNa kAlpanika che, temAM je sukhano anubhava thaI rahyo che te mAtra bhrama che, satya nathI. vAstavamAM to A kahevAtuM sukha e du:kha svarUpa che, ane duHkhanI paraMparA calAvanAruM che. AvuM jANyA pachI sAdhaka zAstramAM jaNAvelI aneka pravRttio dvArA bAhya viSayonA saMparkathI chUTI, viSayomAM pravartatI A sukhanI buddhine kADhavA prayatna kare che, chatAM viSayonI Asakti, teno pracura bhogavaTo ane anAdikALanI avicArakatAne kAraNe sAMdhakano saghaLo prayatna bauddhika stara para ja rahe che, saMvedanAtmaka banato nathI. pratyakSa anubhavAtA vaiSayika sukhomAM vAstavikatAnI buddhi bahoLA zratAbhyAsathI ke ghaNI ghaNI tapa-saMyamanI kriyAo mAtrathI khasatI nathI. AthI ja granthakArazrI kahe che ke, zAstrazravaNa-ciMtana-tapa-japa-svAdhyAya Adi anuSThAno ekale hAthe dRSTapadArtha viSayaka bhrAnti nAza karI zakatAM nathI, te bhramano nAza karavA to Atmadarzana eTale ke, sukhamaya Atmika guNono anubhava ati Avazyaka che. AvuM Atmadarzana jJAnayoga karAvI zake che ane jJAnayoga dvArA Atmadarzana ke AtmasaMvedana thatAM te bhrama palakArAmAM bhAMgI jAya che. jo avataraNikA : Atmadarzana karyA vinA bAhya dazya padArthaviSayaka bhrama bhAMgato nathI ane vaLI zAstrathI AtmasvarUpanuM darzana thatuM nathI, to Atmadarzana karavA mATe zuM karavuM joIe ? tevI jijJAsAne saMtoSatA graMthakArazrI jaNAve chezloka : tenAtmadarzanAkAGkSI, jJAnenAntarmukho bhavet / draSTuMdRgAtmatA muktidRzyaikAtmyaM bhavabhramaH ||5|| zabdArtha : 9. tena - tethI = zAstra dvArA Atmadarzana na thatuM hovAthI 2. mAtmadarzanAkSI - AtmadarzananI icchAvALA sAdhake rU. jJAnena - jJAna (jJAnayoga) dvArA 4. mantaIg: - antarmukha che. mahetu - thavuM joIe 6. Dradu: - draSTAnI = AtmAnI 78. tmitA muvittaH - dagu = dRSTi sAthenI ekAtmatA mukti che ane 2/10, tRzyAbhya mavakrama: - dRzya sAthenuM aikAmya bhavabhrama che. Jain Education Interational For Personal & Private Use Only wwwinbrary.org Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra zlokArtha : zAstradvArA Atmadarzana na thatuM hovAnA kAraNe, Atmadarzana karavAnI icchA dharAvanAra sAdhake jJAnayoga dvArA antarmukha thavuM joIe. daSTAnI = AtmAnI; dagu sAthenI = jJAnazaktirUpa dRSTi sAthenI ekAtmatA e mukti che ane dazya = bAhyapadArtho sAthenuM ekAtma e bhavabhrama che. bhAvArtha : zAstra Atmadarzana ke Atmika sukhanI jhAMkhI karAvI zakatuM nathI ane jyAM sudhI Atmadarzana thatuM nathI tyAM sudhI 'bAhya padArtho mArA sukha-duHkhanuM kAraNa che' tevo bhrama nAza pAmato nathI. jyAre "anubhava' dvArA AtmAnuM darzana thAya tyAre kSaNavAramAM A bhrama bhAMgI jAya che, tethI spaSTa che ke je sAdhakane bAhya padArtha viSayaka bhrama bhAMgavo hoya tene Atmadarzana karavuM ja joIe. mATe Atmadarzana karavAnI icchAvALA sAdhake mAtra zAstrAbhyAsa ke tapa, japa Adi kriyAo karIne aTakI na jatAM "anubhava" rUpa jJAnayoga dvArA AtmAne abhimukha banavA vizeSa prayatna karavo joIe. prAraMbhika kakSAnA jJAnayoga dvArA sAdhaka jyAre AtmAbhimukha bane che, tyAre tenI bAhya padArthaviSayaka bhrAMti TaLe che, khoTo khyAla dUra thatAM dhIre dhIre tyAMthI pAcho vaLe che, pachI to bAhya padArthonA saMparkamAM AvavuM paDe tyAre paNa sAdhaka bAhya padArthonuM parapadArtharUpe jJAna kare che, jyAre teno upayoga karavo paDe che tyAre paNa temAM rAgAdi bhAvo na thAya te mATe sAvadha rahe che. A rIte kAMIka aMze paNa rAgAdinA sparza vagara bAhya padArthonuM mAtra parabhAvarUpe jJAna karavuM, ke bAhya sukha-du:khanI paristhitimAMthI svastha rahI nirlepa bhAve pasAra thaI javuM, tene jJAtA-draSTAbhAva kahevAya che. A jJAtA-draSTAbhAva te ja sAdhakanI potAnI dRSTiiMjJAnazakti sAthenI ekatA che. A ja Atmika sukhanI anubhUtinuM prAraMbhabiMdu che, tenI parAkASTA eTale draSTA evA AtmAnI potAnA jJAna sAthenI saMpUrNa ekatA; te ja to saMpUrNa sukhamaya avasthArUpa mokSa che. AnAthI viparIta, AtmAnI bAhya jagatanA dRzyo eTale ke indriyothI anubhavAtA viSayo sAthenI je ekAtmatA che, te bhavabhrama eTale ke saMsAra che. vizeSArtha : AtmasvarUpane pragaTa karavAnA atIndriya mArgamAM pravRtti zAstrAdhAre ja karavAnI che, tema chatAM zAstra AtmasvarUpanuM darzana karAvavA samartha nathI. vaLI te Atmadarzana karyA vinA ke sukhamaya Atmika bhAvono 1. AtmAnuM spaSTa darzana to kevaLajJAna dvArA ja thAya che, Ama chatAM te pUrve paNa cheka apunabaMdhaka kakSAthI jema jema kaSAyono hrAsa thato jAya che ane viSayonI Asakti ghaTatI jAya che. tema tema sukhada evA AtmAnI anubhUti zarU thaI jAya che. A sukhada anubhavanA kAraNe ja sAdhakane AtmadarzananI icchA jAgRta thAya che. jema jema kaSAyonI mAtrA vadhu pramANamAM ghaTe che, tema tema Atmika sukhanI anubhUti savizeSa prakAre thavA lAge che ane jema jema A anubhUti daDha thatI jAya che, tema tema AtmadarzananI abhilASA tIvra tIvratara banatI jAya che. upara uparanA guNasthAnakomAM AtmasvarUpanI anubhUti vadhArene vadhAre spaSTa spaSTatara thatI jAya che ane tene kAraNe ja nIcenA guNasthAnaka karatAM upara uparanA guNasthAnakamAM AtmadarzananI jhaMkhanA paNa tIvra tIvratara tIvratama banatI jAya che. For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrayoga karatAM jJAnayoganI baLavattA gAthA-5 15 AMzika paNa anubhava karyA vinA viSayo du:khakAraka che evuM samajAtuM nathI. zAstrAdhAre AvuM jANavA chatAM pAMce IndriyothI anubhavAtA viSayo sukhakAraka che' evo pariNatimAM dharabAyelo bhrama bhAMgato nathI ane A bhrama TaLyA vinA Atmika sukha prApta karavA mATenI pravRttio ullAsapUrvaka thatI nathI. AvI paristhitinA kAraNe muMjhavaNa thAya ke, "Atmadarzana karavA zuM karavuM ? tenI sUlajhaNa ApatAM graMthakArazrI jaNAve che ke, Atmadarzana karavAnI IcchAvALA sAdhake jJAna dvArA eTale ke "anubhava" svarUpa jJAnayoga dvArA aMtarmukha banavuM joIe. bahirAtmadazAno tyAga karI aMtarAtmadazA tarapha prasthAna karavuM joIe ane tema karatAM ja eka divasa svanuM paramAtmarUpa pragaTa thaze. aMtarmukha banavA atyaMta Avazyaka evA "anubhavajJAnane pAmavA sAdhake prAraMbhamAM AtmazuddhinA lakSmapUrvaka zAstrAdhAre tapa-japa-svAdhyAya-vinaya-vaiyAvacca Adi pravRttio karavI joIe. AtmAnA doSone dUra karavAnA saMkalpathI karAtI A zubha pravRttio dvArA eka bAju rAgAdi doSo ane krodhAdikaSAyo alpa thAya che ane rAgAdi doSo ane krodhAdi kaSAyo alpa thavAne kAraNe kSamA, saMtoSa Adi guNo pragaTe che ane teno AnaMda anubhavAya che. A guNono AnaMda athavA zabdAtIta Atmika bhAvonuM kAMIka saMvedana te ja anubhavajJAnarUpa prAraMbhika jJAnayoga che. A rIte AMzika paNa anubhavajJAna prApta thatAM sAdhakanA jIvanamAM eka jabaradasta krAnti Ave che, tenI jIvanadRSTimAM AmUlacUla parivartana thAya che. Aja sudhI je viSayo sukhakAraka lAgatA hatA te have duHkhakAraka lAgavA mAMDe che ane AtmAnA kSamAdi guNo je du:khakAraka ke kaSTakAraka lAgatA hatA te sukhakAraka lAgavA mAMDe che. bhautika sukho tene viSa-mizrita svAdiSTa bhojana jevA bhayAvaha lAge che ane Atmika bhAvone bhogavavAmAM tene nirbhayatAno anubhava thAya che. sAMsArika sukho bhogavatAM te becena banI jAya che. kema ke, te daramyAna thatAM rAgAdi tene pIDAsvarUpa jaNAya che. jyAre Atmika guNono AnaMda mANatAM tene cittanI svasthatAno anubhava thAya che. pariNAme "pAMca indriyothI anubhavAtA viSayomAM sukha che' tevo teno bhrama bhAMgI jAya che. anAdikALathI A bhramanI bhekhaDo ADI hovAne kAraNe sAdhaka Atmika guNa saMpattine joI paNa zakato nahoto, tenuM citta mAtra indriyothI dekhAtA ke anubhavAtA padArtho saMbaMdhI vicArothI gherAyeluM rahetuM hatuM. jyAre A bhramanI bhekhaDo bhedAya che ane Atmika sukhanuM AMzika paNa darzana thAya che, tyAre sAdhakanuM citta bAhya padArthonA vicAromAMthI mukta thAya che. te saMbaMdhI kutuhalavRtti ane utsuktA (anxiousness, eagerness, restlessness, uneasiness) zAMta thavA lAge che. sArA ke khoTA sarva bAhya viSayo tene anupayogI jaNAya che. svajana-parivAra ke khuda potAnuM zarIra paNa tene parAyuM lAge che. jIvasvarUpe badhA jIvo tene samAna jaNAya che, to jaDasvarUpe badhA viSayo samAna jaNAya che. koI vastu pratye A iSTa che ke A aniSTa che. evo bhAva thato nathI ane tethI koI pratye rAga ke dveSa raheto nathI. AthI ja sAdhaka bAhya bhAvo pratye vadhune vadhu udAsIna bane che ane aMtaraMga duniyAmAM tenuM vitaraNa vadhatuM jAya che arthAt AtmaguNanI ramaNatA vadhatI jAya che. bAhya koIpaNa kriyA kare tyAre paNa tene kyAMya "A meM karyuM tevuM For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra kartutvabhAvasvarUpa abhimAna paNa thatuM nathI. te to mAtra sarva bAhya padArtho ke pravRttiono sAkSI (witness) banI rahe che; paraMtu temAM kyAreya rAgAdi bhAvothI otaprota (involve) thato nathI. sAdhakanA bAhya padArtho pratyenA AvA valaNane jJAtA-draSTA bhAva kahevAya che. A jJAtA-draSTA bhAva te ja sAdhakanI mohanA saMzleSa vagaranI potAnA jJAna sAthenI ekatA ke jJAnamagnatA che. A ja uccatara kakSAnuM anubhavajJAna che. je mokSanuM avadhya bIja che, tethI tene mukti paNa kahevAya che. A ja vAtane graMthakArazrI potAnI AgavI zailImAM jaNAvatAM kahe che ke, "durdazatmatA mup:' AtmA pote draSTA che ane tenI jJAnazakti e dan = dRSTi che. draSTA evA AtmAnI zuddha jJAnanI dhArAsvarUpa dRSTi sAthenI ekarUpatA ke tanmayatA te ja mokSa che. AtmA jyAre bAhya padArtho pratyenA pakSapAta vagara mAtra teno jJAtA-draSTA bane che, tenuM citta sarva bAhya bhAvo pratye udAsIna bane che, tyAre te mohanI vikRti va potAnA jJAnaguNamAM lIna bane che, A tenI jJAnaguNa sAthenI ekatA che. AtmAnI AvI potAnAthI abhinna evI jJAnazakti sAthenI ekarUpatA eTale ke draSTAnI raMga (daSTi) sAthenI ekatA te ja mokSa che. AnAthI viparIta "dazkerAnca mavaprama:' che, eTale ke draSTA evo AtmA jyAre bAhya padArthasvarUpa dRzya pratye pakSapAtavALo bane, tenA pratye tene rati-aratinA, rAga-dveSanA, heya-upAdeyanA ke anukULa-pratikULanA bhAvo jAge, tyAre draSTA ane dRzya ekameka thaI gayA kahevAya eTale ke draSTA dRzyamAM lIna banI gayo kahevAya. AtmAnI AvI potAnAthI bhinna evA bAhya indriya gocara padArtho sAthenI ekatA te ja bhavabhrama che, kema ke svane choDIne paramAM lIna banavuM ane vaLI ene potAnuM mAnavuM e ja bhavabhrama che. A bhavabhrama ja duHkhanuM kAraNa che, tethI draSTAnI dRzya sAthenI ekAtmatAne ja saMsAra kahevAya che. //pA. For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInI aMtarmukhatA gAthA jJAnayogInI aMtarmukhatA gAthA-7-7-8 avataraNikA : Atmadarzana karavA mATe jJAnadvArA aMtarmukha banavuM joIe, te jaNAvI have jJAnayogathI aMtarmukha banelA AtmadarzI muninI pariNatinuM varNana kare chezloka : AtmajJAne munirmagnaH, sarvaM pudgalavibhramam / mahendrajAlavadvetti, naiva tatrAnurajyate // 6]] zabdArtha : 1/2. mAtmajJAne mana: - AtmajJAnamAM magna banelA rU. muni - muni 4/6. sarva punASTamam - sarva pudgalanA vibhramane 6. mahendranAzvatti - moTI indrajALa samAna jANe che 7. tatra -(tethI te) temAM = pudgalanA vibhramamAM 82. naiva anurajjate - kyAreya raMgAtA ja nathI. zlokArtha: AtmajJAnamAM magna banelA munibhagavaMta sarva pulanA vibhramane moTI indrajALa samAna jANe che, tethI te temAM kyAreya raMgAtA nathI. bhAvArtha : muni bhagavaMta jyAre jJAnayogamAM magna bane che, tyAre temane pudgalanI rupa-raMgathI maThArelI vividha racanAo moTI indrajALa jevI lAge che. indrajALamAM jAta jAtanuM kautuka jovA maLe che; paraMtu temAM vAstavika kAMI hotuM nathI. indrajALanA AvA svarUpane jANanArA buddhizALI ane vivekI loko, jema temAM kyAreya aMjAtA nathI ke muMjhAtA nathI, tema jJAnayogamAM magna banelA muni pudgalanI jAtajAtanI racanAo juve che; paraMtu dunyavI dRSTie sArI ke narasI gaNAtI racanAomAM teo rAga ke dveSa karatA nathI, kema ke teo jANe che ke te kAlpanika che, kSaNabhaMgura che ane atyaMta anupayogI che. vizeSArtha : muni jyAre jJAnayogamAM magna bane che, Atmika bhAvono AnaMda mANe che tyAre temane pudgalanI duniyA moTI indrajALa jevI dekhAya che. indrajALa eka prakArano jAdu che, temAM avAstavikane vAstavikarUpe batAvAya che, tethI temAM kyAreka mahelAto dekhAya che, kyAreka khaMDiyara makAno dekhAya che, kyAreka svarganAM suMdara dRzyo dekhAya che to kyAreka narakanA bhayaMkara dazyo jovA maLe che, kyAreka hasatA loko dekhAya che to kyAreka raDatA Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www ainelibrary.org Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra loko dekhAya che. AvuM sAruM-narasuM ghaNuM jovA maLe che; paraMtu A indrajALa che tema samajatA buddhimAno indrajALanA manojJa dazyo joI rAjI ke sukhI thatA nathI ane amanojJa dazyo joI nArAja ke du:khI thatA nathI. teo to dareka dazyone udAsInabhAve - sAkSIbhAve mAtra taTasthapaNe juve che. jJAnayogamAM magna banelA muni paNa pudgalanI AkhI duniyAne indrajALa jevI ja mAne che, anubhave che. dunyavI dRSTie sArA ke kharAba gaNAtA padArthonA paricayamAM to te paNa Ave che, tenI sAthe kAryo paNa kare che, paraMtu te jANe che ke, A sarva pudgalanI mAyA che, badhuM kSaNabhaMgura che; temAM kAMI sAruM nathI, kAMI khoTuM nathI. AtmAne tenAthI sukha ke duHkha kAMI paNa maLavAnuM nathI. AtmabhAvone prApta karavA A bAhya bhAvo koI ja upayogamAM AvavAnA nathI. Ama paudgalika duniyA AtmA mATe nirupayogI che, evuM spaSTa anubhavavAnA kAraNe muni tenA saMparkamAM Ave che, tene jANe che, juve che paNa temAM kyAMya muMjhAtA nathI, raMgAtA nathI, teo to mAtra tenA draSTA banI rahe che. IIGA avataraNikA : AtmajJAnamAM magna banelA muni pudgalamAM raMgAtA nathI, te pUrva zlokamAM jaNAvyuM. tyAM jijJAsA thAya teo evuM zuM kare che ke jenA kAraNe anAdi abhyasta viSayomAM temanuM mana jatuM nathI. AvI jijJAsAne saMtoSavA mATe graMthakArazrI jaNAve che zloka : ma AsvAtio sumadhupa, pena jJAnatiH sudhA / ne hratyeva tabveto, viSayeSu viSviva IIII 10 zabdArtha : 1. yena -jemanA vaDe 2. sumadhurA - sumadhura evuM rU. jJAnatiH - jJAnaratirUpa 4. sudhA - amRta 1. svAtitA - AsvAdita karAyuM che 6. tattveta: - temanuM citta 7/8. viSevi viSayevu - viSa jevA viSayomAM 6/10 7 chAtyeva - lAgatuM ja nathI. zlokArtha : je munie sumadhura evI jJAnaratirUpa amRtano svAda cAkhyo che, te muninuM citta viSa jevA viSayomAM kyAreya paNa lAgatuM nathI. bhAvArtha : atimadhura ane amRta samAna AtmajJAnano AnaMda jeoe ekavAra paNa mANyo hoya, tevA muninuM citta rAgAdi doSo utpanna karI AtmAnA bhAvaprANono nAza karanArA jhera jevA pAMca indriyonA viSayomAM kyAreya Asakta thatuM nathI; kema ke jyAM sudhI jIvane jJAnamAM ti na jAge tyAM sudhI ja tene asAra viSayomAM rati-arita thayA kare che. For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInI aMtarmukhatA gAthA-7 vizeSArtha : rati eTale gamo athavA AnaMda. viSayomAM pragaTatI rati te viSayarati che ane jJAnayogamAM pragaTatI rati te jJAnarati che. viSayarati viSa jevI che, jyAre jJAnati amRta jevI che. jJAnAnaMdI munine viSayarati kaDavI jhera jevI lAge che ane jJAnati sumadhura sudhA jevI lAge che, mATe parAdhIna ane kSaNika sukha ApanArA bAhya bhAvothI para thaI muni svAdhIna evo jJAnano AnaMda ke jJAnanuM sukha mANe che ane viSa jevI viSayaratithI vimukha rahe che. madhura sudhAnA svAdane mANato deva jema AnaMdano anubhava kare che; tema jJAnatine anubhavato sAdhaka vikAra vinAnA parama AnaMdano anubhava kare che, tethI jJAnaratine sumadhura kahI che. jo ke zabdAdi viSayono bhoga mohAdhIna jIvone mITho ne madhuro lAge che; paraMtu te bhoga bhogavatAM indriyo utsuka bane che, mana vyAkuLa bane che, rAgAdinA vikAro janme che, kaSAyonI cahala-pahala cAlu thAya che, zarIramAM zramano anubhava thAya che, kusaMskA2o dRDha thAya che, punaH punaH bhoganI IcchA thayA kare che, karmano baMdha thAya che ane durgatinI paraMparA sarjAya che. Ama saMklezanI hAramALA sarjAtI hovAthI viSayo vartamAnamAM paNa vAstavika sukha ApI zakatA nathI ane tene bhogavavAthI bhaviSya paNa bagaDe che. AthI uparachallI dRSTie mIThuM jaNAtuM A viSayonuM sukha vAstavamAM kaDavuM jhera' jevuM che, jyAre jJAnamAM magna banelA muni to jJAna dvArA parama sukha ane tRptino anubhava kare che. temanA jJAna janya sukhamAM kyAMya rAgAdinA vikArono avakAza raheto nathI, zramano koI savAla hoto nathI, vyathA ke pIDAno koI prazna hoto nathI mAtra AnaMda, AnaMda ane AnaMda ja hoya che. A AnaMdanA kA2Ne emanuM citta 52ma svastha hoya che, AthI ja jJAnati kharA arthamAM sumadhura kahevAya. 19 vaLI, sumadhura evI jJAnati amRta jevI hoya che. amRta jyAre za2I2mAM pariNAma pAme tyAre za2I2nA rogo nAza pAme che, akALe vRddhatva AvatuM nathI, zarIramAM navI ja cetanAno saMcAra thAya che, AthI ja lokamAM kahevAya ke amRta pInAra amara banI jAya che, tenI jema muni bhagavaMta jema jema jJAnatino anubhava kare che tema tema temano AtmA zuddha-zuddhatara thato jAya che, temano AnaMda dina-pratidina vadhato jAya che, temanA pUrvasaMcita karmano nAza thAya che ane navAM karmonuM Agamana aTakI jAya che. anukrame jJAnatimAM masta muni sarvakarmano kSaya karI, jyAM kyAreya maravAnuM nathI tevA mokSamAM pahoMcI jAya che, AthI ja amaraNa avasthAnI prApti karAve tevI jJAnatine amRta sAthe sarakhAvI che. vaLI bIjI rIte vicArIe to je jJAnatinA AnaMdamAM magna hoya che tene zAzvata AtmAnuM anubhavAtmaka jJAna hoya che ane te Atmika guNone mANavAmAM masta hoya che. uparAMta tene vizvAsa hoya che ke mAro A 1. tulanA : bhagavadgItA adhyAya. 18, zloka 38 - viSayendriyasaMyogAdyattadagre'mRtopamam / pariNAme viSamiva tatsukhaM rAjasaM smRtam / / 38 / / indriyono viSaya sAthe saMparka thatAM je sukha thAya che, te prAraMbhamAM amRta jevuM hoya che paNa pariNAme te sukha viSa jevuM bane che. For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra AnaMda koI bAhya vyakti to zuM paNa mRtyu paNa lUMTI zake tema nathI, tethI tene kyAreya maraNano bhaya satAvato nathI, Ama jJAnati mRtyunA bhayane mArI nAMkhe che, tethI paNa tene amRta samAna kahI che. jJAnatino AnaMda jeNe mANyo hoya tevA muninuM citta anAdikALathI sukharUpe anubhavelA paNa vAstavamAM viSa jevA viSayomAM jarApaNa AkarSAtuM nathI. kema ke, teo jANe che ke, viSa jema jIvonA dravya prANono nAza kare che, tema rUpa, rasAdi viSayo jIvonA jJAnAdi guNorUpa bhAvaprANono nAza kare che, tethI amRtanuM AsvAdana karanAra jema viSane icchato nathI, tema jJAnamagna muni viSa jevA viSayone kyAreya icchato nathI ane AvI paDelA viSayomAM e kyAreya raMgAto nathI. II7nA avataraNikA : 20 jJAnaratino AnaMda mANanAra muni viSa jevA viSayone AdhIna banatA nathI te jaNAvI, have viSayone vaza karI te kevA mahAna bane che, te jaNAve che zloka : ... sattattvacintayAM yasyAbhisamanvAgatA ime / + AtmavAn jJAnavAn vedadharmavAn brahmavAMTA' saH // 8 // noMdha : ahIM satattvacintayA evo paNa pATha maLe che. zabdArtha : 9. sat-tattva-vintayA - sat tattva (AtmasvarUpa-vastusvarUpa)nA ciMtanathI 2. yakSya - jene rU. rUme - A = viSayo 4. misamanvAgatA - abhisamanvAgata che = vaza che /6. sa: bhrAtmavAnu - te AtmavAna che, 7. jJAnavAnuM - jJAnavAna che, 8. vaivadharmavAnuM - vedadharmavAna che 1. vrahmavAMdA - ane brahmavAna che. zlokArtha : sat-tattvanuM ciMtana karavAthI eTale ke AtmasvarUpanuM ke vAstavikatAnuM ciMtana karavAthI; jene viSayo vaza thaI gayA hoya te sAdhaka AtmavAna che, jJAnavAna che, vedadharmavAna che (athavA vedavAna che tathA dharmavAna che) ane brahmavAna che. bhAvArtha : je sAdhake jJaparikSA dvArA AtmA ane viSayonA satattvanuM UMDu Alocana kareluM che arthAt AtmasvarUpano tathA viSayonA svarUpano yathArtha bodha prApta karyo che ane pratyAkhyAnaparikSA dvArA AtmA mATe ahitakara evA viSayomAM pravartavAnuM baMdha karyuM che; AvuM karIne jeNe viSayone vaza karI lIdhA che, te sAdhaka sAdhanA mATe upayogI evA viSayomAM pravRtti kare topaNa rAgAdi bhAvothI lepAto nathI. Avo ja sAdhaka sAcA arthamAM AtmavAna che, jJAnavAna che, vedadharmavAna che ane brahmavAna che. For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInI aMtarmukhatA gAthA-8 vizeSArtha : jagatamAM vidyamAna sarva padArtho dravyarUpe sadA ekasvarUpavALA hoya che ane paryAyarUpe sadA palaTAyA kare che. jIva-dravya cetanarUpe sadA ekarUpavALuM che ane manuSya, deva, nAraka, tiryaMca, bALa, yuvAna, vRddhatva Adi paryAyarUpe bhinna bhinna svarUpavALuM che. te ja rIte ajIva-dravya paNa acetanarUpe sadA eka svarUpavALuM che ane varNa, rasa, gaMdha ane sparza Adi paryAyarUpe haMmezA bhinna bhinnasvarUpe varte che. jIvAdi padArtha viSayaka A vAstavikatAno vicAra te ja sat tattvanI ciMtA che. (sa-vidyamAna, tattva=vastunuM svarU5). je sAdhaka jJaparijJA dvArA pAMca indriyonA viSayo saMbaMdhI AvI tAttvika vicAraNA kare che ane pratyAkhyAnaparijJA dvArA te viSayono tyAga kare che; te sAdhaka palaTAtA paryAyomAM kyAreya muMjhAto nathI. A vicAraNA pUrvakano tyAga viSayone vaza karavA mATe eka amogha upAya che. AvI tAttvika vicAraNAnA abhAvamAM mohAdhIna jIvo jIvAdi padArthonA anukULa jaNAtA paryAyamAM rAga ane pratikULa jaNAtA paryAyamAM dveSa kare che. svAdiSTa miSTAnnarUpa vAnagImAM rAga kare che; paraMtu te ja jyAre viSTAmAM rUpAMtara pAme che, tyAre temAM dveSa kare che. namaNuM nAjuka bALaka temane game che paNa samaya jatAM tenuM karacalIvALuM rUpa jovuM paNa gamatuM nathI. AthI ja citta upara satata viSayonI sArI ke narasI asaravALA mUDha jIvo viSayone vaza banI, gamatA paryAyone jALavavAmAM, bhegA karavAmAM, meLavavA AdimAM potAno amUlya samaya veDaphI nAMkhe che. jJAnayoganA ArAdhaka munibhagavaMta, viSayonA palaTAtA paryAyomAM kyAreya muMjhAtA nathI, teonI dRSTi mAtra paryAyane nahi paNa dravyane paNa juve che. tethI teo jANe che ke, "huM je jouM chuM te dravyanA paryAyo che. paryAyo pANInA parapoTAnI jema sadA palaTAyA kare che. Aje sArA dekhAtA paryAyo kAle kharAba thavAnA che ane Aje kharAba dekhAtA paryAyo kAle sArA thavAnA che. Aje anukULa lAgatI vastuo ke vyaktio kAle pratikULa paNa banI zake che. eka samaye sukhakAraka lAgatA padArtho te pachInI kSaNomAM ja duHkhakAraka paNa banI jatA hoya che. A rIte viSayonI vAstavikatAne vicAratA munibhagavaMta kyAreya viSayomAM aMjAtA nathI ke muMjhAtA nathI, temAM temane kyAreya rAga ke dveSa, gamo ke aNagamo thato nathI, temanA citta upara viSayonI koI asara vartAtI nathI. "A vastu mane joIze, AnA vinA mane nahIM cAle, AnA vinA mane sukha nahi maLe" agara to "A vastu mane nahi joIe, mane mAphaka nahi Ave' vagere vikalponuM temanA cittamAM koI sthAna rahetuM nathI. AvI cittavRttivALA muni mATe evuM kahevAya ke temane viSayo abhisamanvAgata che eTale ke viSayo vaza che. viSayone vaza hovuM eTale, pAMca indriyonA 23 viSayo paikI koIpaNa viSayano svIkAra ke asvIkAra 1. abhisamanvAgatAH = abhi ityAbhimukhyena, samyak = iSTAniSTAvadhAraNatayA, anu = zabdAdisvarUpAvagamAt pazcAt, AgatAH = yathArthasvabhAvena paricchinnAH / ayaM bhAvaH jJaparijJayA zabdAdiviSayA jJAtAH pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAtAH abhisamanvAgatAH / muniriSTeSu zabdAdiSu na rAgamupayAti na vA'niSTeSu zabdAdiSu dveSamupayAti / - mAvAra sUtravRtto // For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra karavAmAM paravaza banI javuM. rAga-dveSanI lAgaNIonA baMdhanane kAraNe viSayono svIkAra ke tyAga karavo e jyAre sAdhakanA hAthanI vAta na rahe, te viSayone choDavA mAMge paNa choDI na zake paraMtu viSayone AdhIna banI jAya, tyAre ema kahevAya ke, e viSayone vaza che. tenAthI viparIta, jyAre viSayono svIkAra ke asvIkAra karavAmAM sAdhaka sarvathA svAdhIna hoya ane tema karavAmAM sAdhakane koIpaNa prakAranA rAga-dveSanA pariNAma na naDatA hoya, tyAre ema kahevAya ke, ene viSayo vaza che. viSayo potAne vaza hovAthI, mahAtmAo jyAre potAnA saMyamanA nirvAha mATe ke Atmika guNonA vikAsa mATe zabdAdi viSayono sahAro le che, sadguru bhagavaMtanI nizrAmAM rahI temanA upadezAmRtanuM pAna kare che, guNavAna AtmAnI sevA suzruSA kare che, AhAra, vastra, pAtra Adi grahaNa kare che, tyAre paNa temane rAgAdi sparzI jatAM nathI ane chatAM paNa TekAnI AvazyaktA pUrI thatAM jema vaoNkara ke lAkaDIno sahajatAthI tyAga karAya che, tema jarUrIyAta pUrI thatAM teo sAdhanAmAM upayogI viSayono sahajatAthI tyAga paNa karI zake che. teo viSayomAM Asakta paNa thatA nathI ke tenA baMdhANI paNa banI jatA nathI. viSayo jemane vaza che evA munibhagavaMtone ja AtmavAna kahevAya che. kema ke viSayomAM pravRtti karatAM paNa A mahAtmAonuM lakSya mAtra AtmazuddhinuM hoya che. vaLI, jJAtA-draSTA bhAvamAM rahevAno eTale ke padArthane iSTa ke aniSTarUpe jovAnA badale tene mAtra zeyarUpe jovAno je AtmAno mULa svabhAva che, te A mahAtmAomAM pragaTa hoya che mATe paNa teo AtmavAna kahevAya che. vaLI te ja mahAtmA jJAnavAna paNa kahevAya che. kema ke, teo rAga-dveSa ane mohanA vikAro vinAnA zuddha jJAnanA upayogamAM varte che. jagatanA jIvone paNa jJAna che, paraMtu temanuM jJAna rAga, dveSa ane mohathI mizrita hoya che, tethI teo jJAnavAna nathI kahevAtA. joke samyagudRSTi paNa vastuno yathArtha bodha kare che; paraMtu aviratinA, udayane kAraNe teo potAnA jJAnane anusAra vartI zakatA nathI, tethI ahIM samyagudRSTine paNa jJAnavAna kahyA nathI, paraMtu viSayonA saMgathI raMgAyA vinA jeo potAnA zuddha AtmasvarUpanuM cokkasa prakAre saMvedana karI zake, AtmAnA zuddhasvarUpano = zuddha jJAnano anubhava karI zake, tevA sAdhakane ja ahIM jJAnavAna kahyAM che. tathA te ja yogI vedadharmavAna che. veda eTale zAstra ane zAstramAM batAvela ucita pravRttio vedano dharma che. viSayothI nivRtta thayela sAdhaka ja vAstavamAM saMpUrNa rIte zAstra pramANe cAle che, tethI tene ja vedadharmavAna paNa kahevAya che. athavA te yogI vedavAna paNa che ane dharmavAna paNa che arthAt te AtmAnuM jJAna paNa dharAve che ane Atmahitane ucita evI pravRtti vALo paNa hoya che. brahma eTale vizuddha koTino AtmA. jJAnayogI sAdhake viSayone vaza karI vizuddha koTinA AtmAne pragaTa karyo hoya che, mATe teo brahmavAna kahevAya che. vaLI brahma eTale yogIonuM sukha jJAnayogI sAdhaka viSayothI 2. azeSamalakalaGkavikala - yogizarmalakSaNam aSTAdazabhedabhinnaM vA brahmA'syAstIti brahmavAn / - mAvArI kuMvRttI || For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInI aMtarmukhatA gAthA-8 23 para banI mohanA melathI mukta thayeluM viziSTa sukha anubhavatA hoya che, mATe paNa teone brahmavAna kahevAya che. AtmA, jJAna, brahma ke vedadharma; cAre zabdo apekSAe ekArthI che, chatAM guNa-guNIno bheda najaramAM rAkhI graMthakAre jJAtA-draSTA bhAva keLavanAra munine AtmavAna, jJAnavAna, vedadharmavAna ane brahmavAna kahyA che. Ama jovA jaIe to jIvamAtra AtmavAna, jJAnavAna ke brahmavAna to hoya ja che. chatAM jema vyavahAramAM puruSArthavikala puruSane puruSa nathI kahevAto tema jyAM AtmAnuM sukharUpe saMvedana na hoya, zuddhajJAnanuM vedana na hoya ke zAstrAnusArI zuddha jIvana na hoya tevA AtmAne-jIvane AtmavAna, jJAnavAna ke dharmavAna kahevAto nathI. paraMtu je viSayone vaza na hoya ane jJAnamaya, AnaMdamaya dharmamaya AtmAnuM vedana karato hoya te ja AtmavAna Adi kahevAya che. eTale For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra sAdhaka ane siddhayogIno bheda gAthA 9-10 avataraNikA : | viSayo jene vaza che te muni kevo hoya te jaNAvI, have viSayone vaza karavA mathatA sAdhayogI ane viSayo jene vaza che tevA siddhayogI; te banneno viSayo sAthe je vyavahAra hoya che, temAM keTalo bheda che e jaNAve chezloka : viSayAn sAdhakaH pUrvamaniSTatvadhiyA' tyajet / na tyajenna' ca gRhNIyAt, siddho vindyAt se tattvataH // 9 // zabdArtha : 9. sAdha: - sAdhakayogI ra/rU. pUrva nida-dhayA - pUrvamAM aniSTapaNAnI buddhithI 4. viSayAna - viSayono che. netu - tyAga kare, 6. siddha:- (jyAre) siddhayogI 7/8. (viSayAnu) tyata - (viSayono) tyAga (paNa) na kare 2/10/99. na gha JdaLIyAta - ane grahaNa (paNa) na kare 92/1rU. sa: tattvataH - te (to) tattvathI 94. (viSayana) vincAta - (viSayone) jANe zlokArtha : sAdhakayogI prAraMbhika kakSAmAM "viSayo aniSTa che' - evI buddhithI viSayono tyAga kare che, jyAre siddhayogI viSayono tyAga paNa karato nathI ke viSayone grahaNa paNa karato nathI; te to viSayone tattvathI jANe che. bhAvArtha : Atmika sukha icchato sAdhaka samaje che ke, "viSayo mArA mATe atyaMta ahitakara che te ja mane kSamAdi hitakara bhAvothI dUra rAkhe che ane mane duHkhI kare che." AvI samaja hovA chatAM anAdikALanA kusaMskArone kAraNe indriyone anukULa hoya tevA viSayomAM pravRtti karato sAdhaka kyAreka viSayo pratye AkarSAI paNa jAya che, arthAt viSayonI anarthakAritAnuM bhAna hovA chatAM tene viSayomAM tatkAlIna sukhabuddhi utpanna thaI jAya che. AthI ja prAraMbhika kakSAmAM sAdhaka viSayo pratyenA A rAgane toDavA mATe satata viSayonI aniSTatAno vicAra karI, teno tyAga karavA dvArA jJAnAdi guNomAM magna rahevA prayatna kare che. A rIte viSayothI dUra rahI AtmAnA sukhakAraka guNono anubhava karatAM karatAM sAdhaka jyAre sAdhaka maTIne siddhayogI bane che, tyAre te viSayone grahaNa paNa karato nathI ke teno tyAga paNa karato nathI, paraMtu rAgAdino sparza karyA vagara te viSayone mAtra yathArtharUpe jANe che eTale ke viSayo pratye jJAtA-draSTAbhAva rAkhe che. For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhaka ane siddhayogIno bheda gAthA-9 25 vizeSArtha : mana jyAM sudhI viSayomAMthI pAchuM vaLI AtmabhAvamAM TharatuM nathI, tyAM sudhI Atmika sukha mANI zakAtuM nathI, AthI ja viSayomAMthI manane pAchuM vALavA sAdhaka saMsArano tyAga karI saMyamajIvanano svIkAra kare che; paraMtu zarIrAdinA saMbaMdhane kAraNe sarvasaMgano tyAga karyA pachI paNa sAdhakane viSayonA saMparkamAM AvavuM paDe che. anAdi kusaMskArone kAraNe prAraMbhika kakSAmAM sAdhakanuM citta te viSayomAM AkarSAI jAya che, tene paNa kyAMka rati-aratinA bhAvo sparzI jAya che. A bhAvothI bacavA ja sAdhaka jyAM sudhI siddhayogInI kakSAmAM na pahoMce tyAM sudhI viSayo kema aniSTa che ? tenuM hetu, svarUpa ane phaLathI ciMtana kare che; eTale ke viSayomAM pravRtti thavAnuM kAraNa, te vakhatanuM jIvanuM svarUpa ane tenuM phaLa; A traNe bAbatonuM UMDuM vizleSaNa kare che. viSayabhogano hetu-bhrama tethI viSayo aniSTa : jIva cetana che, jyAre zabdAdi pAMca viSayo jaDa che. jaDa padArtho vAstavamAM kyAreya jIvane sukhI karI zakatA nathI, topaNa jema mRdirApAnathI unmatta banelo mAnavI zarIra, saMpatti ane svajanano nAza karanAra kupravRttione sukhakAraka mAne che, tema viSayomAM Asakta banelo vyakti samyagrajJAnanA abhAve ane mithyAtvanA gADha saMskArone kAraNe du:khakAraka viSayone sukhakAraka mAne che. A bhramanA kAraNe ja tene viSayone meLavavAnI ane bhogavavAnI niraMtara icchAo thayA kare che. icchita viSayo prApta thatAM te icchAo alpakALa mATe zame che; ane alpakALa mATe icchAonuM zamana thavAthI viSayo bhogavavAnI utsukatA kAMIka zamI javAne kAraNe "viSayothI mane sukha maLe che" evo jIvano bhrama poSAya che. vAstavamAM te sukha nathI paNa du:khanI haLavAza che. hakIkatamAM to viSayo bhogavavAnI icchA e ja jIvanA saghaLA du:khanuM mULa che; paraMtu ajJAna ane mohanA kAraNe du:khanI A haLavAzane sukha mAnI jIva puna: puna: temAM pravarte che. pariNAme viSayone bhogavavAthI sukha maLe che evo teno bhrama vadhu ne vadhu puSTa thato jAya che. buddhinA A viparyAsane kAraNe ja jIva jaDa evA viSayomAM pravRtti karyA kare che. icchAnA abhAvamAM AtmAnI je svasthatA ane sthiratA hoya che tenuM sukha jIve kadI joyuM ke jANyuM nathI hotuM. tethI te, "icchAone pUrI karavAmAM sukha che' tevI UMdhI mAnyatA rAkhe che. ekavAra paNa jo tene icchAnA abhAvamAM prApta thatAM sukhanI anubhUti thaI jAya to te kadI icchAone poSavA prayatna na kare. viSayabhoganuM svarUpa-becenI tethI viSayo aniSTa : sAdhaka jema viSayomAM pravRtti thavAnuM kAraNa vicAre che, tema viSayomAM pravRtti karatI vakhate jIvanuM svarUpa kevuM malina thAya che, teno paNa vicAra kare che. jemake mohAdhIna jIvo jaDa padArthonA zabda, rUpa, rasa, gaMdha ke sparzanA saMparkamAM AvatAM rAgAdine AdhIna bane che, tenA kAraNe teonuM citta caMcaLa bane che, mana asthira bane che, indriyo utsuka bane che, pariNAme te cittanI svasthatAnuM sukha gumAve che. gamatA viSayone meLavavAmAM ke aNagamatAne dUra karavAmAM te nirAMte besI zakato nathI, satata tene mATe zrama karyA kare che, icchita na maLatAM tene vyathA ane kheda thAya che. sAmAnyathI te mAne che ke icchita maLI jatAM mAruM mana svastha thaI jaze; paraMtu viSayo maLyA pachI paNa tenA manamAM bhaya rahyA kare che, tene sAcavavAnI ciMtA UbhI thAya che ane navA For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra navA viSayo meLavavAnI puna: icchAo thAya che. taduparAMta maLelA viSayone bhogavavAmAM koI khalela pahoMce to citta vaLI pAchuM becenI ane vidvaLatAthI gherAI jAya che. acarajanI vAta to e che ke viSayone bhogavatAM potAnuM je A vikRta svarUpa thAya che te jovA mATe jIva jANe AMdhaLo banI jAya che. viSayabhoganuM phaLa - duHkhanI paraMparA tethI viSayo aniSTa : viSayo bhogavatI vakhate jIvanuM svarUpa to sAruM nathI ja hotuM, paNa tenuM phaLa to tenAthI paNa bhayaMkara hoya che. sAdhaka jyAre A phaLane vicAre che tyAre tene samajAya che ke, agnimAM ghI homavAthI jema agni olavAto nathI paNa vadhu prajavalita bane che, tema viSayomAM pravRti karyA pachI jIvane sukha, cena, tRpti ke saMtoSa to maLatA nathI paNa UlaTI tRSNAnI Aga vadhu ugrarUpa dhAraNa kare che ane "bAhya viSayothI sukha maLaze" tevo bhrama vadhu puSTa thAya che. pariNAme navI navI aneka icchAo pragaTatI jAya che, jene pUrI karavA jIva bhUtanI jema bhaTakyA kare che, te mATe saMkhyAtA, asaMkhyAtA ke anaMtA jIvonI hiMsA kare che, mRSAdi aneka prakAranAM pApo seve che, rAgAdi bhAvonI vRddhi kare che, pariNAme te kliSTa karmono baMdha karI naraka, tiryaMca Adi durgatinuM bhAna bane che. tyAM sudhA, tRSA, mAra, baMdhana Adi aneka prakAranI pIDAo tene bhogavavI paDe che. ati du:kha AdithI te vivekavihIna banI jAya che. pariNAme samyagu vicAraNAnAM dvAro saMpUrNa baMdha thaI javAthI te AtmabhAvathI ane svarUpanI prAptithI vadhune vadhu dUra thato jAya che.. A rIte hetu, svarUpa ane phaLathI viSayonI bhayaMkaratA saMbaMdhI vAraMvAra vicAra karavAthI sAdhakane samajAya che ke, viSayonA sevanathI anubhavAtuM sukha parAdhIna, aupAdhika, alpakAlIna, apUrNa, du:khamizrita, du:khamaya, du:khamAM pariNAma pAmanAruM, du:khanI paraMparA calAvanAruM ane durgatine bIjarUpa che. tethI jema jema AvI vicAraNAo pariNAma pAmatI jAya, tema tema teno 'viSayo sukhakAraka che' evo bhrama TaLato jAya che. jenA pariNAme tene viSayo viSamizrita svAdiSTa bhojana jevA lAge che. A rIte viSayo pratyeno rAga tUTatAM teno vairAgya jvalaMta banato jAya che. vairAgya jvalaMta banavAne kAraNe potAnI zakti ane saMyoga anusAra te viSayono tyAga paNa kare che, te mATe saMyama jIvanano svIkAra kare che, aMta: prAMta AhAra le che, jIrNa prAya: vastra pahere che, aDavANe pAye vihAra kare che, grISma RtumAM AtApanA le che, ziziramAM ughADA zarIre dhyAna kare che. A rIte bAhya anukULatAno tyAga karI, zarIra pratye paNa ni:spRha thavA yatna kare che. 1. tulanA : bhagavadgItAnA adhyAya 2nA zloka 62-63mAM jaNAvyuM che ke, dhyAyato viSayAnpuMsaH saGgasteSUpajAyate / saGgAtsaJjAyate kAmaH kAmAtkrodho'bhijAyate / / 62 / / krodhAdbhavati sammohaH sammohAtsmRtivibhramaH / smRtibhraMzAbuddhinAzo buddhinAzAtpraNazyati / / 63 / / viSayonuM dhyAna karatAM puruSane teno saMga thAya che, tenAthI kAma utpanna thAya che, kAmathI krodha thAya, krodhathI saMmoha thAya che, saMmothI smRtino vibhrama thAya ane smRtinA bhraMzathI buddhino nAza thAya che ane buddhinA nAzathI badhu nAza pAme che. tAtparya e che ke kAma-krodha Adino nAza karavo hoya to viSayonI anarthakAritAnuM eTale ke enI vAstaviktAnuM ciMtana karavuM paDaze jenA pariNAme upara jaNAvelI saghaLI anarthanI paraMparA aTakI jaze. For Personal Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhaka ane siddhayogIno bheda gAthA-10 zarIra pratye paNa ni:spRha banelo sAdhaka viSayothI vimukha banI, dhIme dhIme aMtarmukha bane che ane rAgAdinA sparza vinAnA jJAnanA sukhano anubhava karI zake che. A jJAnano AnaMda anubhavyA pachI sAdhakane saMsAranAM sarva sukho tuccha ane ni: sAra lAge che, bhautika sukhane te viDaMbaNArUpe jovA lAge che, tethI jyAre dunyavI dRSTie sArA ke narasA gaNAtA viSayo sAme Ave che, tyAre paNa sAdhaka tene juve che, jANe che, jarUra hoya to teno upayoga paNa kare che; paraMtu temAM kyAMya gamA-aNagamAnA bhAvo karato nathI. A kakSA Ave tyAre sAdhaka sAdhaka maTIne siddhayogI bane che. jJAnayoganI A UMcI kakSAne sparzanArA siddhayogIo mukhyatayA nirvikalpa upayogamAM varte che arthAt AtmajJAnamAM magna rahe che. Atmika sukhamAM magna A mahAtmAonI sAme viSayo AvI paDe to teo teno tyAga paNa karatA nathI ke teno svIkAra paNa karatA nathI, mAtra tenA jJAtA-draSTA bane che. jema jJAnayogamagna banelA zrI rAmacaMdrajInI sAme sItendra aneka nRtyAdi karIne rAmacaMdrajInA manane calita karavA ghaNA prayatna karyA; paraMtu yogIrAjane temAM rAga paNa thayo nahoto ke dveSa paNa thayo nahoto, tethI teoe te viSayone grahaNa paNa na karyA ke teno tyAga paNa na karyo. siddhayogInI AvI aliptatA dareka sAdhakanuM lakSya hoya che. hAla avataraNikA : sAdhaka avasthA ane siddha avasthAnA muniono viSayo pratye kevo vyavahAra hoya che te jaNAvI, have banne mahAtmAonI aMtardazAnuM nirUpaNa kare chezloka : . yogArambhadazAsthasya, duHkhamantarbahiH sukham / sukhemantarbahirduHkham siddhayogasya tu dhruvam // 10 // zabdArtha : 9. voramazAsthI - yoganI AraMbhadazAmAM rahelA sAdhakane ra/rU. santaryuM:vam - aMdara du:kha hoya che (ane) 4/5. vadi: suvam - bahAra sukha hoya che. 6. siddhayogI - siddhayogIne 7/8, tu dhruvam - to nizcitapaNe 1/10, anta: mum - aMdaramAM sukha hoya che (ane) 99. vaditva m - bahAra du:kha hoya che. zlokArtha : yoganI prAthamika bhUmikAmAM sAdhakane aMdara duHkha hoya che ane bahAra sukha hoya che, jyAre siddhayogIne to nizcitapaNe aMdaramAM sukha hoya che ane bahAra duHkha hoya che. bhAvArtha : zAstrazravaNathI Atmika sukha prApta karavAnI ruci pragaTyA pachI, sAdhaka tapa, japa, svAdhyAyAdi dvArA bAhya viSayothI dUra thaI, Atmika sukhano anubhava karavA prayatna kare che. Ama chatAM anAdinA abhyAsathI 2. jJAnadazA je AkarI teha caraNa vicAro, nirvikalpa upayogamAM nahI karmano cAro - granthakArakRta 125 gAthAnuM stavana // For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra paDelA dRDha saMskArane kAraNe tene viSayomAMthI manane pAchuM vALI, AtmAmAM sthira karavAnuM kArya ati kaparuM lAge che ane viSayomAM pravRtti karI, temAM sukha mANavuM saheluM lAge che. abhyAsa karatAM karatAM sAdhaka jyAre siddha yogI bane che, tyAre Atmika sukhanuM yathArtha saMvedana thavAne kAraNe AtmAmAM sthira thavuM saheluM ane sukhakara lAge che ane viSayo bhogavavA ke kaSAyo karavA, te tene kaSTaprada ane duHkhakAraka lAge che. vizeSArtha : 28 bhogano tyAga karI yogamArge sthira thavA mathatA sAdhaka mATe eka tarapha anAdikALathI atyaMta paricita banI gayelo suMvALo bhogamArga che, to bIjI ta2pha ajANI bhomakA samAna kaThaNa yogamArga che, tethI prAthamika bhUmikAmAM ajJAtamArge AgaLa vadhavA sAdhaka yogamArganA jANakAra sadgurunuM Alambana laI, temane parataMtra banI satata teo jema kahe tema prayatna kare che. gurubhagavaMtanA vacanone vAraMvAra vAgoLI, tene buddhimAM sthira karI, bAhya duniyAno saMparka kApI te aMtaraMga duniyAne jovA prayAsa kare che. prAraMbhamAM tenA mATe A prayAsa kaSTaprada banI jAya che, kemake zAstrAnusAre viSayonI aniSTatAno vicAra karI karIne tenI buddhimAM sthira thaI gayuM hoya che ke 'viSayo du:khakA2ka che.' tema chatAM viSayomAM pravRtti karavAmAM Ave tyAre tene viSayo sukhakAraka lAge che, tethI aMda2mAM eka saMgharSa cAlu thaI jAya che. Intelligence (bauddhika vicArasaraNI) tene eka ta2pha kheMce che to emotions (lAgaNI ane saMvedanAo) tene bIjI tarapha kheMce che. potAnA anubhava ane potAnI lAgaNIothI bIjI ja dizAmAM cAlatI buddhi pramANe cAlavuM sAdhaka mATe kaparuM paDe che, tethI yogamArganI ruci hovA chatAM, bAhya viSayo pratye 'A duHkhakAraka che' viSamizrita svAdiSTa bhojana jevA che - prAraMbhamAM amRta jevA lAge paNa pariNAme viSa' jevA che. evI buddhi hovA chatAM, anAdikALathI te ja karyuM hovAne kAraNe bahAranI duniyA sAthe meLa meLavI, viSayo bhogavavA sahaja ane sukhakara bane che; ane AtmabhAvamAM sthira rahevuM loDhAnA caNA cAvavA jevuM kaThina lAge che. keTalAka sAdhako to vaLI viSayonA saMparkathI chUTavA AtmopakAraka kriyAo vAraMvAra kare che. tenA kAraNe te sahaja ane AnaMda dAyaka paNa bane che ane kriyA karyAno saMtoSa paNa anubhavAya che, topaNa kriyA dvArA AtmAmAM sthira thavuM temanA mATe kaparuM bane che, te kaSTasAdhya hovAne kAraNe tyAM du:kha rahe che, AthI ja graMthakArazrI kahe che ke, yoganA prAraMbhakALamAM bahAra sukha ane aMdara duHkha hoya che. 1. tulanA : bhagavadgItA adhyAya - 18 zloka - 37-38 yattadagre viSamiva pariNAme'mRtopamam / tatsukhaM sAttvikaM proktamAtmabuddhiprasAdajam / / 37 / / viSayendriyasaMyogAdyattadagre'mRtopamam / pariNAme viSamiva tatsukhaM rAjasaM smRtam / / 38 / / je sukhayogamArgathI maLatuM sukha prAraMbhamAM viSa sarakhuM ane pariNAme amRta sarakhuM che. te ja AtmA ane buddhine AnaMda ApanAruM sAttvika sukha che // 37aaaa viSayo ane indriyonA saMyogathI maLatuM sukha te prAraMbhamAM amRta sarakhuM ane pariNAme viSa sarakhuM che. te sukha rAjasika kahevAyuM che. II38 For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhaka ane siddhayogIno bheda gAthA-10 29 A duHkha viSayonI aprApti ke viSayonA viyogamAM thatAM du:kha jevuM nathI. A to pote ja potAne kema pAmI zakato nathI tenuM du:kha che. ghaNA sAdhako A kaSTathI hArI mArgathI phaMTAI jAya che, paraMtu te taddana ayogya che. vAstavamAM prAraMbhika kakSAmAM to Avo aMtaraMga saMgharSa (struggle) AvakArya hoya che; kema ke AvA saMgharSane pAra karavAthI ja yogamArgamAM AgaLa vadhI zakAya che. zAstra ane gurubhagavaMtanA zabdo pratye tIvra zraddhAvALo sAdhaka Avo kaSTaprada prayatna choDI deto nathI; paraMtu guNavAnanuM Alambana laI mArgamAM sthira thavA meghakumArAdinI jema vadhu mahenata kare che. meghamuninI jema yoganI prAraMbhika dazA prAya: sau mATe kaThina hoya che, paraMtu tene saraLa banAvavA sadgurunuM zaraNa, kalyANamitrano saMyoga ane zAstravacanano hRdayasparzI svAdhyAya sahAyaka bane che. tenA dvArA sAdhakanA citta upara bAhya viSayonI asara ochI thatI jAya che ane te dhIme dhIme aMtarmukha banI zake che. aMtarmukha banelA sAdhakane sukhakara Atmika bhAvono kAMIka anubhava thAya che, paraMtu te khUba alpasamaya pUrato hoya che. sAdhaka potAnA A apUrva anubhavanA AdhAre jema jema vadhu prayatna kare che tema tema Atmika anubhava vadhu gADha bane che. lAMbA gALe, kyAreka ane alpakALa mATe prApta thato te Atmika anubhava, dRDha abhyAsa karavAthI alpa alpatara puruSArthathI paNa sAdhya banato jAya che arthAt sahaja thato jAya che, tenI frequency paNa vadhatI jAya che ane pUrva karatAM adhika AnaMdanI anubhUti karAvavA pUrvaka te Atmika anubhava dIrgha kALa sudhI Take paNa che A rIte vAraMvAra abhyAsa karavAthI sAdhaka mATe aMtaraMga duniyAmAM rahevuM sahaja banatuM jAya che. Atmika AnaMda mANavo tene jamaNA hAthanA khela jevuM lAge che. tyArapachI to tene te Atmika bhAvonA saMvedananI bahAra AvavuM ati du:khakara lAge che. koIka viziSTa saMyogamAM bahAra AvavuM paDe to tene ghaNo zrama paDe che. jema viSNukumAra munine jyAre saMghanA agatyanA kArya mATe upazamabhAvanA AnaMdane choDI jaDa evA dunyavI padArtho sAthe saMparkamAM AvavAnI jarUrIyAta UbhI thaI tyAre temane potAnI jAtane ghaNI ghaNI samajAvyA pachI ja teo A bhAvathI bahAra AvI zakyA hatA. AthI ja granthakArazrI siddha ane sAdhakanI cittavRttino bheda batAvatAM jaNAve che ke prAraMbhika kakSAmAM sAdhakane aMdaramAM javuM kaSTaprada bane che ane bAhyabhAvamAM rahevuM sahaja ane sukharUpa lAge che, jyAre siddhayogI mATe to aMdara rahevuM sahaja ane sukhakara che paNa bahAra AvavuM kaSTakAraka ane du:kharUpa che. 10. For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra jJAnayogInuM pAramArthika sukha gAthA-11-12-13-14 avataraNikA : siddhayogInA aMtaramAM satata sukha vartatuM hoya che te jaNAvI have te sukha kevuM hoya che te jaNAve chezloka : prakAzazaktyAM yadrUpamAtmano jJAnamucyate / sukhaM svarUpavizrAntizaktyA vAcyaM tadeva tu // 11 // zabdArtha : 9. mAtmana: yak - AtmAnuM 2. rUpam - je rUpa che rU. prakAzazavatyA - prakAzazaktisvarUpa 4/. () jJAnam 3nte - te jJAna kahevAya che. 6/7. tava 1 - (AtmAnuM) te ja (rU5) vaLI 8, varUpavizrAntizavA - svarUpavizrAntinI zaktirUpe 2/10. suvuM vAgye - sukha kahevAya che. zlokArtha : AtmAnuM je rUpa prakAzazaktinI apekSAe jJAna kahevAya che, (AtmAnuM) te ja (rU5) svarUpamAM TharavAnI zaktinI apekSAe sukha kahevAya che. bhAvArtha : AtmAmAM eka evI zakti che ke, je jagatamAM rahela sarva padArthono samya bodha karAve che. AtmAnI A zaktine graMthakArazrI prakAzazakti kahe che. prakAzazaktirUpa AtmAnA te svarUpanuM jJAna kahevAya che arthAt A svarUpe AtmA ja jJAna che. jJAna AtmAno svabhAva hovA chatAM, mohAdhIna jIvone zuddhajJAnano anubhava thato nathI, padArthanuM jJAna thatAMnI sAthe ja temane rati-arati AdinA bhAvo paNa sparzI jAya che. AnA kAraNe temanuM jJAna azuddha banI jAya che ane teo svarUpa vizrAntinuM sukha mANI zakatA nathI. AnAthI viparIta siddhayogI padArthanuM jJAna kare che paNa temAM mohanA vikArone bhaLavA detA nathI. tethI teo zuddha jJAnano anubhava paNa karI zake che ane jJAnarUpa potAnA svarUpamAM lIna paNa banI zake che. A rIte zuddha jJAnarUpa potAnA svarUpamAM sthira thayelo AtmA ja sukha che. siddhayogIo svarUpavizrAnti rUpa A pAramArthika sukhamAM mahAlatA hoya che. vizeSArtha : AtmA to anaMtadharmavALo che, chatAM padArthane prakAzita karavAnI eTale ke padArthano yathArtha bodha karAvavAnI zaktine AzrayIne AtmA kevo che, te jaNAvavuM hoya to kahevuM paDe ke, AtmA jJAnarUpa che. AvuM kahevAmAM guNI evA AtmA ane tenA guNarUpa jJAnanI vacce koI bheda rakhAto nathI, tethI abheda daSTithI AtmAne For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInuM pAramArthika sukha - gAthA-12 31 jJAna ja kahevAya che. AtmAnI A jJAna zakti vikRta banI jAya to te padArthano vikRta bodha karAve che ane jo jJAnazaktimAM mohanA vikAro bhaLyA na hoya to te padArthano yathArtha bodha karAve che. jJAna jyAre svarUpamAM sthira hoya tyAre cittamAM utsuktA Adi na hovAne kAraNe jIvanI AkULatA dUra thAya che. A anAkULatAno anubhava sukhaprada hoya che, tethI jJAnarUpa svarUpamAM sthira banelA AtmAne ja sukha kahevAya che. Ama svarUpamAM sthira rahevAnI AtmAnI vIryazaktine AzrayIne AtmA kevo che te jaNAvavuM hoya to kahevuM paDe ke AtmA sukharUpa che. TUMkamAM kahIe to AtmAnA je svarUpanuM jJAna kahIe chIe te ja svarUpane sukha kahevAnuM che. pharaka eTalo ja che ke prakAzazaktinI apekSAe AtmA ja jJAna che ane svarUpavizrAntinI zaktinI apekSAe AtmA ja sukha che. jJAna e paNa AtmAnuM svarUpa che ane sukha e paNa AtmAnuM ja svarUpa che. siddhayogInuM sukha eTale ja jJAnasvarUpamAM vizrAnta thayelo AtmA I/11/l. avataraNikA : svarUpamAM sthira thayelo AtmA ja sukha che AvuM pUrva zlokamAM jaNAvyuM, have te pAramArthika sukha kevuM che te jaNAvavAM pAramArthika sukha ane tenA pratipakSI evA du:khanI vyAkhyA kare chezloka : sarva paravazaM duHkhaM, sarvamAtmavazaM sukham / taDuM" samAna saf suvatu:yo II zabdArtha : 1/ra/rU. paravaza sarva du:a - "paravaza badhuM du:kha che. 4/5/6. mAtmavAM sarva suravam - (ane) Atmavaza sarva sukha che' 7. samAna - saMkSepathI 8, suravadu:yo: - sukha ane du:khanuM 1/10. tad kSai - A lakSaNa 99. havatta - kahevAyuM che. zlokArtha : paravaza sarva du:khe che ane Atmaviza sarva sukha che' arthAt "je parAdhIna che te sarva duHkharUpa che ane je svAdhIna che te sarva sukharUpa che,' saMkSepamAM A sukha-duHkhanuM lakSaNa kahyuM che. bhAvArtha : arucikara, aNagamatA ke aniSTa padArthothI ke kaSAyonI asaphaLatAthI je pratikULatAno anubhava thAya ke trAsa thAya te to du:kha che ja, paNa je iSTa, rucikara ane managamatA viSayono AsvAda sukhakara lAge che, te paNa parAdhIna hovAne kAraNe vAstavamAM du:kha ja che. jene bhogavavAmAM koInI apekSA na rAkhavI paDe ane jyAre bhogavavuM hoya tyAre svAdhInapaNe je bhogavI zakAya, te ja vAstavamAM sukha che, AthI ja graMthakArazrIe parAdhIna sarvane du:kha kahyuM che ane svAdhIna sarvane sukha kahyuM che, A ja sukha-du:khanI TUMkI, sacoTa ane saraLa vyAkhyA che. For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra vizeSArtha : jIva mAtra sukha jhaMkhe che ane du:khathI Dare che, paraMtu sukha ane duHkhanuM sAcuM svarUpa moTA bhAganA jIvo jANatA nathI. vyavahAra dRSTithI jagatanA jIvo to potAnA zarIra, mana ane indriyone je anukULa hoya, jenAthI zarIrAdine zAtA ke ratino anubhava thato hoya, tene sukha mAne che ane je potAnA zarIrAdine pratikULa hoya, jenAthI potAne azAtA ke aratino anubhava thato hoya, tene du:kha mAne che. mohajanya A mAnyatA AtmA mATe hitakara banatI nathI, kema ke te pramANe vartatA jIvo pote kalpanA sArA-narasA padArthonA saMyoga-viyogamAM rAga-dveSa karI, karma bAMdhI du:khanuM bhAna bane che. jIvone AvI paristhitimAMthI ugAravA ja jJAnI puruSoe lokavyavahAra bAju para mUkI sukha-du:khanI tAttvika vyAkhyA karatAM kahyuM che ke, je parAdhIna che, te sarva duHkharUpa che ane je svAdhIna che te sarva sukharUpa che. svAdhIna hovuM eTale potAne vaza hovuM. jJAnAdi guNo AtmAnA potAnA che. te guNomAM ramavuM temAM lIna banI javuM, teno AnaMda mANavo vagere sarva AtmAne svAdhIna che, temAM koI vastu ke vyaktinI sahAyanI AvazyakatA rahetI nathI, mATe ja te sukharUpa che. AtmA mATe AtmA sivAyanA dunyavI sarva bhAvo parapadArtha che. jyAM sudhI jIva sukha meLavavA mATe A parapadArthonI apekSA rAkhe che, eTale ke karmonA udayathI prApta thatA mAna, sthAna, zAtA ke pAMca indriyone anukULa sAmagrInI apekSA rAkhe che, anya dvArA prApta thatI lAgaNI, prema, hUMpha jevA bhAvo Icche che, tyAM sudhI tenuM sukha parAdhIna che. AvuM parAdhIna sukha meLavI te potAnI jAtane bhale sukhI mAne paNa vAstavamAM A parAdhInatA ja du:kha che. parAdhIna vyakti kyAreya sukhI thaI zake nahIM. ajJAnavaza jIvo potAnI AvI parAdhInatAne joI zakatA nathI, tethI temane paulika saMyogonI anukULatA-pratikULatAmAM sukha-du:khanuM vadana thAya che. jyAre jJAnayogI to svAdhInapaNe svabhAvamAM sthira rahI zake che. svarUpamAM sthira thayelAM jJAnano anubhava temanA mATe atyaMta sukhaprada hoya che. svAdhIna evo A sukhano anubhava karyA pachI temanA mATe to karmajanya parabhAvomAM rahevuM ke zarIra, indriyo ke mana dvArA parapadArthothI pragaTatI zAtA ke anukULatAno anubhava karavo te du:kharUpa banI jAya che, kemake te bhAvo karmAdhIna hovAthI parAdhIna che ane parAdhInatA kAyama du:kharUpa ja hoya che. dhyAnamAM rAkhavuM ke svayaM bAMdhelAM puNyanA prabhAve prApta thayelA uttama ane AphlAdaka paulika saMyogo ke premALa parivAranA saMbaMdho vagere to AtmAthI parAyA che ja, paNa te puNya paNa parAyuM che. A para sAtheno saMbaMdha AtmAne parAdhIna banAve che ane AtmAmAM rAgAdinA vikAro utpanna kare che. vikRti kyAre paNa sukharUpa hotI nathI, mATe ja A sarva saMbaMdho haMmezAM du:kharUpa ja hoya che. AtmA jyAre sarva prakAranA saMyoga ane saMbaMdhathI mukta thaI potAne svAdhIna evA jJAnAdi guNono anubhava kare che, tyAre ja pAramArthika sukha anubhave che. saMpUrNapaNe svAdhIna banI A pAramArthika sukhano anubhava karavo te to siddhanA jIvo mATe ja zakya bane che, Ama chatAM jeTalA aMzamAM parapadArtho saMbaMdhI utsuktA Adi mohanA vikAro zAMta thAya che, ajJAna TaLe che, teTalA aMzamAM saMsAramAM rahelA sAdhako paNa A svAdhIna sukhano anubhava karI zake che. /1ra// For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInuM pAramArthika sukha - gAthA-13 avataraNikA : 'Atmavaza sarva sukha che' te jaNAvI have svAdhInapaNe sukha bhogavatA jJAnamAM magna banelA yogInuM sukha kevuM hoya che, te jaNAve che zloka : jJAnamagnasyai yaccharma' tudvaktuM naiva pAryate / nopameyaM priyAzleSairnApi taccandanadravaiH // 13 // zabdArtha : 1. jJAnamanasya - jJAna(yogamAM) magna (banelA yogI)nuM 2. yaccharma - je sukha che rU. tap vavatur - te kahevAne mATe 4/5. naiva parvate - zakya ja nathI. 6. tAr - (kema ke) te 7. priyAOdH - priyAnA AliMgana sAthe 8. novameya - upameya (sa2khAvI zakAya tevuM) nathI 1/10. candranaHvai: pi - (ke) candananA vilepana sAthe paNa 11. 7 (upameya) - (upameya-sarakhAvI zakAya tevuM) nathI. zlokArtha : 33 jJAnayogamAM magna banelA yogInuM je sukha che tenuM varNana karavuM paNa zakya nathI, kema ke tene priyAnA AliMgananA sukhanI sAthe ke candananA vilepanathI upajatAM sukhanI sAthe sarakhAvI zakAya tevuM nathI. bhAvArtha : svAdhInapaNe AtmAnA zuddhasvabhAvarUpa jJAnayogamAM magna banelA mahAtmAnuM sukha duniyAnA zreSTha sukho karatAM paNa caDhiyAtuM hoya che, te to je mANe te jANe. te sukha AtmAnA guNomAM lIna banI anubhavI zakAya tevuM che, paNa zabdonAM bIbAmAM DhALI zakAya tevuM nathI. bhautika duniyAmAM strInA AliMgananuM ke garamIthI saMtapta thayela vyakti mATe caMdananA vilepananuM sukha zreSTha gaNAya che. AvA zreSTha kahevAtAM sukhopaNa jJAnayogamAM magna banelA yogInA sukhanI sAthe sa2khAvI zakAya tevAM nathI, kemake te vikArI ane parAdhIna che, jyAre jJAnayogamAM magna banelA yogInuM sukha avikArI ane svAdhIna che. vaLI bhautika sukhothI maLatI tRpti, atRptine vadhAre che, jyAre jJAnayoganI magnatAthI prApta thayela sukhathI AtmA svarUpamAM sthira banI jAya che eTale ke tenI anAdinI atRptio zAMta thaI jAya che. vizeSArtha : jagatavartI sarva 52bhAvothI cittane pAchuM vALI svabhAvamAM (AtmAnA zuddha evA jJAna guNamAM) sthira banelA mahAtmAne jJAnamagna kahevAya che. sAdhaka jyAre jJAnamagna bane che, tyAre kaSAyonA vizeSa prakAranA upazamane kA2Ne te cittanI svasthatAkRta eka anupama ane avarNanIya sukha anubhave che. A kalpanAtIta zreSTha sukha 1. pratyA tyendriyavyuM, samAdhAya mano ninam / gvinmAtravizrAnti, magna mithIyate / / 2/1 / / - jJAnasare / / indriyonA samUhane viSayothI nivRta karIne potAnA manane jJAna svarUpa AtmAmAM ekAgra karIne, caitanyasvarUpa AtmAmAM vizrAnti lenAra yogI '(jJAna)magna' kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra anubhavI zakAya tevuM che, paNa zabdonI racanA dvArA bIjAne samajAvI zakAya tevuM nathI. saMyogamAM ja sukha mAnanArA bicArA saMsArI jIvoe jJAnamagnanA A asAMyogika sukhano kyAreya anubhava ja karyo hoto nathI, tethI teone A sukha kevuM che te samajAvavuM hoya to koI upamA ApI samajAvavuM paDe; paraMtu jJAnamagnanA sukhanI sAthe sarakhAvI zakAya evuM jagatanuM koI paudgalika sukha ja nathI. 34 sAmAnyathI mohAdhIna jIvo evuM mAnatA hoya che ke, priyAnA AliMgananuM sukha ke caMdananA vilepananuM sukha e jagatanuM zreSTha sukha che, Ama chatAM graMthakArazrI kahe che ke jJAnamagna yogInAM sukhane A priyAnA AzleSa ke caMdananA vilepanathI pragaTatAM sukhanI paNa upamA ApI zakAya tema nathI. kAraNa ke, caMdananuM vilepana sarva RtuomAM saune sukha ApI zakatuM nathI. to vaLI AjanA sArAmAM sArA masAja ciMtAtura mAnavIne ciMtAmukta karI sukha ApI zakatA nathI tathA bahArathI suMdara dekhAtI paNa mala, mUtra, lohI, mAMsa jevA apavitra padArthothI banelA za2I2vALI strIne bheTavAthI tenA pratye rAgavALA puruSa ne ja sukha thAya che. te sivAyanA lokone to e sparza gamatopaNa nathI, tethI AvA sukho sAthe jJAnamagnanA sukhanI koI sa2khAmaNI ja thaI zake tema nathI. jJAnamagnanuM sukha to je mANe te ja jANe. A jJAnamagnanuM sukha jANavuM hoya ke mANavuM hoya to cittamAM satata UThatA saMkalpa-vikalponA kallolone zamAvavA paDe ane te mATe zAstrano abhyAsa karI samiti-guptimaya jIvana jIvavuM paDe. Ama karatAM jyAre citta uparathI mohanI pakkaDa kAMIka DhIlI paDe tyAre tattvaciMtananI koIka UMDI paLomAM ke upazamasukhanI parAkASThAne pAmelA 52mAtmAnI bhaktinA rasathI bhIMjAyelI koIka pavitra paLomAM te akaLa ane avarNanIya sukha kevuM che te ApoApa samajAya che, AthI ja to graMthakArazrI svayaM prabhubhaktinA eka suMdara stavanamAM kahe che ke, hama magana bhaye prabhu dhyAna meM bIsara gaI duvidhA tana mana kI acirA suta guNagAna meM...1 jina hi pAyA tina hi chipAyA, na kahe koMu ke kAname tAlI lAgI jaba anubhava kI, taba samaje koI sAna meM... 5 avataraNikA : jJAnamagna mahAtmAone kevuM sukha hoya che te jaNAvI, have zAstromAM saMyamaparyAyanI vRddhithI tejolezyAnI vRddhisvarUpa je saMyamInA sukhanuM varNana karela che te paNa jJAnamagna banelA jJAnayogIne ja ghaTe che, tema jaNAvatAM kahe che zloka : hama magana bhaye.... / / 13 / / tejolezyAvivRddhiryo' paryAyakramavRddhita! bhASitAM bhagavatyAdau setthambhUtasya yujyate // 14 // For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInuM pAramArthika sukha - gAthA-14 35 zabdArtha : 9.paryAyamavRddhita: - (saMyamanA) paryAyanA kramanI vRddhithI ra/rU. yA tenoTerayAvivRddhi: - je tejalezyAnI = sukhanI vRddhi 4. mAvatyA - bhagavatIsUtra Adi AgamomAM che. mASitA - kahevAI che 6. sA rUlyamUtI - te = sukhanI vRddhi, AvA prakAranA sAdhune = jJAnamagna banelA jJAnayogI sAdhune 7. yu - ghaTe che. zlokArtha : jema jema cAritraparyAyanI vRddhi thAya tema tema tejolezyAnI eTale ke cittanA sukhanI vRddhi thAya che, evuM bhagavatIsUtra vagere AgamomAM kahevAyuM che. temAM darzAvelI tejolezyAnI vRddhi AvA prakAranA sAdhumAM eTale ke jJAnamagna banelA jJAnayogI mahAtmAmAM ja ghaTe che. bhAvArtha : zrIbhagavatIsUtra Adi Agama graMthomAM kahyuM che ke, jema jema sAdhu bhagavaMtano saMyama paryAya vadhato jAya tema tema temanuM sukha vadhatuM jAya che. bAra mAsanA paryAya pachI to sAdhu anuttaranA devo karatAM paNa adhika AMtarika sukha anubhave che. A uttarottara vadhatA jatAM sukhanI prAptine tejovezyAnI vRddhi kahevAya che. saMyamaparyAyanI vRddhi sAthe anubhavAtI A tejovezyAnI vRddhino anubhava sarva sAdhu bhagavaMto mATe zakya banato nathI; paraMtu jJAnamagna banelA jJAnayogI mahAtmA ja eno anubhava karI zake che. vizeSArtha : zrIbhagavatIsUtramAM kahyuM che ke, sAdhuno saMyamaparyAya jema jema vadhe che, tema tema sAdhunI tejovezyA vadhatI jAya che eTale ke sAdhunA AMtarika sukhano anubhava vadhato jAya che. zrIbhagavatInuM A vidhAna saMyama svIkAranAra sarva sAdhakone lAgu paDatuM nathI, paraMtu saMyama svIkArI jeo jJAnamagna banyA hoya, tevA jJAnayogI mahAtmAomAM ja A vidhAna sAkAra thatuM dekhAya che. 1, "tejolezyA" zabdano prayoga jaina AgamomAM traNa arthamAM thayelo jovA maLe che : 1. jIvano pariNAmavizeSa. 2. tapolabdhithI pragaTatI zakti. 3. AMtarika AnaMda; AMtarika sukha. ahIM jaNAvelI tejovezyAno artha AMtarika AnaMda ke AMtarika sukharUpa samajavAno che. zrI bhagavatIsUtranA caudamAM zatakamAM devonI tejovezyA (sukhAnubhUti) sAthe zramaNanI tejovezyA (sukhAnubhUti)nI tulanA batAvavAmAM AvI che. tyAM TIkAkAra maharSie tejalezyAno artha 'suqsA ' karelo che arthAt sukhAnubhava. navAMgI TIkAkAra pU.A. zrI abhayadevasUrIzvarajI ma. vyAkhyAprajJapti(bhagavatIsUtra)nI vRttimAM kahe che ke, tenoTezyA di prazastalezyopalakSaNaM, sA ca sukhAsikAheturiti kAraNe tejolezyAyAm kAryopacArAttejolezyAzabdena sukhAsikA vivakSiteti' // tejalezyA kharekhara to prazasta vezyAnuM upalakSaNa che ane te sukhAnubhUtinuM kAraNa che, ethI kAraNamAM kAryano upacAra karI tejalezyAne ja sukhAsikArUpe varNavI che. pU. A. zrIharibhadrasUrIzvarajI ma. paMcasUtramAM tejovezyAne "vittasutkImasTasa" kahe che. For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra saMyamaparyAyano sAmAnya artha che; dIkSA jIvanano kALa. karmanI paravazatA ane pramAda AdinA kusaMskArone kAraNe kyAreka saMyama svIkAryA pachI paNa cAritranA pariNAmomAM caDhAva-utAra AvyA kare che. nabaLA nimittothI sAdhakanuM saMyamajIvana malina paNa bane che. aticArayukta evA te kALane saMyamaparyAya tarIke ahIM gaNatrImAM levAno nathI; paraMtu saMyamajIvana svIkArI jeo zAstrAnusAre jIvana jIve che, eka paNa doSa na lAgI jAya te mATe sAvadhAna rahe che ane niraMtara jJAnamAM magna rahe che, tevA jJAnayogI sAdhakono saMyama jIvanamAM skUlanA vagara pasAra thayelo kALa ja saMyamaparyAya tarIke ahIM gaNatrImAM levAno che. Avo saMyamaparyAya jema jema vRddhi pAme che, tema tema sAdhaka tejovezyAnI vRddhino anubhava kare che. tejolezyA" te zAstraprasiddha cha lazyAmAMnI eka vezyA nathI; paraMtu cittanI sukhAsikArUpa che. cittano A sukhAnubhava athavA sukhAkArI, AtmAnA AnaMdarUpa che. ane te kaSAyonA zamanathI ane viSayone vaza karavAthI prApta thAya che. saMyamajIvanano svIkAra karI sAdhaka viSayonA mArge pravartatAM indriyo ane manane pAchAM vALI, AtmabhAvamAM sthira karavA yatna kare che. jeTalA aMzamAM tenuM mana bAhyabhAvothI pAchuM vaLI, AtmAmAM sthira thAya che, teTalA aMzamAM tenI icchAo ane apekSAo ochI thatI jAya che, kaSAyo zamatA jAya che, citta svastha ane zAMta banatuM jAya che ane AtmA potAnA jJAnaguNamAM magna banI teno AnaMda mANI zake che, tethI ja zrIbhagavatIjIsUtramAM kahyuM che ke, uttarottara adhika adhika sukhanI anubhUti karatAM A jJAnamagna mahAtmAo bAra mahinAmAM to anuttaravAsI devonI tejovezyAne paNa oLaMgI jAya che eTale ke temanA karatAM paNa vadhAre AMtarika sukha anubhave che. devatAonuM sukha jo ke podgalika ane parAdhIna hoya che, tethI muninA svAdhIna evA Atmika sukhanI sAthe tenI koI tulanA thaI zake tema ja nathI. Ama chatAM viziSTa puNya prakRti, uttamottama bhogasAmagrInI prApti, vikRta sahaja prApta thatI apekSAonI alpatA, dravyalezyAnI vizuddhi, udAtta Azaya vagerenA kAraNe uparanA devatAo adhika adhikatara sukhAsikAno anubhava karatA hoya che, tethI muninA cittanI sukhAsikAnI vRddhine devatAonI sukhAsikAnI vRddhi sAthe tulanA karI samajAvAI che. ||14ll zrIbhagavatIsUtra Adi graMthomAM tejalezyA vRddhino krama A paNa batAvyo che : dIkSA paryAya kayA devothI adhika citta sukhAsikA 1 mAsa vANavyaMtara devo 2 mAsa, bhavanapatinA (asura sivAyanA devo) 3 mAsa asurakumAra devo 4 mAsa graha, nakSatra, tArAnA devo 5 mAsa caMdra - sUryanA devo 6-7-8 mAsa kramaza: pahelA-bIjA vaimAnika devo, trIjA-cothA vaimAnika devo ane pAMcamAM-chaThThA vaimAnika devo 9-10 mAsa kramaza: sAtamA-AThamAM vaimAnika devo ane navamAthI-bAramAM vaimAnika devo 11-12 mAsa kramaza: nava raiveyaka ane 5 anuttaranA devo For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhedajJAna te ja uttamajJAna - gAthA-15 bhedajJAna te ja uttamajJAna gAthA-15 avataraNikA : jJAnamagna yogInA anupama Atmika sukhanuM tathA jJAnamagna banelA sAdhakanuM saMyamaparyAyanI vRddhithI prApta thatAM sukhanuM varNana sAMbhaLI, svAbhAvika rIte ja evI jijJAsA UThe ke jJAnamAM magna kevI rIte banAya ? tethI graMthakArazrI have tevI jijJAsAne saMtoSavA mATe uttamajJAnanuM svarUpa batAve che zloka : cinmAtralakSaNenAnyavyatiriktatvamAtmanaH : pratIyate' yadazrAntaM' tadeva jJAnamuttamam // 15 // zabdArtha : 1.vinmAtrajJona - cinmAtrasvarUpathI 2. jJAtmana: - AtmAnuM rU. yar - je 4. anyatirikttatvam - anyathI judApaNuM 1. azrAnta- satata / askhalitapaNe 6. pratIyate - pratIta thAya che 7. veva - te ja 8/1. uttamam jJAnam - uttama jJAna che. zlokArtha : caitanyasvarUpe AtmA sarva padArthothI judo che evuM je satata pratIta thAya che, te ja uttamazAna che. bhAvArtha : 37 'A zarIra juduM che ane huM judo chuM; zarIra mAnA peTamAM pedA thayuM che ne te ahIM rahI javAnuM che, jyAre A zarIramAM je Avyo te paNa huM chuM ane A zarIramAMthI je javAno che te paNa huM chuM; zuM karavAthI huM A zarIramAM AvI bharANoane zuM karIne ahIMthI javAno chuM ?huM anaMta jJAnamaya, akhaMDa AnaMdamaya chuM. mAre mAruM A svarUpa pAmavuM che' AvI pratIti te uttamajJAna che, te jene prApta thayuM hoya tenA sukhanI kalpanA karavI paNa zakya nathI. ahIM eka vAta barAbara dhyAnamAM rahevI joIe ke AvI samaja ke vicAraNA e uttamajJAnanI prAptinuM kAraNa jarU2 banI zake, paNa te uttamajJAna nathI. uttamajJAna to aMtaramAM AvI satata pratIti thayA karavI te che. vizeSArtha : jJAnanA je upayogamAM sarva pudgalothI bhinna evo AtmA phakta jJAnasvarUpe pratibhAsa thAya che, te upayoga ja jJAnayoga che. A jJAnayogamAM ja AtmAne sarvakarmothI mukta ka2vAnI kSamatA rahelI che, tethI ja tene uttama jJAna kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra "huM AtmA chuM, jJAna mAruM svarUpa che. jaDa padArtho ke A zarIra huM nathI. jaDa evI dhana-saMpatti paNa mArI nathI. mAre tenI sAthe kAMI lAgatuM-vaLagatuM nathI. zarIrAdinAM sukha-du:kha te mArAM sukha-du:kha nathI. huM A sarvathI bhinna chuM. A deha ane indriyo te huM nathI, huM to zarIra ne indriyothI judo ja koIka padArtha chuM. ' indriyo kSINa thaze ane zarIra vikharAI jaze, paNa huM to kALanA amara takhta para mojaDI utArIne acaLa Asane beTho chuM. mAro kyAreya vinAza nahi thAya. huM manano koI vicAra nathI ke hRdayanI koI lAgaNI nathI. te baMnethI para evo huM to nirvicAra ane lAgaNIzUnya koIka abhUta padArtha chuM. huM citta nathI ane cittamAM rahela vRttio, Tevo ane saMskAro paNa nathI. huM to cidAnaMdamaya cetana tattva chuM. cittano koI bhAra mAro nathI, huM to sarva bhAra ane vajanathI mukta chuM, huM to havA ane prakAzathI paNa nAjuka ane nirbandha chuM. huM saMkalpa-vikalpo nathI, jUnI-navI Tevo mArI nathI. sArA-narasAnAM, sukha-du:khanAM, priya-apriyanAM, rAga-dveSanAM je je saMvedano citta anubhave che te koI mArA nathI. huM A badhAthI judo chuM, badhAthI atirikta chuM, badhAthI anya chuM. badhAthI alipta chuM. badhAno draSTA chuM, prekSaka chuM, jonAra chuM ane jANanAra chuM. viSaya ane kaSAyarUpa saMsAranI cikAzathI je kharaDAya che, te huM nathI. huM to acala, akhaMDa, alipta cinmayamUrti chuM. huM to trikALavyApI trilokavartI jJAnasvarUpa chuM, du:khathI jarjarita thanAra ke sukhathI pAMgaranAra huM nathI. huM to AnaMdaghana amRtamaya amUlya cetanatattva chuM" AvuM mAtra jJAna nahIM paNa satata evI pratIti thAya, satata zarIra AdithI bhinnasvarUpe AtmAno anubhava ke saMvedana thAya te jJAna uttama jJAna che. A uttamajJAnane prApta karavA aneka sAdhako zAstra ke sadgurunA sahAre "huM AtmA chuM, jJAna mAro svabhAva che evuM bole che, vicAre che ane tenA upara UMDuM Alocana paNa kare che. topaNa A zabdo temanI pratItinA viSaya banatA nathI. kyAreka to huM zarIra nathI AtmA chuM' tevuM bolAtuM hoya ane tevI AtmalakSI pravRtti karAtI hoya tyAre paNa zArIrika saMvedanAo te mArI saMvedanAo che, evuM ja pratIta thatuM hoya che. hakIkatamAM mohAdhInatAnA gADha saMskArane kAraNe ja "huM zarIrathI bhinna AtmA chuM', evuM bauddhika rIte svIkAravA chatAM, evuM pratIta thatuM nathI. A mohAdhInatAno nAza karavA ja sAdhaka artha-kAma, svajana-parivAra, moha-mAyArUpa saMsArano tyAga kare che, sadugaranI samIpe rahe che, zAstrAbhyAsa kare che, temanI AjJAnusAra vividha anuSThAna kare che, A sarva anuSThAno dvArA te kAyAno rAga kADhavA prayatna kare che, loca, vihAra, tapAdinI kriyA karatAM te satata tapAse che ke mArAthI bhinna evA zarIrane paDatAM kaSTamAM mane mUMjhavaNa thAya che ke nahi ? prAraMbhamAM sAdhaka zarIranI anukULatA ke pratikULatAmAM thatA rAga-dveSathI para thaI zakato nathI; paraMtu puna: For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhedajJAna te ja uttamAna gAthA-15 punaH prayatna karatAM eka evI sthitinuM sarjana thAya che, jemAM sAdhaka za2I2thI koI kArya kare, vANIthI upadeza Ape ke manathI kAMI vicAre tyAre paNa tene evuM lAge ke A badhI kriyAo huM karato nathI, huM to A sarvathI para chuM, AnAthI bhinna jJAnasvarUpa AtmA chuM, huM A kriyAonuM jJAna karuM chuM, kriyAo thaI rahI che tema jouM chuM, tethI huM teno jJAtA chuM, draSTA chuM, paNa teno kartA nathI. AvI pratIti thavAne kAraNe sAdhakane potAnAthI anya evA zArIrika, vAcika ke mAnasika bhAvomAM kyAMya, 'meM A karyuM che', tevuM abhimAna thatuM nathI. vaLI, zarIrAdi bAhya bhAvonI hAni-vRddhi ke sArA-narasA bhAvanI prAptimAM tene kyAMya rati-arita thatI nathI. AtmA zarIrathI bhinna che evI pratItipUrvakanA A jJAnane uttama jJAna kahevAya che. A ja bhedajJAna che, ke jenA sahAre sAdhaka nirlepatAnI caramasImA sudhI pahoMcI zake che. AvA jJAnane pAmelA sphulibhadrajI rUpasuMdarI kozAnA hAvabhAva, rUparaMga badhuM ja khullI AMkhe jotA hatA, Sasa bhojana ArogatA hatA, topaNa temane temAM rAga thato na hato. vaLI AvA uttamajJAnavALA gajasukumAlamuninuM to mAthuM baLatuM hatuM, chatAM teo to te vakhate paNa samatA2sanA AnaMdamAM mahAlatA hatA. kema ke teo jANatA hatA ke je thAya che te jaDa evA zarI2ne thAya che, ane jaDa evA zarIra sAthe mane kAMI lAgatuM-vaLagatuM nathI, mATe ja jaDanA sukha-du:khamAM te vegaLA rahI zakatA hatA. 39 bhedajJAna jene prApta thaI gayuM hoya evA AtmA mATe badhuM ja sulabha hoya che. TUMkamAM kahIe to AtmA ane zarIrAdi pudgala vaccenA bhedanI samaja ane evI samajapUrvakanI vicAraNA karavI te uttamajJAnanI prAptinuM kAraNa che ane AvI bhedajJAnanI satata pratIti thavI te uttama jJAna che. 15/ For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra uttamajJAnanI be bhUmikA gAthA-16-17 avataraNikA : muninuM uttama jJAna arthAt jJAnayoga paNa bhUmikAbhede judA judA svarUpavALuM hoya che, tethI have uttamajJAnanA prakAra darzAvatAM kahe che zloka : zubhopayogarUpo'yaMLe, samAdhiH" srviklpkH| zuddhopayo pattu che nirvikalpatayevR II 26 II 6 zabdArtha : 1.zumopayorUpa: - zubhaupayogarUpa 2. yaM - A = jJAnayoga rU/4. vittva: samAdhi: - savikalpasamAdhirUpa che. 6. zuddhopayorUpa: tavuM - ane zuddha upayogarUpa te (uttama jJAna) 6. vR - IMg = zuddha jJAna sAthenI ekatAsvarUpe 7. nirvilpa: (samAdhi:) nirvikalpasamAdhirUpa che. zlokArtha : zubhaupayoga svarUpa A = pUrvanI gAthAmAM varNaveluM uttama jJAna savikalpasamAdhirUpa che. tathA zuddhaupayoga svarUpa te uttamazAna tadekadag nirvikalpasamAdhirUpa che eTale ke, zuddhajJAna sAthenI ekatAsvarUpe nirvikalpasamAdhirUpa che. bhAvArtha : AtmabhAvanI jemAM pratIti thAya che tevuM uttamajJAna prAraMbhika bhUmikAmAM prayatna sAdhya hoya che; jyAre abhyasta dazAmAM te ja sahaja banI jAya che. A jJAna prApta karavA sAdhaka prAraMbhamAM jinavacana, jinapratimA Adi zubha nimittonuM Alambana laI, tenA pratye prazasta rAga keLavI AtmabhAvamAM sthira thavA yatna kare che. zuddha Atma tattvane pAmavAno prazasta rAga pUrvakano A upayoga zubhaupayoga kahevAya che, Ama karatAM svarUpanI AMzika svAnubhUti thAya che. AtmabhAvanA prAraMbhika anubhavarUpa A zubhabhAvanuM vAraMvAra bhAvana karatA AtmabhAvamAM Tha2vAno eka abhyAsa paDI jAya che ane dhIme dhIme AtmabhAvanI pratIti sahaja banI jAya ane te mATe koI saMkalpanI ke koI AlambananI jarUrIyAta rahetI nathI, tyAre te AtmabhAvanA anubhavavALA jJAnanA upayogane zuddhaupayoga kahevAya che. zubhaupayoga savikalpasamAdhi che to zuddhaupayoga nirvikalpasamAdhi che. je mohanA vikArothI rahita zuddha jJAna guNa sAthenI ekarUpatA svarUpa che. vizeSArtha : 'jJAnasvarUpa AtmA sarva pudgalothI bhinna che' - AvI pratIti jemAM satata 2he te uttamajJAna che. A uttamajJAna prAraMbhika kakSAmAM prayatnathI sAdhya hoya che ane abhyasta dazAmAM te sahaja sAdhya hoya che. prAraMbhika For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttamajJAnanI be bhUmikA - gAthA-17 41 bhUmikAmAM sAdhaka mATe asat vikalpothI bacavA sat vikalpo karavA jarUrI hoya che. tethI te zAstravacanonuM ciMtana kare che, prabhu pratimAnuM dhyAna kare che, heya bhAvothI aTakavA upAdeya bhAvothI hRdayane bhAvita kare che, vagere AtmAnI pratIti karavAmAM sahAyaka bane tevI aneka zubhakriyAo kare che. AvA anekavidha prayatnonA pariNAme te kyAreka samAdhino anubhava karI, AMzikarUpe paNa AtmabhAvamAM sthira thaI zake che. zubha Alambana ane sat kriyAo pratye prazasta rAgAMzavALI ane aneka zubhavikalpo sahitanI A avasthA te zubhaupayogarUpa che ane te ja savikalpasamAdhirUpa che. A rIte vAraMvAra prayatna karatAM sAdhaka eka evI kakSAe pahoMce che ke, jyAM tene uttamajJAnanuM sukha mANavA koI prayatna karavo paDato nathI, tenAmAM bIjA vikalpo to dUra raho, AtmabhAvane pAmavAnA paNa koI vikalpo UThatAM nathI. te avasthAmAM sAdhaka jinavacana ke jinabiMba Adi koI sahArA vinA sahaja rIte tyAM jJAnasvarUpa AtmAnI satata pratIti karI zake che, prazasta rAgAdi janya vikalpo paNa zAMta thaI gayA hoya che. tethI tene zuddhaupayoga kahevAya che ane te ja nirvikalpasamAdhirUpa che. nirvikalpasamAdhi taLekadaku hoya che eTale ke temAM zuddha jJAnadRSTi sAthenI ekAkAratA hoya che, temAM dareka padArthonuM mohanA saMzleSa vagaranuM zuddha jJAna thAya che. dareka padArtha ekamAtra zeyarUpe jovAya che, paNa temAM mamatA, rAga ke dveSAdinA koI bhAvo bhaLatAM nathI. jo ke sAtamAM guNasthAnake prApta thatI A nirvikalpa samAdhinA kALamAM jIva vItarAga nathI, tethI tyAM paNa rAgAdi bhAvo to hoya che; paraMtu te atyaMta sUkSma hoya che, vikalpAtmaka hotA nathI. //vaDA avataraNikA : " be prakAranI samAdhi sAmAnyathI darzAvI, have tenuM ja vizeSasvarUpa batAve chezloka : AdyaH sAlambano nAma yogo'nAlambanaH paraH / chAyAyA darpaNAbhAve, mukhavizrAntisannibhaH ||17|| zabdArtha : 9. dha: - (savikalpasamAdhirUpa jJAnayoga te) pahelo 2/3/4, sAttvano nAma yaT: - sAlambana nAmano yoga che. . para: (nirvikalpasamAdhirUpa jJAnayoga te) bIjo 6. DhavmAve - darpaNanA abhAvamAM 7/8, chAyAya munizrAntikSatrima: - chAyAnI mukhamAM vizrAnti jevo che. manAlTanvana:- anAlambanayoga kahevAya che. zlokArtha : pahelI savikalpasamAdhi te pahelo sAlambanayogarUpa jJAnayoga che ane bIjI nirvikalpa samAdhi te darpaNanA abhAvamAM chAyAnI mukhamAM vizrAnti jevo nirAlambanayogarUpa jJAnayoga che. For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra bhAvArtha : savikalpasamAdhimAM samavasaraNastha jina ke jinapratimA AdinA AlambanathI cittane AtmabhAvamAM sthira karavA prayatna karAya che, tethI tene sAlambanayoga kahevAya che. nirvikalpasamAdhimAM sarva bAhya Alambana choDI paramAtmAnI siddha avasthAnuM dhyAna karI zuddha Atmatattvane jovA yatna karAya che, tethI rUpI padArthanA Alambana vagaranI A samAdhine nirAlambanayoga kahevAya che. sAme darpaNa hoya to mukhanuM pratibiMba (chAyA) darpaNamAM paDe che; paraMtu darpaNa na hoya to te pratibiMba mukhamAM ja samAI jAya che, tema nirAlambanadhyAnamAM bAhya koI Alambana na hovAne kAraNe jJAnano upayoga bAhya zeyanA AkAravALo banato nathI; paraMtu AtmasvarUpa jJAnamAM ja vizrAnta pAme che. vizeSArtha : yogamArganI sAdhanA karato prathama kakSAno sAdhaka sAkSAt sadehe vicaratA paramAtmA ke temanI mUrtinuM dhyAna karI, temanuM Alambana laI potAnA zuddhasvarUpane pragaTa karavAno prayatna kare che. A avasthAmAM guNo pratyeno rAga hovAthI sAdhakanA cittamAM satata guNa prAptinA zubha saMkalpo ane vikalpo vartatA hoya che. tethI ja A dhyAnane zubha-upayogarUpa savikalpasamAdhi ke sAlambanayoga kahevAya che. sAlambanadhyAnanA sahAre AgaLa vadhatAM sAdhaka eTalo sakSama bane che ke tene koI bAhya lambananI jarUrIyAta rahetI nathI. tyAre sAdhaka bAhyamUrti AdinA dhyAnane choDI AtmAnA ke paramAtmAnA mULabhUta svarUpanuM eTale ke jJAnAdi guNonuM Alambana laIne ja dhyAna kare che. te dhyAnane nirvikalpasamAdhi ke nirAlambanayoga kahevAya che. temAM sAdhaka arUpI evA paramAtmAnA jJAnAdi guNonI sAthe tAdAbhya sAdhI zake che. je zAstramAM "samApatti tarIke oLakhAya che. ahIM cokkasa prazna UThe ke, nirAlambanayogamAM paNa zuddha AtmAnuM Alambana to che ja, to pachI tene nirAlambana zA mATe kahevAya che ? vAta sAcI che ke ahIM Ama to zuddha AtmatatvanuM Alambana laIne ja jJAnano upayoga pravarte che, tethI tene nirAlambana na kahevAya paraMtu koI rUpI padArthanuM Alambana laIne jJAnano upayoga pravartato nathI, vaLI je zuddha AtmatattvanuM Alambana levAya che te paNa AtmA arUpI hovAthI indriyano jarApaNa viSaya banato nathI, tethI te Alambana paNa Alambana na hovA barAbara che, AthI jema vyavahAramAM ochA mIThAvALI dALane mIThA vinAnI dALa kahevAya che, tema iSatuM eTale ke kAMIka Alambana hovA chatAM A yogane nirAlambana yoga kahevAya che. A padArthane samajAvavA graMthakArazrI kahe che ke, jema sAme darpaNa hoya to mukhanuM pratibiMba darpaNamAM paDe; paraMtu jo sAme darpaNa ja na hoya to mukhanuM pratibiMba (chAyA) mukhamAM ja samAI jAya che, tema jyAre koI bAhya padArtha jJAnano viSaya banato hoya tyAre jJAnano upayoga zeyano (jJAnanA viSayano) AkAra dhAraNa kare, paNa nirAlambana yogamAM koI bAhya padArtha jJAnanA viSaya tarIke upasthita na hovAthI jJAnano upayoga zeyano AkAra dhAraNa karato nathI, tyAre zuddha AtmAnA kevaLajJAnAdi guNo ja jJAnanA viSaya hovAthI jJAnano upayoga potAnA zuddhajJAnanA svarUpane jovAmAM ja vizrAnti pAme che. 17lii. 1. "samApatti'nI vizeSa vigato mATe pahelA adhikAranI gAthA 14 jovI. For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyatirekathI zuddhAtmAnuM svarUpa - gAthA-18 43. vyatirekathI zuddhAtmAnuM svarUpa gAthA 18-19-20 avataraNikA : anyathI bhinna mAtra jJAnasvarUpe AtmAnI pratIti karavI te uttamajJAna che - evuM kahevA dvArA granthakArazrIe "AtmA jJAnasvarUpa che ema jaNAvyuM, have AtmA zuM nathI te jaNAve chezloka : yad dRzyaM yacca nirvAcyaM , mananIyaM ca yad bhuvi / tadrUpaM parasaMliSTaM, na zuddhadravyalakSaNam // 18]] zabdArtha : 9. muvi - jagatamAM 2. yaduM TUchyuM - je dRzya che, 3/4, nirvAccuM - ane je vAcya che, 5/6/7. yata gha mananIyaM - ane je mananIya che, 8/2. tat rUpaM gharasaMf - te rUpa parasaMzliSTa che = para sAthe joDAyeluM che. 9099. zuddhadravyakSama na - (te) zuddha (Atma)dravyanuM lakSaNa nathI. zlokArtha : jagatamAM je padArtha dazya che, je vAcya che ane je mananIya che, te rUpa bIjAnA saMyogavALuM che, te zuddha AtmadravyanuM lakSaNa nathI. bhAvArtha : AMkhathI je dekhAya che, vANI dvArA jenuM varNana karI zakAya che ane mana dvArA jenA vicAro karI zakAya che, te pudgala sAthe saMbaMdhita azuddha Atmadravya hoya che, paraMtu zuddha Atmadravya hotuM nathI. pudgalanI kSamatA eTalI ja che ke te paudgalika padArthane grahaNa karI zake, tethI dRSTi, vANI ke mana jevI paudgalika indriyo pudgalasaMyukta AtmAne jANI zake, paNa zuddha Atmadravyane jANavo te temanA mATe zakya nathI. vizeSArtha : duniyAmAM je dekhAya che, je zabdothI varNavI zakAya che ke je manathI vicArI zakAya che, te sarve paNa pudgalathI saMkaLAyelA sakarmaka AtmAo ja hoya che; parantu sarvathA pudgalanA saMgathI rahita AtmA hotA nathI. bIjA padArthonI vAta to dUra rahI, paNa kyAreka sadehe vicaratA paramAtmAnuM sAkSAt darzana thAya to te paNa vAstavamAM paramAtmAnuM darzana nathI, te to tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI prApta thayelA alaukika aizvaryathI saMpanna paramAtmAnA adbhata dehanuM darzana hoya che. A deha to pudgalasvarUpa hoya che, temAM rahelo dehI eTale ke For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra paramAtmA to arUpI ane atIndriya che. AMkha tene jovA samartha nathI, mukha tene varNavavA mATe samartha nathI ane mana tenuM manana karavA samartha nathI; tethI ja kahyuM che ke, je dekhAya che, jenuM varNana karAya che ke jenuM manana karAya che te zuddha AtmA nathI. vANI dvArA zuddha AtmAnA ke vItarAga paramAtmAnA kSamA Adi aneka guNonuM varNana karI zakAya che. A varNana sAMbhaLIne paNa guNayukta prabhunI kAyA je pudagalasvarUpa che tenI ja upasthiti thaI zake che: paraMtu guNI evA AtmAnI upasthiti thaI zakatI nathI, tethI vANIthI jenuM varNana karAya che te paNa zuddhAtmA to nathI ja. zAstromAM varNavela zuddhaAtmAnI yatukiMcita vAtonA AdhAre prAraMbhika kakSAnA sAdhako AtmAnuM ciMtana karavA ke AtmAnuM dhyAna karavA prayatna kare che, paNa mana te ja padArthane vicAra dvArA upasthita karI zake che ke, je teNe pUrve koI indriyothI grahaNa karyo hoya ke indriyothI grahaNa karI zakAya tevo hoya, tethI paramAtmAne sAkSAt joyA pachI ke temanuM varNana jANyA pachI paNa mana jenA vicAro kare che te pudgalathI saMlagna evuM Atmadravya hoya che, tethI zuddha AtmadravyanA svarUpanuM manana paNa karI zakAtuM nathI. vAstavamAM pudgalathI banelI indriyonI kSamatA khUba maryAdita che, te pudgala sAthe joDAyelA dravyano bodha karI zake che paNa zuddha Atmadravyano bodha karI zakatI nathI, zuddha Atmadravyano bodha to anubhava jJAnathI ja thAya che, tethI nirvikalpa avasthAmAM rahelA yogIo A jJAna dvArA AtmAnuM saMvedana karI zake che. ||18ll avataraNikA : jagatamAM je paNa darzanIya, varNanIya ane mananIya che, te zuddha AtmAnuM svarUpa nathI' tema je pUrva zlokamAM jaNAvyuM tene ja AgamanI sAkSI ApI spaSTa kare chezloka : apadasya padaM nAstItyupakramyAgame tataH' / upAdhimAtravyAvRttyA, proktaM zuddhAtmalakSaNam // 19 // zabdArtha : 9. tata: - te kAraNathI = je dRzyAdi che te zuddhAtmAnuM lakSaNa nathI te kAraNathI, 2. mAmAne - AgamamAM rU/4/6. 'mArca parva nAsti' . "apadane pada nathI' 6. ti upakrakhya - evuM jaNAvIne 7. 3udhamAtravyavRnyA - upAdhimAtranI vyAvRttithI 8, zuddhAtmasAt - zuddha AtmAnuM lakSaNa che. provaram - kahevAyuM che. zlokArtha : (je kAraNathI je dazyAdi padArtho indriyo ke manano viSaya bane che te zuddha AtmAnuM svarUpa nathI) te kAraNathI AgamamAM "apadane pada nathI' evuM kahIne upAdhimAtranI vyAvRtti karavA dvArA zuddha AtmAnuM lakSaNa batAvyuM che. Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 vyatirekathI zuddhAtmAnuM svarUpa - gAthA-19 bhAvArtha : zuddha AtmAnuM svarUpa dazya, vAcya ke mananIya nathI, tethI AcArAMgasUtra nAmanA AgamamAM jaNAvyuM che ke, "apada evA AtmAne jaNAvanAruM koI pada nathI." Ama jaNAvIne tyAM karma, zarIra ke anya koIpaNa sAthenA saMbaMdharUpa upAdhithI rahita, traNe kALamAM eka svarUpavALuM ane sarva jIvomAM samAnatAnI buddhi karAve tevuM zuddha AtmAnuM svarUpa batAvyuM che. vizeSArtha : zabdonuM kArya eka ja hoya che ke koI padArthane oLakhAvavo. jemake "ghaTa' zabda saMbhaLAya ke tarata ja buddhimAM pANI bharavAnA eka sAdhana svarUpa ghaTa padArtha upasthita thaI jAya che. tethI evuM kahI zakAya ke "gha' a 'Ta' evA akSarothI banelo "ghaTa" zabda ghaTa padArthane oLakhAve che, tethI "ghaTa' e vAcaka pada che ane dekhAto ghaDo tenAthI vAcya padArtha che. ghaTa vagere paudgalika padArtho zabdathI varNavI zakAya tevA che, eTale tenAM vAcaka pado saMbhaLAtAM te buddhimAM upasthita thAya che; paraMtu AtmA mATe evuM banatuM nathI. "AtmA' evuM pada bolAya tyAre "AtmA' nAmano padArtha buddhimAM upasthita thato nathI; kema ke zabda sAMbhaLavAnI sAthe buddhimAM te ja padArtha upasthita thAya che ke je pudgalathI saMkaLAyela hoya. zabdonI maryAdA che ke te pudgalathI saMkaLAyela rUpa, rasa, gaMdha ane sparzanuM varNana karI padArthano bodha karAvI zake, jyAre zuddha AtmA to pudgalanA saMgathI rahita che, tethI zabda dvArA AtmAnA svarUpanuM darzana ke smaraNa thatuM nathI. AthI ja AgamamAM kahyuM che ke, "apadane (-AtmAne) pada nathI" eTale ke vacanathI agocara evA AtmAnuM vAcaka bane evuM koI pada (zabda) nathI. ahIM prazna thAya ke, jema "ghaTa' padathI ghaTa nAmano padArtha buddhimAM upasthita thAya che, tema "AtmA" evuM pada bolavAthI AtmA nAmano padArtha buddhimAM upasthita thaI zake che, to AtmAne apada kevI rIte kahevAya ? vAta apekSAe sAcI che ke AtmA mATe vAcaka bane tevuM "AtmA' pada che, Ama chatAM "AtmA' evo za bolAya tyAre AtmAnuM koI svarUpa buddhimAM upasthita thatuM nathI. "AtmA' padathI AtmA kevo haze te jaNAtuM paNa nathI, tethI AtmAne apada kahyo che. jema duniyAmAM ghaNA bhAvo evA che ke jene kahI na zakAya, Ama 1. mayarsa payaM natyi | -6-272 - zrI mAvIra usUtre || aMza paNi navi ghaTe pUraNa dravyanA dravya paNi kima kahuM dravyanA guNa vinA akalane alakha Ima jIva ati taMtathI, "prathama aMge' vadIuM apadane pada nathI. 323 [16-8] - graMthakArazrI kRta sADA traNaso gAthAnuM stavana // 2. je pada na hoya tene apada kahevAya tethI apekSAe to vAstavika dekhAto ghaDo paNa pada nathI tethI tene paNa apada kahevo joIe, paraMtu "ghaTa' pada bolatAM ghaTa padArtha upasthita thAya che, tethI "ghaTa' pada ane ghaTa padArtha vacce vAcya-vAcaka saMbaMdha che. pada ane padArtha apekSAe bhinna hovA chatAM kathaMcit abhinna paNa che eTale ke eka ja che, tethI ghaDAne upacArathI ghaTa pada paNa kahevAya che. Ama ghaDo pada nathI chatAM tene apada kahevAto nathI. paraMtu je padArtha koI padathI vAcya na bane tene to upacArathI paNa pada na kahevAya, AthI ja AtmAne apada kahyo che. For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra chatAM AvA bhAvo mATe "anabhilAya' evuM pada to che; paraMtu "anabhilAkha' evA vAcakapadathI eTalo ja artha prApta thAya ke te bhAvo vidyamAna hovA chatAM zabdathI varNavI zakAya tevA nathI, AthI anabhilApya bhAvo mATe "anabhilApya" evuM vAcaka pada hovA chatAM te avAcya ja rahe che, tema AtmA mATe "AtmA" evuM vAcaka pada hovA chatAM AtmA avAcya ja rahe che, tethI ja AtmAne apada kahevAmAM koI doSa nathI. zuddha AtmadravyanuM lakSaNa rajU karatI vakhate zrIAcArAMgasUtramAM prathama to ema ja kahyuM ke AtmAnuM zuddhasvarUpa koI zabdathI varNavI zakAya tevuM nathI. A rIte upakrama eTale ke prAraMbha karIne pachI AtmA zuM zuM nathI evuM jaNAvI zuddha AtmAnuM lakSaNa upAdhimAtranI" bAdabAkI karIne karyuM che. tyAM jaNAvyuM che ke karma, zarIra ke anya koI prakAranA padArthanI sAthenA saMbaMdharUpa je upAdhio che, te sarva upAdhiothI rahita trikAlavartI ekasvarUpavALo AtmA che, te tarka ke buddhino viSaya nathI, te dIrgha nathI ke hRsva nathI, teno koI AkAra nathI, koI varNa nathI, koI gaMdha nathI, koI svAda nathI, koI sparza nathI ane tene koI saMga nathI. zuddhAtmAnI, tenA sukhanI ke tenA jJAnanI koI upamA nathI. A ja kAraNathI arUpI sattA dharAvanAra zuddha AtmAne varNavI zake evo koI zabda nathI. yogIone gamya, badhA jIvomAM ekatAnI pratItisvarUpa zuddhAtmAnuM lakSaNa anubhavano viSaya che, zabdono nahIM. ll19o. 3. graMthakArazrI kRta 350 gAthAnA stavananA TabAmAM zrIAcArAMga sUtrano pATha ApI jaNAvyuM che ke, 'vikkhAyarae savve sarA NiyaTRti, takkA jattha na vijjaI, maI tattha na gAhiyA, oe, apaiTThANassa kheyanne, se Na dIhe, Na hasse, na vaTTe, na taMse, na cauraMse, na parimaMDale, na kiNhe, na nIle, na lohie, na hAlidde, na sukkille, na surabhigaMdhe, na durabhigaMdhe, na titte, na kaDue, na kasAe, na aMbile, na mahure, na kakkhaDe, na maue, na garue, na lahue, na sIe, na uNhe, na niddhe, na lukkhe, na kAU, na ruhe, na saMge, na sthI, na rise, na annaI, parizna, sa, 3vamAM na viNa, 3 rUvI sattA, sapatha paDyuM nathi | ityAdi. ima AcArAMga, paMcamAdhyayane, uddeza chadde jUi.pa-6- 171] kahyuM che. ehamAM viSama padano artha : vikhAya ka0 mokSa, tehane viSe rae ka0 rAtA, salve sarA ka0 te mokSasvarUpa kahevuM che te kahe che - sarva svara nivAryA che. eTale koI zabda vAcya nathI. takkA kaI vicAra je 'Ama hasyuM ke Ama hasya' te na kahevAya, mati je utpAtakI pramukha tehano grAha jehane viSe nathI, te paNa oe ka0 ekalA che, karmakalaMka sahita nathI, tathA apaiTTANasa ka0 udArIkAdika zarIranuM pratiSThAna nathI tathA khetre ka0 lokAlokanA jJAyaka che tathA na kAo ka0 kAya nathI, na ruhe ka0 saMsAramAM UgavuM nathI, na annahA ka0 napuMsaka nathI. paritre ka0 samasta prakAre jANe che, satre ka0 samyapha jANe che, tathA apayamsa payaM ka0 nathI je avasthA vizeSa te nathI jehane te apada kahiye, etale apada te siddhane, apadane nalthi pada ka0 je abhidhAna te nathI, eTale siddhane koI nAme kahI bolAvI = te nathI. iti bhAva: 323 [16-8] - u. yazovijayajI kRta 350 gAthAnA stavanano Tabo 4. upAdhi - je padArtha ke doSa vastunA mULa svarUpane vikRta banAve athavA vastu je svarUpe hoya tenA karatAM anya svarUpe dekhADe tene upAdhi kahevAya che. nirmaLa sphaTikane jAsUdanuM phula lAla dekhADe che, tethI te jAsUdanuM phUla upAdhi kahevAya che, tenI jema karma, ane karmathI pedA thatA rAgAdi bhAvo ke zarIra vagere nirmaLa evA AtmAne mohamizrita -pudgalasvarUpa batAve che, tethI karma Adi AtmA mATe upAdhisvarUpa che. For Personal Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyatirekathI zuddhAtmAnuM svarUpa avataraNikA : gAthA-20 upAdhimAtranI bAdabAkI karIne je zuddhAtmAnuM lakSaNa kahevAyuM e vAtane have veda vacanonA pramANa dvArA spaSTa kare che zloka : 2 3 to vAyo' nivartana, (hyu)prApya manasA sadda | So II20II 7 kRti zrutirapi vyaktataryAnu 47 zabdArtha : 1. yata: - 'je kAraNathI ra/rU. manaCA sajja - mananI sAthe 4. vAghaH - vANI (paNa) .prApya - (zuddha AtmAnA svarUpane) prApta karyA vinA 6. nivartate - pAchI phare che (te kAraNathI AtmA vacanAtIta che)' 7/8. rUti zrutirapi - AvI zruti paNa = AvuM veda vAkya paNa 6. vyavaktam - spaSTapaNe 10. tArthAnuAvaLI - A = pUrva zlokamAM jaNAvela, 'AtmAne vANIthI jaNAvI zakAto nathI' e arthane kahenArI che. zlokArtha : 'je kAraNathI mananI sAthe vANI (paNa zuddha AtmasvarUpane) pAmyA vinA pAchI phare che (te kAraNathI zuddha AtmasvarUpa vacanAtIta che).' e pramANenI zruti paNa = vedanuM vacana paNa spaSTapaNe A arthane = pUrva zlokamAM jaNAvela 'AtmAne zabdothI varNavI zakAto nathI' e arthane anusaranArI che. bhAvArtha : 'zuddha AtmAnA svarUpano bodha karAve evA koI zabdo nathI' AvI vAta granthakArazrIe to karI; paraMtu zruti paNa tevI ja che eTale ke vedamAM paNa A ja vAta karI che. tyAM paNa kahyuM che ke zuddha AtmasvarUpane prApta karyA vinA eTale ke teno anubhava ke teno bodha meLavyA vinA mananI sAthe vANI paNa pAchI phare che, tethI vedanAM vacano paNa A ja arthane kahenArAM che, evuM jaNAvI granthakArazrI 'apadane pada nathI' e AgamavacananI puSTi kare che. vizeSArtha : vedamAM kahyuM che ke, mananI sAthe vANI paNa AtmAno bodha karAvyA vinA pAchI phare che, kema ke jyAre koI vyakti vANI dvArA AtmAnA svarUpanuM varNana karatI hoya ane sAMbhaLanAra zrotA tene samajavA manathI prayatna karato hoya, tyAre vaktAnI vANI AtmasvarUpane oLakhAvI zakatI nathI ane zrotAnuM mana AtmasvarUpano bodha meLavI zakatuM nathI. Ama vANI AtmasvarUpanuM varNana ka2vA prayatna kare che, paNa te potAnA kAryamAM saphaLa thatI nathI ane mana sAMbhaLelI vANI dvArA AtmAno anubhava karavA prayatna kare che, paraMtu te paNa bodha 1. yato vAco mivartate -taitirIyopaniSava: brahmAnandvamImAMsAyAm (dvItIyAvathI - 1) / / For Personal & Private Use Only www.jainlibrary.org Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra karavA samartha banatuM nathI, tethI vedanA A vacanathI paNa spaSTa jaNAya che ke, AtmA vANIno paNa viSaya nathI ke manano paNa viSaya nathI. A vAta jANI, eka prazna UThI zake ke jo zuddha AtmA vANI ke manano viSaya nathI to zAstramAM tenuM varNana ane tene pAmavAnA upAyo darzAvyA che te zuM nakAmAM che ? "nA" evuM nathI. zAstra bhale zabdo dvArA AtmAnuM darzana karAvI na zake, topaNa AtmA saMbaMdhI jijJAsA jagADI zake che. AtmadarzananI talapa pragaTAvI zake che. vaLI, zAstra jaNAvelA upAyo anusAra je sAdhaka pravRtti kare che, te sAdhaka sUkSma aMtaraMga prayatna karIne kaSAyono hrAsa karI kramaza: jJAnayoga dvArA Atmadarzana paNa karI zake che, tethI zAstra vyartha to nathI ja, paraMtu paraMparAe Atmadarzana mATe te ati upakAraka che. 20ll For Personal Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 AtmAnA anubhavamAM zAstranI asamarthatA ane jJAnayoganI samarthatA - gAthA-21 AtmAnA anubhavamAM zAstranI asamarthatA ane jJAnayoganI samarthatA gAthA-21-22-23 avataraNikA : zAstra kema zuddhAtmadravyanuM svarUpa batAvI zakatAM nathI ? te zaMkAnuM samAdhAna kare chezloka : atIndriyaM paraM brahma, vizuddhAnubhavaM vinA' / zAstrayuktizatenApi, naiva' gamyaM kadAcana // 21 // zabdArtha : 1/2. vizuddhAnuvaM vinA : vizuddha evA anubhava vagara rU/4/6. atIndriya paraM brahma - atIndriya evuM parama brahma 6. zAstravitarazatenAra - zAstranI seMkaDo yuktio vaDe paNa 7, kAvana - kyAreya 8/1. maLyuM naiva - jANI zakAya tema nathI ja zlokArtha : vizuddha evA anubhavajJAna vagara indriyathI agocara evuM parama brahma = Atmatattva, zAstranI seMkaDo yuktio vaDe paNa kyAreya jANI zakAya tema nathI ja. bhAvArtha : atIndriya evuM parabrahma indriyathI jANI zakAtuM nathI. vizuddha anubhava ja tene jANavAno sacoTa upAya che, tethI ja zAstronI seMkaDo yuktithI paNa zuddha Atmatattvane jANavuM azakya ja che. vizeSArtha : A duniyAmAM ghaNI vastuo evI che je AMkhathI na dekhAya, paNa bIjI IndriyothI teno anubhava thaI zake che. adazya hovA chatAM te vastuone IndriyagrAhya to kahevAya ja che; paraMtu karmAdi malathI rahita zuddha brahma (zuddha AtmA) eka evo padArtha che, je koIpaNa Indriya ke mana dvArA jANI zakato nathI, mATe tene atIndriya kahevAya che. atIndriya evuM parabrahma eka mAtra vizuddha anubhavathI ja jANI zakAya che. anubhava be prakAranA hoI zake che : azuddha ane vizuddha. krodhAdi kaSAyono ke zabdAdi viSayono paNa AtmAne anubhava thAya che; paraMtu te anubhava karma ane bhASAyika bhAvothI thayelo hovAne kAraNe, tene azuddha anubhava kahevAya che. azuddha anubhava dvArA AkuLavyAkuLa cetanAno anubhava thaI zake, paraMtu zuddha brahmano anubhava thaI zakato nathI. zuddha brahmano anubhava to zuddha anubhavajJAnathI ja thaI zake che, tene prApta karavA sAdhake sau prathama hRdayane zAstravacanathI bhAvita karavuM paDe, zAstrAnusArI kriyA karI karma ane kaSAyonA nAza mATe yatna karavo paDe, manane dhyAnamAM sthira karavuM paDe, tema karatAM jyAre kaSAyo zame, viSayonI Asakti For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra TaLe, mananI AkuLatA-vyAkuLatA nAza pAme ane nirAkuLa cetanAno anubhava thAya tyAre vizuddha anubhava prApta thayo kahevAya, te vizuddha anubhava dvArA ja parabrahma jANI zakAya che. vizuddha anubhava vinA game teTalo zAstrano abhyAsa karavAmAM Ave, zAstramAM jaNAvelI seMkaDo yuktione joDavAmAM Ave, game teTalA tarka-vitarka karavAmAM Ave topaNa zAstronI maryAdAne kAraNe parabrahma jANI zakAtuM nathI, kema ke yuktio dvArA parabrahmanA astitvano nirNaya karI zakAya che, paraMtu tenAthI parabrahmano anubhava to kyAreya paNa thaI zakato nathI. ra1 avataraNikA : pUrva zlokamAM kahyuM ke, "vizuddha anubhava vinA zAstranI seMkaDo yuktiothI paNa parama brahma jANI zakAtuM nathI' - tyAM prazna thAya ke jo zAstra parabrahmane na jaNAvI zake to te nakkAmAM thaI jaze. tenA samAdhAnarUpe zAstranA rasAsvAdarUpa anubhavathI paraMparAe parabrahma jANI paNa zakAya che, te batAvatAM graMthakArazrI kahe che zloka : cheSa' 'tpanA zAstrakSIrAdinI ! viralAstadrasAsvAdavido'nubhavajihvayA // 22 // zabdArtha : 2. cheSa - konI 2. jyanArthI - kalpanArUpa kaDachI = camaco 3/4. zAstrakSIrAnAdinI na - zAstrarUpI kSIrAnsamAM praveza karanArI nathI ? . manumanahiMyA - (paraMtu) anubhavarUpI jIbha vaDe 6. tadrasAsvAvi6: - tenA = zAstranA rasAsvAdane jANanArA 7. vira: - viralA hoya che. zlokArtha : konI kalpanArUpI kaDachI (camacA) zAstrarUpI khIramAM praveza karatI nathI ? arthAt sarvanI kare che, paraMtu anubhavarUpI jIbha vaDe teno = zAstrarUpI khIranA rasano, svAda mANanArA virala hoya che arthAt koIka ja hoya che. bhAvArtha : jagatanA ghaNA buddhimAna loko potAnI kalpanArUpa camacIthI zAstrasvarUpa khIranA bhojanane grahaNa kare che eTale ke zAstra bhaNe che tathA tenA padArtho viSayaka tarka-vitarka ane vicAraNAo paNa kare che. zAstrano abhyAsa karanArA ghaNA hoya che, paNa zAstrarUpI khIrano svAda mANanArA to virala hoya che eTale ke anubhavajJAnarUpI jJAnayoga dvArA zAstranA rahasyane pAmI mukhaprada AtmikabhAvonuM saMvedana karanArA bahu alpa hoya che. For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnA anubhavamAM zAstranI asamarthatA ane jJAnayoganI samarthatA - gAthA-22 vizeSArtha : sAdhanA kSetramAM pravezelA ghaNA sAdhako aneka zAstrono abhyAsa kare che. zAstronA eka eka zabdane samajavA tanatoDa mahenata kare che. paTu prajJAnA kAraNe teo zAstranA aneka artho jANI paNa zake che, topaNa jyAM sudhI kaSAyonA upazama dvArA anubhavajJAna na pragaTe tyAM sudhI zAstrarUpI khIrano rasAsvAda mANI zakAto nathI eTale ke zAstrono abhyAsa karI zAMtarasa dvArA pragaTato Atmika AnaMda mANI zakAto nathI. 51 AthI ja graMthakArazrI kahe che, konI kalpanArUpI kaDachI (moTo camaco) zAstrarUpI paramAtnamAM jhaboLAI nathI ? arthAt ghaNAM lokonI buddhi zAstramAM UMDI utarI che paraMtu khIrano svAda to jema jIbha ja laI zake che, tema zAstrano rasAsvAda to jene anubhavajJAnarUpI jIbha prApta thaI hoya tevA virala vyaktio ja mANI zake che. A anubhavajJAnarUpI jIbha dvArA jyAre zAstranI paMktiono sparza karAya che, tyAre citta ATlAdita thAya che, mana prasanna bane che ane AtmA koI anero AnaMda anubhavI zake che. A AnaMdanI prApti te ja zAstrano rasAsvAda mANavA svarUpa che. anubhavajJAnarUpI jIbha vinA je zAstrajJAna prApta thAya che, tenAthI navA navA padArthonuM jJAna thAya che, buddhicAturyanI vRddhi paNa thAya che, mAhitI (information) vadhe che, paNa yathArtha jJAna (Knowledge) ane yathArtha samajaNa (Wisdom)nI UNapa rahe che. vaLI, vAda-vivAda karavAnI kSamatA khIle che ane avasare koI sAthe vAda-vivAda thAya to tattvanI prApti to thatI nathI paNa saMkleza pragaTe che. Ama ko2A zAstrajJAnathI cittanI prasannatA ke Atmika AnaMda mANI zakAto nathI, te mATe to anubhavajJAnarUpa jIbha jarUrI che. zAstrano 2sAsvAda mANavA mATe atyaMta jarUrI tevuM 'anubhavajJAna' prApta karavA pahelAM zAstravacanane sUkSmabuddhithI samajavA prayatna karavo joIe. Avo prayatna karatAM citta jyAre zAstravacanathI bhAvita thAya tyAre mokSane anukULa bhAvo cittamAM sahajapaNe utpanna thatA hoya che ane tenAthI mohano nAza thatAM AtmAmAM anubhava jJAnano ughADa thAya che, je AtmAnA sukhanuM saMvedana karAve che, AthI ja kalyANanA arthIe samajI rAkhavuM joIe ke zAstra AtmakalyANanuM AgavuM sAdhana che; tema chatAM anubhavajJAna vaga2 te jIvane Atmika sukha sudhI pahoMcADI zakatuM nathI. sArarUpe eTaluM jANavuM ke mokSanA arthIe potAnA prayatnane zAstrane samajavA sudhI maryAdita na rAkhatAM 'anubhava jJAna' prApta thAya tyAM sudhI pahoMcADavo joIe. / / 22 / / For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para, adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra avataraNikA : zAstrano rasAsvAda anubhavarUpI jIbhathI thAya che, te vAta yogya che; paraMtu zAstrarasanA AsvAdana karanAra hiMDhavALA anubhavathI paNa parabrahma to dekhAtuM ja nathI, tethI parabrahmanA darzana mATe kevA anubhavanI jarUra che te jaNAvatAM kahe chezloka : pazyanuM nirvasvaM nirrajAnumavuM vinA | # pinathI de, vAthI vA manomathI zarU II zabdArtha : 1/2. nirvAnumavaM vinA - niAndra anubhava vinA rU. tripamI - lipimayI (daSTi) 4/5. vI vI - vAlmathI (daSTi) ke 6/7. manomathI tRSTi: - manomayI daSTi 8/2. nirdaDhuM vra - niAndra evA brahmane 10/99. pazyatu ? - kevI rIte joI zake ? zlokArtha : nirlenDa anubhava vinA lipimathI, vAlmI ke manomayI dRSTi nirva evA brahmane kevI rIte juve ? bhAvArtha : brahma nirdhandra che eTale ke AtmAnuM svarUpa rAga-dveSa, rati-arati, sukha-duHkha jevA vandavALA bhAvothI para che, te kevaLa cinmaya che. AvA brahmanuM darzana lipimayI, vAlmI ke manomayI dRSTi kaI rIte karI zake ? nirdandra brahmane jovA mATe to tene anurUpa nirlendra anubhava ja samartha banI zake. vizeSArtha : sukha-du:kha, rati-arati, gamo-aNagamo, caDatI-paDatI vagere bhAvone 4 (duals) kahevAya che. karmo ane kaSAyone AdhIna jIvomAM AvAM dvando satata cAlyA kare che. AvAM dvandro jyAM sudhI cAlu hoya che, tyAM sudhI nirdha brahmanuM svarUpa jANI ke mANI zakAtuM nathI. nirdhandra zuddha brahmasvarUpane jANavA nirdandra anubhava hovo anivArya che. atIndriya padArthane jANavA sAdhaka zAstrano abhyAsa kare che; Ama karatAM tene tattva-atattvanuM jJAna thAya che, paraMtu sAthosAtha tattva pratye ruci ane atattva pratye aruci paNa pragaTe che. AvA ruci-arucinA bhAvo te kakSAmAM prazasta hovA chatAM paNa A bhAvo dvandra svarUpa che, tethI AvA dvandravALA bhAvo sahitanA jJAnathI nirdhandra brahma joI zakAtuM nathI. sAdhanA kSetre AgaLa vadhatAM sAdhaka jyAre saMsAranA sarva bhAvo pratye samabhAvavALo thAya che, nirvikalpa avasthAne prApta kare che, tyAre tenAM rAga-dveSa Adi janya dhandho to zAMta thaI jAya che; paraMtu cheka dasamAM guNasthAnaka sudhI mohano saMzlepa vidyamAna hovAthI AtmasvarUpane jovAnI icchAsvarUpa didazA jIvaMta hoya For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnA anubhavamAM zAstranI asamarthatA ane jJAnayoganI samarthatA - gAthA-23 che AthI tyAM paNa nirTendra anubhava thato nathI. pariNAme tyAM paNa nirlendra brahma joI zakAtuM nathI. mohano nAza thayA pachI paNa jJAnAvaraNIya karmano saMzleSa rahe che, tethI bAramA guNasthAnake paNa nirTandra brahmano anubhava thato nathI. nirdhandra brahmano anubhava karavA mATe nirdandra evuM kevaLajJAna ja samartha che, tethI terame guNasthAnake jyAre kevaLajJAna pragaTa thAya che, tyAre ja nirdandra zuddha parabrahmanuM spaSTa darzana thAya che. kevaLajJAna dvArA ja sarva prakAranA kleza rahita, dvandra rahita arUpI AtmAne joI zakAya che; paraMtu saMsArI jIvo padArthano bodha karavA mATe jeno upayoga kare che, te matijJAnavaraNIya karmanA kSayopazamathI utpanna thayelI lipimayI, vAlmI ke manomayI dRSTi zuddha brahmane jovA samartha thatI nathI. temAM lipi eTale lakhAyelA a, A, ka, kha, ga vagerene saMjJAkSaro. A lipinA upayogapUrvaka lakhAyelAM zAstro Adine lipi tathA bhASAnuM jJAna dharAvanAra vyakti vAMcI ane samajI zake che. te akSaronA mAdhyame te padArthono bodha meLavI zake che. padArthane jovAnA A mAdhyamane lipimayI dRSTi kahevAya che. vANI eTale vyaMjanAkSara athavA uccArAtA zabdo. guru Adi dvArA bolAtA zAstronA zabdone sAMbhaLI, tenA mAdhyame zrotA ajJAta padArthonuM jJAna meLavI zake che. padArthane jovAnA A mAdhyamane vAmathI daSTi kahevAya che. manamAM cAlatA vicArone ladhyakSara kahevAya che. saMsArI jIvo tenA dvArA paNa ghaNA padArthono bodha meLavI zake. padArthane jovAnuM A trIjuM mAdhyama che, jene manomayI daSTi kahevAya che. lipimayI dRSTi dvArA zuddha AtmAnA svarUpane varNavatAM zabdono bodha thAya che, paNa AvI dRSTithI zuddha AtmasvarUpa dekhAtuM ke anubhavAtuM nathI, vADmayI dRSTithI zuddha AtmAnuM svarUpa saMbhaLAya che, teno zAbdabodha thAya che, paNa te zabdo dvArA zuddhAtmAno anubhava to durlabha ja rahe che, manomayI dRSTithI vAMcelA ke sAMbhaLelA zuddha AtmasvarUpa saMbaMdhI vacanonuM ciMtana karI zakAya che, paraMtu zrutajJAnanA tIvra kSayopazamathI kareluM ciMtana paNa AtmAnA anubhavathI to vaMcita ja rAkhe che. Ama, saMsArI jIvonAM bodha karavAnAM je je sAdhano che : lakhelA akSaro, bolAtA akSaro ke vicArAtA akSaro te sarve nirTandra parabrahmanuM darzana karAvavA samartha banatA nathI, te mATe to nirdandra evuM kevaLajJAna ja jarUrI che. A sarva vAto uparathI eTaluM nirmIta thAya che ke, zAstra brahmasvarUpane dekhADavA mATe paraMparAe kAraNa che. zAstranA baLathI sAdhake potAnA dareka prakAranA dvono uccheda karavA udyama karavo joIe, tenA prabhAve ja anubhavajJAna pragaTe che. anubhavajJAnathI zAstrano rasAsvAda mANI zakAya che, te anubhava ja uttarottara zuddha thato kevaLajJAnamAM pariNAma pAme che, ane nirlendra kevaLajJAnathI ja nirTandra brahmanuM darzana thAya che, tethI anubhava dvArA zAstrano rasAsvAda karyA vinA mAtra buddhi baLathI karelA zuSka zAstrajJAnathI parabrahmanuM darzana karavuM zakya nathI 23l. For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra anubhavadazAnuM svarUpa gAthA-24 avataraNikA : zuddha AtmasvarUpane jovA nirdandra anubhava = anubhavadazA ja jarUrI che te sivAyanI koIpaNa dazAthI AtmasvarUpa joI zakAtuM nathI, tethI have te sivAyanI dazA kaI che, ane tenAthI AtmasvarUpa kema jaNAtuM nathI, tenI spaSTatA karatAM jaNAve chezloka : na suSuptiramohatvAnnApi ca svApajAgarau / kalpanAzilpavizrAntesturyaivAnubhavo dazA ||24|| zabdArtha : 9. anumava: - anubhava 2. mamohatvAn - mohano abhAva hovAthI rU/4/6. suputti: sazA na - suSuptidazA nathI 6/7/8, 2 vAvanArI nAra - ane svapna ane jAgaradazA paNa nathI . varutvanAzingavigrAntaH - kalpanA zilpanI vizrAnti hovAthI 10. tu purva - suryA ja che = cothI ja dazA che. zlokArtha : nirvad anubhava, e suSupti dazA nathI, kemake temAM moha nathI hoto ane te svapna ke jAgara dazA paNa nathI. te to kalpanAzilpanI vizrAnti hovAne kAraNe turyA cothI ja dazA che. bhAvArtha : saMsArI jIvonI cAra dazA hoya che. mohanA tIvra udayavALI prathama suSupti dazA, cAritramohanIyanA udayavALI bIjI svapna dazAcAritramohanIya karmanA kSayopazamavALI tathA AtmasvarUpane pAmavAnI aneka kalpanAo sahakRta trIjI jAgRta dazA, ane mohano saMpUrNa kSaya tathA kevaLajJAnarUpI sUryanA udayane kAraNe jemAM kalpanAnA taraMgo taddana zAMta thaI jAya che tevI AtmAnuM pratyakSa darzana karAvatI cothI ujAgaradazA. A cothI ujAgaradazA ja nirdaDha anubhavajJAnavALI anubhava dazA che. vizeSArtha : yogadarzananA praNetA pataMjali RSie saMsAravartI jIvonI cAra dazA varNavI che : 1. suSuptadazA 2. svapnadazA 3. jAgRtadazA ane 4. ujAga20... A cAra dazAmAMthI cothI ujAgara dazA anubhavadazAsvarUpa che. cAra dazAmAM teno cotho naMbara hovAthI saMskRtamAM A ujAgaradazAne taryAdazA paNa kahevAya che. A taryAdazAne varelA mahAtmA ja sarvathA zuddha AtmadravyanuM saMvedana karI zake che, paraMtu bAkInI traNa dazAomAM sAdhaka AtmAnuM darzana ke sarvathA zuddha For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa anubhavadazAnuM svarUpa - gAthA-24 AtmAno anubhava karI zakato nathI. cAra dazAmAM pahelI suSuptidazA che. A dazA gADha mithyAtvanA udayavALI dazA che. gADha nidrAvALI avasthAmAM jema cittamAM koI vikalpo hotA nathI, tema gADha mithyAtvanA udayavALI A avasthAmAM paNa tattvaatattvane jANavA mATenA ke atattvabhUta pudgalanA saMgathI chUTIne tattvabhUta AtmAnA svarUpane pAmavA mATenA koI vikalpo UThatA nathI. tethI ja A avasthA ghora nidrArUpa che. A dizAmAM mohAdhInatAne kAraNe jIva; huM koNa chuM ? kyAMthI Avyo chuM, kyAM javAnuM che ? mAro svabhAva-svarUpa zuM che ? mAro vibhAva-virUpa zuM che ? virUpa-muktinAM ane svarUpa-prAptinAM kAraNo kayAM che ? mAre mATe kartavya-akartavya zuM che ? mane sukha zenAthI maLaze ? huM Aje kayA kAraNe du:khI chuM? vagere potAnA svarUpa ke virUpa saMbaMdhI koI vicAraNA karI zakato nathI. suSuptidazAmAM mohanI atyaMta parAdhInatA hoya che; jyAre anubhavadazA mohathI taddana mukta dazA che, tethI suSupti e anubhavadazA nathI. bIjI svapnadazA che. A dizAmAM gADha nidrA hotI nathI paNa alpa nidrA jarUra hoya che, tethI temAM suMdaraasuMdara, sukhada-du:khada vagere aneka prakAranA svapno AvI zake che. jema jAgato mANasa jANato hoya che ke, pote svapnamAM je jUve che te vAstavika nathI chatAM nidrAne kAraNe te svapnanAM dazyo joI sukha-du:kha anubhave che, tema AdhyAtmika svapnadazAmAM vartatA samyagudRSTi Adi jIvo paNa spaSTapaNe jANatA hoya che ke paudgalika padArthonA saMgamAM koI sukha nathI, topaNa cAritramohanIyakarmano udaya hovAthI temanA manamAM paudgalika saMyogo saMbaMdhI aneka vikalpo cAlyA kare che. trIjI jAgRtadazA che. A dazA nidrAnA abhAvavALI dazA che. ahIM sAdhaka pUrNa jAgRta hoya che, tethI ja saMsAranI asAratA samajI te saMsAranA uccheda mATe atyaMta prayatnazIla hoya che, topaNa jema UMghamAMthI uThyA pachI paNa svapna saMbaMdhI vikalpo kyAreka saMbhave che, tema pUrva saMskArone kAraNe A dizAmAM paNa koIne koI vikalpo UDyA kare che. suSuptadazA karatAM A banne dazAmAM vicArakatA khIlelI hoya che, tethI A banne dazAo AtmakalyANane anukULa vikalpovALI dazAo che. Ama chatAM A banne dazA anubhavadazAsvarUpa nathI; kema ke A banne dazAmAM AtmAnA svarUpane jANavA mATenA ke saMsArano uccheda karI tene pragaTa karavA mATenA vikalpo pravarte che, jene kalpanAzilpa' kahevAya che. jyAM sudhI A kalpanAzilpanI vizrAnti thatI nathI arthAt teno aMta thato nathI tyAM sudhI anubhavadazA AvatI nathI. jo ke dhyAnamagna apramatta munimAM spaSTapaNe koI vikalpo jaNAtAM nathI, tethI upalaka dRSTie evuM lAge ke, ahIM kalpanAzilpano aMta AvI gayo che; paraMtu A avasthAmAM paNa nirTandra brahmanuM darzana karavAnI prabaLa icchA pravartatI hovAthI tatsaMbaMdhI prazasta ane ati sUkSma vikalpo to pravarte ja che. 1. vindhatvanAzivaM prAyogavidyAvinirmitam | TIkA - 'vikalpAH' zabdavikalpA arthavikalpAzca teSAM kalpanArUpaM zilpaM, prAyo bAhulyena, avidyAvinirmitaM'jJAnAvaraNIyAdikarmasaMparkajanitam / - triziddhatriziyAn, ra3/6 / For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra cothI ujAgara dazA che. temAM ja nirTandra brahmanuM darzana karAve tevo nirdandra anubhava pragaTe che. A dazA atyaMta spaSTa jAgRtivALI dazA che. temAM svapnakALamAM joyelA dazyo ke kAlpanika dRzyo jevA vikalpo hotA nathI, tethI moha ke ajJAnanA kAraNe thatI kalpanAonI ahIM pUrNa vizrAnti hoya che. ahIM ja sarva prakAranA vikalpothI rahita kevaLajJAna pragaTe che, te ja vAstavika nirdhvandra jJAna che, kema ke AtmAnuM spaSTa darzana thatAM ahIM didakSAsvarUpa vikalpa paNa zamI jAya che. AvA nirvandajJAnathI ja nirlendra evuM parabrahmanuM-AtmAnuM svarUpa dekhAya che. A cAra dazAmAM, pahelI dazA - pahelA, bIjA ane trIjA guNasthAnake hoya che. bIjI dazA - samyagudRSTi, dezavirati ane pramattasaMyatane hoya che to trIjI dazA - sarvaviratidharathI cheka bAramA guNasthAnakanA aMta sudhI varte che. bAramA guNasthAnake mohano to saMpUrNa nAza thaI jAya che; paraMtu tyAM jJAnAvaraNIyAdi karmo vidyamAna hovAthI zuddha AtmAnuM darzana thaI zakatuM nathI. jenA kAraNe AtmadarzananI icchArUpa dikSA hajI pravarte che, AthI ja tyAM pragaTatuM prAtijajJAna e nirlaeNndra anubhava svarUpa nathI; paraMtu nirdandra anubhava tarapha javA mATenI dizA batAvanAra anubhava svarUpa che. jyAre nirlenDa anubhava to kevaLajJAnasvarUpa che. je terame guNasthAnake pragaTe che. tethI cothI ujAgara dazA teramA ane caudamA guNasthAnakamAM varte che. teramAM guNasthAnake nirdhandra anubhavanI prApti pUrve anya koI anubhavo hotA ja nathI evuM nathI. te pUrve paNa chaThThAthI bAramA guNasthAnaka sudhI aneka prakAranA anubhava (jJAnayoga) vidyamAna hoya che. jema ke, zloka-22 mAM varNavAyela anubhava jIbharUpa jJAnayoga ke jenA AdhAre viralAo zAstrarUpI khIrano rasAsvAda mANe che, te tattvasaMvedanAtmaka jJAnasvarUpa jJAnayoga chaThThA guNasthAnavartI susaMyamI muniomAM paNa hoI zake che. A jJAnayoga savikalpasamAdhirUpa che. apramatta avasthAmAM jyAre sAdhakanAM sarva vikalpo zAMta thaI jAya che. tyAre nirvikalpa upayogarUpa jJAnayoganI prApti thAya che. A jJAnayoga-nirvikalpasamAdhirUpa che. tyArabAda kSapakazreNImAM utkRSTa jJAnayogasvarUpa prAtijajJAna pragaTe che. te nirTandra anubhavanuM sAkSAt kAraNa bane che. A dareka jJAnayogamAM uttarottara vRddhi pAme tevo AtmAno AMzika anubhava to thAya ja che; paraMtu AtmAnuM spaSTa darzana to nirTsa anubhavarUpa kevaLajJAnathI ja thAya che. ra4o. 2. cAra che cetanAnI dazA avitathA bahuzayana - zayana - jAgaraNa - cothI tathA; miccha-avirata-suyata-terameM tehanI, Adi guNaThANe nayacakra mAMhe maNI.. 2-17 - graMthakArazrI kRta sADA traNaso gAthAnuM stavana // bahuzayana te prathama - bIjuM trIjuM (guNaThANa) kahe jyo, zayana te cothuM-pAMcamuM-chaThuM kahejyo. jAgaraNa te sAtamuM-AThamuM-navamuM-dazamuM-agyAramuM-bAramuM kahejyo. bahujAgaraNa te teramuM-caudamuM kahejyo. e rIte ame sUjhayo tehavo artha likhyo. valI bahuzrute nayacakra graMtha joI yathArtha jANavo. - zrI padmavijayakRta bAlAvabodha ||. + For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anubhavajJAnanuM sAmarthya - gAthA-25 anubhavajJAnanuM sAmarthya gAthA-25 avataraNikA : 'lipimayI dRSTivALA zAstrathI 52mAtmAnuM darzana thatuM nathI, te mATe to nirhandu anubhava ja upayogI nIvaDe che', AvuM pUrva zlokanuM kathana sAMbhaLI koIne zaMkA thAya ke, 'to zAstranuM jJAna vyartha thaze', tenA samAdhAnarUpe zAstra bhale AtmadarzananuM ke muktinuM sAkSAt kAraNa na bane topaNa te aneka anubhavo dvArA AtmadarzananuM prayojaka jarUra bane che te batAvatAM graMthakArazrI jaNAve che zloka : adhigatyAkhilaM' zabdabrahma zAstradRzA muniH / // 25 // svasaMvedyaM' paraM brahmAnubhavairedhigacchati noMdha : ahIM zAsradazo evo paNa mudrita pratamAM pATha che. 57 zabdArtha : 1. muniH - muni 2. zAstraezA - zAstradRSTithI rU/4. Tvi N zavrahma - samagra zabdabrahmane huM. dhipatya - jANIne 6. svasaMvedyuM svasaMvedya evA 7/8. paraM brahma - parabrahmane z. anuve: - 'anubhavo' dvArA 10. adhipaghdhati - pAme che. zlokArtha : muni zAstradRSTithI samasta zabdabrahmane jANIne aneka anubhavo dvArA svasaMvedya evA parabrahmane jANe che. bhAvArtha : AtmakalyANano artha muni zuddha Atmatattvane pragaTa karavAnA lakSyapUrvaka, zAstramAM jaNAvelI vidhi anusAra, sarva zAstrono arthAt brahmasvarUpanI dyotaka dvAdazAMgIno abhyAsa kare che eTale ke sarva zabdabrahmane jANe che ane tenA sUkSma bhAvo sudhI pahoMcavA yatna kare che. AvA zAstrAbhyAsathI munimAM anubhava jJAna pragaTe che. je uttarottara aneka vizuddha anubhavo pragaTAvI sAmarthyayoga pragaTAve che ane tenA dvA2A jyAre kaSAyono saMpUrNa nAza thAya tyAre nirdhadgha anubhavarUpa kevaLajJAnanI prApti thAya che. jenAthI sAdhaka svasaMvedya evA parabrahmane pAme che, Ama zAstra adhyayana vyartha nathI, te ja paraMparAe parabrahmano anubhava karAve che. vizeSArtha : sAdhakanuM lakSya zuddha AtmasvarUpane pAmavAnuM che, AtmAnI A zuddha dazA ja parabrahmasvarUpa che. A parabrahma atIndriya hovAthI zAstra ane yuktithI joI ke jANI zakAtuM nathI te to eka mAtra nirdendu anubhava dvArA ja joI ane jANI zakAya che. tethI pahelI najare to ema ja lAge ke 'jo zAstranA abhyAsathI parabrahmane For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra jANI zakAtuM na hoya to zAstrAbhyAsano parizrama karavo vyartha che; paraMtu evuM nathI. kAraNa ke, zAstronAM vacanothI bhAvita thaI zAstrAnusArI kriyA karatAM je viziSTa kSayopazamarUpa "anubhavonI zreNI' pragaTe che, tenAthI ja nirlenDa anubhavarUpI kevaLajJAna prApta thAya che, tethI zAstra bhale parabrahmane pAmavAmAM sAkSAt rIte upayogI na bane; paraMtu anubhavonI prApti karAvavA dvArA zAstrajJAna paraMparAe to te parabrahmane prApta karAvavAmAM upayogI bane ja che. anubhavajJAna prApta karavA mATe munie paNa sau prathama to zAstradaSTi ja keLavavI joIe. zAstradRSTi eTale zAstranA dRSTikoNathI sarva padArthone jovAnI dRSTi. AvI dRSTi keLavyA pachI ja muni tenA AdhAre hitamAM pravRtta thaI ane ahitathI nivRtta thaI sAdhanA mArge AgaLa vadhI zake che. zAstradaSTivALA mahAtmA jema anya sarva kAryo zAstradRSTithI kare che eTale ke, zAstramAM jaNAvelI paddhatithI kare che; tema teo zAstrano abhyAsa paNa zAstradRSTithI ja kare che, tethI teo zAstramAM adhyayana karavAnI je vidhi, je bhAva, je Azaya batAvyA hoya te sarvane pUrA prayatnathI jALavIne, tadanusAra ja zAstranuM adhyayana kare che, jenA kAraNe temano zAstrAbhyAsa kaSAyonA nAzanuM nimitta banI, upazamabhAvanA sukhano anubhava karAvIne, Atmika AnaMda prApta karAve che. A zAstradRSTithI muni samasta zabdabrahmanuM adhyayana kare che. samasta zabdabrahma eTale brahmano bodha karAvanArA sarva zabdo, arthAt saMpUrNa dvAdazAMgI. zAstrAbhyAsa karatAM zabdonI maryAdAthI yogamArgano je bodha thAya che, te pramANe ciMtana karatAM ane tadanusAra udyama karatAM tenAmAM eka viziSTa prakArano zrutajJAnano kSayopazama khIle che. jenA dvArA te zAstranA vacanothI jaNAvAtA sukSmabhAvonuM saMvedana karI zake che, eTale ke zabdonI maryAdA uparAMtanAM yogamArganAM rahasyo tene prApta thAya che. A ja prAraMbhika "anubhava jJAna' che. prAraMbhika bhUmikAmAM prApta thayelA A anubhavanA baLathI uttarottara vizeSa vizeSa prakAranA "anubhavone prApta karavA mATe sAdhaka zAstravacanAnusAra sarva AcAromAM udyama kare che. AvA udyamathI te nirvikalpa avasthA prApta kare che. jenA pariNAme teNInuM kAraNa bane tevo anubhava pragaTa thAya che, tyArapachI sAmarthyayoga nAmano anubhava pragaTe che ane utkRSTa jJAnayogasvarUpa prAtijajJAnanI paNa prApti thAya che. A prAtijajJAnanA sahAre ja te sarva dvandra rahita kevaLajJAnane prApta kare che eTale ke tene nirdhanDa anubhavanI prApti thAya che, te kevaLajJAna svarUpa nirdandra anubhavanA baLathI ja sAdhaka svasaMvedya paramabrahmane jANe che. jJAnasAranA TabAmAM jaNAvyuM che ke, vasaMvedya=anya nirapekSa sva-prakAza. tethI svasaMvedya eTale anya koInI apekSA vagarano potAno jJAnarUpI prakAza. kevaLajJAna e jIvano potAno prakAza che ane te anya-nirapekSa che eTale tenA dvArA bodha prApta karavA jIvane koI indriyonI, mananI ke anya koInA vacananI apekSA rahetI nathI. AvA anya nirapekSa sva-prakAza evA kevaLajJAnarUpa anubhavathI muni paramabrahmane jANe che. Ama, muni zAstradRSTithI zabdabrahmane jANe che, zabdabrahma dvArA anubhavajJAnanI zreNIne prApta kare che ane tenA dvArA kevaLajJAna prApta karI, sva-saMvedya evuM paramabrahma jANe che eTale paramabrahmanI prAptino upAya anubhavajJAna che, to anubhavajJAnano upAya zrutajJAna che tethI zrutajJAna nirarthaka nahi paNa sArthaka bane che. For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anubhavajJAnanuM sAmarthya - gAthA-25 pa9 jo ke sarva sAdhako samasta zabdabrahmane eTale ke saMpUrNa dvAdazAMgIne bhaNIne ja "anubhavo' prApta kare che evo ekAMte niyama nathI. marudevA mAtA, mApatuSa muni jevA ghaNA sAdhako zabdabrahmano bodha karyA vinA ke mAtra mA ruSa mA tuSa jevA alpa zabdonA mAdhyame paNa nirTsa anubhavasvarUpa kevaLajJAna pAmI zakyA hatA. Ama chatAM AvA jIvo jUja hoya che, jyAre moTA bhAganA jIvo to mRtano abhyAsa karIne kevaLajJAna prApta karanArA hoya che, tethI kevalajJAnanI prAptino rAjamArga to zrutAbhyAsa ja che, AthI ja zAstramAM pUrvadhara mahApuruSonA zratane kSapakazreNInuM prabaLa kAraNa mAnavAmAM AvyuM che. koIka alpazrutavALA jIvo nirmaLamati ane sUkSmaprajJAne kAraNe "anubhavajJAna prApta karI zake che; paraMtu mukhyatAe "anubhava'ne prApta karavAno saraLa upAya to akhila zabdabrahmanuM jJAna che. merapI For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra svasamayamAM sthita jJAnayogI gAthA-29 avataraNikA : zuddha brahma anubhavathI prApta thAya che, te jaNAvI have anubhavadazAvALA ane anubhavadazA vinAnA muninuM svarUpa anya rIte jaNAve chezloka : ye paryAyeSu niratAste hyanyasamayasthitAH / AtmasvabhAvaniSThAnAM, dhruvA svasamayasthitiH ||26|| zabdArtha : 9. ye - jeo ra/rU. paryApu nirata: - paryAyomAM nirata che 4/5. te dhanyasamarthitA: - teo kharekhara parabhAvamAM rahelA che ane 6. AtmasvamAnikhAnAM - AtmasvabhAvamAM rahelA munionI 7/8. dhruvA svasamaryAsthitiH - nakkI svarUpamAM sthiti = svabhAvamAM sthiratA che. zlokArtha : jeo paryAyomAM nirata che, teo parabhAvamAM rahelA che ane jeo AtmasvabhAvamAM sthita che teo nakkI svarUpamAM sthita che. bhAvArtha : AtmA, dravyarUpe sadA eka svarUpavALo che ane paryAyarUpe sadA palaTAto che. jeo AtmadravyanI upekSA karI mAtra palaTAtA paryAyone joyA kare che, temAM rAga-dveSa kare che, teo anya samayamAM sthita kahevAya che ane jeo sarva pudgalothI bhinna ane sarva jIvomAM ekAkAranI pratIti karAve tevA AtmadravyanA upayogavALA che, te svabhAvamAM lIna munio svasamayamAM sthita kahevAya che. A svabhAvadazA te ja jJAnayogInI anubhavadazA ke jJAnayoga che. vizeSArtha : jagatavartI sarva padArtho dravya ane paryAya ubhayarUpa che. pudgaladravyanA varNAdirUpa paryAyo che; jyAre jIvadravyanA karma ane kaSAyonA kAraNe thayelA zarIrAdirUpa ane rAgAdi bhAvarUpa paryAyo che. je sAdhaka AtmabhAvano tyAga karI niraMtara palaTAtA paryAyomAM raMgAya che, Asakta thAya che; te sAdhaka parabhAvamAM ke anya samayamAM rahela che. parabhAvamAM rahelA AvA sAdhako anubhavadazAthI ane mokSathI ghaNA dUra hoya che. For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svasamayamAM sthita jJAnayogI - gAthA-26 u1 Atma tattvanA jANakAra munione, AtmasvarUpa ja sArabhUta lAge che, tethI temane jagatanA anya koI padArtho pratye AkarSaNa thatuM nathI, temanAmAM badalAtA paryAyone jANavAnI ke mANavAnI koI utsuktA hotI nathI, teo Atmika bhAvone jANIne ane mANIne je AnaMda anubhave che, tevA AnaMdanI anubhUti temane karma ke kaSAyakRta paryAyone jANavAmAM ke mANavAmAM kyAreya thatI nathI. tethI teo paryAyonI upekSA karIne sadA AtmadravyamAM ja lIna rahe che. AtmadravyamAM lIna rahenArA evA svasamayamAM sthita kahevAya che. jIvanA vividha paryAyomAM je samAna tattva che, te anugata eka AkArasvarUpa Atmadravya che. zAstrakAroe A dareka vyakti ane tenA vibhinna paryAyomAM samAnarUpe vartatA Atmadravyane be rIte varNavyuM che : 1. tiryagusAmAnyarU5 ane 2. UrdhvatA sAmAnyarUpa. 1. manuSyo, devo, tiryaMco vagere aneka jIvomAM "A jIva che' e svarUpe samAnatAnI pratIti karAve te aneka jIvomAM raheluM Atmadravya tirya-sAmAnyarUpa che. 2. eka ja jIvanA bALa, vRddha, deva, manuSya Adi vividha paryAyomAM sarvakALe anugata eka dravyanI pratIti karAve te eka ja jIvanA alaga alaga paryAyamAM raheluM Atmadravya UrdhvatAsAmAnyarUpa che. zAstrathI bhAvitamativALA muni A banne svarUpe Atmadravyane joI zake che. A rIte mAtra paryAyo upara lakSya ApyA vagara jeo A banne svarUpe anugata Atmadravyane jovAnA upayogavALA hoya che. teo AtmasvarUpamAM, svabhAvamAM ke svasamayamAM sthita kahevAya che. sarvemAM samAna evA Atmadravyane jovAmAM rata evA munine saMsArI jIvonI viSamatA sparzatI nathI, mATe ja A kALo ane A goro, A mAro ane A parAyo, A sadoSa ane A nirdoSa evA bheda paNa temane sparzatA nathI, tethI teone to zuddhAtmasvarUpe sarva jIvo samAna ja dekhAya che. vaLI jagatanA anya bhAvo pratye teo udAsIna hoya che, tethI temanuM citta sarvadA zAMta ane samabhAvamAM lIna hoya che. AvA nirvikalpa avasthAmAM vartatA mahAtmA ja svasamayamAM sthita che. ahIM eTaluM dhyAna rAkhavuM ke, jeo zuddha Atmadravyane pragaTa karavA mATe ja tapAdimAM udyama karatA hoya ane chatAM paNa jeone potAnA tapa-saMyama pratye eka prakAranuM abhimAna hoya ke "huM tapasvI chuM - huM saMyamI chuM." evuM vicArI ke bolI jeo potAnA tapaparyAya ke saMyamaparyAya pratye rAgAdi karatA hoya, teo paNa paraparyAyamAM ja arthAt parabhAvamAM ja nirata che paNa nirvikalpa upayogarUpa AtmabhAvamAM sthira nathI ane te mATeno prayatna paNa nathI. tethI mumukSue to satata prayatnapUrvaka paraparyAyonI upekSA karI zuddha AtmadravyamAM sthira rahevAno udyama karavo joIe. /rakA, For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra AtmAnA vividha paryAyomAM je samAnatattva che tene darzAvatuM rekhAcitra eka jIvamAM anugatatA paII A daro tiryaMgasAmAnya (x axis) aneka jIvomAM samAnatA UrdhvatAsAmAnya (y axis) For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInI dRSTie paramAtmA - gAthA-27 33 jJAnayogInI daSTie paramAtmA gAthA-27-28-29 avataraNikA : pUrvamAM jaNAvyuM ke, jeo zuddha AtmAnA bhAvamAM rahelAM che teo svasamayamAM sthita che. tyAM prazna thAya ke zuddha AtmAnuM chuM paramAtmAnuM svarUpa kevuM che ? teno uttara ApatAM graMthakArazrI jaNAve chezloka : AvApodvApavizrAntiyaMtrAzuddhanayasya tat / zuddhanumavarSAvedya svarUpa paramAtmanaH ||7|| zabdArtha : 9, yatra - jyAM 2. zuddhanaMthastha - azuddhanayanA rU. vApoddhApavizrAntiH -AvApa-uddhApanI = uha-apohanI vizrAnti che 4. ta - te 6. zuddhAnumavasaMvedya - zuddhaanubhavathI saMvedya 6/7. paramAtmanaH varUpaM - paramAtmAnuM svarUpa che. zlokArtha : jemAM azuddhanayanA AvApa-uddhApanI arthAt padArthano nirNaya karavA karAtA UhApohanI vizrAnti che, te zuddha anubhavathI saMvedya evuM paramAtmAnuM svarUpa che. bhAvArtha : azuddhanaya eTale AtmAne karmayukta mAnanAra naya. A naya padArthano nirNaya karavA je UhApoha kare che, tene azuddhanayanA AvApa-uddhApa kahevAya che. AtmAnA svarUpa saMbaMdhI azuddhanaye karelA AvApa-uddhApanA AdhAre evuM nizcita thAya ke saMsArI jIvonuM rAgAdi bhAvo ane dehAdi sahitanuM ja svarUpa che, te ja AtmAnuM svarUpa che. vAstavamAM rAgAdi bhAvo e karmakRta bhAvo che, e AtmAnA potAnA bhAva nathI, tethI paramAtmAnA svarUpano bodha karavo hoya to azuddhanayanI vicArasaraNIno tyAga karavo paDe. jyAre azuddhanayanA UhApoha aTakI jAya che eTale ke jyAre azuddhanayanI vicArasaraNIno koI avakAza raheto nathI tyAre karmakRta bhAvo vagaranuM ane zuddha anubhavathI ja jANI zakAya tevuM AtmAnuM svarUpa jaNAyaanubhavAya che ane te ja paramAtmAnuM svarUpa che. vizeSArtha : sAmAnyathI jIva tenI samakSa koIpaNa padArtha Ave to "A zuM che ? teno nirNaya karavA mATe "AvApauddhApa' kare che. vastusvarUpano bodha karavA tene lagatA aneka Uha-apoha karI A vastu AvI che, paNa AvI nathI athavA AvA lakSaNo dekhAvAne kAraNe vastu AvI hovI joIe, paNa AvI na hovI joIe, tevo je mAnasika vyAyAma karAya che, tene "AvApa-uddhApa' kahevAya che. dA.ta. koI prANI najara samakSa AvatAM, tenA For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra tevA prakAranA rUpa, raMga, kada, AkRti Adi joI vyakti evuM nakkI kare che ke, A gadheDo nathI paNa ghoDo ke gAya che. A rIte teNe te prANI zuM che teno nirNaya karavA temAMthI gadheDAnA lakSaNonI bAdabAkI karI ane temAM ghoDAnAM ke gAyanA lakSaNone sthApana karyA. tema karavAthI evuM jANI zakAyuM ke sanmukha AveluM prANI ghoDo ke gAya ja che. Ama vastuno nirNaya karavA mATe keTalAka guNadharmono temAM prakSepa karavo (Aropa karavo - assertion karavuM, grahaNa karavA) te AvApa kahevAya ane keTalAka guNadharmono tenAmAMthI nikSepa karavo (apavAda, agrahaNa ke uddhAra karavo - negation karavuM) te uddhApa kahevAya. A rIte karo to AvApa-uddhApa dvArA (eTale ke by way of assertion and negation) jema koI zabdanA arthano ke koI anubhavamAM AvelA padArthano nirNaya thaI zake che, tema AvApa-uddhApa dvArA AtmAnA svarUpano nirNaya paNa karI zakAya che. AtmA saMbaMdhI AvI AvApa-udvApasvarUpa vicArasaraNI azuddhanaya ane zuddhanaya ema be prakAranA dRSTikoNathI pravartI zake che. temAM karmayukta jIvanA bAhya vikArone AtmAnA mAnI levAno abhiprAya e azuddhanayaSTi che ane AtmAnA zuddhasvarUpane anukULa zuddha Atmika bhAvone ja AtmAnA mAnavAno abhiprAya e zuddhanayanI dRSTi che.' azuddhanaya karmanA kAraNe prApta thatAM sarva bhAvone AtmAnA mAne che, tethI azuddhanaya prerita AvApauddhApa dvArA koI vyakti jo AtmAnA svarUpano nirNaya karavA pravarte to tene ema lAge ke karmanA udayathI prApta thatAM zarIra, Indriya Adi che, te ja AtmA che. AtmA khAya che, pIe che, bhogave che, rUpAdisaMpanna che ane rAga-dveSa AdinA bhAvothI yukta che. zuddhanaya AtmAnA zuddha svarUpane ja svIkAre che. tethI tenA AdhAre jyAre AvApa-uddhApa karAya tyAre jaNAya ke jIva ane jaDa ekabIjAthI saMpUrNa vilakSaNa che. jIvano svabhAva jaDamAM jato nathI ke jaDano svabhAva jIvane prApta thato nathI. tethI zarIrAdi je jaDa che, te kyAreya paNa jIvasvarUpa thaI zakatA nathI. AtmA jJAnAdimaya che, jJAna, sukha, AnaMda teno svabhAva che. sthUladRSTithI bhale AtmA jaDa evA paulika bhAvothI mizrita jaNAya, paNa vAstavamAM AtmA AtmA che ane pudgala pudgala che. karmakRta rAgAdi bhAvothI ke zarIrathI saMkaLAyelo AtmA paNa mULamAM sadA ekasvarUpavALo ja che. anAdinA ajJAna ane aviveka jyAre TaLe che, tyAre azuddhanaya prerita AvApa-udvIpanI vizrAnti thAya che arthAt azuddhanayanI vicArasaraNI nAza pAme che, tethI sAdhaka zuddhanayanA AdhAre AtmAnuM svarUpa vicArI zake che. te zuddhanayano Azraya karavAthI sAdhakane spaSTa samajAya che ke, AtmA sarva karmarUpa upAdhithI rahita che. zuddhanayathI jaNAtuM AtmAnuM A svarUpa che, te ja zuddha anubhavathI saMvedya evuM paramAtmAnuM svarUpa che. 1. pudgalakarmAdika taNo, kartA vyavahAre, kartA cetana karmano, nizcaya suvicAre... 35 kartA zuddhasvabhAvano, naya zaddha kahIe, kartA pa2pariNAmano, beu kiriyA grahIe... 36 - graMthakArazrIkRta savAso gAthAnuM stavana // For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInI dRSTie paramAtmA - gAthA-28 65 zuddhanayanA AdhAre AtmasvarUpane jANavAno, jovAno ane anubhavavAno prayatna karavAthI, azuddha AtmAne jovAnA tathA rAgAdi kaSAyone ke dehAdi karmakRta bhAvone potAnA mAnavAnA saMskAro plAna thatAM thatAM krame karI nAza pAmI jAya che. pariNAme sAdhaka saMsAravartI sarvajIvone paNa sadA zuddharUpe joI zake che. AvI nirmaLadRSTi pragaTatAM tene saMsAranA koI padArtho pratye saMzleSa (joDANa-AkarSaNa) raheto nathI. AtmAnA sukha ane AnaMdano teno anubhava gADha banato jAya che. sukhamaya AtmAnA A aNasArathI ja paraMparAe sAdhaka zuddha anubhavathI saMvedI zakAya tevA anaMta ane akSaya sukhanA dhAma samAna paramAtmAnA svarUpane pAmI zake che. TerI avataraNikA : paramAtmAnA svarUpane ja vizeSathI jaNAve che zloka : 'guNasthAnAni yAvanti', yAvantyaSTApi mArgaNAH / tanyatararUSo vitta paramAtmanaH 28|| zabdArtha : 9. uta: - AthI 2. paramAtmanaH - paramAtmAne rU/4. yAnti sthAnani - jeTalA guNasthAnako che 1/6. yAvanyadApi mATI: - ane jeTalI paNa mArgaNAo che 78. taddacatarasaM5: naiva - te bannemAMthI koInI sAthe saMbaMdha ja nathI. zlokArtha : azuddhanayanA AvApa-uddhApanI jyAM vizrAnti che, te paramAtmAnuM svarUpa che; AthI jeTalAM paNa guNasthAnako che ane jeTalI paNa mArgaNAo che, te bannemAMthI koInI paNa sAthe paramAtmAno saMbaMdha ja nathI. bhAvArtha : azuddhanaya karmakRta bhAvone paNa AtmAnA bhAvo tarIke svIkAre che, paraMtu zuddhanayathI jaNAtuM AtmAnuM svarUpa arthAt paramAtmAnuM svarUpa A sarve upAdhithI rahita che. tethI jeTalAM paNa guNasthAnako che ane jeTalI paNa mArgaNAo che, te koIno paNa zuddha AtmA sAthe koI saMbaMdha nathI, kemake gati, jAti Adi mArgaNAo te paNa karmathI utpanna thatA bhAvo che ane cauda guNasthAnako paNa amuka prakAranA karmanA ja baMdha, udaya, udIraNA ane sattA temaja karmanA kSaya, kSayopazama ke upazamathI prApta thatA bhAvo che. caude cauda guNasthAnakomAM amuka karmano nAza ane amuka karmano saMbaMdha hoya che; paraMtu eka paNa guNasthAnaka saMpUrNapaNe karmanA saMgathI rahita hotuM nathI, tethI te paramAtmAnuM svarUpa nathI, paramAtmA to sarva upAdhi ane sarva karmamalathI rahita parama nirmaLa ane anaMta AnaMdamaya che. For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra vizeSArtha : zuddhanizcayanaya padArthanA zuddhasvarUpane juve che. tethI jIva bhale guNasaMpattine pAmelo hoya; paraMtu jo te karmayukta hoya to tene A naya AtmAnA zuddha svarUpa tarIke svIkArato nathI. tenI mAnyatA pramANe to AtmA mAtra potAnA jJAnAdi zuddha bhAvono kartA ane bhoktA che; paraMtu AtmA karmakRta bhAvono kartA-bhoktA nathI, AthI ja guNanA kramika vikasane jaNAvatAM zAstrokta guNasthAnakone paNa A naya paramAtmAnA svarUpa tarIke kArato nathI; kema ke, dareka guNasthAnako karmathI saMkaLAyela AtmAnA bhAvo. upazamathI janya hoya che, tethI te zuddhaAtmAnuM svarUpa nathI* mATe ja paramAtmAne tenI sAthe koI saMbaMdha nathI. sUkSmadraSTie vicArIe to caude cauda guNasthAnakamAM jIva karma sAthe saMkaLAyelo ja hoya che. AThamA guNasthAnake jIva zreNI mAMDI karma khapAvavAnI zarUAta kare che ane temAM guNasthAnake Ave tyAre cAra ghAtI karmano nAza karI vItarAgatA ane kevaLajJAna pAme che, topaNa cAra aghAtI karma sAthe teno saMbaMdha rahe che. caudamAM guNasthAnakano kALa to mAtra pAMca hRsvAkSara jeTalo che, chatAM tyAM paNa AtmA karmathI yukta che. caudamAM guNasthAnakano kALa pUrNa thatAM, jyAre sarvakarmano nAza thAya che, tyAre ja vAstavamAM AtmA saMpUrNa zuddha bane che. nizcayanaya kahe che ke AvI saMpUrNapaNe karmarahita avasthA te ja paramAtmAnuM svarUpa che. jagatanA jIvonI bhinna bhinna avasthAne oLakhAvavA guNasthAnakanI jema zAstramAM gati, indriya, zarIra Adi cauda mArgaNAsthAno paNa batAvyA che. A sarve mArgaNAsthAno paNa karmathI saMkaLAyela evA AtmAnAM che, mATe te paNa paramAtmAnuM svarUpa to nathI ja. AthI ja kahyuM che ke, bhale vyavahAranaya ke azuddhanizcayanaya A karmakRta bhAvone potAnA mAne, topaNa te 1. pulakarmAdika taNo, kartA vyavahAre; kartA cetana karmano, nizcaya suvicAra.... 35 kartA zuddha svabhAvano, naya zuddha kahIe XXX 36 - graMthakArazrIkRta savAso gAthAnuM stavana // 2. deha karmAdi savi kAja pudgalataNAM jIvanA teha vyavahAra mAne ghaNA; sayala guNaThANa jIaThANa saMyogathI, zuddha pariNAma viNa jIva kAraya nathI. 321. [16-]. - graMthakArazrIkRta sADA traNaso gAthAnuM stavana // 3. mirjhA sAsa bhIse vira se pama mama niga manima sudamuvasamajAvIne Asano " manovija" TTT rA - rmasta || bIjA karmagraMthamAM (1) mithyAtva guNasthAnaka (2) sAsvAdana (3) mizra (4) avirata samyaguruSTi (5) dezavirata (9) pramatta saMyata (7) apramatta saMyata (8) nivRttikaraNa-apUrvakaraNa (9) anivRttikaraNa (10) sUkSma saMparAya (11) upazAMta moha (12) kSINa moha (13) sayogi kevalI ane (14) ayogi kevalI A pramANe cauda guNasthAnako jaNAvela che. 4. A phaMti ' no vera sAthe nA e saMna TUMsA sA ma sambha" satra" mAdAre ||46TI - navatatte || nava tattvamAM (1) manuSyagati, tiryaMcagati, narakagati, devagati - gati mArgaNA (2) ekendriya, beIndriya, te Indriya, caurindriya, paMcendriya - indriya mArgaNA (3) pRthvIkAya, apUkAya, teukAya, vAukAya, vanaspatikAya, trasakAya-kAya mArgaNA (4) manayoga, vacanayoga, kAyayoga-yoga mArgaNA (5) puruSaveda, strIveda, napuMsakaveda-veda mArgaNA (9) krodha, mAna, mAyA, lobha-kaSAya mArgaNA (7) matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana: paryavajJAna, kevaLajJAna, mati-ajJAna, zruta-ajJAna ane vibhaMga jJAna - jJAna mArgaNA (8) sAmAyika, chedopasthApanIya, parihAravizuddhi, sUkSma-saMpAya, yathAkhyAta, dezavirati, aviratisaMyama mArgaNA (9) cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana, kevaLadarzana-darzana mArgaNA (10) kRSNa, nIla, kApota, tejo, padma, zukla - lezyA mArgaNA (11) bhavya, abhavya-bhavya mArgaNa (12) upazama, kSAyika, kSayopazama, mizra, sAsvAdana, mithyAtvasamyakatva mArgaNA (13) saMjJI, asaMjJI-saMjJI mArgaNA (14) AhArI, aNAhArI-AhArI mArgaNA. For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInI dRSTie paramAtmA - gAthA-29 zuddha paramAtmAnuM svarUpa to nathI ja. kema ke, karmanA AzleSavALA bhAvo zuddha paramAtmAnA hoI zake ja nahi. A vAstavikatAne samajato sAdhaka potAnA zuddhasvarUpane pragaTa karavA tathA AtmabhAvamAM sadA sthira thavA syAdvAdanI dRSTi apanAvI vicAre che ke, "skUla bAhyadaSTithI-vyavahAranayathI huM suMdara-asuMdara zarIravALo, gaura Adi raMgavALo, guNavALo ke doSavALo bhale dekhAu paNa aMtaraMga dRSTithI-nizcaya dRSTithI huM A sarvathI bhinna chuM. bahAra dekhAtuM A svarU5 mAruM nathI. mana-vANI ke kAyA paNa huM nathI ane mana-vANI ke kAyAthI thatAM kAryo paNa mArAM nathI. huM to akhaMDa AnaMda ane jJAnasvarUpa chuM. huM anAdikALathI zuddha chuM ane anaMtakALa sudhI zuddha rahevAno chuM." zuddhanizcayanayanA AdhAre vAraMvAra A pramANe vicAratAM azuddhanayathI vicAravAnAM saMskAro nAza pAme che. te pachI "huM goro chuM, UMco chuM, bhaNelo-gaNelo chuM" vagere svarUpe kAyA sAthe tAdAbhya na anubhavatAM eka mAtra zuddha jJAyakabhAva sAthe-jJAna sAthe; tAdAbhya anubhavAya che. pariNAme cirakALathI daDhamULa thayelA kusaMskAronA kAraNe je citta AtmatattvathI dUra rahetuM hatuM, temAM parivartana Ave che ane te ja citta jJAnathI vAsita banatA hRdayamAM rahelAM paramAtmAne pAmI zake che. l28 avataraNikA : paramAtmasvarUpano anubhava kaI avasthAmAM thAya te batAvyA pachI have paramAtmAno anubhava kaI avasthAmAM na thAya te jaNAve chezloka : karmopAdhikRtAn bhAvAn', ya Atmanyadhyavasyati / tena svAbhAvika rUpaM na buddhaM paramAtmanaH ||29|| zabdArtha : 1/2. pharmopAdhatAnuM mAvAna - karmanI upAdhikRta bhAvone rU/4, ya mAni - je AtmAmAM che. madhyavati - sthApana kare che 6. tena - tenA vaDe 7. paramAtmanaH - paramAtmAnuM 86. vamavi rUpa - svAbhAvikarUpa 10/99, yuddha na - jaNAyuM nathI. zlokArtha : karmanI upAdhithI utpanna thayelA bhAvone je vyakti AtmAnA potAnA bhAvo tarIke svIkAre che, tenA vaDe paramAtmAnuM svAbhAvikasvarUpa jaNAyuM ja nathI. bhAvArtha : karmanI upAdhine kAraNe prApta thatA aMtaraMga rAgAdi bhAvo ke zarIra indriyAdi bAhya bhAvone je potAnA eTale ke AtmAnA mAne che, te hakIkatamAM paramAtmAne jANato nathI; kema ke paramAtmAnuM svAbhAvikasvarUpa karma ke takata sarvabhAvothI rahita che. karma jaDa che ane AtmA cetana che. zaddhanizcayanayathI te banne vacce koI saMbaMdha zakya nathI, AvuM ja jANe che te karmAdi upAdhirahita zuddha AtmasvarUpane jANI zake che. For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra vizeSArtha : sphaTika jema nirmaLa che, chatAM lAla phularUpa upAdhinA sAnnidhyathI te lAla dekhAya che. tema AtmA nirmaLa che, chatAM karmarUpa upAdhinA kAraNe te zarIrAdi bAhyabhAvovALo tathA rAgAdinA vikRta bhAvavALo dekhAya che'. zAstrIya bhASAmAM upAdhi eka evo doSa che ke jenA kAraNe vastu tenA mULasvarUpa karatAM judI ja dekhAya che, AthI ja zAstrakAro karmane upAdhi kahe che. sUkSmabuddhi nahi hovAne kAraNe jIva karmanI upAdhithI utpanna thayelA bhAvone potAnA mAne che ane pachI "huM rUpavAna chuM' - "buddhizALI chuM' - "huM moTo chuM' - "huM dhanavAna chuM" tevA bhrama seve che. vaLI karmakRta zarIra, dhana Adine potAnA mAnavAne kAraNe tenI suMdaratAmAM harSita thAya che, asuMdaratAmAM du:khI thAya che. karmanA udayathI thanAca zAtA ane azAtAnA bhAvo ke rAgAdi bhAvo paNa mane ja thAya che, evI A mUDha jIvonI buddhi hoya che. jaDa buddhivALA AvA jIvo bicArA AtmAne paNa jANatA nathI ane paramAtmAne paNa jANatA nathI. tIrthaMkara paramAtmAnA aSTaprAtihAryo, cotrIsa atizayo Adi paNa karmajanya bhAvo che, te kAMI paramAtmAnA bhAvo nathI, topaNa jeo AvA karmakRta bhAvone paramAtmAnA bhAvo mAne che, teoe paramAtmAnuM svAbhAvika saccidAnaMdamaya svarUpa hajuM jANyuM ja nathI. je sAdhaka paramAtmAnI bAhya saMpatti Adi joIne ke tIrthaMkaranA aSTa prAtihAryo AdinuM dhyAna karIne ke dAnazIla-tapa-bhAvadharmanI sAdhanA karIne, paramAtmAnA eTale ke zuddha AtmAnA aMtaraMga guNa vaibhavane jovA sUkSmaprajJAthI prayatna kare che, te sAdhakanA mohanIyanA paDalo bhedAya che ane divya dRSTino ughADa thAya che. A divya dRSTithI sAdhaka joI zake che ke, zarIra te AtmA nathI ane AtmA e zarIra nathI; paraMtu banne svataMtra che. zarIra ke karmo jaDa che ane AtmA cetanavaMto che. bannenA svabhAva alaga alaga che. karmo potAnA bhAvo AtmAne ApI zakatA nathI ane AtmA potAnA bhAvo karmane ApI zakato nathI. AtmAmAM karmane kAraNe koI pheraphAra thato nathI. jaDa evuM karma je paNa pheraphAra kare che te jaDa evA zarIra AdimAM ja thAya che, AtmAmAM nahIM. AvI samaja prApta thatAM sAdhaka paramAtmAnA vAstavika svarUpano bodha paNa meLavI zake che ane tenI AMzika pratIti paNa karI zake che, vaLI Avo bodha prApta thavAthI sAdhakane potAnuM zarIra paNa potAnAthI bhinna dekhAya che. zarIrAdi karmakRta bhAvo pratye jJAtA-draSTA bhAva keLavI te zarIrane jJAnanA eka viSayarUpe ane sAdhanAnA eka aMgarUpe juve che, paNa tenI zAtA-azAtAne potAnI mAnato nathI, pariNAme te mohanA sakaMjAmAMthI mukta banI sahaja jJAnapariNAmamAM lIna rahI zake che, Ama karatAM karatAM tene spaSTapaNe paramAtmAnuM svAbhAvika akhaMDa AnaMdamaya ane anaMta jJAnamaya svarUpa pratIta thAya che. sArarUpe sAdhake paramAtmAne jANavA zuddhanayanI dRSTi keLavI paulika bhAvothI jAtane bhinna jovA satata prayatna karavo joIe. 29o. 1. jima nirmaLatA re ratnasphaTika taNI, tima e jIva svabhAva; te jina vIre re dharma prakAziyo, prabala kaSAya-abhAva. zrI) 17 jima te rAte re phUle rAtaDuM, zyAmaphUlathI re zyAma; pApa puNyathI 2 tima jaga jIvane, rAgadveSa-pariNAma. zrI. 18 - graMthakArazrIkRta savAso gAthAnuM stavana //. For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanA phaLano AtmAmAM upacAra - gAthA-30 karmanA phaLano AtmAmAM upacAra gAthA-30-31-32 avataraNikA : karmanI upAdhikRta bhAvo jo jIvanA potAnA nathI, to pachI jIva tene potAnA zA mATe mAne che ? tenuM samAdhAna karatAM kahe chezloka : yathA bhRtyaiH kRtaM yuddhaM, svAminyevopacaryate / zuddhAtmanyavivekena karmaskandhorjitaM tathA // 30 // zabdArtha : 9. kathA - je pramANe 2/3/4. mRtyeH kRtaM yuddha - nokara (evA yoddhAo) dvArA karAyela yuddha(no) 9. svani parva - svAmImAM ja 6. uparyata - upacAra karAya che 7. tathA - te pramANe 8. rmanthornita - karmanA samUhathI utpanna thayela (bhAvano) 1. vivena - avivekathI 10. zuddhAtmana (35rthata) - zuddha AtmAmAM upacAra karAya che. zlokArtha : jema nokara evA yoddhAoe karela yuddhano svAmIne viSe ja upacAra thAya che, tema avivekanA kAraNe karmanA samUhathI utpanna thayela bhAvono zuddhAtmAmAM upacAra thAya che. bhAvArtha : nokara evA yoddhAo yuddha kare che, topaNa vyavahAramAM kahevAya che ke rAjAe yuddha karyuM, tenI jema zuddhanizcayanayathI AtmA mAtra potAnA bhAvono kartA-bhoktA che, karmakRtabhAvono kartA ke bhoktA AtmA nathI. topaNa Avo viveka nahIM hovAne kAraNe vyavahAramAM karmothI utpanna thayelA bhAvo AtmAnA che, evo upacAra thAya che. AthI ja karmakRta zAtA ke azAtA jaDa evA dehAdine thAya che, chatAM avivekane kAraNe jIva mAne che ke, A zAtA-azAtA mane thAya che. vizeSArtha : vAstavamAM rAjA ane temanA nokara evA sainiko bane judA che, Ama chatAM rAjAne AdhIna evA sainikoe kareluM kArya rAjAe karyuM che tevo vyavahAra thAya che, mATe ja sainiko yuddha kare ke yuddhamAM jaya-parAjaya prApta kare, topaNa te yuddha ke jaya-parAjaya rAjAnA ja manAya che. A ja rIte karma ane AtmA paNa vAstavamAM judA che. AtmA potAnA jJAnAdi guNono kartA ane bhoktA che, jyAre jIva sAthe saMbaMdhamAM AvelAM karmo; zarIra, indriyo tathA rAga, dveSa Adi bhAvonA kartA che. bannenAM kAryo bhinna bhinna che, chatAM ajJAna ane avivekanA kAraNe jIva karmathI utpanna thayelA bhAvone potAnA For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra mAne che. pariNAme jIvane evo bhrama thAya che ke 'huM rUpavAna chuM, huM dhanavAna chuM, huM zAtA-azAtA bhogavuM chuM, huM khAuM chuM, huM pIuM chuM, huM koIne dhanAdi ApuM chuM, huM koInI pAsethI dhanAdi lauM chuM vagere...'. A sarva kAryo jo ke karmathI ane rAgAdi doSothI thAya che, topaNa jema yuddhAdi kArya sainiko kare che chatAM evuM kahevAya che ke, te kArya rAjAe karyuM, tema ahIM paNa avivekathI A sarva kAryo AtmA kare che evo vyavahAra thAya che. ajJAna ane avivekano tyAga karI jIva jo vivekapUrvaka vicAre to tene khyAla Ave ke khAvA-pIvAnuM kArya mukha kare che, ApavA levAnuM kArya hAtha kare che ane bhoga-upabhoganI kriyA indriyo kare che. TUMkamAM A sarva kArya karmanA kAraNe prApta thayeluM jaDa evuM zarIra kare che. AtmA to mAtra A prakriyAno jJAtA ane draSTA che. cetanavaMto AtmA A jaDa padArthanuM jJAna jarUra karI zake, paraMtu tenA bhogAdi to na ja karI zake. AvI samaja na hovAne kA2Ne ja anAdi kALathI jIva karmakRta bhAvone potAnA mAne che. II30nA avataraNikA : karmanA kAraNe prApta thayelA zarIra ane temAM thatA zAtA-azAtA AdinA bhAvo jIvanA potAnA nathI. topaNa avivekane kAraNe jIvane te potAnA ja hoya tevo bhrama thAya che. AvA bhramanuM nivAraNa karavA granthakArazrI anya dRSTAMtathI te ja vAtane dRDha karavA prayatna kare che zloka : 5 ' / muSitatvaM yathA' pAnthagataM' tathA' vyavaharatyajJathidrUpe' karmavikriyAm // 31 // zabdArtha : 1. yathA - je pramANe 2. pAcanataM - mArganA musApha2mAM 2heluM rU. mutitva - muSitapaNuM = lUMTAvApaNuM 4/8. thi 3pavaryate - mArgamAM upacAra karAya che 6/7. tathA sajJa: - te pramANe ajJAnI vyakti 8. viyiAm - karmathI karAtI vikRtino 1. vidrUpe (Atmani) - cidrUpa evA AtmAmAM 10. vyavaharati - vyavahAra (upacAra) kare che. zlokArtha : jema mArgamAM musAphara lUMTAya to 'A mArga lUMTAya che' evo upacAra thAya che, tema ajJAnI vyakti karmanI vikriyAno AtmAmAM vyavahAra kare che. bhAvArtha : mArga kyAre paNa lUMTAto nathI, tenI upara avarajavara karanArA vaTemArguo lUMTAya che, Ama chatAM 'mArga lUMTAya che' tevuM bolavAno vyavahAra thAya che. te ja rIte zuddha caitanyasvarUpa AtmAmAM karma dvArA koI vikriyA thatI nathI; topaNa karma ane AtmAnA bhedane nahI jANanAra ajJAnI vyakti karmanI vikRtio AtmAmAM thAya che evo vyavahAra kare che. For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanA phaLano AtmAmAM upacAra - gAthA-32 vizeSArtha : keTalAka mArga uparathI pasAra thatAM musApharo vAraMvAra corAdithI lUMTAtA hoya che. lUTAtAM musApharone joIne, loko bolavAmAM evo vyavahAra kare che ke, 'mArga lUMTAya che'. vAstavamAM mArga lokAkAzanA amuka bhAga svarUpa che. lokAkAzano koI bhAga kyAreya chUTo paDato nathI arthAt tene koI laI jaI zakatuM nathI, tethI mArga kadI lUMTAto nathI, Ama chatAM mArga ane musApharano abheda karIne musAphara lUMTAya tyAre mArga lUMTAyo tevo vyavahAra thAya che. vAstavamAM 'A mArga surakSita nathI' evuM lokane jaNAvavA mATe ja Avo upacAra thAya che.1 AvI ja rIte AtmA zuddha caitanyasvarUpa che, vastunuM jJAna karavuM te ja teno svabhAva che. jJAna sivAya AtmAmAM bIjo koI svabhAva nathI, AtmA ane karma to ekabIjAthI bhinna che. karmathI parivartana pAmavAno svabhAva AtmAno nathI, Ama chatAM karmakRta je rUpa-raMga, zAtA-azAtA Adi vikriyAo pudgalamAM thAya che; te AtmAmAM thaI che tevo vANIthI vyavahAra karAya che. viveka keLavI zuddha nizcayanayano Azraya karIne, sUkSmabuddhithI vicAravAmAM Ave to spaSTa samajAya ke jema lUMTAvAno svabhAva musApharano che, mArgano nathI; tema karmakRta rUpa, raMga, AdinI vikriyAothI vikRta thavAno svabhAva jaDa evA zarIrAdino che, AtmAno nathI. / / 31|| avataraNikA : AtmA jo karmakRta bhAvone karato nathI to pachI karmakRta bhAvone koNa kare che ? ane jJAnI tene kaI rIte juve che, te batAvatAM kahe che zloka : 5 svata va samApti, rmAnyAravyakttita:/ 71 8 7 ekakSetrAvagAhena jJAnI tatra na doSabhAk // 32 // zabdArtha : 9. Aravyazati: - uddayamAM Avela karmanI zaktithI 2. kSetrAvadeina - eka kSetramAM rahelA hovAthI rU. ri - karmo 4/6. svata va - svayaM ja 6. samAyanti - Ave che - 2he che 7. taMtra - temAM 8. jJAnI - jJAnI - jJAnayogI 6/10. oSamALa 7 - doSane bhajanAro nathI zlokArtha : udayamAM AvelA karmanI ArabdhazaktithI eka kSetramAM rahelA hovAthI karmo svayaM ja Ave che - rahe che. temAM = A rIte karmo AvIne rahe che te viSayamAM, jJAnayogI = jJAnI doSano bhAgI banato nathI. 1. paMthIjana lUTatAM corane jima bhaNe vATa ko lUMTIe tima ja mUDho gaNe... 16/5 // - For Personal & Private Use Only graMthakArazrIkRta sADA traNaso gAthAnuM stavana | Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 bhAvArtha : AtmA ane karmo banne taddana bhinna dravyo che, Ama chatAM banne eka kSetramAM sthita hovAthI sthUladaSTithI karmakRta bhAvone jotAM evo bhrama thAya che ke, A AtmAnA bhAvo che. vAstavamAM to udayamAM AvelA karmonI eka zakti che ke, je dehamAM zAtA-azAtAnA bhAvo utpanna kare che. dehAdimAM thatI A kriyAomAM jJAnInuM citta mlAna thatuM nathI. vaLI A ja karmonA udayathI anya karmo baMdhAya che. temAM paNa jJAnayogane varelo jJAnI koI doSano bhAgI banato nathI. karmo karmone bAMdhe che ane karmo ja karmakRta bhAvo kare che, jJAnayogI to karmakRta sarva bhAvomAM sarvadA alipta ja rahe che. vizeSArtha : adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra AtmAnA zuddhasvarUpane jonAra zudghanayanA mate to karma ke AtmAne ekabIjA sAthe koI saMbaMdha nathI. zuddhanayanI AvI mAnyatA sAMbhaLI koI vicArakane cokkasa evI jijJAsA thAya ke jo AtmA karmakRtabhAvo karato nathI, to pachI karmakRta bhAvone koNa kare che ? hakIkatamAM kAryAnvita thayelA = udayamAM AvelA karmanI zaktithI eTale ke ArabdhazaktithI karmakRta bhAvo utpanna thAya che ane te ja zaktithI eka kSetramAM rahelA hovAne kA2Ne anya karmo paNa svayaM Ave che arthAt bIjA karmo baMdhAya che. A badhI bAbatomAM jJAnI evo AtmA javAbadAra nathI eTale ke karma udayamAM Ave che, baMdhAya che ke karmakRta bhAvo utpanna thAya che, temAM jJAnIno koI doSa nathI. vaLI karmakRta bhAvo pragaTa thavA chatAM jJAnayogI-jJAnImAM cittanA kAluSyarUpa koI doSa utpanna thato nathI. zuddhanayanI A AkhI mAnyatAne samajavA mATe zudghanaya pramANe karmakRta bhAvonI utpatti kevI rIte thAya che te samajavuM paDe. A naya pramANe jIva ke karma kyAre paNa ekabIjAne ekabIjAnA bhAvo ApatA nathI, jIva potAnA pariNAmo kare che ane karma karmanA pariNAmo kare che, Ama chatAM jIva je AkAzapradezamAM rahyo hoya che te ja AkAzapradezamAM aneka prakAranI kArmaNa vargaNAo rahelI hoya che. karmabaMdhanI prakriyA samajavA khAtara A kArmaNavargaNAonA cAra vibhAga pADI zakAya : A - kAryaNavargaNA = jJAnAvaraNIya Adi karmarUpe pariNAma pAmyA vagaranI cauda rAjalokamAM vyApIne rahelI kArmaNavargaNAo arthAt baMdhAyA vinAnAM karmo. B - badhyamAna karma = AtmA sAthe baMdhAtAM karmosvarUpa kAryaNavargaNAo. C - baMdhAyelAM karma = AtmA sAthe saMbaMdhamAM AvyA pachI paNa jJAnAdi guNone AvaraNa karavAnuM kArya haju jeNe zarU karyuM nathI tevA sattAmAM paDelAM karmo. D - udayamAM AvelAM karma = jJAnAdi guNone AvaravAnuM kArya jeNe cAlu karI dIdhuM che tevA, udayAvalikAmAM AvelAM karmosvarUpa kAryaNavargaNAo. 1. karma svarUpe pariNAma pAmavAnI kSamatA dharAvato pudgalono eka samUha For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanA phaLano AtmAmAM upacAra - gAthA-32 73 AmAM baMdhAyelA 'C' prakAranA karmomAM AtmAnA jJAnAdi guNone AvaravAnI zakti che, paraMtu jyAM sudhI te vipAkamAM na Ave tyAM sudhI te zakti sakriya (activate) thatI nathI, te zakti zaktirUpe (dormant) ja rahe che, eTale ke te zaktie potAnuM kArya karavAnuM cAlu karyuM nathI. jyAre A karmono abAdhAkALa pUrNa thAya che ane teo udayAvalikAmAM praveze che, tyAre temanI zakti sakriya thaI jAya che eTale ke teo jJAnAdi guNone AvaravAnuM kArya cAlu karI de che, A rIte je karmoe potAnuM kArya karavAno AraMbha karyo hoya te karmone ArabdhazaktivALAM karmo kahevAya. A udayamAM AvelA [p' prakAranA karmo che. udayamAM AvelA [p prakAranA karmonI ArabdhazaktithI zAtA-azAtA, rAga-dveSa, ajJAna-moha, deha-indriya Adi karmakRta bhAvo utpanna thAya che. A karmo udayamAM AvyAM temAM jJAnI javAbadAra (responsible) nathI, temAM jJAnIno koI vAMka (fault) nathI, jJAnI to mAtra potAnA jJasvabhAvamAM lIna che. karmo svayaM ja udayamAM AvI potAnuM kArya kare che. jIvane je kAMI zAtA-azAtA ke kASAyika bhAvono anubhava thAya che te sarva Arabdha zaktithI karmo ja karI rahyAM che, jIva temAMnuM kAMI karato nathI, Ama chatAM eka kSetramAM rahelA hovAne kAraNe eTale ke karma ane zarIra jIvanI sAthe eka ja kSetramAM rahelA hovAthI, ajJAnI jIvane evo bhrama thAya che ke; mane zarIra prApta thayuM che, mane zAtA-azAtA thAya che, mane rAga-dveSa thAya che, A bhrama e ajJAnIno doSa che. jJAnI to spaSTa jANe che ke, "huM jyAM rahyo chuM te ja kSetramAM karma ane zarIra rahelA che; paraMtu vAstavika rIte mAre karma ke zarIra sAthe koI saMbaMdha nathI. AtmA AtmArUpa ja che ane karma karmarUpa ja che. AtmA potAnA bhAvomAM pariNAma pAmyA kare che ane karma potAnA bhAvomAM pariNAma pAmyA kare che. karmanA pariNAmo kyAre paNa mane prApta thatAM nathI. AvI pratIti hovAne kAraNe jJAnayogI karmakRta dehAdine ke rAgAdine potAnA mAnato nathI eTale ke karmakRta bhAvono AtmAmAM upacAra karato nathI. pariNAme te ajJAnInI jema koI bhrama paNa poSato nathI ke cittanA kAluSyarUpa koI doSano bhAgI paNa banato nathI, jJAnI to karmanA sarva pariNAmone parabhAvarUpe jUve che ane anubhave che, tethI teo potAnAmAM karmanA bhAvone anurUpa rAga-dveSanI pariNatio utpanna thavA detA nathI. vaLI bIjI rIte vicArIe to je kSetramAM jIva hoya che, te ja kSetramAM 'A' prakAranI kArmaNavargaNAo rahelI hoya che. Ama chatAM tenAmAM jIvanA Atmika guNone AvaravAnI koI zakti hotI nathI. jyAre udayamAM AvelA [D' prakAranA karmonI ArabdhazaktithI 'A' prakAranI amuka kArmaNavargaNAomAM jIvanA Atmika guNone AvaravAnI zakti yogyatAsvarUpe pedA thAya che ane te [A' prakAranI kArmaNa vargaNAo jIvanI sAthe baMdhAtA 'B' prakAranA karmo banI jAya che. te karmo jIvanI sAthe baMdhAIne jIva jyAM jAya tyAM svayaM ja Ave che. Ama udayamAM AvelA '' prakAranA karmonI ArabdhazaktithI e ja kSetramAM 2. Arabdhazakti : A + ram + ta(4) = mAraA; teno artha thAya che AraMbhAyeluM ke zarU thayeluM. AtmAnA jJAnAdi guNone AvaravAnI je zakti karmomAM paDelI che. te zakti jyAre jJAnAdi guNone AvaravAnuM kArya cAlu kare tyAre tene Arabdha zakti kahevAya che. karmonI AvI ArabdhazaktithI anya karmo svayaM baMdhAya che; athavA jIvamAM rAgAdi bhAvo utpanna thAya che. For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra rahelI hovAne kAraNe ['A' prakAranI kArmaNa vargaNA svayaM Ave che. jyAM sudhI te 'A' prakAranI kArmaNavargaNAmAM udayagata karmonI ArabdhazaktithI pheraphAra thayo nahoto, tyAM sudhI te kArmaNavargaNAo jIva je AkAza pradeza upara hato tyAM ja rahelI hovA chatAM jIva tyAMthI anya kSetramAM jAya to jIva sAthe jatI nahotI. jyAre te kArmaNavargaNAo ('B' prakAranA baMdhAtAM karmo ke baMdhAyelAM ['C' prakAranAM karmorUpe pariNAma pAmI jAya che, tyAre te karmo jIva anya kSetramAM jAya tyAre paNa jIvanI sAthe anya kSetramAM jAya che. AvuM hovA chatAM paNa te kArmaNavargaNAo sAthe jIvane koI saMbaMdha nathI. kArmaNa vargaNAo anya dravya che ane jIva anya dravya che. be dravyano paraspara ekIbhAva nizcayanayanI dRSTie asaMbhavita che A vAstavikatAne jJAnI jANe che, tethI mane karmo baMdhAya che ke huM karmathI lepAyelo chuM. evo adhyavasAya jJAnIne thato nathI, AthI ja graMthakAra kahe che ke eka kSetramAM rahevA mAtrathI jJAnI tyAM doSano bhAgI banato nathI, jJAnI to nirlepa ja rahe che. ||32aa. 3. tulanA - XXX eka khetre milyA, aNu taNI dekhato vikRtie jIvanI prakRti uvekhato.. 320 [16-5] - graMthakArazrIkRta sADAtraNaso gAthAnuM stavana II ekakSetrasthito'pyeti, nAtmA karmaguNAnvayam tathAbhavyasvabhAvatvA - cchuddho dharmAstikAyavat / / 18/19 / / - adhyAtmasAre / / je AkAza pradezamAM karmaparamANa rahelA che te ja AkAzamAM AtmA paNa rahelo che. A rIte eka kSetrane viSe rahetA hovA chatAM paNa zuddha AtmA dharmAstikAyanI jema karmaguNanA saMbaMdhane pAmato nathI arthAtu karmanA paramANu sAthe saMbaMdhavALo hovA chatAM paNa AtmA tenAthI utpanna thatA rUpAdi ke gatyAdi dharmovALo thato nathI, kAraNa ke te prakAre thavAno teno svabhAva nathI. For Personal & Private Use Only www ainelibrary.org Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInI nirlepatA - gAthA-33 jJAnayogInI nirlepatA gAthA-33-34-35-36-37. avataraNikA : svata: AvatAM karmamAM jJAnI doSita nathI,' evuM jANIne prazna thAya ke jJAnI paNa icchApUrvaka zarIrAdinI pravRttio kare che je karmabandhanuM nimitta banI zake, chatAM paNa tene tyAM doSa kema na lAge ? - zloka : dAruyantrasthapAJcAlInRtyatulyAH pravRttayaH / yojIno mava vadhA, jJAnino sovartinaH 3i3 !! zabdArtha : 9. Dhortina: - lokamAM rahelA ra/rU. jJAnina: yogina: - jJAnI evA yogIonI (jJAnayogIonI) 4. DhAyatrapAThInRtyatulya: - lAkaDAnA yantramAM rahelI pUtaLInA nRtya jevI che. pravRttaya: - pravRttio 6/7. vIdhA naiva - (te jJAnayogIne) bAdhA mATe thatI ja nathI zlokArtha : lokamAM rahelA jJAnayogIonI lAkaDAnA patramAM rahelI pUtaLInA nRtya jevI pravRttio temane bAdhaka banatI nathI. . ' bhAvArtha : AtmajJAnI mahAtmAonI khAvA-pIvA, uThavA-besavAnI tamAma pravRttio yaMtramAM goThavela kaThapUtaLInA nRtya jevI hoya che. kaThapUtaLI nAce, kUde ke koI paNa pravRtti kare tyAre tenAmAM te pravRttine yogya harSa, zokAdi koI bhAvo hotA nathI, te to mAtra sUtradhAra nacAve tema nAce che. te ja rIte AtmabhAvamAM vilasI rahelA mahAtmAo paNa AhAragrahaNanI, ziSya anuzAsananI ke upadezapradAna AdinI koIpaNa ucita pravRtti kare tyAre teone te pravRttiviSayaka kartA-bhoktA bhAva hoto nathI, AthI ja A kriyAothI temanA dAsinya ke samatA Adi bhAvomAM koI pharaka paDato nathI, tethI ja temane tenAthI karmabaMdha paNa thato nathI. vizeSArtha : jJAnayogI mahAtmAo spaSTapaNe anubhave che ke, "zarIra ane karmakRta sarva bhAvo AtmAthI bhinna che, te bhAvo sAthe AtmAne koI saMbaMdha nathI' AvA anubhavane kAraNe, jJAnayogI mahAtmAone paudgalika pravRtti karatI vakhate yaMtramAM goThavAyelI kaThapUtaLInI jema, rAgAdinI koI saMvedanAo thatI nathI. jema yaMtranI pUtaLIo svayaM nAcatI nathI, paNa yaMtramAM bharAvelI cAvInA lIdhe nAce che; tema jJAnayogI mahAtmAo paNa podgalika bhAvanI pravRttio svayaM karatA nathI, paNa karmanI parataMtratAnA kAraNe kare che. cAvI bharAvelI For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra yaMtranI pUtaLI jema cAvI hoya tyAM sudhI hase che, 2De che, 2me che, ekabIjAne maLe che, chUTI paDe che, nAce che, kUde che; paraMtu A sarva kriyA karatAM tene koI harSa-zoka ke sukha-duHkhanI saMvedanAo sparzatI nathI. tema karma karAve tyAM sudhI jJAnayogI mahAtmAne paNa paudgalika bhAvonI pravRtti karavI paDe che; paraMtu te sarva kriyA karatAM teozrIne paNa koI harSa-zoka, sukha-du:kha ke rAga-dveSanI saMvedanAo sparzatI nathI. teo to A sarva bhAvothI sarvathA 52 2he che. AvI uttama sthiti sAmAnya jJAnInI nahIM, paNa chaThThI dRSTimAM vartatA bhedajJAnano anubhava karanArA mahAtmAonI ja hoI zake. karma ane zarIra sAthe saMkaLAyelA hoya tyAM sudhI teo AtmabhAvamAM lIna rahevAmAM sahAyaka bane te rIte zarIrane nirdoSa AhAra, pANI vagere Ape che. lajjAsaMyamanI surakSA mATe tene vastrAdithI DhAMke che, AvI AtmabhAvanI poSaka aneka kriyAo kare che, Ama chatAM te kriyAo karatAM Atmika bhAvonI vRddhino ja ekamAtra uddeza hovAthI, teone tema karatAM leza paNa rAgAdinA vikAro sparzatA nathI. temano audAsinya bhAva ane jJAtA-draSTAbhAva akhaMDita rahe che, AthI ja zloka-32mAM kahyuM tema svataH udayane pAmatA ane svataH AvatAM karmamAM jJAnI doSano bhAgI thato nathI, tenuM citta kaluSita thatuM nathI, mATe ja paudgalika bhAvanI pravRtti karavA chatAM, AvA jJAnayogI mahAtmAne guNasthAnakane anurUpa sAmparAyika karmabandha sivAya koI karmabandha thato nathI. / / 33 / / avataraNikA : 'jJAnayogI mahAtmAo kaThapUtaLInI jema sarvatra udAsInabhAve kriyAo kare che' evuM jANI prazna thAya ke sarvatra udAsInabhAva hovA chatAM jJAnI A karavuM ke A na karavuM, A A rIte ja karavuM ane anya rIte na ka2vuM evo viveka ane aucitya kevI rIte jALavI zake che ? graMthakArazrI teno uttara ApatAM jaNAve che - zloka : prArabdhAdRSTajanitA, sAmAyikavivekataH / kriyApi' jJAnino' vyaktAmaucitIM' nAtivartate' ||34|| noMdha - ahIM prArththAvRSTananitAt pATha paNa maLe che. zabdArtha : 9. jJAnina: - jJAnInI 2. prArththAvRSTananitA - prArabdha adRSTathI janita evI rU. kriyA'pi - kriyA paNa 4. sAmAyiviveta: - sAmAyikajanya vivekanA kA2Ne ba. vyattAmauvitA~ - spaSTa jaNAtA aucityanuM 6. jJAtivartate - ullaMghana karatI nathI. zlokArtha : jJAnInI prArabdha adRSTathI utpanna thayelI kriyA paNa temanAmAM sAmAyikajanya viveka hovAne kAraNe spaSTa jaNAtA aucityanuM ullaMghana karatI nathI. bhAvArtha : cokkasa prakAranAM karmono udaya thAya che tyAre jJAnayogamAM lIna evA mahAtmAone paNa paudgalika For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInI nirlepatA - gAthA-34 77 bhAvanI kriyAo karavI paDe che; paraMtu temanuM citta AvI kriyAo karatAM temAM leza paNa levAtuM nathI. teo to dareka pravRtti karatAM kaThapUtaLInI jema nirlepa bhAve ja pravarte che. AzcaryanI vAta to e che ke sarvatra udAsInavRtti pravartatI hovA chatAM jJAnImAM je sAmAyika-samabhAvano pariNAma pragaTyo hoya che, te ja temane zuM karavuM ane zuM na karavuM tenA vivekathI sajja banAve che ane Avo viveka hovAne kAraNe jJAnI kyAMya potAnuM aucitya cUkatA nathI. udAsInabhAva hovA chatAM samabhAvarUpa sAmAyikamAMthI pragaTelA viveka dvArA sarvatra aucityanuM pAlana anAyAse thayA ja kare che. A ja temanI mahAnatAnuM pratika che. vizeSArtha : jJAnayogI mahAtmAo AtmAnA AnaMdane mANatA hoya che, tethI teone pudgalabhAvanI koIpaNa kriyA karavAmAM rasa hoto nathI. Ama chatAM jyAM sudhI saMsAramAM hoya tyAM sudhI karma ane zarIranuM baMdhana hovAthI, temane paNa paudgalika pravRttio karavI paDe che. temanI A pravRttio potAnI icchAthI nathI thatI; paraMtu prArabdha adaSTathI utpanna thayelI hoya che arthAt pUrva karmanA udayathI thAya che. sAmAnyathI niyama evo hoya che ke koIpaNa prakAranI pravRtti ke nivRtti icchAthI thAya che ane te icchA rAgAdi bhAvathI thAya che. jJAnayogI mahAtmAone nathI kyAMya rAgAdi bhAva ke nathI koI icchA. tethI teonI kriyAo mAtra karmajanya hoya che, tema svIkArI laIe; topaNa prazna e UThe ke, teo te paudgalika pravRttimAM rAgAdi vagara AhAra kaNya levo ane aka na levo, nirdoSa levo ane sadoSa na levo, ATalI ja mAtrAmAM levo, AnAthI vadhu na levo vagere viveka kaI rIte karI zake ? jo rAgAdi thatAM ja nathI to teo game te cIjo game teTalI mAtrAmAM kema na le ? zuM teomAM paNa kathya Adi levAnI icchA svarUpe rAgAdi nahIM hoya ? graMthakArazrI AvA praznono javAba sUcavatAM kahe che ke, jJAnayogI mahAtmAnA aMtaramAM vartatA samabhAvanA kAraNe temanAmAM eka viziSTa prakArano viveka pragaTyo hoya che. A vivekanA kAraNe temanA dvArA je ucita hoya te ja pravRtti thAya. teo potAnI bhUmikAnuM aucitya kyAreya cUkI jatA nathI. hakIkata e che ke, aucityano bhaMga kASAyika bhAvothI ja thAya che. dareka anucita pravRtti pAchaLa koIka ne koIka kaSAyo kAma karatA hoya che ane jyAre kaSAyono hrAsa thAya che tyAre jIva ApoApa anucita pravRttiothI aTakI jAya che ane Atmahitakara ucita pravRttiomAM joDAI jAya che, te mATe tene koI prayatna karavo paDato nathI. kaSAyanA zamanathI utpanna thato samabhAvarUpa-sAmAyikano pariNAma sahaja rIte jJAnayogIne aucityanI dizAmAM dorI jAya che. sAmAyika eTale samabhAva ane samabhAva eTale ja rAgAdinA abhAvavALI cittavRtti. temAM pradhAnapaNe 1. pra + mA + ram dhAtune ta (vakta) pratyaya lAgavAthI prArabdha zabda banyo che. teno artha prAraMbhAyeluM ke zarU thayeluM evo thAya. jo ke prArabdhano artha karma paNa thAya che, Ama chatAM ahIM prArabdha = udayamAM AveluM ane kaI = karma. 2. samabhAvo sAmAiyaM taNa-kaMcaNa-satta-mittavisao tti / nirabhissaMgaM cittaM uciyapavittippahANaM ca / / 9 / 5 / / - pazIza || For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra ucita pravRtti ka2vAno bhAva hoya che. zAstramAM to sAmAyikanA pariNAmane ucita pravRttino janaka paNa kahyo che, tethI sAmAyika ane aucitya eka bIjA sAthe saMkaLAyelA che. aMtaramAM sAmAyikano pariNAma pragaTa thatAM ja potAnI bhUmikAmAM pote zuM ka2vA yogya che ane zuM karavA yogya nathI tenI samajaNa svarUpa viveka paNa pragaTI ja jAya che. sarvatra udAsIna vRtti dharAvanAra yogIonA jIvanamAM paNa AvA sAmAyinya vivekanA prabhAve kyAMya aucitya cukAtuM nathI ane sarvatra aucityapUrNa pravRtti thayA kare che, teonI pudgalabhAvamAM pravRtti nahi karavArUpa dhyAna Adi kriyA to aucityapUrNa hoya che; paraMtu pudgalabhAvamAM pravRtti karavArUpa AhAra lAvavAnI, AhAra vAparavAnI, guru sevAnI vagere saMyamajIvananI anya pravRttio paNa aucityapUrvakanI ja hoya che. 78 sArarUpe eTaluM samajavAnuM che ke, jJAnayogI je paNa kriyA kare che temAM kAraNa karma che ane teo temAM je aucitya jALave che, temAM kAraNa samabhAvarUpa sAmAyikamAMthI pragaTelo viveka che. / / 34 / / avataraNikA : AhArAdinI pravRttio saMsArI jIvo paNa kare che ane jJAnayogane siddha karI cUkelA yogI paNa kare che; bannenI kriyAo pudgalamAM pravRttirUpa hovA chatAM yogI temAM lepAtA nathI, jyAre anya jIvo lepAya che. tenuM kAraNa batAvatAM kahe che zloka : saMsAre nivasan svArthasajjaH / 10 jite niSito tojo jJAnamiSTho ne khitte IrU II kI . 1 zabdArtha : 1/2. bnaveni saMsAre - kAjaLanA gha2 jevA saMsAramAM rU. nivasan - 2heto 4. svArthasapna: - (paudagalika) svArthamAM tatpara 1/6. nivicho cho: - samagra loka 7. hippate - lepAya che 8. jJAnasiddha: - (paNa) jJAnasiddha = jJAnayoganI siddhine pAmela 6/10. yite na - lepAto nathI. zlokArtha : kAjaLanA ghara samAna saMsAramAM rahetA, paudgalika svArthane sAdhavAmAM tatpara evA duniyAnA sarva loko (karmathI) lepAya che, paNa jJAnasiddhayogI lepAtA nathI. bhAvArtha : kAjaLanI koTaDImAM je vyakti praveze te jema kAjaLathI lepAyA vinA rahetI nathI, tema svArthasajja jIvo eTale ke rAgAdi bhAvone vaza thaIne paudgalika svArthane AdhIna thayelA jIvo, saMsA2mAM karmathI lepAyA vinA rahetA nathI, paraMtu jema vidyAsiddha puruSo pANI ke agnimAM praveza kare, topaNa bhIMjAtA ke baLatA nathI ane For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInI nirlepatA - gAthA-35 79 kaLAsiddha loko kAjaLanI koTaDImAM pese, topaNa levAtA nathI, tema jJAnasiddha yogIo karmANuothI vyApta saMsAramAM paNa kamaLapatra jevA nirlepa rahI zake che, teone karmakAjaLa sparzI paNa zakatuM nathI. vizeSArtha : kAjaLanI koTaDImAM sarvatra kAjaLa hovAthI, temAM pravezelo puruSa jema kAjaLathI kharaDAyA vinA raheto nathI, tema cauda rAjalokamAM sarvatra kArmaNa vargaNAo bharelI hovAthI, tasvarUpa saMsAramAM rahelo puruSa karmathI lepAyA vinA raheto nathI. puruSa kAjaLathI kharaDAya che, temAM jema kAraNabhUta tenA zarIramAM rahelI snigdhatA che, cIkAza che. tema saMsArI jIva karmathI kharaDAya che, temAM kAraNabhUta tenI svArthasajjatA che. A svArthasajjatA ja, eTale ke potAne gamatA para-padArthone prApta karavAnI ane aNagamatA para-padArthothI bacavAnI tatparatA ja, AtmAne te te vastu pratyenA rAgAdi bhAvothI snigdha rAkhe che. A rAgAdi bhAvonI bhInAza ke cIkAzane kAraNe ja jIva kArmaNa vargaNAothI- lepAya che. jagatamAM dekhAya che ke, ghaNA vidyAsiddha puruSo ke koI rasAyaNa Adi lagADI pANImAM ke agnimAM praveza karanArA puruSo pANIthI bhIMjAtA paNa nathI ke agnithI baLatA paNa nathI. e ja rIte kaLAomAM kuzaLa loko kALI kAjaLanI koTaDImAM sarvatra pharI vaLavA chatAM kAjaLathI levAtA nathI. vaLI, jema reinakoTa paheranArane varasAda palALI zakato nathI, tema jeo zAstranA vacanothI vAsita thaI, vAstavikatAno vicAra karI, jJAnayogamAM AgaLa vadhI, paudgalika svArthavRttithI sarvathA mukta thAya che, tevA jJAnasiddha yogIo paNa saMsAramAM vasavA chatAM karmathI levAtA nathI. jJAnasiddha mahAtmAone jJAnayoganI siddhi dvArA potAnA vAstavika svarUpano anubhavasamRddha bodha hoya che, tethI ja temane bAhya padArtho potAnA sukha-du:khanA kAraNa rUpe anubhavAtA nathI. pariNAme temane bAhya padArtho prApta karavAnI ke choDavAnI icchA paNa thatI nathI. Ama chatAM A jJAnayogI mahAtmAone paNa saMyamajIvananA sAdhanabhUta dehAdinA nirvAha mATe AhAra-vihAra-vihAra AdinI aneka bAhya pravRttio karavI paDe che, paraMtu A sarva parabhAvanI pravRttikALamAM paNa teomAM mAtra jJAtA-draSTAbhAva ja pravarte che, kyAMya A 'huM karuM chuM' evo kartutvabhAvarUpa ke "huM A bhogavuM chuM' tevA bhAtRtvabhAvarUpa abhimAna thatuM nathI. A rIte kriyAo karatAM rAgAdinI AdratA nahIM hovAne kAraNe teo karmathI levAtA nathI, balka tevI pravRttinA kALamAM paNa teo kamalapatranI jema nirlepa rahe che. rUpA 1. tulanA : bhagavadgItA adhyAya panA zloka 10mAM jaNAvyuM che ke, brahmaNyAdhAya karmANi saGgaM tyaktvA karoti yaH / lipyate na sa pApena padmapatramivAmbhasA / / saMgano tyAga karIne, bahmamAM manane sthira karIne je sAdhaka karmo - kriyAo kare che te "kamaLapatra jema pANIthI' tema pApathI kharaDAto nathI. For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra avataraNikA : pUrva zlokamAM jaNAvyuM ke jagatamAM rahevA chatAM jJAnasiddhayogIo lepAtA nathI, have te jJAnasiddhayogInuM svarUpa jaNAvI te zA mATe levAtAM nathI ? te jaNAve chezloka : nAhaM pudgalabhAvAnAM kartA kArayitA ca na / 'nAnumantApi cetyAtmajJAnavAn lipyate katham ||36| zabdArtha : 9. madaM . "huM 2, putTI&mAvAnAM - pudgalabhAvono rU/4. kartA na - kartA nathI /6/7. gha kArayitA na - ane karAvanAra nathI 8/2/10, manumantApa na - ane anumodana karanAra paNa nathI" 11/12ti mAtmajJAnavAnuM - AvA AtmajJAnavALo yogI 13/14, thaM Aite - kevI rIte lepAya ? zlokArtha : "huM pulabhAvono kartA nathI, karAvanAra nathI ane anumodanA karanAra paNa nathI" AvA (anubhUtipUrNa) AtmajJAnavALo yogI kevI rIte lepAya ? (arthAtu na lepAya) bhAvArtha : karmabaMdhanuM mULa kAraNa paudgalika bhAvomAM kartApaNAnI buddhi che. zAstrayoganI sAdhanA dvArA AgaLa vadhIne jeNe anubhavajJAnarUpa jJAnayoga prApta karyo hoya, tevA jJAnayogIo satata evI pratIti kare che ke, vyavahArathI bhale huM yugala sAthe saMkaLAyelo chuM, pudgalone grahaNa paNa karuM chuM, ane teno tyAga paNa karuM chuM topaNa nizcayaSTithI huM A pautralika bhAvono kartA nathI, teno karAvanAra paNa nathI ane tenI anumodanA karanAra paNa huM nathI'. prAmANikapaNe AvA AtmAnA svarUpane anubhavanArA asaMgabhAvavALA jJAnayogI kevI rIte karmathI baMdhAya ? arthAt na ja baMdhAya. vizeSArtha : nizcayanayanI dRSTithI AtmA ane pudgala bane bhinna che, tethI te banne vacce saMbaMdha nathI thato; paraMtu vyavahAranayanI dRSTithI to jIva sAthe karmano saMbaMdha thAya che. A saMbaMdha thavAmAM mukhya kAraNa jIvano kartutvabhAva ane emAMthI pragaTeluM abhimAna che. "huM khAuM chuM, huM boluM chuM, huM bhogavuM chuM, huM kAryo karuM chuM, huM racanA karuM chuM...' vagere aneka prakAranA paugalika bhAvo saMbaMdhI jIvane 'A meM karyuM" evuM abhimAna thAya che eTale ke "huM paudgalika bhAvono kartA chuM' evI buddhi thAya che. A kartApaNAnI buddhisvarUpa abhimAna jIva mATe karmabandhanuM mukhya kAraNa bane che. anAdinA mithyA abhimAnane kADhI karmabaMdhathI aTakavA ja jJAnayogI sAdhaka nizcayanayano sahAro laI For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInI nirlepatA - gAthA-36 satata vicAre che ke, 'huM AtmA chuM. jJAna mAro svabhAva che, AnaMda mAruM svarUpa che, svarUpe huM svataMtra chuM, pudgalo jaDa che, huM kyAreya jaDa evA pudgalano kartA hoI zakuM nahIM. jaDa evuM zarIra khAvA, pIvA, AdinI kriyA karI zake; paraMtu AtmA jaDa padArtho saMbaMdhI kriyAo na karI zake, AtmA to mAtra tenuM jJAna karI zake.' A vicAraNAthI AgaLa vadhatAM vadhatAM jyAre jJAnayoga siddha thAya che tyAre cittamAMthI kartRtvabhAva sarvathA nAza pAme che. jenA pariNAme AvA jJAnasiddha yogIne jyAre pudgala saMbaMdhI koIpaNa prakriyA karavI paDe tyAre 'A meM karyuM' evuM leza paNa abhimAna thatuM nathI. je jJAnayogImAM AvuM leza paNa abhimAna na hoya te karmathI kevI rIte lepAya ? arthAt na ja lepAya. paudgalika bhAvomAM kartApaNAnI buddhi jema karmabandha karAve che tema te saMbaMdhI karAvavApaNAnI buddhi paNa karmabandhanuM nimitta bane che. tene paNa TALavA jJAnayogano sAdhaka vicAre che ke, 'jema huM paudgalika bhAvone karato nathI tema tene karAvI zakatopaNa nathI'. ajJAnI jIva mAne che ke mArA kahevAthI A ghara banyuM, mArA upadezathI maMdira, upAzraya Adi satkAryo thayAM; paraMtu jJAnI to samaje che ke 'vANIthI je kAryo thAya che te paNa jaDa che ane vANI svayaM paNa jaDa che. cetanAvAna evA mAre A jaDa sAthe koI saMbaMdha nathI. AtmA to A sarva kAryono sAkSImAtra che.' AvA vicArothI bhAvita thaIne AgaLa jatAM jJAnasiddha banelA yogIne pudgalabhAvomAM prerakapaNAnuM paNa abhimAna hotuM nathI, tethI te paulika bhAvomAM kevI rIte lepAya ? 81 AtmA jema paudgalika bhAvone karato nathI, karAvato nathI, tema tenI anumodanA paNa karato nathI. Ama chatAM anAdinA aviveka, ajJAna ane kusaMskArone kA2Ne citta satata vidhavidha paudgalika 2canAonI prazaMsA karyA kare che. duniyAnA padArtho joIne ke anubhavIne tene evuM lAge che ke, 'aho ! A makAna keTaluM sarasa che,. A saMgIta keTaluM madhura che, A vAnagI keTalI svAdiSTa che...' sAdhanA kSetramAM vaLI tapa-japa svAdhyAya Adi koI zubha kAryo karI, 'A sAruM kArya thayuM' tevo harSa ane pramoda dhAraNa kare che. hakIkatamAM AtmA mATe pudgalanA koI bhAvo sArA paNa nathI ane narasA paNa nathI. jaDa evA pudgalomAM sArAkharAbanI kalpanA to jaDa evuM mana kare che. AtmA paudgalika duniyAno draSTA mAtra che, tenA mATe paudgalika bhAvomAM harSanuM kAraNa paNa nathI ke zokanuM kAraNa paNa nathI. AvuM vicArI jJAnayogamAM AgaLa vadhI jJAnasiddha banelA je mahAtmAo paudgalika bhAvonI anumodanAthI paNa sarvathA mukta rahe che te karmothI lepAtA nathI. Ama, anubhavajJAnanA AdhAre jJAnayogInI prajJAmAM spaSTa hoya che ke, 'huM paudgalika bhAvono karanAra, karAvanAra ke tenI anumodanA karanAra paNa nathI.' AthI ja jJAnayogI mahAtmAo pudgala sAthe saMzleSa pAmatA nathI ke tenA bhogamAM temane kyAreya paNa rAgAdibhAvo thatA nathI, eTale ja teo karmathI lepAtA nathI. ahIM eTaluM khAsa dhyAna rAkhavuM ke, mokSanI ArAdhanA karatA prAthamika bhUmikAmAM rahelA sAdhaka mATe nizcayanayanI A vicAraNA sAthe vyavahAranayanI AcaraNA paNa ati jarUrI che; kema ke jyAM sudhI sAdhaka prAraMbhika bhUmikAmAM hoya che, tyAM sudhI bhale te sattAthI zuddha hoya paNa karmanA kAraNe zIrAdithI saMkaLAyelo For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra ja hoya che ane tenAmAM zarIrAdi pratyenuM mamatva Adi aprazasta paulika bhAvo paNa vartatA hoya che. tene kADhavA mATe ja prAraMbhamAM sAdhaka vyavahAra nayane mAnya hoya evA prazasta koTinA paugalika bhAvo kare che, karAve che ane tenI anumodanA paNa kare che. jema ke, svayaM AhAra grahaNa karavA AdinI kriyAo kare che, yogya vyaktione upadeza dvArA dharmamAM sthira kare che, ane anyane dharmAdimAM pravartAvavA mATe tenA sArA kAryonI anumodanA paNa kare che; A rIte tenuM kartA, kArayitA tathA anumantAnuM svarUpa jIvaMta hoya che, jethI tene potAnI pravRttine anurUpa karmabaMdha paNa thAya che. topaNa jo A sarva kriyA karatAM nizcayanI vicArasaraNI cAlu rahe to sAdhakanA aprazasta rAgAdi bhAvo to ghaTatA jAya che, paNa sAthe sAthe tenA mahadaMze prazasta evA paudgalika bhAvo paNa kramaza: ghaTatA jAya che. ll3kI avataraNikA : jJAnavAna = jJAnasiddhayogI potAnI kaI pariNatinA kAraNe lapAto nathI, te ja vAtane darzAvatAM kahe che zloka : lipyate pudgalaskandho, na lipye pudgalairaham / citravyomAJjanenaiva dhyAyaniti na lipyate // 37 || zabdArtha : 9 ra. trivyoma rU "vicitra raMgovALuM (dekhAtuM) AkAza jema rU. magnanena (Nite na) - kAjaLathI = te te raMgothI (lepAtuM nathI), tema 4/6/6/7. purAtre: umadaM Lei na - "pudgalothI huM lapAto nathI 8/1. pu nya: sthite - (paNa) pudgalano skandha (samUha) lepAya che' 9999. ta dhyAna - A pramANe dhyAna karato ("jJAnasiddha' yogI) 999 rU. Uite na- lepAto nathI. zlokArtha : vicitra raMgovALuM dekhAtuM AkAza jema kAjaLa vaDe eTale ke te te avakAzI raMgo vaDe lepAtuM nathI, tema pudgalothI huM lapAto nathI paNa pudgalano samUha lepAya che." A pramANe dhyAna karato jJAnasiddhayogI lapAto nathI. bhAvArtha : sajAtIya dravyonuM joDANa thaI zake che, paraMtu vijAtIya dravyonuM tAdAsyabhAve joDANa kyAreya thaI zakatuM nathI, tethI eka pudgala dravya bIjA pudgala dravya sAthe joDAI zake, paraMtu AtmA sAthe te kyAreya joDAI na zake. A mULabhUta siddhAMta (Phenomenon Fundamental aspect) ne sArI rIte jANato jJAnasiddha yogI dhyAna dvArA satata juve che, anubhave che ke, "arUpI evuM AkAza bhale vAdaLAM AdithI judA judA raMgavALuM dekhAya, paNa vAstavamAM te judA judA raMgothI lepAtuM nathI; tema arUpI evo huM paNa rUpI pudgalothI lapAto nathI, pudgalo vaDe to pudgalo ja lepAya che, paraMtu, cetanavaMto huM jaDa pudgalathI lepAu nahIM." AvI dhyAna dhArAthI bhAvita aMta: karaNavALA jJAnasiddhayogIo pudgalomAM pravRtti karatI vakhate paNa kyAreya karmathI lepAtA nathI. For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInI nirlepatA - gAthA-37 vizeSArtha : AtmA jema pudgalabhAvono kartA Adi nathI, tema pulabhAvathI te lapAto paNa nathI; tethI ja AhAra grahaNa karavAthI AtmA puSTa thato nathI, paraMtu pudgalathI banelo, pudgalasvarUpa deha ja puSTa thAya che. Ama chatAM vyavahAranayathI utpanna thayelA bhramane kAraNe ajJAnI jIva mAne che ke, "huM tRpta thayo, puSTa thayo; atRpta rahyo, kRza thayo vAstavamAM huM to AtmA chuM. paugalika saMgathI huM kyAreya puSTa paNa thato nathI ke kuza paNa thato nathI, jADuM-pAtaLuM to zarIra thAya che. AtmAnA ane karmanA A svabhAvane anubhavato jJAnasiddhayogI satata evuM paNa saMvede che ke, "jema vividha raMgovALA vAdaLAne kAraNe AkAza paMcaraMgI dekhAya che, to paNa vAstavamAM AkAza arUpI che ane vAdaLAdi padArtho rUpI che. rUpI evA A dravyothI arUpI evuM AkAza kyAreya raMgAtuM nathI, Ama chatAM te sthAnamAM rahelAM vAdaLAdine kAraNe evo bhrama thAya che ke AkAza kALuM, vAdaLI vagere vividha raMgovALuM che. tenI jema AtmA arUpI che, cetanadharmavALo che. pudgalo rUpI ane jaDa che, viruddha dharmavALA yugalo sAthe AtmAno saMbaMdha thaI zakato nathI, Ama chatAM AtmA deha sAthe saMkaLAyelo hovAne kAraNe, ajJAnI jIvone bhrama thAya che ke "zarIra e ja huM chuM, khAvA-pIvAnI kriyA paNa huM karuM chuM, tenAthI puSTa ke durbaLa paNa huM ja thAu ; paraMtu jJAnasiddhayogI to jANe che ke "huM Atmadravya chuM, jJAna mAro dharma che. zarIra to jaDa evuM pudgala dravya che. jaDa evA AhAranI sAthe jaDa evuM zarIra saMbaMdhamAM AvI zake ane AhAranA kAraNe tenI hAni-vRddhi paNa thaI zake ane tethI tenA rUpAdimAM pheraphAra paNa thaI zake; paraMtu tenAthI AtmAne kAMI thaI zake nahi.' pagalothI pudgala lepAya che huM nahIM' - AvuM dhyAna karatA jJAnasiddhayogInuM mana padgalika bhAvonI asarathI mukta rahe che, tethI teo saMyamasAdhanAmAM binajarUrI padArthone rAkhavA, sAcavavA, bhegA karavA vagere kAryo karavAthI paNa aTakI jAya che, Ama chatAM zarIra sAthe saMkaLAyela hovAne kAraNe tene AhArAdimAM pravRtti karavI paDe che. AvI anivArya pravRtti karatI vakhate paNa nizcayanayathI vAsitamativALo A jJAnasiddhayogI rAgAdi bhAvothI mukta hovAnA kAraNe sarvatra aucityanI ArAdhanA karatA hovAthI karmabandhathI mukta rahI zake che. eka vAta cokkasa che ke, "huM zuddha chuM, buddha chuM, nirlepa chuM, niraMjana chuM' - e vicAraNA zuddha AtmAnI apekSAe yogya hovA chatAM tenI bhUmikAe nahi pahoMcelA lokonI AvI korI vicAraNAmAtrathI karmabandha aTakato nathI. kema ke, AtmA svarUpe svataMtra hovA chatAM vartamAnamAM paratatra che, karma nacAve tema tene nAcavuM paDe che, tethI vartamAnamAM karmabaMdhane aTakAvavA to jenA nimitte karmano udaya ke baMdha thAya athavA rAgAdi bhAvo utpanna thAya tevA dravya-kSetra-kALa ane bhAvathI dUra rahevuM joIe, uparAMta tenAthI pAchA vaLavA padgalika kriyAothI aTakavuM paNa joIe, kAraNa ke, anAdithI pulamAM sukha mANavA TevAyelA mana ane indriyo paulika kriyAmAM rAgAdi bhAvo karAvyA vinA rahetA nathI. tethI prAraMbhamAM pudgalanI pravRtti pratyenuM AkarSaNa toDavA mATe sAdhake tapa-saMyamamAM pravRtti karavI ja joIe. paramAtmAe jaNAvelI tapa-japa Adi kriyAo karavAthI bhogAdinA saMskAro nabaLA paDe che ane te Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www ainelibrary.org Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogaddhi adhikAra saMskAro nabaLA paDavAne kAraNe ja jJAna saphaLa bane che, Ama karatAM karatAM anAdikALathI cittamAM je paudgalika pravRttio karavAnI vRttio pravartatI hatI te zAMta thatI jAya che. cittanI AvI nirmaLa avasthA prApta thayA pachI jo "AkAza jema aMjanathI levAtuM nathI tema huM pudagalothI lapAto nathI...' vagere vicAraNAo karavAmAM Ave to te vicAraNAo hRdayasparzI bane che ane tyArapachI pudgalanA bhAvothI citta leza paNa cala-vicala na thAya tevI aMtaraMga sthiti sarjAya che. asaMgabhAvanI AvI ucca bhUmikAmAM pahoMcelo jJAnasiddhayogI ja karmabaMdhathI lapAto nathI. paramAtmAe batAvelAM tapa-saMyama Adi anuSThAnonuM sevana karyA vagara jeo ekabAju nirlepa dhyAnanI vAto kare che ane bIjI bAju viSayomAM pravRtti kare che, teo to "huM lapAto nathI...' nI korI vAto ke vicAraNA karavA chatAM pArAvAra karmabaMdhathI lepAyA vinA rahetA nathI; tethI sAdhake e khAsa khyAlamAM rAkhavuM joIe ke pugalanA saMgamAM jene rAga-dveSanI pariNati pragaTatI hoya, gamA-aNagamAnA bhAvo thatA hoya, chatAM je vyakti "huM lapAto nathI' evI nizcayanayanI vAto sAMbhaLI-"ApaNe to aliptabhAve karavuM" ema mAnI pudgalanI pravRttio karyA karatAM hoya che, te vyakti karmanA lepathI nirlepa rahI zakatI nathI. e to potAnI bhramAtmaka sthitinA kAraNe karmanA lepathI vadhumAM vadhu lepAya che, AthI ja sAdhanAnA prAraMbhakALamAM to zakya teTalI bAhyabhAvanI pravRtti choDIne, Atmatattva pAmavA mATe paMcAcAranA pAlanamAM savizeSa yatna karavo joIe, te mATe zAstrokta kriyAomAM pravRtta thavuM joIe. zAstrokta kriyA choDI, mAtra AvA bhAvamAM rahevAthI zuddhasvarUpanI prApti thAya che, tevuM bolanAra ke mAnanAra kharekhara potAnA bhramane ja poSe che. AthI ja "ti dhyAti' = "A prakAre dhyAna karato' e zabdone mAtra zabdothI grahaNa karavA nahi, paNa sUkSmaprajJAthI tenA tAtparyane pAmavA mahenata karavI. ll37ll. For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogIne kriyAnI upayogitA - gAthA-38 jJAnayogIne kriyAnI upayogitA gAthA-38-39 avataraNikA : pudgalo vaDe pudgalaskaMdha lepAya che, huM lapAto nathI,' - evI anubhUti karanAra jJAnayogI mahAtmA karmathI lepAtA nathI'; evuM sAMbhaLI prazna thAya ke, AvA nirlepattAnamAM magna mahAtmAne jo karmabandha thato ja na hoya to teo AvazyakAdi kriyAo zA mATe kare che ? teno uttara ApatAM jaNAve che - zloka : liptatAjJAnasampAtapratighAtAya' kevalam / nirlepajJAnamagnasya, kriyA sarvopayujyate // 38 // zabdArtha : 9. nipajJAnanI - nirlepajJAnamAM magna evA mahAtmAne 2. vam - mAtra rU. ptitA-jJAna-sampAta-tivAtAya - liptatAnA jJAnane AvI paDatuM aTakAvavA mATe 4/ka. sarvI kriyA - sarve kriyA 6, 3payuSyate - upayogI che. zlokArtha : nirlepattAnamAM magna banelA mahAtmAne mAtra liptatA-jJAnanA saMpAtane (liptatA jJAnane AvI paDatuM) aTakAvavA mATe sarve kriyA upayogI che. bhAvArtha : huM nirlepa chuM - pudgalothI huM lapAto nathI" evI anubhUtithI samRddha jJAnayogamAM lIna banelA mahAtmAo karmathI levAtA nathI, temanI AvI sthiti sadA mATe akhaMDa rahe to temane koI kriyAnI AvazyakatA rahetI nathI, paraMtu jJAnayoganI AvI lInatA ekadhArI dIrghakALa sudhI TakI zakatI nathI. tethI tevA jJAnayogI mahAtmAo jyAre dhyAnadazAmAMthI vyutthAnadazAmAM Ave che tyAre temane paNa liptatAjJAnanI saMbhAvanA rahe che. A saMbhAvanA vAstavika na banI jAya te mATe ja AvA jJAnamagna yogIone paNa sarva kriyAo upayogI bane che.' 1. jJAnasArano Tabo : nitatAjJAnasampata = liptatAnuM je jJAna tehano saMpAta je vyutthAnadazA = vyavahArabhAvanAthI AvavuM temano pratikAtA = pratighAta nivAraNanaI kAjai vastram = kevala nipajJAnamagnastha = nirlepa jJAnanaI viSaI magna dhArArUDha tehanai kriyA sarvopayuSyate = kriyA je AvazyakAdi 35yuSyate kahetAM kAmiM Avai, mata: vra dhyAnArUDhanaI AvazyakAdi kriyA zuddhAtma dhyAnadhArA paDatA rAkhavInaiM, je kriyAlaMbana kahI chaI. // 11/4 che. - jJAnasAre || For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra vizeSArtha : paudgalika bhAvomAM kartApaNAnA bodhano abhAva e nirlepajJAna che, to vaLI podgalika bhAvomAM kartApaNAnA bodhano sparza thaI javo e liptatAjJAna che. jo liptatAjJAna kyAreya thavAnI zakyatA na ja hoya to nirlepajJAnamAM magna banelA yogI mATe koI kriyAnI jarUra rahetI nathI; paraMtu nirlepajJAnamAM magna banelA yogIne bhaviSyamAM kyAreya liptatAjJAna nahi ja thAya tevuM to nathI ja. tethI bhaviSyamAM je liptatAjJAna thavAnI saMbhAvanA rahelI che, tenA nivAraNa mATe nirlepajJAnamAM magna banelA yogIo paNa potAnI bhUmikAne anurUpa saghaLIe kriyAo kare che. vAstavamAM nirlepajJAnamAM magna mahAtmAo be prakAranA hoya che : 1. dhyAnadazAvALA ane 2. vyutthAnadazAvALA. temAM jeonI zuddha AtmAnI dhyAnadhArA akhkhalita rahe che, teo dhyAnadazAvALA kahevAya che ane jeonI dhyAnadhArA khaMDita thaI jAya che teo vyutthAnadazAvALA kahevAya che. dhyAnadazAvALA mahAtmAono jJAnano upayoga zuddha Atmatattva sAthe atyaMta tAdAsyavALo hoya che. teo ati sAtvika hovAne kAraNe maraNAMta upasargo ke pariSaho vacce paNa AtmabhAvathI leza mAtra calita thatA nathI. zArIrika, mAnasika ke bAhya vAtAvaraNa saMbaMdhI koIpaNa kriyAo temanI dhyAnadhArAne vicalita karI zakatI nathI. teo koIpaNa prakAranA vikSepa vagara niraMtara AtmadhyAnamAM lIna rahI, Atmika AnaMda mANI zake che. AvA mahAtmAone AtmabhAvamAM sthira rahevA ke liptatA jJAnanA Agamanane rokavA koI kriyAonI AvazyaktA rahetI nathI. vyutthAnadazAvALA mahAtmAomAM dhyAnadazAvALA mahAtmAo jevuM sattva ane sAmarthya hotuM nathI. tethI teo AtmadhyAnanI sadA mATenI sAtatyapUrNa ekAgratA sAdhI zakatA nathI ane dareka paristhitimAM ekadhAro Atmika AnaMda paNa mANI zakatA nathI. koIka nimitta maLatAM ke te vinA paNa temanA cittamAM vikSobha Ubho thaI zake che, pariNAme temanI dhyAnadhArA tUTI jAya che. te pachI, "huM pudgalabhAvono kartA nathI, paNa zuddha, buddha, niraMjana, nirAkAra AtmA chuM' evuM ciMtana cAluM hovA chatAM paNa AtmabhAva sAthenI ekAgratA, tanmayatA ke magnatA AvatI nathI. AvA mahAtmAo jo sAvadhAna na rahe to puna: kASAyika bhAvone AdhIna thaI zake che. AtmadhyAnano pravAha alita thatAM teomAM pharI "huM paudgalika bhAvono kartA chuM' evA bodhavALA liptatAjJAnanI saMbhAvanA vadhI jAya che. A saMbhAvanA vAstavika na banI jAya te mATe A mahAtmAo kriyAonuM Alambana svIkAre che ane vividha kriyAo dvArA puna: nirlepajJAnamAM magna banavA prayatna kare che. arthAt cittane nizcayanayanI vAtothI vAsita rAkhavAmAM upakAraka evI vyavahAra nayanI kriyAomAM paNa prayatnazIla rahe che. Ama liptatAnuM jJAna potAne punaH paudgalika bhAvamAM kheMcI na jAya ane pote nirlepajJAnane abhimukha rahe te mATe jJAnamagnayogI AvazyakAdi kriyAo, samiti-guptinuM pAlana AdimAM prayatnazIla rahe che. temano A prayatna ja liptatA jJAnanA Agamanane (saMpAtane) aTakAve che. 38 For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogIne kriyAnI upayogitA - gAthA-39 avataraNikA : nirlepajJAnamAM magna yogIne vyutthAnadazAmAMthI dhyAnadazAmAM javA mATe kriyA upayogI hovA chatAM paNa yogamArgamAM jJAnanI ja vizeSa mahattA che, te darzAvavA kahe che - zloka : tapaHzrutAdinA mattaH, kriyAvAnapi lipyate / mAvanAjJAnasampo nizcicoDapi se sitte 31 zabdArtha : 1/2. tapa:zratAdrinA mattaH - tapa, zrata vagerethI matta = ahaMkArI banela rU/4. yiAvAna pi - kriyAvALo paNa (sAdhaka) , thi - lepAya che (jyAre) 6. mAvanAjJAnaHpunaH - bhAvanAjJAnasaMpanna evo 7/8, niSkriya: pi - niSkriya (sAdhaka) paNa 1/10. sthite na - lapAto nathI. zlokArtha : tapa, zrata vagerethI matta = ahaMkArI banelo sAdhaka (AvazyakAdi) kriyAvALo hoya topaNa karmothI lepAya che. (jyAre) bhAvanAjJAnathI bhAvita mativALo sAdhaka niSkriya hoya topaNa lapAto nathI. bhAvArtha : huM tapasvI chuM', 'jJAnI chuM" vagere paudgalika bhAvo saMbaMdhI kartApaNAnI buddhirUpa abhimAnavALo jIva zAstrokta kriyAo karato hovA chatAM paNa karmothI lepAya che, kemake tenAmAM karmabandhanA kAraNabhUta kaSAyo vidyamAna che. jyAre pudgalabhAvo saMbaMdhI kartutvanI buddhi svarUpa abhimAna jenuM nAza pAmI gayuM che tevA bhAvanAjJAnasaMpanna mahAtmA kadAca koI kAraNasara tapa na karatA hoya ke vizeSa koI zAstrAbhyAsa vagere paNa na karatA hoya, topaNa te karmabaMdhathI lepAtA nathI. vizeSArtha : je sAdhako AtmakalyANakAraka chaTTa, aThThama Adi tapa karatA hoya, sallAstrano satata abhyAsa karatA hoya, samiti guptimaya saMyama jIvanane suMdara rIte sevatA hoya, ityAdi vividha anuSThAnonI ArAdhanA karatA hoya, chatAM paNa jo teo tapAdi karI kIrtinI kAmanAvALA hoya ke huM ghaNuM bhaNelo chuM, huM badhuM barAbara karuM chuM, bIjA karatAM huM kAMIka vizeSa karuM chuM vagere svarUpe mithyA abhimAna karatA hoya, to tevA ahaMkArI ke matta eTale ke tapAdinA abhimAnavALA sAdhako azubha karmabandhathI avazya lepAya che. je sAdhako tapazrutAdinuM AvuM abhimAna karatA nathI; paraMtu vivekapUrvaka tapazrutAdi karI mokSane ke nirlepabhAvane anurUpa pariNati ghaDavA paNa prayatna karatA nathI, mAtra "bAhya kriyAo karavAthI ke bhaNavAthI 1, tulanA : mahAvimUDhAtmA zartAmati manyate I (zrImad bhagavadgItA a.3 zlo 27) ahaMkArathI vimUDha thayelo AtmA "huM kartA chuM' e pramANe mAne che ema bhagavad gItAkAra paNa kahe che. For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra mokSa maLI jaze' - evI vivekahIna mAnyatA dharAvI, kriyAo karIne ke thoDuM ghaNuM bhaNIne saMtoSa mAne che. te sAdhako potAnAmAM tevuM abhimAna na hovA chatAM paNa aviveka ane aMtaraMga yatnanA abhAvane kA2Ne tapAdi kriyAo ka2vA chatAM karmathI lepAya che. teo 'meM ATalo tapa karyo, ATalo zruta abhyAsa karyo...' vagere vicAro dvArA mAnasika AnaMda meLavI zake che, thoDAka zubha bhAva ke zubha lezyA pragaTAvI zake che; paraMtu mokSane anurUpa cittavRtti ghaDavAno ke kSamAdi bhAvonI vRddhi karavAno prayatna nahIM hovAne kA2Ne teo karmabaMdhathI bacI zakatA nathI. 88 je sAdhako vaLI tapAdinI kriyAo karI mokSane anukULa pariNAma pedA karavA prayatnazIla rahetA hoya, potAnI kriyAmAM koI kIrti AdinI AzaMsA svarUpa kASAyika bhAva bhaLI na jAya tenI kALajI paNa rAkhatA hoya, Ama chatAM jo temane 'meM A karyuM' tevo harSano pariNAma ke kartApaNAno bhAva temane sparzI jato hoya to teo paNa karmabandhathI lepAya che; kemake 'meM AvuM sukRta karyuM che' - te bhAva paNa prazasta rAgI svarUpa che. jo ke prAraMbhika kakSAmAM AvuM anuSThAna AdaraNIya che, topaNa jJAnayoganI UMcI bhUmikA mATe te anukULa nathI. bhAvanAjJAnasaMpanna mahAtmAo A badhAthI judAM hoya che. temanuM citta jJAnayogamAM magna hovAnA kAraNe sadA mokSane anukULa bhAvothI bhAvita hoya che. teo kadAca koI kriyAo na karatAM hoya topaNa karmabaMdhathI lepAtA nathI, kemake temanAmAM karmabandhanA mULa kAraNabhUta kartRtvanuM abhimAna vagere kASAyika bhAvo hotA nathI. syAdvAdanA UMDA abhyAsathI temanI pariNati ghaDAI hovAne kAraNe bhAvanAjJAnavALA mahAtmAo dareka padArthane ke dareka kriyAne sarvanayasApekSapaNe yathArtha rIte yojI zake che. zuddha nizcayanayAnusAra parama zuddha Atmatattvane pragaTa karavAnA lakSyapUrvaka vyavahAranI dRSTinuM paNa yathArtha yojana karI teo tapAdi uttama anuSkAno seve che. A anuSThAno dvArA teo potAnI cittavRttine nirmaLatara banAvatA jAya che ane uttarottara viziSTa evI nirlepatAno anubhava paNa karI zake che. ucca kakSAno tapa ke zrutAbhyAsa karatAM paNa teo jANe che ke, meM tapAdi karyA' evuM vyavahArathI kahevAya, bAkI nizcayathI to 'huM tapAdi koI bhAvano kartA nathI, huM mAtra zuddha Atmadravya chuM.' AvI buddhi vartavAnA kA2Ne teo karmathI lepAtA nathI. AthI graMthakArazrI kahe che ke, bhAvanAjJAnasaMpanna mahAtmA kriyAvAna hoya ke niSkriya hoya; koIpaNa rIte teo karmathI lepAtA nathI. A gAthAnA sArarUpe eTaluM spaSTa thAya che ke, zAstramAM jaNAvelI sarva kriyAo mokSane anukULa cittavRtti ghaDavA mATe hoya che. tethI ja mokSa ke niSkaSAya bhAvane anurUpa jeTalI cittavRtti ghaDAya teTaluM karmabaMdhathI bacI zakAya che. jo AvI cittavRtti na ghaDAya ke tenuM lakSya paNa na 2khAya to tapa, saMyama ke AvazyakAdinI zubha kriyAothI paNa karmabaMdha aTakato nathI. 5395 2. AvazyAvirAmeLa, vAtsalyAr mAvatarAm| prAprati svarvAsocyAni, na yAti paramaM pam / / 5/4 || For Personal & Private Use Only adhyAtmasAre / / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayogInI dRSTie jagata - gAthA-40 jJAnayogInI dRSTie jagata gathA-40 avataraNikA : bhAvajJAnasaMpanna karmathI lapAto nathI te jaNAvI, have te jagatane kevI rIte juve che ke jethI tene karmabandha thato nathI, te jaNAvatAM kahe che - zloka : samalaM nirmalaM cedamiti dvaitaM yadA gatam / dvataM nirmasaMvardhI mevaziSya 40 | zabdArtha : 1/2. m (brahma) samaruM . "A brahma (saMsAravartI AtmAo) samala che rU/4. (Dha5) nirmadaM ra - ane A brahma (mokSavartI AtmAo) nirmaLa che" /6. ti vaita - A prakAranuM vaita 7. cA - jyAre 8. tim - cAlyuM jAya che . tavA - tyAre 10/11/12. in kaita nirmaTha - eka advaita nirmaLa rU. brahma - brahma 14, zaNa7 - bAkI rahe che. zlokArtha : "A saMsAravartI jIvonuM brahma malavALuM che ane mokSavartI jIvonuM brahma nirmaLa che' AvuM kaeNta jyAre cAlyuM jAya che tyAre eka advaita nirmaLa brahma ja bAkI rahe che. bhAvArtha : vyavahAranayathI jyAre AtmAnuM svarUpa jovAmAM Ave tyAre saMsArI jIvo karmamalathI yukta hovAthI samala che ane siddhanA jIvo karmathI mukta hovAthI nirmaLa che; evuM jaNAya che. Ama jIvonA be bhedorUpa vaita brahma najaramAM Ave che. vyavahAra nayane anusaranArI AvI pUlaSTino tyAga karI sAdhaka jyAre nizcayanayarUpa sUkSmadraSTithI AtmAne juve che, tyAre tenI dRSTimAMthI A samala ane A nirmaLa evo daitabhAva cAlyo jAya che ane tyAre tene sarva AtmAo mAtra zuddha brahmarUpe pratIta thAya che. vizeSArtha : vyavahAranayanI dRSTithI saMsArI jIvonuM jyAre bAhya svarUpa jovAmAM Ave tyAre te jIvo karma ane zarIrAdithI yukta sArAnarasA, UMca-nIca AdinA bhedavALA dekhAya che ane siddhanA jIvo karma ane zarIrAdithI rahita nirmaLa eka svarUpavALA dekhAya che. tethI evuM lAge ke saMsArI jIvo samala che ane siddhanA jIvo nirmaLa che. vyavahAranayanI AvI bhUladRSTino tyAga karI, jyAre zuddha nizcayanayathI AtmAne jovAmAM Ave tyAre sattAthI zuddha evA saMsArI jIvo paNa siddhanA jevA nirmaLa dekhAya che. tethI A samala ane A nirmala' - Avo daitabhAva raheto nathI. saMsArI ane siddha vacceno A bhedabhAva jyAre bhUMsAI jAya che, tyAre Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www ainelibrary.org Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ co adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra advitIya ane anupama sarva karmamalathI zunya brahmatattva bAkI rahe che ane zuddhabrahma svarUpe sarva jIvo samAna jaNAya che. bhAvanAjJAnasaMpanna mahAtmAo AvI nizcayanI dRSTithI jagatane juve che. tethI teone dareka jIvomAM zuddha brahmanuM ja darzana thAya che. A ja kAraNe temanA cittamAM koInA paNa pratye rAga-dveSAdi kaSAyone kyAMya sthAna maLatuM nathI ane sAmyabhAva temanA mATe sahaja banI jAya che. A rIte sAmyabhAvane varelA hovAthI ja A mahAtmAone karmabandha thato nathI. gra vakArazrIe A ja vAtane jaNAvatAM anyatra paNa kahyuM che ke, nizcayanayathI pariNati ghaDAI hovAne kAraNe jyAre jagatanA jIvomAM karmakRta vaividhya jaNAtuM nathI', tyAre ja anAhata-akhaMDita evuM sAmya prApta thAya che. AvI dRSTino ughADa thavAthI jevI saMvedanA svanA viSayamAM thAya che tevI ja saMvedanA anyanA viSayamAM paNa thAya che. sattAthI sarvajIvo paramAtmA jevA nirmaLa che. A vAstavikatA samajavA chatAM satata jIvonuM AvuM svarUpa kema najaramAM AvatuM nathI ane mAtra teonuM karmakRta svarUpa ja kema AMkha sAme AvI jAya che ? A dareka sAdhakane muMjhavato prazna che. hakIkatamAM sAdhaka jyAM sudhI jJAnamagna na bane tyAM sudhI Avo daitabhAva jato nathI ane jyAM sudhI vaitabhAva na jAya tyAM sudhI advaita evuM AtmAnuM nirmaLarUpa pratIta thatuM nathI. eTale je paNa sAdhakane advaitanI pratIti karavI hoya, teNe sarva prathama vyavahAranaya sApekSa kriyA mArga sAdhI te dvArA mohanIya karmano kSayopazama sAdhavo joIe. mohanIyakarmano kSayopazama sadhAtAM jJAnayogamAM magnatA pragaTe che ane jJAnayogamAM magnatA pragaTatAM baita bhAvano nAza thAya che. A rIte dvaitabhAvano nAza thatAM prayatna karyA vagara sahaja rIte zuddha nizcayanayAnusArI zuddhAtmatattvanuM saMvedana sarva AtmAomAM eka sarakhuM pravarte che. sAmAnyathI vicAra karavAmAM Ave to dareka padArthanI jema jIva paNa aneka svarUpavALo hoya che. Ama chatAM je vyaktine jenuM mahattva hoya te vyaktine te ja svarUpa dekhAya che. jema ke, rUpavAna vyaktine jotAM rUparasikane tenAM rUpa, raMga, lAvaNya ja dekhAya che; paraMtu te rUpanI pAchaLa rahelI azuci ke tenA svabhAvanI vicitratA najaramAM AvatI nathI. te ja rIte jyAM sudhI sAdhakanA mana upara paudgalika bhAvanI asara vartatI hoya che, tyAM sudhI pudgalanA saMgathI te sukha-duHkhanI lAgaNIo anubhave che; tethI tene sattAthI zuddha ane dareka jIvomAM samAnarUpe raheluM evuM anya jIvanuM nirmaLa svarUpa najaramAM AvatuM nathI, paraMtu karmodayathI prApta thayeluM paulika vividhatAthI bhareluM jIvanuM malina svarUpa ja tenI najaramAM Ave che. tethI je sAdhakane karmakRta bhAvothI najara uThAvI zuddha Atmadravya tarapha mITa mAMDavI hoya, teNe sau prathama to pudgala pratyenI prIti toDavI paDe ane zuddha Atmadravya pratyenI prIti pragaTAvavI paDe, buddhimAM tenuM mahattva aMkita karavuM paDe to ja bhAvanAjJAnasaMpanna mahAtmAnI jema nizcayadRSTithI te sarvane samAna joI zakaze. A dRSTino ughADa thatAM A krodhI ane A mAnI, A mAyAvI ane A sarala, A anukULa ane A pratikULa; evA koI karmakRta bhedo najara samakSa nahIM Ave ane sarvatra eka mAtra zuddha brahma ja dekhAze. ll40I. 1. jagajjIveSu no bhAti dvaividhyaM karmanirmitam / yadA zuddhanayasthityA tadA sAmyamanAhatam / / 9/8 / / - adhyAtmasAre || For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayadRSTithI advaita brahmano svIkAra - gAthA-41 nayadaSTithI advaita brahmano svIkAra gAthA - 41-42-43-44-45 avataraNikA : pUrva zlokamAM kahyuM ke, bhAvanAjJAna pariNata thatAM samala-nirmaLano bheda nAza pAme che ane eka nirmaLa brahmanI saMvedanA anubhavAya che. A vAta sAMbhaLatA prazna thAya ke, jIvomAM AkRti ane prakRtinA aneka bhedo dekhAya che, Ama chatAM temAM syAdvAdaSTivALA mahAtmA mAtra zuddhanayathI jaNAtA nirmaLa brahmanuM saMvedana kevI rIte karI zake ? ane te apUrNadarzana kema na kahevAya tenuM samAdhAna ApatAM jaNAve chezloka : mahAsAmAnyarUpe'sminmajjanti nayajA bhidAH / samudra iva kallolAH, pavanonmAthanirmitAH' // 41 // zabdArtha : 9. pavanonmAnirmitA: - pavananA AvegathI utpanna thayelA ra/rU. vastrotra: rU - taraMgo jema 4. samudra (HMnti) - samudramAM (laya pAme che) 1/6. (tathA) nayanA mA. - tema nayathI utpanna thayelA bhedo 7/8, mahAsAmAnya smina - mahAsAmAnya svarUpa AmAM = brahmamAM che. mannatti - samAI jAya che. zlokArtha : pavananA AvegathI utpanna thayelA taraMgo jema samudramAM ja samAI jAya che tema nayathI utpanna thayelA bhedo mahAsAmAnya evA zuddha brahmamAM samAI jAya che. bhAvArtha : pavananA AvegathI jema samudramAM aneka taraMgo utpanna thAya che ane pavana zAMta thatAM te taraMgo samudramAM ja samAI jAya che, tema paryAyane jonArI nayanI dRSTithI jIvonA AkRti ane prakRtigata bhedo dekhAya che; paraMtu mohanA taraMgo zAMta thatAM jyAre bhAvanAjJAna pragaTe tyAre e bhedo mahAsAmAnyarUpa dravyamAM = advaita brahmamAM samAI jAya che, mATe te jJAna saMpUrNa ane yathArtha ja che. AthI ja bhAvanAjJAnasaMpanna evo jJAnayogI sarva jIvamAM rahela mahAsAmAnya svarUpa (sat svarUpa) nirmaLa brahmane juve che, tyAre tenI dRSTimAM potAnI indriyo ane mana dvArA jaNAtA zarIrAdinA AkRti ke prakRtikRta bhedo gauNa banI jAya che ane tene jIvamAtra brahmasvarUpe dekhAya che. vizeSArtha :. anubhavajJAnano paripAka sAdhakanI dRSTine khUba ja udAtta banAve che. A udAttadaSTi prApta thatAM ja temanI dRSTimAM judA judA nadRSTithI utpanna thayelA AkRti ane prakRtikRta vividha bhedo gauNa banI jAya che ane padArtha mAtra sat svarUpe dRSTigocara bane che. For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra jagatavartI dareka padArthonuM darzana sAmAnya ane vizeSa ema be svarUpe thatuM hoya che. koIpaNa padArthane te te dravya, guNa ke paryAyanI apekSAe vizvavartI anya padArtho karatAM judo tAravavArUpa kArya vizeSa dharma karato hoya che; jyAre aneka vyaktimAM rahela eka sadaza dharmane mukhya karIne anekamAM ekarUpatAnI pratIti karAvavAnuM kArya sAmAnyadharma kare che. A sAmAnya : 1. tiryaka sAmAnya, 2. urdhvatA sAmAnya ane 3. mahAsAmAnya svarUpa hoya che. 1. eka ja vyaktinA kramika prApta thatA tamAma paryAyone svIkAranAra sAmAnya e urdhvatA sAmAnya kahevAya che. te anekamAM anugatatAnI pratIti karAve che. 2. koIpaNa eka dharmane mukhya banAvI aneka vyaktine ekarUpe svIkAranAra sAmAnya e tiryam sAmAnya kahevAya che. te anekamAM sadRzatAnI pratIti karAve che; 3. mAtra sattA dharmane mukhya rAkhIne jagatavartI jIva ane jaDa sarva padArthone ekarUpe svIkAranAra sAmAnya e mahAsAmAnya kahevAya che. A rIte jotAM pratyeka padArtho ane jIvo te te dravya, guNa ane paryAyanI apekSAe judA hovAthI te dareka vacce bheda spaSTa che; paraMtu sattAnI apekSAe koIpaNa padArtha vacce koIpaNa prakArano bheda TakI zakato nathI. te te avasthAvizeSane pradhAna banAvavAmAM Ave to judA judA pratIta thatA padArthone paNa jyAre avasthA vizeSane gauNa karI avasthAna (astitva) mAtra eTale sattAne pradhAna banAvI jovAmAM Ave to te sattAnI apekSAe to badhA padArtho eka rUpe ja pratIta thAya che. samaMdaramAM pedA thatA badhA ja mojA-taraMgonuM jema alaga alaga astitva hovA chatAM te taraMgone gauNa karIne samudrane mukhyarUpe jovAmAM Ave to pratyeka taraMgomAM mAtra samudranAM ja darzana thAya che; ane e ja samudrane jovA chatAM taraMgone mukhyarUpe jovAmAM Ave to pratyeka taraMgo alaga alagarUpe dekhAya che. tenI jema jagatanA dareka padArthamAM rahela sattAdharmane eTale ke vastunA astitva dharmane mukhya karIne jovAmAM Ave to badhe ja "sat, satnI arthAt ke che, che' nI pratIti thAya che. A rIte pratyeka padArtha satsvarUpe ja upasthita thAya che ane jagatamAM mAtra sanAM ja darzana thAya che. A sat te ja sat-sAmAnya ke mahAsAmAnya che. Ama hovA chatAM jyAre te ja mahAsAmAnyane gauNa karIne, te te padArthonI te te dravya, guNa, paryAyata bhinna bhinna avasthAne mukhyarUpe jaNAvatI dRSTine arthAt ke nayadRSTine mukhya karIne jovAmAM Ave to badhuM ja juduM juduM dekhAya che, je nayathI utpanna thayelA bhedo che. sAmAnya vyavahAramAM A rIte padArthone judA judArUpe jonArI nadRSTinuM prAdhAnya hoya che, tethI vyavahAramAM AkRti ane prakRtikRta bhedonuM darzana thAya che. jyAre nizcayamAM / naizcayika pariNatimAM abhedanuM prAdhAnya hoya che i mahAsAmAnyanuM prAdhAnya hoya che. tethI sarvapadArtho mAtra "sat' rUpe pratIta thAya che. A dRSTi jyAre mukhya bane tyAre jema pavana zAMta thatAM samudranA taraMgo samudramAM samAI jAya che, tema nayakRta bhedo mahAsAmAnyane jonArI eTale ke advaita brahmane jonArI zuddha dravyAstika nayanI dRSTimAM samAI jAya che. For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayadRSTithI advaita brahmano svIkAra - gAthA-42 93 jijJAsAH syAdvAdane svIkAranAra yogI to sarva nayone mAne che. Ama chatAM vyavahArane gauNa karI te mAtra zuddhanayanI dRSTi apanAvI jIvamAtrane matsvarUpe eTale ke zuddha brahmasvarUpe ja kema juve che ? tRptiH syAdvAdane svIkAranAra yogI atyaMta prAjJa hoya che. te samaje che ke, padArtha to aneka dharmavALo hoya che, Ama chatAM jyAre je nayanI dRSTi upakAraka bane tyAre te dRSTi apanAvI padArthanuM avalokana karavAmAM Ave to ja Atmahita sAdhI zakAya. jo vyavahAra nayane prAdhAnya ApI jagatanA jIvone jovAmAM Ave to AkRti ane prakRtikRta bhedo najaramAM Ave, tenAthI rAgAdi bhAvo utpanna thAya che ane AtmAnuM ahita thAya che, AthI ja paryAyane jonArI vyavahAranayanI dRSTine gauNa karI, jJAnayogI zuddha nizcayanayane prAdhAnya Ape che. mATe ja kahyuM che ke, ___ yadA dhyAyati yad yogI yAti tanmayatAM tadA / dhyAtavyo vItarAgastad nityamAtmavizuddhaye / / je kAraNathI yogI jyAre jenuM dhyAna kare che tyAre tadrupa banI jAya che, te kAraNathI AtmAnI vizuddhi mATe nitya vItarAganuM dhyAna karavuM joIe. - yogasAra 1-3 zuddha nizcayanayanI dRSTithI satsvarUpe sarva padArtho samAna che. koI sAruM nathI ke koI narasuM nathI. A rIte jotAM rAga-dveSa thatA nathI ane samatAdi bhAvo dRDha bane che. AthI syAdvAdane varelA, jJAnayogamAM magna banelA yogI sAmyayogane siddha karavA mATe pradhAnarUpe nizcayanayanI dRSTi apanAve che. jenA pariNAme te sarva jIvomAM sadAkALa rahelA zuddha svarUpane joI, 'mAtmavat sarvabhUteSu' nA bhAvamAM viharI zake che . l41 avataraNikA : mahAsAmAnya to e dravyamAM rahela che, mAtra jIva dravyamAM nathI to pachI jIvamAM samala ane nirmalanI buddhi utpanna kare tevA nayakRta bhedo mahAsAmA- nyamAM samAI jAya che tevuM kema kahyuM? tenuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe chezloka : SaDdravyaikAtmyasaMsparzi, satsAmAnya hi yadyapi / parasyAnupayogitvAt, svavizrAntaM tathApi tat // 42 // zabdArtha : 9, yadyapi - jo ke . sattAmAnya - sat sAmAnya = mahAsAmAnya rU/4. padravaivarAbhyasaMsparza di - chae dravyamAM rahelI ekarUpatAne sparzanAruM ja che 6. tathApi - topaNa 6. paraW - paranuM = AtmA sivAyanAM dravyanuM 7. anupayotvinuM - anupayogIpaNuM hovAthI 8. tat - te = mahAsAmAnya 2. vizrAnta - svamAM = jIvamAM ja vizrAnta pAme che. 1. tulanA: bhagavadgItAnA adhyAya unA zloka 32mAM jaNAvyuM che ke, Atmaupamyena sarvatra samaM pazyati yo'rjuna / sukhaM vA yadi vA duHkhaM sa yogI paramo mataH / / he arjuna !te yogI zreSTha manAyo che je potAnI jema sarvamAM sukha ane du:khane samAna juve che. For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra zlokArtha : jo ke mahAsAmAnya jIva, ajIva Adi chae dravyamAM je aikya che = ekAtmatA che tene sparzanAruM che; topaNa para = jIva sivAyanA anya dravyo anupayogI hovAthI te = mahAsAmAnya mAtra jIvamAM vizrAnta pAme che. bhAvArtha : jagatavartI sarva padArthanA astitvanI pratIti karAvanAra mahAsAmAnya dharma che, je chae dravyomAM ekarUpatAno bodha karAve che, tethI tene cha dravyamAM rahelA aikyane sparzanAro dharma kahevAya che. A mahAsAmAnya ke sat sAmAnya chae dravyomAM samAnatAnI pratIti karAvatuM hovA chatAM, yogIne zuddha AtmasvarUpa pragaTa karavA ke 52ma sAmyane pAmavA AtmA sivAyanA padArthomAM rahelA sAmAnyane jovAnuM koI prayojana jaNAtuM nathI, tethI zuddha nayanA upayogamAM vartato sAdhaka te mahAsAmAnyane mAtra jIvamAM ja vizrAnta kare che ane tethI tene saMsA2vartI ke mokSavartI sarvajIvo sattArUpe sarakhA ja jaNAya che. vizeSArtha : syAdvAdanA jANakA2 yogIone spaSTa khyAla hoya che ke, padArtha jema kathaMcid sAmAnyarUpa ane kathaMcid vizeSarUpa che; tema sAmAnya paNa aneka prakAranuM che. koI sAmAnya ghaTa mAtramAM rahe che to koI jIva mAtramAM rahe che ane mahAsAmAnya to cha e dravyomAM rahe che. Ama chatAM teo sAdhanAnI ucca uccatara bhUmikAo prApta karI zakAya tevA sAmAnyane jovA prayatna kare che, tethI teo vicAre che ke AtmA mATe to AtmA sivAyanA pudgalAdi dravyo upayogI nathI, mATe cha e dravyomAM rahelA sAmAnyane jovAmAM koI phAyado nathI. A vicArasaraNInA AdhAre yogIo ajIva padArthomAM rahela sat sAmAnyanI (AtmA sivAyanA padArthamAM rahelA sat sAmAnyanI) upekSA karIne jIvamAtramAM vartatA sAmAnyane grahaNa kare che. jenA lIdhe teone satcit AnaMdasvarUpa mahAsAmAnyanI prApti thAya che. A mahAsAmAnyane jovAnI dRSTi jema jema keLavAtI jAya tema tema yogIno upayoga zuddha, zuddhatara ane zuddhatama bane che, AthI ja zuddha nayane anusAre padArthane jotAM teone sarva jIvo zuddha brahmasvarUpe eka samAna ja dekhAya che, 'A samala ane A nirmaLa' evo bheda temanI dRSTimAM raheto nathI. te rIte ja A saMyamI ane A asaMyamI, A vivekI ane A avivekI evo bheda paNa bhUsAI jAya che ane sarva jIvo saccidAnaMdasvarUpe samAna dekhAya che. Ama sarva pratye tulyavRttivALA thaI teo 52ma sAmyane prApta karI zake che. A vAtane lakSyamAM rAkhIne ja AgamamAM 'o AyA' sUtra pravarte che. I42 // avatariNakA : mahAsAmAnyanuM pratipAdana karanAra saMgrahanaya che, te naya to satsvarUpe ja dravyono svIkAra kare che, Ama chatAM pUrvanA zlokamAM sat sAmAnyanI vizrAnti mAtra jIvadravyamAM batAvI te saMgrahanayanA mate kevI rIte ghaTI zake ? tenuM samAdhAna karatAM jaNAve che For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayadRSTithI advaita brahmano svIkAra - gAthA-43 zloka : nayena saGgraheNaivamRjusUtropajIvinA' / saccidAnandarUpatvaM brahmaNo vyavatiSThate |43 || zabdArtha : 9. gvam - A rIte = AtmA sivAyanA dravyo anupayogI hovAthI saMtu sAmAnya mAtra AtmAmAM vizrAnta thAya che e rIte 2. RtumUtropIvinA - RjusUtra nayanA AdhAre jIvanAra, jonAra ane bolanAra 3/4. satrA nayena - saMgrahanaya vaDe che. vraHT: - brahmanuM 6. sacavAnandrarUpaa - sat, cit ane AnaMdapaNuM 7. vyavatiete - vyavasthita thAya che. zlokArtha : A rIte = AtmA sivAyanAM dravyo zuddha AtmasvarUpane pAmavA mATe upayogI na hovAthI sat sAmAnyane brahma mAtramAM vizrAnta karavAthI, RjusUtranayanA AdhAre jonAra ane bolanAra saMgrahanayathI brahma sat-citAnaMdasvarUpe vyavasthita thAya che. bhAvArtha : vartamAnakAlIna ane svakIya vastu mAtrane svIkAranAra RjusUtranayanI mAnyatAno sahAro laI, jyAre saMgrahanayane abhimata mahAsAmAnyane jovAmAM Ave tyAre ja te mahAsAmAnya sva = AtmAmAM vizrAnta pAme; kema ke RjusUtranaya parakIya vastune vastu tarIke svIkArato nathI, tethI tenA pramANe jIva sivAya padArtho paNa parakIya hovAthI satuM nathI. pariNAme satasvarUpe jIva mAtra ja upasthita thAya ane mahAsAmAnya temAM rahela saccidAnaMdasvarUpe svIkArya bane, Ama RjusUtra upajIvI saMgrahanayathI sat-cit ane AnaMda e ja AtmAnuM svarUpa che evuM nakkI thAya che. vizeSArtha : naya eka abhiprAya vizeSa che, je vastunA aneka dharmomAMthI koI eka dharmane mukhya karI vastunA svarUpanuM pratipAdana kare che; Ama chatAM te vastunA bIjA dharmano apalApa karato nathI. sAta nayomAMthI saMgrahanaya kevaLa sAmAnyane svIkAre che, tethI te jyAre vastunA svarUpanuM pratipAdana kare tyAre vastunA sAmAnya dharmane mukhya rAkhI tenuM varNana kare che. Ama te chae dravyomAM rahela sattA nAmanA dharmane grahaNa karIne chae dravyone eka svarUpe svIkAre che, paraMtu jyAre A saMgrahanA RjusUtranayano Teko le che tyAre tenuM maMtavya juduM banI jAya che. RjusUtranA vartamAna kSaNavartI svakIya paryAyane padArtharUpe svIkAre che. te jema vastunA bhUtakAlIna ke bhaviSyakAlIna paryAyo anupayogI hovAthI temano apalApa karI mAtra vartamAna paryAyone svIkAre che, tema parakIya paNa anupayogI hovAthI teno paNa apalApa karI mAtra svakIya paryAyone ja svIkAre che. jema paranuM 1. nayanI vizeSa samajUtI mATe bhAga-1nuM pariziSTa-1 jovuM. For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra dhana potAnA mATe koI upayogamAM na AvatuM hovAthI RjusUtra naya tene dhana tarIke svIkArato nathI. tema AtmA mATe anAtma dravyo paNa anupayogI hovAthI RjusUtra nayanI dRSTie to te dravyo vidyamAna ja nathI arthAt sat ja nathI, tethI RjusUtra naya anya dravyono svIkAra ja karato nathI, tenA mate SaD dravyomAMthI sat tarIke mAtra AtmA ja upasthita thAya che. RjusUtranI AvI mAnyatA jyAre saMgrahanayanI sAthe bhaLe che, tyAre te dRSTie jonArane sattA dharmane AgaLa karIne je chae dravyomAM samAnatAnI pratIti thatI hatI, tenA badale sattA dharmanI mAtra AtmAmAM rahelA dharmarUpe upasthita thAya che. kema ke, tenA mate AtmA sivAya jagatamAM koI vastu ja nathI. pariNAme sat sAmAnya eTale ke mahAsAmAnya brahmamAtramAM vizrAnta pAme che ane mahAsAmAnya AtmamAtramAM 2hela eka dharma tarIke upasthita thAya che. A dharma eTale eka evo dharma ke je pratyeka AtmAmAM sAdazyanI pratIti karAve, tethI mahAsAmAnya sat-cit-AnaMdarUpe prApta thAya, kema ke saccidAnaMdapaNuM ja evo dharma che je jIvamAtramAM rahelo che ane sarvajIvomAM sadazatAno bodha karAve che. Ama jIvonA dekhAtA bhedone gauNa karI, sAdhaka jyAre RjusUtranuM avalaMbana laIne, padArthanuM nirUpaNa karanAra saMgrahanayanA AdhAre jIvone juve che tyAre tene dareka jIva zuddha brahma svarUpe-saccidAnaMdarUpe dekhAya che. pariNAme A rIte jonArane te dareka jIvo pratye samatAno bhAva ullasita thAya che. jyAre sarva padArthone satsvarUpe grahaNa karAya tyAre koI vizeSanI upasthiti ja thatI nathI. pariNAme koI vikalpo UThatA nathI. AvI nirvikalpadazAmAM sattnuM dhyAna cAle to sat dvArA mAtra saccidAnaMda AtmasvarUpa advaita brahma ja cittamAM upasthita thAya che ane Avo upayoga zuddha Atmatattvane pAmavA ati u5kA2ka bane che. II43 // avataraNikA : 'RjusUtra upajIvI saMgrahanayathI brahma sat-cit-AnaMda svarUpa che evuM nakkI thayuM, A sat-cit AnaMdamaya AtmA ja advaita brahmasvarUpa che.' AvuM pUrva zlokamAM jaNAvyuM. tyAM prazna thAya ke syAdvAda siddhAnta anusAra vicAratAM advaita brahma kevI rIte svIkArI zakAya ? - AvA saMbhavita praznanA samAdhAna svarUpe jaNAve che zloka : - sattvacittvAdidharmANAM, bhedAbhedavicAraNe / da na cArtho'yaM vizIryeta, nirvikalpaprasiddhitaH // 44 // zabdArtha : 1/2. 4 savitttAdhirmAnAM - ane sattva, cittva Adi dharmo saMbaMdhI rU. memevivAro - bheda-abhedanI vicAraNA ka2vAmAM Ave tyAre 4/. ayaM garthaH - A artha = 'advaita brahma saccidAnaMdamaya che' e artha 6/7. vizIeta 7 - asaMgata nahi bane 8. nirvilpaprasiddhita:- kemake nirvikalpanI prasiddhi che. For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayadRSTithI advaita brahmano svIkAra - gAthA-44 7) zlokArtha : sattva, citta Adi dharmo saMbaMdhI bheda-abhedanI vicAraNA karavAmAM Ave tyAre A artha = "advaita brahma saccidAnaMdamaya che' e artha asaMgata nahIM thAya; kemake nirvikalpanI prasiddhi che. bhAvArtha : AtmAthI AtmAnA sattA, jJAna, sukha Adi guNono bheda che ke abheda che ? evI vicAraNA nirvikalpadazAnI pUrva bhUmikAmAM hoya che. jJAnayogI mahAtmA jyAre nirvikalpadazA prApta kare che, tyAre to teo zuddha AtmatattvanA dhyAnamAM ja magna hoya che, tyAM bhedabhedanI vicAraNA ke anya koIpaNa vikalpo ja nathI. AthI ja graMthakAra kahe che ke sattva, cittva Adi dharmo AtmAthI bhinna che ke abhinna evA vikalpovALI vicAraNA karavAne kAraNe advaita brahma saccidAnaMdamaya che e artha nAza pAmavAnI je Apatti pUrvapakSe UbhI karI che, te asthAne che; kemake nirvikalpadazAmAM to vikalpovALI vicAraNAno ja abhAva hoya che. vizeSArtha : graMthakAre sthApita karyuM ke, "RjusUtra upajIvI saMgrahanaya vaDe advaita brahma sat-cit AnaMdasvarUpa che. A vAta sAMbhaLI vizeSa jijJAsu vyaktine prazna UThe ke sattva = sattA, cittva = caitanya ke jJAna ane AnaMda; A traNe dharmono brahma sAthe bheda che ke abheda che ? A praznanI vicAraNA karatAM jo sattva vagere dharmono brahma sAthe bheda svIkAravAmAM Ave to jagatamAM eka mAtra advaita brahmanuM astitva che evuM na kahI zakAya; kemake sattA, jJAna Adi dharmone alaga mAnavAmAM jagatamAM AtmA uparAMta sattA, jJAna Adi dharmonuM paNa astitva svIkAravuM paDe ane tethI "advaita brahma'no siddhAnta Take nahi. jo vaLI sattva vagere dharmono advaita evA brahma sAthe abheda che evuM svIkAravAmAM Ave to "advaita brahma saccidAnaMdasvarUpa che' evuM kathana karI zakAya nahIM. kema ke sattva, cittva Adi dharmo ane brahma eka ja vastu che. sattva AdithI brahma juduM nathI ane brahmathI sattva Adi judAM nathI. Ama sattA, jJAna Adi dharmono brahma sAthe bheda che ke abheda evI vicAraNA karavA jatAM "advaita brahma e padArtha ja asaMgata banI jAya; arthAt brahma advaita che e padArtha ja nAza pAmI jAya; evI koIne zaMkA thAya. AvI zaMkAnuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI jaNAve che ke, nirvikalpajJAnanI prasiddhi hovAthI prastuta artha asaMgata nahIM thAya. vAstavamAM "jJAnAdi dharma AtmAthI bhinna che ke abhinna' evI vicAraNAo nayonA AdhAre cAle che; AvI vicAraNA sAdhanAno prAraMbha karatA sAdhaka mATe jarUra upayogI che, paraMtu je sAdhaka samatAnI uccatara bhUmikAne sara karavA nirvikalpa dhyAnamAM ArUDha thayo hoya tenA mATe A upayogI nathI, kema ke nirvikalpa upayogamAM ArUDha thayelA yogInA jJAnamAM nayonI koI pravRtti ja hotI nathI. te mahAtmA For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra to "satu mAtranA upayogamAM lIna hoya che. A sat svamAM vizrAnta hovAthI, "AtmA brahmasvarUpe sat che', evo ja yogInA jJAnano upayoga hoya che, tethI AtmasvarUpanA jJAnamAM lIna banela yogInA upayogamAM jJAnAdi AtmAthI bhinna che ke abhinna' evA vikalponuM koI sthAna ja hotuM nathI. yogI to tyAre RjusUtra upajIvI saMgraha- nayAnusAra satumAM ekAgra hoya che, te vakhate te 'sat "satya"no jApa nathI karatA; paraMtu sat dvArA vAcya paramAtmasvarUpa zuddha Atmatattva sAthe tAdAtma anubhave che. AthI zaMkAkAranI zaMkA ja asthAne che, kemake nirvikalpajJAnamAM magna banela mahAtmA zuddha brahmatattvane sattvarUpe, caitanyaijJAnarUpe ke AnaMdarUpe anubhavatA nathI, paraMtu akhaMDa saccidAnaMdaghana svarUpe zuddha AtmatattvanuM saMvedana kare che ane anyane paNa tatsvarUpe ja juve che. ll44ll avataraNikA : nirvikalpa jJAnamAM lIna banelA mahAtmA sattA, jJAna, AnaMda Adi dharmo advaita brahmathI bhinna che ke abhinna tenI vicAraNA karatA nathI; tema pUrva zlokamAM jaNAvyuM. tyAM prazna thAya ke tattvanA nirNaya mATe bhedabhedanI vicAraNAthI yukta syAdvAdanI dRSTi atyaMta Avazyaka che, tethI AvI vicAraNAno abhAva te jJAnayogI mATe doSarUpa nahIM bane ? tenuM samAdhAna karatAM jaNAve chezloka : yogajAnubhavArUDhe, sanmAtre nirvikalpake / vikalpaughAsahiSNutvaM, bhUSaNaM na tu dUSaNam // 45 // zabdArtha : 1. yogAnAnumavArUDha - (cAritra) yogathI utpanna thayelA anubhava jJAnamAM ArUDha thaye chate ra/rU. sanmA nirvijanya - satumAtranA viSayavALA nirvikalpa upayogamAM 4, vivaTatpAdiya - vikalponA samUhanuM asahiSNupaNuM 6. mUpavi - bhUSaNa che 6/7/8, tu TUSaNam na - paraMtu dUSaNa nathI. zlokArtha : sAdhaka jyAre cAritrayogathI utpanna thayelA anubhavajJAnamAM ArUDha thAya che tyAre "sat mAtranA viSayavALA nirvikalpajJAnanA upayogamAM vikalponA samUhane sahana na karavA - na sparzavAM te bhUSaNa che, paraMtu dUSaNa nathI. bhAvArtha : lakSyanA praNidhAnapUrvaka jyAre cAritranA anuSThAnonuM sevana karavAmAM Ave che, tyAre abhyAsanA atizayathI koI dhanya paLe sAdhakane anubhavajJAna prApta thAya che. Atmika AnaMdanI anubhUtivALA A kALamAM sAdhayogI zuddha paramatattva sAthe tAdAbhya sAdhI zake che. apUrva anubhUtinA AnaMdane mANavAnA A kALamAM "AtmA tenA guNothI bhinna che ke abhinna' evI vicAraNAo to AnaMdano bhaMga kare tevI banI jAya che, mATe nirvikalpadazAmAM vartatA jJAnamagna yogI mATe to vikalpone potAnI cittabhUmimAM koI For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayadRSTithI advaita brahmano svIkAra - gAthA-45 avakAza na Apavo te eka moTuM bhUSaNa che, dUSaNa nathI, AthI tene doSa mAnavo e syAdvAdanI samajano abhAva sUcave che. vizeSArtha : jainadarzana eTale anekAnta darzana. tene varelA tamAma sAdhako koIpaNa padArthanI vicAraNA aneka dRSTikoNathI kare che. anekadRSTithI padArthane joyA bAda je samaye je je dharmane mukhya ka2vA yogya hoya te dharmane mukhya karIne kArya kare che, temAM ja temanuM hita samAyeluM che, Ama karavAmAM ja anekAnta siddhAnta sAcA arthamAM samajAyo che evuM kahevAya. AthI ja amuka bhUmikAmAM je anuSThAna kartavya hoya, guNasAdhaka hoya, te ja anuSThAna u52nI bhUmikAmAM akartavya banI jAya, doSarUpa banI jAya. jemake dravyapUjA zrAvaka mATe kartavya che, to sAdhu mATe te ja akartavya banI jAya che. tenI jema aneka nayane anusaratI vicAraNAo savikalpavALI avasthAmAM guNakA2ka che, to nirvikalpa avasthAmAM te ja doSakA2ka bane che, tethI sAmAnyathI bhale evuM lAge ke sarvanayane anusaratI vicAraNAno abhAva e to moTuM dUSaNa che; paraMtu jyAre anekAntadRSTithI jovAmAM Ave to samajAya evuM che ke, pUrvanI bhUmikAmAM ucita gaNAtI A vicAraNAo uparanI bhUmikAmAM doSarUpa bane che. 99 prAraMbhika bhUmikAmAM padArthano samyag bodha karavAno hoya che, te mATe syAdvAdathI- anekAntadRSTithI padArthanuM avalokana karavuM Avazyaka hoya che. te vakhate tema na karavAmAM Ave to padArthano samyag bodha thato nathI, tethI tyAre to syAdvAdanI dRSTi ja vAstavika phaLa ApanArI hovAthI tenA dvArA padArthanuM vizleSaNa (analysis) karIne padArthano samyag nirNaya karavo e mAtra upakAraka nahIM paNa anivArya che, tethI prAraMbhika bhUmikAmAM to AvI vicAraNAo e eka bhUSaNasvarUpa manAya, ane AvI vicAraNAo na karavI te eka dUSaNa manAya. A bhUmikAmAM koI nirvicA2ka banI padArtha aneka dharmavALo hovA chatAM pakSapAtI valaNa apanAvI brahma advaitano siddhAnta svIkArI le to te siddhAMta ekAntarUpa hovAthI tenA mATe doSarUpa bane, tenA asagrahane puSTa karanAro bane, tethI A bhUmikAmAM mAtra zuddha brahmanI vicAraNA cokkasa dUSaNarUpa che. Ama chatAM sAdhaka jyAre yogaja anubhava upara ArUDha thAya, eTale ke cAritranA samyak pariNAmapUrvakanI kriyAono vAraMvAra abhyAsa karavAthI pedA thayela anubhavajJAna upara ArUDha thAya che; tyAre te jJAnayogI mATe to syAdvAdanA siddhAnta anusAra pedA thatAM vikalpono vicAra suddhAM paNa na ka2vo te eka bhUSaNa che, Atmika unnati sAdhe tevo eka guNa che. anubhavajJAnanI UMcI bhUmikAe pahoMcela yogI syAdvAdanA siddhAntone pUrNatayA jANato hovA chatAM, zuddha AtmatattvanuM dhyAna karavA mATe RjusUtra upajIvI saMgrahanayanI dRSTino svIkAra karI, 'sat' zabdathI jaNAtA zuddha brahmanA upayogamAM lIna bane che. A jJAnano upayoga koIpaNa prakAranA vikalpothI rahita paramAtmAnI sAthenI samApattisvarUpa hoya che. A dazAmAM syAdvAdanA vikalpo paNa pAtanuM kAraNa bane che, tethI jJAnayogI AvI vikalponI vicAraNAthI para thaI zuddha brahmamAM sthira thavA yatna kare che, je temanA mATe bhUSaNasvarUpa che. 45 // For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra anubhavajJAnanA svIkAramAM yukti gAthA 46-47 avataraNikA : pUrva zlokamAM jaNAvyuM ke, "yogaja-anubhava' zabdo dvArA varNavI zakAto nathI, to pachI vicAraka vyakti tene kaI rIte svIkArI zake ? - AvI zaMkAnA samAdhAnarUpe jaNAve chezloka : yo hyAkhyAtumazakyo'pi pratyAkhyAtuM na zakyate / prAjJairna dUSaNIyo'rthaH sa mAdhuryavizeSavat // 46 // zabdArtha : 9. mAdhuryavizeSavata - mAdhuryavizeSanI jema ra/rU. 5: 35rtha: - je artha (= yogaja-anubhava) 4. mAthAtunuM mazI : pa - kahevA mATe azakya hovA chatAM paNa che. pratyAdhyAtma - niSedha karavA mATe 6/7, na zakyate - zakya nathI 8. sa: (artha:) - te (artha) 2. prAjJaH - prAjJa puruSo vaDe 9999.TUSaya: na - dUSaNIya nathI zlokArtha : mAdhuryavizeSanI jema yogaja anubhava varNavavo paNa zakya nathI ane niSedha karavI paNa zakya nathI (tethI) anubhavasvarU5 artha prAjJa puruSo vaDe dUSita karavA yogya nathI. bhAvArtha : sAkara ane goLano svAda mANanAra vyakti, A banne vaccenuM mAdhurya juduM che tema jANI zake che; paraMtu tenuM varNana karI zakato nathI. A bheda avarNanIya hovA chatAM paNa teno niSedha karavo zakya nathI. tevI ja rIte cAritra yoganA AsevanathI utpanna thayelA anubhavajJAnanA AnaMdane yogIo mANI zake che, paraMtu zabdathI tenuM varNana karI zakatA nathI. bhale A anubhavajJAnanuM varNana teo na karI zake, topaNa A anubhavano niSedha paNa karI zakAya tema nathI, tethI buddhimAnoe tene dUSita na karavo joIe arthAt Avo koI padArtha che ja nahIM ema mAnI tenuM khaMDana paNa na karavuM joIe ke tevA anubhava mATe karAto prayatna vyartha che ema paNa na mAnavuM joIe. vizeSArtha : sAkara, goLa, zeraDI ke kerI vagere padArtho mIThA che; paraMtu A sarvanI mIThAza alaga alaga che. saunI mIThAzamAM je bheda che te cAkhavAthI khabara paDe che; paraMtu zabdomAM tenuM varNana karI zakAtuM nathI ke bheda nathI evuM kahI paNa zakAtuM nathI. AthI ja Avo bheda varNavI na zakAya, topaNa buddhizALI vyaktio tenI upekSA ke khaMDana karatA nathI. For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anubhavajJAnanA svIkAramAM yukti - gAthA-47 101 AvI ja rIte aMtaraMga vRttionI zuddhipUrvaka saMyamayoganuM sevana karatAM je anubhava jJAna pragaTe che, te zabdAtIta che, avarNanIya che. sAdhaka A jJAnanA AnaMdane mANI zake che; paraMtu spaSTa zabdomAM tenuM varNana karI zakato nathI; kemake A sukha ja evuM che ke jene zabdomAM DhALI zakAtuM nathI, tethI zabdo dvArA anubhavajJAnanuM keTaluM paNa varNana karavAmAM Ave, topaNa te varNana buddhisaMpanna zrotAne anubhavajJAnanuM saMvedana karAvI zakatuM nathI. Ama chatAM anubhavajJAna jevI koI sthiti ja nathI, evuM paNa prAmANika prajJAvAna puruSa kahI zakato nathI; kemake anubhavajJAnIoe zAstramAM anubhavajJAnanuM je varNana karela che tenAthI te samajI zakAya evuM che ke AvI anubhUtinuM astitva to che ja, mAtra potAnI tene anubhavavAnI kSamatA nathI, AthI ja nirmaLa buddhivALA vyaktie tene dUSita na karavuM joIe arthAt tenuM khaMDana ke tenI upekSA na karavI joIe. prAjJapuruSoe anubhavajJAna dUSita karavA jevuM nathI' tema kahI graMthakArazrI ema kahevA mAMge che ke, sAdhanA kSetre AgaLa vadhavA icchatA vyaktie anubhavajJAna avarNanIya che mATe temAM yatna karavo vyartha che, evuM mAnI tenI upekSA karavI na joIe. teoe to zAstranA AdhAre anubhavajJAnano je sAmAnya paNa bodha thAya che tene prApta karIne tene vizeSa prApta karavA zAstramAM jaNAvela yogane sudaDhatApUrvaka sevavo joIe ke jethI teo svayaM anubhavajJAnanuM saMvedana karI zake. IIko avataraNikA : anubhavajJAna avarNanIya che', te vAta pUrva zlokamAM jaNAvI have e ja vAtane spaSTa karavA eka dRSTAMta batAve chezloka : " kumArI ne yathA vetti, sukhaM dayitabhogajam / nAnA itathAM to roganA jJAnanuM jhum" [47] zabdArtha : 9. yathA - jema 2. kumArI - kuMvArI kanyA 3/4, yitamokAnaM sua - patinA samAgamathI utpanna thatAM sukhane 1/6. vetta na - jANatI nathI 7. tathA - tema TI. : - loka 6. coLInAM - yogIonA 9/99, jJAnagaM suvuM - jJAnathI utpanna thayelAM sukhane 12/1rU. nAnAti na - jANato nathI. zlokArtha : jema kuMvArI kanyA patinA samAgamathI thayelAM sukhane jANatI nathI, tema sAmAnya loka yogIonA jJAnajanya sukhane jANato nathI. bhAvArtha | vizeSArtha : bhautika jagatamAM pati-patnInA samAgamanuM sukha zreSTha kakSAnuM gaNAya che; paraMtu kuMvArI kanyA A sukhane jANI zakatI nathI. A sukhane to teno anubhava karanAra pariNIta strI ja jANe che; tenI jema AdhyAtmika For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra duniyAmAM vilasatA yogIo jJAnayoga dvArA pragaTatuM je Atmika sukha anubhave che tene saMsArarasika jIvo jANI paNa zakatA nathI, tene to teno anubhava karanAra yogI ja jANe che. tattvanI vicAraNA karatAM yogIo paudgalika - parAdhIna sukhonI upekSA karI, saMgathI thatAM kSaNikadu:khamizrita vaiSayika sukhone choDI, potAnA jJAnayoga dvArA pragaTelo AtmAno je AnaMda mANe che, te AnaMda ke sukha saMsArI jIvanA svapnano paNa viSaya banato nathI. svAdhIna, sadAkALa TakanAra, du:khanA mizraNa vinAnuM vAstavika sukha kevuM che, tenI kalpanA paNa teo karI zakatA nathI, teo to saMyogajanya sukha meLavavAmAM eTalA vyasta hoya che ke tenAthI anya koI sukha hoI zake tevo vicAra mAtra paNa karI zakatA nathI. 4lii. For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcayano upadeza konA mATe ? - gAthA-48 103 nizcayano upadeza konA mATe ? gAthA-48-49-50-51 avataraNikA : anubhavajJAnanuM spaSTa varNana karavuM zakya nathI, chatAM zAstramAM tenuM sAmAnyathI to kathana kareluM ja che; paraMtu A sAmAnya kathanano bodha paNa yogya vyaktine ja karAvI zakAya. viziSTa bhUmikA prApta thayA vagara anubhavajJAnanI vAto karavAmAM Ave ke tenuM jJAna ApavAmAM Ave to te ahitakArI paNa banI zake che, tethI have anubhavajJAnanI vAto konA mATe hitakArI banI zake te jaNAvatAM kahe chezloka : atyantapakkabodhAya, samAdhinirvikalpakaH / vAcyo'yaM nArdhavijJasya, tathA coktaM' parairapi ||48|| zabdArtha : 1/ra/rU. mAM nirvijatvA: samAdhi: - "A nirvikalpasamAdhi 4. atyantAvo thAya - atyanta paripakva bodhavALAne 6. vAvya: - kahevA yogya che; 6. IvijJI - (paraMtu) adhakacarA bodhavALAne 7. 1 (vAgya:) . (A kahevA yogya) nathI.' 8//10/11. 2 tathA para: pa uvAM - ane tema bIjAo vaDe paNa kahevAyuM che. zlokArtha : A nirvikalpa samAdhinI vAta atyaMta paripakva bodhavALAne ja kahevA yogya che; adhakacarA jJAnavALAne A kahevA yogya nathI, ane tema anya darzanakAroe paNa kahyuM che. (je A pachInA zlokamAM kahevAze.) bhAvArtha : tapa, saMyama AdinA zubhAnuSThAno dvArA jeoe Atmazuddhi ane nirmaLa buddhi prApta karI che, tevA sAdhako atyanta pakva bodhavALA kahevAya che. AvA pakva bodhavALA sAdhakane ja nirvikalpasamAdhirUpa nizcayanayanI vAto karavI joIe; paraMtu jeo adhurA jJAnavALA che tevA sAdhakane AvI UMcI bhUmikAnI vAto na karavI joIe. Ama graMthakArazrI to kahe che; paraMtu ekAMte brahmAdvaitane svIkAranArA vedAntIo paNa AvuM ja mAne che. je have pachInA zlokamAM kahevAze. vizeSArtha : UMcuM ane Atmahitakara jJAna paNa yogya AtmAone ja upakAraka bane che. jema nabaLI hojarIvALI vyaktine dUdhapAkanuM bhojana pacatuM nathI, tema AdhyAtmika kSetramAM nirvikalpasamAdhinI vAto ke zuddha Atmatattvane jaNAvanAra nizcayanayanuM jJAna paNa adhurA jJAnavALA mATe upakAraka banatuM nathI, UlaTuM nukazAnakAraka bane che, tethI ja zAstromAM jaNAvyuM che ke, anubhavajJAnanuM kathana sAmAnyathI sarvajana samakSa For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra karavA yogya nathI, paraMtu paripakva buddhivALA (Spiritually mature) zrotA sAme ja karavA yogya che. je sAdhako bhagavAnanA vacanAmRtanuM zravaNa kare che, tenA ciMtana, manana dvArA potAnA kASAyika bhAvo zAMta kare che, prabhue batAvelA kriyA mArgane sudaDha rIte seve che, kriyAnA sUkSma bhAvone jANI tenA mAdhuryane mANI zake che, tapa, tyAga dvArA viSayAsaktine ochI karI zake che, tenA dvArA cittane asaMgI banAvI, AMzika paNa AtmAno AnaMda anubhavI zake che; te sAdhako AdhyAtmika kSetre paripakva bodhavALA kahevAya che. AnA uparathI spaSTa samajAya tevuM che ke, AdhyAtmika kSetramAM mAtra jJAnAvaraNIyanA kSayopazamathI prApta thayelI buddhinI tIkSNatA e buddhinI paripakvatA nathI, paraMtu tenA mATe to jJAnAvaraNIyanA kSayopazamanI sAthe mohanIyakarmano kSayopazama hovo anivArya che, kemake AtmasAdhanAnA kSetramAM prajJAnI tIkSNatA karatAM prajJAnI nirmaLatAnuM vadhu mahattva che. nirvikalpanI eTale ke nizcayanI vAto karatAM pahelAM upadezaka zrotAnA bodhane paripakva banAvavA mahenata karavI joIe. zrotA alpa kSayopazamavALo hoya ke tIvra buddhisaMpanna hoya, paraMtu sau prathama to tene saMsAranI ni:sAratA samajAvI, tene Atmikazuddhi mATeno vyavahAramArga ja darzAvavo joIe. te mATe jinavANI zravaNa, sudeva-sugurunI upAsanA, dAna-zIla-tapa ane bhAvadharma vagere zrAvakajIvananA tathA caraNasittarI ane karaNasittarArUpa zramaNajIvananA aneka prakAranA AcAro ke anuSThAno batAvI, tenA dvArA viSaya-kaSAyanI AdhInatAthI malina banelA cittane kevI rIte zuddha banAvavuM teno mArga batAvavo joIe. samiti-guptinA sevanathI mana-vacana-kAyAne niyaMtrita banAvavAnI kaLA zIkhavADavI joIe. TUMkamAM prAraMbhika bhUmikAmAM sAdhakane bhagavAne batAvelI tapa-saMyamanI kriyAo dvArA cittane ni:spRha banAvavAnI keLavaNI ApavI joIe. vyavahAra AdhArita Avo upadeza pAmI, jyAre sAdhaka vyavahAra dvArA je kakSAnI nirmaLatA sAdhI zakAya te kakSAnI nirmaLatA sAdhI le tyAre te paripakva banyo kahevAya. tyAra pachI tene nizcayanaya AdhArita nirvikalpasamAdhino upadeza Apavo joIe. te vakhate teno bodha paripakva banyo hovAne kAraNe sAdhaka nizcayanI vAtonuM yogya joDANa karI zakaze ane te dvArA nizcaya nayathI sAdhya evI vizeSa zuddhi paNa prApta karI zakaze. tapa-saMyamAdi dvArA teNe eka prakAranI cittazuddhino anubhava karyo hovAthI nizcayanI saMpUrNa nirlepatAnI ane asaMgabhAvanI vAto tene vadhu cittazuddhinA upAya svarUpa jaNAze. pariNAme te temAM yatna karI zakaze ane Atmika AnaMdanI apUrva anubhUti sudhI pahoMcI zakaze. A rIte vyavahAramAM niSpanna thayelA sAdhakane nizcayanI vAto atyaMta upakAraka banatI hovAthI tene ja nizcayanI vAto karavI joIe, paraMtu sarvane nahi. ahIM cokkasa prazna UThI zake ke, aMte parama samatA ke mokSarUpa phaLa to nirvikalpa samAdhithI ja maLavAnuM che, to pachI AvI nizcayanI -paramadhyAna ane paramasamAdhinI vAto saune prathamathI ja kema na karAya ? eno javAba e che ke, nizcayanayanI vAto nirmaLa banelI prajJArUpa sUkSma buddhigamya hoya che. te nirmaLa prajJA ke AMtarika zuddhi tapa-saMyamarUpa vyavahAranA sevanathI pragaTa thAya che ane te nirmaLa tathA sUkSma buddhi vinA zuddha For Personal & Private Use Only www jainelibrary.org Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcayano upadeza konA mATe ? - gAthA-48 105 brahmanI ke zuddha nizcayanI vAto kyAre paNa samajAtI nathI. AvI bhUmikA prApta thayA pUrve jo nizcayanaya ke zuddhabrahmanI vAto karavAmAM Ave to sAdhaka tenA marmane samajyA vinA ja kriyAmArganI (vyavahAranI) upekSA karI AtmakalyANathI vaMcita rahI jAya, tethI ja zAstrakAroe bhArapUrvaka kahyuM che ke saune nirvikalpanI vAto na karavI; paraMtu samyagu kriyA karI, amuka bhUmikA sudhI pahoMcelA paripakva bodhavALA sAdhakane ja A vAto karavI. paramArthathI nizcayanI vAto samajavAnI paripakvatA hoya tyAre ja nirvikalpa dhyAna AdinI vAto upakAraka bane che, paraMtu je sAdhakoe zubha anuSThAno dvArA anAdinI viSaya-kaSAyAdinI vRttione moLI na pADI hoya, kSamAdi guNo prApta na karyA hoya ane te dvArA cittazuddhi sAdhI na hoya, te sAdhako kadAca dharmamAM rata rahetA hoya ke buddhizALI hoya, topaNa nizcayanA bodha mATe teo pakva na kahevAya. AvA sAdhako ardhavijJa eTale ke adhurA jJAnavALA ja che. teo mATe nizcayanI vAto upakAraka nahIM paNa nukazAnakartA bane che; kema ke, adhakacarAjJAnavALA kahevAtA buddhijIvI sAdhako nizcayanI vAto sAMbhaLI dhyAnamAM lIna banavA prayatnazIla bane che ane kriyAmArganI upekSA kare che. jenA kAraNe teo tapa-saMyama-deva-gurubhakti Adi zubha anuSThAnonA lAbhathI paNa vaMcita rahe che ane nirvikalpadazA sudhI pahoMcI na zakavAne kAraNe tenA AnaMdathI paNa vaMcita rahe che. pariNAme teo mato bra: tato braNa (na ahIMnA - na tyAMnA) thAya che, tethI AvA jIvo upara karuNA karIne upadezake tene mukhyarUpe zuddha brahmanI ke nizcayanayanI vAto na karavI joIe. graMthakArazrIe "gurutattvavinizcaya' nAmanA graMthamAM A ja vAtanuM samarthana karatAM jaNAvyuM che ke, "vyavahAra vinA paramArthathI nizcaya siddha ja thato nathI, kema ke vyavahAra vinAno nizcaya e artha vagarano zabda mAtra chene AthI jene zuddhasvarUpanI prAptirUpa nizcaya iSTa hoya teNe paNa zuddha kriyArUpa vyavahAra Adaravo ja paDe che. te sivAyanI zuddha svarUpanI vAto lAbha to nathI ja karatI paNa nukazAna kare che. vaLI, 'korA niyanayane mAnanArA keTalAka paramArthathI nizcayane jANI zakatA ja nathI. AthI teo bAhya vaiyAvacca Adi kriyAomAM ALasu banIne potAnA caraNa-karaNano nAza kare che ane zrotAne paNa zuddha svarUpanI sohAmaNI vAto karIne caraNakaraNa pratye upekSAvALo banAvIne, tenA caraNa-karaNano nAza karAve che. A rIte teo prAraMbhika kakSAmAM ati upakAraka bane tevA kiyAmArganA nAzamAM paNa nimitta bane che."3 1. gu-tattvavinizcaya zloka - 36 2. ejana zloka - 38 3. tulanA : guhyAd guhyataraM tatvametatsUkSmanayAzritam / na deyaM svalpabuddhInAM, te hyetasya viDambakAH / / 19/191 / / janAnAmalpabuddhInAM, naitattatvaM hitAvaham / nirbalAnAM kSudhA nAM, bhojanaM cakriNo yathA / / 19/192 / / jJAnAMzadurvidagdhasya, tattvametadanarthakRt / azuddhamantrapAThasya, phaNiratnagraho yathA / / 19/193 / / vyavahArAviniSNAto, yo jIpsati vinizcayam / kAsArataraNAzaktaH sAgaraM sa titIrSati / / 19/194 / / vyavahAraM vinizcitya, tataH zuddhanayAzritaH / AtmajJAnarato bhUtvA, paramaM sAmyamAzrayet / / 19/195 / / - adhyAtmisAre || For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra vAstavamAM vyavahAra ane nizcaya banne samyagu nayo che. A banne nayonuM jo samyagU prakAre yojanA karavAmAM Ave to sAdhaka sAdhanAno mArga samyagU rIte samajI zake che. prAraMbhika kakSAmAM sAdhako mATe lakSyano nirNaya tathA lakSyanI zuddhi karavA mATe nizcayanayane mAnya zuddha AtmatattvanI ke zuddha brahmanI vAto karavI jarUrI che, topaNa te kakSAmAM mukhyapaNe vyavahArane anusarato kriyAmArga ja upakAraka bane che. vyavahAranI sAdhanA dvArA jyAre sAdhaka paripakva bodhavALo bane tyAre tene zuddha brahma, ni:saMga avasthA, nirvikalpasamAdhi, parama samatA, parama upekSAbhAva Adi nizcayanayanI vAto mukhyarUpe karavI joIe. te vakhate upadezake A nizcayanI vAto dRDha karavA kyAreka vyavahAra gauNa karavo paDe. A sAMbhaLIne paNa pakva bodhavALo sAdhaka samajI zakaze ke nizcayane pAmavA vyavahAra jarUra upakAraka che, mAtra uparanI bhUmikA prApta karavA nIcenI bhUmikAno vyavahAra tyajavA yogya che. jyAre aparipakva bodhavALo ardhavijJa sAdhaka to AvI vAtonuM samyam yojana karyA vinA vyavahAranI upekSA karavA lAgaze. sArarUpe eTaluM kahevAya ke, upadezaka zrotAnA bodhanI pakvatA, apakvatA vagerene lakSyamAM laIne nizcayathI yukta vyavahArano upadeza Apavo joIe. Avo upadeza sAMbhaLIne je zrotA nizcayanuM lakSya bAMdhI vyavahAramAM udyama kare che, tenuM cokkasa kalyANa thAya che". jeo vaLI evo bhrama seve che ke, "amane AtmajJAna lAdhyuM che, tethI amane rAgadveSa naDatA nathI ane tethI kriyAo choDI mAtra AtmAnuM raTaNa kare che. tevA jIvo upara karuNA karI graMthakArazrI savAso gAthAnA stavanamAM kahe che ke, nizcaya navi pAmI zakejI, pAle navi vyavahAra; puNya rahita je ehavAjI, tehane kavaNa AdhAra sobhAgI jina... 58 DhALa pAMcamI - gA. 7 48 avataraNikA : anya darzanakAronuM paNa evuM mAnavuM che ke, atyaMta pakva bodhavALAne ja nirvikalpasamAdhinI vAta karavI, adhurAjJAnavALAne nahIM. have graMthakArazrI temanI A mAnyatAne temanA ja zabdomAM jaNAve chezloka : Adau zamadamaprAyairguNaiH ziSyaM prabodhayet / paSTAt sarvamidaM brahma, zuddhastvamiti bodhayet ||49|| 4 choDe je vyavahAranejI, lope te jina dharma... 54 nizcaya dRSTi hRdaya dharIjI, pAle je vyavahAra puNyavaMta te pAmazejI, bhava samudrano pAra... papa - graMthakArazrIkRta savAso gAthAnuM stavana // For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcayano upadeza konA mATe ? - gAthA-49 107 zabdArtha : 9.mAlI - yoganI prAraMbhika bhUmikAmAM 2. zivaM - ziSyane rU/4. zamaHprArtha: : - zama, dama pramukha guNothI 6. pravothayet -pratibodha pamADe (ane) 6. paNaITU - pAchaLathI (tene) 7/8/2. rUTuM sarva vrata - "A badhuM brahma che' (ane) 10/11/12. vaM zuddha tti - "tuM zuddha che" e prakArano 9rU. vadhatu - bodha Ape. zlokArtha : yoganI prAraMbhika bhUmikAmAM ziSyane zama, dama pramukha guNo vaDe pratibodhe ane pachIthI tene A badhuM brahma che" ane "tuM zuddha che' evo bodha Ape. bhAvArtha : vedAntIonuM paNa kahevuM che ke, prAraMbhika kakSAmAM to sAdhakane zama, dama, titikSA Adi guNonI prApti karAve tevA anuSThAnaviSayaka upadeza Apavo joIe, tethI prathama to ziSyane tapa, saMyamAdi vividha anuSThAnomAM joDI tenA kaSAyo zame, indriyo jyAM-tyAM jatI aTake, viSayo taraphathI mana pAchuM vaLe tema karavuM joIe. zamAdi guNonI prAptithI jyAre sAdhakanuM citta nirmaLa bane tyAre tene tenI anAdinI avidyA sarvathA TaLe tevo bodha ApatAM jaNAvavuM ke AkhuM jagata brahma svarUpa che ane te paNa zuddhabrahma che. AvuM jaNAvI tene jAgRta karavo joIe. vizeSArtha : eka brahma sivAya A jagatamAM bIjuM kAMI nathI.' ekAMte AvuM mAnanArA brahmAdvaitavAdI paNa kahe che ke, dharmAbhimukha banelA zrotAne sau prathama to kaSAyonuM zamana thAya, indriyonuM damana thAya, te prakAranA anuSThAnaviSayaka upadeza Apavo joIe. AthI ja vedAntIonA prAraMbhika graMtha vedAntasAramAM jaNAvyuM che ke, je sAdhaka zama, dama, uparati, titikSA, samAdhAna ane zraddhA: A samAdiSaTakathI yukta hoya tene ja zuddhabrahmaviSayaka vedAntano abhyAsa karAvavo.' A kathana uparathI spaSTa samajAya evuM che ke, brahmAdvaitavAdI paNa mumukSune sau prathama to evo upadeza Ape 1. adhikArI tu vidhivadadhItavedavedAGgatvenApAtato'dhigatAkhilavedArtho'smin janmani janmAntare vA kAmyaniSiddhavarjanapurassaraM nityanaimittikaprAyazcittopAsanAnuSThAnena nirgatanikhilakalmaSatayA nitAntani-rmalasvAntaH sAdhanacatuSTayasampannaH pramAtA / xxx sAdhanAni nityAnityavastu vivekehAmutrArthaphalabhogavirAgazamAdiSaTkasampattimumukSutvAni / xxx zamAdayastu zamadamoparatititikSAsamAdhAnazraddhAkhyAH / zamastAvacchravaNAdivyatiriktaviSayebhyo manaso nigrahaH / damo bAhyendriyANAM tavyayatiriktaviSayebhyo nivartanam / nivartitAnAmeteSAM tadvyatiriktaviSayebhya uparamaNuparatirathavA vihitAnAM karmaNAM vidhinA parityAgaH / titikSA-zItoSNAdidvandvasahiSNutA / nigRhItasya manasaH zravaNAdau tadanuguNaviSaye ca samAdhiH samAdhAnam / gurUpadiSTavedAntavAkyeSu vizvAsaH zraddhA / mumukSutvaM mokSecchA / evaMbhUtaH pramAtA adhikArI 'zAnto dAntaH' ityAdizruteH uktaM ca 'prazAnticittAya jitendriyAya ca prahINadoSAya yathoktakAriNe / guNAnvitAyAnugatAya sarvadA pradeyametatsatataM mumukSava / / iti viSayo jIvabrahmakyaM zuddhacaitanyaM prameyaM tatreva vedAntAnAM tAtparyAt / - vekAntasAre || For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra che ke, tapa-saMyamamAM e prakAre yatna karavo joIe ke jethI kaSAyo zAMta thAya, indriyonI caMcaLatA aTake, bAhyabhAvomAM citta AkarSAI na jAya, sahanazIlatA vadhe, cittanI ekAgratA prApta thAya ane guru tathA vedamAM daDha vizvAsa pedA thAya. A rIte mana-vacana-kAyAne saMyamita banAvI ziSya cittanI zuddhi keLave, tyArapachI ja vedAntI guru tene "A sarva brahmasvarUpa ja che" - evo advaita brahmano bodha Ape che. sarvamidaM trA' - A jagata AkhuM brahmasvarUpa ja che," A vAstaviktA hovA chatAM, anAdikALathI pravartatI avidyAnA kAraNe, prAraMbhamAM ziSyane A vAta samajAtI nathI. brahma advaitavAdI mAne che ke, avidyA ke ajJAna be prakAranuM hoya che : mUlAjJAna ane talAjJAna. AtmAne potAnA mULasvarUpanuM bhAna na hovuM te mUlAjJAna (mULanuM ke mULabhUta ajJAna)che ane koIka samAna dharmanA kAraNe zaktimAM (dariyAkinAre dekhAtA caLakatAM chIpalAmAM) rajatano bhrama thavo eTale ke A cAMdI che evo bhrama thavo te tulA jJAna che. temAM jevI vastu pratyakSa dekhAya ke koI jJAna karAve to tulAjJAna (rU jevuM haluM, ajJAna) saraLatAthI nAza pAmI jAya che. paraMtu zarIra e ja huM chuM; evo AtmasvarUpa saMbaMdhI bhrama ke ajJAna eTalI saraLatAthI nAza pAmatuM nathI. A mUlAjJAnano nAza karavA tapa-saMyama Adi anuSThAno atyaMta jarUrI che. A anuSThAno karatAM karatAM jyAre anAdinI viSaya vAsanA nAza pAme che, tyAre jIva AtmA saMbaMdhI kAMIka vicAraNA karavA sakSama bane che. tyArapachI tene jaNAvavAmAM Ave ke A jagata AkhuM brahma svarUpa che ane te paNa zuddhabrahma che, to te kramazaH zuddhabrahmamAM laya pAme che ane mAyAthI utpanna thayeluM A jagata tenA mATe vilaya pAmI jAya che, tethI teonuM paNa mAnavuM che ke, paripakva bodhavALAne ja advaita brahmanI vAto karavI joIe. brahmAdvaitavAdIno A zloka graMthakAranI mAnyatAne atyaMta puSTa kare che. ll49o. avataraNikA : sAdhakane zama-dama vagere guNone pragaTa karavAno sAdhanAno mArga batAvyA vinA ja jeo zuddhabrahmanI vAto kare che, teo sAdhakanuM kevuM ahita kare che, te aMge anya darzanIoe karelI vAtane A gleMka dvArA raju kare chezloka : ajJasyordhaprabaddhasya sarvaM brahmeti yo vadeta / mahAnarakajAleSu sa tena viniyojitaH // 50 // zabdArtha : 9. hAIpravRddhI - ardhaprabuddha evA 2. yajJasya - ajJane rU/4. sarva vra ti - "A badhuM brahma che' e pramANe 1/6. yaH vavet - je kahe che. tena - tenA vaDe = te (upadezaka) vaDe 8. : - te (zrotA) 3.. madanaravanApu - mahAnarakanI jALamAM 10. viniyonita: - phasAvAya che. zlokArtha : brahmanA-AtmAnA svarUpane haju jeNe pUrepUruM jANyuM nathI te ardhaprabuddha evA ajJAnIne je upadezaka ema kahe ke "A sarva brahma che" te upadezaka vaDe te ajJAnI jIva mahAnarakanI jALamAM phasAvAya che. For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcayano upadeza konA mATe ? - gAthA-50 bhAvArtha : brahma-AtmAnA svarUpano yathArtha bodha jene purepuro thayo hoya ane enA kAraNe je yogI nirvikalpasamAdhinI vAtonA tAtparyane pAmI zake tevI pakvatAvALo hoya te yogI prabuddha kahevAya che ane AtmakalyANane abhimukha banela hovA chatAM brahmanA-AtmAnA svarUpane haju jeNe yathArtha rUpe pUrepUruM jANyuM nathI, tethI jenAmAM hajI nirvikalpa samAdhinI vAtone yathArtha rUpe jANavAnI pakvatA AvI na hoya te ardhaprabuddha kahevAya che. apekSAe AvA jIvo paNa ajJAnI ja che'. temanAmAM jJAnano abhAva nathI, paraMtu jJAnanI alpatA ane aparipakvatA che. AvA jIvone nirvikalpasamAdhinI vAta karavAthI temanI bhrAMtimAM umero thAya che, jenA pariNAme temanuM mithyAtva ane anya kaSAyo dRDha thAya che, tethI anya darzanakAro to tyAM sudhI kahe che ke, buddhinI paripakvatA AvyA pahelAM je upadezaka ziSyane zuddhabrahmanI ke nirvikalpasamAdhinI vAto kare che te upadezaka ziSyane mahAnarakanI jALamAM dhakelI de che eTale ke tenA bhrama ane kaSAyo AdinuM poSaNa karavA dvArA tenA saMsAranI vRddhinuM kAraNa bane che. vizeSArtha : bhautika kSetramAM buddhijIvI vargane prabuddha kahevAya che, paraMtu AdhyAtmika kSetranAM lekhAM-jokhAM alaga hoya che. ahIM buddhinI sUkSmatA karatAM nirmaLatAnuM (intelligence karatAM wisdomnuM) vadhAre mahattva hoya che, tethI sAdhanAkSetramAM to zama, dama AdiguNone pragaTAvanAra kriyA mArgane AdarI zudghabrahmane yathArtharUpe samajavA jeTalI mananI nirmaLatA jeNe prApta karI hoya te ja prabuddha kahevAya che. 109 A sivAya keTalAka evA paNa sAdhako hoya che ke, jeone AtmaviSayaka zraddhA hoya, jeo Atmahita sAdhavA satzAstronuM zravaNa karatA hoya, te mATe ja tapAdi anuSThAno paNa AcaratA hoya; Ama chatAM temanAmAM evo kSayopazama na pragaTyo hoya ke jenA dvArA te 'sarvamivuM brahma' A AkhuM jagata brahmasvarUpa che vagere zuddha advaitabrahmanI vAtone vAstavika arthamAM samajI zake ke tadanusA2 yathocita aMtaraMga pariNatine keLavI zake, tevA jIvo ardhaprabuddha kahevAya che, teonuM citta paNa paudgalika sukhanI asAratAne samajI Atmika sukha jhaMkhe che, mATe teo sAva abudha che tevuM nathI Ama chatAM paulikapadArthothI sarvathA 52 rahi zake che tevI temanI prajJA nirmaLa na hovAnA kAraNe teo purA prabuddha che tevuM paNa nathI mATe te ardha prabuddha kahevAya che. TUMkamAM, AtmasAdhanAnA kSetramAM je Atmatattvane spaSTa samajI zakato nathI te anna che. jenAmAM Atmatattvane samajavAnI kSamatA khIlI gaI che te prabuddha che ane jenAmAM Atmatattvane jANavAnI jijJAsA hovA chatAM te mATenI pUrNa kSamatA khIlI nathI te ardhaprabuddha che. AvA ardhaprabuddha ajJAnI jIvo AgaLa zuddhabrahmanuM nirUpaNa karavuM te teone mahAnarakanI jALamAM dhakelavA jevuM che, tema vedAntIo kahe che. 1. ahIM rdhapravuddhasya e JajJasya nuM svarUpadarzaka vizeSaNa che evuM lAge che. chatAM jo 'ajJa' eTale 'Atmatattvane spaSTarUpe na jANanAro chadmastha jIva' evo artha karIe to 'ardhaprabuddha' e 'ajJa'nuM vyAvartaka vizeSaNa paNa banI zake. tethI 'ardhaprabuddha ajJa' eTale 'Atmatattvane jANavAnI pUrepUrI kSamatA nathI khIlI tevo chadmastha jIva' evo artha prApta thAya. For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra vAstavamAM adhurA jJAnavALA ziSyamAM anubhavajJAnanI vAtone pacAvavAnI kSamatA hotI nathI. tethI jo tene "sarvamavuM tradA' no upadeza ApI ema jaNAvavAmAM Ave ke, sarva padArtha brahmasvarUpa che, dareka brahmanA ja aMzo che, brahma sivAya jagatamAM kAMI ja nathI. to te apakva buddhivALo sAdhaka bicAro bhramamAM paDI jaze, muMjhAI jaze. tene thaze ke jo sarva brahmasvarUpa ja che to A khAvuM ane A na khAvuM tevo bheda zA mATe ? A kartavya ane A akartavya evuM paNa zA mATe ? tene to evuM lAgaze ke jaDanI koI pravRttithI jo AtmAne koI pharaka ja paDato na hoya to A vratAdinuM pAlana paNa zA mATe ? A prakAranI muMjhavaNane kAraNe cittanI zuddhi mATe atyaMta upayogI bananArA vrata-niyamone te choDI deze ane potAnI bhUmikAne yogya aucityanuM pAlana karI, potAnA rAgAdi bhAvone nAza karavAnuM ke kaSAyone zAMta karavAnuM kArya paNa te nahi karI zake. uparathI te to evuM mAnaze ke, cetana ane jaDa badhuM ja brahmasvarUpa ja hoya to dareka sthaLe, dareka viSayamAM, dareka vastune sarakhI ja mAnavI joIe. pachI te mA hoya ke bahena hoya, viSa hoya ke amRta hoya, hiMsA hoya ke ahiMsA hoya, bhoga hoya ke yoga hoya. kyAMya heya ke upAdeyano vibhAga ja na karavo je vakhate manamAM je paNa lAgaNI janme teno amala karavo. AvA bhramanA kAraNe te potAne kyAM rAgAdi thAya che, teno vicAra suddhAM nahi kare ane tenA nAza mATenI pravRtti paNa nahi kare. balka 'sarvamavuM vA'nA nAme rAgAdi bhAvonuM ane mithyAtva Adi doSonuM poSaNa karI te pahelAM to mahAnakaranI jALamAM paDaze ane pariNAme potAnI bhavaparaMparA vadhAraze. vivekI upadezake Adya bhUmikAmAM sAdhakane zama, dama, titikSA Adi guNo prApta karAve tevAM tapAdi anuSThAnono ja upadeza Apavo joIe. ziSya jyAre A anuSThAnonuM sevana karI AMtarika zuddhi prApta karIne purepuro prabuddha bane te pachI ja tene zuddha brahma ke "sarvamidaM brahma'no upadeza Apavo. Ama karavAthI ja te tenA paramArtha sudhI pahoMcI zakaze ane tenuM yathArtha yojana karI potAnA zuddha brahma tattvane pragaTa paNa karI zakaze. Ivoll. avataraNikA : ajJajIvone zuddha brahmano upadeza Apavo, te temane narakamAM phasAvavA jevuM che, te jaNAvyA pachI have ziSyane AvI narakanI jALathI bacAvavA zuM karavuM joIe te jaNAvatAM graMthakArazrI kahe chezloka : tenAdau zodhayeccittaM sadvikalpaitAdibhiH / yatkAmAdivikArANAM, pratisaGkhyAnanAzyatA // 51|| zabdArtha : 9. tena - te kAraNathI 2. mAhI - yoganI prAraMbhika dazAmAM rU. sadvijatve: vratama: - sarvikalporUpa vratAdi vaDe 4. vitta - cittane che. zodhayet - zuddha karavuM joIe . ya - kAraNa ke 7. zAmavivivArani - kAmAdivikAro 8. pratisAnanAzyatA - pratisaMkhyAna = pratipakSabuddhi dvArA nAza pAme tevA che. For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcayano upadeza konA mATe ? - gAthA-pa1 111 zlokArtha : AgaLanA zlokomAM jaNAvyA mujaba "je upadezaka prAraMbhika bhUmikAvALA ziSyane (apakva bhUmikAvALAne) atabrahmano upadeza Ape che, te ziSyane mahAnarakanI jALamAM phasAve che' te kAraNathI yoganI prAraMbhika dazAmAM sarvikalporUpa vratAdi dvArA cittane zuddha karavuM joIe, kAraNa ke, kAmAdivikAro pratisaMkhyAna dvArA che pratipakSabhAvanA dvArA nAza pAme tevA che. bhAvArtha : tapAdi anuSThAnonuM sevana karI ziSya zama-dama Adi guNothI saMpanna bane te pahelAM aparipakva dazAmAM ja jo tene 'sarvamavaM brahma' vagere upadeza ApavAmAM Ave to teno bhrama paNa poSAya che ane tenA kaSAyo paNa vRddhi pAme che, Ama karavAthI tenuM saMsAra paribhramaNa vadhI jAya che, tethI dareka upadezaka ziSyanI hitaciMtA karI vivekapUrvaka tene prathama to kAmAdinA vikalpo zAMta thAya te mATe tapAdinA savikalpo batAvavA joIe. kema ke, kAmAdinA vikAranI zuddhi pratipakSa bhAvanA dvArA ja thAya che. Ama karatAM jyAre ziSyanuM citta zuddha bane tyAre ja tene nirvikalpadazAnI vAto karavI joIe. vizeSArtha : pUrve zloka-49 ane 50mAM jaNAvyA pramANe "adhurA jJAnavALA zrotAne nirvikalpasamAdhi sAdhaka zuddhabrahmanI vAto karavAmAM Ave to te "zuddhabrahma' evo zabda mAtra sAMbhaLI ke bolI zake, paraMtu zuddhabrahmane jANavuM ke teno anubhava karavo tenA mATe azakya prAya: bane. zuddhabrahmane jANavAnI zakti to amuka prakAranA kaSAyo zame, indriyonA Avego TaLe ane kSamAdi bhAvonI vRddhi thAya pachI ja prApta thAya che. AvI cittazuddhi prApta thayA pUrve jo sAdhakane nizcayano upadeza ApavAmAM Ave to kyAreka tenA viparIta pariNAmathI tenuM bhavabhramaNa vadhI paNa zake. tethI upadezake sau prathama to sarvikalpovALAM vratono ja upadeza Apavo joIe ane te dvArA ziSyamAM nirvikalpasamAdhinI vAto samajI zake tevI kSamatA pragaTAvavA prayatna karavo joIe. nirvikalpa avasthA sudhI pahoMcavuM to ati kaparuM che ja, paraMtu te avasthAne samajavI paNa sahelI nathI. tene samajavA mATe paNa cittane kAmAdi vikArothI mukta karavuM paDe che. anAdikALathI cittamAM vartatA kAma AdinA vikAronA kAraNe ja jIva iSTane meLavavAnA ane aniSTathI chUTavAnA saMkalpo ane vikalpo karato Avyo che, AvA vikalpothI citta vadhu malina banatuM jAya che, tethI cittanI zuddhi karavI hoya to vikalpone aTakAvavA paDe, paraMtu prAya: karIne koInI evI tAkAta hotI nathI ke vikalpothI bharelA cittane ekadama ja vikalpa vagaranuM banAvI zake, tethI zAstrakAroe eka sacoTa ane saraLa upAya batAvyo che, asavikalpothI mukta thavA pahelAM te vikalpone sarvikalpomAM pheravI devAno. For Personal & Private Use Only www ainelibrary.org Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra cittane kAmAdinA asavikalpothI mukta karavuM hoya to tapa-saMyama ke vratAdinA savikalponuM sevana ati jarUrI che. kema ke, cittane malina karanArA kAmAdinA vikalpo pratisaMkhyAnathI nAza pAme che. pratisaMkhyAna eTale virodhI buddhi, pratipakSI bhAvanA ke pratipakSa buddhi. jema ke, dhanano saMcaya karavAnI vRttinI sAme dAna ApavAnI bhAvanA, bhoga bhogavavAnI icchAonI sAme zIla pALavAnI buddhi, ke koIpaNa prakAre dhana, bhoga, AhAra Adi pratye dhRNA ane tiraskAra utpanna kare tevI buddhi te pratipakSa buddhi che. pratipakSa bhAvanA sahajatAthI utpanna thatI nathI; paraMtu jyAre nimittono tyAga karI manane sAmAnyathI paNa te kAmAdinA vikalpothI mukta karAya ane te pachI hRdayane sparze e rIte zAstravacananI vicAraNAo karAya to temAMthI pratipakSa bhAvanA utpanna paNa thAya che ane daDha paNa thAya che. te pratipakSa bhAvanAthI ja anAdikALathI AtmAmAM khaLabhaLATa karanArA kAmAdinA asavikalpo zamI jAya che. buddhipUrvaka saMjJAonA nAzanuM lakSya bAMdhIne jyAre cittanA zubha upayogathI, upavAsa Adi karavAnA vikalpo karAya che tyAre te upavAsa vagere karavAthI satata pravartatI khAvA, pIvAnI icchAo upara aMkuza mukAya che. zAstrazravaNa ke svAdhyAyAdinA vikalpothI pAMca indriyonA viSaya tarapha doDatuM mane tyAMthI pAchuM vaLe che ane AtmabhAvamAM sthira thavA prayatna kare che. saMyamanA anuSThAnanA sevanathI haravA-pharavA jevI nirarthaka pravRttinA vikalpo zAMta thaI jAya che. IzvarapraNidhAnathI kAmavAsanAo alopa thaI jAya che. guru caraNe jIvana samarpita karavAnA saMkalpamAtrathI svacchandavRttithI AtmAnuM ahita thAya tevI pravRttio karavAnA vikalpo nAza pAmI jAya che. A rIte sAdhaka jyAre savikalparUpa vratAdimAM joDAya che, tyAre asad vikalponI vaNathaMbhI vaNajhAra aTakavAnI sAthe ja viSayonI Asakti, kAmAdi vAsanAono Avega ke kaSAyonI kanaDagata zAMta paDavA lAge che. jenA kAraNe citta zuddha thAya che ane citta zuddha thatAM zuddhabrahmanI vAto samajavA mATenI bhUmikA taiyAra thAya che. yogya bhUmikA prApta thayA pachI brahmanI vAto samajavA mATeno yogIono samyag prayAsa saphaLa thaI zake che. jema jema te prayatna gADha bane che tema tema nirvikalpa brahmanI vAtonuM tAtparya pAmI zakAya che. palA/ 1. anya darzanakAre A zlokamAM vratAdine ja savikalpo svarUpe varNavyA che. jyAre vyavahAramAM savikalpo e AhAratyAga AdinA zubha vicArasvarUpa manAya che ane AhAratyAga AdinI pravRtti svayaM vratAdisvarUpa manAya che. Ama chatAM apekSAe AhArAdinI icchAne toDavAno zubha saMkalpa tevA prakAranI tapa AdinI pravRttio vagara saphaLa thato nathI ane vratAdinI pravRttio paNa AhArasaMjJAne toDavAnI icchA hoya to karmanI nirjarA karAvavAmAM saphaLa thAya che, tethI ja A zlokanA kartAe savikalpone ja vratAdi svarUpa kahyA che evuM lAge che. vaLI A vratAdi ja apekSAe pratipakSabuddhisvarUpa che. eTale ke pratipakSabuddhi ane vratAdinuM sevana be judAM nathI. pratipakSabuddhipUrvaka karAtA vratAdi anuSThAno ja savikalpo che ke je kAmAdinA asarvikalpono nAza kare che. 2. pratisAna = prati + saMdhyAna temAM prati eTale UlaTI, viparIta ke pratipakSI tathA saMdhyAna eTale samyagu buddhi. tethI pratisadhyAna eTale sAMsArika bhAvonI puSTi kare tevI anucita buddhithI viparIta evI samyak prakAranI buddhi. For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAthI mAyAno nAza - gAthA-para 113 mAyAthI mAyAno nAza gAthA para-pa3-54-55-56-57-58 avataraNikA : kAmAdinA vikalpone zamAvavA tapa-saMyamAdi sarvikalpo karavA paDe che. A vAta pUrvazlokamAM jaNAvI. tyAM zaMkA thAya ke, AvA vikalpo karatAM zuddha brahmanuM dhyAna vadhu upayogI nathI ? tenuM samAdhAna ApatAM graMthakArazrI anyadarzananI mAnyatA tarapha paNa nirdeza kare chezloka : vikalparUpA mAyeyaM, vikalpenaiva nAzyate / avasthAntarabhedena tathA cauktaM parairapi // 52|| zabdArtha : 9. avasthAntaramena - avasthAntara vizeSa hovAne kAraNe 2/3/4, vihatvarUpa yaM mAthA - vikalparUpa A mAyA che. vindharnava - vikalpathI ja 6. nAgyare - nAza pAme che 7/8//10, tathA pararapa ukta - ane te pramANe anya darzanakAro dvArA paNa kahevAyuM che. zlokArtha : avasthAntaravizeSa hovAthI vikalparUpa A mAyA vikalpa dvArA ja nAza pAme che. tema anya darzanakAroe paNa kahyuM che. ' bhAvArtha : | vikalpa vagaranI AtmAnI avasthA eTale nirvikalpa avasthA. te avasthAnI avAjora (anya) avasthA eTale savikalpa avasthA, jene avasthAntara kahevAya che. A avasthAntara paNa be prakAranI hoya che. asarvikalpovALI ane savikalpovALI. temAM asarvikalpovALI sarva sAmAnya avasthA karatAM savikalpovALI avasthA judI ane vizeSa che, tethI tene avasthAntarabheda kahevAya che. A avasthAmAM Atmahita karavAnA aneka vikalpo pravarte che, paNa te asarvikalponI jema navA vikalpo UbhA karatA nathI ane prayatnapUrvaka utpanna karelA te sarvikalpo nirvikalpa avasthA prApta thatA Atmahita sAdhIne svayaM naSTa thaI jAya che. te pramANe anya darzanakAro paNa kahe che. vizeSArtha : sAMkhyadarzananI evI mAnyatA che ke, "puruSa svayaM zuddha hovA chatAM prakRtinA saMparkathI tenAmAM avidyA pragaTe che, tenA kAraNe te evuM mAnavA lAge che ke, "huM zarIrAdi svarUpa chuM" ane pachI zarIrAdine poSavA vividha pravRttio ane vikalpo karyA kare che. zarIra mAruM che ema mAnyA pachI te zarIrane sAruM rAkhavuM joIe, tene For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra suMdara annAdithI puSTa karavuM joIe, vastrAlaMkA2thI sajAvavuM joIe, dhanathI badhuM ja sukha maLavAnuM che mATe tenI vRddhi karavI joIe, prema, lAgaNI, rAga jevA bhAvomAM majhA che mATe tene TakAvavA ane vadhA2vA joIe vagere vikalpo karyA kare che. AvA sarva vikalpo mAyArUpa che, paNa vAstavika nathI.' yogya AtmAne jyAre koI sadbodha karAvanAra sadguru Adino bheTo thAya che, tyAre tene samajAya che ke, 'huM AtmA chuM, zarIra Adi jaDa che, jaDa evA zarI2mAM mArApaNAnI buddhi ajJAnanA kAraNe ja thAya che. A ajJAnanA kA2Ne ja vikalposvarUpa A saMsAra aDIkhama Ubho che, te ja mArA duHkhanuM kAraNa che, A saMsArano nAza karyA vinA sukhamaya brahmanI prApti zakya nathI.' AvI samajaNa prApta thatAM tene A avidyArUpa saMsArano uccheda ka2vAnI ane saMsA2vardhaka vikalpone nAza karavAnI icchA thAya che; paraMtu anAdikALathI pravartatA A vikalpone aTakAvavA ke teno nAza karavo eTalo sahelo nathI. A vikalpono nAza karavA savikalporUpa zastro sajja ka2vA paDe che, tenA dvArA kuvikalponA vAraMvAra AvatA bANo upara prahAra karavo paDe che, to ja anAdikALanA A kuvikalpo aTakI zake che. vedane mAnanArA anya darzanakAronuM paNa mAnavuM che ke, vikalparUpa A mAyA vikalpathI ja nAza pAme che, kemake te eka vizeSa prakAranI anya avasthA che. A zlokamAM je avasthAntarameva zabda che, temAM 'avasthA eTale nizcayathI vAsita AtmAnI vikalpa vagaranI pariNita arthAt yogamArganI eka ucca bhUmikA ke jemAM sAdhaka potAnA zuddha svarUpa sAthe ekAtmatAno anubhava kare che. te sivAyanI vikalpavALI avasthAne avasthAntara (savikalpa avasthA) kahevAya che. savikalparUpa A avasthAntaranA paNa be bhAga paDI zake che : 1. asavikalpovALI savikalpa avasthA ane 2. savikalpovALI savikalpa avasthA. temAM je avasthAmAM satata kAma-krodhAdinA vikalpo pravartya kare te sAmAnyathI sarva saMsArI jIvomAM pravartatI asavikalpovALI avasthA che. A avasthAmAM vikalpo pharI pharI kAma bhogAdinA anya vikalpo utpanna karyA ja kare che. jyAre sadvikalpovALI avasthA e avasthAntarabheda che eTale ke nirvikalpa avasthAthI judI savikalpa avasthA ane temAM vizeSa savikalpavALI avasthA che. A avasthAmAM asavikalpothI aTakavA savikalpono sahAro levAya che. temAM kAmakrodhAdirUpa je asat vikalpo pravarte che tenA nAza mATe tapa, kSamA Adi sadguNone pragaTAvavAnA pratipakSI savikalpo prayatnapUrvaka uThAvAya che. vyavahAranayathI vAsita A vizeSa avasthAmAM kAma-bhogAdinA azubha vikalpo anityAdi bhAvanArUpa ane tapa saMyamAdinI sAdhanArUpa zubhavikalpothI ja zame che. svAdhInapaNe sukha ApanArA tapa-saMyama ke svAdhyAyAdinA zubhavikalpothI ja saMsAranA vikalporUpa mAyA nAza pAme che. Ama karatAM sAdhaka eka evI kakSAe pahoMce che, jemAM tenA cittamAM mAtra zubha vikalpo ja varte che, te zubhavikalpo sAdhakane nirvikalpa avasthA sudhI pahoMcADI ApoApa For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAthI mAyAno nAza - gAthA-pa3 115 nAza pAmI jAya che. anyadarzanakAroe A ja vAta karI che; je have pachInA zlokathI graMthakArazrI jaNAvaze. A sarva bAbato uparathI samajAya evuM che ke, mAtra zuddhabrahmanI vAto karavAthI vikalpono vinAza zakya nathI. te mATe prAraMbhamAM savikalpo dvArA asarvikalpo aTakAvavA paDe ane tyArabAda jyAre sarva vikalpo zame tyAre zuddhabrahmanI prApti thAya che. //parA avataraNikA : vikalparUpa mAyA vikalpathI ja nAza pAme che' - e vAtane puSTa karavA anya darzanamAM rahelA vasiSThaRSino zloka rajU kare chezloka : avidyayaivottamayA, svAtmanAzodyamotthayA / vidyA samprApyate rAma, sarvadoSApahAriNI // 53 // zabdArtha : 9. rAma ! - he rAma ! 2. vAtmanAzodhamotthA - potAno nAza karavAnA udyamathI utpanna thayelI rU/4/6. uttamaya vidhavA Iva - uttama evI avidyAthI ja 6/7. sarvatoSApadAri vidyA - sarvadoSono nAza karanArI vidyA 8, samrApyate - saMprApta thAya che. zlokArtha : he rAma ! potAno (adhama evI avidyAno) nAza karavAnA udyamathI utpanna thayelI uttama evI avidyA dvArA ja sarvadoSono nAza karanArI vidyA saMprApta thAya che. bhAvArtha : vasiSThaRSi zrIrAmane kahe che ke, "he rAma ! jaDa ane cetana ekarUpa banI jAya che evuM mAnanArI (adhama evI) aneka avidyAo A jagatamAM pravarte che, paraMtu eka avidyA evI paNa che je AtmA ane zarIranA bhedanuM jJAna karAvI saghaLI avidyAono ane sAthe sAthe potAno paNa nAza karavAnA prayatna svarUpe ja pravarte che. te uttama avidyA che, kemake te potAno nAza karavAnI sAthe sarvadoSono nAza kare tevI vidyAne paNa prApta karAve che.' vizeSArtha : vasiSThaRSi rAmane saMbodhIne kahe che ke, "he rAma ! A saMsAranA jeTalA vikalpo che; pachI te zubha hoya ke azubha hoya; te sarve avidyArUpa ja che, topaNa huM dhanavAna chuM, huM rUpavAna chuM vagere asad vikalpo avidyAnuM poSaNa kare tevI avidyAsvarUpa che, tethI te adhama avidyA che. jyAre Atmahita mATe huM tapa karuM, japa karuM, zAstrazravaNa karuM, vagere savikalpo che. A vikalpo paNa avidyA to che ja, paraMtu te adhama For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra avidyAno nAza kare tevI uttama avidyA che. adhama avidyAno nAza karanArI evI A uttama avidyAthI je vidyA prApta thAya che, te AtmAnA sarvadoSono nAza karI sarvaguNasaMpanna zuddhasvarUpane pragaTa kare che. anAdikALathI jIva satata koI bAhya prayojanathI khAvAnA, pIvAnA, nAcavAnA, kUdavAnA, mAnanA, krodhanA aneka vikalpo karyA kare che. te sarve vikalpo avidyArUpa che ane te AtmAnuM ahita karanAra hovAthI adhama avidyArUpa che. A adhama avidyA jIva mATe sahaja banI gaI hoya che, tenA mATe jIvane koI prayatna karavo paDato nathI; paraMtu jyAre jIvane tattvano bodha thAya che, tyAre tene A adhama avidyAne dUra karavAnI bhAvanA jAge che. te khAvA-pIvAnA vikalpo choDI, zuddha Atmatattvane pragaTa karavAnA prayojanathI tapa-tyAganA vikalpo kare che. mAna Adine poSavAnA vikalpo choDI vinaya ane namratAbharyA AcAronuM sevana karavAnA vikalpo kare che. anukULatAnA rAgane kAraNe thatA vikalpone dUra karavA pariSaha Adi sahana karavAnA vikalpo kare che. A sarva vikalpo tene prayatnapUrvaka karavA paDe che. A sarva vikalpo zuddha AtmasvarUpanI apekSAe avidyA che, Ama chatAM te uttama kakSAnI avidyA che. uttama koTinI A avidyA sahaja nathI hotI, te to potAnA eTale ke uttama ane adhama ema banne prakAranI avidyAnA nAza mATenA udyamathI utpanna karavI paDe che. vaLI A avidyA che, paNa te ajJAnanI poSaka nathI; paraMtu ajJAnanA nAza mATe pravarte che, mATe ja tene zAstrakAro uttama avidyA kahe che. AvI uttama avidyA jyAre pUrNa kakSAmAM prApta thAya tyAre te uttama avidyA, adhama avidyAno nAza karIne, pote paNa nAza pAmI jAya che. A banneya avidyAno nAza thavAthI zuddha brahmanuM dhyAna sahaja bane che, te dhyAnathI sarva doSono nAza karanArI nirvikalpa upayogasvarUpa vidyA pragaTe che. sArarUpe eTaluM prApta thAya ke, anAdikALathI jIvamAM je asarvikalpo pravarte che te adhama avidyAsvarUpa hoya che. tyArapachI yoganI prAraMbhika dazAmAM tapa-saMyama Adi saMbaMdhI je sarvikalpo pravarte che te uttama avidyArUpa che, te adhama avidyAno kramasara nAza kare che. jyAre sarva asarvikalpo nAza pAmI jAya ane tapa-saMyamanA vikalpo jyAre sahaja banI jAya tyAre te uttama avidyA nirvikalpa upayogarUpa vidyAne utpanna karI, svayaM nAza pAmI jAya che ane te vidyA saMsArano uccheda kare che. pI. avataraNikA : pUrva zlokamAM kahyuM ke, avidyAthI ja avidyA nAza pAme che. tyAM zaMkA thAya ke ajJAnano nAza to jJAnathI thAya paNa ajJAnathI kaI rIte thAya ? laukika dRSTAMto dvArA tenuM samAdhAna karatAM jaNAve chezloka : zAmyati zastramastreNa, malena kSAlyate malaH / zarma viSe viSeti ripu hanyate" ripu ||4|| zabdArtha : 1/2. 3 di - astrathI ja rU/4. astra zAsthati - astra zame che. 5/6. manTana malTa: - maLathI maLa 7. kSAnyate - sApha thAya che. 8/1. viSekhA viSe - viSathI viSa 999. zamam ta - zamabhAvane pAme che 999 rU. ripu riy: - zatruthI zatru 94. dunyate - haNAya che. For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAthI mAyAno nAza - gAthA-54 117 zlokArtha : astrathI ja astra zame che, maLathI maLa sApha thAya che, viSathI viSanuM zamana thAya che ane zatruthI zatru haNAya che. bhAvArtha : duniyAmAM dekhAya che ke baLavAna evA zastrathI ja bIjA zastrano nAza thAya che. te ja rIte vastrAdino mela paNa kSArAdirUpa malathI dUra karAya che. jheranuM mAraNa paNa saMskArita jherathI ja thAya che. zatruno nAza karavo hoya to paNa bIjA zatrune mitra banAvI zatruno nAza thAya che. tevI ja rIte asarvikalpo aTakAvavA savikalpo jarUrI che. vizeSArtha : pUrvakALamAM vidyAbaLathI yuddho thatAM, tyAre zatrupakSa jo vidyAbaLe agni astra mUke to pratispardhIpakSa tenuM zamana karavA varuNa astra mUktA. sAmo pakSa sarpa astra mUke to garuDa astrathI teno nAza karAto. vaLI, te nAza mATe mUkAyela astra bIjA astrano nAza karIne svayaM ja nAza thaI jatAM, tethI ja lokamAM kahevAya che ke zastrathI zastra haNAya che. vaLI sAbu, mATI, rAkha, AMbalI vagere melathI ja zarIra, vastra ke pAtra upara lAgelo mela dUra karAya che, Ama melathI mela dhovAya che. Ayurvedano paNa siddhAnta che vivaM viSaca gauSadham | eTale koIne viSa caDyuM hoya to te viSanuM mAraka evuM | viSa ApavAmAM Ave to viSanuM zamana thAya che. atyAranA allopathy mAM paNa rogotpAdaka kITANuono nAza karavA anya kITANuo utpanna kare tevA antibiotics ApavAmAM Ave che. zatruno nAza paNa zatruthI thAya che. sArI rAjanItine jANatI vyakti zatru pakSa baLavAna hoya to pote svayaM tenI sAthe yuddha na kare paraMtu bIjA baLavAna zatrune e rIte uzkere ke te zatru ja A zatruno nAza kare. AvI ja rIte AtmAnA parama zatru samAna kASAyika vikalpono nAza karavA tapa-saMyamanA vikalponI madada levAya che. tapa-saMyamanA vikalpo AtmAnA svabhAvasvarUpa nathI, tethI te paNa apekSAe zatrubhUta ja che, topaNa vicakSaNa sAdhaka tenA dvArA ja asavikalpono nAza kare che. A savikalporUpa zatru evo che ke te asarvikalpono nAza karIne svayaM ja nAza pAmI jAya che, teno nAza karavA bIjuM kAMI karavuM paDatuM nathI. //pa4o. avataraNikA : avidyAno nAza avidyAthI thAya che, evI vasiSThaRSinI vAta vyavahArika dRSTAMto dvArA samajAya che, paNa adhyAtmanA kSetramAM avidyAne avidyAthI kADhavI eTalI sugama nathI, tethI A atIndriya prakriyAne vadhu spaSTa karavA anya darzanakArano bIjo paNa eka zloka raju kare che For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra zloka : IdRzI bhUtamAyeyaM, yo svanAzena harSada'! / na lakSyate svabhAvo'syAH, prekSyamANaiva nazyati // 55 || zabdArtha : 9. harSadra ! he harSada !' ra/rU. yaM mUtamAyA - A bhUtamAyA 4. ddaza (Iva) - AvA prakAranI ja che ke 1/6/7/8: yA vanAzana prekSyamaUT Uva - je potAnA nAzarUpe jovAtI ja che. nazyati - nAza pAme che 10/11/12/1rU. acA: svabhAva: na nakyate - Ano (Avo) svabhAva (tArA vaDe) jaNAto nathI zlokArtha/bhAvArtha : eka RSimuni harSadane saMbodhIne kahe che ke, "he harSada ! avidyArUpa A bhUtamAyA evA prakAranI che ke, je svanAza rUpe = adhama avidyAnA nAzarUpe, jovAtI ja nAza pAme; teno Avo svabhAva tArA vaDe joI zakAto nathI. vizeSArtha : avidyAno (mAyAno) nAza karavA avidyAno (mAyAno) ja sahAro levo joIe." - AvuM kathana sAMbhaLI saMsArathI chUTavAnI tIvra bhAvanAvALo koI jIva vimAsaNamAM paDI jAya ke, "Aja sudhI huM saMsAramAM rakhaDuM chuM, pArAvAra du:kha sahana karuM chuM, temAM kAraNabhUta avidyA ja che ane have jyAre huM A du:khathI mukta thavA mAMguM chuM tyAre paNa mAre A mAyAno-avidyAno ja sahAro levAno ?' tene Dara lAge che ke, kyAMka mAyAthIavidyAthI mAro saMsAra vadhI to nahIM jAya ne ? tethI te ni:zaMkapaNe pravartI zakato nathI. AvA koI mugdha evA harSada nAmanA vyaktine saMbodhIne mahopaniSad nAmanA granthamAM kahyuM che he harSada ! tuM A bhUtamAyAno svabhAva jANI le. zarIra, dhana, kuTuMba, parivAra tane tArA lAge che, te mATe tuM khAvA, pIvA, haravA, pharavAnA, aneka vikalpo kare che. prema ke lAgaNInA vicAro kare che, te sarva vikalpo to bhUtamAyA che ja, paraMtu te tapa, saMyama svAdhyAyAdinA je zubha vikalpo kare che, te paNa bhUtamAyA ja che, ekamAtra je zuddha brahma che te ja vAstavika che, te sivAyanuM dekhAtuM AkhuM jagata bhUtamAyArUpa ja che. A bhUtamAyA jyAM sudhI tIvra mAtrAmAM vartatI hoya tyAM sudhI to jIvane teno svabhAva jaNAto ja nathI ane 1, A zloka mATe "harSadra !' ane 'rSA' ema be pATha maLe che. uparokta artha 'harSada !' evo pATha svIkArIne karela che. jo harSA' pATha mAnya rAkhIe to nIce pramANenA anvayArthI prApta thaI zake. * A bhUtamAyA AvA prakAranI ja che ke, je potAnA nAza dvArA harSane ApanArI thAya. Ano Avo svabhAva tArA vaDe jaNAto nathI kema ke, te jotA ja nAza pAmI jAya che. * A harSane ApanArI bhUtamAyA AvA prakAranI ja che ke, je potAnA nAzarUpe jovAtI ja nAza pAme che. teno Avo svabhAva tArA vaDe jovAto nathI. A viSayamAM vidvAnono abhiprAya AvakArya che. For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAthI mAyAno nAza - gAthA-papa 119 A mAyA ja potAnA du:khanuM kAraNa che evuM paNa jIva jANI zakato nathI. tAruM sadbhAgya che ke RSi munionA vacanathI tuM "A bhUtamAyA che - mArA du:khanuM kAraNa che evuM samajI to zakyo che ane tethI paNa AgaLa vadhIne tane tene kADhavAnI icchA pragaTI che, te ja sUcave che ke tuM bhUtamAyAno nAza karI zakIza; kema ke, A bhUtamAyAne jIva jyAre bhUtamAyArUpe oLakhI le che, tyAre bhUtamAyA svayaM nAza pAmI jAya che, jema bhrama bhramasvarUpe oLakhAtAM ja nAza pAmI jAya che. tuM bhUtamAyAne haju pUrNatayA jANato nathI, tethI ja muMjhAya che. A bhUtamAyA eka bhrama che paNa te bIjA bhramonI jema saraLatAthI nAza pAme tevo bhrama nathI. jema aMdhArAmAM koIkane doraDuM jotAM evo bhrama thaI zake ke A sApa haze; paraMtu thoDo prakAza thatAM jyAM doraDuM dekhAya tyAM ja te bhrama nAza pAmI jAya che. tema anAdikALathI pravartatI A avidyA (bhUtamAyA)ne samajavI ke tene kADhavI eTalI sahelI nathI. bhUtamAyAne kADhavA to bhUtamAyA ja kAmamAM Avaze. tapa-japa-saMyama-svAdhyAyanA uttama vikalpo dvArA ja tAre khAvA-pIvA-paheravA Adi viSayaka vikalpo aTakAvavA paDaze. jema jema tuM tapAdi sevIza tema tema tArA bhogAdinA vikalpo zAMta-zAMtatara thavA lAgaze. AvuM thatAM tuM svayaM joI zakIza ke, tapAdirUpa uttama bhUtamAyA ja bhUtamAyAno nAza karI rahI che. A rIte jyAre tuM bhUtamAyAne potAno nAza karatAM joi te svayaM paNa nAza pAmI jaze (svanAzana prekSyamAnava nazyati). atyAra sudhI tuM bhUtamAyAno Avo svabhAva jANato nahoto mATe muMjhAto hato; paNa teno to evo svabhAva ja che ke te adhama bhUtamAyAnA rUpamAM saMsArI jIvone kanaDagata kare ane uttama bhUtamAyAnA rUpamAM adhama bhUtamAyAnA nAza mATe upayogI bane, tethI te teno svabhAva jANI le ane muMjhAyA vagara tapAdinA zubha vikalpo kara, kema ke, te dvArA ja tAre zuddhabrahmamAM javA mahenata karavI paDaze. tapAdi dvArA jyAre tAruM mana bahAra jatuM aTakaze tyAre tuM zuddhabrahmamAM sthira thaIza ane AvuM thaze tyAre tane alaukika Atmika AnaMdanI anubhUti thaze. zubha saMkalpa-vikalpa ke uttama avidyAno A rIte tuM vAraMvAra upayoga karIza to tAro te AnaMda pratidina vadhato jaze ane eka dhanya divasa evo Avaze ke tArA badhA azubha vikalpo zAMta thaI jaze, tyAre uttama avidyAne kAMI ja karavA yogya nahIM rahe ane tethI te svayaM ja nAza pAmI jaze. Ama A uttama avidyArUpa bhUtamAyA evI che ke je adhama avidyArUpa bhUtamAyAno nAza karavA dvArA pote paNa nAza pAmI jAya che. ekavAra azubha vikalpo nIkaLI jaze pachI tAre zubha vikalpone kADhavA koI mahenata nahIM karavI paDe. bhUtamAyAno Avo svabhAva te jANI le ane nizcitapaNe zubha vikalpo karI tenA nAza mATe pravRtta thaI jA. tArA jIvanamAM paNa tapa-saMyamarUpa uttama bhUtamAyA pragaTaze eTale adhama avidyArUpa bhUtamAyAno nAza karIne te svayaM ja nAza pAmI jaze. tyArapachI tuM nirvikalpa avasthAnuM sukha bhogavI zakI karavAthI huM mAyAmAM vadhAre phasAI jaIza evo bhaya kADhI nAMkha. hakIkatamAM A bhUta mAyA karavAthI ja tuM tArI sarva mAyAno uccheda karI zuddha brahmasvarUpane pragaTa karI zakIza." sArAMza tarIke eTaluM yAda rAkhavuM ke, aprazasta rAgAdithI azubha vikalpo UThe che, tene kADhavA prazasta For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogaddhi adhikAra rAgAdi karI zubha saMkalpo karavA paDe che. A zubha saMkalpo evA che je sAdhakane cheka zuddha brahma sudhI pahoMcADI svaye nAza pAmI jAya che. tethI prazasta paNa rAgAdithI prerita anuSThAno zuM kAma karavAM ? tevuM vicArI prAraMbhika bhUmikAmAM deva-gurubhaktinA anuSThAno choDI na devAM joIe, paNa mahenatapUrvaka tapa-saMyama-bhakti AdimAM pravRtta thavuM joIe. tenAthI zuddha AtmatattvanI parama sukhamaya avasthA prApta thaze. //papA. avataraNikA : 'vikalparUpa mAyA vikalpathI nAza pAme che', pUrvamAM jaNAvelI A vAta anyadarzanakAronA vividha zlokothI puSTa karavA chatAM evI muMjhavaNa to rahe ja ke, vikalparUpa mAyAno nAza karavA mATe je vratAdinA vikalpo karyA te vratAdinA vikalpo nAza karavA pharI navA vikalpo karavA paDaze ane A rIte to anavasthA prApta thaze. AvI saMbhavita vimAsaNanA samAdhAna mATe jaNAve chezloka : vratAdiH zubhasaGkalpo, nirNAzyAzubhavAsanAm / dAhyaM vineva dahanaH svayameva vinakSyati // 56|| noMdha : ahIM vinaiva evo paNa pATha maLe che. zabdArtha : 9/ra. TArdha vinA phuva - iMdhaNa vinA jema rU. 8dana: (svayameva vinazyati) - agni (svayaM ja nAza pAmI jAya che.) 46. (tathA) vratAdriH zumasanva: - tema vratAdi zubhasaMkalpa 6. zumavAsanAm - azubhavAsanAno 7. nirdhAzya - nAza karIne 8/2. svayameva vinata - svayaM ja nAza pAmI jAya che. zlokArtha : indhana vinA jema agni svayaM zAMta thaI jAya che, tema (asarvikalpone zAMta karavA utpana karelA) savikalpo, azubha vAsanAone nAza karIne svayaM ja nAza pAmI jAya che. bhAvArtha : agnine jyAM sudhI baLataNa maLyA kare tyAM sudhI te Take che; paraMtu baLataNa na maLatAM agni svayaM nAza pAmI jAya che, tenI jema azubha ke asavikalpo pravartatA hoya tyAM sudhI zubha ke sat tene nAza karavAnuM kArya karyA kare che, paNa jyAre azubha-asat vikalpo ja aTakI jAya tyAre te ApoApa ja zAMta thaI jAya che. vizeSArtha : agnino evo svabhAva che ke tene lAkaDA, kolasA, ghI Adi iMdhaNa maLe tyAM sudhI te baLe ane iMdhaNa nAza pAmatAM agni svayaM nAza pAmI jAya che, teno nAza karavA mATe anya prayatnanI jarUra rahetI nathI. zarIramAM jyAre maLa jAma thaI jAya che tyAre te malano nikAla karavA divela Adi levAya che; paraMtu divelano nikAla karavA anya kAMI levuM paDatuM nathI. malano nikAla karI divela svayaM nIkaLI jAya che. tema azubha vikalpono nAza karavA mATe je zubha vikalpo karyA hatA, te zubha vikalponA nAza mATe anya kAMI karavuM paDatuM nathI, te For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAthI mAyAno nAza - gAthA-57 svayaM ja nAza pAmI jAya che, tethI eka prakAranA vikalpone kADhavA bIjA vikalpo karavA ane bIjA vikalpone kADhavA vaLI trIjA vikalpo ka2vA rUpa anavasthA sAdhanA kSetramAM AvatI nathI. AtmakalyANanI icchAvALA sAdhako AhAra-bhoga Adi azubha vikalpono nAza karavA tapa-saMyama ane zrutAbhyAsanA zubha saMkalpo kare che, tenA dvArA pariNatine palaTAvavA, saMjJAone toDavA ane azubha icchAone aTakAvavA prayatna kare che. A rIte sAdhanA karatAM temanI cittavRtti evI ghaDAya che ke temAM azubha vikalpo UThatAM ja nathI, mAtra zubha saMkalpa-vikalpone ja cittamAM sthAna maLe che. Ama karatAM sAdhaka jyAre evI avasthAe pahoMce ke jyAre tene koI padArthaviSayaka icchA ja na rahe tyAre iMdhaNa vinA jema agni svayaM nAza pAmI jAya che, tema zubha icchAo paNa svayaM nAza pAmI jAya che. / / 56 avataraNikA : zloka - 48mAM graMthakAre kahyuM hatuM ke, atyaMta pakvabodhavALAne ja nirvikalpa samAdhinI vAto karavI joIe. te pachI graMthakAre potAnA kathananI puSTi ka2vA mATe anyadarzanakAronI sAkSIo ApI ane pUrvanA zlokamAM pote paNa anyanA kathananI puSTi karI. have te nirvikalpa samAdhinuM svarUpa jaNAvatAM kahe che zloka : / iyaM' naiSTAyikI' zaktirna vRtta zubhasaGkalpanAzArthaM " yoginAmupeyujyate // 57 // 11 121 7 . zabdArtha : 1/2/3. yaM vaiyijI.tti - A = naizcayikI zakti che 4/6. naeN pravRtti: - (te) pravRtti nathI 6/7/8. na aa yiA - ke kriyA paNa nathI 1. yoniAm - (te) yogIone 10, zumatattvanAzArtha - zubhasaMkalpanA nAza mATe 99. upamukhyate - upayogI che. zlokArtha : A naizcayikI zakti pravRtti nathI ke kriyA paNa nathI. te yogIone zubhasaMkalpano nAza karavA mATe upayogI bane che. bhAvArtha : nirvikalpa samAdhirUpa uttama koTino jJAnayoga te naizcayikI zakti che. arthAt nizcayanayamAnya AtmAnA zuddhasvarUpamAM ekAgratArUpa ke lIna banavArUpa che. e AtmAnI potAnI zakti che, je Aja sudhI karma ane kaSAyone kAraNe apragaTa hatI. cirakALanA zubhasaMkalponA sevanathI AtmAnI A zakti pragaTa thAya che ane te pragaTa thatAM ja zubhasaMkalpo paNa nAza pAmI jAya che. For Personal & Private Use Only tethI A naizcayakI zakti koIpaNa prakAranI mAnasika pravRttirUpa nathI ke koIpaNa prakAranI kriyArUpa paNa nathI te to mAtra vikalpa vagaranA sahaja AnaMdanI anubhUtirUpa che. vizeSArtha : anAdikALathI jJAnano upayoga bAhya padArthomAM pravartI rahyo hoya che, tenA kAraNe citta sadA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 adhyatma unaka ja baro, 2-4 heddha aTakAra asadavikalpothI vyApta rahe che. jJAnano upayoga jyAre zuddha Atmatattvane pAmavAnA lakSyapUrvaka tapAdimAM pravarte che, tyAre citta savikalpothI yukta bane che. AgaLa vadhatA jyAre savikalpo paNa zAMta thaI jAya che ane jJAnano upayoga mAtra zuddha AtmasvarUpamAM lIna bane che, tyAre cittamAM koI vikalpo vartatA nathI, AvI sthitine nirvikalpasamAdhi kahevAya che. A nirvikalpasamAdhi eTale saMpUrNapaNe mohanA sparza vagaranI jJAnadhArA ke je AtmAnA zuddha jJAnaguNa sAthe ekAtmarUpa banI gaI hoya che. jene upAdhyAyajI bhagavaMta savAso gAthAnA stavanamAM ekatA jJAna athavA AkarI (zreSTha) jJAnadazA paNa kahe che. ahIM tene naizcayitrI zakti kahI che. naizcayitrI zakti eTale nizcayanayane abhimata zuddha AtmasvarUpane prApta karAvanArI zakti. nizcayanayane mAnya zuddhaAtmasvarUpa sarvajIvomAM zaktirUpe raheluM che; paraMtu mohAdhIna jIvo A svarUpane jANI ke mANI zakatA nathI. sAdhaka nirvikalpa samAdhine prApta karIne A zuddhasvarUpanA upayogamAM lIna banI zake che arthAt mohanA saMzleSa vinAnA zuddhajJAna ane zuddhavIrya dvArA te zuddhabrahmane pAmavA yatna karI zake che, te dvArA te zeSa rahelA mohanIyAdi karmono nAza karI kevaLajJAna prApta kare che ane zuddha Atmatatvane spaSTapaNe jANI ane mANI zake che. zuddhajJAnanA upayogarUpa A avasthAmAM rAgAdi vikalponA saMzleSa vagaranI zuddha jJAnadhArA ane vIryadhArA mAtra aMtaraMga rIte ghAtakarmono nAza karI, zuddha Atmatattvane pragaTa karavAmAM prayatnazIla hoya che, tethI tyAM audayikabhAvanI kriyArUpa bAhya anuSThAno paNa hotA nathI, ane prazasta rAgAdinI pariNatithI utpanna thanArA tapa-tyAga AdinA saMkalpa-vikalparUpa mAnasika pravRtti paNa hotI nathI. A ja padArthane samajAvatAM graMthakArazrIe jJAnasAramAM paNa kahyuM che ke, jJAnAcArAdayo'pISTAH, zuddhasvasvapadAvadhi / nirvikalpe punastyAge, na vikalpo na vA kriyA / / 8-7 // jJAnAcAra Adi AcAro paNa zuddha evA potapotAnA padanI maryAdA sudhI upayogI che, nirvikalpa avasthAmAM jyAre te jJAnAcAra Adino tyAga thAya che, tyAre vikalpa paNa hotA nathI ane kriyA paNa hotI nathI. ahIM pravRttinA badale vikalpa zabdano prayoga karyo che, tenA uparathI nakkI karI zakAya ke, graMthakArazrIne prastuta zlokamAM paNa pravRttisvarUpe vikalpa eTale ke mAnasika pravRtti ja jaNAvavI che nirvikalpasamAdhinuM ATaluM svarUpa jaNAvyA pachI graMthakArazrI zlokanA uttarArdhamAM jaNAve che ke, A nizcayitrI zakti yogIone zubha saMkalpono nAza karavA upayogI bane che. pUrvanA zlokamAM jaNAvela ke zubha saMkalpo azubha vAsanAono nAza karI, svayaM nAza pAmI jAya che. tethI upalakadRSTie A be vAtano virodha lAge, paNa tevuM nathI. A vAtane samajavA taiccayitrI zakti ane zubha saMkalpo vaccenA saMbaMdhane samajavo jarUrI che. zAstramAM darzAvelA cAritranAM anuSThAno zubhaupayoga ke zubhasaMkalparUpa che. tenA vAraMvAra sevanathI AtmAmAM evuM sAmarthya pragaTe che jenA dvArA sAdhaka nizcayanayane mAnya evA zuddha AtmabhAvamAM lIna banI zake che. A sAmarthya te ja naizcayitrI zakti ke zuddhaupayogarUpa nirvikalpa samAdhi che, tethI zubhasaMkalpa ane naizcayitrI zakti, e banne vacce kArya-kAraNa saMbaMdha che. A zuddha bhAvasvarUpa naizcayikI For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAthI mAyAno nAza - gAthA-58 123 zakti bhale zubha upayoganA sevanathI ja pragaTe che; paraMtu jema dareka AgaLa caDhanAra vyakti dvArA nIcenA pagathIyAno ApoApa tyAga thaI jAya che ke kuvAmAMthI bahAra AvatAM doraDuM ApoApa chUTI jAya che, tema jyAre naizcayitrI zakti pragaTe che tyAre zubha saMkalpa-vikalpono ke prazasta rAgAdi bhAvono paNa aMta AvI jAya che. pachI avataraNikA : nirvikalpasamAdhirUpa naivyayikI zakti jaNAvI, have viziSTa bhUmikA prApta thAya tyAre te nirvikalpasamAdhi kevA prakAranI hoya che te jaNAve chezloka : dvitIyApUrvakaraNe, kSAyopazamikA guNAH / kSamAdyA apiM yAsyanti, sthAsyanti kSAyikAH param // 58]] zabdArtha : 9. dvitIyApUrvakaro - bIjA apUrvakaraNamAM (AThamAM guNasthAnake) 2/3/4/6. kSAyopazamA: kSamAdhA VII: lapi - kSAyopathamika evA samAdi guNo paNa 6. yAnti - cAlyA jaze 78/. paraM kSayA: sthAnti - paraMtu kSAyika bhAvanA kSamAdi guNo raheze. zlokArtha : bIjA apUrvakaraNamAM kSAyopazamika bhAvanA kSamAdi guNo paNa cAlyA jaze, paraMtu kSAyika bhAvanA kSamAdi guNo raheze. bhAvArtha : apUrvakaraNa eTale pUrve kyAre paNa na thayo hoya tevo apUrva adhyavasAya. apUrvakaraNa be prakAranAM hoya che : 1. samyagudarzananI prApti pUrve mithyAtvamohanIya ane anaMtAnubaMdhI kaSAyanA nAza mATe je apUrva adhyavasAya pragaTe che, te prathama apUrvakaraNa che. 2. mohanIya vagere ghAtakarmanA nAza mATe kSapakazreNInA kALamAM je apUrva adhyavasAya pragaTe che, te bIjuM apUrvakaraNa che. temAM bIjuM apUrvakaraNa prApta thatAM kSAyopathamikabhAvanA kSamAdi guNono nAza thAya che ane kSAyikabhAvanA kSamAdi guNo pragaTa thAya che, Ane tAttvika dharmasaMnyAsa paNa kahevAya che. vizeSArtha : apUrvakaraNa be prakAranAM hoya che ? 1. anaMtAnubaMdhI ane mithyAtva Adino nAza karavA mATe samyagdarzananI prApti pUrve jIva pUrve kyAreya For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra paNa na anubhavyA hoya tevA apUrva adhyavasAya dvArA graMthino bheda kare che, graMthino bheda karAvI samyaktane pamADatA A apUrvakaraNane prathama apUrvakaraNa kahevAya che. 2.mohanIya vagere cAreya ghAtikarmono nAza karavA mATe kevaLajJAnanI prApti pUrve kSapaka zreNinA samayamAM jIva je apUrva adhyavasAya dvArA vItarAgatA prApta kare che te dvitIya-bIjuM apUrvakaraNa che. zuddhAtmatattvane pragaTa karavAnA lakSyavALo sAdhaka prAraMbhamAM zubha vicAro, zubha ciMtana ke zubha anuSThAno dvArA krodhAdi kaSAyothI para thaI, kSamA Adi guNone pragaTAvavA prayatna kare che. jene kAraNe tenAmAM kSAyopathamikabhAvanA kSamA, namratA, saraLatA Adi guNo pragaTe che. pragaTa thayelA A guNo tene Atmika sukhanI AMzika anubhUti to karAve che, paNa te karmanA kSayopazama para AdhArita hovAne kAraNe sAdhake tene TakAvavA mATe satata prayatna karavo paDe che. guNonA rakSaNa mATe karAtA A prayatnathI sAdhaka AtmavikAsanI dizAmAM vadhune vadhu AgaLa vadhato jAya che. uttarottara Atmika unnati sAdhato sAdhaka krame karI nirvikalpa avasthA Adi uccakoTinA guNo prApta kare che. A guNo dvArA te sAmAAyoga pragaTAve che ane sAmarthyayoga dvArA tene Atmadarzanano mArga spaSTa dekhAya che. uparAMta tenAmAM te mArga para cAlavAnuM kauvata paNa pragaTe che, tethI te AtmadarzanamAM bAdhaka mohanIyAdi karmono nAza karavA zukladhyAnamAM lIna banI kSapakazreNIno prAraMbha kare che. kSapakazreNIno prAraMbha thatAM jIvamAM pUrve kyAreya na pragaTyo hoya tevo apUrva adhyavasAya pragaTe che, jene bIjuM apUrvakaraNa kahevAya che. karmagraMthanI bhASAmAM kahIe to, paheluM apUrvakaraNa pahelA guNasthAnake Ave che ane bIjuM apUrvakaraNa AThamA guNasthAnake Ave che. jIva jyAre sAta karmonI aMtaH koDAkoDI sAgaropama pramANa sthitimAMthI tathAvidha saMkhyAtA sAgaropamanI sthitino nAza kare che, tyAre tene A bIjA apUrvakaraNanI prApti thAya che. jemAM te apUrva sthitighAta, rasaghAta, guNazreNI, guNasaMkrama tathA karmabaMdhane alpa karI, ghAtI karmonA nAza mATe savizeSa prayatna kare che. A prakriyAne kAraNe mohanIya Adi cAra ghAtakarmono nAza thAya che ane pUrvamAM je kSamAdi guNo kSAyopathamika bhAvanA hatA te kSAyikabhAvanA banI jAya che. graMthakArazrI jaNAve che ke, bIjA apUrvakaraNamAM kSAyopathamikabhAvanA guNo paNa cAlyA jAya che. zlokamAM je "ani' zabda che te ema sUcave che ke, pUrvamAM je zubha saMkalpo dvArA azubha saMkalpono nAza karAto hato, te zubha saMkalpo ane zubha pravRttio to nirvikalpaavasthA prApta thatAM cAlyA ja gayA hoya che; paraMtu tyAre kSAyopathamikabhAvanA kSamAdi guNo to vidyamAna hoya che. paraMtu jyAre bIjuM apUrvakaraNa prApta thAya che tyAre to te kSAyopathamikabhAvanA guNo paNa cAlyA jAya che. zubhavikalpavALI avasthAmAM kSamAdi dharmo kSayopazamabhAvanA hatA, tene TakAvavA satata sajAga rahevuM paDatuM hatuM. bIjA apUrvakaraNasamaye nirvikalpaavasthAmAM to te kSamAdi bhAvo kSAyikabhAvanA banI jAya che arthAt jIvanA svabhAvarUpa banI jAya che mATe tene TakAvavA koI mahenatanI jarUra rahetI nathI. mahenata vinA te sadAkALa AtmabhAve rahe che. ||paTA. 1. A sarvanI vizeSa samaja mATe gurugamathI karmagranthano abhyAsa Avazyaka che. For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayoganuM phaLa - gAthA-59 jJAnayoganuM phaLa gAthA-59-60-61-62-63-64-65 jJAnayoga adhikArano upasaMhAra karatAM nirvikalpa samAdhi ane jJAnayoganuM svarUpa batAvI tenuM phaLa batAve che zloka : itthaM yathAbalamanudyamamudyamaM caM kurvan N dazAnuguNamuttamamAntarArthe / cinmAtranirbharanivezitapakSapAtaH prAtaryuraitnamivai dIptimuperti yogI" // 59 // (vasantatilakA) 125 zabdArtha : 9. rUi - A rIte 2. jJAntarArthe - aMtaraMga pariNAmonA viSayamAM rU. vaeNjJAnuttuLam - cittanI bhUmikAsvarUpa dazAne anusAra 4. yathAvatam - yathAzakti /6/7/8. uttamam 3ghamam anughamam 6 - uttama udyama ane anughamane 1. rvam - karato 10. vinmAtranirmaranivezitapakSapAtaH - AtmAmAM atyaMta sthApita karyo che pakSapAta jeNe 99. yoI - evo yogI 12. prAta: va - prAta:kALa jema 1rU. ghuratnam - sUryane 14. uttpatti - prApta kare che (tema) 1. TIptim (uttpati) - kAMtine (prApta kare che) zlokArtha : A rIte aMtaraMga pariNAmone zuddha karavA potAnA cittanI bhUmikAsvarUpa dazAne anusAra ane potAnI mAnasika, vAcika, kAyika ane Atmika zakti pramANe udyama ane anudyama karato, AtmAmAM atyaMta sthApitapakSapAtavALo yogI prAtaHkALa jema sUryane prApta kare che, tema kevaLajJAnarUpI kAMtine prApta kare che. bhAvArtha : jJAnayoga adhikAramAM zuddha Atmatattvane pAmavAnI je je vAto graMthakArazrIe jaNAvI te sarvane jANIne, je sAdhakamAM satata aMtaraMga pariNAmone zuddha karavAnI eTale ke potAnA doSone kADhavAnI tIvra icchA pragaTe che, te sAdhake sau prathama to potAnI bhUmikAno nirNaya ka2vo joIe. te bhUmikAne anusAra karAtAM anuSThAnomAM pote kayAM udyama karI zake tema che ? ane kyAM pote udyama karI zake tema nathI ? teno potAnI mAnasikavAcika-kAyika ane Atmika zaktine AdhAre vicAra karavo joIe. jyAM zakti pahoMce tyAM udyama karavo joIe arthAt prayatna karavo joIe ane jyAM potAnI zakti na pahoMce tyAM udyama na karatAM arthAt prayatna na karatAM, tenA pratye atyaMta pakSapAta eTale ke Adara rAkhavo joIe.1 A rIte udyama ane anudyama karato, 1. jima `guru Arya mahAgiri, tima ujame balavaMta bala aviSaya navi ujameM, zivabhUti ho jima guru hIlaMta - 14/16 x x x jima AryamahAgirIjI = udyama kyo tima balavaMta thako ujameM ka ujamAla thAya, etale bhAva je saMghayaNa dhRti pramANe nirvAhI zake te susAdhu kriyA prAraMbhe. anyathA pratijJAbhaMga thAya tehavuM na prAraMbhe, bala aviSayaka je kriyAmAM potAnuM bala na cAle tehamAM udyama na kare. graMthakArazrIkRta sADAtraNaso gAthAnuM stavana tathA paM. padmavijayakRta bAlAvabodha // For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra AtmAmAtramAM pakSapAtavALo eTale ke zuddha AtmabhAvane pAmavAnI icchAvALo yogI savAranuM AkAza jema sUryane pAme che, tema TUMka samayamAM ja kevaLajJAnano prakAza prApta kare che. vizeSArtha : 126 sarva sAdhanAnuM aMtima lakSya to doSamukti ane guNaprAptinuM ja hoya che. te lakSyane AMbavAno suMdara mArga jaNAvatAM graMthakArazrI A zlokamAM kahe che ke, je sAdhakane potAnA cittamAM vartatA doSone kADhavA hoya teNe satata cittavRttinuM samyag avalokana karavuM joIe. jhINavaTapUrvaka potAnA vANI, vartana ane vicAronA mULasrotane zodhavA prayatna karavo joIe. te mULamAM kayA kaSAyo varte che, tenI eka aMtaraMga noMdha taiyAra karavI joIe, ane te doSone kADhavAnuM buddhipUrvakanuM Ayojana ghaDavuM joIe. ghaDelA Ayojana (plan) pramANe prayatna karIne sAdhake kaSAyothI mukta thaI mokSa, asaMgabhAva, parama audAsInya vagere ucca bhUmikAone anurUpa bhAvo cittamAM utpanna karavA joIe, sAdhakano A saghaLo prayatna e AMtarika puruSArtha che. aMtaraMga pariNAmonI zuddhi karavAnA AyojanamAM mukhya sthAna potAnI dazA ke bhUmikAnA nirNayane ApavuM joIe. jo vizleSaNa karatAM evuM jaNAya ke, citta paudgalika bhAvonI asarataLe AvI jAya che to samajavuM joIe ke, hajI vyavahAradazA che. jo paudgalika bhAvothI para thaIne citta dhyAnAdimAM lIna thaI zake tevuM jaNAya to samajavuM ke nizcayanI dazA che. vyavahAradazAmAM paNa kayA guNasthAnakane anurUpa cittanI bhUmikA che, te paNa nakkI karavuM joIe. apunarbaMdhakanI kakSA che ke aviratasamyagdarzananI bhUmikA che, dezaviratinA pariNAmo sparze che ke sarvaviratinA, vagere paNa nizcita karavuM joIe. dareka dRSTikoNathI dazAno nirNaya karyA pachI potAnI zArIrika ane mAnasika zaktinuM mApa kADhavuM joIe. jemake kuragaDu muninI Atmika pariNati-manogatabhAvo chaThThA-sAtamA guNasthAnakanA hatA paNa temanI zArIrika zakti mAtra navakArazI karavAnI hatI to teo anazana AdinA badale vigaI tyAga Adi tapa karI uttama sAdhanA karatA hatA. A ja darzAve che ke, teomAM viziSTa tapa ka2vAnI zArIrika zakti nahotI; paraMtu tapano pariNAma jIvaMta hato. dazA ane zaktino nirNaya karyA pachI je sAdhaka tene anurUpa udyama eTale mahenata kare che, tenA mATe saphaLatA sahaja bane che. A sivAya je anuSThAna karavAnI zakti na pahoMcatI hoya ke je bhUmikA niSpanna na thaI hoya, te bhUmikAmAM prayatna karavAthI sAdhakane saphaLatA maLatI nathI. saphaLatA na dekhAvAne kA2Ne kyAreka hatAzA, dInatA vagere doSo ghara karI jAya che. kyAreka to zakti Adino nirNaya karyA vagara, kArya ka2vAthI sAdhaka yogamArgathI hArI jAya che ane anuSThAnanI asAmarthyatAnuM avaLuM ciMtana karI bodhidurlabha paNa banI jAya che, tethI potAnAthI uparanI bhUmikA pratye sAdhakane baLavAna ruci hovA chatAM, tyAM tene udyama na ka2vo joIe. sAmarthya na hoya tyAM haiyAno Adara ane bahumAna rAkhI anudyama karavo te ja zreyakArI che. Avo udyama ane anudyama banne uttama kahevAya che.2 2. X X X yathAvatjhamanudyamamudyam 2 rva' A mULagAthAnA zabdono artha evI rIte paNa karI zakAya ke, potAnI zakti anusAra Atmahitakara pravRttimAM uttama udyama karavo ane AtmA mATe ahitakara hoya tevI pravRttimAM udyama na karavo athavA tenI upekSA ka2vI Ama chatAM amone uparokta artha vadhu yogya lAgavAthI A rIte vivecana karela che. For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayoganuM phaLa - gAthA-60 127 uttama udyama ane anudyama karatA sAdhakanA citta uparathI mohanuM jora ochuM thAya che. bAhya padArthothI anubhavAtI sukha-du:khanI saMvedanAo alpa-alpatara thatI jAya che. pariNAme cAritramohanIyakarmanA kSayopazamanI sAthe sAthe sAdhakanuM zrutajJAna paNa uttarottara vizuddha thatuM vRddhi pAme che. rAgAdinI atyaMta alpatAne kAraNe AvuM zrutajJAna vItarAga bhAva pratyenI tIvra rucivALuM bane che. A rIte upazamabhAvanA sukhano anubhava karato A yogI kramaza: prAtijajJAna Adi yoganI uccatama kakSAone sparzI, svayaM vItarAga banI jAya che. Ama A adhikAramAM Thera Thera jaNAvyuM te rIte ane khAsa karIne A zlokamAM jaNAvyuM te rIte samyaka puruSArtha karanAro yogI savAra thatAM ja jema AkAza sUryane prApta kare che, tema yogInuM zrutajJAna anubhavajJAnamAM pariNAma pAmI uttarottara vRddhi pAmIne kevaLajJAnane prApta kare che. //palA avataraNikA : yogI cinmAtramAM pakSapAtavALo hoya che te vAta jaNAvI, have te tyAM ja pakSapAtavALo kema che ? anyatra kema nathI te jaNAvatA kahe chezloka : abhyasya tu pravitate vyavahAramArga, prajJApanIya ihe sadguruvAkyaniSThaH / ciddarpaNapratiphalatrijagadvivarte, vartete kiM punarasau sahajAtmarUpeM // 60 // (vasantatilakA) zabdArtha : ' 9. phuda - ahIM = saMsAramAM 2. saruvAvayaniSTha: - saddagurunA vAkyamAM niSThAvALo rU. prajJApanAya: - (ane) prajJApanIya evo 4. sasa - A = yogI 5/6. pravitataM vyavahAramA - vistRta vyavahAramArgano 7. tu - abhyAsa karIne 8, sadanA-rUpe - sahaja AtmarUpamAM (vartato hovAne kAraNe) 2. vidavpratichannatrinAkravarte - AtmAnA jJAnarUpI darpaNamAM pratibiMbita thatAM traNe jagatanA vivartImAM 10/99. puna: vuiM - vaLI kema 72. vartata - varte ? zlokArtha : saddagurunA vAkya pratye niSThAvALo ane prajJApanIya evo A yogI vistRta evA vyavahAra-mArgano abhyAsa karIne sahaja AtmasvarUpamAM vartavAne kAraNe AtmAnA jJAnaguNasvarUpa darpaNamAM pratibiMbita thatA traNa jagatanA vivartAmAM = vividha paryAyomAM vaLI kevI rIte varte ? (kevI rIte rAgAdine AdhIna thAya ?) bhAvArtha : zuddha Atmatattvano ane tene pAmavAnA upAyono bodha karAvanAra sadgurunA vacano pratye dattacitta ane prajJApanIya banI, je sAdhaka zuddhavyavahAranaya sApekSa zAstrokta vistRta kriyAmArganuM samyagu parizIlana karI, te dvArA mohanIyakarmano kSayopazama sAdhe che; te sAdhakamAM kramaza: jJAnayoganuM phuraNa thAya che. jJAnayoganI prAptinI sAthe ja yogI Atmika sukhanI anubhUtimAM mahAlavA lAge che ane jagata pratye udAsIna banI jAya che. kharekhara "je mAlatI phUle mohyA hoya te bAvaLa jaI navi bese' tema je nirupAdhika Atmika AnaMda mANatA hoya te yogI potAnA jJAnamAM zeyarUpe jaNAtA jagatavartI koIpaNa padArthamAM zuM kAma lapeTAya ? For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra vizeSArtha : saMklezamaya saMsArane samyagU prakAre jANato sAdhaka saMsArathI chUTI mokSa meLavavA sadgurunA zaraNe jAya che. sadguru tene paramatattvanI prAptino mArga batAve che, tyAre tene sadgurunA vacana pratye tIvra zraddhA pragaTe che, sadguru jema kahe che tema ja karavA te kaTibaddha bane che. akaLa ane anabhyasta mArge cAlatAM anAbhogAdithI koI bhUla thAya to prajJApanIya hovAne kAraNe tene turaMta samajAvI zakAya che. kriyA ke mAnyatAnI bhUla samajAyA pachI te bhUla sudhAravA mATe daDha prayatna kare che, paraMtu jamAli AdinI jema kadAgraha ke pakkaDavALo banato nathI. prajJApanIya evo A sAdhaka potAnI bhUmikA ane zakti jANatA sadugarunA vacanAnusAra saMyamajIvanano svIkAra paNa kare che. saMyama svIkArI te gurubhagavaMta pAsethI grahaNazikSA ane AsevanazikSA meLavIne AtmazuddhinA lakSyapUrvaka mahAvrato ane samiti-gupti AdinuM samyapha pAlana kare che. zakti anusAra sUtra-arthanuM adhyayana kare che, tapAdinuM sevana kare che, vaiyAvaccAdi kare che. satata saMyamayogomAM apramattabhAve prayatnazIla rahe che, A rIte aneka prakAre te paMcAcAra AdinA pAlanasvarUpa ati vistIrNa evA vyavahAramArgano abhyAsa kare che. pariNAmonI zuddhipUrvaka vyavahAramArganuM pAlana karatAM karatAM tenA kaSAyo zAMta thatA jAya che ane kSamAdi Atmika bhAvo pragaTa thavA lAge che. cittane asvastha karanArI viSayo saMbaMdhI utsuktA alpa thatI jAya che ane citta svastha ane zAMta bane che. jenA pariNAme sAdhaka kAMIka AtmAno AnaMda mANI zake che. A svarUpe te sahaja evA AtmabhAvamAM vartavA lAge che ane tyAre te kaSAyonA sparza vagaranA potAnA mULabhUta svabhAvane kAMIka saMvede paNa che. vyavahAramAM saMpanna banelo sAdhaka jyAre AtmAnA jJAnamaya ane sukhamaya svabhAvamAM lIna bane che, tyAre paNa prakRtigata jagatanA sarva bhAvonuM pratibiMba tenA cit darpaNamAM = jJAnarUpI darpaNamAM to paDe ja che. eTale ke, tene jagatavartI bAhya padArthonuM jJAna to thAya che, te sarva bhAvone juve ane jANe paNa che; chatAM sahaja rIte AtmabhAvamAM lIna hovAne kAraNe duniyAnA sAmAnya lokonI jema sAdhakane bAhya bhAvo sparzI zakatA nathI, tene temAM rati-arati ke rAga-dveSa paNa thatA nathI ane te bhAvomAM tenI koI pravRtti paNa thatI nathI. tethI ja graMthakArazrI kahe che ke, je sahaja AtmabhAvamAM vartato hoya te jagatanA vivartAmAM = badalAtA para kevI rIte varte - pravarte ? arthAt na ja varte, na ja pravarte.. jekavo avataraNikA : yogIne cinmAtramAM ja pakSapAta che te jaNAvI have graMthakArazrI potAne paNa kyAM pakSapAta che, te jaNAvatAM kahe chezloka : bhavatu kimapi tattvaM bAhyamAbhyantaraM vA, hRdi vitarati sAmyaM nirmalaSTiAdvicAraH / tadiha nicitapaJcAcArasaJcAracArusphuritaparamabhAve pakSapAto'dhikoM naH // 61 // (mAlinI) 4 2 For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayoganuM phaLa - gAthA-91 129 zabdArtha : 9, tattva - tattva rIrU, vAghaHTccattaraM vA . bAhya ke atyaMtara 4 kimapi - koI paNa ka. mag - ho (paraMtu) 6. ke - hRdayamAM 7. nirmaSTAddhivAra - nirmala evA AtmAno vicAra 8. sAthuM - samatAne che. vitarati - utpanna kare che 10. tad - te kAraNathI 99. phuda - A viSayamAM 12/1rU. naH nitipazcAvAra saMvAravaritaparamAve - amane saMcita paMcAcAranA saMcArathI suMdara rIte pragaTa thayelA paramabhAvamAM 14/16. kAdhi: pakSapAta: - adhika pakSapAta che. zlokArtha : tattva bAhya ke abhyattara kAMI paNa ho, (paraMtu) hRdayamAM nirmala evo AtmAno vicAra samatA utpanna kare che, te kAraNathI amane saMcita paMcAcAranA sevanathI pragaTa thatA paramabhAvamAM adhika pakSapAta che. bhAvArtha : sanzAstranuM zravaNa, pratikramaNa, paDilehaNa, samiti-guptinuM pAlana, vagere bAhya tattva che, jyAre dhyAnAdi aMtaraMga tattva che. A banne zuddha AtmatattvanA ciMtanapUrvaka karAya to te hRdayamAM samatAbhAva avazya pragaTa kare che, tethI graMthakArazrI kahe che ke, paramatattvanI prAptino upAya bAhya AcAra hoya ke atyaMtara AcAra hoya bemAMthI koI paNa pratye amane pakSapAta nathI, paNa paramabhAvasvarUpa uccatara jJAnayoga pratye cokkasa adhika pakSapAta che; kema ke Avo jJAnayoga kevaLajJAnanI zIdhra prApti karAve tevA parama samatA Adi bhAvone pragaTa kare che. AthI ja paMcAcAranA suMdara pAlanathI pragaTa thatA A jJAnayoga pratye amAro adhika pakSapAta che arthAt amane A ja sarvazreSTha kartavyarUpe jaNAya che. vizeSArtha: tattva eTale paramArtha, mULabhUta svabhAva, tethI apekSAe A jagatamAM tattvabhUta padArtha eka mAtra zuddha brahma che, te ja AnaMdaghana che, sukhano kaMda che. Ama chatAM vyavahAramAM zuddha svabhAvanI prAptimAM kAraNabhUta padArthane paNa tattva kahevAya che. zuddha brahmane prApta karavAnA upAyo bAhya paNa hoI zake che ane atyaMtara paNa hoI zake che. keTalAka jIvo jinavANInuM zravaNa, prabhupratimAnuM pUjana ke tapa, japa, mahAvrata, samiti-gupti-sAmAcArInuM pAlana Adi bAhya anuSThAno sevIne Atma- svarUpamAM lIna banI zake che. jyAre keTalAka jIvo zubhaciMtana, bhAvanA, dhyAna Adi aMtaraMga kriyAo dvArA svabhAvamAM sthira thaI zake che. tattva kriyA bAhya hoya ke abhyattara; paraMtu sAmyabhAvanI prApti to nirmaLa evA AtmAno vicAra (bhAvanA-dhyAna-anuprekSA) ja karAve che. anAtmatattva pratyenI prIti ja sukhadAyaka samatAdi guNono nAza karI, du:khadAyaka mamatAdi bhAvone janma | che. jyAre AtmatatvanI prIti jaDa pratyenI mamatA toDI samatAne janma Ape che. tethI ja zAstranA rahasyanuM udghATana karatAM graMthakArazrI kahe che ke, je paNa upAyathI AtmabhAva=paramabhAvanuM phuraNa thAya, Atmika AnaMdanI anubhUti thAya te upAyo pratye amane cokkasa adhika pakSapAta hoya che. kaSAyonA sparza vagaranA zuddha caitanyano upayoga pragaTe tevo jJAnano pariNAma ja paramabhAva' svarUpa che. 1. zlokanA pUrvArdhamAM nirmadivAra: zabda vAparyo che ane utta-rdhimAM paramabhAva zabda prayoga che. A banne zabdo paryAyavAcI jaNAya che, tethI tadanusA- artha ane vizeSArtha karyo che. chatAM A viSayamAM tattvajJajananI vizeSa vicA-NAo AvakArya che. For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra amane A paramabhAva pratye adhika pakSapAta che." ema kahevA dvArA graMthakArazrI jaNAve che ke, na to amane vyavahAra pratye pakSapAta che ke na to amane nizcaya pratye upekSA, te ja rIte na to amane nizcaya pratye pakSapAta che ke na to amane vyavahAra pratye upekSA che. amAro pakSapAta to paramabhAva pratye che, tethI paramabhAvanI prAptimAM jyAre je upayogI bane tenA pratye amane pakSapAta che ane temAM je bAdhaka bane tenA pratye amAro upekSAbhAva che. kema ke, te paramabhAva ja samatA utpanna kare che ane samatAthI ja kevaLajJAna prApta thAya che ane kevaLajJAnathI ja anaMtakALanA sukha svarUpa mokSa maLe che. paramabhAvanI prAptino sacoTa ane saraLa upAya che, nicita paMcAcAranuM pAlana. nicitano artha che ekarUpa baneluM; tethI nicita paMcAcAranuM pAlana eTale AtmasAtuM thayeluM paMcAcAranuM pAlana. prAraMbhika bhUmikAmAM sAdhaka paMcAcArano abhyAsa kare che. tyAre zuddha pAlananuM lakSya hovA chatAM tenAthI aneka skUlanAo thAya che, Ama chatAM sadgurunA pAratatvane svIkAranAra sAdhakane jema jema potAnI skUlanAo jaNAya che, tema tene dUra karavA sudaDha prayatna kare che. dhIme dhIme tenA mATe paMcAcAra suabhyasta banI jAya che, tyAre te paMcAcAranA saMskArono saMcaya thAya che. saMcita thayelA A saMskArone kAraNe yogI satata paMcAcAranI sahaja pravRtti karI zake che ane te sivAyanI pravRttionuM tenA jIvanamAM koI sthAna rahetuM nathI. Ama karatAM karatAM jyAre paMcAcAra AtmA sAthe ekAkAra banI jAya che, tyAre yogIne kaSAyanA sparza vagaranA zuddha, AtmA saMbaMdhI nirmaLa evo jJAnayogano anubhava hure che. jJAnayoganI AvI anubhUti thatAM yogI AtmAnA apUrva AnaMdano anubhava karI zake che ane tethI traNe jagatanA sarva bAhya bhAvo tene ni:sAra lAge che, tenA pratyenI upekSA sahaja banI jAya che, pariNAme bAhya padArtha deha, indriyone sAnukULa hoya ke pratikULa, yogInA cittamAM tenuM koI mahattva rahetuM nathI; aMte yogI parama samatAne prApta kare che. A rIte mahAmahopAdhyAyajI bhagavaMte varNavelI jJAnayoganI mahattAne jANI vAcakavarge paNa nizcayanuM lakSya sAdhI Ape te rIte ja vyavahAranuM sevana karavAno Agraha rAkhavo joIe. ll1] , avataraNikA : jJAnayogI mahAtmAne tathA potAne paNa eka ja prakAranA paramabhAva pratye adhika pakSapAta che te jaNAvI, have temane anekavidha aparamabhAva pratye lagAva nathI evuM nathI, paraMtu te aparamabhAvane pAmIne jJAnayogIne saMtoSa thato nathI, tema jaNAvatAM kahe chezloka : sphuTamaparamabhAve naigamastAratamyaM, pravadatu na tu hRSyettAvatA jJAnayogI / kalitaparamabhAvaM ciccamatkArasAraM, sakalanayavizuddhaM cittamekaM pramANam // 62 || (mAlinI) For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayoganuM phaLa - gAthA-62 zabdArtha : 9. naima: - naigamanaya, 2. paramAve - apa2mabhAvaviSayaka rU/4. sphuTa tAratamyuM - spaSTa tAratamyane kh. pravavatu - bhale kahe 6. (pa) tu - paraMtu 7. jJAnayogI - jJAnayogI 8. tAvatA - teTalA mAtrathI 1/10. vyet na - harSita thatA nathI. (kema ke) 99. vi--mAratAraM - jemAM caitanyano camatkAra pradhAna che 12. tivaramamAnaM - jeNe 52mabhAvano anubhava karyo che, 1rU. sarvAhanavizuddha - ane je sakala naya vizuddha che (tevuM) 14/11/16. n citta pramALam - eka citta ja (jJAnayogIne) mAnya che pramANa che. zlokArtha : 131 negamanaya aparamabhAvamAM spaSTa taratamatAne bhale kahe, paraMtu jJAnayogI teTalA mAtrathI khuza thatA nathI, kema ke teone to jeNe paramabhAvano anubhava karyo che, caitanyano eTale ke jJAnano camatkAra jemAM pradhAna che ane sakaLa nayothI je vizuddha che te citta ja eka mAtra pramANa che, mAnya che. bhAvArtha : naigamanaya mokSanAM dUravartI kA2None paNa mokSamArgarUpe svIkAre che, tethI te apunarbaMdhaka kakSAthI mAMDI cheka zaileSI avasthA sudhInI ArAdhanAne mokSanA kAraNarUpe svIkAre che; paraMtu jJAnayogI mahAtmA mokSane anukULa chatAM mokSathI ati dUravartI avasthAne pAmIne 'huM mokSamArgamAM chuM' tevo saMtoSa anubhavatA nathI. jJAnayogI to paramabhAvano anubhava ka2nA2, zuddhajJAnopayoganA camakArAvALuM sakaLa nayathI vizuddha citta niSpanna karIne ja pote mokSamArgamAM hovAno saMtoSa anubhave che. vizeSArtha : duniyAmAM dekhAya che ke, darekanA dRSTikoNa, darekanI ruci ane tadanusA2 darekanI AkAMkSAo alaga alaga hoya che. brAhmaNone koI keTaluMya sAruM bhojana Ape topaNa ghIthI bharelAM ghebara maLe to ja temane saMtoSa thAya che. sAdhanAkSetramAM paNa AvuM ja che, jJAnayogI mahAtmAne yogamArganAM aneka anuSThAno karI levA mAtrathI saMtoSa thato nathI, temane to te badhuM karyA pachI paNa zuddha caitanyano anubhava karAve evuM citta utpanna thAya tyAre ja saMtoSa thAya che. naigamanayanI dRSTi dharAvatA sAmAnya sAdhako to mokSaprAptinA nikaTavartI ke dUravartI sarva mArgone mokSamArga tarIke svIkAre che, tethI teo prathama guNasthAnakavartI sAdhakanI devapUjA, gurubhakti Adine paNa mokSanA kAraNarUpe svIkAre ane cothA, pAMcamA, chaThThA Adi guNasthAnakomAM rahelA sAdhakonAM vividha anuSThAnone paNa mokSanA kAraNo tarIke svIkAre. jo ke A sarva anuSThAno anekavidha taratamatAvALA aparamabhAvarUpa' che. Ama chatAM sarve paraMparAe pa2mabhAvarUpa nirvikalpasamAdhinuM kAraNa bane che, tethI ja kAraNamAM kAryano upacAra karI naigamanaya tene mokSanA sAdhana tarIke mAnya rAkhe che, AthI ja A nayanI dRSTivALA sAdhako 1. aparamabhAva :- mokSa ane mokSanA upAyo pratye rAgAtmaka vikalpovALI savikalpa avasthAthI paNa sAdhaka vizuddha vizuddhatara thatAM mokSane prApta kare che. A savikalpa avasthA AtmAnuM zuddha svarUpa na hovAne kA2Ne te apa2mabhAvarUpa kahevAya che. paramabhAva :- sAdhaka jyAre rAgAtmaka vikalpothI para thaI nirvikalpa avasthA prApta kare che, te avasthA AtmAnuM zuddhasvarUpa hovAthI paramabhAvarUpa che. For Personal & Private Use Only www.airtelitary.org Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra sAdhanAmArganI AvI aneka avasthAomAM pote mokSamArgamAM che tevo saMtoSa anubhave che. naigamanayanI dRSTivALA sAdhako AvI anekavidha taratamatAvALI avasthAne bhale svIkAre, paNa jJAnayogIo teTalA mAtrathI "pote mokSamArgamAM che" evuM mAnI saMtoSa pAmI zakatA nathI. temanI dRSTi nizcanayane mAnya evA AtmAnA parama vizuddhasvarUpa tarapha maMDAyelI hoya che, tethI temane to nizcayanayane mAnya evA AtmAnA parama vizuddha svarUpano anubhava karAve tevA cittanI prAptimAM ja "pote mokSamArgamAM che? evo saMtoSa thAya che. AthI ja jJAnayogIne to je citta 1. kalita paramabhAvavALuM hoya 2. cizcamatkAranA sArabhUta hoya ane 3. sakalanayathI vizuddha hoya, tenI niSpattimAM ja harSano anubhava thAya che. temAM je cittamAM paramabhAvanuM saMvedana thayuM hoya, te kalita paramabhAvavALuM citta kahevAya. sarva karmothI, kaSAyothI, klezothI mukta evuM je AtmAnuM zuddhasvarUpa che, te ja paramabhAva che. jyAre zrutanA upayogathI A svarUpanuM saMvedana thAya, tyAre citta AtmAnA zuddhasvarUpamAM magna bane che ane satata paramabhAvanI pratItithI sabhara rahe che. paramabhAvamagna cittane ja cimatkAra sAra kahevAya che, kemake kaSAyonA sparza vagaranA zrutajJAnanA upayoganuM saMvedana karavuM e eka jJAnano camatkAra ja che. anAdikALathI mohane AdhIna banelA citta mATe A lagabhaga azakya prAya: avasthA hovAthI te camatkArasvarUpa ja lAge che. nirvikalpaupayogavALA, sarva bAhya bhAvo pratye udAsIna ane paramabhAvane pAmelA cittane sarva nayo mokSanA kAraNarUpe ni:saMdeha svIkAre che; kema ke sarva nayonuM aMtima lakSya to samatA Adi bhAvo ja che, tethI te citta sakalana vizuddha kahevAya che. AvuM citta niSpanna karavuM te jJAnayogInuM lakSya hoya che ane teone tevuM citta niSpanna thAya temAM je harSano anubhava thAya che, te anya sAdhanA karavAmAM ke anya siddhio hAMsala karavAmAM thato nathI. jJAnayoga adhikAranA A zlokamAM graMthakArazrIe AdhyAtmika utthAnane icchatA sAdhakane A rIte eka suMdara lakSya baMdhAvI ApyuM che. sAdhaka jo AvA cittane lakSya banAvI potAnI bhUmikAne anurUpa zAstrokta anuSThAno karato jAya ane adhavaccenI bhUmikAothI saMtoSa mAnIne kyAMya aTakI na jAya to Atmika AnaMdanI anubhUti tenA mATe dUra na rahe. AkarA avataraNikA : jJAnayogI mahAtmAne sakalana vizuddhacitta ja pramANa che evA pUrvazlokanA kathanane ja daDha karatAM kahe chezloka : hariraMparanayAnAM garjitaiH kuJjarANAM sahajavipinasupto niSTAyo no bibheti / api tu bhavati lIlojjRmbhijRmbhonmukhe'smin galitamadabharAste" nocchvasantyevaM bhItAH // 63 || (mAlinI) For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayoganuM phaLa - gAthA-63 133 zabdArtha : 1/2. aparanANAM rAkhai - aparanayarUpI hAthIonI rU. nauH - garjanAothI 4/5/6 saharnAvipinasuta: nizcaya: ri: - sahaja evA jaMgalamAM sUtelo nizcayanayarUpI siMha 7/8. vimeti no - bhaya pAmato nathI 1/10. pa tu - paraMtu 22. TIToskRmikRSponsura - lIlApUrvaka bagAsuM khAvAthI vikasita thayelA UMcA mukhavALo 22/03. smina mati - evo A (siMha) hote chate 24/25. skitamamA te mItA - gaLI gayelA madavALA te DarelA (hAthIo) 26. na yuvanti va - zvAsa paNa laI zakatA nathI zlokArtha : nizcaya sivAyanA anya nayosvarUpa hAthIonI garjanAothI sahaja evA jaMgalamAM sUtelo nizcayanayarUpI siMha Darato nathI. UlaTuM jyAre lIlApUrvaka bagAsuM khAIne A siMha sanmukha Ave tyAre te hAthIono mada gaLI jAya che ane DarI gayelA teo zvAsa paNa laI zakatA nathI. bhAvArtha : jema hAthIonI bhayAnaka garjanAothI paNa jaMgalamAM sUtelo siMha leza paNa bhaya pAmato nathI, ane siMha jAgIne mAtra bagAsuM khAya topaNa garjanA karatA hAthIonA mada utarI jAya che ane DarI gayelA teo zvAsa paNa laI zakatA nathI. tema aparanaya (nizcaya sivAyanA vyavahAra Adi nayo)rUpI hAthIonI garjanAthI arthAt vyavahArane AdhAre thatI aneka prarUpaNA ke pravRttiothI nizcayanayanI pariNatirUpa siMha leza paNa bhaya pAmato nathI. vyavahAramAM saMpanna thatAM jyAre mahAtmA nizcayapradhAna nirvikalpaavasthAne sanmukha bane che, tyAre to pelA zvAsa levA paNa asamartha banI gayelA hAthIonI jema aparanayonI vividha pravRttio karavAnI vRtti sadaMtara zAMta thaI jAya che. vizeSArtha : jaMgalamAM hAthIo tyAM sudhI ja garjanA karI zake che ke, jyAM sudhI siMha sUto hoya che. ekavAra siMhanI AMkha khUle ane te mAtra bagAsuM khAya tyAM to hAthIonA hAjA gagaDI jAya che, temano mada utarI jAya che ane teo evA DarI jAya che ke, zvAsa paNa laI zakatA nathI. hAthIonI garjanA vacce paNa siMha jema nizcita banI sUI zake che, tema vyavahAranI prarUpaNA ane pravRttio vacce paNa nizcayanayanI pariNati nirAbAdha rIte pravartI zake che. kema ke dareka naya AdhArita pariNatika pravRtti ke prarUpaNAnuM aMtima gantavya - aMtima lakSya to nizcayanI pariNati utpanna karavAnuM ja hoya che; paraMtu siMha jAgyA pachI jema hAthIo garjanA karI zakatA nathI, tema nizcayanI pariNati sakriya banyA pachI vyavahAranI pravRtti ke prarUpaNAno koI avakAza raheto nathI. nizcayanaya eTale zuddha Atmatattvane jonAro naya. yogI jyAre tamAma bAhyabhAvo pratye udAsIna banI, sarva vikalpothI mukta thaI nirvikalpa avasthAne prApta kare che. tyAre te potAnA zuddha jJAnaguNa sAthe tAdAbhya sAdhI zake che, zuddha brahmano anubhava kare che. A zuddhAtmAnA anubhavathI samRddha dazA AtmAnI sahaja dazA che. tene graMthakArazrIe anyatra ekatAjJAna ke zreSTha evI jJAnadazA paNa kahI che ane A graMthamAM tene For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra naizcayitrI zakti paNa kahI che. A avasthA e sahaja AtmabhAvarUpI jaMgalanA rAjA siMha samAna che. cittamAM jyAre A siMha jAgato hoya che, tyAre vyavahAranayakRta zubha saMkalpa-vikalpa, pravRttio ke pariNatinI koI jarUrIyAta rahetI nathI. AthI ja nizcayanaya mAnya zuddha svabhAvarUpa dharma prApta thatAM anya vyavahAra prerita zubha anuSThAno gauNa banI jAya che. tenuM koI mAna-sthAna rahetuM nathI, AthI ja kahyuM che ke, nizcayanayarUpI siMha jAgRta thatAM vyavahAra Adi anya nayota pravRtti ke prarUpaNAono koI avakAza raheto nathI. vyavahAra Adi anya nayo sAdhakanI cittabhUmikAmAM pharatAM hAthIo jevA che ane taskRta zubhavikalpo e hAthInI garjanAo samAna che. dareka sAdhakanuM lakSya to nizcayanI pariNati pedA karavAnuM ja hoya che; paraMtu sAdhaka sIdho nizcayanA bhAva sudhI pahoMcI zakato nathI. nizcaya mAnya zuddha AtmabhAvamAM sthira rahevA sAdhakane prAraMbhamAM to asavikalpone dUra karavA mATe sarvikalpono sahAro levo paDe che. "huM tapa karuM, huM tyAga karuM, deva-gurunI bhakti karuM...' vagere zubhavikalpa karI sAdhaka AhArAdino bhoga upabhoga karavAnA azubhavikalpothI chuTakAro meLave che. AvA zubha vikalpo karatI vakhate paNa sAdhakanuM citta nirvikalpa banavAnI khevanA to rAkhe ja che. vaLI, tyAre paNa "AtmA parabhAvano kartA nathI ke bhoktA nathI' evI nizcayanI pariNati ane prarUpaNA paNa nirAbAdha rIte pravartI zake che. Ama chatAM jyAM sudhI yogI nirvikalpaavasthAne prApta karI, AtmabhAvamAM sthira na thAya tyAM sudhI nizcayanayarUpI siMha sahaja AtmabhAvarUpa jaMgalamAM sUtelo che evuM kahI zakAya. vyavahArakRta vividha pravRttinA kALamAM paNa nizcayanaya jANe che ke, A badhI pravRttio nirvikalpa banavA ja karavAnI che, tethI te sUtelA siMhanI jema nizcita hoya che. uttarottara zubha pravRttio karato sAdhaka jyAre AdhyAtmika unnatinI uccatAne sparze che, tyAre tene AtmabhAvamAM sthira rahevA savikalpo ke zubha pravRttirUpa vyavahAranI AvazyaktA rahetI nathI. sahaja rIte te nirvikalpabhAvamAM sthira thAya che. jJAnanA zuddha upayogamAM sthira thatAM yogI sahaja rIte ja Atmika AnaMdane mANI zake che tyAre nizcayanayarUpI siMha je atyAra sudhI sUtelo hato te bagAsuM khAya che. cittamAM nizcayanayanI pariNati jIvaMta thatAM anya nayorUpI hAthIonA mada gaLI jAya che teo zvAsa levA paNa samartha rahetA nathI. sahaja AtmabhAvarUpa jaMgalamAM nizcayanayarUpI siMha jAgI jAya tyAre prazasta-aprazasta koI vikalpo jIvaMta rahetA nathI. TUMkamAM kahIe to vyavahAranI dareka kriyAo AtmamAtramAM magna rahevA mATe karavAnI che, tethI vyavahAra pAlanakALamAM nizcayanI pariNati jIvaMta rahe che; paraMtu sAdhaka jyAre AtmadhyAnamAM magna banI jAya tyAre vyavahAra hoya paNa kharo ke na paNa hoya. kriyAkALamAM dhyAna yoga hoya; paraMtu dhyAnakALamAM kriyA hoya paNa kharI ane na paNa hoya. kaall avataraNikA : sarva nayomAM nizcayanayanI pariNati siMha jevI che te jaNAvI, have A pariNati kyA yogIne pragaTe che ane e pariNati jyAre pragaTe che tyAre te yogIonuM citta kevuM bane che, te jaNAve che For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayoganuM phaLa - gAthA-94 135 zloka : kalitavividhabAhyavyApakolAhalaughavyuparamaparamArthe bhAvanApAvanAnAm / kacana kimapi zocyaM nAsti naivAsti mocyaM, na ca kimapiM vidherya naive geya ne deyam ||64 II (mAlinI) zabdArtha : 9. bhAvanApavinAnAm - bhAvanAthI pavitra thayelA yogIone 2. Rti-vividha-vAhya-vyApa-aneka prakAranA bAhya vyavahAranA vistAranA srotradaula-Tyuparama-paramArthe - kolAhalano samUha zAMta thavAne kAraNe (AtmAnI anubhUtirUpa) paramArtha jaNAya tyAre rU. vana - kyAMya 4. mipi - kAMI paNa 1/6. zodhyuM nati - zoka karavA lAyaka nathI 8, moDyuM naivati - choDavA lAyaka paNa nathI ja. 6/10/99. zimara vidheyaM na - kAMI paNa karavA lAyaka nathI 12/1rU. preyam na - ApavA lAyaka nathI 14 95/16, naiva - ane gAvA lAyaka paNa nathI ja. zlokArtha : AtmabhAvanAthI pavitra thayelA yogIone aneka prakAranA bAhya vyavahAranA vistAranA kolAhalano samUha zAMta thavAnA kAraNe AtmAnI anubhUtisvarUpa paramArtha jaNAya tyAre kyAMya kAMI paNa zoka karavA yogya, choDavA yogya, karavA yogya, ApavA yogya ke gAvA yogya rahetuM nathI ja. bhAvArtha : AtmasvarUpanA ciMtana, manana, bhAvana Adi dvArA aMta:karaNane bhAvita karanArA mahAtmAonuM citta sarvikalpo karI karIne dhIre dhIre asavikalpothI mukta thatuM jAya che. A rIte sAdhanA karatAM, karatAM AgaLa vadhatAM eka evI bhUmikA sarjAya che ke, jyAM te yogI mahAtmAne koI savikalpanI paNa jarUrIyAta rahetI nathI. A bhUmikA sarjAtAM anAdikALathI cittamAM bAhyabhAvaviSayaka je aneka vikalpo uThatA hatA ke prazastaaprazasta kaSAyono je kolAhala pravartato hato te zAMta thaI jAya che ane yogI nirvikalpasamAdhi prApta kare che. cittamAMthI kolAhala zAMta thatAM yogI paramArthano anubhava kare che eTale ke kaSAyonI lezamAtra AdhInatA vagarano Atmika AnaMda anubhave che. sahaja evA AtmAnA sukhano anubhava thayA pachI siddhayogIne bAhyapadArtha Ave ke jAya temAM koI harSa-zoka thato nathI. bAhya koI vastu levA ke mUkavA yogya paNa lAgatI nathI ke tenI niMdA ke prazaMsA paNa karavA jevuM jaNAtuM nathI. ekamAtra nirTandra prasannatAnI anubhUti hoya che. vizeSArtha : sUkSmaprajJA dvArA zAstrIya padArthono bodha meLavI jeNe jaDa ane cetanano bheda jANyo hoya, AtmA, zarIra AdithI judo che evI anyatvabhAvanAnI vicAraNAothI jeNe cittane bhAvita karyuM hoya, AtmasvarUpane kema pragaTa karavuM tenI je satata vicAraNA karatA hoya, AtmAnuM hita-ahita, sukha-du:kha zemAM che tenuM jeNe ciMtana karyuM hoya, jIvamAtramAM AtmAne jovAnI jeNe dRSTi keLavI hoya, Atmatattvane pAmavA mATenI prabhu AjJAne For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogaddhi adhikAra samajavA tathA Dagale ne pagale tene amalamAM mUkavA jeono sudaDha prayatna cAluM hoya, te yogIe paramabhAvanI bhAvanAothI potAnA cittane ati pavitra banAvyuM kahevAya. pavitra aMta:karaNavALA A yogIo jema jema bhAvanAothI vizeSa bhAvita thatA jAya che, tema tema AtmAthI bhinna evA paudgalika bhAvo pratye vadhune vadhu udAsIna banatA jAya che. teonA viSayone bhogavavAnA, mAna-pAna meLavavAnA, zarIrane sajAvavAnA asat vikalpo to nAza pAmI ja gayA hoya che; paraMtu AgaLa vadhIne uttarottara cittanI zuddhi prApta thatAM to "huM tapa karuM, huM tyAga karuM, suMdara bhagavadbhakti karuM, gurukRpApAtra banuM, zAstrAbhyAsa karuM, tattvane jANuM, dharmopadeza dvArA anekane bhagavAnano mArga batAvI saMsArathI tAruM, tIrthayAtrA karuM, pratikramaNa Adi zubha kriyAo karI karmane dUra karuM....' vagere je bAhya vyavahAro karavAnA vikalpo vartatA hatA arthAt je prazasta paNa kaSAyono kolAhala cAluM hato te paNa zAMta thaI jAya che. cittamAMno A kolAhala zamI jatAM yogI nirvikalpaavasthAne prApta kare che ane AtmAnA anerA AnaMdane anubhave che. ahIM teo pUrve kyAreya na mANI hoya tevI Atmika mastI mANe che. A avasthAmAM aMdaramAM AnaMdano alita pravAha pravartato hoI bAhya padArtha maLyA ke na maLyA te vAta sparzatI ja nathI. khuda potAnA zarIrane koI zaNagAre to harSa ane tene kApe ke bALe to zoka thato nathI. A mahAtmAo svarUpadazAmAM evA ramamANa hoya che ke temane koIpaNa rIte saMsAra sparzI ja zakato nathI, tethI temane saMsAra ane mokSa vacce paNa koI bheda dekhAto nathI eTale nathI to saMsArane choDavAnI icchA rahetI ke nathI mokSa meLavavAnI icchA rahetI. AhAra saMjJA satAvatI hatI tyAM sudhI tapa-tyAgAdi jarUrI hatA paNa have zuddha Atmatattva sivAya kyAMya ramaNatA nathI, mATe koI vastu tyAga karavA yogya ke choDavA yogya rahetI nathI. jyAM sudhI saMsArathI chUTavAnI icchA hoya tyAM sudhI tenA mATeno udyama paNa hoya ane aneka prakAranI kriyAo paNa karavI paDe; paraMtu AtmAnI anubhUti thayA pachI koI kriyAnI jarUra rahetI nathI. karmothI mukta thavA vaiyAvacca Adi satkRtyo paNa AvA mahAtmAo mATe vidheya nathI. Ama chatAM pUrva karela sAdhanAthI pragaTelA prabaLa saMskAranA kAraNe ja samatAnA pariNAmathI ja teo sahaja ucita pravRtti karatA hoya che. ghAtakarmo sattAmAM hovAne kAraNe saMsAramAM rahelA hovA chatAM paNa akalpanIya sukha bhogavI rahelA A mahAtmAo mATe jagatamAM prazaMsA karavA yogya kAMI nathI. kema ke jagatamAM "paramabhAva'thI suMdara kAMI nathI, temanA mATe potAnA satkRtyo to gAvA yogya nathI ja, paNa anyanA satkRtyo paNa temanI bhUmikAmAM gAvA yogya nathI rahetA; kema ke jJAtA-draSTA bhAvanI parAkASThAne pAmelA A mahAtmAo dareka bhAva pratye udAsIna hoya che. jagatanA sarva padArthothI te potAnI jAtane vegaLI juve che. ekamAtra AtmAnA jJAnAdi guNo arthAt AtmAnA svabhAva sivAya A mahAtmAone koI padArtha potAno jaNAto nathI, saMvedAto nathI. anya padArtho to ThIka; paraMtu potAnA mana, vacana ke kAyA paNa temane potAnA lAgatA nathI, paNa parabhAva lAge che. potAnuM For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnayoganuM phaLa - gAthA-upa 137 kAMI hoya to bIjAne ApI zakAya paNa jene kAMI ja potAnuM na lAgatuM hoya tene vaLI ApavA yogya paNa zuM hoya ? puna: e ja kahevuM paDe ke AvA jJAnayogInuM citta zabdAtIta che. zabda dvArA tenI kalpanA karavI paNa azakya che. jo avataraNikA : jJAnayoganI prApti thatAM jyAre koNa chuM' teno anubhavAtmaka bodha thAya che tyAre yogI kevo bane che, te jaNAvI adhikAranI pUrNAhuti kare chezloka : iti' supariNatAtmakhyAticAturyakalirbhavati yatipatiyaSTiaudbharodbhAsivIryaH / harahimakarahArasphAramandAragaGgA tazazujA cADhIyA vazIH 6 (matinI) zabdArtha : 9. ti - A pramANe 2. suparitAtma-vyati-vAturya-za4i: - sArI rIte pariNata thayelI AtmakhyAtimAM caturAI pUrvaka krIr3A karanAra 3/4, : titi: - je yatipati (yogI) . vimaramavIrtha: - caitanyapuMjamAM - jJAnayogamAM ullasita vIryavALA 6. mati - thAya che, 7/8. tarIyA yaza:zrI: - temanI yazarUpI lakSmI /10. dara-hiMmara-dAraznAra-mantara--ranati>>za - zudhrA cAtu - zivajIno candra, dedIpyamAna hAra, mogarAnA phUla, gaMgA ane cAMdInA kaLaza jevI ujjavaLa thAya che. zlokArtha : A pramANe = zloka 34mAM kahyuM te pramANe sArI rIte pariNata pAmI gayela AtmakhyAtimAM cAturyapUrvaka ramaNa karanAra je yatipati zuddha caitanyathI sabhara banela bhAvamAM, eTale ke jJAnayogamAM utpanna thayelA vIryavALA thAya che, tenI yazarUpI lakSmI zivajI, candra, dedIpyamAna hAra, mogarAnA phula, gaMgA ane cAMdInA kaLaza jevI ujjavaLa thAya che. bhAvArtha : anAdikALathI jIvane jaDa evA zarIramAM "A huM chuM" evI buddhi pravarte che je "anyatA khyAti' eTale ke viparIta buddhi che. jJAnayogazuddhi adhikAramAM jaNAvyuM te pramANe yogI jyAre paramabhAvano anubhava kare che, tyAre anyatAkhyAti TaLe che ane AtmakhyAti atyaMta pariNata thAya che. AvA mahAtmA bAhya sarva bhAvo pratye udAsIna hoya che ane AtmasvarUpanA avalokana mATe Avazyaka caturAImAM teonI pravRtti pratidina vRddhi pAme che. jenA kAraNe zuddha caitanyabhAvamAM eTale ke jJAnayogamAM pravartatuM vIrya vadhune vadhu ullasita thatuM For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 2-jJAnayogazuddhi adhikAra jAya che. AvA muni paramasamatAvALA hovAthI sarvatra ucita pravRtti karatA hoya che. pariNAme temano yaza ati ati ujjavaLa bane che. vizeSArtha : buddhizALI vyakti paNa jo Atmabodha vinAnI hoya to te satata bAhya viSayomAM ja buddhi doDAvyA kare che ane temAM rAgAdi bhAvo karI du:khI thayA kare che. jyAre jJAnayogI mahAtmA AtmikabhAvone pAmavA mATe AtmAne satata Atma-bhAvanAothI bhAvita kare che. jenA kAraNe bAhya padArthone anulakSIne temanA cittamAM pUrve je kolAhalo cAlatA hatA te zAMta thaI jAya che ane temane AtmAnI anubhUti thAya che. dArzanika bhASAmAM kahIe to teonI anyatAkhyAti TaLe che ane AtmakhyAti pragaTe che. arthAt "huM sa-citta paNa jaDa zarIrasvarUpa nathI' evI buddhi pragaTe che. jJAnayogIonI AvI buddhi mAtra mAhitI svarUpa nathI hotI; paraMtu anubhUtisabhara hoya che, tethI te satata AtmabhAvamAM ramaNa karAve che. koIpaNa kArya karatAM AtmabhAvamAM sthira kema rahevuM ? Atmika AnaMda kema mANavo tenI caturAI ane kaLA temane hastagata thaI gaI hoya che, AthI ja granthakArazrIe A chellA zlokamAM jJAnayogIne AtmakhyAtinA viSayamAM ja cAturyapUrvaka krIDA karanAra kahyA che. AvA mahAtmAonuM cAturya to A viSayamAM khIle ja che; paraMtu temanuM vIrya = Atmika zakti paNa zuddha Atmatattvane pAmavA ullasita thaI hoya che, tethI jeTalI paNa zakti pragaTa thaI hoya che te sarvano upayoga A mahAtmAo mAtra AtmasvarUpane prApta karavAmAM ja vApare che, AthI graMthakArazrI temane cihnaramAM eTale ke zuddha caitanyanA paMjamAM = viziSTa jJAnayogamAM prakAzita vIryavALA jaNAve che. A jJAnayogI mahAtmAo potAne prApta thayela buddhi ane baLano upayoga AtmasvarUpamAM ramamANa rahevA kare che, tenAthI teo parama samatA, nizcala dhyAna, sarvatra asaMga pariNati jevA ucca kakSAnA AdhyAtmika guNo pragaTAve che. A guNonA Alambane teo sAmarthyayoga sAdhe che ane tenA dvArA teo ghAtakarmane haNI kevaLazrIne vare che. vaLI, AyuSyano aMta thatAM aghAtI karmano paNa nAza karI acala, aruja, anaMta, akSaya, avyAbAdha ane jyAMthI pharI kyAreya pAchuM AvavAnuM nathI tevI siddhigatinA svAmI banI sadAkALa mATe AtmAnA sahaja AnaMdamAM mahAle che. AtmasvarUpane pragaTa karavAnA buddhi ane viryapUrvakanA prayatnathI sAdhakamAM anupama guNasaMpatti khIle che. jenA kAraNe teno yaza zivanA mastaka upara rahela caMdra jevo zItaLa, dedIpyamAna hAranI jema zobhAmAM abhivRddhi karanAro, mogarAnA phulanI jema sugaMdhane prasarAvato, gaMgA jevo pavitra ane cAMdInA kaLaza jevo ati ujjavaLa banI comera phelAya che. jJAnayoga zuddhi adhikAranA A chellA zlokamAM paNa graMthakArazrIe yaza:zrI' zabda dvArA garbhita rIte potAnA nAmano paNa ullekha karyo che. kaMpA / / iti zrI adhyAtmopaniSatprakaraNe jJAnayogazuddhinAmA dvitIyo'dhikAraH / / For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSadu bhAga bIje 3-kriyAyogazuddhi adhikAra For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSa 3-kriyAyogazuddhi adhikAra hema parIkSA jema huvejI, sahata hutAsana tApa; jJAnadazA tema parakhIejI, jihAM bahu kiriyA vyApa..." - 125 gAthAnuM stavana Atmika sukha pAmavAnI dizA batAvanAra sarvajJanA vacananuM mahattva samajI, atyaMta taTastha buddhithI kayuM vacana vItarAga sarvajJanuM che, teno nirNaya karIne, sarvajJanA te vacanone darzAvanAra zAstrane parataMtra banIne, atIndriya mArgano zraddhA pUrvakano bodha te "zAstrayoga che ane tenAthI pragaTatI Atmika zuddhi te "zAstrayogazuddhi che. to vaLI svacchandavRttino tyAga karI zAstrAnusArI jIvana jIvatAM, Atmika sukhano je AMzika paNa anubhava thAya che, te "anubhava jJAna" ja "jJAnayoga" che ane tenAthI pragaTatI Atmikazuddhi te "jJAnayogazuddhi' che. A banne zaddhi zabdabrahmasvarUpane pAmavAnA be sopAna che. pUrvanA be adhikAromAM kramaza: te bannenI samaja prApta karyA pachI, have 'kriyAyogazuddhi' nAmanA trIjA sopAnane A adhikAramAM samajavAnuM che. - ' "kriyAyogazuddhi' eTale AtmAnI vIryadhArAnI zuddhi. anAdikALathI parabhAvamAM pravartatI viryadhArAne jJAnanA AdhAre svabhAvamAM pravartAvavI, bAhya padArthomAM vyApRta rahetA Atmika baLane aMtaraMga duniyAmAM kendrita karavuM ke sarve anucita pravRttio aTakAvI potAnI AMtara zaktine mAtra ucita pravRttio karavAmAM kAryAnvita karavI; te sarva vIryadhArAnI zuddhirUpa "kriyAyogazuddhi' che. Ama, apekSAe "zAstrayogazuddhi'mAM jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazathI sahacarita darzanamohanIyakarmano kSayopazama pradhAnatA bhogavato hovAthI, te darzanaguNanI zuddhisvarUpa che jJAnayogazaddhimAM cAritramohanIyakarmanA kSayopazamathI sahacarita jJAnAvaraNIyakarmano. kSayopazama mukhya hovAthI, te AtmAnA jJAnaguNanI zuddhisvarUpa che. jyAre 'kriyAyogazuddhi mohanIya ane aMtarAyakarmanA kSayopazamathI pragaTa thatAM AtmAnA cAritraguNanI zuddhisvarUpa che, tethI A traNe zuddhio darzana-jJAna-cAritrasvarU5 ratnatrayImaya saMpUrNa mokSamArganI zuddhi che, ema kahI zakAya . zAstrayogazuddhi ane jJAnayogazuddhino prAraMbha vyavahAranaya jema apunabaMdhaka avasthAthI svIkAre che, tema tenI sAthe saMkaLAyelI kriyAyogazuddhino prAraMbha paNa vyavahAranaya apunabaMdhaka kakSAmAM svIkAre che. jyAre nizcayanayanI dRSTie vicArIe to viratinA pariNAma vinA kriyAyogazuddhi zakya nathI, tethI nizcayanayAnusAra to pAMcamAM guNasthAnakathI ja kriyAyoga saMbhave che. | bhinna bhinna apekSAe kriyAyoganI zarUAta bhinna bhinna kakSAe thaI zake che; paraMtu For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 adhyAtma upaniSad bhAga trIjo, 2-kriyAyogazuddhi adhikAra kriyAyoganI niraticAratA to chaTThA guNasthAnakanA uparanA kaMDakasthAnomAM ke sAtamA guNasthAnakathI ja saMbhave che. AvI avasthA prApta thatAM jJAna-darzana-cAritrano saMpUrNa lolIbhUta pariNAma prApta thAya che. jenA pariNAme Atmika sukhane jANavA ane mAnavA uparAMta tene mANI paNa zakAya cheH ahIM kriyAyoga niraticAra bane che ane upara uparanI bhUmikAmAM to jJAnayoga ane kriyAyoga sAkara ane tenA svAdanI jema ekarUpa banI jAya che. kriyAyoganI AvI prabaLatA sAmarthyayoganA kALamAM niSpanna thAya che ane kevaLajJAnanI prApti thatAM te svAbhAvika banI jAya che. kevaLajJAna pachI sarvasaMva2bhAvanA cAritramAM tenI parAkASThA prApta thAya che. ayogI avasthAmAM te kriyAyoga yoganirodhanI kriyAsvarUpe AtmAnuM saMpUrNa zuddhasvarUpa pragaTa karI, pUrNatayA phaLaprada bane che. jo ke A tenI paripUrNatA che, topaNa zAstrakAra bhagavaMto ahIM teno aMta nathI svIkAratA; paraMtu zuddha kevaLajJAna jema siddha avasthAmAM AtmAnA svabhAvarUpe anaMtakALa sudhI AtmA sAthe ja rahe che, tema AtmabhAvamAM sthira banelI vIryadhArArUpe saMpUrNa zuddha banelo kriyAyoga paNa AtmAnA svabhAvarUpe anaMtakALa sudhI AtmA sAthe ja 2he che evuM teo mAne che, tethI kriyAyogazuddhino prAraMbha che, paNa teno aMta nathI. jJAnanI prApti vagara kriyAnI zuddhi nathI ane kriyA vinA jJAna pragaTatuM paNa nathI ke jaNAtuM paNa nathI, tethI jJAna ane kriyAno anyonya saMbaMdha hovA chatAM kone prathama mAnavuM ? kone konuM kAraNa mAnavuM ? ane kone konuM kArya mAnavuM ? te samajavuM kaparuM che; chatAM sAdhanA jIvanamAM e baMnenI atIva AvazyaktA manAI hovAthI sAdhaka mATe A rahasya samajavuM ati jarUrI paNa che. sAmAnyathI vicArIe to niyama evo che ke zAstrano abhyAsa ka2vAthI jJAna pragaTe ane jJAna pragaTatAM jIva ucita kriyAomAM pravarte che. tethI jJAnasya tuM viratiH ke padmamaM nALa tao vyA e uktione anusAre jJAnayoganuM kArya kriyAyoga che, evuM mAnavuM joIe eTale ke, pahelAM jJAna prApta thAya ane pachI tenA kAryasvarUpe kriyA prApta thAya che, ema mAnavuM joIe, paraMtu sUkSmadraSTithI vicAratAM ekAMte AvuM nathI hotuM. svayaM graMthakArazrIe jJAnayoganuM svarUpa jaNAvatAM kahyuM hatuM ke jJAnayoga 'yoganAdaSTanitaH '' che eTale ke cAritranuM pAlana karatAM je cAritra mohanIyano kSayopazama utpanna thAya che, te kSayopazamathI utpanna thanAruM viziSTa matijJAnanA kSayopazamarUpa 'anubhavajJAna' ja jJAnayoga svarUpa che. A vyAkhyAthI kriyAyoganuM kArya jJAnayoga jaNAya che. hakIkatamAM zAstrayoga, jJAnayoga ane kriyAyoga traNe paraspara saMkalita che. prAraMbhika zAstrajJAnathI viSaya-kaSAyanI anarthakAritAnuM bhAna thAya che ane AvA jJAnanA AdhAre viSayAdithI nivRtta thavAnI kriyAo cAlu thAya che. tapa, japa, dhyAna, saMyama AdinI A kriyAothI AtmAnA sukhanI ke Atmika guNonI AMzika anubhUti thAya che. A anubhUti ja jJAnayogasvarUpa che. A jJAnayogasvarUpa anubhavajJAnathI mokSamArge AgaLa vadhavAnI viziSTa sUjha prApta thAya che, pariNAme tapa-saMyamanI kriyAonI vizeSa zuddhi thAya che, je kriyAyogasvarUpa che. te zuddha kriyAothI puna: zuddhatara jJAnayoga pragaTe che. Ama jJAnayoganI prApti mATe paNa sAdhaka kriyAyogano sahAro le che ane jJAnayoganI prAptithI vizuddhatara kriyAyoga niSpanna paNa thAya che, tethI apekSAe banne ekabIjAnAM kAraNa (janaka) paNa che ane banne ekabIjAnAM kArya (janma) paNa For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravezikA. 143 che. TUMkamAM te banne vacce paraspara janya-janaka bhAva saMbaMdha che. banne ekabIjAnI zaddhimAM kAraNa bane che. uttarottara eka bIjAnI zaddhi thatAM jyAre banneno paripAka thAya che tyAre banne vacceno bheda lupta thaI jAya che, banne ekarUpa banI jAya che. Ama zAstrayoganuM kArya jJAnayoga che, to jJAnayoganuM kArya kriyAyoga che. tema chatAM traNe paraspara saMvalita (saMkaLAyelA) che. prAraMbhamAM zAstrayoga mAtra tattvanI jijJAsArUpa hoya che, to tenI niSThA saMpUrNapaNe zAstrAnusArI kriyA karavAmAM prApta thAya che. jJAnayoga paNa prAraMbhika bhUmikAmAM anubhavajJAnarUpe varte che, to tenI niSThA prAbhijJAnamAM prApta thAya che. te ja rIte prAraMbhamAM kriyAyoga paugalika bhAvothI nivRtta thavAnA yatnabhUta tapAdirUpe dekhAya che, to tenI niSThA AtmabhAvamAM sthiratArUpe siddha avasthAmAM prApta thAya che. tethI zAstrayogathI jJAnayoga niSpanna thato hovA chatAM ane jJAnayogathI ja kriyAyoga prApta thato hovA chatAM paNa zAstrayoganI niSThA prApta thAya te pachI ja jJAnayoga Ave ane jJAnayoganI niSThA prApta thAya te pachI ja kriyAyoga Ave tevuM nathI. dareka bhUmikAmAM traNe ekabIjAnA kArya-kAraNarUpe varte che. prAraMbhika kakSAnA zAstrayogathI prAraMbhika kakSAno jJAnayoga pragaTe che ane tenAthI prAraMbhika kriyAyoga prApta thAya che. jenAthI vaLI uparanI kakSAnA zAstrayoga ane jJAnayoga prApta thAya che. tethI ratnatrayIrUpa mokSamArgamAM prAraMbhathI mAMDI niSThA sudhI darzana-jJAna-cAritra saMkaLAyelAM ja rahe che. kyAreka jJAnanI pradhAnatA hoya che to kyAreka kriyAnI pradhAnatA hoya che. paraMtu dareka sthAnamAM gauNarUpe anyanI hAjarI to hoya ja che. A rIte kyAMya jJAna ke kriyAno ekAMta nathI hoto, paNa sarvatra syAdvAda hoyache. kriyAyogazuddhi nAmanA A adhikAramAM granthakArazrIe Agama vacano, anya darzanakAronA kathano Adi rajU karIne aneka rasaprada yukti-prayuktio dvArA ekAMtika jJAnanayanuM khaMDana karIne eka ke nirALI zailImAM kriyAyoganuM svarUpa ane tenI mahattA darzAvI che. A rIte temaNe mokSamArgamAM kriyAnI anivAryatA siddha karI che ane mokSa meLavavA AtmajJAna ja jarUrI che, kriyAnI koI jarUra nathI." evuM mAnanArA ahaMmanya bauddhika gaNAtA ekAMta jJAnavAdIono bhrama bhAMgI, temane sarvajJakathita dizAnuM avalokana karAvyuM che. zlokAntargata viSayAnukramaH A adhikAranA prathama zlokamAM ja temaNe "jJAnanI jema kriyA paNa AtmAno svabhAva che" evuM jaNAvI kriyAne aupacArika nahi paNa vAstavika adhyAtma svarUpe sthApanA karI che. tyAra pachI bIjA ane trIjA zlokamAM Agama ane anya darzanakAronA vacanothI potAnA kathananI puSTi karI che. cothA ane pAMcamA zlokamAM svacchandAcAra karato jJAnI vAstavamAM jJAnI ja nathI paNa kUtarAM samAna ja che. evuM coyaNAnI bhASAmAM jaNAvI temaNe kevaLajJAnanI prApti mATe jJAnanI zuddhi ane vRddhi sAthe kriyAnI zuddhi paNa ati jarUrI che te hitabuddhithI batAvyuM che. te sAthe ja tIrthakara jevA chaThThI dRSTimAM vartatA jIvomAM uparachallI dRSTie bhogAdi dekhAvA chatAM paNa teomAM rasapUrvakanI bhogAdinI pravRtti saMbhavatI nathI, tevuM jaNAvIne chaThThA zloka dvArA jJAna ane svacchandAcAra ekabIjAnA atyaMta virodhI che tevuM yuktipUrvaka siddha karyuM che. sAtamA zlokamAM kriyAyoga saMpanna jJAnayogInA cittanI be bhUmikAonuM varNana karyuM che. tyAra pachI jJAnayoga karatAM kriyAyoga vizeSa che tevuM siddha karavA, AThamAthI dasamA zloka sudhI kriyAne nakAmI For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 adhyAtma upaniSad bhAga trIjo, 2-kriyAyogazuddhi adhikAra TheravatI ekAMte jJAnanaya mAnanArAnI dalIlo rajU karIne, agIyAramAthI teramA zloka sudhI tenuM tarkabaddha khaMDana karyuM che. A ja vAtane vadhu puSTa karavA caudamA zlokamAM kevaLajJAnIne eTale ke paripUrNa jJAnIne paNa saMpUrNa svabhAvanI prAptine anukULa kriyAo karavI paDe che tema jaNAvyuM che. vartamAnamAM aneka loko jainazAsananA vAstavika nizcayanayane samajyA vagara potAnI mAnelI rIte tenuM AlaMbana laIne sarvajJakathita vyavahAramArganI avagaNanA kare che. teonI aNasamaja dUra karavA bhAvotpati, bhAvazuddhi ke bhAvavRddhi mATe kriyAo keTalI upakAraka che, te paMdarathI aDhAra sudhInA zlokamAM varNavyuM che. potAne buddhijIvI mAnanArA varge A zloko khAsa vicAravA yogya banI rahe che. ogaNIsathI trevIsamA zloka sudhI AsUra nAmanA RSinA kathanathI sarva darzanane mAnya sahajamala ke karma zuM che ? tathA tenA nAza mATe tapa-saMyamanI kriyA keTalI jarUrI che tenuM eka judA ja prakAre varNana che. tenA dvArA granthakArazrIe puna:kriyAnuM prAdhAnya sthApita karyu che. covIsamAthI batrIsamA zloka sudhI vedAntIonA mULabhUta siddhAntone nahi samajanAra ucchaMkhala vedAntI je jJAnathI ja sarva karmono nAza thAya che evuM mAne che, tene graMthakArazrIe vedanA vacanothI ja tenI vAta keTalI asaMgata che te jaNAvyuM che. "karmanAzamAM jJAna ane kriyA bannenI AvazyaktA che' - tema jaNAvI tetrIsathI pAMtrIsamA zloka sudhI jJAna-kriyAno svAdvAda buddhigamyasvarUpe varNavyo che. zloka chatrIsa ane sADatrIsamAM kSAyikabhAvanAM jJAna ane kriyAno paNa syAdvAda che tema rajU karI jJAna-kriyAnA samuccayavAdane siddha karyo che. A ja zlokamAM bhAvanAjJAna ane kriyAmAM paNa syAdvAdanA siddhAMtane spaSTa karyo che. yogamArganI ke mokSamArganI zuddhine darzAvatA A saMpUrNa graMthamAM zloka ADatrIsa ane ogaNacAlIsa ati agatyanI bhUmikA bhajave che. jJAnathI garviSTha thayelo eka varga evuM mAne che ke bhedajJAnathI ja sarvakarmano nAza thAya che temanI A mAnyatA keTalI bhUla bharelI che. mugdha jIvonA jIvatarane te kevI rIte bagADe che ane teone kevI rIte bhavobhava sudhI adhyAtmanA mArgathI vaMcita rAkhe che, te jaNAvI, bhedajJAna thayA pachI paNa kriyA vinA karmanAza zakya nathI te jaNAvavA dvArA tenA matanI kaDaka samAlocanA karI che. A zlokone paNa khoTI moTAImAM rAcatA e varge vAraMvAra manana karavA yogya che. bhedajJAnathI ja mokSa che, kriyA to niprayojana che, tevI nAstikonI mAnyatA atyaMta ayogya che, tema siddha karavA zloka cAlIsamAM jJAnanA paripAkarUpa je bhedajJAna che, te paNa asaMgakriyAthI yukta ja hoya che, tema jaNAvI kriyA nirapekSa jJAnathI kyAreya phaLa prApti na thAya tevuM spaSTa karyuM che. jJAnano vAstavika paripAka thatAM kriyA ane jJAna caMdana-gaMdhanI jema ekarUpa banI jAya che, tema jaNAvavA dvArA tyAM jJAna ane kriyAyoganI parAkASThA darzAvI che. prAMte pataMjaliRSie darzAvela prIti Adi sadanuSThAnanA bhedo paNa jJAna-kriyAnA saMyogathI ja ghaTe che evuM zloka ekatAlIsamAM darzAvyuM che. te pachI jJAna ane kriyA pratye samAna Adara tathA samAna prayatnathI mokSaprApti zakya bane che evuM beMtAlIsamA zlokamAM jaNAvI chellA be zlokamAM tevA prakAranA AdaravALA munine kevI guNa saMpatti prApta thAya che, tenuM varNana karI, prastuta adhikArano upasaMhAra karyo che. For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSada 3-kriyAyogazuddhi adhikAra viSayAnuja zloka naM. 1 thI 3 4 thI 6 8 thI 10 11 thI 13 14 thI 18 krama viSaya 1. kriyAyoganuM svarUpa 2. jJAnamAM svacchandAcArano asaMbhava 3. kriyAyogamAM pravartatA muninuM citta 4. kriyAyoga karatAM jJAnayogane vizeSa jaNAvatI yuktio 5. jJAnanayanI yuktionuM nirAkaraNa che. AdhyAtmika vikAsa mATe kriyAyoganI AvazyakatA 7. kriyAnI baLavattA aMge jJAnanaya sAthe carcA 8. jJAnathI ja karmanAza mAnanArA vedAntIonuM nirAkaraNa tathA kriyAyoganI siddhi 9. karmanAza pratye jJAna-kriyAno syAdvAda 10. kSAyika jJAna-kriyAmAM paNa samuccayavAda 11. kriyAnI upekSA karatAM jJAnIonI nAstikatA 12. jJAna-kriyAnI ekarUpatA 13. jJAna-kriyAnA saMyogathI prIti Adi anuSThAnonI saMgati 14. jJAna-kriyA pratye samAna AdarathI ja mokSaprApti 19 thI 23 24 thI 33 34-35 36-37 38-39 4 ) 41 42 thI 44 For Personal & Private Use Only www ainelibrary.org Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 adhyAtma upaniSadu-1 kriyAyogazuddhi zAstrayogazuddhi, jJAnayogazuddhi ane kriyAyogazuddhino saMkSipta bheda nIce pramANe jaNAya che. zAstrayogazuddhi jJAnayogazuddhi kriyAyogazuddhi zAstrayoga e atIndriya | jJAnayoga e ati- | kriyAyoga e zAstra ane mArga upara cAlavAnI ndriya evA Atmika zuddha anubhavanA AdhAre prAraMbhika AvazyakatA- sukhanI AMzika ke pUrNa thatAM ucita AcaraNa Akha-jananI parataMtratA" anubhUti svarUpa che. svarUpa che. tenAthI prApta - svarUpa che. tenAthI prApta tenAthI prApta thatI thatI vIryadhArAnI zuddhi thatI zraddhAnI zuddhisvarUpa jJAnadhArAnI zuddhi- svarUpa Atmika zuddhi e Amika -zuddhi e svarUpa Atmikazuddhi e kriyAyoga zAstrayoga zuddhi che. jJAnayogazuddhi che. zAstrayogazuddhi eTale 0. jJAnayogazuddhi eTale | kriyAyogazuddhi eTale zrutajJAnAvaraNIya ane mati jJAnAvaraNIya, | mohanIya karma ane darzanamohanIyanA kSayo- darzanamohanIya ane aMtarAya karmanA kSayopazamarUpa darzana-guNanI cAritra mohanIya karmanA pazamarUpa cAritra-guNanI zuddhi. kSayopazamarUpa jJAna- zuddhi. * guNanI zuddhi. pradIpa ane dizAsUcaka | prakAza ane bhomiyA | jovAnA puruSArtha ane pATIyA jevI che. jevI che. cAlavAnI kriyA jevI che. * darzana mohanIya karmanA kSayopazama saha kRta jJAnAvaraNIyano kSayopazamathI utpanna thAya che. darzana mohanIya karmanA | darzana mohanIya karma, jJAnAvaraNIya karma ane kSayapazama saha kRta jJAnAvaraNIyanA kSayo cAritra mohanIya karmanA pazamanI sAthe cAritra kSayopazamanI sAthe ahIM mohanIya karmanA kSayo varyAntarAyano kSayo-pazama pazamathI utpanna thAya paNa Avazyaka hoya che. che. For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3-kriyAyogazuddhi adhikAra aiM namaH kriyAyoganuM svarUpa gAthA - 1-2-3 avataraNikA : zAstrayogazuddhinA kAryasvarUpa jJAnayogazuddhinuM varNana karyA pachI, have krama prApta jJAnayogazuddhinA kAryasvarUpa kriyAyogazuddhi adhikAranuM varNana kare chezloka : yAnyeva sAdhanAnyAdau, gRhNIyAjjJAnasAdhakaH / siddhayogasya tAnyevaM, lakSaNAni svabhAvataH ||1|| zabdArtha : 9. jJAnasAdhava: - kevaLajJAnano sAdhaka 2. vI - prAraMbhamAM rU/4. yArneva sAdhanAne- je paNa sAdhanone 5. JkrIyA - grahaNa kare che 6. tAni va - te ja (sAdhano) 7. siddhArtha - siddhayogInA 8, svamAvataH - svabhAvathI 2. rukSana - lakSaNo che. zlokArtha : kevaLajJAnano sAdhaka prAraMbhamAM je paNa sAdhanone grahaNa kare che te ja siddhayogInA svabhAvathI lakSaNo che. bhAvArtha : kevaLajJAna mATe prayatna karato sAdhaka tenuM sAdhya siddha karavA mATe prAraMbhamAM kSAyopathamikabhAvanA tapasaMyamAdi kriyAorUpa sAdhanono sahAro le che. tenA dvArA te zuddha AtmikabhAvamAM sthira thavA yatna kare che. kevaLajJAna prApta thayA pachI siddhayogImAM A sAdhanono abhAva nathI thaI jato; paraMtu kSayopazamabhAvanA te sAdhano kSAyika bhAvamAM pariNAma pAmI kevaLInA svabhAvarUpa banI jAya che arthAt pUrvamAM je tapAdi bAhya yatanArUpe dekhAtA hatA te have atyaMtara svabhAvarUpe pariNAma pAmI jAya che. AnAthI e prApta thAya ke pUrvamAM sAdhake kSAyopathamika tapa-saMyama, kSamAdi guNonI sAdhanA dvArA AtmabhAvamAM sthira rahevA prayatna karavo paDe che jyAre sAdhanAnA paripAka rUpa kevaLajJAna prApta thatAM to te guNo svAbhAvika banI jAya che, tethI tyAre AtmabhAvamAM sthira thavA prayatna nathI karavo paDato paNa te sthiratA sahaja banI jAya che. A svarUpa avasthAna te ja zreSTha kriyAyoga che, je siddha avasthAmAM paNa cAritrarUpe svIkArAya che. For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogaddhi adhikAra vizeSArtha : jJAnayogazuddhi adhikAramAM jaNAvyuM hatuM ke, "AtmasvarUpane pragaTa karavAmAM ati upakAraka bananAruM zAstra paNa dizA batAvIne aTakI jAya che. AtmAne kevaLajJAnanI prApti to anubhavajJAnathI ja thAya che'.' A anubhavajJAna guNaprApti ane guNavRddhi dvArA AtmasvarUpane pragaTa karavAnI sAdhanAnuM eka mahattvanuM sopAna hovA chatAM paNa aMtima sopAna nathI. kema ke, anubhavajJAna prApta thayA pachI paNa potAnI bhUmikAne anurUpa ucita pravRttithI ja guNonI vRddhi thAya che, tethI ja apunabaMdhaka kakSAthI mAMDIne cheka siddhipadanI prApti sudhI te te bhUmikAnA anubhavanI prAptithI laIne cheka parama brahmane pragaTa karavAnuM lakSya AMbI zakAya tevI dareka bhUmikAnI mana-vacana-kAyAnI ucita pravRttione kriyAyoga kahevAya che ane tenAthI sadhAtI AtmAnI zuddhi te kriyAyogazuddhi kahevAya che, jenuM mAhAbhya A adhikAramAM darzAvyuM che. sAmAnya rIte ghaNAne evo bhrama hoya che ke, "Atmazuddhi mATe tapa-saMyamAdinI kriyA bhale eka Avazyaka aMga hoya, paNa te eTalI mahattvanI nathI. kema ke, te mana vacana kAyAnI pravRttisvarUpa hovAthI paudgalikabhAvarUpa che; paraMtu zuddha AtmikabhAvarUpa nathI. jyAre jJAna to AtmAno guNa che, mATe adhyAtmanA kSetramAM mahattva to jJAnanuM ja che; jaDa kriyAnuM nahIM. hA ! kriyAo kyAreka jJAnadvArA zubhabhAvanuMadhyAtmanuM kAraNa banatI hoya che, tethI tene upacArathI (gauNabhAve) adhyAtma tarIke mAno to ThIka che; paraMtu tene mukhyarUpe to adhyAtma tarIke na ja mAnI zakAya." graMthakArazrIe A zlokamAM kriyAyoganuM svarUpa jaNAvIne bhramita buddhivALAnA AvA bhramane bhAMgavAnuM kArya khUba khUbIthI karyuM che. teozrI jaNAve che ke, jJAnayogano sAdhaka arthAt kevaLajJAnane prApta karavA icchato sAdhaka prAraMbhamAM tene siddha karavA mATe tapa-saMyamAdi je kriyAyogano sAdhana tarIke prayoga kare che. te ja kriyAyoga kevaLI eTale siddhayogI mATe svabhAvabhUta banI jAya che arthAt kevaLajJAnImAM kriyAyoga AtmAnA svabhAvarUpe pravarte che. A svabhAvarUpa banelo kriyAyoga te ja zreSTha kriyAyoga che. graMthakArazrInA A kathanathI evuM prApta thAya che ke, zreSTha kriyAyoga AtmAnA svabhAvarUpa che ane prAraMbhika kakSAno kriyAyoga te zreSTha kriyAyoganuM sAdhana che. prAraMbhamAM sAdhaka kSAyopathamikabhAvanA tapa-saMyama-kSamAdi guNo dvArA zuddha AtmikabhAva utpanna karavA prayatna kare che. vAraMvAra Avo prayatna karavAthI AtmAnuM kSAyika vIrya pragaTe che arthAt AtmAnI eka evI zakti khIle che ke, jenA dvArA sAdhaka sahaja rIte karmonA Azravane aTakAvI zake che ane sahajarUpe AtmabhAvamAM sthira paNa thaI zake che. tenA mATe tene koI prayatna karavo paDato nathI. AthI ja kriyAyoga aupacArika adhyAtma nathI paNa vAstavika adhyAtma che. jema kSayopazamabhAvanuM jJAna vRiddhi pAmatuM pAmatuM aMte kSAyikabhAvanuM banI, te svarUpe siddha avasthAmAM paNa AtmAnA svabhAvarUpe vidyamAna hoya che, tema AtmabhAvamAM sthira thavAnA yatnarUpe vartato kriyAyoga paNa uttarottara vRddhi pAmato aMte siddha 1. jJAnayogazuddhi adhikAra - padamAtraM hi nAnveti, zAstraM digdarzanottaram / jJAnayogo muneH pArzvamAkaivalyaM na muJcati / / 3 / / For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAyoganuM svarUpa - gAthA-2 avasthAmAM paNa jIvanA svAbhAvika lakSaNarUpe varte che. A kriyAyoga AtmAnI 52ma sthiratArUpa che, te ja siddha avasthAnuM kSAyika cAritra che. kevaLajJAnanA sAdhanabhUta kriyAyoga siddha avasthAmAM AtmAno svabhAva banI jAya che, evuM jaNAvI graMthakArazrIe zreSTha kriyAyoganuM svarUpa pradarzita karyuM che. teozrInI A eka anokhI zailI rahI che ke, jyAre jyAre teo vastunuM varNana kare tyAre prathama to teo zreSTha kakSAnA ja te padArthone darzAve che. jema prathama adhikAramAM teozrIe prathama zreSTha koTinA adhyAtmanuM varNana kareluM. jJAnayoganuM Alekhana karatAM paNa sau prathama zreSTha kakSAnA jJAnayogane jaNAvela. te ja paddhati anusAra A adhikAranA prAraMbhamAM zreSTha koTino kriyAyoga varNavyo che. Ama chatAM eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM ke jJAnayoganI jema kriyAyoga paNa vividha prakArano hoya che. hakIkatamAM te banne paraspara ekabIjAnA kArya paNa bane che ane ekabIjAnA kA2Na paNa che. Ama parasparanA janma-janakarUpe adhyAtmanI prAraMbhadazAthI cheka caudamAM guNasthAnaka sudhI banne ekabIjAthI saMvalita ja jovA maLe che3. Ama karatAM karatAM jyAre banne zreSThatAne prApta kare che tyAre to jJAnayoga ane kriyAyoganI vacce koI bheda ja raheto nathI. banne svarUpataH bhinna hovA chatAM jaLa ane jaLa2sanI jema AtmAnA svabhAvarUpe ekarUpa banI jAya che. / / 1 / / avataraNikA : 'kriyAyoga e AtmAnuM svAbhAvika lakSaNa che' te jaNAvI have pUrva zlokanA kathanane AgamanI sAkSI dvArA puSTa kare che zloka : zabdArtha : 1/2 ata eva AthI karIne ja rU. somistra, - somilanA praznano uttara ApatAM 4. bhagavAn - bhagavAne 6. sattaponiyamAviSu - samyag tapa, niyamAdinA viSayamAM 6/7. niSTiAtAm yatanAM - nizcita yatanAne = nizcayanayane anusaranArI yatanAne 8/1. svasya yAtrAM - potAnI yAtrA 10. nau - kahI. 3. tulanA : 149 5 gata pUrva nA" yAmAM sattaponiyAtipu | . yatanAM N somilapra ne, bhagavAn svasya niScitAm // 2 // - 2. pAritra sthiratApamataH siddhapISyate / yatattAM yatayo'vazya-masyA va prasiSkraya / / 2/8|| jJAnasAre || cAritra AtmabhAvamAM sthiratArUpa che, ethI siddhomAM paNa cAritra manAya che, (tethI) yatioe AnI ja (AtmabhAvamAM sthiratAnI ja) siddhi mATe avazya yatna karavo joIe. bhagavadgItA a-5, zloka-5 : yatsAGkhyaiH prApyate sthAnaM tadyogairapi gamyate / ekaM sAGkhyaM ca yogaM ca yaH pazyati sa pazyati / / sAMkhya = jJAna ane yoga = kriyA, bhagavadgItAmAM paNa jaNAvyuM che ke jJAna ane kriyAne je ekarUpe juve che te ja vAstavamAM juve che. For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra zlokArtha : AthI karIne ja = sAdhanAnI zarUAtamAM jJAnano sAdhaka je sAdhanone grahaNa kare che, te ja sAdhano siddhayogInAM svabhAvathI lakSaNa che ethI karIne ja; somilanA praznano uttara ApatAM bhagavAne samyagu tapa, niyamAdinA viSayamAM nizcita yatanAne potAnI saMyamayAtrA kahI hatI arthAtu potAnA kriyAyogarUpe varNavI hatI. bhAvArtha : kriyAyoga kevaLajJAnanuM sAdhana che eTale ke tenA dvArA kevaLajJAna siddha thAya che, paraMtu kevaLajJAnanI prApti pachI tenA sAdhanabhUta kriyAyogano abhAva nathI thato; balka te kevaLInA svabhAvarUpa banI jAya che. kriyAyoganI AvI vAstavikatA hovAthI ja bhagavAne paNa somilanA praznanA javAbamAM jaNAvyuM hatuM ke, samyagu tapAdiviSayaka mArI nizcayanayane abhimata evI yatanA te ja mArI saMyamayAtrA che, mAruM cAritra che arthAt mAro kriyAyoga che. nizcayanayanI evI mAnyatA che ke, kArya hAjara hoya tyAre kAraNa paNa hAjara hoya ja. tadanusAra tapasaMyamAdinuM kArya kevaLajJAna hAjara hoya tyAre tenA kAraNarUpa tapa-saMyamAdi paNa hAjara hoya che. A ja mAnyatAne anusAre bhagavAnano javAba paNa apAyelo che ane tenAthI e vAta puSTa thAya che ke kriyAyoga paNa jJAnayoganI jema AtmAno svabhAva che, parabhAva nathI. vizeSArtha : bhagavatIsUtramAM jaNAvyuM che ke, somila nAmanA brAhmaNe jyAre bhagavAnane prazna pUchyo ke, "he bhagavaMta ! ApanI (saMyama) yAtrA zuM che ?" tyAre bhagavAne javAba Apyo ke "he somila ! tapa, niyama, saMyama, svAdhyAya, dhyAna, Avazyaka Adi yogone viSe je mArI nizcita yatanA che te ja mArI yAtrA che.' ahIM tapa-saMyamAdiviSayaka nizcita yatanA eTale nizcayanayane abhimata evI tapAdiviSayaka yatanA. prabhuno Avo pratyuttara sAMbhaLI cokkasa evo prazna thAya ke, kevaLajJAna thayA pachI prabhu tapAdimAM yatna kare che, tevuM dekhAtuM to nathI. teozrI sahajabhAve dharmadezanA Ape che. koI icchA ke prayatna vinA ekAsaNAdino tapa kare che. saMyamanA yogo paNa svAbhAvika rIte Acare che. to AmAM bhagavAnanI yatanA zuM kahevAya ? vyavahArathI bhale prabhumAM tapa-saMyamAdi viSayaka yatna che, tevuM na kahevAya, paraMtu nizcayanaya haMmezA upAdAna kAraNane kAraNarUpe svIkAre che ane kArya utpanna thatAM upAdAna kAraNa svayaM kAryarUpa pariNAma pAmI jAya che, tethI tenA matamAM ghaTa banatAM tenuM upAdAna kAraNa mATI nAza pAmatI nathI, paraMtu mATI svayaM ghaDArUpa banI 1. kiM te bhaMte ! jattA ? somilA ! jaM me tavaniyamasaMjamasajjhAyajhANAvassayamAdIesu jogesu jayaNA se taM jattA, - vyAdhyAprajJapti (mAvatIsUtra) - mayadvIyAvRtto, 28 zata, deza 20, nU 646) // For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAyoganuM svarUpa - gAthA-3 151 jAya che, tevI ja rIte tapa-saMyamAdinuM phaLa anAzrava dazA prApta karI AtmabhAvamAM sthiratA prApta karavI te che. jyAre kevaLajJAna prApta thAya tyAre kevaLI sahaja rIte AtmabhAvamAM sthira hoya che. AthI tyAM tapAdinuM phaLa vidyamAna che. A ja kAraNosara kArya hAjara hoya tyAre kAraNanuM paNa astitva svIkAranAra nizcayanA mate to kevaLImAM tapAdino vizeSa prayatna na hovA chatAM tenA kAryasvarUpa AtmabhAvanI sthiratA svAbhAvika rIte hAjara hovAthI, kevaLImAM tapa-saMyamAdiviSayaka yatanA che, evuM svIkArI zakAya. AvuM hovAthI ja bhagavAne somilane pratyuttara ApatAM jaNAvyuM ke, tapa-saMyamaviSayaka nizcita yatanA iM nizcayanayane anusaratI je yatanA che, te ja mArI saMyama-yAtrA (mAro kriyAyoga) che. Ama bhagavatIsUtramAM jaNAvela prabhunA uttaranA AdhAre paNa evuM nakkI karI zakAya che ke, kriyAyoga e mAtra bAhya AcaraNArUpa nathI, paraMtu jIvanA mULabhUta zuddha pariNAma svarUpa che. sAdhaka avasthAmAM te kriyAyoga mokSanA sAdhanarUpe vartato hoya che ane kevaLI avasthAmAM ke muktAvasthAmAM te svabhAvarUpe varte che. sAdhaka avasthAmAM te tapa-saMyamarUpa kriyAyoga AtmabhAvamAM sthira thavAnA yatnasvarUpe varte che. jyAre siddha avasthAmAM te AtmabhAvamAM sthiratArUpe varte che. Ama svabhAvamAM vizrAnta thavAnA yatnasvarUpa sAdhakano kriyAyoga siddhayogIne = kevaLajJAnIne prakRtirUpa banI jAya che, tethI banne bhUmikAno kriyAyoga vAstavika adhyAtmasvarUpa che, aupacArika nahIM. //rA/ avataraNikA : prathama zlokamAM raju karelI vAta have anyadarzanakAronA maMtavyathI puSTa kare chezloka : ataSTIva sthitaprajJabhAvasAdhanalakSaNe / anyUnAbhyadhika proktai, yogadRSTyA parairapi // 3 // zabdArtha : 1. satava - ane AthI karIne ja 2/rU. pararapa voka - para vaDe paNa yogadRSTithI 4. sthitaprajJamAvasAdhanakSane - sthitaprajJabhAvanA sAdhana ane lakSaNa che. anyUnAmyadhi - ochA-vadhatA nahIM paNa samAna saMkhyAvALA 6. provatte - kahevAyA che. zlokArtha : ane AthI karIne ja = prathama zlokamAM batAvyuM ke jJAnayogano sAdhaka AdimAM je sAdhanone grahaNa kare che, te ja siddhayogInA svabhAvathI lakSaNo che e kathana yogya che; ethI karIne ja anyadarzanakAroe paNa yogadRSTithI sthitaprajJabhAvane prApta karavAnA sAdhano ane tenA lakSaNo samAna saMkhyAmAM jaNAvyA che. 2. iha tapaH anazanAdi, niyamAH tadviSayA abhigrahavizeSA yathA-etAvattapaH svAdhyAyavaiyAvRttyAdi mayA'vazyaM rAtrindivAdau vidheyamityAdirUpAH, saMyamaH - pratyupekSAdiH, svAdhyAyo dharmakathAdiH, dhyAnaM dharmAdiH, AvazyakaM SaDvidhaM - eteSu ca yadyapi bhagavataH kiJcinna tadAnIM vizeSataH sambhavati tathApi tatphalasaddhAvAt tadastItyavagantavyam / - samayadevasUrivRta - mAvatIvRttI II For Personal & Private Use Only www.lainelibrary.org Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra bhAvArtha : 'sthitaprajJabhAva te sAdhanAnI uccatama kakSA che' - evuM anyadarzanakAronuM mAnavuM che. teonA mate indriyadamana, samatA Adi guNo sthitaprajJabhAvane pAmavAnA sAdhano che ane te ja indriyadamana, samatA AdinI parAkASThA te sthitaprajJabhAvanA lakSaNo che. tethI je je guNothI sthitaprajJabhAva prApta thAya che, te te guNo sthitaprajJabhAva prApta thatAM svAbhAvika banI jAya che arthAt te sthitaprajJatAnA lakSaNa banI jAya che. anyadarzananI A mAnyatAthI paNa prathama zlokamAM jaNAvelI vAta puSTa thAya che ke, sAdhanabhUmikAno kriyAyoga siddhayogImAM svabhAvarUpa banI jAya che. vizeSArtha : kriyA e siddhi prApta karavAnuM eka sAdhana che, mATe kriyAyoga kevala sAdhaka bhUmikAmAM ja hoya tevo bhrama TALavA mATe kriyAyoganuM lakSaNa karatAM jaNAvyuM hatuM ke, je kriyAyoga sAdhaka bhUmikAmAM sAdhanarUpe grahaNa karAya che, te ja kriyAyoga siddhayogImAM phaLasvarUpe hoya che, tethI tapa-saMyamAdi kriyAo e mAtra siddhinuM sAdhana nathI, paraMtu te svayaM siddhisvarUpa paNa che. A tathyanI Agamavacana dvArA puSTi karIne, have anya darzanakAronI paNa AvI mAnyatA tarapha dhyAna dorI tene vadhu puSTa kare che. anya darzanakAro paNa AtmA, mokSa Adine svIkAre che ane paramocca samatArUpa vItarAgatAne muktino parama upAya mAne che. bhagavadgItAnI paribhASAmAM kahIe to sthitaprajJa paramocca samatAsvarUpa che. bhagavadgItAmAM jaNAvyuM che ke kuMtIputra arjune jyAre zrIkRSNane pUchyuM ke, "bhagavAna ! sthitaprajJa' kevA hoya ?" tyAre zrIkRSNa jaNAvyuM ke, "he pArtha* ! manuSya jyAre manamAM udbhavatI indriyatRptinI sarva kAmanAone tyajI de che ane AtmA vaDe AtmAmAM ja saMtoSa pAme che tyAre te sthitaprajJa kahevAya che. je du:khomAM manathI vicalita thato nathI ke sukha pAmI rAjI thato nathI ane jenA rAga, bhaya tathA krodha cAlI gayA hoya che te muni sthitaprajJAvALo kahevAya che. je sarvatra Asakti rahita hoya che, sAruM ke kharAba je kAMI prApta thAya temAM harSa ke kheda karato nathI te sthitaprajJa kahevAya che ane jema kAcabo sarva prakAre tenA aMgone saMkelI le che tema je sarva indriyone viSayothI kheMcI le che te sthitaprajJa kahevAya che." 1. sthitaprajJaW T FASA samAdhistha0 kezava ! tithI: kiM kamAta vimAsIta vrata vim II2/54TI - vidItA | 2. banahati yA mA sarvAn pArtha manAtA | mAtmajovAnA tuTa: sthitaprajJastote 2/16TI duHkheSvanudvignamanAH sukheSu vigataspRhaH / vItarAgabhayakrodhaH sthitadhIrmunirucyate / / 2/56 / / yaH sarvatrAnabhisnehastattatprApya zubhAzubham / nAbhinandati na dveSTi tasya prajJA pratiSThitA / / 2/57 / / yadA saMharate cAyaM kUrmo'GgAnIva sarvazaH / indriyANIndriyArthebhyastasya prajJA pratiSThitA / / 2/58 / / - mAvItA || bhagavadgItAmAM A rIte je sthitaprajJanA lakSaNo kahyA che te graMthakArazrIe adhyAtmasAranA dhyAnasvarUpa adhikAramAM bloka naM. 64 thI 67 tarIke uddharaNarUpe laIne dharmadhyAnanA dhyAtA kevA hoya te jaNAvyuM che. A zloko TAMkavA pUrve teozrIe zloka kara93mAM jaNAvyuM che ke, Jain Education Interational For Personal & Private Use Only wwwinbrary.org Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAyoganuM svarUpa - gAthA-3 153 vaLI gItAmAM anyatra jaNAvyuM che ke, "je buddhizALI puruSa sukha-du:khamAM vicalita thato nathI, vairyapUrvaka saMyamanuM pAlana karIne indriyonuM damana kare che, rAgAdithI mukta thaIne parimita AhAra, tapa, dhyAna, svAdhyAya Adi dvArA vairAgyathI vAsita bane che tathA ahaMkAra, ghamaMDa, kAma, krodha, parigrahano tyAga karI nirmama ane zAMta thAya che te sthitaprajJatAne pAmI parama brahmabhAva ke mokSa meLavI zake che.' gItAnA A kathana uparathI nakkI thaI zake che, te tapa, saMyama, svAdhyAya, dhyAna, indriyonuM damana vagere sthitaprajJa bhAvanA sAdhano che. jenA dvArA sAdhaka sthitaprajJa banI zake che. sthitaprajJabhAvanA lakSaNo ane tenA sAdhano upara jo vimarza karavAmAM Ave to samajI zakAya tevuM che ke mokSane sAdhI Ape tevA AtmAnA pariNAmarUpa yogane jonArI dRSTithI sthitaprajJabhAvanA sAdhano karatAM tenA lakSaNo nyUna saMkhyAmAM paNa nathI ane adhika saMkhyAmAM paNa nathI; arthAt jeTalA sAdhanAnI bhUmikAnA guNo hoya che teTalA ja guNo siddhakakSAmAM paNa hoya che. banne avasthAmAM guNonI saMkhyA to samAna ja rahe che. kema ke, nimitto maLavA chatAM krodhAdi na karavA te sAdhaka bhUmikAnI sAdhanA che to vaLI krodhAdi na thavA te siddhayogInI siddhi che, tethI krodhAdino abhAva to banne bhUmikAmAM samAna che, paraMtu sAdhakanI bhUmikAmAM te prayatna sAdhya hoya che ane siddhayogImAM te sahaja hoya che. jenI pAse yoganI dRSTi hotI nathI, tene sAdhakanI bhUmikAmAM tapa, niyama, saMyama, Adi aneka bhAvo kriyArUpe eTale ke bAhya AcaraNAo svarUpe dekhAya che, ane siddhayogInI bhUmikAmAM to te dekhAtAM ja nathI; paraMtu mokSane anukULa Atmika pariNAmane jovAnI kSamatAvALA arthAt yogadRSTivALAne banne bhUmikAmAM manasazcendriyANAM ca, jayAdyo nirvikAradhIH / dharmadhyAnasya sa dhyAtA, zAnto dAntaH prakIrtitaH / / 2/62 / / mana ane indriyonA jayathI je nirvikArI buddhivALo banyo hoya ane tethI ja je zAnta ane dAnta hoya te dharmadhyAnano dhyAtA kahevAya che. parairapi yadiSTaM ca, sthitaprajJasya lakSaNam / ghaTate hyatra tatsarvaM, tathA cedaM vyavasthitam / / 63 / / anyadarzanakAroe gItA AdimAM je sthitaprajJanuM svarUpa batAveluM che te sarva dharmadhyAnanA dhyAtAmAM ghaTI jAya che ane te nIce batAvelA zloko pramANe cheA kathano uparathI nakkI karI zakAya ke, sAdhaka jyAre dharmadhyAnamAM sthira thAya che tyArathI sthitaprajJabhAvano prAraMbha thAya che ane tenI parAkASThA zukladhyAnamAM AvatI haze. A ja saMdarbhamAM adhyAtmasAramAM AgaLa jaNAvyuM che ke, zAntadAnto bhavedIgAtmArAmatayA sthitaH / siddhasya svabhAvo yaH saiva sAdhakayogyatA / / 68 / / AvA prakArano = gItAmAM varNavelA sthitaprajJanA lakSaNavALo zAnta ane dAnta Atma-ramaNatA dvArA AtmAmAM lIna thAya che kema ke; sAtamA vagere guNasthAnake rahelA ke kevaLajJAnane pAmelA siddhayogIno je svabhAva che te ja sAdhakanI yogyatA che arthAt sAdhakanI sAdhanA mATenA sAdhano che. 3. yaM hi na vyathayantyete puruSaM puruSarSabha / samaduHkhasukhaM dhIraM so'mRtatvAya kalpate / / 2/15 / / - mAvadvItA | buddhyA vizuddhyA yukto dhRtyAtmAnaM niyamya ca / zabdAdIn viSayAMstyaktvA rAgadveSau vyudasya ca / / 18/51 / / viviktasevI laghvAzI yatavAkkAyamAnasaH / dhyAnayogaparo nityaM vairAgyaM samupAzritaH / / 18/52 / / ahaGkAraM balaM darpa kAmaM krodhaM parigraham / vimucya nirmamaH zAnto brahmabhUyAya kalpate / / 18/53 / / - mAvItA || Jain Education Interational For Personal & Private Use Only wwwinbrary.org Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra sarva bhAvo samAna saMkhyAmAM jaNAya che. te vyakti AtmAnA pariNAmone joto hoya che tethI tene je je tapa, saMyama, kSamA Adi bhAvo pUrva avasthAmAM kSayopazamabhAvavALA dekhAya che, te te saMyama, kSamA Adi bhAvo kevaLI avasthAmAM kSAyikabhAvavALA dekhAya che arthAt AtmAnA svabhAvabhUta lakSaNo tarIke dekhAya che. anya darzanakAroe paNa A ja dRSTi apanAvIne sthitaprajJabhAvanA sAdhana ane lakSaNane anyUna-anadhika saMkhyAvALA kahyA che. anya darzanakAronI A vAta uparathI paNa prathama zlokamAM jaNAvelI vAta puSTa thAya che, ke kevaLajJAnano sAdhaka je kSayopazamabhAvanA sattapAdirUpa sAdhano dvArA kevaLajJAnane prApta kare che te ja sAdhano siddhayogInI kakSAmAM kevaLajJAna prApta thayA pachI AtmAnA svabhAvabhUta lakSaNo banI jAya che.' tethI samyagu tapa-saMyama Adi sarva kriyAo AtmAnA zuddha svarUpane anurUpa ja che. jema jJAna AtmAno pariNAma che tema tapa-niyamAdi kriyAo paNa AtmAnA pariNAmarUpa ja che, tethI mokSArthIe mAtra AtmajJAnamAM sAdhanAnI paryApti na mAnavI joIe paNa tapa-niyamAdi dvArA kriyAyoganI zuddhi mATe yatna karavo joIe. 3 For Personal & Private Use Only www ainelibrary.org Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnImAM svacchandAcArano asaMbhava - gAthA-4 1papa jJAnImAM svacchadAcArano asaMbhava gAthA-4-5-7 avataraNikA : pUrvanA zlokomAM jaNAvyuM ke, kevaLajJAna prApta karavA sAdhaka tapa-niyamAdi sAdhanone svIkAre che, paraMtu kevaLajJAna to jJAnAvaraNIyakarmanA kSayathI prApta thAya che, tethI kevaLajJAna meLavavA mATe to samyagu jJAna prApta karI, jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamane sAdhavA yatna karavo yogya jaNAya, kema ke, te kSayopazamabhAvanuM jJAna ja uttarottara vRddhi pAmI kSAyikabhAvanA kevaLajJAnarUpe pariName che. to pachI kevaLajJAnanA sAdhakane tapaniyamAdi bAhya AcAronI zuM jarUra che ? AvI zaMkAnuM nivAraNa karavA graMthakArazrI have jaNAve chezloka : nAjJAnino vizeSyeta, yathecchAcaraNe punaH / jJAnI kSamAvAna tathA vokta purapideg 4 JIL zabdArtha : 1/2.yathecchAvarane punaH - 'icchA pramANe AcaraNa karavAmAM to rU. jJAnI - jJAnI 4. ajJAnina - ajJAnIthI 1/6. na vizeSyata - vizeSa nahIM bane 7. vakSaTmAvat - kAraNa ke tema karavAmAM jJAnInA lakSaNano abhAva thAya.' 8/1/10/99, gha tathA ghare hevatte - ane tevuM anya darzanakAro vaDe paNa kahevAyuM che. (je AgaLa zloka-pamAM jaNAvyuM che.) zlokArtha : jJAnI jo icchA pramANe AcaraNa kare to ajJAnI karatAM jJAnI vizeSa nahIM rahe arthAt jJAnI ane ajJAnImAM koI pharaka nahIM rahe, kema ke (tapa-niyamAdi vinA jo) icchA pramANe vartana karAya to jJAnImAM potAnA lakSaNano abhAva prApta thAya eTale ke jJAnI jJAnI na rahe tevuM anyadarzanakAroe paNa kahyuM che. bhAvArtha : hitamAM pravRtti ane ahitakArI kAryothI nivRtti karAve tenuM ja nAma samyagujJAna che. jJAnanuM kArya paNa A che, ane jJAnanuM lakSaNa paNa A ja che, AthI ja samyak pravRtti dvArA ja jJAnI ajJAnI karatAM judA paDe che. jo jJAnI paNa potAnI icchA pramANe jema phAve tema pravRtti kare to jJAnI ane ajJAnImAM koI pharaka ja na rahe, tethI jJAnInuM jJAna ja tene ucita pravRttiomAM joDe che ane te ucita pravRtti dvArA zuddha zuddhatara thatuM jJAna ja kevaLajJAnarUpa bane che. AvuM anya darzanakAro paNa mAne che. vizeSArtha : jJAna ane kriyA eka ja rathanA be cakra che. jyAM eka cakra kAryAnvita thAya tyAM bIju svayameva kAryAnvita thaI jAya che. zAstranuM adhyayana karIne jeo zAstranA rahasyone jANe che teo jJAnI kahevAya che. jJAnInuM For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra jJAna ja temane Atmahita sAdhe tevI pravRtti karavAnI preraNA Ape che, tethI jJAna hoya tyAM jJAnanA phaLasvarUpe zAstrokta ucita pravRtti hoya ja. nizcayanaya to kahe che ke, te ja sAcuM kAraNa che je cokkasapaNe kAryane utpanna kare, tethI nizcayanA mate to sAcuM jJAna te ja kahevAya je azubha kAryathI aTakAvI, zubha kAryamAM pravRtti karAve. jo AvuM na thatuM hoya to te jJAna samyajJAna ja na kahevAya; kemake tenuM kArya thatuM nathI, AthI ja nizcayanayanI dRSTie jJAnI jo samyakaprakAranA tapa, niyamAdi ucita pravRttio na karatAM hoya ane potAnI icchA pramANe game-tema pravRtti karatAM hoya to jJAnI paNa vAstavamAM jJAnI nathI, paNa ajJAnI tulya ja che. jJAnI potAnI icchA pramANe ja jo pravRtti karatA hoya to jJAnI ajJAnI karatAM koI rIte caDhiyAtA nathI. arthAt te bannemAM koI pharaka nathI. kemake "jJAnI tene kahevAya je jJAnane anurUpa pravRtti kare.' AvuM jJAnInuM lakSaNa icchA pramANe pravRtti karatA jJAnamAM ghaTatuM nathI arthAt te jJAnI rahetA nathI. hakIkatamAM pravRttinA AdhAre ja jJAnanuM mApa nIkaLe che. jo pravRtti na hoya to "A jJAnI che, tevuM jaNAya kaI rIte ? tethI jo jJAnI potAnA jJAnane anurUpa potAnI bhUmikA pramANe yogya kriyA karatA hoya to ja tene jJAnI kahevAya. AnAthI evuM nakkI thAya che ke, jyAM samyagujJAna hoya tyAM te jJAna ja tapasaMyamanI kriyAone samyagu rIte niSpanna kare ane jJAnayoga ane kriyAyogarUpa be cakronA sahAre sAdhakano ratha yogamArge AgaLa vadhI AtmAnA jJAnasvarUpane pragaTa kare che, tethI koIe evo bhrama na sevavo joIe ke, phakta jJAna dvArA ja kevaLajJAna prApta thaI zakaze. jainadarzana to AvuM mAne che; paraMtu anya darzanakAro paNa AvuM ja mAne che je AgaLa zloka-pamAM jaNAvyuM che. II4l. avataraNikA : samyam kriyA karato jJAnI ja jJAnI che" evI jainadarzananI mAnyatAne puSTa karatuM have anyadarzanakAronuM kathana rajU kare chezloka : buddhA'dvaitasattattvasya, yathecchAcaraNaM yadi / zunAM tattvadRzAM caiva, ko bhedo'zucibhakSaNe ||5|| noMdha : ahIM vRddhAMtasatasvastha evo pATha paNa maLe che. zabdArtha : 1/2. yuddhaSAtasattattvastha vaDhi - advaita sattattvane jeNe jANyuM che tevA jJAnInuM jo rU. yathecchAvara - yathecchAcaraNa (thatuM) hoya 4/6. zunAM azucimakSa , (to) kUtarAnA azucibhakSaNamAM 6/7. tattvadrazAM 2 (azumikSa) - ane tattvadraSTAnA azucibhakSaNamAM 8/1/10, me: gva va: ? - pharaka ja zuM (rahe) ? 1. sakhyavRttivyAdhAtAt satravRtti vAva8: | - yogasamuca, TthA-27 // For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnImAM svacchandAcArano asaMbhava - gAthA-pa zlokArtha : advaita brahmane jeNe jANyuM che evo jJAnI paNa jo svacchaMda rIte AcaraNa kare, to azuci=viSTA AdinuM bhakSaNa karanAra kUtarAmAM ane viSayorUpI azucinuM sevana karanAra tattvadraSTAmAM zuM pharaka ? arthAt koI pharaka nathI. (dekhAvathI bhale kUtarA ane jJAnI judA dekhAya paNa azucinuM sevana karavAnA viSayamAM to banne sarakhA ja che. kUtarA viSTA gUMthe che ane jJAnI viSayone viSarUpe jANavA chatAM viSayorUpI viSTA gUMthe che.) bhAvArtha : advaita brahmano bodha prApta karyA pachI paNa jJAnI jo AtmA mATe ati upakAraka evI tapa-saMyama Adi ucita pravRttione choDI, zAstra ke gurvAjJAne nirapekSa banI, jema manamAM Ave tema pravRtti kare, to jAta uparanA aMkuza vagaranA jJAnImAM ane kUtarAmAM koI bheda 2heto nathI. kUtaro rastA uparanI tuccha viSTArUpa azucionuM bhakSaNa kare che, jyAre jJAnI viSTA jevA tuccha, asAra ane anekavAra anekathI bhogavAyelA viSayone bhogave che. AMma azucibhakSaNanA viSayamAM jJAnI ane kUtaro banne samAna ja che. vizeSArtha : 157 pUrvazlokamAM graMthakArazrIe svacchanda pravRtti karatA jJAnIne ajJAnI jevA kahyA. A ja vAtanI atyaMta kaDaka samAlocanA karatAM anya darzanakAro to jaNAve che ke, jenI pAse jJAna che teo potAnA jJAnanA AdhAre ahitathI aTake ane hitamAM pravRtti kare ja, paraMtu jJAnI hovA chatAM jeo svacchandapaNe varte temanAmAM ane kUtarAmAM koI pharaka nathI. zerImAM rakhaDatA kUtarA zerImAM paDelA gaMdA padArthorUpa viSTA khAI mAtra potAnI kAyAne apavitra kare che. jyAre jJAna hovA chatAM svacchanda pravRtti karatA sAdhako anaMtA jIvothI bhogavAyelA tuccha ane asAra viSTA jevA viSayone bhogavIne mana ane AtmAne apavitra kare che. A rIte apavitra vastunA upabhogarUpa kArya to bannenuM samAna ja che. jJAnI to tene kahevAya ke je gurunizrAmAM rahI, gurukRpAnuM pAtra banI zAstrAbhyAsa kare, zAstrAnusAre pravRtti karatAM zama, dama, titikSA Adi guNo keLavI guru pAsethI advaita brahmano upadeza meLave ane Avo upadeza prApta thatAM, jAtane dhanya mAnI brahma mAtramAM TharavA prayatna kare. 'brahma ja satya che ane jagatanA sarva padArtho mithyA che', evuM tattvajJAna meLavyA pachI paNa jo jJAnI svasvarUpane bhUlI jaI, pAMce indriyonA bhautika sukho prApta karavAmAM ke potAnA kaSAyone poSavAmAM ja rata raheto hoya to tene tattvavettA kaI rIte kahevAya ? kemake je vyaktine sukha AtmAmAM ja che evo bodha hoya te vyakti sukha mATe kyAreya bahAra na bhaTake ane jo te bhaTake to kahevuM ja paDe ke te abudha che. A be zlokonAM kathana uparathI nakkI thAya che ke, AtmAnuM jJAna meLavyA pachI jo jJAnI ucita pravRttio kare to ja te jJAnI kahevAya che ane to ja te zuddha AtmasvarUpane pAmavAnI dizAmAM AgaLa vadhI zake che, tethI jJAnI mAtra jJAnathI mokSa pAmI zakato nathI; paraMtu jJAna uparAMta tenAmAM ucita pravRttio hovI ati Avazyaka che, kemake jJAna ane kriyA ubhayathI mokSa pAmI zakAya che. pA For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra avataraNikA : jJAna hoya tyAM viSayomAM pravRttisvarUpa yathecchAcaraNa na hoya evuM sAMbhaLI jijJAsA thAya ke, saMyamagrahaNa karavA pUrve traNa jJAnanA dhaNI evA tIrthaMkara paramAtmA ke anya koI chaThThI dRSTivALA jIvo nirmaLa koTinuM jJAna hovA chatAM bhogAdimAM pravRtti kare che je yathecchAcaraNarUpa ja che. to pachI teo paNa zuM ajJAnI kahevAya ? AvI zaMkAnuM samAdhAna ApatA jaNAve chezloka : abuddhipUrvikA" vRttirna duSTA tatra yadyapi / tathApi yogajAdRSTamahimnA sA na sambhavet ||6|| zabdArtha : 9. yadyapi - jo ke 2. tatra - tyAM = yoganI chaThThI dRSTivALA aviratasamyagdaSTi jIvomAM rU/4. vuddhipUrvA vRtti: - abuddhipUrvakanI vRtti = pravRtti 6/6. duSTa na - duSTa nathI 7, tathApi - topaNa 8, yojAnAdinA - cAritramohanIyakarmanA kSayopazamanA mahimAthI 2/10/99. sa na samparvata - te = abuddhipUrvakanI pravRtti saMbhavatI nathI. zlokArtha : jo ke chaThThI dRSTivALA aviratasamyagudaSTi jIvomAM je abuddhipUrvakanI pravRttio = viSayomAM "A mArA sukhanuM kAraNa che' tevI buddhi vagaranI bhogAdinI pravRttio dekhAya che te duSTa nathI, chatAM paNa jyAre cAritramohanIyakarmano kSayopazama thAya tyAre tenA mahimAthI te rasa vinAnI bhogAdinI pravRttio paNa saMbhavatI nathI. bhAvArtha : chaThThIdRSTivALA aviratasamyagudRSTi mahAtmAonA jIvanamAM yathecchAcaraNa - svacchaMdAcAra kyAreya hotAM nathI. teo ucitamaryAdAnuM leza paNa ullaMghana karyA vinA je paNa bhoga pravRtti kare che te tevA prakAranA nirupakrama ane nikAcita cAritramohanIyakarmanA udayathI ja kare che. AthI teone maryAdA saMpanna evA paNa viSaya-bhogamAM sukhanI buddhi, ke upAdeyabuddhi hotI nathI. uparachallI dRSTie bhale temanI A pravRtti sAmAnya jIvone saMsArarasika bhogI loko jevI ja dekhAya, paNa vAstavamAM temanI A pravRtti abuddhipUrvikA eTale ke mana vagaranI pravRtti hoya che arthAt "A mArA sukhanuM sAdhana che" evI buddhi vinAnI ja A pravRtti hoya che. vaLI AvI bhoga pravRttithI jJAnInuM jJAna ke mana malina thatuM nathI tethI temane tenAthI vizeSa karmabaMdha paNa thato nathI. UlaTuM AvI pravRttithI te karma khapAve che, tethI jJAnInI AvI pravRtti doSarUpa ke duSTa nathI. tema chatAM nikAcita karmanI parataMtratA pUrI thatAM temanAmAM tevI pravRtti paNa saMbhavatI nathI kAraNa ke cAritramohanIya karmano kSayopazama thatAMnI sAthe ja te jJAnI taNakhalAnI jema bhoga pravRttino tyAga karI saMyamajIvanano svIkAra karyA vinA paNa rahetA nathI. For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnImAM svacchandAcArano asaMbhava - gAthA-3 1pa9 vizeSArtha : viSayomAM pravRtti be rIte thaI zake; 1. "A mArA sukhanuM sAdhana che' - tevI buddhipUrvaka ane 2. "A mArA sukhanuM sAdhana che' - tevI buddhi ke rasa vagara. saMsAramAM rahetA ajJAnI jIvo "jaDa evA pAMca indriyonA viSayo mArA sukhanuM sAdhana che, tenA saMgamAM ja huM sukhI thaIza, tene bhogavavAmAM ja mAruM jIvana sArthaka thaze,' evI buddhi dharAve che. jenA kAraNe teo potAne gamatA viSayomAM tIvra rasa ane rucipUrvaka pravRtti kare che ane temAM kAlpanika sukhano anubhava paNa kare che. A rIte rAgAdi kaSAyothI prerAIne rasapUrvaka thatI bhogAdinI pravRtti buddhipUrvakanuM yathecchAcaraNa kahevAya che. saMsAramAM rahelA samyagudRSTi jIvonI paristhiti AnAthI jUdI hoya che. teo spaSTa samaje che ke, paudgalika saMyogomAM sukha nathI, sukha to Atmika bhAvomAM ja che tethI teone AtmAnI nirbandha tathA parama sukhamaya avasthA pratye ane tenI prAptinA upAyo pratye baLavAna ruci hoya che, Ama chatAM anAdikALanA viSayonA abhyAsanA kAraNe tene viSayomAM tatkALa pUratI sukhanI buddhi utpanna thaI jAya che. vaLI viSayonA sevanakALamAM pUrve anubhavelA bhrAmaka sukhanA saMskAro kyAreka jAgRta thaI jAya che. AvA vakhate jo tenI sAthe baLavAna cAritramohanIyakarmano udaya bhaLe to vivekI evo samyagudRSTi paNa bhogAdimAM pravRtti karavAnI icchA rokI zakato nathI. jema khasano dardI jo vivekI hoya to te jANe che ke, khaNaja karavI te mArA mATe khoTI che, mArA roganI vRddhinuM kAraNa che, Ama chatAM aMdaramAM thato saLavaLATa tenI pAse caLa karAve che. caLa karatAM paNa te samaje che ke, A dardane kAraNe mane hamaNAM caLa mIThI lAge che paNa te kALI baLatarA karAvanArI che. sAcuM sukha to rogamuktimAM che. AvI ja hAlata samyagdaSTinI hoya che, te paNa jANe che ke, A viSayomAM sukha nathI, sukha to AtmAmAM ja che, Ama chatAM vaiSayika sukho sAme AvatAM anAdinA saMskAro jAgRta thAya che ane tene viSayomAM tatkALa pUratI sukhanI buddhi utpanna thaI jAya che. vaLI te sAthe karmodaya bhaLavAthI viSayone bhogavavAnI icchA prabaLa bane che ane tene paravaza banI samyagdaSTi jIvane paNa viSayomAM pravRtti karavI paDe che. anAdikALathI viSayonA saMskAra paDelA hovAthI tema karatAM tene rati Adi bhAvo sparzI jAya che, tethI tenI A pravRtti sarvAze abuddhipUrvakanI na kahevAya paNa kAMIka aMze to buddhipUrvakanI ja kahevI paDaze. kemake ajJAnI jIvonI jema temane tIvra rasa ke ruci nathI ke temanI samaja paNa khoTI nathI chatAM vartamAnamAM thatA rAgAdibhAvo temanI pravRttinuM kAraNa hoya che, tethI temanI A pravRttine sarvAze rasavinAnI pravRtti nahI kahI zakAya. te paNa alpAMze to buddhipUrvakanI ja pravRtti kahevAze. chaThThI dRSTivALA aviratasamyagdaSTi mahAtmAo ke tIrthaMkara paramAtmAonI vAta A bannethI judI hoya che, teo sahajatAthI Atmika bhAvomAM viharatA hoya che. AtmAmAM ja sukha che tevI zraddhA sAthe temanAmAM tenA dRDha saMskAro paNa hoya che, Ama chatAM kyAreka temanuM bhogAvalI karma ja evA prakAranuM hoya che ke bhogAdimAM pravRtti karyA vinA nAza na ja pAme. viziSTa jJAnathI potAnuM puNya karma AvA prakAranuM che, evuM jotAM A mahAtmAone bhoga roga che evI samaja ane pratIti hovA chatAM karmanA nAza mATe kyAreka For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra bhogAdimAM pravRtti karavI paDe che. teonI AvI pravRtti dAruyatra0-pAMcAlI jevI hoya che. lAkaDAnA yaMtramAM goThavAyela pUtaLI halana, calana kare che, koIkane bheTe che, kyAMkathI chUTI paDe che, paraMtu temAM tene rAga, rasa ke rucino pariNAmamAtra hoto nathI, jema ke Ajano raoNbaoN (Robot). te ja rIte A mahAtmAo paNa karmanI parataMtratAne kAraNe paudgalika aneka pravRttio kare che. paNa AvI pravRtti karatAM temane rasa, ruci ke rAgAdi bhAvono sparza suddhAM thato nathI, mATe teonI AvI rasa vinAnI bhogAdinI pravRttio abuddhipUrvakanI pravRtti kahevAya che. abuddhipUrvakanI A bhogAdi pravRtti jJAnI puruSanA jJAnane ke temanA AtmAne leza paNa malina karatI nathI, temanI dharmabhAvanAne leza paNa hAni pahoMcADatI nathI, tethI ja jJAnIne A pravRtti karmabaMdha to nathI karAvatI paraMtu temanA nikAcita bhogAvalI karmono kSaya karI teone vahelI take nirmaLa cAritranA paMthe pahoMcADavAmAM sahAyaka bane che, mATe ahIM graMthakArazrI tene aduSTa kahe che arthAt te pravRtti jJAnInA jJAnabhAvane dUSita karatI nathI tema kahe che. Ama, AvI chaThThI dRSTinI bhUmikAmAM pahocelA jJAnInI A pravRtti aduSTa hovAthI te hoya ke na hoya te jJAnInA Atmika vikAsamAM koI avarodha karatI nathI, chatAM paNa te cAritramohanIyakarmanA udaya sudhI ja Take che. cAritramohanIyakarmano kSayopazama ke kSaya thatAM A pravRttio palavAramAM palAyana thaI jAya che ane saMyamAdi vizeSa yogonI sAdhanAmAM A chaThThI daSTivALA mahAtmA joDAI zeSa karma khapAvI de che. AnA uparathI samajI zakAya tevuM che ke, je pUrvanI gAthAnuM tAtparya hatuM ke, jJAnI ucitakriyAo svarUpa kriyAyogane sevIne ja kevalajJAnane prApta kare che, te akabaMdha rahe che. je loko bodha prApta karIne paNa samyakriyAmAM pravartatA nathI teo vastuta: bodhavALA ja nathI, teone zAbdika bodha hoI zake paNa vAstavika nahIM, kemake samyagubodha haMmezA samyapravRtti karAve ja. tethI nirvivAda vAta che ke, jJAnayoganI prApti pachI paNa adhyAtmanI zuddhi mATe kriyAyoga Avazyaka ane anivArya che. kA. For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 kriyAyogamAM pravartatA muninuM citta - gAthA-7 kriyAyogamAM pravartatA muninuM cittA gAthA-7. avataraNikA : pUrvanA zlokonuM tAtparya e che ke, je loko bodha pAmIne paNa samyakakriyAmAM pravartatA nathI teo vastuta: bodhavALA ja nathI. kema ke, jo ucita pravRtti karavAmAM aTakAyata pedA kare evA koI viziSTa karma naDatA na hoya to jJAnI avazya kriyAyogamAM yatna kare ja. tethI have te kriyAyogamAM pravartatA jJAnInuM citta kevuM hoya che te jaNAve chezloka : nivRttamazubhAcArAcchubhAcArapravRttimat / syAdvA cittamudAsInaM, sAmAyikavato muneH // 7 // zabdArtha : 1/2. sAmAyikavata: mune - sAmAyikavALA muninuM rU. vittam - citta 4/6. 35zumavArata nivRttam - azubha AcArathI nivRtta ane zubha 6. zamavArapravRttimanuM AcAramAM pravRttivALuM (hoya) 7/8, vA vANInaM - athavA udAsIna 2. thAtu - hoya. zlokArtha : sAmAyikavALA muninuM citta azubha AcArathI nivRtta ane zubha AcAramAM pravRttivALuM hoya che athavA udAsIna hoya che. bhAvArtha : jJAnayoga sAthe kriyAyogamAM pravartatA muni bhagavaMto sAmAyikavALA hoya che. prAraMbhika bhUmikAmAM teone bhagavadvacana pratye tIvra rAga hoya che. te rAganA kAraNe ja teonuM citta vacanAnusAre azubha AcArothI aTakavAnA ane zubha AcAromAM pravartavAnA vikalpavALuM hoya che. prazasta rAgAdinA vikalpa vALI temanI A avasthA savikalpasamAdhinI - sAmAyikabhAvanI dazA che. AgaLa jatAM jyAre sAmAyikano pariNAma atyaMta ghana thaI jAya che tyAre te pariNAma ja ucita pravRtti karAve che, te vakhate temane vacananA smaraNanI paNa jarUra rahetI nathI. asaMgaanuSThAnanI A bhUmikA nirvikalpasamAdhinI (uccakakSAnA sAmAyika bhAvanI) dazA che. temAM vartatA mahAtmAnuM citta sarvatra udAsIna hoya che, temane ucita pratye rAga paNa hoto nathI ane anucita pratye dveSa paNa hoto nathI. vizeSArtha : kevaLajJAnane prApta karavA mATe icchato sAdhaka samyagujJAnapUrvakanA kriyAyogane apanAve che. te mATe sattva For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra keLavI sarva pApa pravRttine tilAMjalI ApI sarvaviratirUpa saMyamajIvanano svIkAra kare che. AvA saMyamI muninA cittanI be avasthAo hoya che : 1. azubha AcArothI aTakI zubhamAM pravartamAna sad-vikalpovALI cittanI avasthA. 2. parama udAsInabhAvavALI vikalpo vagaranI avasthA. temAM prAraMbhamAM kriyAyoganA sAdhakane prabhu vacana pratye tIvra rAga hoya che, AthI ja te bhagavAnanA vacanAnusAre asatupravRttithI aTakavAnA ane satpravRttimAM pravartavAnA zubhavikalpo satata karyA kare che. bhagavAnanA vacana pramANe cAlatAM zubha saMkalpa-vikalpavALI A avasthA vacanAnuSThAnanI kakSAmAM Ave che. sAtatyapUrvaka bhagavAnanA vacanAnusAre pravRtti karatAM munine te pravRttino dRDha abhyAsa thaI jAya che. A abhyAsanA kAraNe AgaLa jatAM munine ucitamAM pravRtta thavAno ke anucitathI nivRtta thavAno koI vikalpa karavo paDato nathI. sahaja bhAve ucitamAM pravRtti ane anucitathI nivRtti thayA kare che. jyAre muni A bhUmikAne prApta kare tyAre teo asaMgaanuSThAnavALA kahevAya che. A bhUmikAmAM rAgAdi bhAvo eTalA maMdakakSAnA thaI gayA hoya che ke, temane kyAMya rAgAdijanya saMga raheto nathI. saMsAranA sarva bhAvo pratye teo nirmama bane che. temanI asatu pravRttio karavAnI vRttio to zAMta thaI jAya che, paNa sat kAryo karavAnA vikalpo paNa zAMta thaI jAya che. AgaLa vadhIne teo tRNa ke maNi, zatru ke mitra, sukha ke duHkha, bhava ke mokSa sarva bhAvo pratye samatAvALA ane sarvatra udAsIna vRttivALA bane che. pUrvanI bhUmikAmAM je zAstravihita pravRttio pratye rAga ane niSiddha pravRttio pratye dveSa hato, te prazasta rAgAdi paNa A bhUmikAmAM nAza pAme che, ane banne pratyenI samatAvALuM, madhyasthatAvALuM udAsIna citta niSpanna thAya che. pUrve zAstravacananA smaraNapUrvaka, tenA pratyenA rAgathI ucita pravRttio thatI hatI, paraMtu have sarvatra samatAno pariNAma ullasita thatA sAmAyikano pariNAma sahaja rIte ja ucita pravRttio karAve che. jema pahelA cakra daMDa dvArA bhramita karAya che ane pachI to pUrvanA AvedhathI 1. zAstrArthapratisaMdhAnapUrvA sAdhoH sarvatrocitapravRttirvacanAnuSThAnam, Aha ca, "vacanAtmikA pravRttiH sarvatraucityayogato yA tu / vanAnuSThAnamavuM varitravato niyona II" (SoDaza - 20/6) - jo vizivRttI || 2. vyavahArakAle vacanapratisaMdhAnanirapekSaM dRDhatarasaMskArAcandanagandhanyAyenAtmasAdbhUtaM jinakalpikAdInAM kriyAsevanamasaMgAnuSThAnam, Aha ca, "yattvabhyAsAtizayAt sAtmIbhUtamiva ceSTyate sadbhiH / tadasaGgAnuSThAnaM, bhavet tvetattadAvedhAt / / " (SoDazaka - 10/7) - yo viziT-ko-28-vRtto | 3. 36 = upara; mAsIna = besavuM; tethI udAsIna eTale upara besavuM athavA para rahevuM. bAhya viSayomAM rAgAdi karIne otaprota na thavuM paNa jJAtA-draSTA bhAve sAkSI banIne rahevuM. For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 kriyAyogamAM pravartatA muninuM citta - gAthA-7 daMDanI apekSA rAkhyA vagara paNa cakra bhramaNa karyA ja kare che; tema pUrvanI bhUmikAnA vacanAnusAra ucita kriyAo karavAnA daDha saMskArathI asaMga-anuSThAna kALamAM svAbhAvika rIte vacananI apekSA vagara paNa ucitakriyAo thayA kare che.* A banne bhUmikAo kriyAyogane sAdhatA sAmAyikavALA jJAnI munibhagavaMtanI ja che, chatAM pUrva bhUmikAmAM rAgAdi vikalponA kolAhalavALuM citta hoya che. jyAre uparanI bhUmikAmAM A vikalpo paNa zAMta thaI jAya che ane vizuddhatara sAmAyika bhAvavALuM udAsIna citta niSpanna thAya che, AvuM citta kevaLajJAnanuM sAkSAt kAraNa bane che, tethI kevaLajJAnane icchatA sAdhake kriyAyogamAM yatna karI prAthamika bhUmikAmAM pAraMgata thaI uttama citta niSpanna karavA prayatna karavo joIe. llii. 4. kiriyA u daMDajogeNa cakkabhamaNaM va hoi eyassa / ANAjogA puvvANuvehao ceva NavaraM ti / / 19 / / 5. paDisiddhesu adese vihiesu ya IsirAgabhAve vi / sAmAiyaM asuddhaM suddhaM samayAe dosu pi / / 17 / / - yogarAta || - yAti || For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra | kriyAyoga karatAM jJAnayogane vizeSa jaNAvatI yuktio gAthA-8-9-10 avataraNikA : kevaLajJAna prApta karavA saMyamAdinI kriyA anivArya che evuM jyAre graMthakArazrIe sthApana karyuM, tyAre jJAnIne jaDa evI kriyAnI zuM jarUrIyAta che ? teo to jJAna dvArA ja vizuddha thatAM thatAM kevaLajJAna ane mokSa prApta karI zake che. A rIte jJAnane ja prAdhAnya Apato pUrvapakSI jJAnanaya kriyAnaya pratyeno potAno virodha darzAvatAM je pratipAdana kare che, tene havenA traNa zlokomAM graMthakArazrI rajU kare chezloka : vidhayaSTau niSedhASTA ne tvajJAnaniyantritAH / vAgyevAne proto noddezaH pasya' [8] noMdha : nanvajJAnanayatritA:, tattvajJAnanandritA: AvA pAThAMtaro paNa maLe che. zabdArtha : 9. vat - je kAraNathI 2. jJAnanitritA: - ajJAnathI niyaMtrita = jJAna vagara karAtAM rU/4/6. vidhayA niSedhAI na - vidhi tathA niSedho (mokSanA kAraNa banatA) nathI. 6 vAvAne - (tathA) bALane ja AgamamAM 7/8, 31: provatta: - (vidhiniSedhano) uddeza kahevAyelo che 1/10. payahastha na - pazyakane nahIM. zlokArtha : je kAraNathI jJAnathI niyatrita na hoya evA vidhi ane niSedho (mokSanA kAraNa banatA) nathI. (tathA) AgamamAM (vidhi-niSedhano) uddeza bALane ja kahevAyo che pazyakane draSTAbhAvavALA phrAnIne nahI (te kAraNathI kriyA vinAnuM jJAna ja mokSa prApti mATe rAjayogasvarUpe icchAya che.) bhAvArtha : jJAna ja mokSanuM kAraNa che evuM mAnanAra pUrvapakSInuM kahevuM che ke, "jJAnathI niyatrita evI vidhi ane niSedharUpa kriyAo ja mokSanuM kAraNa bane che. vaLI zAstramAM vidhi-niSedharUpa kriyA karavAno upadeza paNa mAtra bALane eTale ke aparipakvajJAnavALAne ja apAyo che, paNa jJAnIne nahIM, tethI spaSTa che ke, kevaLajJAnanI prApti mukhyatayA jJAnathI ja thAya che kriyAthI nahIM.' vizeSArtha : mokSamArga jJAna ane kriyA bannethI sAdhya che, chatAM jyAre kriyAnaya mokSamArganuM nirUpaNa kare che, tyAre te kriyAnI pradhAnatA sthApe che, to vaLI jJAnanaya jJAnanI pradhAnatA sthApe che. kriyAyogazuddhinA A adhikAranA atyAra sudhInA zlokomAM kriyAnaye sthApita karyuM ke, jJAnI yatheccha AcaraNA karatA nathI; paraMtu potAnI For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAyoga karatAM jJAnayogane vizeSa jaNAvatI yuktio - gAthA-8 15 bhUmikAne anurUpa ucita AcaraNA karatA hoya che. AvuM pratipAdana sAMbhaLI jJAnanayane mAnanAro pUrvapakSI kahe che ke "je paNa vidhi-niSedharUpa kriyAo mokSanA upAya tarIke batAvAI che, te kriyAo paNa jJAna hoya to ja saphaLa thAya che. jJAna vinA je kriyA karAya che, te niSphaLa jAya che, tethI spaSTa che ke, jJAnayukta kriyAo ja kArya niSpanna kare che, paNa ekalI kriyAo tema karavA samartha nathI. kemake dareka samyagU AcAronuM aNizuddha pAlana karavuM hoya to pahelAM zAstrAdhAre te kriyAo kevI rIte karavI tenuM jJAna meLavavuM paDe che. jJAnInI. nizrAmAM rahI te kriyA karatAM zIkhavuM paDe che ane te pachI tadanusAra kriyAo karAya to ja te kriyA phaLaprada bane che, paraMtu zAstrIya sUjha vinA ke gurvAjJA nirapekSa banI uttama paNa kriyAo karavAmAM Ave to te niSphaLa jAya che, tethI mokSaprAptimAM jJAnayoga ja pradhAna che, vidhiniSedhAtmaka kriyAyoga nahIM." vaLI, potAnA pakSane dRDha karavA jJAnanaya, bIjI dalIla rajU karatAM kahe che ke, "jJAnathI niyaMtrita vidhiniSedharUpa kriyAno upadeza paNa bALa mATe che, pazyaka mATe nahIM'. bALaka jema sApathI AkarSAI tenI sAthe ceDA karavA doDI jAya che, tema viSaya-kaSAya AtmAnA zatru che' - tevuM jANavA chatAM nimitta maLatAM jeo viSaya-kaSAya tarapha AkarSAI jAya che ane AtmAnuM ahita thAya tevI pravRttio karavA lAge che, tevA AdhyAtmika viveka vinAnA jIvone bALa kahevAya che. AvA bALa jIvone viSaya-kaSAyathI bacAvavA mATe ja zAstrakAroe kriyAno mArga batAvyo che. teo jo Avazyaka zubha kriyAomAM rata rahe to anarthakArI mArgathI bacI zake che. jJAna dvArA jeo parama vivekane varelA che, jeno bodha paripakva thayelo che ane te kAraNe ja jeo Atmatattvane joI zake che evA jIvo "pazyaka' kahevAya che. pazyaka kakSAnA jIvo rAgAdinA malina bhAvothI haMmezA para rahetA hoya che, tethI temane karmayoge viSayomAM pravRtti karavI paDe topaNa teone kyAMya kartA ke bhoktAbhAva sparzato nathI, teo to tenA jJAtA ane dRSTA banI sadA zuddha jJAnAdi guNomAM magna rahe che. AcArAMga nAmanA AgamamAM kahyuM che ke, pazyaka kakSAnA sAdhaka mATe kriyAno koI upadeza nathI. kema ke, temane koI niyaMtraNanI jarUra nathI. zAstramAM teone mATe koI vidhAna nathI ke koI niSedha nathI. teone potAnA jJAna dvArA je samaye je karavA yogya lAge te teo kare che, na karavA yogya lAge tenAthI aTake che. bALajIvonI AvI sthiti nathI, teo to azubha kriyAo dvArA rAgAdinA azubha bhAvo karI kliSTa karmabaMdha karI bese che. tethI teone bacAvavA mATe ja AgamamAM temane zubhakriyAmAM joDavAno uddeza = upadeza che. AnA uparathI paNa nizcita thAya ke, mokSamArgamAM jJAna mukhya che kriyA nahIM. kriyA to ajJAna avasthAmAM ane te paNa jJAnathI niyaMtrita hoya to ja phaLaprada bane che." IITal 1. pazyaka zabda zuM-jovuM - dhAtu uparathI banelo che, tethI je jIva zuddha Atmatattvane juve che tene pazyaka kahevAya che. 2. uddeso pAsagassa natthi, bAle puNa nihe kAmasamaNunne asamIyadukkhe dukkhI dukkhANameva Avarse aNupariyaTTai / - mAvAra sUtre 1/2/3-12 || uddezaH = upadezaH sadasatkartavyAkartavyAdezaH / saH pazyatIti pazyaH sa eva pazyakaH, tasya na vidyate, svata eva viditavedyatvAttasya / bAlo nAma rAgAdimohitaH / - AcArAGgazrIzIlAGkAcAryakRtavyAkhyAyAm / / For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra avataraNikA : pUrvapakSI jJAnanaya potAnI mAnyatAne vadhu puSTa karavA je kahe che tene graMthakArazrI jaNAve chezloka : ne caM sAmarthyayogasya, yuktaM zAstra niyAmakam / kalpAtItasya maryAdApyasti na jJAninaH kacit ||9|| zabdArtha : 1/2. sAmarthyathArtha - ane sAmarthyayogavALAne rU/4. zAstra niyAmaka - zAstra niyAmakarUpe 1/6. na yuvataM - yukta nathI. 7/8. kanyAtItaNa jJAninaH - (kemake) kalpAtIta evA jJAnIne /10. varit pe - kyAMya paNa 99/12/1rU. maryAA na gati maryAdA nathI. zlokArtha (vaLI je kAraNathI) sAmarthyayogavALA yogIne niyAmakarUpe zAstra Avazyaka nathI, kemake kalpAtIta evA jJAnIne kyAMya paNa maryAdA nathI. (te kAraNathI paNa kriyAthI mukta evuM jJAna ja mokSaprApti mATe rAjayogasvarUpe icchAya che.) bhAvArtha : jJAnanayavAdI potAnI mAnyatAne vadhu puSTa karavA jaNAve che ke, "sAmarthyayoganI UMcI bhUmikAne varelA mahAtmAo mATe zAstramAM vidhi-niSedharUpa koI maryAdA jaNAvI nathI arthAt zAstra temanuM niyamana karatuM nathI. maryAdA na hovAthI teo kalpAtIta kahevAya che. temanA mATe evuM koI baMdhAraNa nathI ke kevaLajJAna prApta karavA AvI ja kriyAo karavI joIe ane AvI kriyAo na karavI joIe. AnA uparathI paNa nakkI thAya che ke, kevaLajJAnanI prAptimAM jJAnayoganuM ja vadhAre mahattva che kriyAyoganuM nahIM." vizeSArtha : zAstramAM traNa prakAranA yoga batAvyA che : 1. icchAyoga 2. zAstrayoga 3. sAmarthyayoga. A traNa yogomAM sAmarthyayoga' sarva zreSTha koTino yoga che, te kSapakazreNInA kALamAM pragaTe che. A yoga dvArA sAdhaka mAtra eka aMtarmuhUrtamAM kevaLajJAna prApta karI sarvajJa banI zake che. A yoga zAstra atikrAnta viSayavALo che, eTale ke zAstramAM na jaNAvyA hoya tevA paNa aneka bhAvo A yogamAM vartatA yogIne potAnA sAmarthyathI jaNAya che, tethI A yogamAM vartatA yogI mATe zAstra niyAmaka rahetuM nathI. temane zAstra pramANe vidhiniSedharUpa kriyAmAM pravartI kevaLajJAna prApta karavA prayatna karavo paDato nathI. te to svata: potAnA anubhavajJAnane AdhAre mokSamArge AgaLa vadhe che. AvA zAstra maryAdAthI para banelA yogIne kalpAtIta yogI kahevAya che. 1. shaastrsndrshitopaaystdtikraantgocrH| zaktyudrekAdvizeSeNa sAmarthyAkhyo'yamuttamaH / / 5 / / - yodiSTasamucave || For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAyoga karatAM jJAnayogane vizeSa jaNAvatI yuktio - gAthA-10 167 kalpAtIta kakSAnA A yogI mATe hAtha ja hathiyAra banI jAya che, teo koIpaNa yoga dvArA kalyANa sAdhI zake che, AthI ja zAstramAM evA ghaNA dRSTAMto jovA maLe che ke jemAM saMsAranI koIka pravRtti karatAM jIve kSapakazreNI mAMDI ane kevaLajJAna prApta karyuM hoya, jemake corImAM pherA pharatAM, rAjagAdI upara rAja saMbhALatA ke eka mAchalI kApavA jevI pravRttio karatAM paNa kevaLajJAna prApta thayuM che, AthI jJAnanaya kahe che te samajAya evuM che ke kevaLajJAnane prApta karavA ucitakriyAo Avazyaka nathI, paraMtu zreSTha koTinuM jJAna ja jarUrI che. A rIte trIjo muddo rajU karI jJAnanaya potAnI vAtane vadhu daDha karatAM kahe che ke, kevaLajJAna prApta karavA jJAnIne kriyAnI koI jarUra rahetI nathI; teo kriyA vinA jJAnamAtrathI uccatama bhUmikA sudhI pahoMcI zake che. ll avataraNikA : jJAnanayanuM maMtavya rajU karatAM zlokonI zreNInA trIjA zlokamAM graMthakArazrI, pUrvanA tarko uparAMtano eka tarka darzAvI jJAnanI pradhAnatA sthApita karanAra pUrvapakSInuM maMtavya rajU kare chezloka : bhAvasya siddhyasiddhibhyAM, yAkiJcitkarI kriyA / jJAnameva kriyAmuktaM, rAjayogastadiSyatAm ||10|| zabdArtha : 9, 9 - ane 2. cat'- je kAraNathI rU. mAvasya - bhAvanI 4. sindrasiddhimyAM - siddhi-asiddhi dvArA /6. kriyA vizcanTarI - kriyA vyartha (bane che) 7. tat - te kAraNathI 8/2. ziyAmuvataM jJAnameva - kriyA vagaranuM jJAna ja 10. rAnayo 1: - rAjayogasvarUpe 99. rUNatAm - vIkArAya. zlokArtha : ane je kAraNathI bhAvanI siddhi tathA asiddhi dvArA kriyA vyartha che, te kAraNathI kriyA vagaranuM jJAna ja mokSaprApti pratye rAjayoga svarUpe svIkAravuM joIe. bhAvArtha : kriyAnaya paNa bhAvapUrvakanI kriyAne ja mokSanuM kAraNa mAne che, tethI jJAnanaya tene kahe che ke, kriyA dvArA je bhAva prApta karavAno che, te bhAva jo kriyA karavA pUrve prApta thaI gayo hoya to kriyA karavAnI koI jarUra rahetI nathI. jemake zivakumArane dIkSA levA pUrve chaThThA guNasthAnakane yogya bhAva prApta thaI gayo hato, tethI temane dIkSA saMbaMdhI kriyAnI koI jarUra na hatI. vaLI jo hRdayamAM kriyAne anurUpa bhAva utpanna na thayo hoya to paNa te kriyA nakAmI banI jAya che, kemake bhAvayukta kriyA ja phaLaprada bane che, tethI kriyA to banne paristhitimAM (bhAvanI utpattimAM ke anutpattimAM) akiMcitkara ja bane che. A badhA kAraNosara mokSaprAptinA mukhya kAraNa tarIke jJAnayoga ja svIkArya bane, kriyAyoga nahi. For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra vizeSArtha : kriyAne nakAmI mAnanAra jJAnanaya vadhu eka tarka ApatAM jaNAve che ke, kriyAthI mokSa thAya che evuM mAnanArA paNa ema ja kahe che ke, bhAvapUrvakanI kriyAthI mokSa thAya che. temanI AvI mAnyatAthI paNa mokSamArgamAM kriyAnuM koI prayojana rahetuM nathI. kemake kriyA karavA pUrve ja jo kriyA dvArA je bhAva prApta karavA yogya che, te bhAva vidyamAna hoya to kriyAnI koI jarUra rahetI nathI kemake vidyamAna evo bhAva ja sAdhakane uttarottara zuddhi tarapha laI jAya che. jema koI puNyAtmAne gRhastha avasthAmAM ja jo bhAvathI chaThuM guNasthAnaka prApta thaI gayuM hoya, to saMyamayoganI sAdhanAnuM phaLa tene maLI gayuM hovAthI, tenA mATe saMyamanI kriyAo karavAnuM koI prayojana rahetuM nathI. AnAthI viparIta jo koI sAdhakamAM viratino pariNAma na hoya ane chatAM tene vratAdi pradAna karavAmAM Ave ke te viratinI kriyA kare topaNa te kriyA ke te vratagrahaNa phaLasAdhaka nathI banatuM, kema ke tyAM bhAva nathI. Ama bhAva hoya to paNa kriyAthI koI vizeSa kArya saratuM nathI ane bhAva na hoya to paNa kriyAthI koI lAbha thato nathI, tethI koIpaNa paristhitimAM kriyA to nakAmI ja banI jAya che, evI jJAnanayanI dalIla che. A traNe zloko dvArA jJAnanayanuM kahevuM che ke, uparokta sarva vAto lakSyamAM letAM spaSTa thaI jAya che ke mokSecchu sAdhake kriyA rahita evA jJAnayogane ja mokSaprAptinA rAjayogarUpe svIkAravo joIe, te je mokSanuM pradhAna kAraNa che, tema mAnavuM joIe. /10ll. For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnanayanI yuktionuM nirAkaraNa - gAthA-11 139 jJAnanayanI yuktionuM nirAkaraNa gAthA-11-12-13 avataraNikA : pUrvanA traNa zloko dvArA jJAnanayanuM maMtavya darzAvIne have tenI vAto keTalI ane kema ayogya che, te je rIte kriyAnaya sAbita kare che, tene graMthakArazrI kramasara jaNAve chezloka : maivaM nAkevalI pazyo nApUrvakaraNaM vinA / dharmasannyAsayogI cetyanyasya niyatI kriyA // 11 // zabdArtha : 9. ma parva - AvuM nathI ra/rU. navI paya: - (kemake) kevaLajJAnI sudhI koI pazyaka nathI 4/5/6 2 3 pUrvajarakha vinA - ane apUrvakaraNa vinA 78, gharSaNanyAyo na - dharmasaMnyAsayogI (banAtuM) nathI . ta - ethI 20. anyaW - anyane = kevaLI ke dharmasaMnyAsayogI sivAyanAne 99/92. kriyA niyatA - kriyA niyata che | kriyA nakkI che. zlokArtha : jJAnanayanuM je mAnavuM hatuM ke, jJAna ja mokSaprAptinuM mukhya kAraNa che kriyA nahI, te yogya nathI, kema ke kevaLI sivAya koI pazyaka (Atmatattvane jonAra jJAnI) nathI ane dvitIya apUrvakaraNa(nI kriyA) vinA dharmasaMnyAsayogI banAtuM nathI, ethI kevaLI ke dharmasaMnyAsayogI sivAyanA anya sarva jIvone kriyA niyata che. bhAvArtha : pazyakane kriyAno upadeza nathI' - evA zrIAcArAMga sUtranA kathananA AdhAre jJAnanaye (zloka8mAM) siddha karyu hatuM ke jJAnI mATe kriyA upayogI nathI, tenI sAme kiyAnaya kahe che ke, zrIAcArAMgasUtranA kathananA tAtparyane je samajyA nA hoya te ja AvuM kahI zake, kema ke, A sUtramAM je "pazyaka" zabda che teno artha kevaLajJAnI karavAno che, mAtra jJAnI nahIM. tethI kevaLI sivAyanA sau mumukSuo mATe kriyA upayogI ja che. A kriyAnA AdhAre ja sAdhako kevaLajJAna sudhI pahoMcI zake che. vaLI sAmarthyayogavALA yogI paNa apUrvakaraNanI sUkSma aMtaraMga kriyA karIne ja kSAyopathamika bhAvanA dharmono sarvathA tyAga karI dharmasaMnyAsayogI banI kevaLI bane che, tethI jJAna e ja rAjayoga che evuM jJAnanaye kareluM kathana yogya nathI. For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra vizeSArtha : jJAnanayanuM mAnavuM che ke, pazyaka evA jJAnIne eTale ke Atmatattvane jonAra evA jJAnIne AgamamAM kriyAno koI upadeza apAyo nathI, AthI ja mokSaprApti pratye jJAna ja kAraNa che, kriyA nahi. jJAnanayanA A maMtavyane nahi sAMkhI zakato kriyAnaya jaNAve che ke, jJAnanayanI A vAta jarA paNa yogya nathI; kema ke je AgamapaMktinA AdhAre teNe kriyAnuM khaMDana karyuM che, te AgamapaMktino artha judo ja che. vAstavamAM 'so pAsAsa natvi' e AcArAMga sUtranI TIkAmAM zrI zIlAMkAcArye pazya: = sarvajJa:' ema jaNAvI spaSTa karyuM che ke "pazyaka' zabdano artha pratyakSapaNe Atmatattvane jonAra evA kevaLI bhagavaMta karavAno che. kevaLajJAnI sivAya koI pratyakSapaNe Atmatattvane joI zakatuM ja nathI. nirvikalpa avasthAmAM rahelA, asaMgabhAvanI UMcI bhUmikAe pahoMcelA muni bhagavaMto paNa zuddha Atmatattvane jovA yatna kare che; paraMtu teo paNa AtmAne joI zakatA nathI, tethI kevaLI sivAya koI pazyaka nathI, AthI spaSTa che ke jyAM sudhI kevaLajJAna prApta na thAya tyAM sudhI saune mATe kriyA jarUrI che. A uparAMta (zloka-9mAM) jJAnanaye je evI dalIla karI hatI ke kalpAtIta evA sAmarthyayogavALA jJAnI mAtra jJAnanA sahAre ja kevaLajJAna prApta kare che, tethI paNa mokSamArgamAM jJAna ja mukhya che kriyA nahIM. tenA saMdarbhamAM kriyAnaya jaNAve che ke sAmarthyayogavALA yogI paNa sau prathama apUrvakaraNanI kriyA kare che, tenA dvArA teo sarva kSAyopathamika dharmono tyAga karI, dharmasaMnyAsayogI bane che, ane te pachI kSAyikabhAvanuM kevaLajJAna prApta kare che. AnAthI paNa e ja nizcita thAya che ke kevaLajJAna prApta karavA pUrve kriyA Avazyaka ja che, tethI kevaLajJAnanI prApti mAtra jJAnathI thatI nathI, paNa kriyAthI thAya che. I/11/ 1. sa, pazyatIti pazyaH sa eva pazyakaH, tasya na vidyate, svata eva viditavedyatvAttasya / athavA pazyatIti pazyakaH = sarvajJaH tadupadezavartI vA tasyoddizyata ityuddezo nArakAdivyapadezaH uccAvacagotrAdivyapadezo vA sa tasya na vidyate, drAgeva mokSagamanAditi bhAvaH / - mAvAra sUtrI zrIzITAchavAryavRtavyAdhyAyAm 1/2/3-82 || 2. apUrvakaraNa: chaThThAthI sAtame, sAtamAthI cha ema jholA khAto AtmA jo sAvadhAna na rahe to nIce pheMkAI jAya che. jo sAvadhAna rahe eTale ke adhika apramatta bane to apUrvakaraNa nAmanuM AThamuM guNasthAnaka prApta kare che. temAM apUrva = pUrve kyAreya na thayo hoya tevo vizuddha adhyavasAya prApta thAya che. jenA baLe jIva apUrva sthitighAta, rasaghAta, guNazreNI, guNasaMkrama ane sthitibaMdha kare che. phaLasvarUpe kSAyopathamika dharmono tyAga thAya che ane kSAyika dharmanI prApti thAya che. A nakamAM samakAle pravezelA jIvonA adhyavasAyomAM, vivakSita koI paNa samaye, paraspara vizaddhimAM nivRtti = taphAvata hoI zake che, mATe A guNasthAnakane "nivRttikaraNapaNa kahevAya che. dhyAna rAkhavuM ke, A apUrvakaraNa samyagadarzananI prApti pUrvenA traNa karaNamAMnuM eka karaNa nathI; paraMtu zreNIkALamAM vartatu bIjuM apUrvakaraNa che. zreNIno viccheda thavAnI sAthe vartamAnakALamAM AThamAM guNasthAnakano paNa viccheda thaI gayo che. 3. kSAyopathamika dharmanA tyAga viSayaka vadhu vigata mATe adhikAra 2 zloka 58 jovo. For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnanayanI yuktionuM nirAkaraNa - gAthA-12 171 avataraNikA : jJAnanayanA kathananI samAlocanA karatAM kriyAnaya je rIte potAnI vAta AgaLa vadhAre che, te jaNAvatA graMthakArazrI kahe chezloka : sthairyAdhAnArya siddhasyAsiddhasyAnayanAya ca / bhAvasyaiva kriyA zAntacittAnAmupayujyate // 12 // zabdArtha 1/2. siddhaca mAvastha - siddhabhAvanI = prApta thayelA bhAvanI rU. dhairyAdhAnAtha - sthiratA lAvavA mATe 4/. siddhaca (mAvI) 2 - ane asiddhabhAvane = aprAptabhAvane 6. 3mAnavanAtha - lAvavA mATe (utpanna karavA mATe) 7. zAntarittAnAm - zAntacittavALA yogIne 8/2/10, kriyA upayukyate Iva - kriyA upayogI ja che. zlokArtha : siddhabhAvane sthira karavA mATe ane asiddhabhAvane pragaTa karavA mATe zAMtacittavALAne kriyA upayogI ja che. (ahIM kva kAra bhinakramavALo che.) bhAvArtha : jJAnanaye zloka naM. 10mAM kahyuM ke kyAreka kriyA vinA bhAva AvI jAya che ane kyAreka kriyA karavA chatAM bhAva jaNAto nathI mATe kriyA nakAmI che. tenI sAme kriyAnaya kahe che ke zAMtacittavALA yogIone je zubhabhAvo prApta thayA che tene TakAvavA ane tene vizeSa zuddha banAvavA tathA jeomAM bhAva pragaTyo nathI teomAM bhAva pragaTAvavA kriyA ati jarUrI che. kriyA vinA bhAva TakatA paNa nathI ane vadhatA paNa nathI, mATe kevaLajJAna sudhInA zubha bhAvo sudhI pahoMcavA kriyA Avazyaka nahi, anivArya ja che. vizeSArtha : nizcayanayanuM evuM maMtavya che ke kAryane niSpanna kare te kAraNa ja sAcA arthamAM kAraNa che. kAraNa hAjara hoya chatAM kArya na thAya to samajavuM ke te kAraNa vAstavamAM kAraNa ja nathI, tethI tenA mata pramANe kriyAne bhAvanuM kAraNa to ja manAya ke jo te avazya bhAva pragaTa kare to. ghaNIvAra evuM jovA maLe che ke, ghaNA loko varSo sudhI tapa -japa AdinI kriyA karatAM hoya che; paraMtu temanAmAM kriyAne anurUpa koI bhAvanA darzana thatAM nathI. kyAreka vaLI evuM paNa jovA maLe che ke, koI tapajapa Adi dharmakriyA na karatAM hoya chatAM cheka teramAM guNasthAnaka sudhInA bhAvo pAmI gayA hoya, tethI ja nizcayanaya kahe che kriyAne bhAvanuM kAraNa na mAnI zakAya, kema ke kAraNa hoya topaNa kyAreka kArya dekhAtuM nathI ane kAraNa na hoya topaNa kyAreka kArya dekhAya che, AthI vyavahAramAM jene zubha manAya che tevI paNa kriyAo For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra bhAvanuM kAraNa nathI mATe nakAmI che, tenuM koI prayojana nathI. nizcayanayanI A mAnyatAne AgaLa karIne jJAnanaye kriyAne (zloka 10mAM) akiMcitkara - nakAmI jaNAvI hatI, tethI have kriyAnaya zuddhavyavahAranayanuM Alambana laIne kahe che ke, jJAnanayanI A vAta jarA paNa yogya nathI; kemake vyavahAra bahulatAne AzrayIne thAya che. moTA bhAganA jIvo' zubha kriyAo dvArA ja zubha bhAvo pragaTAvI zake che ane pragaTelA zubha bhAvane lAMbo kALa TakAvI paNa zake che, tethI kriyA akiMcitkara nathI paNa kevaLajJAnane prApta karavA, AtmAnA zuddha bhAvone meLavavA kriyA ati jarUrI che. keTalAka jIvo evA hoya che ke teo vicAryA vinA kriyA karyA kare che tethI teo kyAreya bhAva sudhI pahoMcI zakatA nathI teomAM bhAva pedA thato nathI emAM kriyAno koI vAMka nathI, paNa kriyA karanAranA vivekanI khAmI che. vaLI koIka jIvo vartamAnamAM kriyA karatAM na dekhAtA hoya chatAM temanAmAM je zubha bhAva vartato hoya che te prAya: bhUtakALanI kriyAnuM ja phaLa hoya che. AnA uparathI nakkI karI zakAya ke kriyA nakAmI to nathI ja. kema ke sIdhA bhAvane pAmanArA jIvo bahu virala hoya che. vAstavamAM je bhavyAtmAoe viDaMbanAthI bharelA saMsAranA svarUpanuM vAraMvAra ciMtana karyuM hoya ane tene kA2Ne jeonuM citta viSaya-kaSAyathI bharelA saMsAra uparathI UThI gayuM hoya, pariNAme jeone sarva prakA2nI viDaMbaNA vagaranuM, sarva kaSAyo jyAM zAMta thaI gayA hoya tevuM mokSarUpI sthAna ja prApta karavA yogya lAgatuM hoya ane kAMIka aMze paNa kaSAyonA upazama dvArA jeoe zAMtarasano anubhava karyo hoya, tevA sAdhako mATe to kriyAo atyaMta upakAraka puravAra thAya che. kema ke, teo svastha citte kriyA karI kriyAnA mAdhuryane mANI zake che ane kriyA dvArA thatAM bhAvothI uttarottara Atmika zuddhi ane guNavRddhi paNa karI zake che. jeonuM citta haju zAMta na thayuM hoya tevA sAdhako mATe paNa kriyA nakAmI to nathI ja; paraMtu teo kriyA karI haMmezA bhAva sudhI pahoMcI ja zake evuM nathI, teo paNa jo bhAvanA lakSyapUrvaka kriyA kare to te kriyA paraMparAe paNa bhAvanuM kAraNa bane che, AthI mokSamArgecchu dareka sAdhaka mATe kriyAo upayogI ja che. / / 12 / avataraNikA : jJAnanaye jJAnarahita kriyAne akiMcitkara kahela, tenI sAme kriyAnaya kriyArahita jJAnane akiMcitkara TheravavA je kahe che, tene graMthakArazrI rajU kare che zloka : kriyAvirahitaMLe hanta N jJAnamAtrarmanarthakam / gati vinA pathajJo'piM, nAkhoti puraSkRtam II23 II zabdArtha : 9. haiMnta - khedanI vAta che ke 2. pathajJaH Si - mArgano jANakAra paNa rU/4. garti vinA - cAlavAnI kriyA vinA ba/6. psitam puram - icchita nagarane 7. jJAnoti na - prApta karato nathI. 8. kriyAvirahita - (tenI jema) kriyA vinAnuM 6. jJAnamAtram - jJAnamAtra 10. anartham - nirarthaka che For Personal & Private Use Only www.airtelitary.org Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnanayanI yuktionuM nirAkaraNa - gAthA-13 173 zlokArtha : khedanI vAta che ke, mArgano jANakAra paNa cAlavAnI kriyA karyA vagara icchita nagarane prApta karI zakato nathI, tema kriyA vagaranuM ekaluM jJAna (mokSaphaLa ApavA mATe) nirarthaka che, asamartha che. bhAvArtha : koI vyakti muMbaInA mArganI game tevI sArI jANakArI meLave, paNa jo muMbaI bhaNI paga upADavAnI kriyA na kare, to te kyAreya muMbaI pahoMcI zakato nathI. te ja rIte yogamArganI game tevI jANakArI hoya, paNa jo yogamArgamAM AgaLa vadhavA kriyArUpa yatna karavAmAM na Ave to yogamArganI mAtra jANakArI kAMI mokSa ApI zakatI nathI, tethI kriyA vinAnuM jJAna sAva nakAmuM che, mATe yogamArgamAM kriyAnuM ja prAdhAnya che, jJAnanuM nahIM, evuM kriyAnaya jaNAve che. vizeSArtha : kriyAnaya kahe che ke, "game teTaluM paNa jJAna, tene anurUpa kriyA karyA vinA saphaLa thatuM nathI. vyavahAramAM paNa dekhAya che ke mAtra mArganA jJAnathI iSTa sthAne pahoMcI zakAtuM nathI, te mATe cAlavA vagerenI kriyA karavI paDe che. bhojananA jJAnamAtrathI kAMI peTa bharAI jatuM nathI, tene mATe bhojananI kriyA karavI paDe che. te ja rIte yogamArganA jJAnamAtrathI mokSa maLI zakato nathI, bodhane anurUpa mana-vacana-kAyAnI ucita AcaraNAo karavI paDe che. jeo A AcaraNAo kare che teo ja mohano nAza karI karmanA baMdhano toDI cheka mokSa sudhI pahoMcI zake che. bhagavAne batAvela mokSamArga ati sUkSma che, tene pAmavAno uddeza zAstrathI prApta thatAM mAtra zAbdikajJAnathI to saphaLa nathI ja thato; paraMtu zraddhA ane saMvedanapUrvakanuM zAstrajJAna paNa satupravRtti vinA saphaLa thaI zakatuM nathI, tethI jJAna mujaba pravRtti karavAmAM Ave to ja uttarottara Atmika zuddhi ane guNavRddhi dvArA cheka mokSa sudhI pahoMcI zakAya che, AthI ja kahyuM che ke ekaluM jJAna mokSanuM kAraNa nathI, kriyAyukta jJAna ja mokSanuM kAraNa che, tethI kriyA ja mokSaprAptinuM mukhya kAraNa che. paryAlocanA : mokSaprAptinA kAraNarUpe jJAnanaye jJAnane mukhya mAnyuM ane kriyAnaye kriyAne mahattva ApyuM; paraMtu vAstavamAM "jJAnayAmyAM mokSa:' sUtranA AdhAre kahIe to ekaluM jJAna ke ekalI kriyA te bemAMthI eka paNa mokSanA kAraNa banatA nathI. mokSa to jJAna ane kriyAnA samanvayathI thAya che, temAM jJAna samyagu bodhasvarUpa che. je be prakAre prApta thAya che : 1. zAstravacanathI ane 2. anubhavathI. prAraMbhika kakSAmAM sAdhaka zAstravacananA sahAre samyagubodha meLave che ane mohanIyAdi karmano kSayopazama thatAM AgaLa jatAM sAdhakane anubhavajJAna thAya che tyAre zAstranA sahArA vinA svayaM ja tene AtmakalyANanI sUjha prApta thAya che. jJAnanI jema kriyA paNa bAhya ane aMtaraMga ema be prakAranI hoya che. bAhya kriyAo kAyika-vAcika ke For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra mAnasika pravRttio svarUpa hoya che; ane atyaMtara kriyAo kaSAyo, kusaMskAro, viSayonI vAsanAo Adi aneka prakAranA AgaMtuka doSone kADhavAnA aMtaraMga prayatna svarUpa hoya che. mokSanuM ananya kAraNa A anubhavajJAna ane atyaMtara kriyAo che; paraMtu temAM nimitta kAraNa zAstrajJAna ane bAhyakriyAo paNa bane che. 174 kyAreka evuM paNa bane che ke, bAhya rIte zAstrajJAna ke bAhya rIte kriyAmAM yatna na dekhAto hoya to paNa sAdhaka anubhavajJAna ane aMtaraMga kriyA dvArA mokSa sudhI pahoMcI zake che, Ama chatAM e kyAreka banatA prasaMgathI bAhya kriyAo nakAmI banI jatI nathI. tapa-japa-svAdhyAyanI ke AvazyakAdinI bAhya kriyAo atyaMtara kriyAone kAryAnvita (activate) karavAmAM prabaLa kAraNa che, tethI kvacita koI anya nimittathI jIva atyaMtara kriyAdimAM joDAI sAdhanApatha upara AgaLa cAlato hoya to tene joI koI ema kahe ke tapa, japa ke zrutAbhyAsarUpa bAhya kriyAo akiMcitkara che; to te taddana ayogya che; kemake kAraNanI upekSA karIne te vyakti pa2mArthathI to kAryanI paNa upekSA kare che. bAhya kriyAnI upekSA karIne te paramArthathI aMtaraMga kriyAnI paNa upekSA kare che ane pariNAme mokSathI vaMcita rahe che, tethI AdhyAtmika unnati icchatA sAdhake zAstrajJAna meLavI tapa, saMyama Adi kriyAomAM avazya yatna karavo joIe. // 13 // For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika vikAsa mATe kriyAyoganI AvazyakatA - gAthA-14 AdhyAtmika vikAsa mATe kriyAyoganI AvazyakatA gAthA-14-15-16-17-18 avatariNakA : bIjA zlokamAM jaNAvyuM hatuM ke sarvajJabhagavaMtane paNa tapa-niyama AdirUpa kriyAyoga hoya che. jyAre agIyAramAM zlokamAM ema jaNAvyuM ke kevalI pazyaka che, tethI temane koI kriyAo Avazyaka nathI. A be kathano ApAtathI visaMvAdI jaNAya, tethI koIne prazna thAya ke A bemAMthI kayuM kathana saMgata che ? teno uttara ApatA graMthakArazrI jaNAve che zloka : svAnukUlAM kriyAM kAle, jJAnapUrNo'pyapekSate' | pradIpaH svaprakAzo'pi, tailapUrtyAdikaM yathA // 14 // 4 175 zabdArtha : 1. thathA - jema 2. pravIpa: - dIvo rU. svadrAzopi - pote prakAzarUpa che, topaNa 4. saipUrvAvi (apekSate tathA) - tela pUravA Adi kriyAnI (apekSA rAkhe che, tema) . jJAnapUrnopi - jJAnathI paripUrNa paNa 6. je avasare 7/8/1. svAnuAM yiAM apekSate - svabhAvane anukULa kriyAnI apekSA rAkhe che. zlokArtha : jema dIpaka svayaM prakAzarUpa hovA chatAM tela pUravuM Adi kriyAnI apekSA rAkhe che, tema pUrNajJAnI=kevaLajJAnI paNa avasare svabhAvarUpa kAryane anukULa kriyAnI apekSA rAkhe che. bhAvArtha : dIvo svabhAvathI ja prakAzarUpa che, chatAM tela pUravA vagere kriyAnI te apekSA rAkhe che. tema kevaLI bhagavaMta paNa saMpUrNa karmarahita siddha jevA potAnA zuddha svabhAvane prApta karavA mATe yogya kALe tene anukULa evI yoganirodha Adi kriyAnI apekSA rAkhe che. Ama kevaLajJAna prApta karavA pUrve sAmAnyajJAnavALA sAdhako to kriyAno sahAro le ja che, paNa kevaLajJAnanI prApti pachI pUrNajJAnI paNa svabhAvanI prApti mATe kriyAno sahAro le che. vizeSArtha : aMdhArAmAM rahelA ghaTa-paTa Adi padArthone jovA dIpakanI jarUra paDe che; paraMtu dIvo svayaM prakAzaka che tethI tene jovA mATe anya koI prakAzanI jarUra rahetI nathI. Ama chatAM dIvo paNa tela pUravuM vagere kriyAonI apekSA rAkhe che, tethI dIvAne prakAzaka banAvavA tela pUravuM, vATa mUkavI vagere prakriyA karavI paDe che. te ja rIte kevaLajJAna svaprakAzaka che, tene jovA anya jJAnanI jarU2 2hetI nathI, Ama chatAM kevaLIne paNa bhavopagrAhI For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra karmano nAza karI pUrNatayA zuddha svabhAvamAM sthira thavA yoganirodha AdinI kriyA karavI paDe che. kevaLInA paNa mAtra cAra ghAtI karmo ja nAza pAmyA hoya che, temane paNa cAra aghAtI karmone nAza karavAnuM kArya bAkI hoya che. te karmo ane dehanA baMdhanano saMpUrNa nAza karI svabhAvastha thavA athavA AtmAnA sarvapradezone sthira karavA yoganirodha Adi kriyA jarUrI che. 176 A adhikAranA bIjA zlokamAM kevaLIne tapa-niyamAdinI kriyA hoya che tema je jaNAveluM, te kevaLIne sAmAnyathI ekAsaNA AdinI kriyA hoya che athavA phaLasvarUpe kriyA hoya che te arthamAM vAta hatI ane AcArAMgamAM je jaNAvyuM che ke pazyakane vidhi-niSedhano upadeza nathI, te kevaLIne zAstranuM koI niyaMtraNa nathI evA arthamAM jaNAvyuM che, tethI e prApta thAya ke kevaLI bhagavaMta svayaM AtmakalyANane joI zake che, tethI temane zAstrAdhAre koI kriyAo karavAnI hotI nathI ane zAstramAM temane mATe koI cokkasa kriyAo batAvI paNa nathI, teo to kevaLajJAnamAM je rIte potAnA karmo nAza pAmatAM dekhAya te rIte pravRtti kare che, temane mATe niyata koI kriyA nathI, chatAM teo jIvanaparyanta vyavahArane bAdha Ave ke zAstramAM niSiddha hoya tevI prAyaH koI kriyA karatAM nathI; paraMtu sarvadA ucita pravRttio ja kare che ane AyuSya pUrNa thavA Ave tyAre yoganirodha Adi kriyAo kare che. AnA uparathI eTaluM nizcita thAya che ke, jeo pUrNajJAnI che temane paNa pUrNatayA potAnA bhAvamAM sthira thavA kriyAo karavAnI che, to jeo apUrNa che, jeone potAnA karmo ke kaSAyo nAza karavAnA bAkI che tevA sAdhakoe to viSayAsakti ane kaSAyAdhInatAne TALavA mATe potAnI bhUmikA anusAra zAstramAM jaNAvelI kriyA avazya karavI paDe che, kema ke A kriyA dvArA ja teo mohano nAza karatAM karatAM uparanI bhUmikAne prApta karatAM jaze ane krame karIne cheka kevaLajJAna paNa prApta karaze. jema ke, * * * apunarbaMdhaka kakSAnA jIvo, samyagdaSTijIvo ke munibhagavaMto mohano nAza karavA mATe ane jJAnane zuddha karavA mATe zAstramAM darzAvelA paMcAcAranA pAlanarUpa bAhya kriyAo dvArA aMtaraMga kriyAo sudhI pahoMcI potAnuM kArya sAdhe che. caudapUrvI ke zreNIgata jIvo paNa AzravanirodhanI apUrvakaraNanI kriyA dvArA prAtibhajJAnanI prApti kare che. prAtibhajJAnasaMpanna mahAtmAo paNa sAmarthyayoganI kriyA dvArA mohano nAza karI jJAnane pUrNatayA prApta kare che. pUrNajJAnIne mohano nAza ka2vAno nathI ke jJAnanI prApti karavAnI nathI tethI temane to saMpUrNapaNe nirbandha banavA athavA karmathI sarvathA mukta evA svabhAvane pAmavA pUratI ja kriyAnI apekSA rahe che. Ama kevaLajJAnanI prApti pUrve mohanA nAza mATe tathA jJAnanI zuddhatA ke pUrNatA mATe kriyA karAya che ane kevaLajJAna prApta karyA pachI avazeSa karmanA nAza mATe kriyA karAya che. ATalo bheda cokkasa hovA chatAM pUrNajJAnIne paNa kriyA jarUrI che. / / 14 / For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika vikAsa mATe kriyAyoganI AvazyakatA - gAthA-15 avataraNikA : zuddha AtmabhAvane prApta karavA kevaLI paNa kriyAno ja sahAro le che, tevuM jANIne, pUrvapakSI kahe che ke, 'svabhAvarUpa kAryane siddha karavA tene anurUpa kAraNa hovuM joIe, paraMtu bAhya AcaraNAo kAMI svabhAvanI prAptirUpa kAryane siddha karavAnuM anurUpa kAraNa nathI, tethI mokSarUpa phaLa meLavavA sAdhake Atmika bhAvamAM ja yatna karavo joIe, jaDa kriyAomAM nahIM; kema ke, ghaNIvAra evuM jovA maLe che ke, varSo sudhI kriyA ka2vA chatAM bhAva utpanna thato nathI ane kyAreka kriyA vagara paNa bhAva utpanna thaI jAya che.' AvI pUrvapakSInI mAnyatA keTalI ayogya che te dRSTAMta dvArA jaNAve che zloka : bAhyabhAva' puraskRtya, ye~ kriyA'vyavahArataH / vadane' kavalakSepa~ vinALe te' tRptikAGkSiNaH' // 15 // noMdha : peDayiAvyavahArataH, ye aaiN vyavahArataH ane ye yiAvyavahArataH evA pAThAMtaro paNa maLe che. zabdArtha : 1/2. vAghamAvaM puraSkRtya - bAhyabhAvane AgaLa karIne kriyA paudgalikabhAva che evuM kahIne rU. yiA'vyavahArata: - 'kriyAnA avyavahArathI = kriyA nahIM karIne 4. ye (tRptikSiLa:) - jeo (tRptine = mokSane icchanArA che) . te - teo 6/7/8. vanane vakSepa vinA - moDhAmAM koLIyo mUkyA vinA 6. tRptiphsi: - tRptine icchanAra jevA che. zlokArtha : = 177 - bAhyabhAvane = paudgalikabhAvane AgaLa karIne kriyAnA avyavahArathI kriyA nahIM karIne jeo tRptine mokSane icche che, teo mukhamAM koLiyo mUkyA vinA tRptinI icchA rAkhanArA jevA che. bhAvArtha : ekAMte nizcayanayane mahattva ApanArA keTalAka lokonuM evuM maMtavya che ke, prabhudarzana pratikramaNa, paDilehaNa, jApa vagere kriyAo jaDa che, kema ke te jaDa evA zarIrathI pravarte che. jyAre karmanA kSaya ke kSayopazamathI prApta thatA kSamA, saMtoSa Adi bhAvo AtmAnA pariNAmo che, tethI mokSa to kSamA Adi Atmika bhAvonI prApti ke vRddhithI maLe paraMtu jaDa evI kriyAthI nahi.' AvuM mAnI jeo bAhyakriyArUpa kAraNano tyAga karIne mokSarUpa kAryane icche che, teo moDhAmAM koLiyo mUkyA vinA tRptinI icchA rAkhanArA jevA che. khAvAnI kriyA karyA vagara jema bhUkha saMtoSAtI nathI tema bAhya kriyA vinA mokSa prApta thato nathI. vizeSArtha : = duniyAmAM ghaNA vicAraka loko potAnI buddhimAM je paNa satya lAge tene aMtima satya mAnI le che. teo sarvajJanA vacananA AdhAre padArthane jovAno prayatna karatA nathI, tethI teo nizcayanayanI keTalIka vAto For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra sAMbhaLI ekAMte ema mAnavA lAge che ke mokSamAM javuM hoya teNe kSamAdi bhAvomAM ja yatna karavo joIe, te mATe jaDa evI kriyAno sahAro levAnI koI jarUra nathI; kema ke paDilehaNa, pratikramaNa Adi kriyAo to mana, vacana ane kAyArUpa jaDa padArthono dharma che, te kAMI Atmika bhAva nathI, parabhAva che. A rIte jeo bAhya kriyAnAM aneka pAsAMomAMthI bhAvotpattidvArA mokSanA kAraNarUpa pAsAMne gauNa karIne mAtra bAhyabhAvane AgaLa karIne prabhue darzAvelI paMcAcAranI suMdara kriyAno apalApa kare che, teo mukhamAM koLiyo mUkyA vinA tRptinI icchA rAkhanAra jevA che. jema koI bhUkhyo vyakti mukhamAM koLiyo mUkyA vinA AhAra saMbaMdhI aneka vicAraNAo karI bhUkhane zamAvavA prayatna kare to tenI tevI vicAraNAothI kAMI bhUkha zakatI nathI. tenI jema bAhyakriyAono Azraya lIdhA vinA prAya: karIne mokSa prAptinA kAraNabhUta zubha bhAvo pragaTI zakatA nathI. karmanA pravAhanI sAthe cAlanArA prema, lAgaNI jevA azubha bhAvone pragaTAvavA ane TakAvavA paNa aneka bAhya vyavahAro karavA paDe che. to AtmAnA zubha bhAvo pragaTAvavA ke TakAvavA kriyA vinA kaI rIte cAle ? tethI prAraMbhika kakSAmAM to sau mATe zubha bhAvo TakAvavA kriyA anivArya che. hakIkata to e che ke mokSane anukULa kSamA, namratA, samatA vagere bhAvo tene anurUpa ucita AcaraNAothI saraLatAthI prApta thAya che. kyAreka evuM bane ke mAtA marudevAnI jema ke, pUrvabhavanA cAritranA prabhAve bharatamahArAjAnI jema tatkAlina saMyamanI bAhya ucita AcaraNAo vagara paNa koIkane zubha bhAva pedA thaI jAya; paraMtu AvuM javalle ja bane che. saMvegI AtmAo AvI kyAreka bananArI bInAonuM Alambana laI bhAva pedA thavAnI rAha joI besI rahetA nathI, teo to bahulatAe jenAthI kAryanI siddhi thAya che, tevA paMcAcAranI kriyAonA pAlanasvarUpa saraLa mArgane pasaMda karI kriyAmAM udyamazIla bane che, tethI svabhAvane prApta karavAnI tamannAvALA sAdhake to e ja vAta vicAravI joIe ke, Aja sudhI anaMtA AtmAo prabhue batAvelA mArga upara zraddhA rAkhI, bAhya zubha kriyAo dvArA zubha ane zuddha bhAva pragaTAvI paramapadane pAmyA che ane mArI muktino paNa A ja upAya che. jo tevuM na hota to paramakRpALu paramAtmAe svayaM Avo kaSTamaya mArga ArAdhyo paNa na hota ane anyane te batAvyo paNa na hota. AvuM vicArI mokSecchu sAdhake kriyAmArgamAM nizcatapaNe dRDhatAthI AgaLa vadhavuM joIe. 1pa. 1. mAtA marudevAne bAhya kriyAono Azraya lIdhA vinA kevaLajJAna thayuM, tene pU. haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAnA paMcavastu nAmanA graMthanI gAthA 924thI 929mAM accheruM jaNAvyuM che. For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika vikAsa mATe kriyAyoganI AvazyakatA - gAthA-17 179 avataraNikA : jema aMdara pragaTelI bhUkhane zamAvavA mukhamAM koLiyo mUkavo vagere kriyAo anivArya che, tema aMtaraMga samatA, ni:spRhatA, nirmamatA Adi bhAvono anubhava karavA bAhya kriyAo Avazyaka che. AvuM pUrvazlokomAM jaNAvIne, have bAghakriyAo kaI rIte aMtaraMgabhAvane pedA kare che ane tenuM rakSaNa kare che te jaNAve chezloka : guNavadbahumAnAdenityasmRtyoM ca satkriyA / jAteM na pAtayedbhAvamajAtaM janayedapi // 16 // zabdArtha 9. TLavavadumAnadde - guNavAna pratyenA bahumAna AdithI /rU. 2 nityakRtya - ane nityasmRtithI 4. sakriya - sakriyA 1/6. nAtaM bhAvam - utpanna thayelA bhAvano 7/8. na patayet - nAza na thavA de che. sanAtaM (mAvaM) - ane nahi utpanna thayelA bhAvane 10. nanaye - utpanna paNa kare. zlokArtha : guNavAna pratyenA bahumAna Adi dvArA ane vratAdinuM nitya smaraNa karavA dvArA thatI sakriyA, utpanna thayelA bhAvano nAza thavA detI nathI ane nahi utpanna thayelA bhAvane utpanna kare che. bhAvArtha : guNavAna pratyenA bahumAna AdinA bhAvapUrvaka tathA vrata-niyamanA smaraNapUrvaka sankriyAo karavAmAM Ave to A kriyAo nahi utpanna thayelA kSamAdi bhAvo utpanna kare che ane utpanna thayelA kSamAdi bhAvone kyAreya nAza thavA detI nathI, paraMtu tenI zuddhi ane vRddhi kare che. vizeSArtha : svIkArelA vrata-niyamanA satata smaraNapUrvaka ane guNavAna pratyenA bahumAna vagere guNo sahita jo satukriyAo karavAmAM Ave to te kriyA nahIM utpanna thayelA bhAvane utpanna kare che, utpanna thayelA bhAvanuM rakSaNa kare che ane tene daDha kare che. A saMdarbhamAM svIkArelA vrata-niyamonuM bAhya dekhItuM pAlana te sakriyA che ane te sakriyAo karavAthI mohanIya Adi karmano kSayopazama thatAM je AMzika paNa zuddha AtmabhAva pragaTe che te "bhAva" che. arthAt tapa, tyAga, japa, svAdhyAya Adi kriyAonA phaLasvarUpe AtmAmAM je nirmamatA, ni:spRhatA, kSamA, ahiMsA, namratA Adi AtmAnA svAbhAvika guNo pragaTe che te "bhAva" che. sAmAnya rIte tene vratano pariNAma kahevAya che. jemake kerIno tyAga karavo e vrata che - bAhya kriyA che ane tema karavAthI kerI pratye aMtarathI nirmama ane ni:spRha banI javuM, haiyAmAMthI kerInI Asakti dUra thaI javI te "vratano bhAva" che. 1. evamasaMto vi imo, jAyai jAo viNa paDai kayAvi tA itthaM buddhimayA, apamAo hoi kAyavvo / / 1/68 / / - gurutattvaviniza || For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra vratano A pariNAma kyAreka svayaM pragaTI jAya che, kyAreka guruno upadeza sAMbhaLatA pragaTe che, to kyAreka vaLI vrata uccarAvatA pragaTe che; paraMtu moTe bhAge to vratanuM niSThApUrvaka pAlana karavAthI ja A bhAva pragaTe che. pragaTa thayelo vratano A pariNAma karmanA udayathI kyAreka cAlyo paNa jAya che, tethI ja zAstramAM kahyuM che ke, apragaTa bhAvane pragaTa karavA ane pragaTa thayelA bhAvane sthira karavA ke tene vegavAna banAvavA AgaLa kahevAyelA guNavAna pratyenA bahumAna Adi guNo sahita ane nitya vratAdinA smaraNa pUrvaka tapa, saMyama, paDilehaNa, pratikramaNa, vihAra AdinI zubhakriyAo karavI joIe. zAstrokta A sAdhano kriyAne zIdhra saphaLa kare che. paMcAzaka, vizativizikA, gurutattvavinizcaya Adi granthomAM bhAvavRddhinA A kriyAgata sAdhanonuM khUba suMdara vizleSaNa kareluM che. te sAdhanAnA uttama aMgo A pramANe che : 1. guNavAnanuM bahumAna : vrata-niyamanA pAlanarUpa sAdhanA Atmika guNone pragaTAvavA mATe karavAnI che, tethI koIpaNa kriyA karatA sAdhakanA hRdayamAM guNavAna pratyeno Adara hovo jarUrI che. A Adara vinA guNonI ruci pragaTatI nathI ane guNonI ruci vinA guNo pragaTatA nathI. guNavAna pratye bahumAnano pariNAma guNaprAptimAM vijJabhUta bananArA karmono nAza karI guNone sahelAIthI pragaTa kare che. potAnAthI adhika guNavAna dekhAya ke tarata aMtaramAM Adara thAya, mana ane mastaka jhUkI paDe, ahobhAva sUcaka utAro ApoApa sarI paDe, to samajavuM ke guNavAna pratye Adara che. guNavAna AtmA jyAM sudhI chabastha che tyAM sudhI tenAmAM paNa nAnA-moTA doSo hovAnI zakyatA che, tethI teno koI doSa najare caDI jAya, topaNa tene DhAMkavA prayatna karavo joIe; paraMtu tene chato to na ja karavo joIe. guNavAnanA doSa jovAthI ke bolavAthI temanuM to kAMI bagaDatuM nathI paraMtu jonAra svayaM sAdhanAthI paDI jAya che, AthI ja irSAdi doSothI dUra rahI hRdayane pramodabhAvathI bharI sakriyA karavI joIe, to ja te kriyA saphaLa thAya che arthAt bhAva utpanna kare che. 2. pApanI jugupsA : guNaprApti mATe jema guNAnurAga jarUrI che tema doSono dveSa paNa jarUrI che. AthI ja zubhakriyAnuM Asevana karatAM tenI pratipakSI evI azubha kriyAo ke pApa vyApAra pratye tIvra tiraskAra hovo ati jarUrI che. dAnanI kriyA karatAM lobha pratye, zIlanuM pAlana karatAM bhoga pratye, tapanuM Asevana karatAM AhAranI lAlasA pratye, kSamAdi pUraka anuSThAno karatAM krodhAdi kaSAyo pratye, ahiMsAnuM pAlana karatAM hiMsA pratye, vItarAganI bhakti karatAM rAgAdi pratye ane pratikramaNanI kriyA karatAM sarva pApo pratye tiraskAra bhAva hoya to ja tenAthI pApanA ke doSonA saMskAro nabaLA thaI nirmaLa thaI zake che. A rIte pApanI jugupsApUrvaka 2. tayalAbhammi vi NiccaM, saIi ahigayaguNammi bahumANA / pAvadugaMchAloaNa jiNabhattivisesasaddhAhiM / / 66 / / labbhai Nicchayadhammo, akusakammodaeNa no paDai tA apamAo jutto eyammi bhaNaMti jaM dhIrA / / 67 / / - ejana || For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika vikAsa mATe kriyAyoganI AvazyakatA - gAthA-17 181 sa&iyAo karavAmAM Ave to karmanA udayathI ke saMyoganA kAraNe pApapravRtti karavI paDe topaNa temAM rasa ke ruci bhaLatA nathI ane mATe tIvra karmabaMdha paNa thato nathI. 3. aticAronI AlocanA : pApanI jugupsA te ja karI zake je pApanI AlocanA kare che. pApanI AlocanA eTale pApanI vicAraNA. vrata-niyamono svIkAra karyA pachI temAM kyAM kyAM aticAra lAgyA ? kayA kAraNe A doSonuM sevana thayuM ? pApanuM Asevana karatAM mArA bhAvo kevA hatA ? anAbhogathI pApa thayuM ke upekSAvRttithI thayuM ? vratabhaMganA irAdApUrvaka krUra bhAvathI pApa thayuM ke kaMpatA haiye pApa karavuM paDyuM ? A rIte AtmAnuM nirIkSaNa karavA dvArA pApanI AlocanA thAya che ane sArI rIte pApanI AlocanA karavAthI ja sAcA arthamAM niMdA, gartA karavA dvArA te pApane ane pApa karAvanAra doSane nirmaLa karavAno yatna thaI zake che, tethI kriyAnA doSone dUra karI tenA bhAva sudhI pahoMcavA aticAronI AlocanA karavI ati jarUrI che. pApa ke doSanI AlocanA paNa bhavAMtaramAM prApta thanArA pApanA phaLarUpa narakAdi du:khothI mAtra bacavA nathI karavAnI paNa vratonI malinatAne dUra karI uttarottara zubhabhAvanI vRddhi Adi arthe karavAnI che. 4. jinezvaranI bhakti : doSonI AlocanA paNa to ja zakya bane ke jo jinezvara paramAtmAnI ane temanA vacanonI bhakti haiyAmAM vasI hoya. te vinA to doSone oLakhavA paNa kaThina che. parama sukhanA sAdhanabhUta evI sakriyAone darzAvanAra tIrthaMkara paramAtmA pratye atyaMta Adara ane AdaranA kAraNe sarvasvanuM samarpaNa karavAnI bhAvanA te jinezvaranI bhakti che. prabhu pratyenI AvI bhaktinA kAraNe sAdhakanA haiyAmAM sadA evo bhAva ramato hoya ke A bhayaMkara saMsAramAM mArA AtmahitanI ciMtA karanAra, karma ane kaSAyathI mukta thavAno raLa ane sacoTa mArga batAvanAra. koIne du:khI karyA vinA sukhI thavAno rAha cIMdhanAra eka mAtra arihaMta paramAtmA che, temanA sivAya AvI karuNA bIjA koI na kare. A prakAranA bahumAna bhAvathI prerita thaI je sAdhaka kriyA kare che tene AvI kRtajJatA Adi guNothI yukta kriyAothI avazya bhAvaniSpati thAya che. 5. susAdhupuruSanI sevA : sakriyAonI prAptimAM paraMparAe cokkasa paramakRpALu paramAtmAno anugraha kAraNa che, to paNa pratyakSa rIte to temAM sadgurunI kRpA ja kAraNa che. jo suvidita gItArtha zramaNa bhagavaMtoe A mArga jALavI rAkhyo na hota to Aja sudhI mokSamArga jaLavAyo na hota ane ApaNA sudhI pahoMcyo paNa na hota, tethI pratyakSapaNe jeNe A vratAdirUpa satkriyAonI samaja ApI che, tevA sadgurubhagavaMtano Adara, bahumAna, vinaya ke anAdi dvArA temanI bhakti karavI te susAdhunI sevA che. kriyA dvArA bhAva sudhI pahoMcavA mATe A susAdhunI bhakti eka anivArya aMga che; kema ke je ziSyanA haiyAmAM gurubhagavaMtano vAsa hoya, temanI sevA, upacAra, vinaya Adi dvArA je zikSAne yogya banyo hoya, te ja ziSyane gurubhagavaMta pote jANelA ane anubhavelA kriyAnA sUkSmabhAvo jaNAve che. gurubhaktithI ja A For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra bodha pariNAma paNa pAme che, ane ziSya kriyAone evI ArAdhI zake che ke te phaLa ApavA samartha bane. guNavAna gurunI bhaktimAM eTaluM sAmarthya che ke, tenA prabhAvathI ziSyane cheka paramaguru evA paramAtmAno yoga thAya che. zAstrakAro to tyAM sudhI kahe che ke, guru bahumAna svayaM ja eka evA Atmika sukhanI anubhUtisvarUpa che ke jenA prabhAve kriyAo phaLaprada bane che. 9. uttaraguNonI vizeSa zraddhA = ruci: pAMca mahAvrata ke pAMca aNuvrata te mULa guNa che ane tene puSTa kare tevI samiti-gupti ke deva-gurunI bhaktirUpa kriyA te uttaraguNa che. A uttaraguNonuM pAlana mULaguNane vadhu suMdara banAve che, tethI uttaraguNamAM vizeSa zraddhA paNa bhAva utpattinuM eka aMga che. uttaraguNosvarUpa samiti-guptine zAstrakAroe cAritranI jananI kahI che. AvI upakArI mAtA pratye jene ruci na hoya tene saMyama pratye ruci nathI ane saMyamanI ruci vinA je kriyA karAya te kyAre paNa pariNAma pedA karI zakatI nathI. 7. nitya smRti : svIkArelA vrata ke niyamanuM satata smaraNa karavuM te paNa bhAvotpattinuM eka aMga che. vratAdinuM nitya smaraNa hoya to vratonuM pAlana sArI rIte thAya che ane te saphaLa paNa bane che. A smaraNa kadAca vicArAtmaka rIte satata na paNa hoya topaNa lIdhelA vrata, niyama ke mahAvratonI maryAdA buddhimAM saMskArarUpe to satata hovI joIe. zramaNa chuM' - eTaluM smaraNamAtra ghaNA doSothI bacAve che ane zubha bhAvone pragaTAve che. vratanA smaraNa sAthe roja vicAravuM joIe ke, "mArA mATe zuM karavA yogya che ? temAMthI meM keTaluM karyuM ? keTaluM karavAnuM bAkI che ? jenuM samyaguM AcaraNa mArA mATe zakya che tevuM paNa meM zuM nathI AcaryuM ? mArI kaI bhUlo bIjAnI najaramAM Ave che ? kaI bhUlone huM jANI zakuM chuM - svIkArI zakuM chuM, chatAM choDI zakato nathI ?' A rIte AtmanirIkSaNa thAya to pragaTelA bhAvonuM rakSaNa paNa thAya ane nahi pragaTelA bhAvo pragaTa paNa thAya. paMcAzaka AdinA krama karatAM ahIM graMthakArazrIe kriyAnA A sAta aMgono kaMIka judo krama darzAvyo che. nityasmRti je pUrvAcAryonA graMthamAM sau prathama grahaNa karyuM che, tene teozrIe aMtamAM lIdhI che, tenuM koI vizeSa kAraNa to jaNAtuM nathI paNa vicAratA evuM lAge che ke, guNavAnanuM bahumAna Adi cha aMgo guNaniSpatti pratyenI ruci vadhAre che, jyAre nityasmRti vratanA yatnane prabaLa banAve che. tevA 3. gAyato guruvaMdumALo = gurubahumAna ja mokSa che. - padmasUtra - 4 || For Personal Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika vikAsa mATe kriyAyoganI AvazyakatA - gAthA-17 183 avataraNikA : guNavAnanA bahumAna Adi dvArA karAyelI sakriyA utpanna thayelA bhAvanuM rakSaNa kare che ane anutpanna bhAvone utpanna kare che, te vAta jaNAvI have kriyAthI te sivAya bIjA kayA bhAvo prApta thAya che te jaNAve chezloka : kSAyopazamike' bhAve, yA kriyA kriyate tayA~ / patitasyApi tadbhAvapravRddhirjAyate punaH // 17 // zabdArtha : 1/rakSAyopaza imAve - lAyopathamika bhAvamAM vartatAM rU/4. yA kriyA - je (tapa-saMyamane anukUla) kriyA che. jiyate - karAya che 6. tayA - te kriyA vaDe 7 8, patitathApi punaH - (saMyamaAdithI) paDI gayelAne paNa pharI 1. taddAvakavRddhirnAte - te bhAvanI = saMyama AdinA pariNAmanI prakRSTa vRddhi thAya che. zlokArtha : kSAyopathamika bhAvamAM vartatA je tapa-saMyamAdinI kriyAo karAya che, te kriyA vaDe (saMyamAdithI) paDI gayelI vyaktione paNa pharI te bhAvanI vrata, saMyama AdinA pariNAmanI prakRSTa vRddhi thAya che. bhAvArtha : mithyAtva mohanIya Adi karmanA kSayopazamathI pragaTelA AtmAnA bhAvane kSAyopathamika bhAva kahevAya che. A bhAva prApta thatAM jIva sukhanI sAcI dizA pakaDI zake che. tenI bhautika sukhanI lAlasA nAza pAme che ane tenAmAM Atmika sukha prApta karavAnI talapa jAge che. A Atmika sukhanI jhaMkhanAthI eTale ke ekamAtra guNavRddhinI kAmanAthI jo bhagavAne batAvelI kriyAonuM vidhipUrvaka sevana thAya, to te kriyAnA AsevanathI koIka nimittane pAmIne cAritra AdinA bhAvathI paDI gayelA sAdhakane paNa te kriyAo karavAthI pharI te cAritra AdinA pariNAmonI prApti thAya che. vizeSArtha : AtmazuddhinuM lakSya hovA chatAM, jyAM sudhI sAdhaka karmane paravaza che tyAM sudhI sAdhanA jIvanamAM caDhAva-utAra AvyA ja kare che. kyAreka to evuM bane che ke, khUba ullAsathI, caDhatA pariNAmothI saMyama Adino svIkAra karyo hoya, paraMtu te zubha bhAvo dhIme dhIme maMda thavA lAge che ane kyAreka to te bhAvo vinAzanI aNI sudhI paNa pahoMcI jAya che. A rIte patananA Are pahoMcelA sAdhakane paNa puna: sthira karavAnuM sAmarthya lAyopathamika bhAvapUrvaka karAtA kriyAyogamAM samAyeluM che. kriyAo be prakAranA bhAvathI thaI zake che : 1. audayika bhAvathI ane 2. kSAyopathamika bhAvathI. temAM For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra 1. je kriyA karavAno bhAva karmanA udayathI utpanna thayo hoya te kriyA audAyika bhAvanI kriyA kahevAya che. ane 2. je kriyA karavAno bhAva karmanA kSayopazamathI utpanna thayo hoya te kriyA kSAyopathamikabhAvanI kriyA kahevAya che. sAmAnyathI to sarva kriyAo karavA pAchaLa viryAntarAya, jJAnAvaraNIya vagere karmano kSayopazama Adi vartato ja hoya che; paraMtu zAstromAM tevA karmanA kSayopazama Adine AzrayIne kriyAno bheda paDAyo nathI. zAstrakAra maharSio to mukhyapaNe mithyAtva mohanIya Adi karmanA udaya ane kSayopazamane AzrayIne kriyAno bheda varNave che. jIvamAM jyAM sudhI mithyAtva mohanIya ane anaMtAnubaMdhI kaSAyono udaya varte che tyAM sudhI jIvane AtmahitanI bhAvanA paNa jAgRta thatI nathI. tyAM sudhI tene paulika saMganA abhAvamAM sukha che evuM lAgatuM paNa nathI. tethI mithyAtvanA udayamAM jIvanI sArI paNa kriyAo A loka ke para lokanA bhautika sukha mATe ja thatI hoya che, tethI AvA jIvonI tapa-japa Adi saghaLI kriyAo paudgalika bhAvanI dharI upara ja thAya che. koIkavAra vaLI spaSTapaNe bhautika AzaMsA hotI nathI paNa sAme tattvano spaSTa bodha paNa hoto nathI, mAtra saMmUchimanI jema kriyAo lokasaMjJAthI thayA kare che. AvI saghaLI kriyAo audAyikabhAvanI kriyAo kahevAya che. AnAthI viparIta jyAre mithyAtva mohanIya ane anaMtAnubaMdhI kaSAyono kSayopazama varte che, tyAre jIvamAM sahaja ane vAstavika vairAgya pragaTe che. tene spaSTa samajAya che ke paudgalika saMga ane sAmagrImAM sukha nathI, sukha AtmAmAM ja che, tethI tenAmAM viSayonI Asakti ane kaSAyanI AdhInatAthI chUTavAnI bhAvanA pragaTe che. pariNAme AtmahitanI abhilASAthI te saddaguru AdinI gaveSaNA karI tattvano bodha prApta kare che ane tadanusAra AtmazuddhinA lakSyane AMbavA kriyAo kare che. AvA jIvonI kriyAo AtmabhAvanI dharI upara thAya che. rAgAdi doSothI malina banelA AtmAne zuddha karavAnA AzayathI thatI AvI saghaLI kriyAo kSAyopathamikabhAvanI kriyAo kahevAya che. TUMkamAM evuM kahI zakAya ke, 1. AtmA ane Atmahita bhUlIne ke, prabhunI AjJAno anAdara-upekSA karIne je kriyAo thAya che te audAyikabhAvanI kriyA che. 2. AtmA ane Atmahita mATe, prabhunI AjJA anusAra ke AjJAnA AdarapUrvaka je kriyAo thAya che te kSAyopathamikabhAvanI kriyA che. sAdhaka jo Atmahita sAdhavA mATe, 'A kriyA karavAthI ja mAruM kalyANa thaze, mArA karmano udaya TaLI jaze' AvI daDha zraddhApUrvaka ane tIvra saMvegathI bhagavAnanA vacanAnusAra kriyAyogamAM pravarte to te kSayopazamabhAvanI kriyAo tenA paDI gayelA bhAvone punaH ullasita kare che ane tenI vRddhi paNa kare che. For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika vikAsa mATe kriyAyoganI AvazyakatA - gAthA-18 jema naMdiSeNa muni saMyamanA pariNAmathI paDI gayA'tA chatAM temaNe kSayopazamabhAvapUrvaka upadeza ApavAnI kriyA cAlu rAkhI to eka divasa puna: saMyamanA pariNAmo utpanna thayA ane teoe Atmahita sAdhI lIdhuM. aSADhAbhUti rAgane AdhIna thaI saMsAramAM aTavAI gayelA paNa kSayopazama bhAvapUrvaka be abhigrahonuM pAlana karyu to pariNAma e AvyuM ke eka divasa puna: vairAgI banI anekane vairAgI banAvI zakyA. 'pApathI malina banelA AtmAne mAre zuddha karavo che' evo kSAyopazamika bhAva dharAvanAra aImuttA muni to prAyazcittanI eka nAnI kriyA dvArA aticAra ApAdaka bhUmikAmAMthI bahAra nIkaLI cheka kevaLajJAna sudhI pahoMcI zakyA. ahIM mULa zlokamAM patitasthApi zabda che. tenA dvArA mAtra saMyamanA pariNAmothI patita na samajavA paNa devati, sarvavirati, samarpaNa, tapa vageremAMthI koIpaNa pariNAmonI hAni thaI hoya ke chaTThA-sAtamA guNasthAnakanA uparanAM kaMDakasthAnomAMthI nIcenA kaMDakasthAnomAM AvI gayA hoya te sarvane patita samajavA, AvA paDI gayelA sAdhako dvArA devavaMdana, guruvaMdana, tapa, japa, prAyazcitta, pratikramaNa, paDilehaNa, samitiguptinuM pAlana, gocarI Adi koIpaNa kriyAo jo kSAyopazamikabhAvathI karAya to te kriyAo paDI gayelA pariNAmonI vRddhi ane zuddhi karI zake che. kSullakamuni, zelakAcArya, meghakumAra, bhavadeva Adi kriyAyoga dvArA ja zuddhasvarUpane pragaTa karI paramapada sudhI pahoMcI zakyA hatA. 17nA avataraNikA : pUrvanA be zlokono niSkarSa jaNAve che zloka : guNavRddhyai tataH kuryAt, kriyAmaskhalanAyeM vAM / have tuM saMgamasthAna binAnAmati te [28]I zabdArtha : 5/ 1. tataH - te kAraNathI 2. muLavRSTya - guNavRddhi mATe rU/4. vA azrvanAya - athavA bhAvane askhalita rAkhavA mATe 6. jhiyAM rthAt - kriyA karavI joIe 7/8. pu saMyamasthAnaM - eka saMyamanuM sthAnaka 6. tu - to (mAtra) 10/11. ninAnAm sravRtiSThate - jinone / kevaLajJAnIone ja rahe che. zlokArtha : 185 (guNavAna pratyenA bahumAnAdipUrvaka kSAyopazamikabhAvamAM vartatA je kriyAo thAya che, te kriyAomAM zubhabhAvane utpanna karavAnuM, vadhAravAnuM ke paDI gayelA bhAvane punaH prakRSTa banAvavAnuM sAmarthya raheluM che,) tethI karIne guNanI vRddhi mATe athavA bhAvane akhaMDita rAkhavA mATe kriyA karavI joIe (kema ke) eka ja saMyamasthAna to (mAtra) jinone rahe che. (bAkInA sAdhakonA saMyama sthAnamAM saMyamanA bhAvomAM caDhAva-utAra AvyA kare che.) For Personal & Private Use Only = Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra bhAvArtha : atyAra sudhInA kathanathI eTaluM spaSTa thAya che ke, AtmazuddhinA lakSyapUrvaka, zAstrokta vidhio jALavI jo kriyAo karavAmAM Ave to pUrve na thayA hoya tevA apUrvabhAvo pragaTa thAya che, pragaTelA bhAvonI vRddhi thAya che ane kyAreka paDI gayelA bhAvo paNa puna: jAgRta thAya che, tethI kSamA Adi Atmika bhAvone icchatA sAdhake to aprApta guNonI prApti mATe ke prApta thayelA bhAvanI zuddhi-vRddhi ane sthiratA mATe avazya kriyAo karavI joIe, paNa kriyA vinA ja bhAva thaI jaze evuM mAnI besI na rahevuM joIe. kema ke jyAM sudhI mohano saMpUrNa nAza na thAya tyAM sudhI bhAvomAM caDhAva-utAra AvyA ja kare che; caDhAva-utAra vagaranuM eka ja utkRSTa saMyamasthAna to mAtra jinanuM ja hoya che, tethI dareka sAdhake kriyAmAM mahenata karI bhAvane TakAvavo joIe. vizeSArtha : rAga dveSAdi kaSAyono jemaNe sarvathA tyAga karyo hoya temane jina kahevAya che. AvA jino sarvaguNasaMpanna ane sva-svabhAvamAM sthira hoya che, AthI temanuM saMyamAna (saMyamano pariNAma) sarvazreSTha, apratipAtI ane eka ja svabhAvavALuM hoya che. te sivAyanA chadmastha sAdhakonuM saMyama-sthAna ati caMcaLa hoya che. nimitta maLatA ke te vagara paNa temanA zubha-bhAvonI caDhatI-paDatI cAlyA kare che. teo jo prApta guNanA rakSaNAdi mATe prayatnazIla na rahe to te guNa kyAre cAlyo jAya te kAMI kahevAya nahIM. AthI ja nIcenI bhUmikAnA sAdhakoe to potAnI hAlakaDolaka nAvane sthira karavA ke guNaprApti ane guNavRddhi tarapha tene AgaLa dhapAvavA kriyAno sahAro levo ati Avazyaka che. sAdhake eTaluM dhyAna rAkhavuM joIe ke jeNe mohano saMpUrNa nAza karyo hoya evA vItarAga sarvajJa zrIjinezvara paramAtmAne kSAyikabhAvanuM eka sthira saMyamasthAna hoya che. tethI saMyamanI sthiratA ke vRddhi mATe temane kriyAonI AvazyaktA rahetI nathI; paraMtu te sivAyanA sAdhako ke jeomAM kSayopazamabhAvanuM saMyamasthAna che, teo mATe to ucita kriyAo atyaMta jarUrI che. te kriyAo dvArA ja teo potAnA saMyamasthAnane sthira paNa rAkhI zakaze ane uttarottaranA saMyamasthAnane prApta paNa karI zakaze. bhagavAne batAvelI nAnAmAM nAnI kriyAmAM evuM sAmarthya che ke, te anAdikALanA kusaMskArono nAza paNa karI zake ane guNavRddhinI dizAmAM AgaLa paNa vadhArI zake. zarata eTalI ja ke te kriyAo doSanAza ane guNaprAptinA praNidhAnathI thavI joIe, tethI jo sAdhakane potAne je paNa vratAdino pariNAma sparyo hoya, tene TakAvI rAkhavo hoya ke tenI uttarottara zuddhi karI parama upekSA, sarvathA asaMga vRtti, paramocca samatA, niraticAra cAritra, nirvikalpa avasthA, udAsIna vRtti, ucca koTinuM aucitya, kSamA, namratA, saMtoSa, Adi guNone cirasthAyI banAvI, AtmAnuM zuddha svarUpe pragaTa karavuM hoya to teNe uchaLatA vIryathI, upayogapUrvaka saMpUrNa vidhi jALavavAnA dRDha prayatna sahita kriyAone AcaravI joIe. ||18 For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 kriyAnI baLavattA aMge jJAnanaya sAthe carcA - gAthA-19 kriyAnI baLavattA aMge jJAnanaya sAthe carcA gAthA-19-20-21-22-23 avataraNikA : kriyAnaya anusAra mokSanI prApti mATe kriyA Avazyaka che, jJAnamAtrathI mokSa maLato nathI, evuM jyAre pratipAdana karAya che, tyAre jJAnanaya potAnA pakSane majabUta karavA je navI ja dalIla rajU kare che tene graMthakArazrI jaNAve chezloka : ujJAnanAzatvene nanuM jJAna vize | naM hi rajjAvahibhrAntirgamanena nivartate // 19 // zabdArtha : 9. nanuM - jJAnanaya virodha darzAvatAM kahe che ke ra0rU. jJAnaM 3jJAnanAratvena - jJAna ajJAnano nAza karanAra hovAne kAraNe 4. viziSyate vizeSa che. 6. di. kAraNa ke 6. ranau - doraDAmAM che. prAntiH - sarpano bhrama 8/6/10. amanena na nivartate - doraDA tarapha javAnI kriyAthI nAza pAmato nathI. zlokArtha : kriyAyanI vAtamAM raju thI virodha darzAvatAM jJAnanaya kahe che ke, jJAna ajJAnanuM nAzaka hovAne kAraNe mahattvanuM che, kemake (vyavahAramAM paNa dekhAya che ke, doraDAmAM "A sApa che' evo bhrama kAMI doraDA tarapha javAnI kriyAthI nAza pAmato nathI. (paNa "A sApa nathI' evA jJAnathI nAza pAme che.) bhAvArtha/vizeSArtha : kevaLajJAnanI prApti kriyAthI thAya che, mAtra jJAnathI nahIM." - AvuM jyAre kriyAnaye kahyuM, tyAre jJAnanaya kahe che ke, "kevaLajJAna paripUrNa jJAnasvarUpa che ane te ajJAnano nAza karavAthI ja pragaTa thAya che. ajJAnano nAza karavAnI kSamatA kriyAmAM nathI paNa samyagujJAnamAM ja che. jema jema jJAna pragaTatuM jAya che, tema tema ajJAna nAza pAmatuM jAya che ane aMte kevaLajJAna pragaTe che. kriyA kAMI ajJAnano nAza karI zakatI nathI, tethI jeNe paripUrNa jJAna prApta karavuM hoya teNe jJAnamAM ja yatna karavo joIe. hA ! jJAnaprApti mATe upayogI hoya teTalI kriyA karavI joIe paNa mahattva to jJAnanuM ja che, kriyAnuM nahi. vyavahAramAM paNa dekhAya che ke aMdhArI rAtamAM koIkavAra doraDuM paDyuM hoya, to mANasane evo bhrama thaI jAya ke, "A to sApa che' tyAre tenI najIka javAnI kriyA karavAthI "A sApa cheevo bhrama nAza pAmato nathI; paraMtu pratyakSapaNe jovAthI ke anya rIte jyAre jJAna thAya ke, A doraDuM che, tyAre ja doraDAmAM thayelo sApano bhrama nAza pAme che, AthI spaSTa che ke, ajJAnano nAza sApa tarapha javAnI kriyA nathI karatI; paraMtu jJAna ja kare che, tethI sarvatra kriyA karatAM jJAna ja vizeSa che." II19o For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra avataraNikA : pUrvazlokamAM jaNAvelA jJAnanayanA maMtavyanuM kriyAnaya kaI rIte nirAkaraNa kare che te jaNAvatAM graMthakArazrI kahe chezloka : satyaM kriyAgamaproktA, jJAnino'pyupeyujyate / saJcitAdRSTanAzArthamAsUro'pi yadabhyadhAt ||20| noMdha: sannitAdaranArArtha nAsUropi - AvA pAThAMtara paNa maLe che. zabdArtha : 9. satyaM (tathApi) - tArI vAtano hetu sAco che. (topaNa) 2. jJAninokapi - jJAnIne paNa rU. sacitaranArArtha - saMcita adaSTanA nAza mATe 4/5. kAmottA kriyA AgamamAM batAvAyelI kriyA 6. 35yujate - upayogI che. (ghaTe che) 78. yar sUro: - kAraNa ke AsUranAmanA maharSie paNa . 3khyadhAtu - kahyuM che. zlokArtha : (kriyAnaya jJAnanayanA maMtavyano AMzika svIkAra karatAM kahe che ke,) tArI vAtano hetu sAco hovA chatAM te pUrNatayA satya nathI, kema ke, jJAnIne paNa saMcita karmono nAza karavA AgamamAM jaNAvelI kriyA upayogI che, kAraNa ke (AgaLanA zlokamAM) AsUra RSie paNa kahyuM che... bhAvArtha : jJAnanayanI vAta tarkathI sAcI che ke, ajJAnano nAza jJAnathI ja thAya che, topaNa te pUrNa satya nathI, kema ke jJAnIne paNa bhavobhavathI ekaThA karelA karmanA nAza mATe kriyA karavI paDe che. kriyAono sahAro lIdhA vinA to jJAnI paNa sarva karmano kSaya karI, mokSa sudhI pahoMcI zakatA nathI. AvuM jainadarzana to kahe ja che; paraMtu anyadarzananA AsUra nAmanA RSi paNa kahe che, je AgaLanA zlokomAM jaNAvyuM che. vizeSArtha : syAdvAdane samajanAra vyaktio kyAreya koIpaNa vAtamAM kadAgrahI nathI hotA. teo sadA satya mArganA saMzodhaka hoya che, AthI ja jJAnanayanI vAta sAMbhaLatA kiyAnaya kahe che ke, tamArI A vAta jarUra satya che ke, ajJAnano nAza jJAnathI ja thAya che; paraMtu teTalA mAtrathI jJAna ja mahattvanuM che kriyA nahi, tema na kahevAya. kema ke A raju che sApa nathI, tevuM jJAna paNa jovA ke sAMbhaLavAnI kriyAthI ja thAya che. A kriyA vinA doraDAnuM jJAna paNa thatuM nathI. vaLI, anaMtajJAnIne paNa pUrve ekaThA karelA karmanA nAza mATe kriyAmArgano AdhAra levo ja paDe che, mAtra jJAnathI temanA anaMtakALanA bhegA karelA karmano nAza thaI zakato nathI. karmanAza mATe jo jJAnIne paNa kriyAo karavI paDatI hoya to jeo haju pUrNa jJAnI na banyA hoya teo mATe to zAstrajJAna meLavavA, tene pariNAma pamADavA tapa-vinaya AdinI kriyAo ati jarUrI che, tethI mAtra jJAna nahi kriyA paNa eTalI ja mahattvanI che. For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAnI baLavattA aMge jJAnanaya sAthe carcA - gAthA-21-22 189 prAthamika bhUmikAmAM, "mAro AtmA karmathI malina che, viSaya kaSAyAdithI vyApta che, pramAdAdi doSothI duSita che" evuM jJAna zAstra ke gurubhagavaMta pAsethI meLavyA pachI paNa karmono nAza karavA, viSayonI Asakti ane kaSAyonI parAdhInatAthI mukta thavA jJAnIne paNa tapa, tyAga, bhAvanA, abhigraho-niyamonuM pAlana vagere kriyAo karavI Avazyaka che. prAtijajJAna jevuM viziSTa jJAna prApta thayA pachI paNa kevaLajJAna prApta karavA apUrvakaraNanI kriyA jarUrI che ane te pachI paNa saMpUrNa karmano nAza karavA mATe yoganirodhanI kriyA jarUrI che, tethI nakkI che ke, mokSa meLavavA mAtra ajJAnano nAza karavAthI saratuM nathI, te mATe kriyA paNa jarUrI che. AvI spaSTatA karI kriyAnayane jaNAvavuM che ke, jJAnane kriyAnA eka aMgasvarUpe jarUra mahattva ApI zakAya; paraMtu sarva karmano nAza karavA mATe to kriyA ja mahattvanI che; jJAna nahIM. 20I. avataraNikA : AsUraRSinuM kathana rajU kare chezloka : taNDulasya yathA varma, yathA tAmrasya kAlikA / nazyati kriyayA~ putraM, puruSasya tathA malam // 21 // jIvasya taNDulasyevaM, malaM sahajamaSyalam / nazyatyeva na sandehastasmAduMdhamavAn bhave // 22 // noMdha : varSa nA sthAne varSa - evo pAThAMtara paNa maLe che. zabdArtha : 9. putra - he putra ! 2. yathA - je pramANe rU/4. taDukSma varSa - DAMgaranA photarA (kriyA nati) - (kriyAthI nAza pAme che ane) 6/6/7. yathA tAgraMtha hakkiA - je pramANe tAMbAnI kALAza 8/2. jiyayA nati - kriyAthI nAza pAme che 9999/98. tathA puruSa0 mastram - te pramANe AtmAno mala (pi kriyA nathati) - (paNa kriyAthI ja nAza pAme che) jijJAsA : jIvano mala to sahaja che, anAdikALathI che, te vaLI kevI rIte nAza pAme ? 12. taDutracceva nIvarya - DAMgaranI jema jIvano 3/4. saddanam pa marha - sahaja = svabhAvabhUta banelo paNa mala 6/6. (3 ) nazyatveva - (udyamathI) atyaMta nAza pAme ja che. 7/8, na sarve: - (temAM) sandaha nathI 9/10/11. tasmAn 3mavAnuM parva - tethI udyamavALo thA. zlokArtha | bhAvArtha : he putra! kriyAthI jema DAMgaranA photarA ke tAMbAnI kALAza nAza pAme che, tema kriyAthI jIvano maLa paNa nAza pAme che. For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19o adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra (A sAMbhaLI zaMkA thAya ke tAMbAnI kALAza to AgaMtuka che, tethI te nAza pAmI zake paNa jIvano mata to sahaja che, anAdikALathI jIvamAM rahelo che, te zuM nAza pAmI zake ? tethI AsUraRSi potAnI vAtane puSTa karavA bIjA zlokamAM jaNAve che ke) taDulanI jema jIvano sahaja paNa mala (kriyAmAM udyama karavAthI) atyaMta nAza pAme che. temAM koI saMdeha nathI, tethI te udyama kara. vizeSArtha : gharanA kacarAne dUra karavA prakAza hovo jarUrI che, chatAM mAtra prakAzathI saratuM nathI. prakAzathI kacarA saMbaMdhI jJAna thayA pachI paNa sAvaraNI hAthamAM laI kacaro kADhavAnI kriyA karavI paDe che, to ja ghara sApha thAya che. tema karmarUpI kacarAne kADhavA mATe paNa teno bodha thayA pachI tapa-saMyamAdinI kriyA karavI paDe che. anya darzanamAM sthita AsUra RSi paNa AvI ja mAnyatA dharAve che. Atmahitecchu RSivara potAnA putrane jaNAve che ke, "he putra ! jo tAre viSaya-kaSAyathI kharaDAyelA ane karma kacarAthI malina banelA tArA AtmAne pavitra karavo hoya to tAre tapa-tyAga-saMyama AdinI kriyAomAM avazya udyama karavo joIe, tenA vinA AtmA zuddha thaze nahi. vyavahAramAM paNa dekhAya che ke, koIpaNa vastune zuddha karavA koIne koI kriyA to karavI ja paDe che. jemake DAMgara upara lAgelA photarA (choDalA), khAMDavA vagerenI kriyA karavAmAM Ave to ja dUra thAya che. tAMbA uparanI kALAza paNa ghasavAnI kriyA karyA vagara nAza pAmatI nathI. tema tAre paNa jo kaSAyonI kAlimAne kADhavI haze to tArI bhUmikAne anurUpa ucita kriyAo karavI ja paDaze, paraMtu huM nirAkAra-niraMjana AtmA chuM tevA jJAnamAtrathI kAMI tuM zuddha thaI zakIza nahi." | pitA-RSinI AvI tAttvika vANI sAMbhaLI, putranA manamAM viveka pragaTyo. tenAmAM tapa-saMyama dvArA AtmAnA malane dUra karavAnI bhAvanA jAgRta thaI; paraMtu sAthe sAthe eka zaMkA paNa thaI ke, "AgaMtuka mela to amuka prakriyA karavAthI dUra karI zakAya paraMtu AtmAno mala to anAdikALano che, sahaja che. te vaLI kriyAthI kevI rIte dUra thAya ?" karNAvatsala RSimunie putranA manamAM UThelI zaMkAnuM samAdhAna ApatAM jaNAvyuM ke, "vatsa ! tuM ciMtA na kara. jema DAMgaranI sAthe photarAnuM hovuM sahaja che, arthAt jyArathI DAMgaranuM astitva hoya che tyArathI ja photarA nI sAthe hoya che. to paNa khAMDavAnI kriyA karavAthI sahaja evA paNa photarA DAMgarathI chUTA paDI zake che. tema kaSAya ane yoganI pariNatinA kAraNe jIvamAM rahela karmabandhanI yogyatArUpa sahaja evo paNa malI kriyAdvArA nAza pAmI zake che. rAgAdinI A cIkAza bhalene AtmAnuM astitva hoya tyArathI AtmAnI sAthe 1. karmabandhanI yogyatAne sahajamala ke bhAvamala kahevAya che jyAre karmabandhane asahajamala ke dravyamala kahevAya che. yogadaSTi nAmanA graMthanI 31mI gAthAmAM sahajamala ke bhAvamalano artha karyo che - tattapurUnyaviyovatA jIvamAM anAdikALathI vartatI yoga ane rAgAdi kaSAyanI pariNatine kAraNe jIva te te pudgalo sAthe saMbaMdha kare che ane te te pugalone pariNamana paNa pamADe che. A rIte karmapudgala sAthe saMbaMdha bAMdhavAnI jIvanI yogyatAne bhAvamala kahevAya che yogabindunA For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAnI baLavattA aMge jJAnanaya sAthe carcA - gAthA-23 191 ja hoya eTale ke anAdikALathI AtmA sAthe joDAyelI hoya, chatAM paNa yogya prakriyA dvArA tenuM astitva sadaMtara nAbUda paNa thaI zake che, temAM koI zaMkAne sthAna nathI, tethI te nizaMka banI prabhunA upakArI vacano upara zraddhA rAkhI tapa-saMyama-tyAga AdinI ucita pravRttiomAM udyamavALo thA ! tAro yogya udyama ja tane eka divasa paramAtmapada pradAna karaze." AsUra-RSinA be zloko dvArA granthakAranI kriyAnayane anusaratI je vAta ke, jJAnIne paNa saMcita adRSTano nAza karavA kriyA jarUrI che, te puSTa thAya che. AgamamAM jaNAvelI kriyAo AgaMtuka mala samAna karmamala(asahajamala dravyamala)no to nAza kare ja che paNa bhAvali je karmane bAMdhavAnI yogyatA samAna che teno paNa nAza kare che. Ama kriyA karmano nAza karIne sAdhakane nirbandha banAvI sadA mATe sukhI banAvI de che, tethI kriyA ja mukhya che jJAna nahIM. ll21-22/ avataraNikA : zloka 20mAM kahyuM hatuM ke kriyAthI saMcita karmano nAza thAya che jyAre zloka 21-22mAM ema jaNAvyuM ke kriyAthI sahajamalano nAza thAya che. tyAM zaMkA thAya ke kriyAthI saMcita adRSTano nAza thAya che ke sahajamalano ? AvI zaMkA koIne na thAya te mATe samAdhAnarUpe ja graMthakArazrI judA judA darzanane mAnya karmanA paryAyavAcI nAmo jaNAve chezloka : avidyA ca didRkSA, ca, bhavabIjaM ca vAsanA / sahajaM ca maleM ceti, paryAyAH karmaNaH smRtAH // 23 // zabdArtha : 9. vidyA - avidyA 2. vikSA 2 - dikSA rU. mavavInaM 2 - bhavabIja 4. vAsanA - vAsanA 1/6. sadanaM ra maruM va - ane sahajamala 78/. ta varSavr: paryAyA: - e pramANe karmanA paryAyo 10. kRtA: - kahevAyela che. zlokArtha | bhAvArtha : avidyA, didakSA, bhavabIja, vAsanA ane sahajamala; A dareka karmanA paryAyavAcI zabdo kahevAyela che. zloka 197mAM karmabandhanI yogyatAne 'sAMsiddhikamala' svarUpe varNavI che. jyAre kAtrizat kAtrizikAnI bAramI batrIsInI gAthA27mAM jIvamAM vartatI yoga ane kaSAyanI pariNatine bhAvamalasvarUpe varNavI che. jIvamAM rahelI A karmabandha karavAnI yogyatA anAdikALathI AtmA sAthe rahelI che mATe tene sahaja kahI che ane e AtmAnuM svarUpa nathI mATe te malasvarUpa che. jyAre karmabandha svayaM anAdithI nathI mATe te asahaja che ane te paNa AtmAnuM svarUpa nathI mATe te malasvarUpa che, tethI karmabandhanI yogyatA = sahajamala jyAre karmabandha = asahajamala For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 vizeSArtha : jainadarzana jene karma kahe che tene vedAntIo 'avidyA' zabdathI oLakhAve che, teonA mate avidyA eka prakAranI bhrAnti che. sAMkhyadarzanane mAnanArA tene 'didakSA' kahe che. AtmAmAM jyAM sudhI bAhya padArtho viSayaka kutuhala hoya che tyAM sudhI tene bAhya padArthane jovAnI, jANavAnI, mANavAnI eTale ke prakRtinA vikArone jovAnI icchA thayA kare che. A icchA e ja didakSA che. zaiva ke pazupAtAdinI mAnyatAvALA tene 'bhavabIja' kahe che. bauddhanA anuyAyIo tene vAsanA kahe che, je eka kusaMskArarUpa che. yogadarzanavALA tene 'sahajamala' kahe che. adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra jainadarzana baMdhAtA ke baMdhAyelA karmane dravyakarma kahe che ane karmano baMdha karavAnA jIvamAM rahelA yogyatArUpa kASAyikabhAvone bhAvakarma kahe che. dravyakarma ane bhAvakarma vacce kArya-kAraNa saMbaMdha che. anyadarzanavALA Avo koI bheda karyA vagara karmane sahajamala ke adRSTa tarIke varNave che. jyAre jaina zAstronI paribhASAmAM to mAtra bhAvakarma sahajamalasvarUpa che. A uparAMta AtmAne mAnanArA ane mokSamArganuM avalaMbana karanArA vividha darzananA zAstromAM karma mATe prakRti, daiva, vidhi, bIja, adRSTa, saMskAra, puNya-pApa, dharma-adharma, vidhAtA, kleza, zakti, nasIba, prArabdha jevA aneka zabdo jovA maLe che. AnA uparathI nakkI thAya che ke saMcita adRSTa ke sahajamala banne eka ja che ane teno nAza bAhya ane atyaMtara kriyAothI thaI zake che. vaLI AnA uparathI e paNa nakkI thAya che ke dareka Astika darzano paNa karmane mAne che ane kriyAo dvArA teno nAza karI zakAya che evuM paNa AsUra RSinI jema ghaNAe pratipAdana karyuM che. 23 // For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 jJAnathI ja karmanAza mAnanArA vedAnIonuM nirAkaraNa tathA kriyAyoganI siddhi - gAthA-24 jJAnathI ja karmanAza mAnanArA vedAntIonuM nirAkaraNa tathA kriyAyoganI siddhi gAthA-24 thI 33 avataraNikA : jJAnIne paNa saMcitakarmanA nAza mATe kriyA jarUrI che" evuM kathana sAMbhaLIne jJAnathI ja mokSa mAnanArA ucchaMkhala vedAntIo kahe che ke, "jJAnIe to jJAnarUpI agni dvArA ja sarva karmo bhasmIbhUta karI dIdhA hoya che, tethI temane vaLI kriyAnI zI jarUra che, ekAnta jJAnanayane mAnanArA A vedAntIonI mAnyatA paNa ayogya che. te have zloka 24 thI zloka 33 sudhI jaNAve chezloka : jJAnino nAstyadRSTaM ceda, bhasmasAtkRtakarmaNaH / phazarIrapatiH vuiM ne, cAngavanAnAzataH ra4 | zabdArtha : 9, maIsativarSavr: - jeNe karmone bhasmasAtu karyA che evA rAphu. jJAnina: ceta - jJAnIne jo sA., I nati- karma ja nathI (to) 6. nIvananAzata: - jIvana nirvAhaka karmano (paNa) nAza thavAthI 7. zarIrapAta: - (jJAnInA) zarIrano nAza 8) 1/10. vi na cAl - kema na thAya ? zlokArtha | bhAvArtha : je jJAnIe karmone bhasmasAt karI nAMkhyA che, temane jo karma ja nathI to jIvana nirvAhaka karmano paNa nAza thavAthI temanA zarIrano paNa pAta kema na thAya ? vizeSArtha : jJAna dvArA ja mokSa che evuM ekAnta svIkAranArA tathA tene ati mahattva ApanArA keTalAka matonuM evuM mAnavuM che ke, karmarUpI indhana jJAnarUpI agnithI ja bhasmasAt thAya che. A rIte jJAnathI ja saMcita adaSTa sahita sarva karmano kSaya thato hovAthI jJAnIne karmanAza mATe koI kriyA karavAnI jarUra rahetI nathI. vedAntIonI AvI jJAnanayane anusaratI mAnyatAmAM keTalI khAmI che te jaNAvatAM kriyAnaya kahe che ke, jo kevaLajJAnIe jJAna dvArA ja sarva karmono nAza karyo hoya to temanuM jIvana-nirvAhaka adRSTa eTale ke AyuSya karma paNa avazya nAza thaI javuM joIe; paraMtu evuM dekhAtuM nathI. jJAnI paNa zarIradhArI hoya ja che, tethI eTaluM to nakkI che ke jJAnInA sarva karma nAza nathI pAmyA. jJAnI paNa jyAre yoganirodhanI kriyA kare che tyAre ja tenA saMcita-aSTano nAza thAya che ane te siddha avasthA prApta kare che, tethI phaLasAdhaka to kriyA ja che, jJAna nahIM.' 24 1, yAMsi moDanirmasmasAruoNDarnanA jJAnaniH sarvamuni mammasatyutte tathA sA4/37|| - zrImad bhagavad gItA / For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra avataraNikA : have kriyAnaye ApelI ApattinuM nirAkaraNa jJAnanaya kevI rIte kare che, te jaNAvI, te paNa ayogya che, te batAve che zloka : zarIramIzvarasyevai, viduSo'pyavatiSThate / anyAdRSTavazenaiti, kathidaha tadakSamam " zabdArtha : 1/ra/rU. phaeNzvarasyu zarIram va - izvaranuM zarIra jema 4. anyAvRSTavazena - anyanA adRSTanA vazathI . atite - rahe che 6. (tathA) vidyuoDapi - (tema) vidvAna = jJAnInuM paNa (zarIram anyAvRSTavazena atiSThate) - (zarIra anyanA adRSTathI Take che) 7/ 8/1. rUti yaj) div haiM - evuM (je) koIka kahe che 10. tav kSamam - te yogya nathI, yuktiyukta nathI. zlokArtha / bhAvArtha : ||2|| koIka kahe che ke, izvaranA zarIranI jema jJAnInuM zarIra paNa anyanA karmathI TakI rahe che' te vAta gaLe utare tevI nathI, paNa taddana ayogya che. vizeSArtha : kriyAnaye je Apatti ApI hatI ke, jo jJAnathI sarvakarmano nAza thaI jAya che to jJAnInuM zarIra kevI rIte Take che ? tenuM samAdhAna karatAM karmanAza pratye ekAMte jJAnane mAnanAro koI uzrRMkhala vedAntI - koI uchAchaLIyo navIna vedAntI jaNAve che ke, jema Izvarane koI karma naDatuM nathI chatAM paNa temanuM zarIra bhaktonA karmathI Take che, basa tevI ja rIte jJAnInuM zarIra paNa anyanA karmanA prabhAve TakI rahe che. tethI temanAM AyuSya karma sahita sarva karmo jJAna dvArA ja nAza pAmI jAya che evuM svIkAravA chatAM paNa temanuM zarIra TakavAmAM koI prazna UThato nathI. kema ke jJAna dvArA AyuSyakarmano nAza karyA pachI paNa lokonA upakAra mATe, lokonA ja puNyathI jJAnInA zarIrano pAta thato nathI. jJAna dvArA ja karmano nAza thAya che evuM ekAMte mAnanAranI A vAta yuktiyukta nathI. I // 25 // avataraNikA : ekAMte jJAnane mAnanArA vedAntIe pUrva zlokamAM kareluM samAdhAna kriyAnayanI zaMkAnuM samAdhAna ka2vA kema samartha nathI, te jaNAvatA kahe che zloka : zarIrai viduSaH ziSyAdyadRSTAdyaidi tiSThati / tadA'suhRdadRSTena~, na nazyeditiM kI mI ||26|| For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnathI ja karmanAza mAnanArA vedAntIonuM nirAkaraNa tathA kriyAyoganI siddhi - gAthA-27 195 mAjA malI banAvI koNa zabdArtha : 9. Dhi - jo ra/rU. viduSa: zarIram - vidvAnanuM zarIra 4. ziNAIEAtu - ziSyAdinA adRSTathI 6. titi - TakatuM hoya 6/7, tA samuharena - to zatrunA adRSTathI (nAza pAme) 8/2. na natu ti - (paraMtu) nAza nathI pAmatuM emAM 10/99. 1 prama? - zuM pramANa ? zlokArtha | bhAvArtha : (jJAnarUpI agnimAM AyuSya karma sahita sarva karmano nAza karyA pachI paNa) jo ziSyanA adaSTathI jJAnInuM zarIra TakI rahetuM hoya to, zatrunA adRSTathI (nAza paNa pAmavuM joIe, chatAM te) nAza pAmatuM nathI, emAM zuM pramANa che ? vizeSArtha : vedAntInI mAnyatA sAme tarka karatAM graMthakArazrI kahe che ke, tArI A mAnyatA tarkano prahAra sahana karavA samartha nathI; kema ke jo jJAnInuM zarIra ziSyanA puNyathI TakI rahetuM hoya to zatruonA adRSTathI teno nAza kema na thAya ? AvA praznanuM tAtparya e prApta thAya che ke, jJAnInuM zarIra zatrunA adaSTathI nAza paNa pAmI zake. jo AvuM thAya to jagatamAM koI zarIradhArI jJAnI na hovA joIe. Ama chatAM dehadhArI jJAnI dekhAya to che. jo tuM evuM kahe ke, zatrunA adRSTathI jJAnInuM zarIra nAza pAmatuM nathI to puna: e prazna thAya ke ziSyanA adRSTathI zarIra TakI rahe ane zatrunA adRSTathI nAza na pAme AvuM mAnavAmAM zu pramANa che? koI pramANa na hovAthI AvI anyanA adaSTathI zarIrane TakAvavAnI vAta yogya nathI. jJAnInuM zarIra paNa potAnA ja AyuSyAdi karmothI Take che ane te avaziSTa karmono nAza karavA jJAnI mATe paNa kriyA Avazyaka che. rivo. avataraNikA : kriyAnaye jJAnanayane Apatti Apela ke jJAnadvArA sarvakarmano nAza thaI jAya to karma vinA jJAnInuM zarIra kaI rIte Take ? evI ApattinuM nirAkaraNa karavA jJAnanayane anusaranAra keTalAka vedAntIe kahyuM hatuM ke ziSyanA puNyanA prabhAvathI jJAnI gurunuM zarIra Take che; paraMtu te vAta paNa yogya nathI tema kriyAnaye jaNAvyuM. eTale have jJAnanA anya rIte ApattinuM nirAkaraNa karavA prayatna kare chezloka : te ropavAnanAzeDa, phaLa jaI jaze ! tArkikaiH sthitimattadvaccira vidvattanusthitiH ||27|| zabdArtha : 9/ra.yathA taji : - je prakAre taiyAyiko vaDe rU. 35phAnanAzeDapi - upAdAnanA nAzamAM paNa 4/5/6. kSai sthitima kArya - kSaNasthitivALuM kArya 7. phuNata - icchAya che 8. tati - tenI jema 2/10. vidvattanusthiti: vira - vidvAnanA zarIranI sthiti cira (kALanI mAno) 99/12. (ta vANaM) na va - evuM tamAruM kathana yogya nathI. For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 zlokArtha / bhAvArtha : 'neyAyiko jema upAdAna kAraNano nAza thayA pachI paNa (kAraNa vinAnuM) kArya eka kSaNa rahe che evuM mAne che. tenI jema (adRSTa evA kAraNano nAza thayA pachI paNa) vidvAnanA zarIranI sthiti lAMbo kALa rahe che, evuM tamAruM samAdhAna yogya nathI. vizeSArtha : adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra naiyAyikanA mate kArya je kAraNamAM samavAyasaMbaMdhathI 2he tene samavAyIkAraNa kahevAya, tene ja jaina ke vedAnta darzanakAro upAdAnakAraNa kahe che, tethI paTarUpa kArya mATe taMtu e upAdAnakAraNa che. vaLI prAcIna naiyAyikanA mata pramANe kAryanA nAza pratye samavAyI kAraNano nAza e kAraNa che, tethI paTanAzarUpI kArya pratye taMtuno nAza e kAraNa che (navya naiyAyikonA mate asamAyikAraNano - taMtu saMyogano nAza kAraNa che) A uparAMta teo evuM paNa mAne che ke, kA2Na haMmezA kAryanI niyata pUrva kSaNamAM hAja2 hoya ja, tethI paTanAzarUpa kArya je kSaNamAM thAya tenI pUrvakSaNamAM taMtunAza thavo joIe. tethI samajo ke paTa 99 kSaNa sudhI astitvamAM rahyo hoya, to evuM kahevuM paDe ke 98mI kSaNamAM paTanAzanuM kAraNa bane evo taMtuno nAza thayo hovo joIe. kArya upAdAna kAraNa paTa taMtu paTanAza taMtunAza tethI 99mI kSaNe paTa hAjara hoya, paraMtu tenuM upAdAna kAraNa taMtu hAjara na hoya. AnA uparathI evuM nakkI thAya ke 99mI kSaNamAM paTa hAjara hato, paraMtu tenuM upAdAna kAraNa evo taMtu hAjara na hato; kemake taMtuno nAza to 98mI kSaNe ja thaI gayo hato. AthI potAnA upAdAna kAraNa vinA paNa paTa eka kSaNa sudhI kALamAM astitva dharAve che. 99mI kSaNe 98mI kSaNe naiyAyikanI A mAnyatAnA AdhAre vedAntI potAne prApta thayelI Apattine TALavA kriyAnayane kahe che ke, jema paTa vagere kAryo temanA upAdAnakAraNa evA taMtu vagerenA nAza pachI paNa eka kSaNa astitva dharAve che. tema jJAnInuM zarIra paNa tenA upAdAnakAraNa samA adRSTanA nAza pachI paNa TakI zake. pharaka eTalo ke paTa vagere upAdAnakAraNanA nAza pachI mAtra eka kSaNa sudhI Take che, jyAre jJAnInuM zarIra adRSTanA nAza pachI lAMbo kALa Take che, AvuM mAnavAmAM zuM vAMdho ? // 27 // For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnathI ja karmanAza mAnanArA vedAntIonuM nirAkaraNa tathA kriyAyoganI siddhi gAthA-28 avataraNikA : pUrva zlokamAM vedAntIe kareluM samAdhAna paNa yogya nathI, tevuM jaNAvatA have graMthakArazrI kahe che zloka : nirupAdAnakAryasyai, kSaNaM yattArkikai sthitiH / nAzahetvantarAbhAvAdiSTA'tra ca saM durvacaH // 28 // noMdha : nAzahetvantarAmAvAviSTA 7 - Avo pAThAMtara paNa maLe che. zabdArtha : 9. yaMt - kA2Na ke 2. nAzahetvantarAmAvAt - kAryanA nAza pratye anya koI hetuno abhAva hovAthI rU. nirupAvAnaDhAryasya - upAdAnakAraNa vagaranA kAryanI4/6. kSaLa sthitiH - kSaNasthiti 6/7. tA:i rUdA - naiyAyiko vaDe icchAelI che 8. satra 7 (paraMtu) ahIM = jJAnInuM zarIra adRSTa vinA paNa TakI zake te viSayamAM 6/10. sa vurvava: - te = te hetu asaMgata che eTale ke 'jJAnInA zarIrano nAzaka anya hetuno abhAva' - evuM kAraNa asaMgata che. zlokArtha : 197 (pUrva zlokamAM vedAntIe kareluM samAdhAna yogya nathI) kAraNa ke (upAdAnakAraNanA nAza sivAya) kAryanAza pratye anya koI hetu na hovAne kAraNe; naiyAyiko vaDe je nirupAdAna kAryanI kSaNa sthiti svIkArAI che, te temanA mATe iSTa che. (paraMtu) ahIM = adRSTa vinA paNa jJAnInuM zarIra lAMbo kALa Take che te prastuta viSayamAM, te (hetu) = zarIranAza pratye anya koI kAraNa hAjara nathI evo (hetu) durvaca che eTale ke asaMgata che. bhAvArtha : naiyAyikonuM mAnavuM che ke, samavAyIkAraNa vinA paNa kArya eka kSaNa sudhI vidyamAna rahI zake che. temanI A mAnyatAnA AdhAre vedAntIo potAnI mAnyatAne siddha karavA jaNAve che ke, jJAnInuM zarIra paNa adRSTa nAmanA kAraNa vinA eTale ke AyuSya karma vinA paNa lAMbA kALa sudhI vidyamAna rahe che. AvI jJAnanayane anusaranAra vedAntInI vAta yogya nathI. kAraNa ke, kAryanA nAza prati pUrvanI kSaNamAM thayela upAdAnakAraNanA nAza sivAya bIjo koI hetu na hovAthI naiyAyiko je evuM mAne che ke, 'upAdAnakAraNa vinA paNa kArya eka kSaNa astitva dharAve' te temane bhale iSTa ho; paraMtu ahIM iM prastutamAM eTale ke jJAnInuM zarIra adRSTano nAza thayA pachI paNa lAMbo kALa Take che te viSayamAM, jJAnInA zarIrano nAza kare tevo bIjA koI hetuno abhAva che evuM kahevuM ThIka nathI. tethI 'jJAnInuM zarIra adRSTanA nAzamAM paNa lAMbo samaya TakI zake che' - evuM kahevuM paNa ayogya che. pariNAme jJAnI 'jJAnadvArA sarva adRSTano nAza kare che' - evuM paNa nahIM kahI zakAya, tethI kriyAnayanuM je kahevuM che ke 'jJAnIne paNa saMcita adRSTano nAza ka2vA kriyA jarUrI che' te yathAvat rahe che. For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra vizeSArtha : navya taiyAyiko mAne che ke, kAryanA nAza pratye tenA asamavAyI (upAdAna) kAraNano nAza hetu che, paraMtu kAryanAza pratye te sivAya bIjo koI hetu nathI, tethI temanA mate asamavAyIkAraNano nAza thayA pachI ja kAryano nAza thaI zake. AvI paristhitimAM teo je nirupAdAnakAryanI kSaNasthiti eTale asamavAyIkAraNa vinAnA kAryanuM eka kSaNa mATenuM astitva svIkAre che te yogya ja che. temane AvuM svIkAravuM paDe che temAM teo kAryanAza pratye anya kAraNano abhAva" evo je hetu Ape che te paNa saMgata che. dAkhalA tarIke vicArIe to 68mI kSaNamAM jo taMtuno nAza thAya to 99mI kSaNamAM paTanAza svarUpa kArya avazya thAya. jo pUrvanI kSaNamAM taMtunAza ke taMtu saMyogano nAza na thAya to uttaranI kSaNamAM paTanAza paNa zakya ja nathI. vaLI 98mI kSaNamAM paNa banneno nAza saMbhava nathI, kema ke naiyAyiko samAnakAlIna kArya-kAraNabhAva svIkAratA nathI. jo je kSaNamAM taMtunAza thayo te pUrvanI 97mI kSaNamAM paTanAzarUpI kArya saMpanna kare evuM koI bIjuM kAraNa hAjara hota to 68mI kSaNamAM taMtunAza ane paTanAza bane zakya banata. AvuM banata to upAdAnakAraNa vinA eka kSaNa mATe paNa vastunuM astitva svIkAravuM paDe che, te svIkAravuM paDatuM nahIM. paraMtu 97mI kSaNamAM paTano nAza kare tevuM bIjuM koI kAraNa hotuM nathI, tethI naiyAyikone 99mI kSaNamAM ja paTanAza svIkAravo paDe che ane te kSaNamAM paTa upAdAna kAraNa vinA rahe che evuM paNa mAnavuM paDe che. Ama, naiyAyiko je "kAryanAzaka anya hetuno abhAva" evuM kAraNa darzAvI nirupAdAnakAryanuM eka kSaNa mATenuM paNa astitva svIkAre che, te kAraNa temanA matamAM saMgata che. Ama chatAM AyuSya karma vinA jJAnInuM zarIra lAMbo kALa TakI rahe che, evI uTapaTAMga dalIlane siddha karavA mATe vedAntIo jo "jJAnInA zarIrane nAza kare evA anya hetuno abhAva che AyuSyakarmanA nAza sivAya anya hetuno abhAva" evuM kAraNa darzAve che to atyaMta asaMgata banaze. vedAntIne naiyAyikanuM dRSTAMta AgaLa karIne karma vinA paNa jJAnInuM zarIra dIrghakALa Take che te svIkAravuM che, paNa te svIkArI zakAya tema nathI, kema ke temAM dRSTAMta-dArrAntikabhAva ja besato nathI. dRSTAMtamAM evuM jaNAvyuM che ke kAryanAza pratye upAdAna kAraNano nAza e hetu che. jyAre vedAntI evuM nathI kahetA ke jJAnInA zarIranI sthitino nAza tenA upAdAna kAraNanA nAzathI thAya che; paraMtu te to evuM kahe che ke vagara kAraNe jJAnInuM zarIra lAMbo samaya TakI rahe che. je koI rIte yuktiyukta nathI. tAtparya eTaluM ja ke jJAna dvArA ja karmanAza Adi sarva kAryo thAya che eTale jeo pUrNa jJAnI che temanA sarva karma nAza thaI gayAM che, chatAM jJAnIno deha lAMbo samaya TakI rahe che AvI urphekha vedAntInI vAta svIkArI zakAya tema nathI. 28. For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnathI ja karmanAza mAnanArA vedAntIonuM nirAkaraNa tathA kriyAyoganI siddhi - gAthA-29 199 avataraNikA : have puna: eka navI rIta apanAvI vedAntI potAnI mAnyatAne saMgata karavA prayatna kare che, ane graMthakArazrI teno upahAsa karI nirAkaraNa kare chezloka : anyAdRSTasya tatpAtapratibandhakatA yadi | niyamANo'pi jIvyeta, ziSyAdRSTavazAd guruH // 29 // noMdha: 'tatpatiprativardhata nata' tathA 'tatpAtativanyatAna' evA paNa pATha maLe che. zabdArtha : 9, yati - jo 2. 3anyAhUEW - anyanA adRSTanI rU. tatpatiprativanyavatI - tenA = jJAnInA zarIranA pAtamAM pratibandhakatA hoya 4/1/6. (tavA) briyana: guru pi - to maratA evA guru paNa 7. ziSyavREvazAt - ziSyanA adRSTanA vazathI 8, nIlaeNta - jIve (jIvavA joIe). zlokArtha | bhAvArtha : anyanuM ziSyanuM adaSTa jo jJAnInA dehapAtamAM pratibaMdhaka banatuM hoya to maratA evA paNa jJAnI guru ziSyanA adaSTane kAraNe jIvavA joIe. vizeSArtha : vedAntIonuM kahevuM che ke, "jJAna dvArA sarva karmono kSaya thaI gayA pachI paNa jJAnI jIvaMta rahe che, temAM temanuM AyuSyakarma kAraNabhUta banatuM nathI, paraMtu ziSyanuM baLavAna puNya kAraNa bane che. je ziSyanuM bhaluM jJAnI guruthI thavAnuM hoya che te ziSyanA puNyane kAraNe jJAnIgurunA AyuSya karmano nAza thaI gayA pachI paNa jJAnI gurunA zarIrano nAza thato nathI. ziSyanuM puNya jJAnInA zarIranA nAzane aTakAvI de che ane teo tenuM kalyANa kare che.' A badhI judI judI vAto raju karI ekAMte jJAnanayane mAnanArA A navIna vedAntIone to e ja pUravAra karavuM che ke, jJAnIne saMcita adRSTano nAza karavA kriyA karavAnI jarUra nathI. temanI A mAnyatA ayogya che, evuM sthApana karavA graMthakArazrI kuzaLatApUrvaka temane kahe che ke, je gurunuM AyuSya pUrNa thaI gayuM che te guru, paNa jo ziSyanA puNyathI jIvaMta rahetA hoya to maraNa pathArImAM paDelA guru paNa ziSyanA puNyathI bacI javA joIe; kemake jo guru jIve to ja ziSya upara upakAra karI zake. tethI Avo upakAra prApta karavAnuM puNya jo ziSyamAM hoya to te puNyanA baLe guru jIvavA joIe. AvuM thatuM nathI te ja batAve che ke vedAntInI A mAnyatA paNa yogya nathI, khoTI che. 29 For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra avataraNikA : vadhu eka yukti darzAvI vedAntI potAnA matane sthApana karavA yatna kare che ane graMthakArazrI tenuM nirAkaraNa kare chezloka : svabhAvAnnirupAdAnaM, yadi vidvattanusthitiH / tathapi niyame, tane puni vidyate" III noMdha : 'svabhAvAnirupAdAnA' Avo pAThAMtara paNa maLe che. zabdArtha : 9. nirupAnaM - upAdAna vagara 2. vidattanusthiti: - vidvAnanA zarIranI sthiti rU/4, Dhi svamavat - jo svabhAvathI (ja mAno) 1/6. tathApi tatra -topaNa te viSayamAM = zarIranI sthitiviSayaka 7. zAstranAme - kALaniyamamAM = samayanI maryAdAmAM 8/2/10. vitta: na vidyate - koI yukti vidyamAna nathI. zlokArtha | bhAvArtha : upAdAna vagara paNa eTale ke AyuSya karma vinA paNa vidvAnanA zarIranI sthiti svabhAvathI ja saMbhave evuM tamAruM kathana svIkArI laIe topaNa te svabhAvathI TakeluM jJAnInuM zarIra keTalo samaya Takaze e saMbaMdhI koI yukti vidyamAna nathI. vizeSArtha : koIpaNa carcAmAM jyAre svabhAvane kAraNa tarIke rajU karavAmAM Ave tyAre sAme koI prazna Avato nathI, tethI vedAntI have bIjA badhA tarkone bAju upara mUkIne evuM kahe che ke, upAdAna kAraNa vinA arthAt koIpaNa karma vinA sahaja ja jJAnIno deha rahe che. jJAnaprApti pUrve jJAnInuM zarIra karmanA prabhAve TakatuM hatuM, ane jJAnaprApti pachI te svabhAvathI Take che. vedAntInI AvI asaMgata vAta sAme graMthakArazrI kahe che ke, ekavAra tArI A vAta svIkArI paNa laIe, topaNa evo prazna to Ubho ja rahe che, A rIte svabhAvathI TakI rahetuM jJAnInuM zarIra keTalo samaya Take ? sadAkALa Take ke alpakALa Take ? jo sadAkALa Take to pachI sadA rahenArA evA koI jJAnI atyAre paNa dekhAvA joIe, jyAre evuM to dekhAtuM nathI. to pachI te ATalo samaya Take ane pachI vilIna thaI jAya emAM kayo niyama lAgu paDe ? A viSayamAM koI yukti ke niyamana vidyamAna na hovAthI A vAta paNa svIkArya banatI nathI, tethI chelle evuM mAnavuM ja paDe ke jJAnInuM zarIra karmanA baLa Take che ane karma na hoya tyAre vilIna thaI jAya che. ll3oll For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnathI ja karmanAza mAnanArA vedAntIonuM nirAkaraNa tathA kriyAyoganI siddhi - gAthA-31 201 avataraNikA : vidvAnanuM zarIra svabhAvathI ja rahe che evuM kahevAthI paNa jyAre Apatti Ave che, tyAre aMte vedAntIo potAnA matane spaSTa karavA eka judI ja rajUAta kare chezloka : ucchRGkhalasya taccintyaM, mataM vedAntino hyadaH / prAtaH vastu vidvAna sthiti II II zabdArtha : 1/2. tat di - te kAraNathI 3/4, 3chUNya veDhAntina: - uzRMkhala vedAntIno 1/6. 3 : mataM - A mata 7. vinca - vicAraNIya che 8, phinuM - parantu (amArA mate) 2. vidvattanusthiti: - vidvAnanA zarIranI sthiti 9999. prAdhyakUdata: joyA - prArabdhaadRSTathI (Take che) ema jANavuM. zlokArtha | bhAvArtha : .. (je kAraNathI uchuMkhala vedAntIo bhagavadgItAnA vacananuM tAtparya jANatA nathI) te kAraNathI uzruMkhala vedAntIno A mata vicAraNIya che eTale ke asaMgata che; paraMtu prArabdha-adaSTanA kAraNe ja vidvAnanuM zarIra TakI rahe che ema jANavuM. vizeSArtha : ekAnta jJAnane ja karmanAzanuM kAraNa mAnanArA uzruMkhala vedAntIo bhagavadgItAnA cothA adhyAyanA zloka-37nA jJAnanaH sarvavarmANa mammasAt kurute' vagere vacanonA AdhAre evuM pratipAdana kare che ke, jJAnathI sarva karma nAza thaI jAya che. A eka khoTo siddhAnta pakaDI lIdhA pachI teo potAnA siddhAntane siddha karavA aneka dalIlo karyA kare che ane evuM siddha karavA mAMge che ke AyuSya sahita sarva karmano nAza thayA pachI paNa jJAnInuM zarIra TakI rahe che. urphekha vedAntIonI A vAta anubhava ke yuktithI to grAhya nathI ja paNa AgamathI paNa grAhya nathI. tethI ja bhagavadgItAnA A vacananA tAtparyane jaNAvanArA zaMkarAcArya jevA vidvAna vedAntIo paNa temanA AvA abhiprAyane svIkAratA nathI. kema ke A zlokanI vyAkhyA karatAM zaMkarAcAryajIe potAnA bhASyamAM jaNAvyuM che ke, "jJAnI jJAnadvArA sarva karmono nAza karato nathI paNa prArabdha-adRSTa sivAyanA karmono ja jJAna dvArA nAza kare che.' teonA mate adRSTa be prakAranA hoya che : prArabdha ane te sivAyanA itara. A janmamAM ja phaLa ApanArA 1. jJAnAgniH sarvakarmANi bhasmasAt kurute tathA = nirbIjIkarotItyarthaH / na hi sAkSAdeva jJAnAgniH karmANIndhanavad bhasmIkartuM zaknoti / tasmAt samyagdarzanaM sarvakarmaNAM nirbIjane kAraNamityabhiprAyaH |saamrthyaadhn karmaNA zarIramArabdhaM tatpravRttaphalatvAdupabhogenaivakSIyate |atoyaanyprvRttphlaani jJAnotpatteH prAk kRtAni jJAnasahabhAvIni cAtItAnekajanmakRtAni ca tAnyeva sarvANi bhasmasAt kurute / - zaravAryatAtAmANe || For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra ke phaLa ApavA pravRtta thayelA karmone prArabdha adRSTa kahevAya che ane janmAMtaramAM phaLa Ape tevA karmane itara adRSTa kahevAya che. jJAnI jJAna dvArA itara adRSTano nAza kare che, paraMtu sarva karmano nAza karatA nathI, tethI je prArabdha-adRSTano jJAnIe nAza karyo nathI, tenA dvArA jJAnI jIvana jIve che. tethI ja A zlokamAM gItAnA vacananA AvA tAtparyane samajanArA vedAntIo svayaM jaNAve che ke uzruMkhala vedAntIno mata vicAraNIya che arthAt asaMgata che, paraMtu vAstaviktA to e che ke jJAnInuM zarIra paNa potAnA prArabdha-adRSTathI Take che. ||31// avataraNikA : jJAnInA sarva karma jJAna dvArA nAza pAmatAM nathI, paraMtu jJAnIne paNa prArabdha adRSTa bhogavavAnA bAkI rahe che. A prArabdha adaSTathI ja jJAnInuM zarIra Take che, tethI te prArabdha adaSTa sivAyanA karma ja jJAnanAzya bane che," ATaluM jyAre vedAntIo svIkAre che tyAre graMthakArazrI tenI mAnyatAne vadhu spaSTa karavA jaNAve chezloka : tarajotarA jJAnanA vIrta 1 lAghavena vijAtIyaM, tannAzyaM tatprakalpyatAm ||32|| zabdArtha : 9. tat - (je kAraNathI prArabdha-adRSTathI jJAnI jIve che) te kAraNathI ra/rU. 8 prArabdhatarAI - jo (tamArA vaDe) prArabdha karma sivAyanA karmane ja 4. jJAnanArUchyuM - jJAnathI nAza pAme tevA che. phuNate - manAya che 6. (rda) dhavena - (to) lAghavathI (tamAre) 7/8. vinAtIyaM ta - vijAtIya evA te = karmane . tenAthaM - tenAthI = jJAnathI nAzya 10. prakhyAtAm - mAnavA joIe. zlokArtha | bhAvArtha : (je kAraNathI prArabdha-adaSTathI jJAnInuM zarIra Take che) te kAraNathI jo tamArA vaDe prArabdhatara adaSTane ja jJAnanAzya tarIke icchAya che to lAghava hovAthI tamAre vijAtIya evA adaSTanI ja jJAnanAzya adaSTa tarIke kalpanA karavI joIe. vizeSArtha : graMthakArazrI vedAntIone kahe che ke jo tame evuM svIkAro cho ke prArabdha-adaSTathI jJAnInuM zarIra Take che, tethI mAtra prArabdhatara-adRSTa ja jJAna dvArA nAza pAme che. to pachI e svIkAravuM vadhu ucita lAge ke jJAna dvArA vijAtIya (judA ja prakAranA) karma ja nAza pAme che, kemake evuM svIkAravAmAM lAghava iM saralatA che. jyAre prArabdhatara-adRSTane jJAnanAzya mAnavAmAM gaurava Ave che; kemake jo prArabdha adRSTathI itara eTale ke te sivAyanA ja karma jJAnathI nAza pAme che tevuM svIkArIe to kayA karma jJAnanAzya che, te nakkI karavA mATe pahelA prArabdha-adRSTanI upasthiti karavI paDe, pachI tenAthI Itara adRSTanI kalpanA karavI paDe, ane tema For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnathI ja karmanAza mAnanArA vedAntIonuM nirAkaraNa tathA kriyAyoganI siddhi - gAthA-33 203 karavAmAM upasthitikRta gaurava thAya; eTale ke eka vastuno bodha karavA mATe bIjI aneka vastuone pahelA upasthita karavI paDe. AnA badale jo prArabdha-adRSTa sivAyanA karmo jJAnanAzya che ane prArabdha-adRSTa jJAnanAzya nathI evo koI vibhAga pADavAmAM na Ave; paraMtu amuka vijAtIya (different kind of) karmo jJAnanAzya che, evuM svIkAravAmAM Ave to jJAnanAzya karma sahelAIthI upasthita thaI zake che. pariNAme jJAna ane vijAtIya adaSTanA nAza vacce kArya-kAraNa bhAvanI upasthiti paNa saraLa bane che. naiyAyikanI paribhASAmAM kahIe to kAryatAvacchedakamAM zarIrakRta lAghava' prApta thAya che. ll32ii. avataraNikA : vijAtIya adRSTanI kalpanA karavAthI zuM prApta thaze te jaNAvI, have saMpUrNa carcAnuM nigamana karatAM jaNAve zloka : itthaM ca jJAninoM jJAnanAzyakarmakSaya sati / cinA kSArtha, sApa mukyatve 33 II zabdArtha : 1/2, 2- ane A rIte = vijAtIya adaSTanI kalpanA karavAthI rU. jJAninaH - jJAnInA 4/5. jJAnanAyamaikSaye sati - jJAnathI nAza thAya tevA karmono nAza thaye chate ducaiijanAthaIdhakSayArtha-mAtrakriyAthI nAza pAmI zake tevA karmonA samudAyano kSaya karavA mATe 78. sApa - te = kriyA paNa upayogI che. zlokArtha | bhAvArtha : ane A rIte vijAtIya karma ja jJAnanAzya che evI kalpanA karavAthI jyAre jJAnInA jJAnanAzya karmano kSaya thaI jAya tyAre mAtra kriyAthI ja nAza pAme tevA karmono kSaya karavA mATe jJAnIne paNa zAstrokta kriyA upayogI bane che. (Ama aneka yukti-prayuktio pachI zloka 20nI vAta satya Thare che.) vizeSArtha : jJAnanI pUrNatA prApta karyA pachI paNa mAtra eka viziSTa prakAranA eTale jJAnathI nAza pAmI zake tevA karmono ja kSaya jJAnathI thAya che, tethI te sivAyanA (kriyAnAzya) karmono nAza karavA mATe jJAnIne kriyA paNa 1. prArabdhatara adRSTa jJAnathI nAza pAme che evuM mAnIe to jJAna kAraNa che ane prArabdhatara-adRSTano nAza e kArya che. tyAre rANapratiyojipeviziSTa pratiyogikaoNMtvanuM kAryatA avacchedaka banaze. A kAryatA avacchedaka bhedaghaTita hovAne kAraNe gaurava thAya. tenA badale jo jJAnottarajarmanA prati jJAna zAra ane moravarmanA prati mai #AraVAM evuM svIkArIe to kAryatA avacchedaka jJAnottaravarganAzatvam bane, AthI vijAtIya adRSTane jJAnanAzya mAnavAthI kAryatAvacchedakamAM zarIrakRta lAghava che. For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra upayogI bane che, Ama jJAnI jJAnadhArA ja sarvakarmone bhasmIbhUta karI de che tevuM mAnavuM yogya nathI, paraMtu kriyAthI nAza pAme tevA karmono nAza karavA jJAnIne paNa kriyAnI AvazyaktA rahe ja che. A saMdarbhamAM eTaluM dhyAna rAkhavuM ke, prArabdha adRSTa jJAnanAzya nathI ane itara jJAnanAzya che evo bheda athavA jJAnanAzya karma judA ane kriyAnAzya karma judA evo bheda jaina siddhAMta anusAra nathI. jo ke jaina zAstro paNa karmanA aneka bheda-prabheda svIkAre che, chatAM mukhyatayA te evuM mAne che ke sarva prakAranA karma jJAna ane kriyA ubhayathI nAza pAme che. kema ke jIvamAM pravartatI jJAna ane vIryazakti banne karmabaMdha ane karmanAza banne pratye kAraNabhUta bane che, temAM jJAnazakti padArthano bodha karAve che ane vIryazakti bodha anusAra mana, vacana, kAyAnI pravRttio karAve che. jyAM sudhI jIva mohane AdhIna hoya che tyAM sudhI A banne zaktio paudgalika bhAvamAM pravarte che. jenAthI karmano baMdha thAya che, doSo puSTa bane che ane pariNAme saMsAranI dhArA asmalitapaNe cAlyA kare che. mohanIya karma jyAre nabaLuM paDe che tyAre A jJAna ane vIrya zuddha zuddhatara thatuM jAya che. zuddha thatAM jJAna ane vIrya paulika bhAvothI pAchA vaLI, Atmika bhAvomAM pravarte che, jenAthI karmano nAza thAya che, guNono vikAsa thAya che ane jIva saMsArano uccheda karI Atmika sukhano anubhava karI zake che. A banne zaktio jyAre saMpUrNa zuddha thAya che tyAre saMpUrNa zuddha AtmabhAvanuM darzana thAya che, anaMta jJAnAdi guNo pragaTa thAya che ane AtmA parama sukhano anubhava karI zake che. sArarUpe eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM ke azuddha pariNatithI bAMdhelA karmo zuddha jJAnanI pariNati prApta thatAM chUTavA lAge che. uparAMta vIryanI azuddhinA kAraNe sAvadya ke anucita pravRttiothI bAMdhelA karmo vIryanI zuddhipUrvaka niravadya ane ucita pravRttiothI nAza pAme che. Ama chatAM jJAna ane vIryanI dhArA ekabIjAthI saMkaLAyelI ja hoya che, tethI amaka karma jJAna dvArA ja nAza pAme ane amuka karmo kriyA dvArA ja nAza pAme evo vibhAga na pADI zakAya, tethI sarvasaMvara sAdhI zuddha svarUpane pragaTAvavA jJAna ane kriyA ubhayanI AvazyaktA che. bannemAM ekAMte koI mukhya nathI ane koI gauNa nathI. kyAreka jJAna mukhya hoya che to kriyA gauNa hoya che; to kyAreka kriyA mukhya hoya che ane jJAna gauNa hoya che. [33il. For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanAza pratye jJAna-kriyAno syAdvAda - gAthA-34 205 karmanAza pratye jJAna-kriyAno syAdvAda gAthA-34-35 avataraNikA : jJAnIne paNa karmano nAza karavA mATe jJAna ane kriyA bannenI jarUra paDe che. AvuM pUrva zlokanuM kathana sAMbhaLatAM prazna thAya ke jJAna ane kriyA banne sAthe maLIne karmanAzanuM kArya kare che ke alaga alaga kare che tenuM samAdhAna karatA graMthakArazrI jaNAve chezloka : sarvakarmakSaya jJAnakarmaNostatsamuccayaH / anyo'nyapratibandhenaM, tathA coktaM parairapi ||34|| zabdArtha : 2. jJAnarmaLo: - jJAna ane kriyAno 2. moDacaprativacena - paraspara pratibandha hovAne kAraNe rU. sarvakarmakSaye - sarvakarmanA kSaya pratye 4. tasamukhyaya: - temano - jJAna ane kriyAno samuccaya (kAraNa che) /6/7. tathA 2 rarapa 3tta - ane te pramANe bIjAo vaDe paNa kahevAyuM che (je AgaLa zlokamAM jaNAvyuM che.) zlokArtha : jJAna ane kriyAne ekabIjA sAthe pratibandha hovAthI sarvakarmanA nAzamAM te banneno samuccaya kAraNa bane che (paNa te banne svataMtrarUpe sarvakarmanA nAza pratye kAraNa banI zakatA nathI) tevuM anyadarzanakAro paNa kahe che. bhAvArtha : rathanA be cakranI jema jJAna ane kriyA banne ekabIjA sAthe saMkaLAyelA che mATe sarvakarmano nAza karavA ekaluM jJAna ke ekalI kriyA samartha nathI, banne sAthe maLIne ja sarvakarmano nAza kare che. hA ! evuM bane ke jyAM jJAnanI mahattA hoya tyAM kriyA gauNabhAve pravartatI hoya ane jyAM kriyAnuM mahattva hoya tyAM jJAna gauNabhAve pravartatu hoya, paraMtu bannenI hAjarI to hoya ja che. AvuM jainadarzana to mAne che paNa anya darzanakAro paNa mAne che. vizeSArtha : pakSI kyAreya eka pAMkhathI UDI zakatuM nathI ane ratha kyAreya eka cakrathI cAlI zakato nathI. tema mAtra jJAna ke mAtra kriyAthI koI kArya saratuM nathI. koI paNa karmano nAza svataMtrapaNe mAtra jJAnathI paNa thato nathI ke mAtra kriyAthI paNa thato nathI. dareka prakAranA karmono nAza paraspara saMkaLAyelA jJAna ane kriyA ubhayathI thAya che. hakIkatamAM to koIpaNa bhUmikAmAM ke koIpaNa anuSThAnamAM jJAna ane kriyA svataMtra dekhAtA ja nathI. jJAna hoya tyAM kriyA hoya ja che ane kriyA hoya tyAM jJAna hoya ja che. dravya ane paryAya jema ekabIjAne choDIne kyAMya jovA maLatAM nathI, jyAM dravya hoya tyAM paryAya hoya ja ane jyAM paryAya hoya tyAM dravya acuka hAjara hoya, tenI jema karmanAzanA kAraNa bane tevA jJAna ane kriyA For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra kyAreya svataMtra astitva dharAvatA nathI. jyAM kriyA hoya tyAM tene pravartAve evuM jJAna hoya ja che, jyAM jJAna hoya che tyAM nAnI-moTI koIka kriyA to hAjara hoya ja che. sAdhanAkSetramAM jJAna tarIke zrutajJAna grahaNa karAya che ane kriyA tarIke cAritramohanIya ane vIryAntarAya Adi karmanA kSayopazamathI thatI ucita pravRttio grahaNa karAya che. mAtra zrutajJAna paNa karmanAza karavA samartha nathI ane samyagUjJAna vinAnI kriyAo paNa karmanAza karI zakatI nathI, AthI ja zAstrokta kriyA vagaranuM navapUrvanuM jJAna hoya ke samyagujJAna vinAnuM abhavyanuM niraticAra cAritra hoya bemAMthI eka paNa mokSa ApavA samartha nathI. sAdhanAno jyAMthI prAraMbha thAya te apunabaMdhaka kakSAthI vicArIe to tyAM sAmAnya tattvanI jijJAsArUpe jJAna hoya che to dravyathI abhigrahanA pAlanarUpa kriyAo paNa hoya che. aviratasamyagudRSTi AdimAM paNa jJAna ane kriyAno samuccaya hoya che, chatAM kyAreka uparachallI draSTie padArthano vicAra karatAM evuM lAge ke aviratasamyagdaSTimAM samyagujJAna to che; paraMtu temanAmAM koI kriyA nathI. vAstavamAM samakitIne potAnA jJAnane anurUpa yama, niyama, tapa, saMyama Adi samyam kriyAonI tIvra rUci hoya che, chatAM karmanI parAdhInatAnA kAraNe te temAM pravRtti karI zakatA nathI, Ama chatAM rUcine anurUpa saMyamIonI bhakti, vaiyAvacca prabhubhakita Adi anuSThAno karyA vinA to teo paNa rahetA nathI, tethI sUkSmadraSTithI vicArIe to samajI zakAya evuM che ke aviratasamyadRSTi jIvamAM paNa jJAna ane kriyA banne che tyAM jJAnanI pradhAnatA che ane viratirUpa kriyAnI gauNatA che, topaNa banne paraspara to saMkaLAyelA che ja. dezaviratidhara ke sarvaviratidhara mahAtmAo jyAre kriyAmAM yatna kare che tyAre mukhyarUpe kriyA varte che ane jyAre adhyayana-adhyApana kare che tyAre mukhyarUpe jJAna pravarte che. chatAM banne sthAnamAM gauNarUpe jJAna ane kriyA hAjara hoya che, kema ke te kriyA jJAnapUrvakanI ja hoya che ane te jJAna viratirUpa kriyAnuM kAraNa bane tevuM ja hoya che. kSapakazreNI pUrve prAtijajJAna pragaTe tyAre jJAnanI mukhyatA hoya che, to sAmarthyayogakALamAM kriyAnI mukhyatA hoya che. sAmarthyayoga dvArA jyAre kevaLajJAna pragaTe che tyAre puna: jJAnanI mukhyatA hoya che ane yoganirodhanI kriyAthI sarvasaMvara thAya che, tyAre kriyAyoga mukhya hoya che. Ama, yoganA prAraMbharUpa apunabaMdhaka kakSAthI laIne cheka siddha avasthA prApta na thAya tyAM sudhI kriyA sAthe jJAna ane jJAna sAthe kriyA gauNa-mukhya bhAve paraspara saMkaLAyelA ja hoya che. jyAM thoDuM paNa samyagujJAna hoya tyAM sammakriyA alpAMze ke rucirUpe to hoya ja che. jema jema jJAnanI vRddhi thatI jAya che tema tema kriyAmAM vizeSatA AvatI jAya che. pariNAme vRddhi pAmeluM jJAna ja yathAzakti kriyAmAM pravRtti karAve che ane te pravRttithI vizeSa karmano kSaya thAya che, jenAthI vizeSa jJAna pedA thAya che. A rIte ekabIjAnI vRddhimAM kAraNa banatAM te banne paraspara saMkaLAyelA ja hoya che. AthI ja sarvakarmano kSaya karavAnA viSayamAM te banneno samuccayavAda che eTale ke syAdvAda che. jyAM eka bIjAthI nirapekSa jJAna ke kriyA dekhAya tyAM ekAMtavAda che. AvA jJAna ke kriyA sarvakarmano kSaya karavA samartha nathI. AthI ja kahyuM che ke "jJAnakriyApyAM mokSa: ' ||34 For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanAza pratye jJAna-kriyAno syAdvAda - gAthA-35 avataraNikA : jainadarzana jema jJAna-kriyAnA samuccayane svIkAre che tema anyadarzana paNa jJAna ane kriyAthI ja mokSa che tevuM svIkAre che; te darzAvavA have tadviSayaka anya darzanakAranuM maMtavya 2jU ka2tA granthakArazrI jaNAve che zloka : naeN yAvatsamamabhyasto, jJAnasatpuruSakrama / jopiM tayostAvane puruSacaMda sidhdhati zarUI] zabdArtha : 9. yAvat - jyAM sudhI 2. jJAna-satpuruSo - jJAna ane satpuruSonA AcAra rU/4/. sama na abhyasto - samAna rIte abhyasta karAtA nathI. 6. tavat - tyAM sudhI 7. puruSasya 4 - sAdhakane A saMsAramAM 8/1. tayoH po'pi - jJAna ane ucita AcAro, e bemAMthI eka paNa 10/11. siti na - siddha thatAM nathI. zlokArtha : 207 sAdhaka jyAM sudhI jJAna ane mahApuruSonA ucita AcArano samAna rIte abhyAsa karato nathI, tyAM sudhI tene jJAna ane ucita AcAro (kriyAo)mAMthI eka paNa siddha thatAM nathI. bhAvArtha : anya darzanakAro paNa mAne che ke, jyAM sudhI jJAna ane satpuruSoe AcarelI AcaraNAno sarakho abhyAsa na thAya arthAt jJAna ane kriyA bannene sarakhI rIte AcaravAmAM na Ave tyAM sudhI puruSane jJAna ke kriyA bemAMthI eka paNa siddha thatAM nathI eTale ekaluM jJAna ke ekalI kriyA kyAreya phaLa ApI zakatAM nathI. vizeSArtha : AtmAnI unnatine icchatA sAdhake zAstrajJAna sAthe satpuruSonA kramano abhyAsa karavo paNa Avazyaka che. satpuruSano krama eTale sajjana puruSoe AcarelI zubha AcaraNA. sajjana puruSoe potAnA jIvanamAM dareka prasaMge je je maryAdAonuM pAlana karyuM hoya, je aucitya jALavyuM hoya, je abhigraho ane niyamonuM sevana karyuM hoya te sarve sajjanonI kriyA athavA ucita AcAro che. jJAna ane sajjana puruSonA AcAro, A bemAMthI ekane paNa gauNa na banAvI zakAya. koI sAdhaka jo mAtra jJAna prApta karavAmAM, tene dRDha ka2vAmAM, tenuM ciMtana ka2vAmAM rata rahe ane tenI bhUmikAne anurUpa ucita anuSThAnone AdaravA pratye bedhyAna banI jAya, vaLI koI sAdhaka mAtra tapa, japa, bhakti AdinA anuSThAnomAM rata rahe ane zAstrajJAna pratye upekSA rAkhe to te banne prakAranA sAdhakone jJAna ke kriyA bemAMthI ekapaNa sAcA arthamAM siddha thatAM nathI, teone bemAMthI ekanuM paNa phaLa maLatuM nathI. jyAre jJAna ane kriyA banne ekabIjAne sApekSa banI samAna rIte pravarte tyAre ja phaLanI prApti thAya che. 35 // For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra sAyikajJAna - kriyAmAM paNa samuccayavAda gAthA-36-37 avataraNikA : chadmastha avasthAmAM to jJAna-kriyAno samuccayavAda dekhAya che; paraMtu kevaLajJAna prApta karyA pachI paNa A banneno samuccaya ja saphaLa thAya che te have jaNAve chezloka : yA chAnasthike jJAnakarmaNI sahakR(ga)tvare / kSAyika api vijJeye, tathaivaM matizAlibhiH // 36 // samprAptakevalajJAnA, api yajjinapuGgavAH / kriyAM yoganirodhAkhyA, kRtvA siddhyanti nAnyathA ||37|| zabdArtha : 9. yathA - je pramANe ra/3/4, chAsthi jJAnarmaLA sadanRtvare - chAghasthika evA jJAna ane kriyA sAthe cAlavAnA svabhAvavALA che ba/6/7, tarthava kSAvi upa - te pramANe ja kSAyika (jJAna ane kriyA paNa) (sAthe cAlanArA che, ema) 8. matizAma: - buddhizALIo vaDe 1. vire jANavA yogya che, 10. yar - kAraNa ke, 99, samrAptavajJAna : - jemaNe kevaLajJAna prApta karyu che 12/1rU. ninapukavA - evA jinavRSabho paNa 94/16. yonirodhAbhAM ziyAM - yoganirodha nAmanI kriyA 96. tva - karIne 17. siddhatti - siddha thAya che, 18, nAnyathI - anyathA nahi. zlokArtha | bhAvArtha : je pramANe chaghastha avasthAmAM jJAna ane kriyA sAthe cAlanArA che te pramANe kSAyika jJAna ane kriyA paNa sAthe ja rahe che, tema buddhizALIoe jANavuM joIe, kAraNa ke kevaLajJAna prApta thaI gayuM hoya evA jinavRSabho (jinezvarabhagavaMto) paNa yoganirodha nAmanI kriyA karIne siddha thAya che, te sivAya nahi. vizeSArtha : kevaLajJAnanI prApti pUrve jIva chadmastha hoya che. A avasthAmAM to spaSTa che ke jJAna sAthe kriyAnI jarUra che, tethI zAstrajJAna prApta thayA pachI paNa sAdhaka jo zAstrAnusAre dayA, dAna, tapa, tyAga ke saMyamanA vividha anuSThAnomAM prayatna kare to ja te rAgAdi doSono nAza karI vairAgyAdi guNono vikAsa karI zake che. AvA guNavikAsa dvArA ja sAdhaka AdhyAtmika mArge AgaLa vadhI zake che. yogamArge AgaLa vadhatAM jyAre rAgAdi doSono samULa nAza karavA samartha evuM prAtijajJAna pragaTe che, tyAre paNa apUrvakaraNanI kriyA tenI sAthe saMkaLAyelI ja hoya che, jenA dvArA sAdhaka mohanIyAdi sarva ghAtI karmono kSaya karI kevaLajJAnane pragaTa kare che. For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSAyikajJAna - kriyAmAM paNa samuccayavAda - gAthA-30-37 209 Ama chAghasthika dareka avasthAmAM jJAna sAthe kriyA hoya to ja saphaLatA maLe che. AMdhaLo ane laMgaDo jo ekalA hoya to teo iSTa sthAne pahoMcI zakatA nathI. tenI jema ekalI tapa-tyAga AdinI kriyA ke ekaluM jJAna sAdhakane mokSanagare pahoMcADatuM nathI. laMgaDo jo AMdhaLAnA khabhe besI mArga darzAve ane AMdhaLo jo te pramANe cAle to banne saphaLa thAya che. tema jJAna ane kriyA sAthe cAle to ja kevaLajJAna prApta thAya. chabastha avasthAno aMta karI jIva jyAre kevaLajJAna prApta kare che, te pachI paNa sarvakarmano kSaya jJAnamAtrathI thaI jato nathI. bAkI rahelA aghAtI karmonA nAza mATe kevaLI bhagavaMtone paNa yoganirodhanI kriyA karavI paDe che. Ama teo paNa kSAyika jJAna ane kSAyika bhAvanA sarvasaMvararUpa cAritra dvArA ja siddha thAya che. 36-37ll For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra kriyAnI upekSA karatA jJAnIonI nAstikatA gAthA-38-39 avataraNikA : chadmasthanI jema kevaLajJAnI paNa jJAna ane kriyA ubhaya dvArA siddhipadane prApta kare che. te vAta varNavI have jeo mAtra jJAnano Agraha rAkhanArA che, teo kevA che ane e lokonI kevI hAlata che, te darzAvatAM graMthakArazrI kahe chezloka : tenaM ye kriyayA~ muktA, jJAnamAtrAbhimAninaH / te bhraSTA jJAnakarmabhyAM nAstiko nAtra saMzayaH // 38 // zabdArtha : . tena - te kAraNathI = (jJAna-kriyAno samuccaya ja mokSanuM kAraNa che paNa ekaluM jJAna karmakSaya karI zakatuM nathI; te kAraNathI) 2/3/4. je kriyA muktA: - jeo kriyAthI rahita che (ane) 5. jJAnamAtrAmamananaH - jJAnamAtramAM abhimAnI che 6/7/8.te jJAnarmapyAM praNaT: - teo jJAna ane kriyA ubhayathI bhraSTa thayelA che. nAstika: - nAstiko che, 20/12/22. atra saMzaya: na - temAM koI saMzaya nathI. zlokArtha : (ekaluM jJAna karmanAza karavA asamartha che paNa jJAna ane kriyAno samuccaya ja karmakSaya karavA samartha che) te kAraNathI jeo kriyAthI rahita che ane jJAnamAtranA abhimAnI che. teo jJAna ane kriyAthI bhraSTa thayelA nAstiko ja che, temAM koI saMzaya nathI. bhAvArtha : jJAna ane kriyA banne sAthe hoya to ja karmono nAza karI, mokSanA mahAAnaMdane mANI zakAya che, AthI jJAna ane kriyA ane samAna rIte ja mokSanA sAdhana che. Ama chatAM jeo "mokSa mATe kriyAnI jarUra nathI mAtra jJAnanI jarUra che tevuM mAne che, teo kriyAthI to bhraSTa che ja, paraMtu kriyA vinAnuM jJAna paNa phaLa na ApatuM hovAthI teo jJAnathI paNa bhraSTa thAya che. kriyAno apalopa karanArA AvA loko mokSa mAnavA chatAM tenA upAyane nathI mAnatA, tethI teo nAstika che, temAM koI zaMkAne sthAna nathI. vizeSArtha : pAzcAtya vicAraNAothI prabhAvita thaI Ajano moTAbhAgano philasUphI vicAraNA karanAro varga to evI mAnyatA dharAve ja che ke, AdhyAtmika unnatimAM tapa, japa, yama, niyama Adi kriyAonI koI jarUra ja For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAnI upekSA karatA jJAnIonI nAstikatA - gAthA-38 211 nathI. teonA mate kriyAo (ritualism) ane AdhyAtmikatAne (Spiritualism) koI saMbaMdha ja nathI. Atmika vikAsanI (Soul development) vAto karanAro Avo buddhizALI varga vAstavamAM AtmA, puNya, pApa, paraloka Adine svIkArato ja nathI, tethI e to spaSTa che ke teo nAstika ja che, paraMtu AvI pracalita vicAradhArAnI chAMTathI dharmakSetramAM Avelo varga paNa kyAreka UMDI vicAraNAnA abhAvamAM jJAna ane kriyAnA samanvayane samajI zakato nathI. kheda sAthe kahevuM paDe ke Avo varga paNa nAstika ja che. vAstavamAM vividha pramANothI ane svAnubhavathI paNa siddha thAya che ke, zubhakriyAo zubhabhAvane pragaTAvavAnuM amogha sAdhana che. vyavahAramAM paNa dekhAya che ke prema, lAgaNI jevA anAdi abhyasta bhAvone pragaTAvavA, TakAvavA ke vadhAravA aneka ceSTAo (kriyAo) sahAyaka bane che, AthI ja to mohAdhIna loko paraspara premanI saMvedanAone jIvaMta rAkhavA vAta-cIta, bheTa-sogAdonI Apa-le, ekabIjAnI prazaMsA Adi bAhya vyavahAro khuzIthI kare che. jo karmanA vheNanI sAthe cAlanArA prema, lAgaNI jevA mohAdhIna bhAvone paNa TakAvavA kriyA jarUrI pUravAra thatI hoya, to karmanA pUranI sAme cAlavAthI pragaTatA vairAgya Adi bhAvone pAmavA, sthira karavA ke vadhAravA kriyA zuM jarUrI na manAya ? hakIkatamAM prAraMbhika bhUmikAmAM to deva-gurunI uttama dravyAdithI bhakti, tapa-tyAga Adi kriyAo Avazyaka nahIM anivArya hoya che. AvI pratyakSa dekhAtI vAstavikatAne paNa nahi samajatA keTalAka kahevAtA vidvAno evo pracAra kare che ke, Atmika sukha mANavA mATe to AtmAnuM jJAna jarUrI che, Atmika bhAvonuM ciMtana ke AtmAnuM dhyAna karavuM yogya che; vaLI AtmAmAM kevA doSo che, te AtmAne kevI rIte pIDe che ? teno nAza karavA zuM karavuM joIe ? AtmAnA guNo kayA che ? te keTalA sukhada che ? tene pAmavA zuM karavuM joIe ? vagere vicAravuM jarUrI che, paraMtu UThabesa jevI kAyika kriyAthI, pratikramaNa ke paDilehaNa jevI bAhya kriyAthI ke tapa-tyAga Adi karI kAyAne zoSavAthI AtmAne zuM phAyado thAya ?" Avo pracAra karanArA bhale vidvAna kahevAtA hoya, paNa vAstavamAM teo vidvAna nathI. AvA ardhadagdha vicArako jANatA nathI ke bAhya viSayothI para banavA tapa-tyAganA mArga vinA AtmAmAM vartatA sUkSma rAgAdi bhAvo jANI paNa zakAtA nathI. jo bAhya viSayothI dUra thayA vagara aMtaraMga duniyAno bodha paNa thato nathI, to temAM vartatA doSone dUra kevI rIte karI zakAya ? vaLI gurukuLavAsanA sevana vinA ke pratikULa nimitto vacce mananuM vizleSaNa karyA vinA krodha-mAnAdinA saMskAro kevA UMDA che te pArakhI paNa zakAtuM nathI, to tene kADhavAno prayatna kevI rIte thAya ? tethI AtmAnA guNonuM jJAna ke AtmAnA doSonuM bhAna anukULa vAtAvaraNamAM ane anukULa viSayonA bhoga sAthe azakya prAyaH che, te mATe to zarIrAdinI mamatA toDAve tevA tapa-tyAgAdi atyaMta jarUrI che. A satya hakIkatane nahi svIkAratA jeo kriyAne nakAmI mAne che, tenA pratye aruci dhAraNa karI jJAnathI ja sarva karmano nAza thaze evuM abhimAna dharAve che, teo vAstavamAM AtmasAdhaka kriyAthI to vaMcita rahe che; paraMtu sAcA jJAnathI paNa dUra rahe che, kema ke (zloka-34mAM vicAryuM tema) jJAna haMmezA kriyAthI yukta hoya to ja saphaLa thAya che. duniyAmAM paNa dekhAya che ke Aga bALe che ke sApa mAre che eTalA jJAnamAtrathI kAMI tenAthI bacI zakAtuM nathI. AvA jJAna sAthe tene anurUpa evI dUra rahevAnI ke sAvadhAnIpUrvaka vartavAnI kriyA karAya For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra to ja tenAthI bacI zakAya che. tevI ja rIte rAgAdi bhAvo AtmA mATe hAnikAraka che evuM jANyA pachI rAganA nimittothI dUra rahevArUpa kriyA karavAmAM na Ave to rAgAdi bhAvothI bacI paNa zakAtuM nathI. A badhI vAtothI spaSTa thAya che ke heya-upAdeyanuM jJAna paNa vAstavika tyAre ja kahevAya ke jyAre te heyathI nivRtti ane upAdeya tarapha pravRtti karAve. te sivAya te jJAna sAcA arthamAM jJAna ja nathI, Ama chatAM koI niSkriya vyakti ema kaheto hoya ke amArAmAM to AtmAnuM jJAna che ane ame tenAthI ja tarI jaIzuM. to kahevuM paDe ke bicAro sAva ajJAnI che, kemake te jJAnane anusAra kriyA karato nathI ane kriyA vagaranuM tenuM jJAna te sAcA arthamAM jJAna ja nathI, tethI tenAmAM kriyA paNa nathI ane jJAna paNa nathI. Avo ubhayabhraSTa zenAthI taraze ? Ama kriyAno lopa karanArA A AdhyAtmika kahevAtA lokomAM jJAna ane kriyA ubhayasvarUpa je mokSamArga che teno aMza paNa nathI, teone Astika paNa kevI rIte kahevAya ? mokSanI icchA hovA chatAM teone mokSanA upAyarUpa tapa, saMyama Adi kriyAo pratye aruci che. jene upAyanI aruci hoya tene upeya evA mokSa pratye zraddhA che te kevI rIte mAnI zakAya ? jyAM mokSamArganI ruci nathI tyAM mokSanI ke zuddha AtmAnI ruci che tevuM paNa kevI rIte kahevAya ? AthI AvA mokSamArga pratye aruci ane azraddhAvALA AtmAo ni:saMzaya nAstika ja che. [38] avataraNikA : jJAnamAtramAM abhimAnI evA nAstiko pote to jJAna-kriyA ubhayathI bhraSTa che; te vAta jaNAvI have teo anyane paNa kaI rIte mArgathI bhraSTa kare che, te jaNAvatA kahe che. zloka : jJAnotpatti samudbhAvya kAmAdInanyadRSTitaH / apahRvAnokebhyo, nAstikairvaJcitaM jagat ||39]] zabdArtha : 9. jJAnotpatti - jJAnotpattine 2. samudravya - prakAzita karIne rU. 3nyavRtiH - anya dRSTi dvArA = judo dRSTikoNa raju karIne 46. zremya: kAmarIna - lokothI kAmAdine 6/7. sapanuvA: nAsti: - chUpAvatA evA nAstiko vaDe 8. nAs vacitaM - jagata ThagAyuM che. zlokArtha : potAne jJAna utpana thayuM che evuM prakAzita karIne nAstiko eka judo ja dRSTikoNa raju karI lokothI kAmAdine chupAvIne jagatane chetare che. bhAvArtha : jJAnamAtrathI rAga-dveSAdi Atmika doSone dUra karI zakAya evuM mAnanArA nAstiko lokone kahe che ke, For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAnI upekSA karatA jJAnIonI nAstikatA - gAthA-39 'amane AtmajJAna prApta thayuM che, tethI amane spaSTa jaNAya che ke, zarIra ane AtmA judA che. viSayomAM pravRtti karatAM za2I2 jyAre potAno dharma bajAve che, tyAre AtmA to mAtra jJAtA-draSTA banI rahe che, tethI AtmAne koI karmabaMdha thato nathI.' nizcayanI ke atyaMta UMcI bhUmikAnI AvI vAto vyavahA2vAsita jIvone karavI, A jJAnInA vezamAM rahelA nAstikonI jainazAsanathI anyadRSTi che. A anyadRSTi dvArA teo svayaM to bhogAdinI pravRtti karI rAgAdithI raMgAya che, paraMtu jagatane paNa kAmAdinA vAstavika ahitakara svarUpathI ajJAta rAkhI, parokSa rIte kAmAdinI pravRtti karavA preraNA kare che. A rIte teo lokone kumArge joDavA dvArA chetare che. vizeSArtha : jIvamAM anAdikALathI viSaya-kaSAyamAM pravRtti karavAnA gADha kusaMskAro paDelA che, tethI viSayone zalya ane viSa jevA jaNAvanArA 'satyaM hrAmAM visaM AmA.'1 jevA aneka zAstravacano vAraMvAra vicAravAmAM Ave, tenuM ciMtana karavAmAM Ave; paraMtu tapa, saMyama, zIla Adi sakriyAo dvArA kAma-bhogAdinI pravRtti upara niyaMtraNa ke aMkuza mukavAmAM na Ave to kAma-bhogAdinI AMtarika vRttione UNI AMca paNa AvatI nathI, kema ke jIva nimittavAsI che. viSayonA nimitta vacce rahevAthI tenI viSaya-kaSAyanI vAsanAo vadhu puSTa thAya che. pariNAme tenA upabhoganI vAraMvAra icchA thayA kare che, ane te icchAo anusAra pravRtti karatAM 'viSayomAM sukha che' evo teno bhrama vadhu dRDha thato jAya che. Ama zAstraciMtanathI viSayonI anarthakAritAnuM bhAna thAya; paraMtu viSayonI pravRttithI dUra thayA vinA viSayo bhogavavAnI vRttio nAza pAmatI nathI, tethI jyAre viSayAdinA nimitto maLe che tyAre jIva temAM raMgAI jAya che. AvI paristhitithI AtmAne bacAvavA mATe sAdhake prAraMbhamAM to tapAdi dvArA nimittothI para thaIne AtmAne vairAgyAdi bhAvothI bhAvita karavo joIe, to ja kAma-bhogAdinI AMtarika vRttio nabaLI paDI dhIme dhIme nAza pAme. kAmAdinI vRttione zamAvavAno A zAstrokta sacoTa upAya hovA chatAM, thoDo ghaNo zAstrAbhyAsa karIne jJAnamAtramAM abhimAna karanArA keTalAka loko evuM mAne che ke, rAga-dveSane jItavA mATe tapa, saMyamanI koI jarU2 nathI, mAtra AtmajJAnanI jarU2 che. AvI mAnyatAne kA2Ne ja teo jJAnamAM ghaNo yatna kare che, paNa tene anurUpa tapa, tyAga, AlocanA, pratikramaNa ke deva, gurunI bhakti Adi kriyAo karatA nathI. mithyA abhimAna ane mithyA mAnyatAvALA AvA pracchanna nAstiko sAmAnya jana samakSa paNa evuM pratipAdana kare che ke, 1. sattva AmA vinaM hrAmA, jAmA AsIvisovamA / jAme ya patthamALA, abrAmA khaMti yugaDuM / / ra6rU / / 213 - For Personal & Private Use Only kAmabhoga zalya che, kAmabhoga viSa che ane kAmabhoga AzIviSa sApa jevA che. te kAmabhoga bhogavyA vinA mAtra tenI prArthanA karavAthI paNa eTale ke tenI icchA rAkhavAthI paNa jIvo durgatimAM jAya che. uttarAdhyayana sUtre / / indriyaparAjayazatake - 27 / / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra zAstrano abhyAsa ane zAstravacananuM ciMtana-manana karatAM amane viziSTa tattvajJAnanI prApti thaI che. amane Atmika sukhano sAco mArga lAdhyo che, tenA dvArA ame AtmabhAvamAM ramaNa karI zakIe chIe. amane spaSTa dekhAya che ke A zarIra juduM che ane anaMta jJAnI AtmA judo che. kAma-bhogAdinI kriyAo to jaDa evuM zarIra kare che. AtmA to mAtra tene jANe che - juve che. AtmAne temAM koI rAga-dveSa thatAM nathI, te to - nirALo-alipta che. AvuM AtmajJAna thavAthI amAruM zarIra jyAre kAmabhogAdinI pravRtti kare re paNa amAro AtmA udAsIna rahe che. kamaLa jevA nirlepa AtmAne temAM kyAMya rAgAdi bhAvono sparza thato nathI, AthI ja bhogAdi karatAM amane karmabaMdha paNa thato nathI. vaLI zAstramAM paNa kahyuM che ke, jeo alipta bhAve kAmAdinuM sevana kare che, teo vAstavamAM kAmAdine sevatA ja nathI. teo puNyodayathI prApta thatI utkRSTa bhoga sAmagrIo bhogave topaNa temanI dharmabhAvanA ke AdhyAtmika lInatAmAM leza paNa maMdatA AvatI nathI. kahevAtA jJAnIonuM AvuM pratipAdana bilakula yogya nathI. kemake zAstranA AvA vacano sAmAnya sAdhaka mATe nathI; paraMtu ati UMcI AdhyAtmika bhUmikAsvarUpa yoganI chaThThI dRSTimAM vartatA tIrthaMkara paramAtmA Adi mahApuruSo mATenA A vacano che. AvA mahApuruSo parama vairAgyane varelA hoya che, chatAM bhoga bhogavyA vinA nAza na pAme tevA nikAcita bhogAvalIkarmano udaya thatAM, temane bhogAdimAM pravRtti karavI paDe che. AvI pravRtti karatI vakhate paNa teo tenAthI alipta rahe che, tethI temane te pravRttijanya koI karmabandha thato nathI. A rIte chaThThI dRSTimAM rahelA mahApuruSonI avasthAnuM varNana karatAM vacanone nAstiko anyadRSTithI sAmAnyajana mATenuM kathana jaNAve che. anyaSTithI eTale zAstramAM je dRSTikoNane ke je sthAnane sAme rAkhIne koI kathana karAyuM hoya te dRSTikoNa Adine bAju upara mUkIne te ja kathanane anya dRSTikoNathI, anya sthAna Adi mATe rajU karavuM. A rIte anyadRSTithI kathana karavuM te paNa eka prakAranI utsutra prarUpaNA ja che. vaLI, 2. nivevyamAM kapi, sthA: zuddhi: vana | teraiva tatha zuddhi: cAtu viiita di zrutiH || /23 || - 3NyAtmasAre || je bhogo bhogavate chate paNa kyAreka bhogavanAranI azuddhi thAya che, te bhogo vaDe ja kyAreka bhogavanAranI zuddhi thAya che, e prakAranuM vedanuM vacana che. pa-23 viSayANAM tato bandha-janane niyamo'sti na / ajJAninAM tato bandho, jJAninAM tu na karhicit / / 5/24 / / - adhyAtmasAre / / yogAnubhavazALIone viSayonI anivRtti paNa duSTa nathI, te kAraNathI viSayonA sevanathI karmabaMdha thAya ja tevo niyama nathI. viSayonA sevanathI ajJAnIone baMdha che, paraMtu jJAnIone kyAreya nathI. 524 3. setezasevAnokapi, sevAno na seva7 | phoDa paranano na cA-DDayan parananAnapa || 1/ra1 || - adhyAtmasAre || viSayone nahIM sevato paNa seve che, sevato evo paNa sevato nathI. koI jIva parajanano Azraya karato evo paNa parajanano thato nathI. pa/25 4. gharmazakti na hanyatra, mAyoro vaDhIyalai | danti TIpApado vAyu - kvesTanta na TuvAnam || dha/20 || - adhyAtmasAre | (chaThThI dRSTimAM) bhogano vyApAra, baLavAna evI dharmazaktine haNato nathI, jema dIvAno nAza karanAra vAyu baLatA evA dAvAnaLane haNato nathI. 5/20 For Personal & Private Use Only www jainelibrary.org Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAnI upekSA karatAM jJAnIonI nAstikatA - gAthA-39 215 A rIte saMdarbha vicAryA vagara prarUpaNA karavI te mArga-bhedaka pravRtti che, mATe ja tevI pravRtti karanArAone graMthakArazrIe nAstika kahyA che. hakIkatamAM AvA kahevAtA jJAnIo paNa jyAre khAvA-pIvAnI ke anya koIpaNa bhogAdinI pravRtti kare che tyAre teone rAgAdi bhAvono sparza thaI ja jAya che, Ama chatAM rAgAdinA svarUpane nahIM samajatAM kAM to samajavA chatAM tenI sAme AMkha mIMcAmaNA karanArA A loko kahe che ke, "A bhogAdinI pravRtti to zarIra kare che, AtmAne temAM kAMI lAgatuM-vaLagatuM nathI, te to A paudgalika bhAvono mAtra jJAtA-draSTA che." AvI UMcI UMcI vAto karI pote paNa bhogAdimAM pravartIne, kAmAdinI vRttione poSe che. vaLI, anyane paNa tapa-tyAga-saMyamanA mArgathI dUra rAkhIne, aliptabhAve bhogAdinI pravRtti karavAmAM kAMI vAMdho nathI evI prarUpaNA karIne bhogAdimAM pravartAve che. vAstavamAM yoganI chaThThI dRSTinA jvalaMta vairAgya Adi guNothI samRddha mahApuruSo sivAya prAya: koI jIvanI tAkAta nathI ke kAma-bhogAdinI pravRtti karatAM rAgAdithI alipta rahI zake. sAmAnya jIvone to kAma-bhoganI pravRttio karatAM rAgAdi bhAvo utpanna thaI ja jAya che ane temane tenAthI karmabandha paNa thAya che. koma-bhoganuM AvuM anarthakArI svarUpa hovA chatAM jJAnInA veSamAM rahelA nAstiko 'bhogAdinI pravRtti karavA chatAM amane kAMI thatuM nathI evuM kahIne kAma-bhoganI vAstavikatAne chUpAve che, tenI malinatAne ane AtmAne malina karavAnI tenI kukhyAta kSamatAne DhAMkavAnuM kAma kare che. temanI prarUpaNA ane pravRttithI prAraMbhika bhUmikAnA loko muMjhAI jAya che ane guNaprAptinA rAjamArgathI phaMTAI jAya che. prAraMbhika bhUmikAmAM to rAgAdinA saMskAro toDavA, vairAgyAdi guNone puSTa karavA, krodhAdi doSone parakhavA ke nAza karavA mATe; tapa, tyAga, gurukulavAsa, saMyama Adino mArga ja yogya ane zreSTha che. Ama chatAM kahevAtA jJAnI paNa vAstavamAM pracchanna nAstikonI vAto sAMbhaLIne keTalAka mugdha, avicAraka ke ardhavicAraka loko AtmA ane zarIranA bhedanI mAtra zAbdika vicAraNAo karI dharma pAmyA pachI paNa anAdikALanI jema bhogAdimAM pravRtti karyA kare che. vaLI, ame jJAtA-draSTAbhAve bhogAdinI pravRttio karIe chIe evuM mAnI tene ucita paNa mAne che. Ama karavAthI teo rAgAdi kaSAyo ane karmothI to lepAya ja che paNa sAthe sAthe anucita pravRttimAM ucitatAno bodha karI bhrama ke kadAgrahane paNa puSTa kare che, mithyAtvane gADha banAve che. pariNAme AvA jIvonI saMsArano aMta ANavAnI bhAvanA to pUrNa thatI nathI ja, paNa saMsAranI vRddhi thatI jAya che. Ama tapa-tyAganI kriyAone choDI nAstiko jagatane mokSamArgathI dUra rAkhe che, temanI Atmika guNasaMpattinA nAzanuM nimitta bane che ane AdhyAtmika unnati sAdhavA lokoe temanA upara mUkelA vizvAsano paNa droha kare che, A rIte teo lokone chetare che. 39 For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra jJAna-kriyAnI ekarUpatA gAthA-40 avataraNikA : zloka 36-37 mAM jaNAvyuM hatuM ke, chabI avasthAmAM to sarvatra jJAna-kriyAno samuccaya che paNa kevaLajJAna prApta thayA pachI paNa te samuccaya hoya che, te jaNAvI have chadmasthapaNAnI vizeSa bhUmikAmAM jJAna-kriyAno kevo viziSTa samuccaya hoya che, te jaNAve chezloka : jJAnasya paripAkAddhi, kriyA'saGgatvamaGgati / na tuM prayAti pArthakyaM, candanAdive saurabham ||40 // zabdArtha : 1/2. jJAnI paripachAt di - jJAnanA paripAkathI ja rU. kriyA - kriyA 4. sAtvam kAti - asaMgapaNAne pAme che 6. tuparaMtu 6/7. vandranAvi saurama - caMdanathI jema gaMdha TI2/10. pArthavayaM prathati na - judApaNAne pAmatI nathI = judI paDatI nathI (tema asaMgabhAvane pAmelI kriyA jJAnathI ju paDatI nathI) zlokArtha : jJAnanA paripAkathI ja kriyA asagapaNAne pAme che. gaMdha jema caMdanathI chUTI paDatI nathI tema A asaMgabhAvane pAmelI kriyA jJAnathI pRthaktAne pAmatI nathI arthAt jJAnathI jUdI nathI rahetI. bhAvArtha : pUrva bhUmikAmAM zAstrajJAna ane tapa-saMyamanI kriyA banne judA jovA maLe che; paraMtu jJAna jyAre paripakva bane che eTale ke rAgAdinA vikalpo rahita zuddha bane che, tyAre caMdanagaMdhanyAyathI kriyA paNa asaMgapaNAne pAme che. caMdanathI jema sugaMdha judI jaNAtI nathI paNa tenI sAthe ekarUpa banI gaI hoya che, tema A bhUmikAmAM jJAna ane asaMgabhAvane pAmelI kriyA ekasvarUpavALA banI jAya che, tethI jJAnathI kriyA prathasvarUpe jovA maLatI nathI. vizeSArtha : ajJAnathI prerAyelo jIva AtmA sivAyanA bAhya padArthone AzrayIne aneka vikalpo karyA kare che. jIvanI te bAhya padArtho saMbaMdhI utsuktA samyagujJAna prApta thatAM dhIre dhIre zAMta thatI jAya che ane tenAmAM Atmika bhAvonI ruci pragaTe che. jJAna dvArA Atmika AnaMdanI anubhUti karato sAdhaka uttarottara evI kakSAe pahoMce che ke, jyAre tenA cittamAM AtmA sivAyanA padArtho saMbaMdhI koI ja saMkalpa-vikalpo UThatA nathI, bAhya padArtho sAthe tene mohakRta koI saMbaMdha ja raheto nathI. For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-kriyAnI ekarUpatA - gAthA-40 te avasthAmAM paNa sAdhaka zarIra, karma AdithI saMkaLAyelo hovAne kAraNe tene bAhya padArthonA saMparkamAM AvavuM to paDe che, paraMtu te saMparkamAM AvatA padArthane mAtra juve che, jANe che eTale ke te padArthano mAtra jJAtAdraSTA banI rahe che, paraMtu te saMbaMdhI rAgAdinA koI bhAva ke vikalpa tene sparzatA nathI. rAgAdinA vikalpa vagarano Avo jJAnano zuddha1 upayoga te ja jJAnano paripAka che. sAdhaka aneka bhUmikAomAMthI pasAra thAya tyAre Avo jJAnano paripAka zakya bane che. anAdikALathI sAdhakanA AtmA upara mithyAtvanuM sAmrAjya pravartatuM hoya che ane mithyAtvanI hAjarImAM AtmAnuM ahita thAya te rIte ja jJAna pravartatuM hoya che. A jJAnano azubha upayoga kahevAya che ane tenAthI prerAIne jIvanuM vIrya paNa kAma-bhogAdinI pravRttio ke hiMsA, jUTha, corI Adi azubha ane ahitakara pravRttiomAM ja pravarte che, tethI A avasthAmAM jJAna ane vIrya banne azuddha ja hoya che. 217 mithyAtva maMda paDe ane samyagdarzana Adi guNo pragaTe tyAre sAdhaka potAnA Atmahitane jANI zake che, tethI te AtmahitArthe tapa-saMyama AdinA aneka zubha vikalpo kare che. Avo zubha vikalpovALo jJAnano upayoga zubha upayoga kahevAya che. A zubha upayogathI prerita jIvanuM vIrya paNa zubha bane che. zubha vIrya AtmabhAvane ullasita ka2vAnA lakSyathI zAstrokta tapa-saMyama AdinI AcaraNAomAM pravarte che. Ama A bhUmikAmAM zubha jJAnopayoga yathArtha bodhasvarUpe dekhAya che to zubha vIryopayoga ucita AcaraNAo, satakriyAorUpe dekhAya che. zrutajJAnanA sahAre vAraMvAra sadanuSThAna-kriyAonuM sevana karavAthI sAdhaka eka evI kakSAe pahoMce che ke, jyAre tenA mATe sakriyAo sahaja banI jAya che, tethI pUrvamAM Atmahita mATe je tapa, saMyama AdimAM pravartavAnA zubha vikalpo karavA paDatA hatA tenI paNa koI AvazyakatA rahetI nathI. pariNAme sAdhaka zubhaazubha sarva prakAranA vikalpanA abhAvavALI nirvikalpa samAdhi prApta kare che. rAgAdinA vikalpa vinAno A jJAnano zuddhaupayoga te ja jJAnano paripAka che. A zuddhaupayogarUpa jJAnanA paripAkathI AtmavIrya paNa zuddha bane che ane tenAthI prerita kriyA asaMgabhAvane pAme che, eTale ke pUrve prazasta rAgAdinA kAraNe kriyA je prIti, bhakti ke vacanaanuSThAnarUpa hatI, te have asaMgaanuSThAnarUpa bane che. saanuSThAna jyAM sudhI prIti, bhakti, vacanaanuSThAnarUpa hoya che, tyAM sudhI jJAnanA zubhaupayogathI vIrya bAhya zubha AcaraNAomAM paNa pravartatuM hoya che. sad anuSThAna jyAre asaMgaanuSThAnasvarUpa bane che, tyAre jJAnanA zuddhaupayogathI prerita vIrya paNa AtmAnA zuddha jJAnAdi guNomAM lIna banavAnA yatnarUpe ja pravarte che. te pachI kriyA bAhya AcaraNArUpa nathI rahetI; paraMtu te sUkSma kaSAyonA ucchedamAM ane AtmabhAvamAM lIna thavAnA aMtaraMga yatnarUpe pravartatI hoya che. pUrvamAM zrutajJAnanA baLathI jagatanA bhAvothI alipta ane asaMga banavA cAritrAcAranI kriyAo karAtI 1. AtmabhAvane ullasita karavAmAM pravRtta jJAnanA zuddha ane zubha upayoga saMbaMdhI vizeSa vAto pUrve bIjA adhikAranI gAthA169mAM che. For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra hatI, tethI tyAre zAna ane kriyA judA jaNAtA hatA; paraMtu jyAre jJAnano paripAka thAya che tyAre te kriyA paNa rAgAdinA saMga vagaranA jJAnanA zuddha upayogarUpa banI jAya che ene te paNa mAtra Atmika guNomAM sthira thavA rUpe ja pravarte che. pariNAme mohanA saMzleSa vagaranuM zuddhajJAna ane asaMgabhAvavALA jIvanA vIryarUpa kriyA eka bIjAthI bhinna nathI rahetA. tethI ja kahyuM che ke, caMdanathI jema tenI sugaMdhane chUTI pADI zakAtI nathI tema jJAnano paripAka thAya tyAre asaMgabhAvane pAmelI kriyAne jJAnathI chUTI pADI zakAtI nathI. jJAna ane kriyA caMdana-gaMdhanI jema ekarUpa banI jAya che. 218 yogaviMzikAnI gAthA-18mAM jaNAvyuM che ke asaMgaanuSThAna ane nirAlaMbanayoga eka ja che, kemake saMgano tyAga te ja anAlaMbanasvarUpa che. vaLI tyAM ja AgaLa gAthA-19mAM jaNAvyuM che ke nirAlaMbana yoga tadguNapariNatirUpa che. tethI e prApta thAya ke asaMgabhAvavALI kriyA tadguNapariNatirUpa hoya che. tadguNapariNati eTale paramAtmAnA = zuddha AtmAnA jJAnAdi guNonI sAthenI samApatti. samApatti eTale samapaNAnI ke tAdAtmyabhAvanI prApti, tethI asaMgaanuSThAnanI kriyA AtmAnA zuddha jJAna sAthe samapaNAne prApta kare che. AthI ja graMthakA2zrI kahe che ke asaMgaanuSThAnanA kALamAM jJAna ane kriyAmAM judApaNuM rahetuM nathI, te banne jaLa ane jaLarasanI jema ekarUpa banI jAya che. 40nA 2. asaGgAnuSThAnAtmA caramo yogo'nAlambana yogo bhavati saGgatyAgasyaivAnAlambanalakSaNatvAt iti bhAvaH x x x tagguNapariNairUvo suhumo aNAlaMbaNo nAma / / 19 / / 3. asaMgaanuSThAna = nirAlaMbanayoga = taguNapariNati = AtmAnA zuddhajJAna guNa sAthenI samApatti. asaMgaanuSThAna rUpa kriyA = zuddhajJAnano upayoga = vItarAgatA sAthenI samApatti = prazAntavAhitA = visabhAgaparikSaya ityAdi. saMdarbha grantha - yogaviMzikA gA. 18, yogaddaSTi gA. 175-176 ane zAstrayoga-zuddhiadhikAra gAthA-14, 15 -yoviziSThA nA-28 vRttau / / yogaviMzikAyAm / / For Personal & Private Use Only www.jainlibrary.org Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 jJAna-kriyAnA saMyogathI prIti Adi anuSThAnonI saMgati - gAthA-41 jJAna-kriyAnA saMyogathI prIti Adi anuSThAnonI saMgati. gAthA-41 avataraNikA : jJAna ane kriyAno samuccayavAda hovAne kAraNe ja anya darzanakAro anuSThAnanA je cAra bhedo pADe che te paNa saMgata thAya che, tevuM batAvavA jaNAve chezloka : prItibhaktivaco'saGagairanuSThAnaM caturvidham / yatparaiogibhirgItaM taditya yujyate'khilam // 41 // zabdArtha : 9/ra.rekofma: - anya yogIo vaDe rU. 47 - je 4, prItimavivoDakIH - prIti, bhakti, vacana ane asaMganA bhedathI /6/7. vaturvadharmI manuSThAnam zataM - cAra prakAranuM anuSThAna kahevAyuM che 8/2. tat vatrama - te sarva 10/99. rUlya yupate - A rIte ghaTe che. zlokArtha : anya darzanamAM rahelA yogIoe je prIti, bhakti, vacana ane asaMga ema cAra prakAranA anuSThAno kahyA che te sarva bhedo paNa A rIte jJAna ane kriyAno samuccayavAda svIkAravAthI ja ghaTe che. bhAvArtha : pataMjaliRSie prItianuSThAna, bhaktianuSThAna, vacanaanuSThAna ane asaMgaanuSThAna: Ama kriyAnA cAra bhedo pADelA che. A bhedo mAtra kriyAthI ke mAtra jJAnathI nathI paDatAM; paraMtu jJAnasaMvalita kriyAnA A bhedo che. jJAna jema jema sUkSma ane vistRta banavA sAthe vizuddha bane che tema tema kriyAo paNa zuddha ane niraticAra thatI jAya che, mATe kriyA sAthenuM jJAna ja mokSanuM kAraNa bane che. vizeSArtha : pAtaMjala yogadarzananA anuyAyIoe sa-anuSThAnanA cAra prakAra batAvyA che : 1. prIti 2. bhakti 3. vacana 4. asaMga. A cAre anuSThAno jainazAsananI mAnyatA mujaba jJAna-kriyAnA samuccayavAdane svIkAravAthI ja ghaTI zake che. temAM : 1. "A ja kriyA mArA AtmahitanuM sAdhana che, te ja mane sAcuM sukha Apaze" - anuSThAnasaMbaMdhI AvA jJAnane kAraNe anuSThAna pratye parama prIti upaje che. A prItithI potAnI samaja ane zaktino pUrNa upayoga karI, bIjA sarva kAryo choDIne prayatnanA atizayathI thatuM anuSThAna, te prIti anuSThAna che. 2. anuSThAna karavAthI kevA prakAranA guNanI prApti thaze, teno vizeSa bodha hovAne kAraNe bAhya pravRttithI For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra prItianuSThAna jevuM ja dekhAtuM; paraMtu tenA karatAM vizeSa bahumAnavALuM anuSThAna bhaktianuSThAna kahevAya che. temAM vizeSa samaja ane prayatna hovAthI te mokSamArgane vadhu anukULa hoya che. 3. zAstramAM je anuSThAna je samaye, je vidhithI ane je bhAva jALavIne karavAnuM kahyuM hoya, te ja prakAre je anuSThAna karavAmAM Ave tene vacanAnuSThAna kahevAya che. A anuSThAnavALA sAdhakone zAstranuM savizeSa jJAna hoya che ane teo kriyA karatAM teno pUrNa upayoga karI zake che, tethI teo vacananA anusaMdhAnapUrvaka sarvatra ucita pravRtti kare che. 4. zAstranA atyaMta daDha saMskAranA kAraNe kriyA karatI vakhate zAstravacananA smaraNa vinA candana gaMdhanyAyathI AtmAnA svabhAvabhUta baneluM anuSThAna te asaMgaanuSThAna che. A anuSThAnanA kALamAM zAstravacananAnusAra kriyA karavA mATe prayatna karavo paDato nathI; paraMtu pUrve karela vacanAnusArI sAdhanAthI pragaTelA prabaLa saMskAronA kAraNe svAbhAvika ja tevI pravRtti thAya che. A cAra prakAranA anuSThAnamAM prathama be anuSThAna bAhya dRSTithI sarakhA lAge che; paraMtu samaja ane zraddhAnA bhedanA kAraNe bane anuSThAnamAM bheda paDe che. prItianuSThAna karatAM bhaktianuSThAnavALAnI AMtarika guNonI samaja ane zraddhA vizeSa prakAranI hoya che, tethI temanI kriyAmAM paNa vizeSatA Ave che. bannenI rucino A bheda bannenA jJAnamAM rahelI vizeSatAne kAraNe ja utpanna thAya che. e ja rIte vacana anuSThAna ane asaMga anuSThAnavALAnI bAhyakriyA sarakhI dekhAvA chatAM ekamAM zAstranI sUkSma samaja che ane tatprerita kriyA che ane bIjAmAM zAstrabodhathI paNa AgaLa vadhI anubhavajJAna che ane tatprerita kriyA che. Ama anubhavajJAnanA kAraNe asaMga anuSThAna pUrvanA anuSThAna karatAM vizeSa bane che. A rIte cAre anuSThAnonuM avalokana karavAmAM Ave to spaSTa samajAya tevuM che ke jJAnanI zuddhi ane vRddhinA kAraNe ja kriyAomAM paNa sUkSmatA ane suMdaratA Ave che, eTale A kriyAnA bhedo mAtra jJAnathI nathI ke mAtra kriyAthI paNa nathI; paraMtu jJAna ane kriyAnA samuccayathI thayelA sad-anuSThAnanA bheda che. - sadanuSThAnanA A prakAro e ja vAtanuM samarthana kare che ke jJAna-kriyAno syAdvAda ja sarvakarmano nAza karavA samartha che; paraMtu mAtra jJAnathI sarvakarmano nAza zakya nathI. 41il. For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-kriyA pratye samAna AdarathI ja mokSaprApti gAthA-42 jJAna-kriyA pratye samAna AdarathI ja mokSaprApti gAthA - 42-43-44 avataraNikA : zloka 34 thI mAMDI atyAra sudhI vividha rIte jJAna-kriyAno samuccaya darzAvyA pachI have jJAna ane kriyAnA samuccayanuM phaLa jaNAve che zloka : jJAneM caiva' kriyAyAM' caeN, yugapadvihitAdara: / dravyabhAvavizuddhaH san, prayotyeva paraM padam // 42 // 221 zabdArtha : 1/2. jJAne gha - jJAnamAM 3/4. kriyAyAM haiM - ane kriyAmAM /6. yupaddhihitAvara: va - jeNe ekI sAthe Adara dhAraNa karyo che = ekI sAthe yatna karavAvALo ja 7. dravyamAvizuddha: san - dravya ane bhAvathI vizuddha thato 8/1. paraM pavam - paramapadane 10/11. prayAti va - pAme ja che. zlokArtha : jJAna ane kriyAmAM ekI sAthe yatna karavAvALo vyakti ja dravya ane bhAvathI zuddha thato paramapadane pAme ja che. bhAvArtha : jeo jJAna ane kriyA bannemAM eka sAthe yatna kare che, teo saMvara ane nirjarA karIne dravyakarmathI mukta thavArUpe dravyazuddhi prApta kare che ane jJAna-kriyA dvArA mohano nAza karatAM teo bhAvathI zuddha thAya che. A rIte uttarottara dravya ane bhAva zuddhine sAdhatAM teo cheka mokSa sudhI pahoMcI zake che. vizeSArtha : zuddha Atmatattvane pragaTa karavA mATe jJAna ane kriyAmAM eka sarakho Adara ane eka sarakho yatna hovo atyaMta jarUrI che. AvA AdaravALA sAcA arthamAM ekamAtra munio hoya che. grahaNazikSA meLavavA dvArA teo jJAnamAM prayatnazIla rahe che, to AsevanazikSA dvArA teo kriyAmAM prayatnazIla rahe che. temanuM zAstrajJAna temane AtmA ane tenA darzana, jJAna, cAritra Adi guNono bodha karAve che, to kriyA temane parabhAvathI nivRtta karI Atmika guNomAM sthira kare che. prAraMbhika kakSAnA muni bhagavaMto jJAnane anusAra pravRtti ka2vA yatna kare che, to paNa kaSAyo kyAreka temAM vighna kare che, tyAre jJAna hovA chatAM kriyAmAM UNapa dekhAya che, paraMtu mahAsAttvika muni bhagavaMto to kaSAyAdine AdhIna thayA vinA prabhu AjJA anusAra saMyamanuM pAlana kare che. bhagavAnanA vacanAnusAra pravRtti karatAM temano moha nabaLo paDe che, te kAraNathI teonI kriyAomAM vadhu sUkSmatA Ave che. jenA pariNAme sUkSma paNa kaSAyo nAza pAme che ane teo bhAvathI vizuddha vizuddhatara banatA jAya che. sAthosAtha temanA dravya karmono paNa nAza thAya che. For Personal & Private Use Only www.ahir ludhary.org/ Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra A rIte jJAna ane kriyAmAM sarakho Adara jALavanAra sAdhaka kramaza:dravyathI sarva karmano ane bhAvathI moha Adi bhAvono nAza karI dravya-bhAvathI vizuddha thaIne paramapada prApta kare che. Ama nizcita che ke jJAna ane kriyAnA samuccayathI ja mokSa maLe che, mAtra jJAna ke mAtrakriyAthI nahIM, tethI jJAnI mATe paNa kriyA ati Avazyaka che. 4rI/ avataraNikA : kriyAyoga ane jJAnayoganA saMyogathI prApta thatAM phaLanuM varNana karavA pUrvaka have aMtima be zloko dvArA kriyAyogazuddhi adhikArano upasaMhAra kare chezloka : kriyAjJAnasaMyogavizrAntacittAH,samudbhUtanirbAdhacAritravRttAH, nayonmeSanirNItaniHzeSabhAvAstapaHzaktilabdhaprasiddhaprabhAvAH ||43 || bhayakrodhamAyAmadAjJAnanidrApramAdojjhitAH zuddhamudrA munIndrAH / yazaHzrIsamAliGgitA vAdidantismayocchedaharyakSatulyA jayanti ||44 || zabdArtha : 9. kriyAjJAnasaMyo vizrAvittA - kriyA ane jJAnanA saMyogathI jeonuM citta vizrAnta thayuM che 2. samudvanirvAghAritravRttA: - bAdhA vinAnuM cAritra vrata jeone pragaTa thayuM che rU. nojopanitaniHzeSamAvA: - nayonI dRSTi khUlavAthI jemaNe saMpUrNa bhAvono nirNaya karyo che 4. tA:vitathvaprasiddhapramAvA: - tapanI zaktithI jemaNe prasiddha prabhAvo prApta karyA che 6. mayodhamAyAmavIjJAnanidrAkamAva itA: - jeo bhaya, krodha, mAyA, mada, ajJAna, nidrA ke pramAdathI rahita che 6. zuddha mudrA: - jeo zuddhamudrAvALA che 7. yaza zrImatmiktA: - yazarUpI lakSmIthI AliMgana karAyelA 8. vaDhintibhayocchedaryakSatulyA: - vAdIrUpI hAthInA smaya = abhimAnano uccheda karavAmAM siMha jevA 2/10. munIndrA: natti - munIndro jaya pAme che. zlokArtha/bhAvArtha : 1. jJAna ane kriyAnA saMyogathI jeonuM citta vizrAnta thayuM che, 2. nirAbAdha = niraticAra cAritra vrata jemane pragaTa thayuM che, 3. nayanI dRSTi khUlavAthI jeoe dareka padArthanA saMpUrNabhAvone nirNAta karyA che = jeo dareka padArthanA yathArtha svarUpane jANe che, 4. tapanI zaktithI je oe cAre kora prasiddha prabhAva prApta karyo che, 5. jeo bhaya-krodha-mAyA-mada-ajJAna-nidrA-pramAda Adi kASAyika bhAvothI mukta che, 9. jeo zuddhamudrAne dhAraNa kare che, 7. jeone yaza rUpI lakSmIe AliMgana karyu che = jeono yaza traNe lokamAM phelAyelo che tathA 8. jeo vAdIrUpI hAthIonA madane utAravAmAM siMha jevA che, te munIndro jaya pAme che. vizeSArtha : graMthakArazrI "kriyAyogazuddhi' adhikAranA aMtima be zloka dvArA jJAnayoga ane kriyAyoganA subhaga samAgamavALA muni bhagavaMto kevA viziSTa hoya che ane teone kevI Rddhi, samRddhinI prApti thAya che For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-kriyA pratye samAna AdarathI ja mokSaprApti - gAthA-43-44 223 te jaNAvI, samyagu-jJAnapUrvakanI kriyAnuM mahattva darzAvI rahyA che. A jagatamAM munibhagavaMto sivAyanA sarva jIvonuM citta satata bAhya padArtho viSayaka utsukatA ane kutuhalavRttithI gherAyeluM hovAne kAraNe grAnta-thAkeluM rahetuM hoya che. jyAre jJAnayoga ane kriyAyogasaMpanna muni bhagavaMtonuM citta AvA khaLabhaLATathI mukta sthira samudra jevuM zAMta ane gaMbhIra hoya che. Atmika AnaMda mANyo hovAthI teo parabhAva pratye atyaMta udAsIna rahetA hoya che. jenA kAraNe game tevA nimitto vacce paNa temanA cittamAM kyAMya rAgAdijanya vikRtabhAvo thatA nathI; paraMtu viparIta saMyogomAM paNa temanuM citta upazamabhAvanA AnaMdane anubhavatuM hoya che. AvA cittamAM kyAreya zramano anubhava thato nathI. tattvanI spardhAtmaka vicAraNAothI te citta satata phurtivALu tathA vizrAnta eTale ke thAka, glAni, hatAzAthI rahita taro tAjuM (fresh) rahetuM hoya che. A yogIomAM zuddha AtmasvarUpane pragaTa karavAnI eka AgavI sUjha hoya che. jenA dvArA teo vrata, niyama, aucitya, Avazyaka kriyA Adi sUkSma aticArone ane Atmika sukhanI prAptimAM bAdhaka bananArA doSo tathA durguNone sArI rIte oLakhe che. vaLI, AtmasparzI kriyAo dvArA teo A doSonI duHkhakAritAne svayaM saMvede paNa che. Avo bodha ane AvI saMvedanAo anusAra teo dRDha prayatna karI potAnI sarva pravRttione nirmaLa ane niraticAra banAve che. chaThThA guNasthAnakanA uparanA kaMDakomAM ke sAtamAM guNasthAnakamAM vartatA A mahAtmAo potAnA cAritrane uttarottara vizuddha banAvIne satata Atmika AnaMdanI anubhUti karatAM karatAM cheka mokSa sudhI pahoMcI zake che. anubhavAtmaka jJAnayoga ane kriyAyoganA samAgamathI A yogImAM viziSTa prakArano jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazama khIle che, teo dareka dRSTikoNathI padArthane vicArI zake che. jyAM sudhI jIva eka dRSTikoNathI vastune jANavA prayatna kare che tyAM sudhI te paraspara vAda-vivAdathI kadarthanA ane viDaMbanA ja prApta kare che; paraMtu sarva nayonI dRSTine svIkAravAthI yogIonA cittamAM AvI kadarthanAono koI prazna ja nathI raheto. niSpakSapAtI hovAthI A yogIo samabhAva ane madhyasthapaNAnA sukhano anubhava karI zake che. vaLI potAnI vAtanI pakkaDa ke koIpaNa prakArano kadAgraha na hovAne kAraNe teone anya lokonI jema ahaMkAranI pIDA thatI nathI. AvA mahAtmAo ja sarvajJanA syAdvAdagarbhita bhAvonA rahasyane pAmI zake che ane tene prakAzita karI anekanuM kalyANa karI zake che. sUkSma bodha hovAthI teo kyAreya paNa potAnA lakSyane bhUlatA nathI ane sadA parama AnaMdathI bharapUra hoya che. jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamanI jema A yogIomAM vIryAntarAyano paNa ciMtavI na zakAya tevo kSayopazama pragaTe che ane tethI tapanA prabhAve temanAmAM anaMtI zaktino ughADa thAya che. lokone Azcarya pamADe tevI aNimA, ladhimA, garimA jevI aneka labdhio koI prayatna vinA sahaja siddha thAya che. AkAzamAM UDavAnI, cAlavAnI, sUryakiraNane pakaDIne caDhavAnI vagere aneka zaktio pragaTe che. temanA kapha, jhADo, kAna-na zarIranA avayavomAM utpanna thato maLa tathA temanA hAtha Adi aMgono sparza Adi paNa auSadhirUpa banI jAya che. AvI AvI aneka labdhi-samRddhinI prApti te yogano ja prabhAva che. AzcaryanI vAta e che ke AvI labdhio ane samRddhio prApta thavA chatAM teno upayoga karavAnI temane icchA mAtra thatI nathI. tapa dvArA AvI camatkArika For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 3-kriyAyogazuddhi adhikAra zaktio pragaTavAne kAraNe A mahAtmAo gautama Adi mahAmunionI jema cotarapha prasiddhi pAme che. Atmika AnaMdanI anubhUtipUrvakanA jJAnayoga ane kriyAyoganI ArAdhanAthI yogI sthitaprajJabhAvane prApta kare che. rAga-dveSa preraka koIpaNa nimitta UbhA thAya topaNa A mahAtmA krodhAdine AdhIna thatA nathI. taduparAMta bhaya, zoka, jugupsA, hAsya, rati, arati Adi nokaSAyo ke ajJAna, nidrA Adi pramAdane paNa AvA yogIonA cittamAM koI sthAna maLatuM nathI pramAda AdithI mukta hovAne kAraNe A mahAtmAonI mudrA zuddha hoya che arthAt teo saumya AkRti dharAvatA hoya che, temanuM mukha sadA suprasanna hoya che, netro nirvikArI hoya che, vANI gaMbhIra hoya che, cAla dhIratA bharelI hoya che, temanI ekapaNa pravRtti kASAyika bhAvothI kharaDAyelI hotI nathI. kahevAya che ke koTaramAM agni baLato hoya to vRkSa kyAreya paNa lIluMchama rahI zakatuM nathI. tema aMdaramAM kaSAyAdi doSo paDyA hoya to te bolacAlamAM vartAyA vinA rahetA nathI. jJAna-kriyAmAM magna A mahAtmAnA kaSAyo zAMta thaI javAnA kAraNe ja temanI mudrA zAMta-prazAMta ane saumyabhAvathI yukta hoya che. A yogIono puNyaprabhAva paNa prabaLa koTino hoya che ane kaSAyothI para hovAne kAraNe temanuM sarvatra aucitya paNa ajoDa koTinuM hoya che, jenA kAraNe temano yaza diga-digaMta sudhI phelAyelo hoya che. yaza-kIrti mATe teo kyAre paNa yatna karatAM nathI. koI potAnI yazogAthA gAya tevuM icchatA paNa na eTale ke yazarUpI lakSmI temano cheDo choDatI nathI, temanI sAthe ne sAthe ja rahe che. "praza:zrI' zabdanA prayoga dvArA graMthakArazrIe pUrvanA adhikAranI jema ahIM paNa potAnA nAmano ullekha karyo che. sanzAstranA abhyAsathI paNa AgaLa vadhI jeoe anubhavajJAna prApta karyuM che ane kriyAyoganI sAdhanA dvArA jeo mokSamArgane spaSTapaNe jANe che ane mANe che tevA A mahApuruSonI karuNA paNa na kalpI zakAya tevI che. je paravAdIo mithyAbhimAnavALA che, kuyuktio dvArA jeo bhoLA lokone bharamAvI unmArge laI jaI rahyA che tevA paravAdIone A yogIo sAmethI AhvAna karI temanI kuyuktione kacaDI nAMkhe che ane suyuktionuM sthApana kare che. te dvArA teo mugdha jIvone unmArgathI ugAre che ane temane sanmArgamAM sthApIne parama sukhano mArga cIMdhI anaMta sukhanA svAmI banAve che. AvA aneka viziSTa guNonA kAraNe ja A yogIo bAhyazatrurUpa paravAdI Adine jItIne bAhya jagatamAM vijayanI varamALA vare che tathA kASAyikabhAvarUpa AMtara zatruone jItIne AMtarika duniyAmAM vijayavaMtA bane che. jJAna ane kriyAnA saMyogavALA munio' na kahetAM kriyA ane jJAnanA saMyogavALA munio AvA guNothI yukta che tema kahevA dvArA "kriyAyogazuddhi' nAmanA A adhikAramAM graMthakArazrIe kriyAnI mahattA paNa jaNAvI ane sAthosAtha samatAdi guNono AnaMda jemaNe mANavo hoya temaNe samyagujJAna ane sammakriyAmAM yatna karavo joIe tevo nirdeza paNa karyo. //43-44o / / iti adhyAtmopaniSatprakaraNe kriyAyogazuddhinAmA tRtIyo'dhikAraH / / For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIje. 4-sAmyayogazuddhi adhikAra For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSa 4-sAmyayogazuddhi adhikAra dUre svargasukhaM muktipadavI sA davIyasI / manaHsaMniditaM dRSTa, sparaMtu samatAsuram IIS/rUAA - adhyAtmasAre samatAdhikAre sukha saunuM lakSya che, paNa vAstavika sukha kyAM che te khabara na hovAthI sau alaga-alaga dizAmAM doDyA kare che. zAstrayoga te vAstavika sukhanI dizA cIMdhe che, to jJAnayoga te sukhanuM anubhUtipUrvakanuM jJAna karAve che, jyAre kriyAyoga te sukhane pAmavAno prAmANika prayatna che. A traNe yogo sukhanAM sAdhano che; jyAre sAmyayoga to svayaM sukhAnubhUti che, te sAdhanAnI keDInuM gantavya che. sAmyayoga eTale samatAsukhanI sAthe AtmAnuM kAyamI joDANa. AvA joDANathI prApta thatI Atmika zuddhi te "sAmyayogazuddhi,' AtmikazuddhinuM jJAnayoga ane kriyAyoga pachInuM cothuM sopAna. AtmAnA svarUpanuM ane tenI karmakRta virUpatAnuM jJAna meLavI, zuddha AtmasvarUpane anukULa pravRttio AdarI tathA tene pratikULa bane tevI anucita azubha pravRttione aMkuzamAM laI, dareka paristhitino sahajabhAve svIkAra karI levo, eTale ke karmAnusAra je maLe sukha ke duHkha, saMpatti ke vipatti, mAna ke apamAna, lAbha ke nukasAna, ISTa ke aniSTa, jaya ke parAjaya..!! te sarvene gamA-aNagamA ke rAga-dveSa AdinA dvanda vinA nirdhanvabhAve sahajatAthI svIkArI levA. koIpaNa prakAranI utsukatA, durbhAva, bhaya, zoka ke AkarSaNanI lAgaNIonI asara nIce taNAyA vagara bAhya ke aMtaraMga paristhitimAMthI vihuvaLa thayA vinA pasAra thaI javuM, tenuM ja nAma "samatA'. janma-janmAMtarathI saMcita vibhAvadazAnA saMskAro, vAsanAo, vicitra Avego ke rAgAdinA vikAronA thara sAmyayoganI prApti vinA nirmaLa karavA azakya che, tethI ja "sAmyayoga' e sAdhanAnI dharI che. For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra samatAne samajavI sahelI che, paraMtu tene sAdhavI ati kaparI che. prabhuvacananI aDaga zraddhA, prabhuvacanano AtmasAt banelo talasparzI bodha ane prabhuvacananI aNizuddha AcaraNA karyA vinA samatAnI prApti eka sohAmaNuM sapanuM ja rahe che. sUkSmabodharUpa jJAnayoga ane suMdara AcaraNArUpa kriyAyoga dvArA ja sAmyayoga siddha thAya che, tethI eka apekSAe vicArIe to jJAnayoga ane kriyAyogathI te bhinna che. jyAre bIjI apekSAe vicArIe to jJAnayoga paNa rAgAdi - rahita zuddhabodharUpa che. kriyAyoga paNa rAgAdi - rahita zuddhavIryane svarUpa prAgaTyanI dizAmAM pravartAvavArUpa che ane sAmyayoga to spaSTapaNe rAgAdi dvandra - rahita nirTandrabhAva svarUpa che, tethI A rIte sAmyayoga e jJAnayoga ke kriyAyogathI bhinna nathI, paNa temAM samAyelo ja che. A svarUpe to sAmyayoganI prAptimAM ja jJAnayoga ke kriyAyoganI saphaLatA che. Ama sAmyayoga, jJAnayoga ane kriyAyogathI koIka apekSAe judo che to koIka apekSAe ekarUpa paNa che. AthI ja je mokSamArgane graMthakArazrIe apekSAe zAstrayoga, jJAnayoga, kriyAyoga ane sAmyayoganI zuddhisvarUpe darzAvyo che, te ja mokSamArgane anya apekSAe jJAnakriyAmyAM mokSa:' e sUtra dvArA mAtra jJAna ane kriyAsvarUpe paNa darzAvAyo che. AgAmomAM Thera Thera mRtadharma ane cAritradharmarUpe mokSamArga batAvAyo che. te paNa jJAna-kriyArUpa che. A rIte jyAM jyAM Atmika zaddhino mArga jJAna-kriyAsvarUpe varNavAyo che tyAM tyAM sAmyayoga te bannethI bhinna nahi rahe. jJAnayoga ane kriyAyogarUpa ja sAmyayoga banI jaze. graMthanA ATalA parizIlana parathI eTaluM spaSTa thaI cukyuM che ke, cAre zuddhio paraspara saMkaLAyelI che, tethI vyavahAranayanI apekSAe vicArIe to je apunabaMdhaka kakSAmAM "saMsArathI chUTavAno upAya zuM ?" AvI tAtvika jijJAsAthI zAstrayogano prAraMbha manAya che te ja apunabaMdhaka kakSAmAM prAraMbhika jJAnayoga, kriyAyoga ane sAmyayoga paNa sAthe ja rahelA hoya che. eka bIjA sAthe sumeLa hovAthI jJAnayoga ane kriyAyoganI jema sAmyayoga paNa anekavidha taratamatA dharAve che; chatAM A adhikAramAM graMthakAre te bIjarUpa ke tethI thoDA vikasita aMkura, praroha vagere svarUpa sAmyayogane mukhya na gaNatAM lagabhaga sarva zlokomAM mukhyatve nirvikalpa avasthAmAM ke asaMga anuSThAnanA kALamAM vartatA zreSTha sAmyabhAvanuM ja varNana karyuM hoya tevuM jaNAya che. Aje ApaNA mATe bhautika sukhonI parAkASThAvALuM svarganuM sukha mANavuM te paNa bahu dUranI vAta che ane bhautika eka paNa padArtha na hovA chatAM AtmasAtuM thatuM mokSanuM sukha mANavuM te to ati ati dUranI vAta che; paraMtu cittanI For Personal & Private Use Only www jainelibrary.org Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravezikA 229 prasannatA Adi rUpa samatAbhAvanuM nirlendra sukha mANavuM jarA paNa durlabha nathI. ApaNI prAthamika sAdhanAdazAmAM paNa te to ApaNA manamAM raheluM hovAthI ati nikaTa ane svAnubhavathI siddha banI zake tevuM vAstavika sukha che, tethI A adhikAranuM adhyayana-adhyApana karI sAdhakoe A viSamakALamAM paNa jenI prApti ane anubhUti zakya che tevA samatAsukhane pAmavA, mANavA mATe nirvikalpa avasthAnA lakSyapUrvaka jJAnayoga ane kriyAyogamAM niraMtara prayatna karavo joIe. zlokAntargata viSayAnukramaH A adhikAramAM graMthakArazrIe athathI Iti sudhI upajAti chandanA geya zloko dvArA mAtra sAmyayoga-samatAyoganuM ja varNana karyuM che. jemAM prathama zlokamAM mokSamArganI nirAbAdha gati mATe sAmyabhAvanI upayogitAne varNavI che. bIjA zlokamAM pratyeka sAdhaka mATe upayogI bane tevA sAmyabhAvanI prAptinA upAyo darzAvyA che, to trIjAthI pAMcamA zloka sudhI sAmyabhAvasaMpanna yogInI vizeSatA jaNAvI che. anekavidha sAmyabhAvamAMthI subuddhi kevA sAmyabhAvane potAnuM lakSya banAve che te chaThThA zlokamAM batAvI, tenI prApti kyAre thAya te sAtamA zlokamAM pradarzita karyuM che. samatA vinA sAmAyika nathI ke paramAtmAnA darzana paNa nathI ane eka mAtra samatAthI cheka mokSa sudhI pahoMcI zakAya che, tevI rasaprada vAto zloka AThathI dasa sudhI karI che. samatA vinA zuM nukasAna che ane samatAthI kevA phAyadA thAya che te sarve vAto agIyAramAthI caudamA zloka sudhI spaSTa karI che. zrIdamadantamuni, zrInamirAjarSi, zrIskandhakasUrinA ziSyo, zrImetAryamuni, zrIgajasukumAlamuni, zrIarNikAputra AcArya, zrIdaDhaprahArIjI, mAtA marudevA AdinI ajoDa samatAnuM varNana paMdarathI bAvIsa sudhInA mananIya zlokomAM karyuM che. prAMte sAmyabhAvavALo sAdhaka dInatA Adino anubhava karyA vinA kevI rIte AtmAnA zuddhasvarUpane pragaTa karI parama sukhI thAya che te hariNI chandamAM racAyela graMthanA aMtima zlokamAM pradarzita karyuM che. A sarva zlokonuM AtmasparzI ciMtana karI sau koI sAmyayoganI prApti dvArA AtmasAdhanAne saphaLa karI Atmika sukhanA bhoktA bane e ja eka zabhAbhilASA... For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSa 4-sAmyayogazuddhi adhikAra viSayAnuja zloka naM. krama viSaya 1. samatAnA samyagu upAyo-jJAna ane kriyA lokottara samatA konAmAM ? 3. sAmyayoga saMpanna yogInuM citta 4. subuddhinuM lakSya - uttama sAmyabhAva bhedajJAna pachI ja saMpUrNa samatAnI prApti 3 thI 5 | sAmAyikanI zuddhatA - samatAbhAvamAM 9-10 * 11 samatAnuM mAhAbhya kaSAyanA agnine zamAvanAruM samatAnuM pUra 9. jJAnayogI mATe paNa samatA Avazyaka kriyAyogI mATe paNa samatA Avazyaka 11. ajoDa samatA dhArIonuM smaraNa-kIrtana 12 10. 13-14 15 thI 22 12. upasaMhAra 23 For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmyayogazuddhi-adhikAra aiM namaH samatAnA samyagU upAyo - jJAna ane kriyA gAthA-1 avataraNikA : samyagujJAna ane samyakrakriyAnuM Asevana karatAM je sAmya pragaTe che te sAmya zuM che ane te sAmyayoga dvArA sAdhaka kevA prakAranI Atmazuddhi ane sukhane anubhave che, tenuM varNana karatAM graMthakArazrI have cothA sAmyayogazuddhi adhikArano prAraMbha kare chezloka : jJAnakriyAzvadvayayuktasAmyarathAdhirUDhaH zivamArgagAmI / ne prApU dagAratInAM kanoDenupAnavarjinaiti' II zabdArtha : 1/ra/rU. anupAna nana: phuva - pagarakhAM vagarano mANasa jema 4, prAmaQ:TanAratInAM - gAma-nagaranA kAMTAthI utpanna thatI aratinI 1/6. rnim ti - pIDAne pAme che (ri tu rathAdhirUDha: rnim naiti) - (paraMtu rathamAM rahelo mANasa pIDAne pAmato nathI) 7. jJAnakriyAzvayayuvatasAgarathAdhirUDha: - (tema) jJAna ane kriyArUpI be ghoDAothI yukta evA samatArUpI rathamAM ArUDha thayela 8, zivamaf Tii - mokSamArgagAmI yogI che. (kSattima) R (ta) - pIDAne - ArtadhyAnane pAmato nathI. zlokArtha : pagarakhAM vagarano mANasa jema gAma ke nagaranA kAMTAthI utpanna thatI aratinI pIDAne pAme che, paraMtu rathamAM beThelA mANasane AvI pIDA thatI nathI) tema jJAna ane kriyArUpI be ghoDAothI yukta samatArUpI rathamAM ArUDha thayelA mokSagAmI yogIne paNa koI prakAranI pIDA utpanna thatI nathI. bhAvArtha : pagarakhAM paheryA vinAnA pathikane eka gAmathI bIje gAma jatAM, rastAmAM kAMTA, kAMkarA vagere vAge che ane tenAthI tene pIDA paNa thAya che; paraMtu A ja musAphara jo rathArUDha thaIne jAya to tene kAMTA vAgavAnI ke pIDA thavAnI koI saMbhAvanA ja rahetI nathI. tenI jema mokSamArganA musApharane mokSanA mArge AgaLa vadhavA tapa, saMyama Adi zubhAnuSThAnono sahAro levo paDe che. tyAre jeo jJAnayoga ane kriyAyogarUpI be azvothI alaMkRta samatArUpI rathamAM ArUDha na hoya teone sudhA-pipAsA Adi pariSaho parezAna kare che; paraMtu jeo jJAnayogakriyAyogarUpa ghoDAothI joDAyelA samatArUpI ratha upara ArUDha thaI jAya che, teone A sudhAdi pariSadothI koI arati thatI nathI. teo sukhabhara potAnA zuddhasvarUpane pAmavAnI maMjhila sudhI pahoMcI zake che. For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra vizeSArtha : jJAna ane kriyAnA abhyAsathI AtmAmAM sAmyayoga' pragaTe che, jenA kAraNe anukULa ke pratikULa sarva paristhitimAM sAdhakanuM citta svastha rahe che. sAmyayogathI pragaTelI A cittanI svasthatA ja sAdhakane prAraMbhika kakSAnA AtmikasukhathI mAMDI carama kakSAnA Atmikasukha sudhI pahoMcADI zake che. AthI ja sAdhanA kSetramAM sAmyayoganuM khUba mahattva che. sAmyayogapUrvaka karAyela tapa, japa, svAdhyAya ke saMyamanAM anuSThAno je sukha Ape che, te sukha sAmyayoga vinA karelAM tapa, tyAgAdi anuSThAno ApI zakatAM nathI, mATe ja jene Atmikasukha mANavuM hoya teNe sAmyayogane samajavo ane apanAvavo ati jarUrI che, kema ke prApta thayelA sAmyayoganA sahAre ja sAdhaka 2thamAM beThelA musApharanI jema rita-atinI pIDAno anubhava karyA vinA sahelAIthI mokSamArganI musApharI karI zake che. jema eka gAma ke nagarathI bIjA gAma ke nagara tarapha jato musAphara jo khullA page joDAM paheryA vagara cAlato hoya to tene pagamAM kAMTA, kAMkarA vAge che ane tenAthI tene atinI pIDArUpa ArdradhyAna paNa thAya che; paraMtu A ja pathika jo rathamAM besI musApharI kare to tene kAMTA AdithI pIDA thavAno koI savAla ja raheto nathI. te ArAmathI potAnA iSTa sthAne pahoMcI zake che. tema jJAna ane tapa-saMyama AdinI kriyArUpa be azvothI alaMkRta sAmyayogarUpI ratha para ArUDha thayelo sAdhaka paNa koIpaNa prakAranI AMtarika pIDA vinA cheka potAnA iSTa evA mokSa nagare pahoMcI zake che. sajJAna ane satAkriyA, A banne sAmyayoganI prAptinAM mULa kAraNo che, tethI sAmyayogarUpI ratha, jJAna ane kriyArUpI be azvothI cAle che ema kahevAya che. temAM jJAna dvArA sAdhakane potAnuM ane paranuM svarUpa zuM che ane virUpa zuM che ? te samajAya che tathA virUpathI mukta karI svarUpane pragaTAvanAra sAdhanA mArgano yathArtha bodha thAya che. huM koNa chuM - koNa nathI ? mAruM svarUpa kevuM che- kevuM nathI ? mAro svabhAva zuM che - vibhAva zuM che ? mArA mATe sukhakA2ka zuM che ane duHkhakAraka zuM che ? hitakara zuM che ane ahitakara zuM che ? te samajAya che, tethI nazvara evA bAhya viSayonI prApti ke aprAptithI tene koI asara thatI nathI. jJAnayoga dvArA te barAbara jANe ane anubhave che ke, 'huM AtmA chuM, jJAna mAro guNa che, sukha mAro svabhAva che, bAhya viSayo mArA sukha-du:khanAM sAdhano nathI.' prAthamika kakSAnA jJAnayogIne paNa paudgalika sukha-duHkhamAM anubhavAtI zAtA-azAtAnA prasaMge thAya che ke, 'karmonA saMyogane kAraNe mane A badhuM sukhakAraka ke duHkhakAraka lAge che, temAM sArA-narasAno bhedabhAva utpanna thAya che, paNa A mAro svabhAva nathI, vibhAva che. bAhya viSayothI thatI AvI asarothI mukta thayA vinA mAro svabhAva pragaTaze nahIM. bAhya padArtho sAtheno saMbaMdha toDavAno uttama upAya sakriyAo ja che. A sankriyAo ja mane vibhAvathI vegaLo karI svabhAvamAM sthira thavAmAM 1. sAmyayoga, sAmyabhAva, samatAyoga, samatAbhAva, sAmya, samatA, samabhAva A dareka zabda sAmyayogane darzAve che. 'samAdhi' zabda paNa sAmyayogane ja sUcave che. te darzana-jJAna-cAritranI zuddhinuM phaLa che. sAmAnya zabdomAM kahIe to sAttvika koTinI sukhazAMti, saMtoSa, mAnasika saMtApano abhAva, Atmika AnaMdanI anubhUti, zubhadhyAna, rAga-dveSa Adi dvandvonI nivRtti ke AtmAnI prasannatA A sarve paNa sAmyayoganA ja paryAyo che. For Personal & Private Use Only www.airtelitary.org Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samatAnA samyagu upAyo - jJAna ane kriyA - gAthA-1 233 sahAyaka banaze." jIvanane samyagu dizAmAM laI jAya tevo A bodha, jJAnayoganA sAdhakane jJAna dvArA prApta thAya che ane tenA pariNAme sAdhaka kSamA, namratA, saMtoSa, ni:spRhatA Adi Atmika guNasaMpattine prApta karavAnA lakSyapUrvaka tapa-saMyama ke dhyAnAdimAM sudaDha yatna karavA lAge che. tapAdi kriyAmAM yatna karatAM sAdhakane Atmika guNonI vizeSa jhAMkhI thavA lAge che, je tenA mATe ati AnaMdadAyaka anubhUti banI rahe che. A anubhUtinA kAraNe pUrve prApta kareluM jJAna saMvedanA ane pratItino viSaya bane che. pariNAme tene AtmA sivAyanA sarva jaDa padArtho parAyA ane potAnA sukha-du:khanA akAraNa lAge che ane te tenAthI pragaTatA rati-aratinA bhAvothI mukta thato jAya che. jIvonuM paNa AkRti ane prakRtinuM vaividhya karmakRta che evuM samajAtAM sAdhaka mATe karmakta guNa ke doSa upekSaNIya banI jAya che ane karmarahitarUpe tene sarva jIvo paNa samAna jaNAya che, tethI tene koI jIva potAno ke parAyo, UMco ke nIco, anukULa ke pratikULa jaNAto nathI. Ama jJAna ane kriyAnA sahAre sAdhaka dhIre dhIre sAnukULa ke pratikULa evA sarva jIvo ke ajIvo pratye samAnavRttivALo bane che. te pachI kadAca karmodayathI zarIrakRta azAtA Adi thAya topaNa zAtA ke azAtA, sukha ke du:kha pratye paNa samAnavRtti dhAraNa karanArA A sAdhakane tenAthI ArtadhyAna jevI koI pIDA thatI nathI. iSTa viSayo sanmukha AvatAM tene rAga ke rati thatAM nathI ane aniSTa viSayo prApta thatAM tene dveSa ke arati-aNagamo thatAM nathI. anukULa ke pratikULa sAmagrI ke saMyogothI tenA cittamAM koI vyathA ke vihvaLatAno udbhava thato nathI. jJAna ane kriyA dvArA zuddha AtmikabhAvomAM ja lIna banelo te sAdhaka sAmyabhAvamAM ArUDha thayelo hovAthI dareka paristhitimAM tenuM mokSa taraphanuM gamana akhaMDa ane akhkhalitapaNe cAlyA kare che. ||1' ' 2. tulanA : bhagavadgItAnA adhyAya 9nA zloka 29mAM jaNAvyuM che ke, samo'haM sarvabhUteSu na me dveSyo'sti na me priyaH / ye bhajanti tu mAM bhaktyA mayi te teSu cApyaham / / 29 / / sarva prANIone viSe huM samabhAvavALo chuM. mArA mATe dveSa karavA yogya paNa koI nathI ane mArA mATe priya paNa koI nathI. jeo mane (paramAtmAne) A rIte bhaktithI bhaje che arthAtu paramAtmAnA A svarUpane AtmasAt karavA prayatna kare che, teo mArAmAM che ane huM paNa teomAM chuM. AnuM paNa tAtparya e ja che ke jyAre sarvatra samatA-sAmyayoga Ave tyAre ja bhagavabhAva pragaTa thAya che. For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra lokottara samatA konAmAM ? gAthA-2 avataraNikA : je sAmyayoga eTale ke samatAyoga koIpaNa prakAranI pIDA vagara moze pahoMcADI zake che, te sAmyayogane koNa prApta karI zake ? AvI jijJAsAne saMtoSavA graMthakArazrI jaNAve che - zloka : AtmapravRttAvatijAgarUkaH, parapravRttau badhirAndhamUkaH / sadA cidAnandapadopayogI, lokottaraM sAmyamupaiti yogI ||2|| zabdArtha : che. mAtmapravRtta tinI sva: - AtmA saMbaMdhI pravRttimAM atyaMta jAgRta 2 parapravRtto vadharAnyamU: - parapravRttimAM baherA, AMdhaLA ane mUMgA rU. savA vivAnantapavopayogI - sadA cidAnaMdapadanA - Atmika AnaMdavALA mokSapadanA upayogavALA = sadA mokSapadanI prApti mATe upayogazIla 4. yojI - evA yogI 5/6. Dhokottara sANaM 3ti- lokottara sAmyane prApta kare che. zlokArtha : Atmahitakara pravRttimAM atyaMta jAgRta rahetA, para saMbaMdhI pravRtti pratye iM podgalika pravRtti pratye baherA, AMdhaLA ane mUMgA banelA tathA zuddha caitanyanA AnaMdanA sthAnabhUta mokSapadane pAmavA sadA upayogazIla rahetA yogI lokottara sAyane prApta kare che. bhAvArtha : je yogI AtmapravRttimAM arthAt AtmAnuM hita kare tevI paMcAcAranI cArimAne sAdhavA atyaMta apramatta rahe che, parapravRttimAM arthAt AtmAnuM ahita kare tevI paulika bhAvanI dareka pravRttionI upekSA kare che, matalaba ke te pravRttio pratye je bahero, mUMgo ane AMdhaLo banI jAya che, ane taduparAMta AtmAnA zuddha AnaMdamaya mokSapadamAM je dattacitta hoya che, te yogI lokottara sAmyane pAme che. vizeSArtha : AtmAne nirAbAdhapaNe mokSe pahoMcADanAra sAmyabhAva e AdhyAtmika unnatinuM eka ati mahattvapUrNa aMga che, tethI sAdhanAnI prAraMbhika bhUmikAthI mAMDIne uccatama avasthA sudhInI dareka kakSAmAM jJAna, dhyAna, tapa, tyAga Adi vividha prakAranA anuSThAnonI saphaLatA rAga-dveSAdinA bhAvone dUra karI uttarottara vizuddhatara evI samatAne prApta karavAmAM ja samAyelI che. samatAbhAva kaho ke sAmyabhAva kaho baneya eka ja che. samatA sAmAnya rIte be prakAranI hoya che : 1. lokika samatA ane 2. lokottara samatA. zAMtithI jIvana jIvI zakAya, mAnasika svasthatAthI bhogAdi sukho mANI zakAya te mATe ghaNA samaju loko dareka paristhitine calAvI le che, tene sahajatAthI svIkArI le che. je krodhAdi bhAvo dvArA sva-parane saMkleza For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokottara samatA konAmAM ? - gAthA-2 235 thAya, kalaha thAya, vera vadhe tevA bhAvo ane tevI pravRttiothI teo dUra rahe che. temanI AvI samatA bhautika sukhanI IcchAthI utpanna thayelI hovAthI, tene laukika samatA kahevAya che. vaLI, keTalAka jIvo to bhautika sukhanI bhUkhathI saMyamajIvanano paNa svIkAra kare che. paralokamAM narakAdinA duHkho prApta na thAya ane ucca kakSAnAM svargAdinAM sukho prApta thAya tevA dhyeyathI teo yAvajIva sudhI rAgAdi kaSAyothI dUra rahevA prayatna karI samatA bhAvathI jIvana jIve che. uparachallI vyavahArika dRSTithI to Ane paNa samatA ja kahevAya che; paraMtu A bhavamAM paulika sukho majethI mANI zakAya te mATe rakhAtI samatA jema laukika samatA che tema parabhavanAM paulika sukho mATe je samatA rakhAya che te paNa laukika samatA ja che. AdhyAtmika vikAsa sAdhavAmAM AvI samatAnuM koI mUlya hotuM nathI, tenA mATe to lokottara samatA ja Avazyaka bane che. lokottara samatAnA mULamAM bhautika sukha pratyeno tAttvika verAgya ane tyAga hovo jema ati jarUrI che, tema mukti sAthenuM anusaMdhAna paNa eTaluM ja jarUrI che. AtmAne mukti sudhI pahoMcADI zake tevA Atmika guNavaibhavane prApta karavAnA ekamAtra uddezathI tRNa ke maNi, zatru ke mitra, sukha ke duHkha, anukULatA ke pratikULatA, jIvana ke maraNa, saMsAra ke mokSa vagere sarva dvandro pratye samAnavRtti dhAraNa karavI, kyAMya gamo nahi ke aNagamo nahi, koI pratye rAga nahi ke dveSa nahi, moha nahi ke mamatA nahi, rati nahi ke arati nahi, kyAMya krodhAdi kaSAyanI AdhInatA nahi, Avo ni:spRhatAbharyo sarvatra samAnatAno pariNAma te lokottara samatA che. laukika ke lokottara samatAthI tatkAla to sukhano anubhava thAya ja che; paraMtu laukika samatAthI je sukha anubhavAya che te alpakAlIna ane bhrAmaka hoya che, tenAthI thoDuM puNya baMdhAya che, paNa te puNyathI maLatuM sukha pApano anubaMdha calAvI saMsAranA duHkhone vadhAranAruM ja hoya che. jyAre lokottara samatAthI je sukha anubhavAya che te cirakAlIna ane vAstavika hoya che. A vAstavika sukhano anubhava karatAM karatAM sAdhaka saMsAranI paraMparAne chedIne, jyAM zuddha caitanyanA parama AnaMdane sadAkALa mATe mANI zakAya che, tevI siddhigatine prApta karI zake che. sarvazreSTha kakSAnuM lokottara sAmya vItarAgadazAmAM ja prApta thAya che, tethI lokottara samatAnI parAkASThA vItarAga bhAva che; paraMtu teno prAraMbha eka apekSAe munibhAvathI mAnI zakAya. anya apekSAe jyArathI AtmahitanI thoDI paNa bhAvanA jAge, tyArathI arthAt cheka apunabaMdhaka kakSAthI lokottara samatAno prAraMbha svIkArI zakAya che. apunabaMdhaka kakSAthI mAMDI vividha staranI AdhyAtmika unnatinI sAthe sAthe A lokottara samatA paNa vizuddha vizuddhatara thatI vItarAgabhAvamAM paryavasAna pAme che. koIpaNa sAdhakanuM lakSya to A vItarAgabhAvanI prApti karIne parama Atmika sukha pAmavAnuM ja hoya che. te lakSyane AMbavA sAdhake lokottara samatAnI vividha kakSAone sara karavI paDe che. A lokottara samatA bhale bhinna bhinna dRSTithI bhinna bhinna kakSAmAM aneka prakAranI taratamatAvALI hoya; paraMtu te dareka avasthA mATe eTaluM kahI zakAya ke, je yogI Atmahitakara pravRttiomAM apramatta hoya, te sivAyanI AtmA mATe Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www ainelibrary.org Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra ahitakara bane evI sarva paudgalika pravRttio pratye upekSA dhAraNa karato hoya, ane vaLI jenuM citta sadAkALa cidAnaMdapada eTale ke mokSapadanA upayogamAM lIna rahetuM hoya, te ja yogI lokottara samatAno svAmI banI zake che, tethI dareka avasthAmAM samatAnI uttarottara zuddhi prApta thatI hovA chatAM paNa, tenI prAptinA upAyo sAmAnyathI samAna rahe che, tethI lokottara samatA dvArA je yogIne parama sukhanuM lakSya AMbavuM hoya teNe nimnokta traNa bAbatonuM avazya dhyAna rAkhavuM joIe. 1. AtmA mATe hitakA2ka hoya tevI aMtaraMga, bAhya dareka pravRttio pratye atyaMta jAgRta rahevuM; 2. te sivAyanI eTale ke AtmA mATe ahitakara hoya tevI sarva paudgalika pravRttio pratye upekSita rahevuM; ane 3. cidAnandarUpa mokSa pada pratye sadA upayogazIla rahevuM. A traNa kAryo je karI zake te avazya lokottara samatAne prApta karI zake. sAdhanAnI judI judI bhUmikAomAM A upAyonI taratamatA jarUra raheze, paNa upAyamAM jeTalI zuddhatA Avaze teTalI lokottara samatAnI zuddhatA vadhatI jaze. A traNe upAyonI vividhatA ane vizeSatAne lakSamAM rAkhI, bhUmikA ane zakti anusAra prayatna karavAmAM Ave to samatAnA 52mocca zikhara sudhI avazya pahoMcI zakAya. tenI vizeSatAo nIce pramANe che 1. AtmapravRttAvatijAgarUkaH :- Atmahitakara dareka pravRttio pratye jAgRta rahevuM. lokottara sAmya prApta karavuM hoya te sAdhake sau prathama to AtmAnuM hita kare tevI pravRttio pratye atyaMta jAgarUka rahevuM joIe. atyaMta jAgarUka rahevuM eTale pramAdathI para banI, ati upayogapUrvaka zuddhAtmAnA dravya, guNa, paryAyamAM lIna rahevA yatna karavo, tenA dhyAnamAM magna banavA mahenata karavI. AtmasvarUpanI AvI lInatA sAdhavAno zreSTha upAya che - paMcAcAranI cArimA, tethI sAdhake paMcAcAranI aMtaraMga-bahiraMga cArimA prApta karavA ekAgra citte prayatna karavo joIe. te mATe AtmabhAvane pAmelA sadgurubhagavaMtanA caraNonI upAsanA karavApUrvaka Atmahitakara zAstronuM zravaNa, manana, ciMtana Adi karavuM joIe. deva-gurunI bhakti, samiti-gupti Adi saMyamanI kriyAonuM niraticAra pAlana, bhagavaMtanA vacanAnusAra tapa, japa, svAdhyAya AdimAM rata rahevuM joIe. pratyeka kriyAo AtmabhAvanI poSaka bane, AtmabhAvamAM bAdhaka rAgAdi ke takRta doSonI zoSaka bane, AtmAnA kSamAdi guNonI vardhaka bane tevI sAvacetI jALavI rAkhavI. ekAntadRSTivALI vANI, vicAra ke vartana AtmabhAvanA bAdhaka che mATe sAdhake anekAnta siddhAntane apanAvI potAnI vicArasaraNIne kadAgraha ke pakkaDathI mukta rAkhavI, vANIne madhura, hitakara ane AjJAnusArI banAvavA prayatna karavo tathA kAyika ceSTAo anyanI pIDA, azAtA, saMkleza ke motanuM kAraNa na bane tevI sAvadhAnIpUrvaka karavI. Ama manavacana-kAyAnI sarva ceSTAo samiti ke gupti svarUpa banI parabhAvathI chUTI svabhAvanI prApti bhaNI pravarte te mATe sajAga rahevuM joIe. A rIte AtmAnI satata jAgRti jALavavAthI samatA na hoya to paNa pragaTe che ane pragaTI hoya to vadhu nirmaLa thAya che. For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokottara samatA konAmAM ? - gAthA-2 2. parapravRttau badhirAndhamUka: :- Atmahita sivAyanI anya tamAma pravRttio pratye upekSita rahevuM. lokottara samatA sAdhavA mATe jema Atmahitakara pravRttimAM lIna rahevuM jarUrI che, tema Atmahita sivAyanI saghaLI 52 pravRttio pratye upekSAvALuM banavuM paNa jarUrI che. pudgalamAtra jIva mATe parAyuM che, tethI pudgala dravya tathA tenA varNa, gaMdha, rasa, sparza ke zabda svarUpa tenA guNo ane tenA pratisamaya palaTAtA paryAyo pratye upekSA sevavI. sArA rUpAdi joI rAga ane kharAba rUpAdi joI temAM kyAreya dveSa na karavo, gamatA zabda sAMbhaLI tenI prazaMsA ke aNagamatA zabda sAMbhaLI tenI niMdA na karavI, sarva paudgalika bhAvo pratye bedhyAna banI javuM, tenI vAto sAMbhaLavI paNa nahIM ane bolavI paNa nahIM ane tene jovA kyAreya paNa utsuka thavuM nahIM. AvI udAsIna vRtti keLavavI te ja parapravRtti pratyenuM baherA, AMdhaLA ane mUMgApaNuM che. anya jaDa padArtho jema AtmA mATe parAyA che, tema janmathI maLeluM zarIra paNa jaDa hoI te paNa parAyuM ja che. zarIra Adi jIvanA nathI ane jIvane sukha ApI zakatA paNa nathI, topaNa anAdikALathI ghara karI gayelA mamatAnA saMskArone kA2Ne te jIvane potAnA ane sukhakara lAge che. jaDamAM potApaNAnI ke iSTapaNAnI buddhino nAza karavA ja sAdhake tapa, saMyamAdi anuSThAno AdarI tenI upekSA karatA zIkhavuM joIe. te sAthe satata vicAravuM joIe ke, 'huM sukhamaya-AnaMdamaya AtmA chuM, mArAmAM ja anaMta sukhano khajAno bharelo che, huM khuda sukhasvarUpI chuM, mAre sukha mATe kyAMya javAnI jarU2 nathI, mArA AtmAmAM ja zAzvata sukha raheluM che, paudgalikabhAvomAM sukha nathI, temAMthI sukha meLavavAno parizrama vyartha che. je vastu jyAM hoya tyAM tene zodhavAthI te maLe paNa je vastu jyAM hoya ja nahIM tyAM anaMtakALa tene zodhavAthI paNa te na ja maLe. paudgalika bhAvomAM sukha na hovAthI sukha mATe temAM pravRtti karavI vyartha che.' AvuM samajI-vicArIsaMvedI samatAsukhane icchatA yogIe paudgalika bhAvo ke pravRttiomAM pravartatI sukhabuddhino aMta ANavo joIe, zabda Adi paudgalika bhAvomAM sukhabuddhino nAza thatAM ja temAM thatI pravRtti aTakaze ane samatAno prAdurbhAva thaze. 237 AtmA mATe jaDa padArtho jema parAyA che tema anya jIvo paNa parAyA che. mithyAtvanA kAraNe jIvane jema jaDa padArthonI carcA karavI pasaMda hoya che tema anya jIvonI paMcAta karavI paNa ati pasaMda hoya che. samatAne icchatA sAdhake A kuTevano paNa tyAga karavo joIe. karmanI parAdhInatAne kA2Ne anaMta guNono svAmI evo AtmA paNa aneka doSonuM bhAjana banI zake che. koIne jUThuM bolavAnI to koIne corI karavAnI kuTeva hoya. koIka svArthI hoya to koIka ALasu hoya. keTalAka durAcArI dekhAya to keTalAka vaLI avinayI ane uddhata hoya. anyanA AvA doSo joI akaLAvuM, temanI niMdA karavI, temanA pratye krodha karavo vagere AtmAnuM ahita karanArI pravRttio che. 'AvI pravRtti karavAthI mane zuM phAyado thaze ? UlaTAnuM anyanI pravRttionI TIkA-TIppaNa ka2vAnI mArI kuTevane kAraNe ja huM rAgAdine AdhIna banI mArI samatAne ja pIMkhI nAMkhuM chuM' - AvuM vicArI sAdhake anyanA doSo ke tenI koIpaNa bhautika pravRttione jovA mATe aMdha, sAMbhaLavA mATe baherA ane bolavA mATe mUMgA banI javuM joIe. kyAreka anyanI sAthe saMparkamAM AvavuM paDe tyAre paNa temanA karmathI rahita zuddhasvarUpane jovAnI dRSTi keLavavI joIe. AvI dRSTithI anya jIvone jovAthI sarva jIvo samAna jaNAya che ane lokottara samatAno sahaja prAdurbhAva thAya che. For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra rU. savA niHparopayort - AtmAnA cidAnaMdamaya suvizuddhasvarUpa evA mokSapada pratye upayogazIla rahevuM. anyanI pravRtti pratye udAsIna vRtti keLavanAra sAdhake zUnyamanaska nathI banavAnuM, paNa potAnA cittane sadA cidAnaMdapadanA upayogamAM vyApRta rAkhavAnuM che. A cidAnaMdapadano upayoga ciMtana, bhAvanA, dhyAna ke anuprekSA ema bhUmikA anusAra koIpaNa svarUpano hoI zake. temAM cit eTale caitanya, jJAna, AnaMda ke nirUpAdhika sukharUpa avasthA. cidAnaMda eTale AtmAnA zuddha jJAnAdi bhAvothI utpanna thato sahaja AnaMda. Avo sahaja AnaMda e AtmAnuM suvizuddhasvarUpa che. ane cidAnaMda pada eTale potAnA sahaja AnaMdanuM dhAma arthAt mokSapada. samatAsukhane icchatA sAdhakanA upayogamAM satata mokSa vartAvo joIe. koIpaNa pravRtti karatAM lakSya eka ja hovuM joIe ke, mAre mokSe javuM che, mArA sukhamaya zuddha svarUpane pragaTa karavuM che. svarUpa prAptinuM dhyeya rAkhI tene anurUpa ja sarva pravRttio thAya te rIte vartavuM ane te mATe "huM anaMta jJAnamaya chuM - sukha mAro svabhAva che' AvI pratIti sadAkALa rahe tevI cittavRtti niSpanna karavA prayatna karavo joIe. eka apekSAe vicArIe to cidAnaMdapadamAM pUrNapaNe lIna to siddhanA jIvo ke vItarAga ja hoya che ane teo ja sarvathA parapravRttino tyAga karI AtmabhAvamAM sthita hoya che, tethI lokottara samatAnA svAmI paNa teo ja kahevAya, Ama chatAM AtmA uparathI mohanuM jora ochuM thatAM apunabaMdhaka avasthAthI Atmahita karavAnI bhAvanA jAge che, tethI AtmAne rAgAdi doSothI mukta karI zuddha AtmabhAva prApta karavAnuM dhyeya paNa baMdhAya che. AvuM dhyeya paNa te kakSAno cidAnaMdapadano upayoga che ane tadanurUpa je hitakaramAM pravRtti ane ahitakaramAMthI nivRttino prayatna prAraMbhAya che tenAthI te kakSAnI lokottara samatA pragaTe che. samyagdarzananI prApti thatAM zuddhasvarUpane pAmavAnI icchA gADha bane che. to vaLI dezaviratidharamAM te lakSyane AMbavAno AMzika prayatna paNa zarU thAya che. susaMyata muni daDhatara lakSyathI eka mAtra AtmasvarUpane pAmavA pUrNatayA pravRtta thAya che. jyAre nirvikalpa avasthAmAM AtmasvarUpanI anubhUti vadhu daDhatara thatAM yogI mAtra cidAnaMdasvarUpamAM ramamANa rahe che ane tethI tenA zAMta cittamAM lokottara samatA sahaja vilase che. Ama apunabaMdhaka kakSAthI mAMDI cheka nirvikalpa upayogamAM vartatA vividha kakSAnA yogIo jeTalA aMzamAM A upAyonuM sevana kare che teTalA aMzamAM temane lokottara samatAnI prApti thatI jAya che. paramocca samatArUpa vItarAgabhAva paNa zreNIva sAdhakane A ja rIte prApta thAya che, tethI sAmyasukhane icchatA dareka sAdhake A traNeya upAyone niraMtara sevavA joIe. terA For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmyayoga saMpanna yogInuM citta ? - gAthA-3 239 sAmyayoga saMpanna yogInuM citta gAthA-3-4-5 avataraNikA : sAmyabhAva kaI rIte prApta thAya te jaNAvI have sAmyabhAvavALA muni kevA hoya te jaNAve chezloka : parISahaipTI prabalopasargayogAJcaletyeva ne sAmyayuktaH / sthairyAdviparyAsamupaiti jAta, kSamA na zailai ca sindhunAthaiH ||3|| zabdArtha : 9. (yathA) kSamA - (jema) pRthvI 2/3/4. zetre sindhanArtha: - parvato vaDe ke samudro vaDe 6. nAtu - kyAreya paNa 6/7. tharthAt vipasan - sthiratAthI viparyAsane - asthiratAne 8/2. na paiti - pAmatI nathI. 10. (tathA) sAgayuvata: . (tama) sAmyayogavALA (yogI) 99, parISada - pariSahothI ke 12. pravaTopayoti - prabaLa upasargonA yogathI 13/14/16. naiva vata - calAyamAna thato ja nathI. zlokArtha : pRthvI jema parvato ke samudro vaDe kyAreya paNa asthira banatI nathI tema sAmyayoga-vALA yogI prabaLa parISaho ke upasargonA yogathI kyAreya paNa calAyamAna thatA nathI. bhAvArtha : ' ' parvatonA bhArathI ke samudronA tophAnathI jema pRthvI kyAreya cala-vicala thatI nathI, tema samatAguNathI yukta yogI game tevA pariSaho ke maraNAMta upasargo prApta thavA chatAM paNa yogamArgathI jarApaNa cala-vicala thatAM nathI. pariSaha ane upasargothI temanI kAyAmAM vikriyA thAya tevuM jarUra banI zake, paraMtu temanA manamAM arati AdithI pragaTatI koI cala-vicalatAne sthAna maLatuM nathI, AthI game tevI viSama paristhitimAM paNa teo AtmabhAvamAM lIna banI AtmaramaNatAnI anubhUti karatA hoya che. vizeSArtha : Atmahitakara pravRttimAM atyaMta jAgRta rahenArA ane Atmahita sivAyanI tamAma pravRttio pratye upekSA sevanArA sAdhako jyAre cidAnaMdamaya AtmAnA upayogamAM lIna bane che, tyAre temanAmAM viziSTa prakAranI samatAno AvirbhAva thAya che. A samatAno AvirbhAva thatAM sAdhaka apUrva ane advitIya evA Atmika AnaMdane mANavAmAM masta banI jAya che. Atmika AnaMda mANavAmAM lIna banelA te yogIonA manane pariSaho ke upasargo sparzI paNa zakatA nathI to temane temanI lInatAthI DagAvI to zI rIte zake ? pRthvI jema vizALa parvatonA bhArathI ke mahAkAya samudranA khaLabhaLATathI kyAreya DagatI nathI, tema For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra kSamAvAna, sahanazIla ane samatAdhArI mahAtmAonuM mana paNa bhUkha-tarasa Adi bAvIsa pariSaho ke maraNAMta upasargo vacce paNa yogamArgathI saheja paNa vicalita thatuM nathI. du:kha, arati, zoka, akaLAmaNa, vyathA, diInatA jevA nabaLA bhAvone temanA cittamAM koI sthAna maLatuM nathI. UlaTuM karmakSayanA kAraNa banatA A upasargo temanA Atmika AnaMdanI abhivRddhi kare che. zArIrika pIDA jema jema vadhatI jAya che, tema tema temanI AtmalInatA ane AtmaramaNatA vadhatI jAya che. bAhyadRSTithI lokane ema lAge ke, mahAtmA keTalA kaSTamAM che - te keTalA du:khI haze; paraMtu bAhya kaSTothI gherAyelA hovA chatAM paNa sAmyayogane varelA A yogIo AtmikaAnaMdanA mahAsAgaramAM mahAlatA hoya che, temano AnaMda, temanI mastI sthUlaSTivALA mATe samajavI paNa zakya nathI, te mATe to yoganI sUkSma dRSTi keLavIne AtmA ane zarIrano bheda jANavo paDe. jene AtmA ane zarIrano bheda samajAya tene ja upasargo ane pariSaho vacce paNa yogInuM sAmyasukha kevuM hoya te samajAya. sAmyayogane varelA yogIonuM AtmA ane deha vaccenuM bhedajJAna atyaMta dRDha hovAthI teo zarIra pratye paNa ni:spRha hoya che, tethI ja teo pratikULatAono svIkAra ke asvIkAra kazuM ja karatA nathI. teo to te samaye paNa potAnA AtmasvarUpamAM sthira rahI AtmAnaMdane mANI zake che. bhedajJAnane varelA AvA aDaga ane acala mahAtmAonI vIrakathAnA prasaMgothI zAstronAM pAnAMone pAnAMo bharelAM che. gajasakamAla mahAmuninA mAthe kheranA aMgArA bharAyA hatA, chatAM zarIra pratye nirmama banelA teo samatAbhAvamAM jhIlI Atmika AnaMdamAM magna hatA. khaMdhaka muninA 500 ziSyo jIvate jIva ghANImAM pIlAtA hatA, chatAM dhanyAtidhanya te mahAtmAo AtmabhAvamAM lIna hatA. sukomaLa kAyA dharAvanAra zAlibhadrajInI kAyA uSNa pariSaha sahana karatAM pIgaLI rahI hatI, chatAM temanI zuddha svarUpanI ramaNatA to ghora tApamAM paNa pattharanI jema leza paNa pIgaLI nahotI. samatAnA kAraNe aneka vighno AvavA chatAM paNa lezamAtra calita thayA vinA mokSe pahoMcI janArA A mahAtmAonA kSamA, sahanazIlatA Adi guNo sAmyayoganI siddhinuM ja unnata pariNAma hatuM. [3] avataraNikA : viziSTa sAmyabhAvavALA muni kevA hoya che, te jaNAvIne have temane samatAnuM kevuM uttama phaLa maLe che te jaNAve chezloka : itastatauM nArativahriyogA duDDIya gacchedyadi cittasUtaH / sAmyaikasiddhauSadhamUrchitaH san kalyANasiddhairna tadA vilambaH ||4|| zabdArtha : 1/2. sAraikasiddhauSadhamUrNita: san - samatArUpI eka siddha auSadhithI mUchita karavAmAM Avelo rU. vittabhUta: - cittarUpI pAro 4. Hi - jo che. aratiyoti - aratirUpI agninA yogathI 6. uDDaya - UDIne 7. phatastata: - AmathI tema ahIM tahIM 8/2. na chetu - na jAya 10. tavA - to 99. inyasiddha - kalyANanI-suvarNanI siddhino 12/1rU. vindha: na - vilamba na thAya For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmyayoga saMpanna yogInuM citta ? - gAthA-4 241 zlokArtha : samatArUpI eka siddha auSadhithI mUrzita karavAmAM Avelo manarUpI pAro jo aratirUpI agninA yogathI UDIne Amatema na jAya arthAt vivaLa na thAya to mokSanI prAptisvarUpa kalyANanI siddhi thavAmAM koI vilamba na thAya. bhAvArtha : pArAno evo svabhAva che ke te agninA yogamAM vadhu uchaLe te ja rIte manano paNa evo svabhAva che ke te arati vagere bhAvonI hAjarImAM vadhu caMcaLa rahe che, tethI jo koI auSadhithI pArAnI caMcaLatAne niyaMtrita karI devAmAM Ave eTale ke tene mUrNita karavAmAM Ave to te uchaLIne Amatema jato nathI paNa sthira rahe che, te sthira thayelA pArA dvArA kalyANanI = suvarNanI siddhi zIdhra thAya che. tema samatArUpI eka siddha auSadhithI jo cittarUpI pArAnI caMcaLatAne niyaMtrita karI devAmAM Ave to mokSanI prAptirUpa kalyANanI siddhi zIdhra thAya che. vizeSArtha : pArAnI bhasma eka auSadha tarIke vaparAya che, tathA suvarNanI siddhi karavA mATe paNa pArAnI jarUra paDe che. A banne kAryo mATe pArAne garama karavo paDe che; paraMtu pAro ati caMcaLa hoya che, tethI agnino saMparka thatAM ja te vAsaNamAMthI uchaLIne bahAra nIkaLI jAya che. jo pArAne garama karavA pUrve koI auSadhithI (rasAyaNa = Chemical thI) mUrzita karI devAmAM Ave eTale ke tenI caMcaLatAno nAza karavAmAM Ave to te Ama-tema uchaLato nathI. tyAra pachI te sthira thayelA pArAthI pArAnI bhasma paNa zIdhra banI zake che ane suvarNanI siddhi paNa thaI zake che. prAraMbhika kakSAmAM sAdhakanA cittanI paristhiti paNa pArA jevI ja hoya che. thoDI pratikULatA prApta thatAM ke arati utpanna thAya tevA saMyogo UbhA thatAM ja sAdhakanuM nAjuka mana sAdhanA mArgathI cala-vicala thaI jAya che, kaSTothI kaMTALI jAya che; paraMtu jo sAdhaka potAnA manane sAmyayogarUpa siddha auSadhithI niyaMtraNamAM laI le arthAt jJAnayoga ane kriyAyoganA sahAre pragaTela sAmyayoga dvArA manane niyaMtrita karI le to arati utpanna kare tevAM anekavidha nimitto vacce paNa sAdhaka ekAgracitte mokSamArganI sAdhanA karI zake. kema ke, jyAre mamatA mare ane samatA prApta thAya tyAre sAdhakane sarva padArtho samAna lAge che. sukha ke du:kha, zAtA 1. tulanA : bhagavadgItAnA adhyAya 14nA zloka 24-25mAM jaNAvyuM che ke, samaduHkhasukhaH svasthaH samaloSTAzmakAJcanaH / tulyapriyApriyo dhiirstulynindaatmsNstutiH||24|| mAnApamAnayostulyastulyo mitrAripakSayoH / sarvArambhaparityAgI guNAtItaH sa ucyate / / 25 / / sukha ane dukhamAM je samabhAvavALo che, je svastha che, suvarNa ane DhephAmAM je samabhAvavALo che, priya ane apriya jene tulya lAge che, je dhIra che, potAnI niMdA ane stutimAM samabhAvavALo che, mAna-apamAnamAM je samAnabhAva dhAraNa kare che, zatru ke mitravarga pratye paNa je tulya pariNAmavALo che ane je sarva AraMbhano tyAgI che, te ja zreSTha guNavALo kahevAya che. AvA sAdhako ja Atmika AnaMda mANI zake che. For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra ke azAtA jevA dvandrAtmaka bhAvomAM koI bheda dekhAto nathI, tethI tene koI paNa paristhitino svIkAra ke asvIkAra karavAno koI vikalpa paNa thato nathI. sthira nirvikalpa bhAvamAM masta raheto A sAdhaka sahajabhAve AtmikaguNomAM rata rahe che, tenI AtmadhyAnanI magnatAne koI toDI zakatuM nathI. AthI ja nirvikalpa avasthAnI prApti pachI TUMka samayamAM sAdhaka zreNI mAMDI, kevaLajJAnane prApta karI, AyuSya Adi aghAtI karmono nAza karI mokSanA mahAsukhane prApta karI zake che ane sAdi anaMtakALa sudhI temAM ramamANa rahI zake che. jo avataraNikA : samatArUpa siddha auSadhathI manane sthira karavAmAM Ave to zuM phAyado thAya che, te jaNAvI have aMtaramAM samatAnuM sukha pragaTatAM yogIne zuM thAya che te jaNAve chezloka : antarnimagnaH samatAsukhAbdhau', bAhye sukheM nau ratirmati yogI / aTatyeTavyAM ke ivArthalubdhoM, gRheM samutsarpati kalpavRH ||5|| zabdArtha : 9, samatAsusvAththI - samatArUpI sukhanA samudramAM 2. santarnimana: - UMDe sudhI DubelA rU. thoLa - yogI athavA 9. 17{ - (jenuM) hRdaya samatAluvAdhdha - samatArUpI sukhanA samudramAM ra/rU. nimana: yo - DubeluM che tevA yogI 4/5. vAdya suve - bAhya (paudgalika) sukhamAM 6/7/8. rati" no Ita - rati pAmatA nathI. 2/10. phuva Jde jema gharamAM 99/98. chatpavRkSe samutsarpati - kalpavRkSa Uge chate 13/14. : martha0: - koNa arthalabdha - dhanano lobhI 9/16. kaTavyAM mata - jaMgalamAM rakhaDe ? zlokArtha : jenuM hRdaya samatArUpI sukhamAM DUbeluM che tevA yogIne bAhya polika sukhamAM AnaMda Avato nathI. kharekhara jyAre gharamAM ja kalpavRkSa utpanna thayuM hoya tyAre dhanano lobhI kayo mANasa jaMgalamAM rakhaDavA jAya? bhAvArtha : saMsArI jIvone sukha sagavaDatAnAM sAdhano meLavavA saMpattinI jarUra paDe che. A sAdhano jo koIpaNa prakAranA zrama vinA kalpavRkSa pAsethI maLI jatAM hoya to koNa mUrkha paisA mATe parizrama kare ? tenI jema je yogIone sAmyayoga dvArA sahaja sukha prApta thaI gayuM hoya te yogIone zramasAdhya evA paudgalika sukho kaI rIte game ? temAM temane kaI rIte rati thAya ? arthAt samatA sukhamAM magna yogIone bAhya sukhamAM rati thatI ja nathI. vizeSArtha : dhanalobhI mANasa Ama to dhanaprApti mATe duniyAbharamAM doDAdoDI kare che; paraMtu jo tenA ghara-AMgaNe ja icchita vastu ApanAra kalpavRkSa UgI nIkaLe to te dhana pAchaLa pAgala mAnavI paNa jaMgalamAM zuM kAma For Personal Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmyayoga saMpanna yogInuM citta ? - gAthA-pa bhaTake ? barAbara te rIte sukhe sAdhaka paNa tyAM sudhI ja paudgalika sukha pAchaLa bhaTake ke jyAM sudhI tenA aMtaramAM samatAnuM sukha pragaTatuM nathI. jyAre sAdhakanA aMtaramAM samatAnuM mahAsukha pragaTa thaI jAya tyAre te dareka paristhitimAM AnaMda ane mastI mANI zake che. Avo samatAdhArI sAdhaka tyArapachI sukha meLavavA bAhya padArtho pAchaLa vyartha parizrama zuM kAma kare ? arthAt na ja kare. hakIkatamAM mithyAtvamohanIyakarmanA udayanA kAraNe mUDhamativALA jIvo jyAM sukhano aMza nathI tyAM ja sukha che tema mAne che, evI mAnyatAthI prerAIne teo satata anukULa padArtho meLavavA doDAdoDI karyA kare che. jo puNyakarmano sAtha-sahakAra hoya, to temane bAhya sukha sAmagrIo maLe che. jene bhogavatAM mohanIyakarmano udaya thavAthI teone duHkhakA2ka bhogAdimAM paNa ratiiMsukhano anubhava thAya che. cittamAM AhlAda thAya che. jo ke A rati, sukhanuM saMvedana, cittano AhlAda ke zAtAthI utpanna thatuM sukha vAstavika nathI hotuM, mAtra mohano eka prakArano vikAra hoya che, Ama chatAM za2I2nA sojAne jema ajJAnI jIva zarIranI puSTi mAne che, tema mithyAtvanA udayane kAraNe A mohanA vikArane saMsArarasika jIvo sukha mAnI bese che. jema jema anukULa sAmagrIo maLatI jAya che, tema tema 'temAM sukha che' - evI temanI bhrAmaka buddhi paNa vadhune vadhu sthira thatI jAya che. pariNAme teo ghaNo parigraha vadhArI 'mane ghaNuM sukha maLyuM che' - tevuM mithyA abhimAna kare che ane karma bAMdhI durgatinuM bhAjana bane che. - 243 Ama jyAM sukhano aMza paNa nathI tyAM sukha che evI mithyA buddhinA kAraNe jIvanI sukha mATenI doDa niraMtara cAlyA kare che. jo mithyAtvano udaya TaLe ane tene koIka rIte samajAya ke sukha bahAra nathI paNa aMdaramAM che to jIvanI bAhya padArtho meLavavAnI doTano aMta Ave. zAstrayoganI zuddhi dvArA yogIpuruSanA mithyAtvanA maLa gaLI gayA hovAthI temanI mati nirmaLa thaI gaI hoya che, tethI teone spaSTa samajAya che ke suMdara paNa bAhya bhAvomAM sukha nathI, sukha to AtmAmAM-potAmAM ja che. A pachI jJAnayoga ane kriyAyoganI sAdhanAmAMthI pragaTelA sAmyayoganA sahAre teo satata Atmika sukhane mANatA hoya che. temanA aMta2mAM sahaja rIte AnaMdano sAgara ghughavATA mArato hoya che, tethI jenA ghara AMgaNe kalpavRkSa UgyuM hoya te dhanalobhI jema dhana mATe bhaTakato nathI tema yogInA aMtaramAM pragaTelI samatAnI kalpavelI paNa sAmyayoganA yogIne satata nirvikArI sukha ApatI hovAthI tene paNa AnaMda jANavA ke mANavA kyAMya javAnI ke koI vastunI jarUriyAta rahetI nathI. koIpaNa vicA2ka vyakti samajI zake che ke jyAre svAdhIna ane vAstavika samatAnuM sukha bhogavavA maLatuM hoya tyAre parAdhIna, kAlpanika ane vikArI evA bAhya vaiSayika sukhano anubhava karavA mATe koI zuM kAma bhaTake ? AthI ja yogIonuM citta AtmabhAvamAMthI kyAMya bahAra jatuM nathI, paNa AtmabhAvamAM sthira hoya che. pA For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra subuddhinuM lakSya - uttama sAmyabhAva gAthA avataraNikA : samatA samudramAM magna muni bAhyabhAvamAM rati pAmatA nathI te jaNAvI, have temanI subuddhi kevA prakAranI samatAne prApta kare che, te jaNAvatAM kahe chezloka : yasminnavidyArpitabAhyavastuvistArajabhrAntirUpaiti zAntim / tasmiMSTiAdekArNavanistaraGga svabhAvasAmya ramateM subuddhiH ||6|| zabdArtha : 9. smina - jemAM = je sAmyayogamAM 2. vidyArSitavAdyavastuvistAranaprAntiH - avighAthI arpita evI bAhya vastunA vistArathI utpanna thayelI bhrAnti 3/4, zakti paiti - zAntine pAme che. 6. tasmina - te 6. vihAIvanastaraDunAvamAsALe - cit = jJAnacaiitanya svarUpa eka samudranA nistaraMga svabhAvarUpa sAmyabhAvamAM 7. suvRddhi: - subuddhi 8. ramate - rame che. zlokArtha : je sAmyayogamAM avidyAthI yukta bAhya vastunA vistArathI utpanna thayelI bhrAnti zAnta thaI jAya che te caitanyarUpI eka samudranA nistaraMga svabhAva svarUpa sAmyayogamAM subuddhi rame che. bhAvArtha : huM zarIra chuM ane bAhya sAmagrIothI mane sukha-du:kha thAya che' - Avo bhrama avidyA-mithyAtvanA kAraNe thAya che. avidyAthI utpanna thayelo bhrama jIvamAM anAdikALathI pravarte che ane tene kAraNe tenuM citta bAhya padArthone laIne aneka prakAranA saMkalpa-vikalpa karavAmAM aTavAyeluM rahe che. jyAre Avo bhrama TaLe che tyAre mohanA malina vikalpo paNa zAMta thaI jAya che ane jJAna nistaraMga samudranI jema zAMta ane zuddha bane che. AvuM nirvikalpa zuddha jJAna AtmAno svabhAva che. Atmahita sAdhavAmAM kuzaLa evI subuddhi haMmezA AvA zuddha jJAna sAthe ekarUpa banI sAmyayogamAM ja rame che. vizeSArtha : avidyA eTale ja mithyAtva. mohanIyakarmanA udayathI jIvanuM jJAna meluM thAya che. AvA melA jJAnane ja avidyA kahevAya che. A avidyA "jyAM sukha na hoya tyAM sukha che ane jyAM du:kha na hoya tyAM du:kha che' - evI buddhi utpanna kare che ane tenA pariNAme jIva bAhya padArthothI mane sukha-du:kha thAya che, evo bhrama sevI tenA saMbaMdhI aneka prakAranA saMkalpa-vikalpa karyA kare che. For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subuddhinuM lakSya - uttama sAmyabhAva - gAthA-6 samyajJAna ane samyakRkriyAnA yogathI jyAre mohano udaya TaLe che tyAre jIvane saMvedanAtmakarUpe samajAya che ke 'huM AtmA chuM, jJAnAdi guNo mAruM svarUpa che. huM svarUpathI ja sukhI chuM. A bAhya jagata to eka mAyAjALa samAna che.' AvI samaja prApta thatAM AtmAthI bhinna padArtho saMbaMdhI vikalpo zAMta thaI jAya che ane pa2ma samatAno anubhava thAya che. subuddhi AvA vikalpa vinAnA jJAnane prApta karI parama sukhano anubhava ka2vA sAmyayogamAM 2me che eTale ke subuddhi satata samatAnA sukhane mANavAnI mahenata kare che. 245 samudra jema jaLathI bharelo che tema AtmA cidbhAva eTale ke jJAnarUpI jaLathI bharelo che. vAyunA kAraNe jema samudramAM taraMgo UThe che tema mohanA kAraNe jIvanA jJAnarUpI samudramAM aneka saMkalpa-vikalparUpa taraMgo UThe che. pavana sthira thaI jatAM jema samudrano khaLabhaLATa zAMta thaI te nistaraMga mahodadhi banI jAya che, tema mohanA vikAro zAMta thatAM jJAnarUpI samudra paNa nirvikalpa avasthA prApta kare che. nistaraMga mahodadhi jevuM nirvikalpa jJAna e AtmAno potAno svabhAva che, je mohanA AvaraNathI jaNAto nathI ane maNAto paNa nathI. tapa-saMyama Adi dvArA jo AtmAnA A svabhAvane nirAvRtta karavAmAM Ave to satata 52ma samatAnA sukhano anubhava thayA kare, tethI ja sAdhakanI nirmaLa buddhi AtmAnA svabhAvabhUta nistaraMga sAmyabhAvano anubhava ka2vAmAM satata udyamazIla rahe che. subuddhine A sivAya bIjuM kAMI gamatuM nathI. eTale ke sArI, nirmaLa buddhivALo sAdhaka haMmezA sAmyayogamAM 2mamANa rahe che. IIsl For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra bhedajJAna pachI ja saMpUrNa samatAnI prApti gAthA-7 avataraNikA : sAmyabhAva prApta thayA pachI yogInuM mana bahAra jatuM nathI ane tenI buddhi paNa temAM ja rame che, te jaNAvI have Avo ucca koTino sAmyabhAva kyAre pragaTe, te jaNAve chezloka : zuddhAtmatattvapraguNoM vimarzAH, sparzAkhyasaMvedanamAdadhAnAH / yAnyabuddhiM vinivartayanti, tadA~ samatvaM prathate'vaziSTam ||7|| zabdArtha : 1. yuvA - jyAre 2. zuddhAtmatattvaATTI: - zuddha Atmatattvane puSTa karanArA rU. 5rzAvyasaMvedranamAthAnA: - (ane) sparzAtmaka saMvedanane dhAraNa karanArA 4, vimarzI: - viziSTa koTinA vicAro che. cavuddhi - anya = bAhyapadArthomAM rahelI buddhinuM 6. vinivartavanti - vinivartana kare che. 7. tA - tyAre 8/1. navaraM samaa - bAkI raheluM samatva = samatA bhAva 10, pratha7 - vistArane pAme che. zlokArtha : jyAre zuddha Atmatattvane puSTa karanArA spardhAtmaka saMvedanAvALA viziSTa koTinA vicAro, anya = bAhyapadArthomAM rahelI buddhine arthAtu para padArtho saMbaMdhI viparIta buddhine pAchI vALe che, tyAre bAkI rahelo samatAbhAva paNa vistare che. bhAvArtha : zuddha Atmatattvane puSTa karanArA sparzAtmaka saMvedanAvALA viziSTa kakSAnA vicArothI anAdikALathI pravartatI anya buddhi arthAt dehamAM AtmapaNAnI buddhi ane svajana, sAmagrImAM mArApaNAnI buddhi jyAre nAza pAme che, tyAre prazasta - aprazasta sarva prakAranA rAgAdi vikalpo zamI jAya che ane jIva-jaDa pratye sarvatra samAnapaNAnI buddhi vistAra pAme che. vizeSArtha : AtmadhyAna, zuddhAtmatattvanuM ciMtana, bhAvana ane dhyAna, jaDa-cetananI bhinnatAnA vicAro, AtmAne rAgAdi doSothI mukta karavAnI AMtarika mathAmaNa, Atmika guNone pragaTa kare tevI prabhu AjJAnuM ciMtana vagere AtmasaMbaMdhI vicAro zuddha Atmatattvane puSTa karanArA vimarze che. A vimamAM anAdikAlIna mohAdhInatAno aMta ANavAnI kSamatA samAyelI che. Ama chatAM AtmA saMbaMdhI vicArone vAgoLavAthI ke mAtra bauddhika stare tenuM yAMtrika raTaNa karavAthI kAMI For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhedajJAna pachI ja saMpUrNa samatAnI prApti - gAthA-7 247 Atmika guNo pragaTI zakatA nathI; paraMtu jyAre A vimarzI spardhAtmakI bane eTale ke bauddhika vicAraNAne anurUpa saMvedano thavA lAge, "huM zarIra nathI paNa anaMta jJAnamaya, akhaMDa AnaMdamaya AtmA chuM' evuM vicAratAM evI ja pratIti ane evI ja saMvedanA - anubhUti thAya tyAre te viziSTa koTinA vicArone spardhAtmaka saMvedanA kahevAya che. AvI spardhAtmaka saMvedanA anyatAkhyAtino eTale ke zarIramAM Atmabuddhino nAza kare che, jenA pariNAme saMpUrNa samatAyoga pragaTe che. A samatAyoganA kAraNe sAdhakane bAhya viSayo AtmA mATe anupayogI ane du:khakAraka che, evo mAtra vicAra nahi paNa evI ja pratIti thavA lAge che. jenA kAraNe bAhya sarva bhAvo baMdhanarUpa lAge che. sAdhaka satata tenAthI mukta thavA prayatnazIla banI jAya che ane tenA AvA prayatnane kAraNe te bAhya padArtho pratye vadhune vadhu alipta banato jAya che. A rIte AtmA saMbaMdhI spardhAtmaka ciMtana karatAM karatAM sAdhakamAM jaDa padArtho pratyenI eka vizeSa prakAranI ni:spRhatA to keLavAya ja che, paNa sAthe sAthe teno anya jIvone jovAno dRSTikoNa paNa badalAI jAya che. Aja sudhI AtmasvarUpanI vicAraNA nahIM karI hovAne kAraNe jIvonI karmakRta bAhya avasthA tenI najaramAM AvatI hatI. jyAre have potAnI jema anya jIvonuM paNa zuddha Atmadravya tenI najaramAM Ave che. anya jIvonuM A svarUpa lakSamAM AvatAM ja sAdhakane teo potAnA jevA jaNAya che. pariNAme je jIvo Aja sudhI bhinna ane parAyA jaNAtA hatA te jIvo potAnI samAna jaNAvA lAge che, sarva pratye Atmavat buddhi sAthe umadA maitrIbhAva pravartavA lAge che. 1 spaSyasaMvem' sparzaH = tattattvAptiH / tasya tattvaM AptiH tasya = vivakSitasya vastunaH tattvaM = anAropitarUpaM tasya AptiH = upalambhaH sparzaH, spRzyate'nena vastu tattvamiti nirukteH / - poDaza, 22/15 / itthaM samAhite svAnte vinayasya phalaM bhavet / sparzAkhyaM sa hi tattvA''ptibodhamAtraM paraH punaH / / 25 / / A rIte mana cAra prakAranI samAdhivALuM thAya to vinayanuM "sparza' nAmanuM phaLa prApta thAya che. sparzajJAna e ja tattvanI prApti che. bAkI jANakArI to mAtra bodharUpa bane che. akSepaphaladaH sparzastanmayIbhAvato mataH / yathA siddharasasparzastAne sarvA'nuvedhataH / / 26 / / tAMbAmAM saMpUrNatayA anuvedha thavAthI thanArA siddharasasparzanI jema tanmayabhAvanA kAraNe sparzajJAna zIdhraphaLadAyI manAyela che. - dhAtrizatuM kAtrizikAnI vinaya batrIsImAM vastunA mULabhUta svarUpane sparze tevo nizcaya thAya to AtmA sivAya paramArthathI saMsAranI koI paNa cIja upAdeya na lAgI zake. jo vinayAdi cAra prakAranI samAdhithI citta svastha bane to vinayanA phaLa svarUpe sparzajJAnanI prApti thAya che. A sparzajJAna eTale vastumAM koIpaNa Aropa karyA vinA vastunA mULabhUta svarUpano abhrAnta dRDha nizcaya. heyamAM heyapaNAnI buddhi, upAdeyamAM upAdeyapaNAnI buddhi saMvedanAtka bane te sparzajJAna kahevAya, tevuM na hoya to mAtra bodha - jANakArI kahevAya. matalaba ke avinayI jIvanI pAse information ke Knowledge hoI zake, paNa understanding power ke spiritual wisdom to vinayI ane svastha evA sAdhako pAse ja hoI zake. For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra Ama AtmasvarUpanA spardhAtmaka ciMtanathI sAdhakamAM apUrva kakSAnI samatA pragaTe che. te pUrve tenAmAM je samatA hatI temAM sAMsArika sarva bhAvo pratyenI ke anya jIvo pratyenI rAgAdinI pariNatio to nAza pAmI ja gaI hatI, paraMtu AtmasvarUpane pAmavA prabhu vacana Adi pratye prazasta rAgAdinI pariNatio to vartatI hatI. jyAre AtmasvarUpanI sparzAtmaka gADha vicAraNA dvArA anyatAkhyAtino aMta thAya che, dehAdhyAsa TaLe che, tyAre sAdhakanA prazasta rAgAdithI pravartatA zubha vikalpono paNa aMta AvI jAya che ane te nirvikalpa avasthA prApta kare che, jemAM bAkI raheluM samatva paNa sarvatra vistare che, arthAt te pachI sAdhakamAM mokSano paNa rAga raheto nathI. bhave mokSe samo evo sAdhaka samatAnA sukhamAM mahAle che ane TUMka samayamAM paripUrNa zuddha AtmasvarUpane pragaTa kare che. zA. For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyikanI zuddhatA - samatAbhAvamAM - gAthA-8 249 sAmAyikanI zuddhatA - samatAbhAvamAM gAthA-8 avataraNikA : ucca koTino sAmyabhAva kyAre pragaTe che, te jaNAvI have A sAmyabhAva vinAnuM ane sAmyabhAvavALuM sAmAyika kevuM che te jaNAvatAM kahe chezloka : vinA samatvaM prasaranmamatvaM, sAmAyikaM mAyikamevaM manye / Aye samAnAM sati sadguNAnAM, zuddhaM hi tacchuddhanayoM vidanti ||8|| zabdArtha : 1/2. samatve vinA - samatAbhAva vinAnuM rU. prasaranamaa - prasAra pAmatA mamatvabhAvavALuM 4. sAmayi - sAmAyika che. mayim gva - mAyAvALuM ja che. - mAyArUpa ja che. 6. (ta) maLe - (ema) huM mAnuM chuM. 7/8, samAnAM nAnAM - (badhA AtmAomAM) samAna rIte vartatA hoya evA sadguNono 2/9999. sAthe sati di - lAbha thaye chate ja 12. zuddhanayA: - zuddhanayo 13/14. ta zuddha - tene = sAmAyikane zuddha 16. vinti - jANe che. zlokArtha : "samatAbhAva vinA vistAra pAmatA mamatAbhAvavALuM sAmAyika mAyArUpa ja che ema huM mAnuM chuM. (vAstavamAM to jIvamAtramAM je guNo) samAna hoya tevA sadgaNono lAbha thaye chate ja zuddhanayo sAmAyikane zuddha jANe che. bhAvArtha : zuddha nayonI mAnyatA anusAra to saMpUrNa samatAbhAvavALA sAmAyikane ja sAmAyika kahevAya, tethI tenA mate to jyAM thoDo paNa mamatAno bhAva hoya te sAmAyika sAmAyika nahIM paNa mAyika-mAyAcAra che, tenI zuddha ane sUkSma dRSTimAM to jyAre sarva AtmAmAM samAnarUpe vartatA zuddha jJAnAdi guNono lAbha thAya tyAre ja sAmAyika zuddha gaNAya, tethI A nayAnusAre to zAstrokta vidhipUrvakanuM zubhavikalpovALuM sAmAyika paNa sAmAyika nathI kahevAtuM paNa mAyAcAra kahevAya che. kema ke, bAhyathI samabhAvamAM rahevAnI pratijJA hovA chatAM paNa temAM aMtaraMga rIte zubha rAgAdi bhAvo pravarte che. vizeSArtha : sarva padArthanI jema sAmAyikane jovAnA paNa vividha dRSTikoNa hoya che. A dRSTikoNa eTale ja nayo. sAta nayonI vicAraNA karIe to prathama cAra navo azuddha nayo che, je dareka vastune skUla dRSTie jonArA che ane pAchaLanA traNa zabdAdi nayo zuddhanayo che, je dareka vastune sUkSma dRSTie juve che. zuddhanaya ati sUkSmadraSTi apanAvIne je padArthamAM zabdanI vyutpatti artha sarvathA ghaTato hoya te ja padArtha mATe te zabdano prayoga mAnya rAkhe che. tethI [sama + Aya + 3 = sAmayika'] "jemAM samatAno lAbha thAya For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25) adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra te sAmAyika' ; AvA vyutpatti artha anusAra jyAre jaDa ke cetana, zatru ke mitra, iSTa ke aniSTa, zAtA ke azAtA, sukha ke duHkha vagere sarva bhAvo samAna lAge, koI padArtha ke saMyoga sAro ya na lAge ane koI padArtha ke saMyoga kharAba paNa na lAge tevI samatAno lAbha thAya tyAre zuddhanayane abhimata sAmAyika che tevuM kahevAya. AvuM zuddha sAmAyika, sAdhaka jyAre mohano nAza karIne asaMgabhAvane, nirvikalpasamAdhine prApta kare, tyAre Ave che. A sivAya jyAre aMtaramAM thoDI paNa mamatA pravartatI hoya tyAranA sAmAyikane A zuddha nayo sAmAyika nahi paNa mAyAcAra kahe che. zuddhanayo sivAyanA prathamanA cAra navo rAga-dveSanA saMpUrNa abhAvane to sAmAyika tarIke svIkAre ja che; paraMtu te sAthe zuddha sAmAyikane pragaTa kare evA rAgAdibhAvavALA prAraMbhika kakSAnA rAgAdithI yukta evA sAmAyikane paNa sAmAyika tarIke svIkAre che. teonuM mAnavuM che ke, deva-guru-dharma pratyeno rAga haze to te prazasta rAgAdithI ja sAdhaka aprazasta rAgAdine jItIne parama samatAnA lakSyapUrvaka bhagavadvacanAnusAra AtmahitamAM pravRtti ke AtmAnA ahitamAM nivRtti karato uttarottara zuddha sAmAyika niSpanna karI zakaze, tethI kAraNamAM kAryano upacAra karIne te prazasta rAgAdi ke mamatvavALA sAmAyikane paNa sAmAyika mAne che. jyAre zabdAdi zuddha nayo to svIkArelI sAmAyikanI pratijJAnuM vidhipUrvaka ane niraticAra pAlana thatuM hoya, chatAM jo manamAM kyAMya paNa koIpaNa prakArano mamatAno kaNiyo rahI gayo hoya to tevA sAmAyikane paNa azuddha sAmAyika ja mAne che. kema ke, alpa paNa rAgAdino bhAva sAmAyikane malina banAve che. teo to jyAre prazasta ke aprazasta sarva prakAranA rAgAdi vikalpo zAMta thaI jAya ane sattAthI sarva AtmAmAM samAnapaNe rahelA zuddha jJAnAdi guNonI prApti thAya tyAre ja sAmAyikane zuddha mAne che. te pUrve bhagavadvacanano rAga vartato hoya topaNa teo muninA sAmAyikane azuddha mAnI dharmarAgathI paNa munine amuni kahe che, AthI ja vIraprabhu pratyenA rAgavALA gautamasvAmInA sAmAyikane nizcayanaya azuddha sAmAyika kahe che. nizcayanayane abhimata sAmAyikanI vyAkhyAno svIkAra karI granthakArazrI paNa kahe che ke, jema nAnuM paNa telabindu pANInI vizALa sapATI upara prasarI jAya che. tema thoDI paNa mamatA vizALa guNanA samudAyasvarUpa sAmAyikane azuddha karI zake che, tethI jyAM aMtaraMga vRttimAM alpa paNa mamatAno pariNAma hoya tyAM samatA che evuM mAnI na zakAya. tethI alpa paNa mamatAvALuM sAmAyika sAmAyika nahIM mAyAcAra ja che. bhale bAhyathI tyAM sAmAyikano svAMga hoya paNa aMtaramAM to mamatAnuM sAmrAjya che. IITA 1. paDisiddhesu adese vihiesu ya IsirAgabhAve vi / sAmAiyaM asuddhaM suddhaM samayAe dosuM pi / / 17 / / xxx 'zuddhaM' - nirmalaM yathAvasthitaM 'samatayA' madhyasthatayA 'dvayorapi' vihita - pratiSiddhayoH smtRnnmnnimuktaa-lossttu-kaanycnsmzatrumitrAvarUpa-sya | || 7 || - yogAtavRtto || 2. tattvAbhiSvaGgasyApi tattvato'tattvatvAd vastrAdizuddhividhAvaJjanakalpatvAd dharmarAgAdapi muniramuniH - yogitavRttI || For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samatAnuM mAhAbhya - gAthA-9 251 samatAnuM mAhAbhyA gAthA-9-10 avataraNikA : samatAbhAva yukta ja sAmAyika zuddha che, te jaNAvI have sAmyabhAva prApta thavAthI zuM thAya che, te jaNAve zloka : nizAnamonciraratnatIuLyotirmighotitapUrvamenta: | vidyotateM tatparamAtmatattvam, prasRtvarai sAmyamaNiprakAze ||9|| noMdhaH jyotipadyatitapUrvananta, cortAipadyotitapUrvamantaH AvA pAThAMtara paNa maLe che. zabdArtha : 9. nizAnamondriratnakaprinyotirmi: - nizAratna = candra, nabhoratna = sUrya ane maMdira-2 = dIvAnI dedIpyamAna evI jyoti vaDe 2. (yata paramAtmatattvam) yadyotitapUrvam - (je paramAtmatattva) pUrvamAM aprakAzita hatuM rU. tat paramAtmatattvam - te paramAtmatattva 4. sAgamaprakAze pravRtvare - jyAre samatAbhAvarUpI maNino prakAza phelAya tyAre 6/7. santa: vidyotane - antaramAM prakAzita thAya che. zlokArtha : candra, sUrya ke dIvAnI dedIpyamAna jyotithI paNa je paramAtmatattva pUrvamAM prakAzita thayuM nathI, te paramAtmatattva samatArUpI maNino prakAza phelAtAM aMtaramAM prakAzita thAya che. bhAvArtha : zuddha Atmatattva eTale ja paramAtmatattva. A paramAtmatattva arUpI che, tethI rAtrinA ratna jevA candrathI ke divasanA ratna jevA sUryathI ke maMdiranA ratna samAna dIvAthI te prakAzita thatuM nathI eTale ke dekhAtuM ke anubhavAtuM nathI; paraMtu jyAre aMtaHkaraNamAM sAmyabhAvarUpI maNino prakAza phelAya che, tyAre rAgAdisvarUpa mohano aMdhakAra ulecAya che ane te akala ane arUpI evA paramAtmAnuM spaSTa darzana thAya che. vizeSArtha : divase duniyAne prakAzita karanAro sUrya, rAtrinA aMdhakAramAM paNa zItala prakAza relAvato candra ke gharamAM ajavALuM pAtharI denAra dIvo, A sarve rUpI padArthone prakAzita karavAnI kSamatA dharAve che, tethI te paramAtmAnA alaukika dehanAM ke temanI mUrti AdinA darzana karAvI zake che; paraMtu arUpI evA azuddha AtmAne ke paramavizuddhasvarUpa paramAtmAne ghotita karavAnuM ke, temanuM darzana karAvavAnuM sAmarthya AvA koI bAhya prakAzamAM nathI. For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra paramazuddha AtmA ke paramAtmA bAhya duniyAmAM rahetA nathI, te to aMtaramAM ja vase che, tethI temanAM darzana karavA aMtarane udyotita karavuM paDe che. sAmyabhAvarUpI avyAhata maNino prakAza aMtaramAM phelAya tyAre mohanuM aMdhAruM TaLe che ane paramAtmatattva prakAzita thAya che, tethI tyAre ja temanA svarUpanuM spaSTa darzana thAya che. kema ke, sAdhakamAM jyAre zuddhanayanI dRSTi pragaTe che, tyAre tene jagatanA jIvamAtra samAna dekhAya che. jIvamAtranuM A samAnasvarUpa te ja paramAtmAnuM svarUpa che ane te ja potAnA AtmAnuM zuddhasvarUpa che, tethI sAmyabhAva Ave tyAre zuddha AtmasvarUpa sAthe ke paramAtmA sAthe tAdAbhya sadhAya che. paramAtmA sAthenI A samApatti prApta thavI eTale ja paramAtmatattvanuM spaSTa darzana thavuM. llbhA. avataraNikA : aMtaramAM pragaTelA sAmyabhAvanA prakAzathI ja paramAtmasvarUpanA spaSTa darzana thAya che, te jaNAvI have mokSe javA mATeno saraLa mArga ekamAtra samatA che, tevuM spaSTa karatAM kahe chezloka : ekAM vivekAGkuritAM zritA yoM, nirvANamApurbharatAdibhUpAH / saivarjumArgaH samatA munInAmanyastu tasyoM nikhilaH prapaJcaH // 10 // zabdArtha : 9. vivekAritAM - vivekathI aMkurita thayela evI 2/3/4. vAM kAM zritA: - je eka (samatA)ne Azrita evA che. maratApUHT: - bharatAdi rAjAo 6. nirvAik bApu: - nirvANane pAmyA 7/8/2. sA kSamatA va - te samatA ja 10, munInAmuM - muniono u9. Rtumaif: - (mokSe javAno) saraLa mArga che. 12/13/14, kanya: nizvi8: tu - anya sarva (yogo) to 9/96. tathA: prapadma: - samatAno prapaMca che - vistAra che. zlokArtha : vivekathI utpanna thayelI evI je eka samatAno Azraya karanArA bharatAdi rAjAo nirvANane pAmyA te samatA ja muniono (mokSe pahoMcavAno) saraLa mArga che. bAkI sarva (mArgo yogo) to samatAno prapaMca che, eTale ke samatAno AgaLa-pAchaLano vistAra che. bhAvArtha : ekamAtra samatAno Azraya karIne bhAratamahArAjAe mohanAM baMdhano toDI kevaLajJAnane prApta karyuM hatuM. tyArapachI teo krame karI sarva karmothI mukta thaI, moze pahoMcI gayA, tethI zarIra ane AtmAnA bhedanI vicAraNAsvarUpa vivekamAMthI utpanna thayela samatA ja munio mATe mokSe javAno sIdho ane saraLa (sahelo) mArga che, bAkI tapa-tyAgAdi sarva yogo to samatA prApta karavAnA ke prApta samatAnA yoge AgaLa vadhavAnA upAyo mAtra che. 1, samApattinI vizeSa jANakArI mATe juo adhikAra-1 zloka 14 tathA dhikAra-2 zloka 17 For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samatAnuM mAhAbhya - gAthA-10 253 vizeSArtha : cha khaMDanA vizALa sAmrAjya upara rAja karanArA bharata mahArAjA arIsAbhuvanamAM potAnA zarIrane zaNagAratA hatA, tyAM temanI vIMTI hAthamAMthI sarakI paDI, eka kSaNa mATe vIMTI vagaranI AMgaLI temane nisteja lAgI; paraMtu tattvanuM ciMtana karatAM temane, "zarIranI zobhAthI kAMI mArI zobhA nathI," evuM jaNAyuM. A vicAra ja AgaLa vadhatAM, "huM ane zarIra bhinna chIe - zarIra jaDa che ane huM cetana chuM, anaMtajJAna, akhaMDa AnaMda, avyAbAdha sukha mAruM svarUpa che, mArA svarUpathI mArI zobhA che, A jaDa padArthothI jaDa zarIra zobhe che, huM nahi', A rIte vicAratAM jaDa ane cetanano bheda samajAyo. AtmasvarUpanuM bhAna thayuM. sarva jIvo sattAthI potAnA jevA ja che ane jaDa padArtho potAnAthI bhinna ane anupayogI che evI spaSTa pratIti thaI, Avo viveka pragaTatAM ja padArtho pratyenI mamatA marI gaI, sarvazreSTha koTinI samatA pragaTa thaI ane te samatAnA yoge ja kSaNavAramAM temane kevaLajJAna utpanna thayuM. Ama bharatamahArAjA ekamAtra samatAnA sahAre vItarAga banyA ane krame karI karmathI mukta thaI moze pahoMcI gayA. tethI spaSTa che ke samatA ja saraLatAthI sarva karmono kSaya karIne mokSe pahoMcADI zake che; anya koI yogamAM AvI kSamatA nathI. Ano artha evo nathI ke tapa-saMyamAdi anuSThAno nakAmA che, te sarve anuSThAno paNa samatAnI prAptinA upAyo hovAthI upayogI to che ja . moTA bhAganA lokone to tenAthI ja samatA prApta thAya che ane tyArapachI prApta thayelI te samatAthI ja AgaLanA yogone sAdhIne mokSa maLe che, tethI mokSa prAptinuM mULa kAraNa samatA che. jyAre saMyamAdi vividha anuSThAno to samatA prApta karavAnA ane prApta samatAnI surakSAnA upAyo che, tethI ja sarva mumukSuoe samatAnuM lakSya bAMdhI, samatAne pragaTAvanArA ane pragaTelI samatAne surakSita ane vizuddha karanArA yogomAM yatna karavo joIe. A samatAbhAva te ja sarva padArtho ane sarva jIvone samAnarUpe jovAnI dRSTirUpa nirvikalpa jJAnano upayoga che, arthAt rAgAdinA sparza vagaranA paramAtmA jevA zuddha AtmasvarUpanI sAthe samApattisvarUpa jJAnano upayoga che. 10ll For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra kaSAyanA agnine zamAvanAruM samatAnuM pUra gAthA-11 avataraNikA : mokSamAM javAno saraLa upAya samatA che, te jaNAvI have sAmya na hoya to sAdhakanI zuM hAlata thAya, te jaNAve chezloka : alpe'pi sAdhurne kaSAyavahA~vahAya vizvAsamupaiti bhItaH / pravardhamAnaH sa daherdai guNaugha, sAmyAmbupUrairyedi nApanItaiH // 11 // zabdArtha : /2. mIta: sAdhu - saMsArathI bhayabhIta banelo sAdhu rU. uvaeNDapi - thoDA paNa 4. vAyavahna - kaSAyarUpI agni upara 1/ 6. 3nA vizvAsaM - jaldIthI vizvAsa 7/8. na paiti - mUkto nathI. 1/10. (yata:) pravardhamAna: sa- (kAraNa ke) prakRSTa rIte vadhato evo te kaSAyano agni 99/92. ddhi sAkhyAnupUre - jo samatArUpI pANInA pUrathI 9rU. nAnIta - dUra na karAya 14/06. (tavA :) vahetu - (to te) guNanA samudAyane bALI nAkhe. zlokArtha : pApabhIru sAdhu thoDA paNa kaSAyarUpI agni upara satvare vizvAsa mUkato nathI, kema ke vadhatA evA te kaSAyarUpI agnine jo sAmyarUpI pANInA pUrathI ThAravAmAM na Ave to te guNonA samudAyane bALI nAMkhe. bhAvArtha : kaSAyo alpa mAtrAnA hoya ke prazasta hoya, topaNa mokSecchu mahAtmA kaSAyo upara vizvAsa mUkatA nathI, kema ke teo jANe che ke kaSAyono nAno paNa kaNiyo samatArUpa pANInA pravAhathI bujhAvavAmAM nahi Ave to pUrvakroDa varSanA saMyamanI sAdhanA karI meLavelA aneka guNone te paLavAramAM khAkha karI nAMkhaze. 499 ziSyo pratyenI mamatAno sahajatAthI tyAga karanAra skandhakasUri bALamuni pratyenA alpa rAga ane pAlaka pratyenA alpa dveSane kAraNe ArAdhaka bhAvamAMthI utarI virAdhaka banyA, tethI saMsArathI DaratA sAdhake alpa paNa kaSAyanI upekSA na karavI joIe, paraMtu vizeSa samatA dvArA teno nAza karI nAMkhavo joIe. vizeSArtha : nAno paNa agnino kaNiyo jo pANIthI bujhAvavAmAM na Ave to te jema dAvAnaLa jevo banI sarvanAza sarjI zake che. tema thoDA paNa kaSAyone jo samatAnA pUrathI zamAvI devAmAM na Ave, to te dAvAnaLa jevA banIne guNa samudAyano sarvanAza sarjI zake che. A kaSAyone nirmaLa karavAmAM sAmAnya samatA kAragata 1. aNathovaM vaNathovaM, aggIthovaM ca kasAyathovaM ca / na hu te visasiyavvaM, thovaM pi hu taM bahU hoi / / 108 / / - saMbodhasittaryAm / / thoDuM paNa devuM, nAno paNa ghA, alpa agni, ke thoDA paNa kaSAyo vizvAsa karavA yogya nathI. kemake, te thoDAnI paNa jo upekSA karavAmAM Ave to te bahu thaI sarvanAza sarjI zake che. For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyanA agnine zamAvanAruM samatAnuM pUra - gAthA-11 255 nIvaDatI nathI, te mATe to vizeSa koTinI samatA pragaTAvavI paDe che. AthI ja kahyuM che ke, samatAnuM jaLa nahIM paNa samatArUpa pANInuM pUra vahAvavAmAM Ave to ja kaSAyano kaNiyo paNa nAza pAme che. sAmAnya samatAthI tatkALa evuM jaNAya ke, kaSAyo zamI gayA che; paraMtu nimitta maLatA te kaSAyo siMhaguphAvAsI muni vagerenI jema pragaTa thaI sarvanAza sarjI zake che, tethI ja saMsAranI bhayaMkaratAthI DaratA sAdhu puruSoe vizeSa prakAranI samatA dvArA kaSAyono nAza karavA yatna karavo joIe. kaSAyothI pUrNatayA chUTavA icchatA sAdhuoe prAraMbhamAM aprazasta kaSAyono nAza karavA prazasta kaSAyano sahAro levo joIe, tethI AhArAdi pratyenA rAgano nAza karavA tapa, tyAgAdi pratyeno rAga keLavavo joIe. pratipakSanI bhAvanAthI cittane vAsita karI prabhu vacanAnusAra vividha anuSThAno karavA joIe ane aprazasta kaSAyono nAza thaI jAya, pachI sAvadha ane sajAga banI uttarottara vizuddha samatA dvArA prazasta kaSAyono paNa nAza karavAno sudRDha yatna prAraMbhavo joIe. // 11 // For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra jJAnayogI mATe paNa samatA Avazyaka gAthA-12 avataraNikA : samatArUpa jaLathI kaSAyarUpa agni ThAravAmAM na Ave to zuM nukazAna thAya che te jaNAvI have samatA prApta thatAM kaSAyonI zI hAlata thAya che te jaNAve che zloka : prArabdhajA jJAnavatAM kaSAyAM, AbhAsikA ityabhimAnamAtram / nAzyo hi bhAvaH pratisaGkhyayA yoM, nAbodhavat sAmyaratau satiSThet ||12 // noMdha: nAza evo pAThAMtara paNa maLe che. zabdArtha : 9. jJAnavatAM - "jJAnIonA ra/rU. prArthanA: pAya: - prArabdhathI utpanna thayelA kaSAyo 4. mAsi%E - AbhAsika che." 1/6. ti pamAnamAtram - evuM kahevuM te abhimAna mAtra che; 7. di. kema ke, 81, 5: bhAva: - je bhAva 10pratisavyathA - pratipakSathI 99. nAza: * nAza pAme tevo hoya 12. : - te (kASAyika bhAva) 13. sAgaratI - sAmyarati utpanna thAya tyAre 94/9, na tirNata - raheto nathI. 96, 75vadhavata - jema (jJAna utpanna thAya tyAre teno pratipakSI) abodha (raheto nathI). zlokArtha : jJAnIonA kaSAyo mAtra prArabdhathI utpanna thayelA hovAthI AbhAsika che (paNa vAstavika nathI)," AvuM kahevuM te abhimAna mAtra che. kema ke, je (kASAyika) bhAva pratipakSathI nAza pAme tevo hoya te sAmyarati utpanna thaye chate na rahe, jema (jJAna utpanna thaye chate teno pratipakSI evo) abodha raheto nathI. bhAvArtha : jJAnI tarIkenI prasiddhine pAmelA mahAtmAo saMsArane yathArtharUpe jANe che, tethI ja temane saMsAranI koI pravRttimAM rasa hoto nathI. Ama chatAM aviratinA udayathI teo saMsAranI pravRtti kare che, tyAre karmanA udayathI temane rAgAdi thAya che evuM dekhAya che, paraMtu temanA A kaSAyo vAstavika nathI hotA, AbhAsika hoya che.' - A mAnyatA yathArtha nathI; paraMtu abhimAna mAtra che. kema ke, jJAna prApta thatAM jema ajJAna nAza pAmI jAya che, tema kaSAyanA pratipakSabhAvarUpa sAmyarati pragaTa thatAM kaSAyo paNa nAza pAmI javA joIe. Ama chatAM jJAnI tarIke oLakhAtI vyaktimAM jo kaSAyo dekhAtA hoya to te AbhAsika nahi paNa vAstavika ja mAnavA joIe ane AvA vAstavika kaSAyo jenAmAM hoya te vAstavika arthamAM sAmyayogane varelA jJAnI nathI. For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 jJAnayogI mATe paNa samatA Avazyaka - gAthA-12 vizeSArtha : 'pUrva karmanA udayathI jJAnIne thatA kaSAyo AbhAsika che, vAstavika nathI' - evuM kahevuM te jarA paNa sAcuM nathI paNa abhimAna mAtra che, kema ke duniyAno dastura che ke be virodhI bhAvo eka sAthe na rahe, tethI je bhAva, virodhI bhAva utpanna thatAM nAza pAmI javAnA svabhAvavALo hoya, te bhAva virodhI utpanna thatAM nAza pAmI ja jAya. jema aMdhakAra ane prakAza be virodhI bhAvo che, tethI prakAza thatAM aMdhAruM TakatuM nathI. AtmAmAM vartatA bhAvomAM paNa A ja nyAya pravarte che, tethI ekabIjAnA pratipakSI evA jJAna ane ajJAna sAthe rahetA nathI. jJAna pragaTatAM ajJAna nAza pAmI jAya che. tema kaSAya ane samatA paNa virodhI bhAvo che, AthI ja sAmyayoga pragaTatAM kaSAyo paNa nAza pAmI jAya che. te ja vyaktimAM kaSAyo saMbhave ke jenAmAM sAmyayoga na pragaTyo hoya, pachI te kahevAto jJAnI hoya ke ajJAnI. tethI jJAnImAM jo kaSAyo dekhAtA hoya to samajavuM joIe ke temanAmAM haju sAmyayoga pragaTyo nathI, AthI ja temanA kaSAyo AbhAsika nahi paNa vAstavika mAnavA joIe ane e vAstavika kaSAyone kADhavA jJAnIne paNa sAmyayogano sahAro levo ja paDe che. * hakIkatamAM pariNata tattvajJAnane kAraNe jJAnInuM citta moTA bhAge kaSAyonI asarathI ati vyagra banatuM nathI, tethI upalaka dRSTithI evuM jaNAya ke temanA kaSAyo nAza pAmI gayA che, Ama chatAM prArabdhathI utpanna thatAM eTale ke avirati prApta karAvanAra cAritra mohanIyakarmanA udayathI jJAnImAM paNa kaSAyo varte che ane te vAstavika kaSAyothI ja jJAnI saMsAramAM pravRtti kare che. jJAna dvArA nAza nahIM pAmelA te kaSAyo ke karmono nAza karavA jJAnIne paNa sAmyayoga sAdhavo paDe che. jyAre temanAmAM nirvikalpa avasthAno uccatama sAmyayoga pragaTaze tyAre tenA pratipakSI evA kaSAyo nAza pAmI jaze. A rIte samatAthI jyAre jJAnInA naSTaprAya: sUkSma kaSAyono paNa nAza thAya che tyAre ja temanuM mokSa tarapha asmalita prayANa thAya che, tethI mAtra jJAnathI mokSa nathI maLato, paNa mokSa meLavavA jJAnayogIne paNa samatA prApta karavI ati Avazyaka che. te ja A zlokanuM tAtparya che. /12ii. For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra kriyAyogI mATe paNa samatA Avazyaka gAthA - 13-14 avataraNikA : jJAnayogI mATe paNa kASAyika bhAvo jItavA jema sAmyayoga anivArya che, tema jaNAvI have kriyAyogane saphaLa karavA mATe paNa sAmyayoga anivArya che, tema darzAve chezloka : sAmyaM vinA yasya tapaHkriyAde niSThA pratiSThArjanamAtra evaM | svardhenucintAmaNikAmakumbhAnkarotyasauM kANakapardamUlyAn // 13 // zabdArtha : 2/2. sAmyuM vinA - sAmya (prApta karyA) vinA rU/4. yastha tA:kriyA - jenA tapa-kriyA AdinI 5. niSThA - samApti 6/7. pratiSTArnanamAtra parva - pratiSThA prApta karavA mAtramAM ja che 8. so - e jIva . svardhanucintAnImavuman - kAmadhenu, ciMtAmaNi ane kAmakuMbhane 20/27. chAparvamUnyan karoti - kANI koDInA mUlyavALA banAve che. zlokArtha : je jIvanA tapa, kriyA vagere anuSThAno samatA prApta karyA vinA mAtra pratiSThA prApta karavAmAM samApta thAya che, e jIva kAmadhenu, ciMtAmaNi ane kAmakuMbha (samAna anuSThAnone) phUTI koDInA mUlyavALA karI nAMkhe che. bhAvArtha : tapa, kriyA vagere anuSThAno sAmyabhAvane prApta karavAnA amogha upAyo che. tethI A tapAdino upayoga sAmyabhAvane prApta karavA mATe karavAno che, Ama chatAM jeo sAmyabhAvane prApta karavA mATe tapa-kriyA vagere karavAne badale mAtra lokacAhanA meLavavA kare che ane te meLavIne potAnA tapAdine saphaLa mAne che, te mUrkha kAmadhenu, ciMtAmaNi ratna ke kAmakuMbha samAna Icchita sukhane ApanAra anuSThAnone phUTI koDInA dAmamAM vecI nAMkhe che. vizeSArtha : sarva duHkhanA mULa samAna IcchAono aMta thatAM mokSanA anaMta sukhanI prApti thAya che. te mokSaprAptino upAya samatA che ane samatAnI prAptino upAya tapa-kriyAdi anuSThAno che, tethI sImita ane Icchita sukha ApanArA kAmadhenu, ciMtAmaNi ratna ke kAmakuMbha karatAM paNa sImAtIta sukha ApanArI samatAnA kAraNabhUta tapAdinuM mUlya kaMI gaNuM vadhI jAya che. AthI dareka sAdhake A tapAdi dharmanuM Asevana e rIte karavuM joIe ke tenAthI samatAno vikAsa thAya ane te dvArA mokSanA mahAsukhane pAmI zakAya. AnA badale je sAdhako tapAdi dharmo sevIne te dvArA samatA prApta karavAnuM lakSya bAMdhatA nathI ke lakSya bAMdhavA chatAM tene anurUpa prayatna karatA nathI, ane tapane karI mAna ke For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAyogI mATe paNa samatA Avazyaka - gAthA-14 259 prazaMsA meLavI saMtoSa mAne che, tevA sAdhako tapAdi dharmanuM avamUlyana (devaluate) kare che. amUlya tapAdidharmane koDInI kiMmatanA karI nAMkhe che. prAraMbhika bhUmikAmAM sAco sAdhaka samatAnuM lakSya bAMdhIne tenA upAyarUpe ja tapa karato hoya che, chatAM jyAre koI tenA suMdara tapadharmane joI tenI mahAtapasvI tarIke prazaMsA kare, tyAre anAdi kusaMskArone kAraNe tene prazaMsAnA zabdo sAMbhaLI harSa thaI jAya, mAnAdi bhAvo sparzI jAya tevuM bane; paraMtu jo tyAre paNa te sAvadhAna banIne sparzI gayelA te mAna vagerenA bhAvone dUra karI samatA, ni:spRhatA Adi guNo keLavavA prayatna karato rahe to te kriyAyoganuM ke tapadharmanuM avamUlyana karI rahyo che tevuM na kahevAya; paraMtu teno prayatna sAmyabhAvane abhimukha che tevuM mAnavuM paDe. tapAdi dharmanA mUlyane samajatA sarva sAdhakoe paNa khAsa yAda rAkhavuM joIe ke, "sarva padArtho pratyenA pratibaMdhathI rahita AtmamAtramAM pratibaMdhavALI avasthA e ja sAmyabhAva che, e ja jIvanI sArabhUta avasthA che. sUkSmabuddhithI Avo nirNaya karIne samatAnI prApti thAya te rIte tapAdi karAze to ja tapAdi dvArA dhIre dhIre samatA utpanna thaze; kema ke lakSyane anurUpa upAyonuM sevana thAya tyAre ja upAya saphaLa thAya che; paraMtu mAre samatA lAvavI che', eTaluM bolavA ke vicAravA mAtrathI kAMI samatA pragaTatI nathI. 13 avataraNikA : jJAna ane kriyAnI saphaLatA samatAthI ja che, te jaNAvI have anya yogo karatAM sAmyayoga dvArA kevo vizeSa lAbha thAya che, te jaNAve che zloka , ' ' jJAnI kriyAvAn viratastapasvI, dhyAnI ca maunI sthiradarzanaSTA / sAdhurguNaM taM labhate na jAtu prApnoti yaM sAmyasamAdhiniSThaH // 14 || zabdArtha 12. jJAnI kriyAvAn - jJAnI, kriyAvAna 3/4. virata: tapasvI - viratidhara, tapasvI 1/6/7, dhyAna 6 maunI - dhyAnI ane maunI 8/2. sthira8rzanaEA sAdhu: - ane sthira samyagudarzanavALA sAdhu (paNa) 9999. te gui - te guNane 12/13/14, nAtu na strama7 - kyAreya prApta karatA nathI, 9/9. yaM (Tr) sIsamanay: - ke je (guNa)ne sAmyasamAdhimAM sthira thayela sAdhu 17. prAnoti - prApta kare che. zlokArtha : jJAnI, kriyAvAna, viratidhara, tapasvI, dhyAnI, maunI ane sthirasamyagudarzanavALA sAdhu paNa te guNane kyAreya prApta karatA nathI ke je guNane sAmya samAdhimAM sthira thayela sAdhu prApta kare che. bhAvArtha : jJAna, dhyAna, kriyA ke samyagudarzana Adi paNa samatAnI prAptithI ja saphaLa che. jJAnAdi dvArA sAdhu kadAca For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra sAmAnya nirjarA sAdhI zake che; paraMtu jevA guNonI prApti ke jevI nirjarA sAmyasamAdhivALA nirvikalpa upayogamAM vartatA sAdhu kare che, tevI guNa prApti sAmAnya jJAnI vagere kyAreya karI zakatA nathI. vizeSArtha : zAstrano samyagu abhyAsa karIne je sAdhu jJAnI-gItArtha banyA hoya, vaLI jeo zAstrokta samyakrakriyA karatA hovAthI zuddha AcArasaMpanna hoya, hiMsAdi pApapravRttiothI ke vratAdi saMbaMdhI sUkSma ke bAdara aticArothI virAma pAmyA hovAthI jeo virata hoya, bAhya ane atyaMtara tapanuM sevana karavA dvArA jeo tapasvI hoya, zuddha-Atma-svarUpe pragaTa karavAnI tIvra abhilASAthI jeo satata paramAtmAnA dhyAnamAM rata rahetA hoya, pAMce IndriyonA viSayothI nivRtta thaIne, bhAvathI munibhAvane dhAraNa karyo hovAthI, jeo maunI hoya, niraticAra samyagudarzanane kAraNe jeo sthira darzanavALA hoya, tevA sAdhuo paNa te guNone pAmI zakatA nathI ke je guNone jaDa-cetana sarva bhAvo pratye udAsInabhAvavALA, sthira samudra jevI nirvikalpa avasthAne varelA, sAmyasamAdhimAM lIna sAdhuo pAmI zake che. A mahAtmAo sAmarthyayogane sAdhI kSapakazreNI mAMDI zake che ane te dvArA teo aneka Rddhi, samRddhi ane AtmAnI anaMta zaktionA svAmI banI zake che. kevaLajJAna ane kevaLadarzanane pAmI parama sukha ane parama AnaMda mANI zake che. sAmya sivAya bIjA aneka guNone varelA mahAtmA paNa A sukha ane saMpattine pAmI zakatAM nathI, AthI ja A sAmyasamAdhi sarva guNomAM ziramora sthAne che, mATe sarva sAdhakoe koIpaNa sAdhanA karatAM sAmyayogane ja potAnuM lakSya banAvavuM joIe. /14 For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajoDa samatAdhArIonuM smaraNa-kIrtana che zloka : gAthA-15 ajoDa samatAdhArIonuM smaraNa-kIrtana gAthA - 15-16-17-18-19-20-21-22 avataraNikA : sAmyabhAvathI kevA phAyadA thAya che, te jaNAvI have samatAne pAmelA damadantamuninI stuti karatAM jaNAve duryodhanenAbhihataMthukopa, naeN pANDavaiyana nuto jaharSa' / stuma 'bhadantaM' 'damadantarmentaH, samatvavantaM munisattamai tam // 15 // . noMdha : duryodhanenA mihitazruopa Avo pAThAMtara paNa maLe che. 271 zabdArtha 9. duryodhanena - duryodhana vaDe ra/rU. aminhata: ya: - haNAyelA je 4/5. 1 yuopa - kopa na pAmyA (ane) 6/7. pADave: nutaH - pAMDavo vaDe stuti karAyelA (je) 8/1. maiM narva - harSa na pAmyA 10/11/12.anta: samatvavant tam - aMta2mAM samatAvALA te 12. munisattamaM - zreSTha muni 14/16. vaimavattuM bhavantu - damadanta bhadaMtane 16. snuma: - ame stavIe chIe. zlokArtha : duryodhana vaDe haNAyA, topaNa jemaNe kopa na karyo ane pAMDavo dvArA namAyA, topaNa jemaNe harSa na karyo, aMtaramAM samatAbhAvavALA te zreSTha muni zrI damadatta bhadaMtanI ame stuti karIe chIe. bhAvArtha : aMdaramAM sAmyabhAva pragaTI jAya pachI samatAdhArI mahAtmAne krodhanA prabaLa nimittomAM paNa krodha Avato nathI ane harSanA nimittomAM teone harSa thato nathI. AvA ja eka samatAdhArI zreSTha muni hatA - rAjarSi damadatta. duryodhane temanA upara bIjorAnAM moTA phaLono ane pattharono prahAra ryo ane pAMDavoe temane bhAvathI vaMdana karyuM, telAdinuM mardana karI temanI kSamA paNa yAcI. Ama chatAM mahAmuni damadantane banne upara samAna bhAva hato. koI upa2 2oSa paNa nahoto ke koI upa2 toSa paNa nahoto. ame te mahAmunine bhAvathI stavIe chIe ane IcchIe chIe ke temanA jevo samabhAva prApta karavAnuM sAmarthya amArAmAM paNa pragaTe. vizeSArtha : hastizIrSa nagaranA rAjA damadantanI A vAta che. ekavAra teo jarAsaMghane maLavA rAjagRhI gayA hatA. tyAre pAMDavoe temanA nadhaNIyAtA nagara upara caDhAI karI, tene lUMTyuM hatuM. damadatta rAjAe pAchA AvI hastinApurane ghero ghAlyo ane pAMDavone ziyALIyA kahIne potAno sAmano karavA nagaranI bahAra AvavA kahyuM; paraMtu bhayanA mAryA pAMDavo to hastinApuranA killAmAMthI bahAra paNa na nIkaLyA. kaMTALIne damadatta rAjA pAchA potAnA deza cAlyA gayA. For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra kALakrame damadatta rAjAne kAmabhogathI vairAgya utpanna thayo ane temaNe dIkSA aMgIkAra karI. uttarottara sAdhanA karyA pachI teo ekalavihArI pratimAne dhAraNa karI vicaravA lAgyA. deza-dezAMtara vicaratA ekavAra teo hastinApuranI bahAra pratimA dhAraNa karI kAussaga dhyAnamAM UbhA hatA. teTalAmAM ja tyAMthI yudhiSThira Adi pAMDavo pasAra thayA. pUrvanA vairane yAda karyA vagara teoe mahAmuninI bhAvapUrvaka stavanA ane vaMdanA karI. pAchaLathI tyAM duryodhana Avyo, jevI tene khabara paDI ke A to hastinApurane ghero ghAlanAra te damadatta rAjA che, tevo ja teNe moTA bIjorAnA phaLathI muni upara prahAra karyo. tene joI tenA sainyae paNa muni upara pattharamAro karyo. muni to pattharonA DhagalAmAM daTAI gayA, chatAM temanI dhyAnanI dhArA acaLa rahI. thoDIvAre yudhiSThira te mArge pAchA pharyA. munibhagavaMtane na jotAM, temaNe pUchaparacha karI. pattharanA DhagalA vacce daTAyelA damadatta muni jyAre dekhAyA, tyAre temanI vyathAno pAra na rahyo. temaNe turaMta ja pattharo dUra karyA. manine zAtA upaje te mATe yogya sAravAra karI ane atyaMta dravita hRdaye temanI kSamA yAcI. zAstrakAra maharSioe noMdhyuM che ke AvAM roSanAM ane toSanAM prabaLa nimitto vacce paNa samatAdhArI te zreSTha mahAtmAne duryodhana ane pAMDavo upara samAna bhAva hato. bahArathI jema teoe roSa ke toSa na karyo, tema temanA aMtarane paNa rAga-dveSanA koI malina bhAvo sparyA nahi. dhanya che temanI kSamAzIlatAne ! temanA parama sAmyabhAvane ! ame paNa temane aMjalibaddha praNAma karI, bhAvathI stavIe chIe, temane vaMdana karIe chIe ane prArthanA karIe chIe ke, "he mahAtman ! ApanA jevI samatA amane kyAre prApta thaze ? ApanA jevA pattharanA ghA sahana karavAnuM sAmarthya to nathI, paraMtu svakarmanA udayathI prApta thatAM kaDavAM-mIThAM veNomAM samatA rAkhI zakIe teTaluM sAmarthya to jarUra Apajo !" //1po avataraNikA : damadantamuninI stavanA karyA bAda have sAmyabhAvane varelA namirAjarSino yaza paNa kevo phelAyo, te jaNAve zloka : yo dahyamAnAM mithilA nirIkSya, zakreNa nunno'pi namiH purIM svAm / ne meM'tra kiJcijjvalatIta mene, sAmyena tenoyazauvitene ||16|| zabdArtha : 1/2. zakkA nutroDapi - Indra dvArA prerAyelA paNa 3/4 : nama: - je namirAjarSi 1/6/7. vAM mithilyAM purI - potAnI mithilAnagarIne 8. drasthamAnAM - baLatI 2. nirIca - joIne 20. sAccena - sAmyathI 99/12. 'satra me - 'AmAM mAruM 13/14/ 16. vicit nazvatrata' - kAMI baLatuM nathI" 16/17. ti mene - evuM mAnatA hatA, 98, tena - te (namirAjarSi)thI 96/20. hassayazaH vitene - vistRta yaza phelAyo. For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 ajoDa samatAdhArIonuM smaraNa-kIrtana - gAthA-16 zlokArtha : Indra dvArA prerAyelA paNa je namirAjarSi potAnI mithilA nagarIne baLatI joIne samatAbhAvathI evuM mAnatA hatA ke, "AmAM mAruM kAMI paNa baLatuM nathI'; tethI temano yaza cArekora phelAyo. bhAvArtha : ekatvabhAvanAthI bhAvita banI namirAjarSi tIvra vairAgyathI saMyama svIkArI jaMgalanI vATe saMcarI rahyA hatA. tyAre temanA vairAgyanI parIkSA karavA Indra mahArAjA AvyA. temaNe baLatI mithilAne zamAvIne pachI dIkSA levA khUba Agraha karyo, chatAM mamatAnA pariNAmathI para banelA namirAjarSie cittamAM vartatA samatAbhAvathI Indrane kahyuM ke, 'mihilAe DajjamANIe na me Dajjai kiMcaNaM / ' 'mithilA baLe che temAM mAruM kAMI baLatuM nathI.' pUrvanI rAtri sudhI jemAM apAra mamatva hatuM, temAM paNa Avo nirmamatva bhAva keLavanArA namirAjarSie ghaNo yaza prApta karyo. khuda devendrae paNa temanA samanvabhAvanI bhUrI bhUrI anumodanA karI. vizeSArtha : mahAsatI madanarekhAnA putra mithilAnareza namirAjA nyAya-nItipUrvaka ane vAtsalyathI prajAnuM pAlana karatA hatA. ekadA temanA zarIramAM atiduH saha dAhajvara utpanna thayo. tene zamAvavA vaidyoe ghaNA upAyo karyA paNa te sarve niSphaLa gayA. chevaTe caMdananuM vilepana karavAthI rAjAno dAha kAMIka zamyo. rAjAne kAMIka TADhaka vaLe te mATe temanI rANIo aneka kaMkaNa Adi AbhUSaNothI alaMkRta hAthothI svayaM caMdana ghasavA lAgI; paraMtu caMdana ghasatAM thato kaMkaNono khakhaDATa rAjAne trAsa upajAvato hato. tethI rANIoe saubhAgyanA cihnarUpa eka kaMkaNa rAkhI bAkInAM sarva kaMkaNo utArI nAkhyAM. tarata ja avAja zamI gayo ane nIrava zAMti phelAI gaI. te nIravatAmAM namirAjA zAMtinA kAraNa upara vimarza karavA lAgyA. samyagU vicAronA pariNAme temane samajAyuM ke, "kharekhara ghaNAM kaMkaNono saMga hato tethI ja avAja thato hato. jyAre te eka thaI gayAM tyAre avAja bilakula zamI gayo. saMsAramAM paNa jyAM saMga che tyAM ja cittamAM saMkleza che, saMga vinA saMkleza nathI. tethI jo mAro dAha zAMta thaze to huM paNa zAMti meLavavA ane asaMgI banavA saMyama grahaNa karIza.' A ja zubha bhAvanAmAM rAtrI pasAra thaI. mahApuruSonI A ja mahAnatA che ke, nirmaLabuddhithI sAmAnya prasaMganuM paNa vizleSaNa karatAM teo AtmahitanI sAcI dizA pakaDI le che. zubhasaMkalpanA prabhAve azAtAvedanIyakarmanuM AvaraNa haTI gayuM ane cha-cha mAsano dAhavara savAre zAMta thaI gayo. vairAgI banelA mithilAnareza mithilA nagarI choDI jaMgalanI vATa pakaDI ekAkI cAlI nIkaLyA. zokAtura aMta:pura ane prajA temanI pAchaLa azrubhInI AMkhe cAlI rahI hatI. namirAjarSie to For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra dravyathI nirjana udyAnAdinA ekAMtano ane bhAvathI 'huM ekalo chuM. mAru koI nathI.' vagere bhAvanAonA ekAMtano Azraya karyo. makkamatAthI jaMgalanI vATe ekalA ja AgaLa vadhatA namirAjarSine joI indra mahArAjAne zaMkA thaI ke, zuM eka divasamAM Avo nirmamabhAva pragaTI zake ? tethI teoe namirAjarSinI parIkSA karavA temane bhaDake baLatI mithilAnagarI batAvI ane kahyuM, 'tamArI nagarI baLI rahI che, prajAmAM kolAhala macI rahyo che. tame tenI sAme kema jotA nathI ? je potAnuM hoya tenuM rakSaNa karavuM joIe.' A sAMbhaLI jarApaNa vyathita thayA vagara namirAjarSie indramahArAjAne jaNAvyuM, je 'mithilA baLe che temAM mAruM kAMI baLatuM nathI. je baLe che te mAruM nathI, je mAruM che te kyAreya baLatuM nathI.' paramArtha lAdhyo hovAthI namirAjarSine na to nagarI potAnI lAgI ke na to aMtaHpura potAnuM lAgyuM. temane to eka mAtra AtmA ane tenA jJAnAdi guNo potAnA lAgyA, tethI mithilA baLe che evuM dekhAvA chatAM, evuM lAge che ke, 'mAruM kAMI baLatuM nathI.' mamatAno tyAga karI samatAbhAvane AtmasAt karanArA te namirAjarSinI devendroe paNa stavanA karI. A rIte samatAnA prabhAvathI temano yaza cArekora phelAyo. / / 16 / / avataraNikA : namirAjarSinI stavanA karyA bAda have sAmyayoganA prabhAve skaMdhakasUrinA ziSyomAM pragaTela sattvanI stavanA karatAM graMthakArazrI kahe che zloka : sAmyaprasAdAstavapurmamatvaH,sattvAdhikAH svaM dhruvameva matvA / ma ne sehire'rttiM kimu tIvrayantraniSpIDitAH skandhakasUriziSyAH // 17 // zabdArtha : 1. sAmyaprakSAvAstavavurmamatvA: - samatAnA prabhAvathI jemanuM zarIra pratyenuM mamatva asta pAmI gayuM che, 2. sattvAdhiSThAH - evA atyadhika sattvazALI rU. tIvrayantranibIDitAH - tIvra yantra dvArA atyaMta pIDAyelA 4. hrandhasUriziSyAH - kandhakasUrinA ziSyoe /6/7/8. svaM dhruvam va matvA - potAnI jAtane zAzvata ja mAnIne 6. vimmu - zuM 10/11/12. atti na sehire ? - pIDAne sahana na karI ? zlokArtha : samatAnA prabhAvathI zarIranI mamatAno nAza karanArA atyaMta sattvazALI evA skandhakasUrinA ziSyoe (tela pIlavAnI ghANIrUpa) karkaza yantramAM atyaMta pIDAno bhoga banavA (chatAM paNa) potAnA AtmAne zAzvata mAnIne zuM pIDA sahana na karI ? bhAvArtha : skandhakasUrinA 500 ziSyone telanI ghANImAM pIlavAno nirNaya thayo, tyAre sUrijIe potAnA ziSyonuM For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajoDa samatAdhArIonuM smaraNa-kIrtana - gAthA-17 265 sattva khIle ane temAM viziSTa koTino samatAbhAva pragaTe tevI hitazikSA ApIne upasarga sahana karavA sakSama banAvyA. gurUpadeza jhIlIne te ziSyo atyaMta sattvazALI ane sahiSNu banyA. teoe samatA dvArA zarIranI mamatAno aMta ANyo. 'dehathI bhinna tuja rUpa re" "vapu vinAzI tuM avinAzI' ema vicArI "AtmAthI bhinna zarIra Adi padArtho vinAzI che. huM avinAzI AtmA chuM." evI bhAvanAmAM ramatA teoe ghora pIDA evI rIte sahana karI ke, jema jema temanA hADakAno bhUkko thato gayo, tema tema temanA karmano paNa bhUkko thato gayo ane jema jema temanAM hADa-mAMsa chUTAM paDatAM gayAM, tema tema teono AtmA deha ane karmanAM baMdhanothI chUTato gayo. Ama samatAnA prabhAvathI teo vItarAga sarvajJa banI sarva karmathI rahita thaI, potAnA parama vizuddhasvarUpane pragaTa karI sadA mATe parama sukha bhogavavA mokSe pahoMcI gayA. vizeSArtha : vIsamA tIrthapati zrI munisuvratasvAmI bhagavAnanA kALamAM zrAvastInareza jitazatru rAjAne aMdhaka nAme putra ane puraMdarayazA nAme putrI hatI. rAjAe putrIne daMDaka rAjA sAthe paraNAvelI. ekadA daMDaka rAjAno purohita pAlaka dUtarUpe zrAvastI nagarImAM Avyo ane rAjasabhAmAM jaina sAdhuonI niMdA karavA lAgyo. tyAre skaMdhakakumAre tene niruttara karI kADhI mUkyo. apamAnita thayelo te pAlaka skaMdhakakumAranAM chidro jovA lAgyo. kALakrame skaMdhakakumAre bIjA 500 kumAro sahita zrImunisuvratasvAmI pAse dIkSA grahaNa karI ane gItArtha banyA. varSo vItyA pachI teo grAmAnugrAma vihAra karatA saparivAra te ja nagarImAM padhAryA. tyAre abhavI pAlaka maMtrIne thayuM ke, apamAnano badalo vALavAno A suMdara moko che. teNe nUtana rAjAne uzkeravA jaNAvyuM ke "A jainAcArya tamAruM rAjya pAchuM meLavavA ja AvyA che ane sAdhuveSamAM aneka sahasrodhI sainikone sAthe lAvyA che, vaLI potAnI vAtane siddha karavA teNe kapaTathI skandhakasUri jyAM utaryA hatA tyAM zastra-saraMjAma goThavI dIdho. tapAsa karatAM rAjAne pAlakanI vAta sAcI lAgI, tethI temaNe skandhakasUrine zikSA karavAnI pAlakane anujJA ApI. anujJA maLatAM ja pAlake dareka sAdhune tala pIlavAnI ghANImAM pIlI nAMkhavAno nirNaya karyo. A nirNaya sAMbhaLIne, karmodayathI AvI paDelA ghora upasargamAM ziSyonuM citta pAlaka pratyenA dveSathI ke zarIra pratyenA rAgathI saheja paNa vicalita na thAya; paraMtu eka mAtra samatAbhAvane ullasita karavA tatpara rahe te mATe atyaMta hitaciMtAthI skandhakasUrie ziSyone nirdhAmaNA karAvI. ziSyoe paNa ullAsapUrvaka temanuM anuzAsana jhIlI tadanusAra potAnuM citta taiyAra karyuM. duSkRta- goM, sukRtaanumodanA ane catura zaraNano svIkAra karyo. anyatva bhAvanAthI hRdayane bhAvita karyuM. tenAthI teone spaSTa saMvedAyuM ke "zarIra e huM nathI - huM to zAzvata kALa rahenAra akhaMDa AnaMdamaya AtmA chuM. zarIrane koI pIlI zake che, chedI zake che, mArI zake che, bALI zake che. paraMtu mane koI pIlI zakatuM nathI, chedI zakatuM nathI, mArI zakatuM nathI, bALI zakatuM nathI. huM to avinAzI ane anaMta sukhamaya, avyAbAdha evo AtmA chuM." Jain Education Interational For Personal & Private Use Only wwwinbrary.org Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikArI sva-svarUpanA AvA UMDA AtmasparzI ciMtanathI teomAM apUrva vIrya pragaTa thayuM. bhaya, ciMtA, gabharATa, lAcArI jevI sattvahIna lAgaNIonuM temanA cittamAM koI sthAna na rahyuM; ajaba-gajabanI svasthatA ane cittanI prasannatAthI teo ghANImAM pIlAvA taiyAra thaI gayA. nirdayI pAlaka moTA bhArekhama ane karkaza pattharothI banelI tala pIlavAnI ghANImAM eka pachI eka ziSyane nAMkhI nAMkhIne pIlavA lAgyo. cAre bAju lohInI pIcakArIo UDavA lAgI, hADakA taDataDa tUTavA lAgyAM, AMkhanA DoLA bahAra phaMgoLAvA lAgyA, mAMsanA locA uchaLavA lAgyA, khoparIo phUTavA lAgI, ghANInA be paDanI vaccethI nicetana zarIranA aMgono rasa vahevA lAgyo. AkhuM vAtAvaraNa bihAmaNuM banI gayuM potAnI sAme ja potAnA sahavartI sAdhakone A rIte pIlAtA jovA chatAM bAkI rahelA koIpaNa sAdhuonA sattvane UNI AMca paNa AvI nahi. tenuM ekameva kAraNa e ja hatuM ke te darekanAM viveka cakSu khulI gayAM hatAM. tattvadRSTino ughADa thaI gayo hato. temanuM bhedajJAna ane sAmyayoga parAkASThAe pahoMcyA hatA, tethI temanI najara jaDa zarIra upara nahotI; paraMtu ajara, amara ane nirbandha avasthAne pAmatA AtmA upara hatI. AtmA upara najara sthira thavAnA kAraNe teone zarIranI avadazA nahi paNa AtmAnI unnati dekhAtI hatI, tethI teo svayaM paNa evI pIDAne premathI svIkAravA sajja banyA. atyaMta bhayabhIta karI mUkanAruM vAtAvaraNa hovA chatAM eka paNa ziSyanA caherA upara bhayanI lAgaNI, hRdayamAM dhaDakana ke mukhamAMthI citkArano avAja nahoto. eka mAtra arihaMtanA nAmasmaraNathI vAtAvaraNa guMjatuM hatuM. A dRzyanI kalpanA karatAM paNa kaMpArI chUTI jAya tevuM che; kema ke zarIranI gADha mamatAne kAraNe ApaNane te dhanyAtidhanya ziSyonI zArIrika vedanA ane duHkha ja dekhAya che. vAstavamAM niSkaSAya bhAvamAMthI pragaTelA sAmyayoganA uccatama zikhare pahoMcelA teo to zuddha AtmatattvanA dhyAnamAM ja lIna hatA. nirmamabhAva ane samattvanA yoge, dehanA stare pravartamAna ghaTanA sAthe emanuM koI joDANa ja nahotuM. e badhAthI e sarvathA para hatA, tethI kSapakazreNI mAMDI, kevaLajJAna prApta karI te ja kSaNe anaMtakALa sudhI parama sukha bhogavavA mokSamAM pahoMcI gayA hatA. A sarva siddhionA mULamAM eka ja guNa rahelo hato - sAmyabhAva - samatAyoga ||17ll avataraNikA : samatAbhAvane kAraNe skaMdhakasUrInA ziSyo kevA sattvazALI banyA te jaNAvI have samatAbhAvathI metAryamuninuM hRdaya paNa kevuM thayuM te varNavatAM graMthakArazrI kahe chezloka : lokottaraM cArucaritrametanmatAryasAdhoH samatAsamAdheH / hRdAyakupyanne yadAcarmabaddhe'pi mUrdhanyayamApa tApam // 18 // zabdArtha : 9. samatAsamA - samatArUpI samAdhivALA 2. maitAryasAdhoH - metAryamuninuM rU/4/6. ataH strokTottaraM vAruritram - A lokottara suMdara caritra che. 6. yadu - kAraNa ke 7. mUrdhani - mAthAmAM 8. mArdavarmavarlDa re - bhInuM cAmaDuM baMdhAyuM hovAM chatAM paNa 6/10/99. yaM tApam Hpa - A muni) tApane pAmyA 12. lapi - paNa 13/14/16. dUtA na 37Atu - hRdayathI kopita na thayA. For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajoDa samatAdhArIonuM smaraNa-kIrtana - gAthA-18 zlokArtha : samatArUpI samAdhivALA metAryamuninuM A lokottara evuM suMdara caritra che, kema ke bhInA cAmaDAthI mAthuM baMdhAyuM hovAne kAraNe teo (taDakAmAM) tapyA, paraMtu hRdayathI (krodharUpI tApathI) krodhita na thayA. bhAvArtha : sonAnA javalAM gaLI javAno aparAdha krauMca pakSIe karyo che, evuM jANavA chatAM jIva mAtra pratye samatAvALA metAryamunie dayAbhAvathI krauMcano aparAdha chato na karyo. sonIe bhInuM cAmaDuM mAthA para bAMdhI temane taDakAmAM UbhA rAkhI, puna: pUchaparacha karI; paraMtu muni mauna rahyA. tApathI cAmaDuM sukAtAM muninuM mAthuM phATI gayuM ane AMkhanA DoLA bahAra AvI gayA; chatAM paNa munine na sonI upara krodha Avyo ke na temanuM mauna tUTyuM. bAhya tApa vadhato gayo tema muninuM aMtara TharatuM gayuM. samatAthI sahana karanArA te metArya muni to tyAM ne tyAM sarva karma khapAvI mokSe pahoMcI gayA. vizeSArtha : kSatriyomAM zUratA-vIratA Adi guNo sahaja hoya che, to vaNikakuLomAM audAryAdi guNo sahaja hoya che. jyAre cAMDAlakuLamAM janmelAmAM krUratA sahaja hoya che. AzcaryanI vAta to e che ke, metAryamunino janma cAMDAla kuLamAM thayo hato, chatAM temanI lokottara karuNA AzcaryamAM mUkI de tevI che. metArya munino cAMDAlanA tyAM janma thayo paNa puNyodayanA kAraNe temano uchera rAjagRhInA eka zrImaMta zreSThine tyAM thayo hato. pUrvabhavanA mitradevanI sahAyathI aneka adbhuta kAryo karI, teo mahArAjA zreNikanA jamAI thayA hatA. bAra varSa sudhI lagna jIvana jIvI temaNe mAtra aThThAvIsa varSanI uMmare dIkSA lIdhI hatI. 277 prabhu vacanAnusAra nirdoSa bhikSA mATe pharatA metAryamuni eka vakhata koI sonIne tyAM pahoMcyA. te vakhate sonI zreNikamahArAjAnI caityapUjA mATe sonAnAM javalAM ghaDato hato. metAryamuni padhAryA eTale ghaDavAnuM kArya paDatuM mUkI sonI gharanI aMdara AhAra levA gayo. jogAnujoga tyAM eka krauMca pakSI AvI te javalAM caNI gayuM. bahAra AvIne javalAM na jotAM sonI muni upara vahemAyo. kaDaka avAje te munine pUchavA lAgyo ke, mahArAja ! sonAnAM javalAM kayAM gayAM ?' mahAtmA metArye vicAryuM ke, jo huM kahI dauM ke A krauMca javalA caNI gayo che to A sonI tene jarUra mArI nAMkhaze.' tethI teo mauna rahyA. muninA maunathI sonIno vahema pAko thayo. temanI pAsethI koI paNa rIte javalAM meLavavA sonIe temanA mAthe pANIthI bhInuM kareluM cAmaDuM kasakasAvIne bAMdhI dIdhuM ane temane taDake UbhA rAkhyA. taDako vadhatAM cAmaDAnI vAdhara sukAtI gaI. jema jema te saMkocAtI gaI tema tema muninA magaja upara cAmaDAnA paTTAnuM dabANa vadhavAthI temane asahya pIDA thavA lAgI. A pIDAthI bacavA muni pAse aneka vikalpo hatAM. teo 'krauMca pakSI javalA caNI gayo che' evuM kahI zakatA hatA. jenA mATe javalA ghaDyA che te zreNika rAjAnA ja pote jamAI che evuM jaNAvIne paNa mukta thaI zakatA hatA. hAjarAhajura rahetA For Personal & Private Use Only www.airtelitary.org Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra mitradevanI sahAya paNa mAMgI zakatA hatA. are ! khuda potAnA baLathI paNa cAmaDuM dUra karavA samartha hatA. athavA sonIne samajAvavA mATe paNa sakSama hatA; paraMtu A to lokottara puruSa hatA ane vaLI vIraprabhunA sAcA zramaNa hatA, tethI temaNe sAmAnya mAnavInI jema koI tuccha vikalpono sahAro lIdho nahi. teo to vicAravA lAgyA ke, "Aje je paristhiti sarjAI che tenuM kAraNa mArA ja pUrvakRta karmo che, sonI to temAM nimitta mAtra che. A karmakRta paristhitine samabhAve sahana karI laIza to mArA karma khapI jaze. karma khapAvavAnA aNamola avasare koI anya vicAra mAre zuM kAma karavo ? vaLI krauMca paNa mArA jevo jIva che. mane jema sukha-du:kha thAya che tema tene paNa thAya che. mArAthI tenA duHkhamAM nimitta kevI rIte banAya !" eka bAju muni samabhAvamAM atyaMta lIna bane che to bIjI bAju cAmaDuM kheMcAtuM jAya che. ane muninA mastakanI naso ane mAthAnI khoparInAM hADakAM tUTatAM jAya che; paraMtu munivara to AtmadhyAnamAM magna che. temanA manamAM koI pratye rAga nathI, koI pratye dveSa nathI. temane nathI sonIno doSa jaNAto ke nathI krauMcano doSa jaNAto. svakarmanA aparAdhane ciMtavatAM ciMtavatAM muni dharmadhyAnamAMthI zukla dhyAna upara ArUDha thayA. zarIra Adi anya sarva jaDa padArtho karatAM AtmA bhinna che evI dhyAnadhArA dvArA temaNe zarIranI mamatAne sarvathA tyajI dIdhI. sukAtA cAmaDAe cAmaDI cIrI nAMkhI ane mastiSkanA hADakAM paNa phoDI nAMkhyAM. AMkhonA DoLA paNa bahAra nIkaLI AvyA, paraMtu samatA ane saMyamanI mUrti samAna metArya muninA manamAM sAmyabhAva sivAya bIjo koI bhAva na sparyo. jIvamAtrane samAnabhAvathI jonAra A munie vAdharanA baMdhanane sattvabhera svIkArIne, sadA mATe karmonA baMdhanothI mukti meLavI lIdhI. sAnukULa ke vizeSa pratikULa na hoya tevA sAmAnya saMyogomAM tattvaciMtanathI bhAvitabuddhivALA sAdhako mATe samatAbhAva prApta karI tenI vRddhi karavI haju sahelI che; paraMtu jyAre saMyogo sarvathA pratikULa hoya ane temAM paNa jyAre zarIranI vedanA asahya hoya tyAre samatAbhAvane TakAvI rAkhavo ke tenI vRddhi karavI te ati ati agharuM che, tethI ja AvA kaparA saMyogamAM paNa samatAbhAvamAM sthira rahenAra metAryamuninuM A lokottara caritra kharekhara adbhuta che. kema ke, teoe prANAMta upasarga vacce paNa krodhanA malina bhAvathI to haiyAne mukta rAkhyuM, paNa tenAthI AgaLa vadhIne svabacAvanA saMyoga hovA chatAM svabacAvano leza paNa prayatna na karyo ane satata samatAsamAdhine paripuSTa karI, enA sahAre kSapakazreNI mAMDI, kevaLajJAna prApta karyuM ane mokSe sIdhAvyA. 18 For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajoDa samatA dhArIonuM smaraNa-kIrtana - gAthA-19 269 avataraNikA : maraNAMta upasargamAM jeonuM hRdaya niSkapa rahyuM tevA metAryamuninI stavanA karI, have gajasukumAlamuninI stavanA karatAM graMthakArazrI jaNAve chezloka : jajvAla nAntaH zvazurAdhamena, projjvAlite'pi jvalanene maulau / maulirmunInAM sa~ ne kairniSevyaH kRSNAnujanmA samatAmRtAbdhiH // 19 // noMdha : nAntaza kurAdhamena, nAntaH surIyamena jo AvA pAThAMtara paNa maLe che. zabdArtha : 1, zvasurAdhamena - adhama sasarA vaDe 2. vRnnena - aMgArAthI rU/4. mauau prokvAnTistaMDapi - mastaka saLagAvavA chatAM paNa 6. (:) santa:- (jeo) aMtaramAM 6/7, na navvIsTa - baLyA nahi 8/1/20. sa muninAM mauDhi: - te muniomAM mugaTa samAna 99. samatAmRtazci: - samatArUpI amRtanA sAgara 2. vRkRUTInunanma - zrIkRSNanA nAnAbhAI 13/14/16. vai: na nivevya: - konA vaDe sevavA yogya nathI ? zlokArtha : adhama sasarAe smazAnanA aMgArAthI mastaka saLagAvyuM, topaNa jeo aMtarathI baLyA nahi arthAt krodhita thayA nahi, te muniomAM mugaTa samAna, samatArUpI amRtanA sAgara jevA, zrIkRSNa mahArAjAnA nAnA bhAI gajasukumAla muni konA vaDe sevya nathI ? bhAvArtha : somila sasarAe jamAI gajasukumAlamuninA mAthA upara mATInI pALa bAMdhIne temAM smazAnanA saLagatA aMgArA bharyA, jethI temanuM mAthuM saLagavA lAgyuM Ama chatAM muni manamAM lezamAtra vyathita paNa na thayA ane gusse paNa na thayA. UlaTuM teozrIe potAnI karmanirjarAmAM nimitta banavAne kAraNe sasarAne upakArI mAnyA. samatAne sAdhavA mathatA sarva mumukSuo mATe A samatArUpI amRtanA sAgara samAna, muniomAM mugaTa samAna gajasukumAlamuni saMsevya che, stavanIya che, vaMdanIya che, pUjanIya che, ArAdhanIya che; kAraNa ke, bahumAnapUrvaka karAyeluM temanA guNonuM smaraNa e samatAne siddha karavAno zreSTha upAya che. vizeSArtha : neminAtha prabhunA samayanI A vAta che. duSTa kaMsarAjAe jyAre jANyuM ke potAnI bahena devakI ane vasudevanA putranA hAthe tenuM mRtyu thaze, tyAre kaMse bena-banevIne kArAvAsamAM pUrI dIdhA. sAthe ja teone je paNa putra janme tene mArI nAMkhavAno nirdhAra karyo. kArAvAsamAM devakIe kramaza: cha putrone janma Apyo. puNyAnubaMdhI puNyanA svAmI te chae putro jevA kaMsanA hAthamAM pahoMcatA tevA ja koI deva temane UMcakIne nAgazeTha ane sulatAne tyAM mukI detA. yuvAnImAM prabhunI vairAgyasabhara dezanA sAMbhaLI devakInA te chae For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra putroe tIvra saMvegabhAvathI neminAtha prabhu pAse dIkSA lIdhI ane niraticAra saMyama pALavA lAgyA. ekadA cha e muni bhagavaMto be-be nA kramathI devakIjIne tyAM vahoravA padhAryA. traNa traNa vakhata sarakhA rUpa ane dekhAvavALA muni bhagavaMtone joIne devakIjI dvidhAmAM paDI gayAM. teo vicAra kare che ke, AmanI mukhAkRti to mArA putra kRSNa jevI ja che. zuM teo mArA ja putra haze ? neminAtha prabhue temanI zaMkAne sAcI jaNAvI. mAtAe chae putrone vaMdana karyuM. je pApa karmothI potAne putra-viyoga thayo hato, tenI nindA karI ane mahelamAM padhAryA. 270 khinna hRdayathI devakIjI kRSNamahArAjAne kahevA lAgyAM ke tArA cha bhAIone sulasAe moTA karyA, tane yazodAe moTo karyo. putranA lAlana-pAlananA mArA manoratho to adhUrA ja rahI gayA. tethI kRSNamahArAjAe hariNagamaiSI devane ArAdhIne prasanna karyA ane mAtAnA manoratho pUrNa karavA vinaMtI karI. anukrame kRSNamahArAjAnA nAnA bhAI svarUpe devakInaMdana gajasukumAlano janma thayo. atyaMta lADa-koDamAM ucharelA A vAsudevanA bhAI pUrvanI koI viziSTa sAdhanA karIne AvyA hatA, tethI bAlyavayamAM ja vairAgya pAmyA. mAtA-pitAe temane mohapAzamAM bAMdhavA mATe temanA lagna karAvyAM; paraMtu gajasukumAlajIe to tarata ja saMsAra choDI neminAtha prabhu pAse dIkSA aMgIkAra karI ane prabhunI AjJA laI teo smazAnamAM kAyotsarga dhyAnamAM UbhA hatA. evAmAM temano sasaro somazarmA brAhmaNa tyAMthI pasAra thayo. munivezamAM dhyAna dharI rahelA gajasukumAlane joIne tene khUba gusso Avyo. potAnI dIkarIne paraNIne tyajI denAra, tenuM jIvatara barabAda karanAra gajasukumAlane zikSA karavAno teNe nirNaya karyo. kopAyamAna thayelA teNe taLAvanA kAMThAnI bhInI mATIthI muninA mastaka upara pALI banAvI ane pachI pAse ja saLagatI eka cittAmAMthI dhagadhagatA aMgArA kADhI temanA turaMtanA loca karelA mastaka upara mUkyA. muninuM mAthuM to bhaDabhaDa baLavA lAgyuM, apAra vedanA thavA lAgI; paraMtu jaDa ane cetananA bhedane samajelA muni jarA paNa vihvaLa na thayA. teoe zubha ciMtana cAlu karyuM ane vicAravA lAgyA ke, 'A to karma khapAvavAno apUrva avasara Avyo che. A sasarAjI ja mArA sAcA sagA che, temaNe mane mokSanI pAghaDI paherAvI che' zubhadhyAnamAMthI muni zukladhyAnamAM caDyA. mAthe aMgArAnI bhaThThI hatI to muninA haiyAmAM zukladhyAnano agni prajvalita banyo hato, jemAM aneka bhavonA karmo baLIne khAkha thaI gayAM. A rIte apakAra karanAra sasarAne paNa potAnA parama upakArI mAnanArA gajasukumAlamuni, anya sarva mamatAnA tyAganI jema zarIranI mamatAno paNa tyAga karIne, samatAbhAvamAM lIna banyA. AtmabhAvamAM sthira thayelA te mahAtmAe kSapakazreNI mAMDI, aMtakRta kevaLI thayA ane aMtarmuhUrtamAM to teo mokSe pahoMcIne zAzvata sukhanA bhoktA banyA. soLa varSanI vaye samatAnI parAkASThA sudhI pahoMcanAra A mahAmuni sau koI sAdhako mATe sevya che, parama ArAdhya che. 195 For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajoDa samatAdhArIonuM smaraNa-kIrtana - gAthA-20 271 avataraNikA : samatAmRtanA sAgara gajasukumAlamuninI stavanA karI have arNikAputra AcAryanA sAmyayogane varNave chezloka : gaGgAjale yo na jahA~ sureNa, viddho'pi zUle samatAnuvedham / prayAgatIrthodayakRnmunInAM, mAnyaH saM sUristanujo'nikAyAH ||20|| zabdArtha : 9. ITna - gaMgAjaLamAM ra/3/4, surena zU viddhogi - deva vaDe zULI para viMdhAyelA paNa 5/6. ya: samatAnudham - jemaNe samatAnA anuvedhane 7/8, na nadI - na choDyo 2/10. sa: prathA tIrthodrayakRtu - te prayAgatIrthanA udayane karanArA 99/12/1rU. rnikAyA: tanuna: sUri -arNikAnA putra AcAryazrI 14/16. munInAM mAnya: - munione AdaraNIya che. zlokArtha : gaMgAjaLamAM deva vaDe zULI upara viMdhAyA chatAM paNa temaNe samatAnA anuvedhane na choDyo te prayAgatIrthano udaya karanArA arNikAputra AcArya munio mATe AdaraNIya che. bhAvArtha : gaMgA nadI utaratAM tamane kevaLajJAna thaze' - pUSpacUlA nAmanA kevaLI sAdhvI bhagavaMtanA mukhethI AvA zabdo sAMbhaLIne arNikAputra AcArya gaMgA nadI pAse AvyA. nAvamAM besI teo nadI pAra karatA hatA. tyAM pUrvabhavanI vairI devIe temane nAvamAMthI upADI AkAzamAM uchALyA ane teo pAchA nIce paDe te pahelAM ja temanA zarIrane tIkSNa bhAlA upara jhIlI lIdhuM. A rIte bhAlAthI viMdhAyelA AcArya bhagavaMtanA zarIramAMthI nIkaLatI lohInI dhArA pANImAM paDavA lAgI. jIva mAtrane potAnA samAna mAnanArA AcAryabhagavaMtane potAnI vedanAno vicAra suddhAM na Avyo; paraMtu "mArA uSNa lohIthI A bicArA apukAyanA jIvone kevI pIDA thaze !' - tevI ciMtA thavA lAgI. AvI karuNAmaya bhAvanA bhAvatAM, samatA rasamAM jhIlIne teo tyAM ne tyAM kevaLajJAna pAmI mokSe sidhAvyA. vizeSArtha : mAtA arNikA ane pitA devadattanA putra bALapaNathI arNikAputra tarIke ja oLakhAtA hatA. yuvAnImAM teoe saMyamajIvanano svIkAra karyo hato. zAstranA pAragAmI banI, anukrame AcAryapada upara ArUDha thaI, temaNe zAsanaprabhAvanAnAM aneka kAryo karyAM hatAM. puSpacUlarAjAnI rANI puSpacUlAe temanAthI ja pratibodha 1. pUSpacUla ane pUSpacUlA nAmanA bhAI-bahenanuM temanA pitAzrIe lagna karAvela. A banne bhautika sukhamAM lIna rahetA. devalokamAM gayelI temanI mAtAe temane pratibodha pamADavA puSpacUlAne naraka ane svarganuM svapna darzana karAvyuM, AcArya arNikAputrae zrutAnusAra svarga-narakanuM Abehuba varNana karI temane dharmamAM sthira karyA. pApothI chUTavA puSpacUlAe saMyamajIvanano svIkAra karelo. bhAI puSpacUlanA Agrahane kAraNe duSkALamAM paNa AcArya arNikAputra tathA sAdhvI puSpacUlAe anya kSetramAM vihAra na karyo. atyaMta apavAdika paristhitimAM A puSpacUlA sAdhvI kSINa jaMghAbaLavALA zrI arNikAputra AcArya mATe gocarI Adi lAvI ApatA hatA. For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra pAmIne dIkSA lIdhI hatI. ekadA te dezamAM duSkALa paDatAM anya sarva munioe dezAMtara vihAra karyo, paraMtu vRddhAvasthAne kAraNe kSINa jaMghAbaLavALA arNikAputra AcArya rAjAnA AgrahathI tyAM ja rahyA. sAdhvI puSpacUlA AcAryazrIne zuddha AhAra-pANI lAvI ApI temanI vizuddha bhAve bhakti karatAM hatAM. gurubhaktinA uttama pariNAmomAM ramatAM temanA ghAtI karmono kSaya thayo ane temane kevaLajJAna prApta thayuM. Ama chatAM teoe gurubhakti na choDI. eka vakhata bhAre varasAda varasato hovA chatAM puSpacUlA sAdhvIjI gurune mATe AhAra vahorIne AvyAM, tyAre AcAryabhagavaMte temane pUchayuM ke, "varasAda hovA chatAM tame AhAra Adi kevI rIte lAvyAM ?', vinayapUrvaka teoe jaNAvyuM ke, "bhagavaMta ! jyAM acitta pANI hatuM, tyAMthI huM yatnapUrvaka ahIM AvI chuM." gurubhagavaMte punaH pUchayuM ke, 'tame acittapradeza kevI rIte jANyo ?' kevaLI sAdhvIjIe punaH uttara Apyo. gurudeva ! ApanI kRpAthI prApta thayelA jJAnathI." AcArya bhagavaMta camakyA, khAtarI karavA puna: prazna pUchyo, he vatsa ! e jJAna pratipAtI (AvIne jatuM rahe tevuM che) ke apratipAtI ?' pratyuttara maLyo ke, "apratipAtI." sAMbhaLatAM ja gurudeva UbhA thaI gayA. "aho ! mArAthI kevaLInI AzAtanA thaI gaI" evA vicArothI kSobhita thayelA AcAryabhagavaMte saraLabhAve micchA mi dukkaDe mAMgyuM. citta jarA svastha thatAM haiyAmAM sadA ramato prazna AcAryazrInA hoThe AvI gayo. teoe kevaLIne pUchayuM, mArA saMsAraparibhramaNano aMta kyAre Avaze ? mAro mokSa kyAre thaze ?' kevaLI sAdhvIjI bhagavaMte sAMtvana ApatAM kahyuM, "dhIraja rAkho. Apa carama zarIrI cho. gaMgA nadI utaratAM Apane kevaLajJAna thaze." amRta samAna A zabdo sAMbhaLatAM arNikAputra AcAryanA vRddha ane durbaLa banelA paga gaMgA nadInA taTe pahoMcavA thanaganavA lAgyA. nadI kinAre AvI teo nadI pAra javA eka nAvamAM beThA. tyAM pUrvabhavanI vairI strI, je mRtyu pAmI yaMtarI thayelI, teNe AcAryazrIne AkAzamAM uchALyAM ane teo pAchA pANImAM paDe te pUrve AkAzamAM ja temane bhAlAthI viMdhyA. vidhAvAnA kAraNe AcAryanA zarIramAMthI garama garama lohInAM binduo pANImAM paDavA lAgyAM. rageragamAM saMyama ane dhyAnanA pariNAmo vyApelA hovAne kAraNe A mahAtmAne potAnI zArIrika vedanAno to vicAra suddhAM na spardho, vyaMtarIe AvuM kema karyuM evo vicAra paNa na Avyo ke tenI upara dveSa paNa na thayo. temanuM karuNAsabhara haiyuM to tyAre paNa pANInA jIvonI ciMtAthI gherAI gayuM. temanA manamAM thavA lAgyuM ke, "are A jIvo paNa mArA jevA ja che. temane paNa mArA jevI ja sukha-du:khanI saMvedanAo thAya che. mArA zarIramAMthI nIce paDatAM garama garama lohInA TIpAothI teone kevI pIDA thaze." jIvamAtrane potAnA jevA ja mAnavAnI- anubhavavAnI samatAnI zreSTha vRttithI utpanna thayelI A bhAvadhArAthI teone zukla dhyAna pragaTya, zreNI maMDANI ane temane kevaLajJAna prApta thayuM. eka bAju AcAryazrInuM nicetana zarIra gaMgA nadImAM paDyuM. to bIjI bAju emano zAzvata evo AtmA siddhazilA upara anaMtakALa mATe parama sukha mANavA pahoMcI gayo. 2. zAstramAM jaNAvyuM che ke jyAM sudhI lokone khabara na paDe ke A vyaktine kevaLajJAna utpanna thayuM che, tyAM sudhI kevaLIe potAnuM aucitya kyAreya na choDavuM joIe. For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajoDa samatAdhArIonuM smaraNa-kIrtana - gAthA-21 273 gaMgA nadImAM jyAM teo mokSe sIdhAvyA te sthAna prayAga tIrtha tarIke prasiddha thayuM. zULI upara parovAI AcAryazrI muktie gayA hovAthI gatAnugata paraMparAthI Aja sudhI keTalAka mugdha loko moze pahoMcavA tyAM potAnA zarIra upara karavata mUkAve che. vaLI AcAryazrInuM zarIra nadInA tIramAM taNAtuM jyAM jaI aTakyuM tyAM viziSTa unnatinA nimitto jaNAtAM koNikanA putra udAyI rAjAe pATalIputra zahera vasAvyuM hatuM. zatru dvArA marAvA chatAM paNa je samabhAvano tyAga karyA vagara svabhAvathI ja temanA upara kSamA rAkhe che, te vyakti sAmyabhAvanA prabhAve arNikAputra mahAmuninI jema avazya mokSasukha prApta kare che, tethI mumukSue sarva sAdhanAomAM samatAne ja prathama sthAna ApavuM. 20. avataraNikA : arNikAputra jevA uttama AtmAo samatAne sAdhI siddhapadane varyA te vAta joI have ghora pApIe paNa samatAthI zuM siddha karyuM te jaNAve chezloka : srIbhrUNagobrAhmaNaghAtajAtapApAdadhaHpAtakRtAbhimukhyAH / dRDhaprahAripramukhAH kSaNena, sAmyAvalambAtpadamuccamApuH // 21 // zabdArtha : 9. zrImUnovrAhmapradhAnatapApAtu - strI, garbha, gAya ane brAhmaNanI hatyAthI utpanna thayelA pApanA kAraNe 2. adha:patakRtamamuccA: - adha:patanane abhimukha banelA rU. dRDhapradAripramuThThA: - dRDhaprahArI vagere 4. sacivaDhavAta - sAmyanA avalaMbanathI ja. kSavona - kSaNamAM 6/7. um pam - mokSapadane 8. sApu: - pAmyA. zlokArtha : strI, garbha, gAya ane brAhmaNanI hatyAthI utpanna thayelA pApanA kAraNe adha:patanane abhimukha banelA daDhaprahArI vagere samatAnA AlambanathI kSaNavAramAM mokSapada pAmyA. bhAvArtha : strI, garbhamAM raheluM bALaka, gAya ane brAhmaNanI hatyAnA pApathI adhaHpatananA raste narakanA atithi banavA nIkaLelA dRDhaprahArI vagerene bhavitavyatAnA yoge rastAmAM samatA nAmanI eka strI maLI gaI. teno hAtha jhAlIne teoe cAlavAnuM zarU karyuM to adhaHpatana ane narakanAM dvAra to dUra rahI gayAM; paraMtu kSaNavAramAM to teo AtmonnatinAM sopAna sara karatAM karatAM paramapadasvarUpa mokSamAM pahoMcI gayA. kharekhara samatAnuM Alambana jeTaluM hitakAraka bane che, teTaluM hitakAraka bIjuM kAMI na banI zake. vizeSArtha : kevaLajJAnanI prApti hatyArA dRDhaprahArIne ! jeNe ekI sAthe strI, teno garbha, teno pati brAhmaNa ane For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra gAya ema cAra cAra hatyA karI hoya te dRDhaprahArIne te ja bhavamAM kevaLajJAna thaI zake, evuM banavuM zuM zakya che ? A azakya paNa zakya banyuM ekamAtra sAmyayoganA aciMtya prabhAvathI. hiMsakabhAva ane raudradhyAnathI jyAre citta ati sakliSTa banyuM hoya, narakagatimAM javAne yogya badhAM nimitto hAjara hoya, tevuM karma paNa baMdhAI gayuM hoya, tyAre paNa jo samabhAva-sAmyayoganI prApti thaI jAya to daDhaprahArInI jema kSaNavAramAM ja te AtmAnAM paNa sarvakarmano kSaya thaI zake che. lUMTAro ane hatyAro daDhaprahArI vAstavamAM jIrNadatta brAhmaNano yajJadatta nAme uddhata putra hato. mAtApitAnA mRtyu pachI te coronI eka pallImAM bhaLI gayo. pallIpati aputra hovAthI teNe Ane putra tarIke svIkArI lIdho. kALakrame te svayaM pallIpati banyo ane prANIo upara daDha prahAro karato hovAthI dRDhaprahArI tarIke kukhyAta banyo. eka divasa lUMTa karavA devazarmA brAhmaNane ghare pahoMcI gayo. brAhmaNe tene mAravA lAkaDI ugAmI to daDhaprahArIe talavAranA eka ghAthI te brAhmaNanA mAthAnA nALiyeranI jema be phADacA karI nAMkhyA. A joI ziMgaDA bhIDAvIne tene mArI nAMkhavA eka gAya sAme AvI. daDhaprahArIe tene paNa vadherI nAMkhI. patinuM mRtyu thayuM che tema jANI brAhmaNanI sagarbhA patnI hAhAkAra karatI oraDAnI bahAra AvI, to tene jotAM ja nirdayI daDhaprahArIe garbha sahita tene paNa cIrI nAMkhI. thoDIvAra to e cAreya taraphaDatAM rahyAM. chevaTe e cAreyano taraphaDATa zamI gayo paNa taraphaDatuM ajAta zizu, mRta sagarbhA mAtA, brAhmaNanA mastakanA be phADacA, marelI gAya ane te saunA lohIthI bharelo coka jyAre daDhaprahArInI najara samakSa Avyo tyAre tenuM kaThora haiyuM paNa dravI UThyuM. niSphara evuM paNa mana muMjhAI gayuM. anekanI hatyA karanAro daDhaprahArI paNa A dRzya jotAM khaLabhaLI UThyo. aMtara pazcAttApanI AgathI baLavA lAgyuM. tene thayuM ke, "are re ! A meM zuM karyuM ? have A brAhmaNanA bALakonuM zuM thaze ? mAruM zuM thaze ? durgatithI have mane koNa bacAvaze ? krodhathI huM keTaluM cUkyo ? lobhathI huM kevuM bhAna bhUlyo ? kharekhara huM adhama chuM ke najIvA dhana mATe meM A lokone motane ghATa utArI dIdhA. meM kevAM ghora pApa karyA; have A pApathI kevI rIte chUTAze, kAMI na sUjhatAM AtmaniMdA ane pazcAttApathI khinna banelo te jaMgalanI vATe doDyo jato hato, tyAre mArgamAM teNe eka saumya AkRtivALA, zAMta-prazAMta, dhyAnastha munivara joyA. muninAM darzana thatAM ja daDhaprahArInuM aMtara TharI gayuM. tene pratIti thaI ke "A ja mane tAraze ane lohIthI kharaDAyelAM dRDhaprahArInAM aMgo tIvra zraddhAnA pariNAmathI gurudevanA caraNomAM jhUkI paDyAM. pazcAttApanA AMsuthI teNe muninA paga pakhALyA. kAMIka haLavAza thatAM aMtaravedanA vyakta karatAM teNe kahyuM ke, "bhagavaMta ! huM eka evo pApI chuM ke jenI sAthe vAta karatAM paNa pApa lAge. jema kAdavathI kharaDAyela mANasane sparzanAro pote kAdavathI kharaDAya che, evI ja dazA mArI che. bhagavaMta ! huM hatyAro chuM. meM gAya, brAhmaNa, strI ane garbhanI hatyA karI che. huM krUra chuM, adhama chuM, duSTa chuM, saghaLAM pApa karavAmAM pUro chuM. he dayAsiMdhu ! he kRpAnAtha ! mane A ghora pApothI bacAvo. varasatA meghane mATe sthAna asthAnano koI bheda hoto nathI. tenI jema Apa paNa mArI upekSA na karo, mAro uddhAra karo, mane narakAdi durgatithI bacAvo" For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajoDa samatAdhArIonuM smaraNa-kIrtana - gAthA-21 275 mahAtmAe jyAre joyuM ke, daDhaprahArIne potAnA pApano tIvra pazcAttApa thaI rahyo che, tyAre karuNApUta dayavALA temaNe dhyAna pUrNa karyuM. kAyotsarga pAryo ane daDhaprahArIne pApathI chUTavAno alaukika mArga saMyama che - samatAno bhAva che, tema samajAvyuM. dRDhaprahArIne munivaranI vAta upara tIvra zraddhA thaI ane temaNe turaMta ja saMvegathI saMyama jIvanano svIkAra karyo. sAthosAtha potAnA pApa karmono kSaya karavA mahApratijJA karI ke, je divase mane mArA pUrvanAM duSkRtyo yAda Avaze te divase huM AhAra nahi lauM ane sarvathA kSamAne dhAraNa karIza" Avo bhISma abhigraha karIne maharSi dRDhaprahArIjIe je pradezamAM pote ghora hiMsAcAra pravartAvyo hato te ja pradezamAM viharavAnuM cAlu karyuM. prAraMbhamAM maharSi daDhaprahArIne jotAM ja loko bhayabhIta thaI jatAM, gabharAIne dUra bhAgI jatAM; paraMtu jyAre lokoe joyuM ke temanA taraphathI to koI pratikAra thato nathI, tyAre kopita thayelAM loko nirbhaya banI temane napharata ane tiraskAranI dRSTithI jovA lAgyA. temanI tarapha AMgaLI cIMdhI cIMdhIne pUrvanA aparAdho yAda karAvatAM kahevA lAgyAM ke, "are ! A to pelo khUnI, bALahatyAro, strIhatyAro... ANe ja mArA bApanuM khUna kareluM, ANe ja mArI mAne mArI nAMkhI hatI, mArA ekanA eka putrane ANe ja khalAsa karI nAMkhelo..." AvuM AvuM bolIne loko temanA upara prahAra karavA lAgyA. zarUAtamAM lokoe DaratAM DaratAM dUrathI mATInAM DhephAM mAryA paNa jyAre koI sAmano na thayo tyAre to lokoe iMTa-patthara-lAkaDIthI paNa mAravAnuM zarU karyuM. koIe to vaLI bhAlAo paNa bhoMkyA. mahAtmAnuM zarIra lohIluhANa thaI gayuM paNa temanuM haiyuM samatAbhAvathI taraboLa hatuM. AvI paristhitimAM paNa mahAmuni daDhaprahArI cittane samatAbhAvamAM magna rAkhavA vicAratA hatA ke, * 're Atmana ! jevuM karma karyuM hoya tevuM ja phaLa maLe. duniyAno paNa niyama che ke jevuM bIja vAvyuM hoya tevuM ja phaLa maLe.' 'ekadama nirdaya banIne A loko mArA upara je Akroza varasAve che, tenAthI to mane prayatna karyA vinA ja karmanI nirjarA siddha thaI rahI che.' * 'mAro tiraskAra karavAthI teone sukha thAya che, to bhale thatuM; kAraNake saMsAramAM sukhano samAgama durlabha che. 'kSAra dvArA cikitsA karanAra cikitsakanI jema, A loko paNa kaThora vacano dvArA mArAM duSkarmonI graMthine bhedavAnI cikitsA karatA hovAthI mArA parama mitro che.' * 'jema suvarNane apAto agnino tApa tenA melane dUra kare che, tema teo dvArA mane marAto mAra, mArA karmamaLane dUra karaze, mATe bhale teo mane mAra mAre." 'mane durgatinI vADamAMthI bahAra kADhIne jeo potAnI jAtane e durgatinI vADamAM dhakelI de che. teo bhale mArA upara prahAro karatA hoya, paNa karUNApAtra evA temanA upara huM zI rIte kopa karuM ? For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra * 'jeo potAnA puNyano vyaya karIne mArA pApone dUra kare che, enA jevA paramabaMdhu bIjA koNa hoya ?' * 'teo mane je bAMdhe che, mAro vadha karavAno prayatna kare che, teno mane AnaMda che; paraMtu e . ja vastu, mane bAMdhanAra ane mArA vadhano prayatna karanAra mATe anaMta saMsAranuM kAraNa banI rahI che, tenuM mane bahu ja du:kha thAya che.' keTalAka loko bIjAnA saMtoSa mATe potAnI dhana-saMpatti ane potAnA zarIrano paNa tyAga kare che, jyAre mAre to emanA saMtoSa mATe mAtra zAbdika Akrozo ane zArIrika mAra ja sahana karavAno che, emAM zuM ? 'mane upadrava karanArAoe mArI tarjanA-tiraskAra karyo che, mane mAra to mAryo nathI ne ? jemaNe mane mAra mAryo che, temaNe mane mArI to nathI nAMkhyo ne ? jemaNe mane mArI nAMkhavAno prayatna karyo che, temaNe paNa mAro dharma kyAM laI lIdho che ? emaNe mArI ATalI kALajI karI che, tethI teo sAce ja mArA bAMdhava jevA hitecchu che 'jeNe potAnuM kalyANa karavuM hoya, teNe Akroza, tiraskAra, baMdhana, mAra ane matya vagere badhuM sahana karavuM ja joIe; kAraNa ke kalyANa aneka vidhyo ane avarodhothI : gherAyeluM che.' AvI uttama bhAvanAothI potAnA AtmAne bhAvita karatAM ane potAnAM duSkatonI gaha karatAM evA maharSi daDhaprahArIjIe cha mahinAmAM to potAnA karmasaMcayane saMpUrNa rIte bALI nAMkhyo, durlabha ane nirmaLa evA kevaLajJAnane prApta karyuM ane mokSe paNa pahoMcI gayA. kharekhara ekavAra sattva pragaTe pachI kazuM ja azakya nathI rahetuM. bAkI mULamAM ja jemano svabhAva atyaMta krodhI hoya, kyAreya kazuM paNa sahana na karyuM hoya, eka ghA ane be TukaDAno vyavahAra karIne ja je jIvyA hoya, temanuM raste rakhaDato apamAna karI jAya, gALo daI jAya, daMbhI kahIne phITakAra varSAvI jAya, mATInAM DhephAMthI mAra mArI jAya, to paNa teo zAMta citte badhuM kevI rIte sahana karI zake ? vicAratAM evuM spaSTa jaNAya che ke mahAtmA dRDhaprahArIjIne pApa, pApa tarIke oLakhAyuM hatuM. pApanA vipAko AMkha sAme dekhAtA hatA. pApanA bhArathI bhAre thayelA AtmAne emaNe haLavo karavo hato ane e mATe je paNa karavuM paDe te karavAno emano dRDha nirdhAra hato. e nirdhAramAMthI mahAsattva pedA thayuM hatuM, ethI e badhuM ja samatAbhAve sahana karI zakyA hatA. kyAMya kyAreya kazo ja pratikAra to na ja karyo, paNa bacAva paNa na karyo. bacAva to na ja karyo, paNa e paristhitithI bacavA kSetramaMtaramAM javAno vicAra paNa na ja karyo. ekamAtra samatAbhAvano sAmyayogano ja Azraya karyo. A samatAbhAva-sAmyayoganA prabhAve ja teo sarvakarmane khapAvI, kevaLajJAna pAmI cha mahinAmAM to mokSanA zAzvata sukhane pAmyA. ra1I. For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajoDa samatAdhArIonuM smaraNa-kIrtana - gAthA-22 277 avataraNikA : hiMsAdi pApo karanArA daDhaprahArI vageree samatA dvArA AtmakalyANa sAdhyuM, te jaNAvI have jene pUrvamAM koI dharma nathI karyo tevA marudevA mAtAnuM zuM thayuM te darzAvatA graMthakArazrI kahe chezloka : aprAptadharmA'pi purAdimArhanmAtA zivaM yadbhagavatyavApa / nApnoti pAra vacaso'nupAdhisamAdhisAmyasya vijRmbhitaM tat ||22|| zabdArtha : 1/2. purA prAptadhaHDapi - jemane pUrve (kyAre paNa) dharma prApta nathI karyo evAM paNa rU. rimAInmAtA - prathama tIrthaMkaranI mAtA 4. mAvatI - bhagavatI (marudevA) /6. ya zivaM - je mokSa 7. navApa - pAmyA 8, tat - te che. anupAdhisamAdhisAgI - upAdhi rahita samAdhirUpa sAmyano 10. vimai -vilAsa 99/12/1rU. vasa: pAraM nAnoti - vacananA pArane pAmato nathI. zlokArtha : pUrve kyAreya dharma prApta na karyo hovA chatAM paNa AdinAtha bhagavAnanI mAtA bhagavatI marudevAe je mokSa meLavyo te upAdhi vinAnI samAdhisvarUpa sAmyayoganuM ja phaLa hatuM. A sAmyayoga vacananA pArane pAmato nathI arthAt zabdAtIta che. bhAvArtha : pUrvamAM kyAreya dharma nahIM samajelAM - nahIM pAmelAM, prathama tIrthaMkaranI mAtA bhagavatI marudevA je zivasukhanAM svAminI banyAM temAM eka mAtra upAdhi vinAnI zuddha samatA ja kAraNabhUta hatI arthAt zAstrajJAna ke tapa, saMyama Adi karyA vinA tathA prakAranA karmanA kSayopazamathI pragaTelA zuddha sAmyabhAvanA prabhAve ja teo zivasukhanA bhoktA banyAM hatA. A nirUpAdhika samAdhirUpa sAmyayoganuM varNana zabdathI zakya nathI. teno mahimA aparaMpAra che. vizeSArtha : yugAdideva RSabhadeva paramAtmAnA putra bharata mahArAjAe paNa sAmyayogathI ja kevaLajJAna prApta karyuM hatuM. chatAM pUrvabhavomAM to temaNe paNa utkRSTa jJAna ane kriyA yoga sevyo hato. vaLI aMtima bhAvamAM paNa teomAM samyagdarzanasvarUpa dharma to hato ja. vaLI bIjA paNa aneka mahAtmAo A sAmyayoganA prabhAve saMpUrNa Atmazuddhi prApta karI zakyA; paraMtu teo sarvee pUrve kyAreka koIne koIka prakAre to jJAnayoga-kriyAyoganuM sevana karyuM ja hatuM. jyAre yugAdinAtha prabhunI mAtA marudevAe to pUrvanA koI paNa bhavamAM dharmanI ArAdhanA karI nahotI. chatAM temaNe je carama bhavamAM mokSa meLavyo, te upAdhi vinAnI samAdhisvarUpa sAmyayogathI ja meLavyo hato. ahIM graMthakArazrIe upAdhi vinAnI samAdhino ullekha karyo che, tethI evuM jaNAya che ke, samyagudarzananI For Personal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra jema samAdhinI prApti paNa, nisargathI ane adhigamathI ema be rIte thaI zake che, temAM zAstrajJAna meLavI tapa, saMyama Adi kriyAo sAdhI je samatAbhAva prApta karAya che, te adhigama samyakatva jevo jJAna-kriyAnI upAdhithI prApta thayelo sAmyabhAva che. te sivAya kvacit evuM paNa bane ke koI kriyAkalApa vagara, viziSTa prakAranA tathAbhavyatvanA prabhAve, nAnakaDAM nimittane pAmIne koIpaNa prakAranA adhigama (prayatna) vagara sahaja ja je sAmyabhAva prApta karAya te nisargasamyakta jevo sAmyabhAva che. A sahaja pragaTato sAmyabhAva te nirUpAdhika samAdhisvarUpa che, tenA dvArA paNa sAdhaka eka aMtarmuhUrta mAtramAM marudevA mAtAnI jema mokSa sudhI pahoMcI zake che. marudevA mAtAe AtmAnA zuddhatama bhAvane pAmavA koI jJAna meLavyuM nahotuM ke SaTkayanA pAlananI koI kriyAo paNa karI nahotI. je putra mATe teo varSothI jhUratAM hatAM te putranI sAhyabInuM varNana sAMbhaLIne temanAmAM rAga pratye sahaja ja upekSAbhAva pragaTyo. pariNAme putra RSabha pratyeno rAga ogaLI gayo, vairAgyabhAva pragaTa thayo. mamatva gayuM, samatva pragaTya, kSapakazreNI maMDANI ane teo vItarAga banyAM. zeSa sarva karma khapAvI ghaDI-be ghaDImAM to siddhi sukhanA svAmInI banI gayAM. temanI siddhinuM eka mAtra kAraNa nirUpAdhika samAdhisvarUpa sAmyayoga hato. A sAmyayoga avarNanIya che. zabdothI tenA pAnane pAmI zakAto nathI, te to mAtra anubhavano ja viSaya bane che. rirA For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra - gAthA-23 avataraNikA : samatAsukhanuM varNana karI have chelle upasaMhAra karatAM graMthakArazrI jaNAve che zloka : upasaMhAra gAthA - 23 iti zubhamatirmatvA sAmyaprabhAvamanuttaraM, 9 ye iha nirato nityAnandaH kadApi na khidyate / viMgaladakhilAvidyeH pUrNasvabhAvasamRddhimAneM 20 se khalu labhate bhAvA jayenaiM yazaHzriyam ||23|| UM zabdArtha : 1. kRti - A pramANe ra/rU. anuttara sAmyavramAvat - anuttara evA sAmyanA-samatAnA prabhAvane 4. matlA - mAnIne /6. ya: zumati: - je zubhamativALo sAdhaka 7/8. rU nirata: - ahIM = sAmyayogamAM-samatAyogamAM lIna rahe che. 1. (5) nityAnanta: - (te) nitya AnaMdamAM rahenAro 10/11/12. pi na vidyate - kyAreya kheda pAmato nathI. 1rU. vivividhaH - nAza pAmatI saghaLI avidyAvALo 14. pUrNa-svamAva-samRddhimAn - (ane) pUrNasvabhAvanI samRddhivALo 1/16. sa vahu - te kharekhara 17/18. mAvArInAM navena - bhAva zatruonA jayathI 16/20. yazazriyam mate - yazazrIne prApta kare che. zlokArtha : 279 A adhikAranA prathama zlokathI mAMDIne atyAra sudhI jaNAvyuM e pramANe anuttara evA samatAnA prabhAvane mAnIne, je zubhamativALo sAdhaka ahIM = A sAmyayogamAM-samatAbhAvamAM magna banI jAya che, te nitya AnaMdane anubhavanAro kyAreya kheda pAmato nathI. tenI saghaLIe avidyAo gaLatI jAya che ane pUrNa svabhAvanI samRddhivALo te bhAvazatruonA jayathI yazarUpI lakSmIne pAme che. bhAvArtha : A AkhA adhikAramAM graMthakArazrIe sAmyayoga - samatAno kevo anuttara ane anupama prabhAva che, tenuM varNana karela che. je zubhamativALo sAdhaka A sAmyayoganA-samatAnA prabhAvane jANe che ane jANIne temAM atyaMta rata thAya che arthAta sAmyayogamAM-samatAbhAvamAM sthira thAya che. te sAdhaka anukULa ke pratikULa sarva sthitimAM sadA AnaMdamAM rahe che, tene kyAreya kheda, kaMTALo ke du:khano anubhava thato nathI. vaLI sAmyayogamAMsamatAmAM sthira thavAne kAraNe tenI avidyA eTale ke ajJAna saMpUrNapaNe nAza pAme che ane te sAdhaka AtmAnI jJAna ane AnaMdarUpa pUrNa samRddhine pAmI, bhAva zatruo para vijaya meLavI A jagatamAM jeno joTo nathI tevI yazarUpI lakSmIne vare che. For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra vizeSArtha : sAmyayogazuddhinAmanA A adhikAramAM graMthakArazrIe spaSTa jaNAvyuM che ke sAmyayogamAM samatAbhAvamAM evuM sAmarthya che ke, te pApIne pavitra banAvI zake che, hiMsakane ahiMsaka karI zake che ane sAmAnyajanane paNa kSaNamAtramAM guNasamRddha banAvI parama ane carama kakSAnA sukhanA zikhare pahoMcADI zake che. sAmyayogano - samatAno Avo advitIya prabhAva sAMbhaLI je zubhamativALA sAdhako arthAt mohanIyakarmanA kSayopazamane kAraNe jemanI mati nirmaLa banI che tevA sAdhako tattvano vicAra karI sAmyayogamAM - samatAbhAvamAM sthira thAya che eTale ke sarva sthAnamAM cittavRttine ekarUpa nirvikAra rAkhe che, sukha ke duHkhamAM, anukULatA ke pratikULatAmAM, svajana ke parajanamAM sarvatra samabhAva dhAraNa kare che, kyAMya rAga ke dveSa karatA nathI, kyAMya mArA-parAyAno bheda rAkhatA nathI. AvA sAdhako sadA AnaMdamAM rahe che. temane kyAMya kheda, kaMTALo, abhAva, aNagamo ke duHkhano prazna raheto nathI. sarva sthitimAM teo paramAnaMdamAM mahAlatA hoya che; kema ke teo samaje che ke, sukha ke duHkha to karmasarjita che, te mAruM kAMI bagADI zakatA nathI. sAmyayoga - samatAbhAvanA AvA mAhAbhyane jANIne je sAdhakanI buddhimAM eTaluM sthira thaI jAya che ke, sAmyayoga - samatAbhAva ja AtmAnA zuddhasvarUpane pragaTa karavAno zreSTha upAya che'; tenI buddhi zubha ane kalyANakArI manAya che. kemake, AvI buddhi AtmAnuM ahita thAya, tevA kASAyika bhAvo ke AraMbhAdinI pravRttimAM kyAreya pravartatI nathI. AvI nirmaLa ane hitakArI buddhivALo sAdhaka "zubhamati' kahevAya che. te sAdhaka jyAre sAmyayoga-samatAbhAva dvArA AtmAnaMdane mANavA lAge che, tyAre tene pudgala bhAvamAM sukha che, tevuM ajJAna TaLI jAya che; kaSAyomAM AnaMda che, tevo bhrama bhAMgI jAya che. viSayo dvArA sukha mANI zakAya che, tevI mAnyatA nAza pAmI jAya che. TUMkamAM, anAdikALathI pravartatuM sarva prakAranuM ajJAna TaLI jAya che ane jJAnano pUrNa prakAza prApta thAya che. aMtaramAM AnaMdano udadhi uchaLe che ane sAdhaka sadAkALa rahenArI sarvocca kakSAnI potAnI jJAna ane AnaMdarUpa samRddhino svAmI bane che. svabhAvathI samRddha AtmA ja bhAvazatruone parAsta karI yazarUpI lakSmI prApta kare che. puNyodayathI prApta thatAM rUpa, lakSmI, baLa, mada, AdithI je yaza maLe che te bhAvazatruone puSTa karanAro hovAthI jIva mATe paraMparAe duHkhanuM kAraNa bane che. jyAre sAmyayogathI saMpanna sAdhaka krodhAdi bhAvazatruono nAza karIne jIvamAtrane abhayadAna ApI sarva jIva rAzI mATe AnaMdadAtA tarIke prasiddha thAya che. AvI nirmaLa "kItithI tene sadA mATe "prazama'sukhanI prApti thAya che. dareka adhikAranI jema graMthakArazrIe zubhamati sAdhaka yaza:zrI prApta kare che tema jaNAvI garbhita rIte potAnA nAmano ullekha paNa karyo che. zAstra pratye Adara keLavI, anubhavajJAna ane ucitakriyAonA sahAre sAmyayogamAM magna banI, sau sAdhako adhyAtmanA ucca zikharo sara karI AtmAnA zuddhasvarUpane prApta kare tevI zubhAbhilASA saha. 23 / / iti sAmyayogazuddhinAmA caturtho'dhikAraH tathA ca nyAyAcArya-nyAyavizArada-mahopAdhyAya zrImadyazovijayagaNipraNItaM samAptamidamadhyAtmopaniSataprakaraNama / / saMghasamAdhidAtA bhAvAcArya bhagavaMta zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA AcAryapada pradAnadina vaizAkha suda - 2016 - muMbaI For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 jJAnayogazuddhi adhikAra kriyAyogazuddhi adhikAra sAmyayogazuddhi adhikAra pariziSTa-1,2,3 For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 prAtibhajJAna prAtibhajJAna zuM che ? te kyAre prApta thAya che ? vagere bAbato samajavI agharI che. Ama to prAtibhajJAna sva-saMvedanano viSaya che, chatAM aneka mahApuruSoe vividha graMthomAM Ane samajAvavA mATe zabdono sahAro pUro pADyo che. bhinna bhinna zAstrakAroe prAtibhajJAnanuM aneka rIte varNana karyuM che. zrI nandIsUtra AgamanI TIkAmAM zrI malayagirijI mahArAja jaNAve che ke, paramayogano icchuka sAdhaka pahelA zAstrano abhyAsa karavA mATe mahenata kare che ane zakya prayatne zAstrAnusAra AcaraNa kare che. pramAdavaza kriyA niSphaLa na jAya ke yogAbhyAsanI yogyatA marI na jAya e dhyAnamAM rAkhI te niraMtara je pramANe zAstramAM kahyuM hoya te ja pramANe cittanI zuddhipUrvaka anuSThAna karatAM karatAM, zAstrAbhyAsane vadhAratA potAnA prajJA, medhA Adi guNone vikasita kare che. abhyAsathI vadhatA te guNo tenI saMvedanAno viSaya bane che. A rIte guNonA sva-saMvedanathI sAdhaka jyAre abhyAsanA prakarSane pAme che tyAre vANIthI na varNavI zakAya tevuM, zAstramAM mAtra sAmAnyathI jenA upAyo varNavyA che tevuM, anya jIvo mATe asaMvedanIya siddhipadanI saMpattinuM kAraNa, sUkSma ane sUkSmatara padArtho jenA viSaya bane che tevuM ane kAMIka vikAsa pAmatA spaSTa pratibhAsavALuM jJAnavizeSa utpanna thAya che. A jJAna manathI paNa nirapekSa ane mati Adi cAra jJAnanA prakarSanA uttarakALamAM thanAruM, kevaLajJAnarUpa sUryodayanA pUrvakALamAM utpanna thanAra prabhA (Aloka) jevuM, samasta rUpAdi vastune viSaya banAvanAruM 'prAtibhajJAna' kahevAya che. zrI syAdvAda kalpalatAmAM paNa granthakA2zrIjIe cAra jJAnanAM prakarSanA uttarakALamAM tathA kevalajJAnanI pUrve utpanna thanAra jJAnavizeSa tarIke 'prAtibha jJAna'nuM varNana karyuM che. zrI jJAnabindu graMthamAM zrI upAdhyAyajI mahArAja jJAnayogane sAmarthyayoganI pravRttinA sAdhanarUpa atIndriya evuM jJAnavizeSa tarIke jaNAve che. zrI SoDazaka graMthamAM paNa mahAmahopAdhyAyajI carama avaMcaka yogathI utpanna thanArA prAtibhajJAnane matijJAna vizeSa tarIke oLakhAve che. zrI yogadaSTisamuccayagraMthamAM sUripuraMdarazrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA jaNAve che ke, 'prAtibhajJAna' mArgAnusArI prakRSTa ihA rUpa che. uparokta jaNAvela graMtho sivAya paNa jJAnasAra, sammati tarka prakaraNanI vRtti, yogabiMdu vagere graMthomAM paNa prAtibhajJAnanA vividha ullekho che. temAMthI keTalAka pATha nIce noMdhyA che. prAtibhajJAna saMbaMdhI anya graMthomAM maLatI noMdha : For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtijJAna pariziSTa-1 283 1. adhyAtmopaniSada (jIhI adhi2 ||thaa-2) yogajAdRSTajanitaH, sa tu prAtibhasaMjJitaH / sandhyeva dinarAtribhyAM, kevalazrutayoH pRthak / / 2. zAnasA2 (27/1) sandhyeva dinarAtribhyAM, kevalazrutayoH pRthak / budhairanubhavo dRSTaH kevalArkAruNodayaH / / 3. SoDaza6 (15/7) caramAvaJcakayogAt prAtibhasaJjAtatattvasaMdRSTiH / yogahIpi vRttimAM- pratibhaiva prAtibhamadRSTArthaviSayo matijJAnavizeSaH / 4. yogaSTisabhuthyaya vRtti ||thaa-8 pUchi vimAnasAta: / tasmAt prAtibhajJAnasaMgato-mArgAnusAriprakRSTohAkhya-jJAnayuktaH / xxx Aha- 'idamapi prAtibhaM zrutajJAnameva, anyathA SaSThajJAna- prasaGgaH / na caitat kevalaM sAmarthyayogakAryatvAdasya / evaM ca siddhyAkhyapadasaMprAptihetubhedAstattvataH zAstrAdevA-vagamyanta iti' / atrocyate - naitacchrutam, na kevalam, na ca jJAnAntaramiti, rAtriMdivAruNodayavat / aruNodayo hi rAtriMdivAtirikto na ca tayoreko'pi vaktuM pAryate / evaM prAtibhamapyetanna tadatiriktaM na ca tayorekamapi vaktuM zakyate / tatkAla eva tathotkRSTakSayopazamavato bhAvAt / zrutatvena tattvato'saMvyavahAryatvAnna zrutam, kSAyopazamikatvAdazeSadravyaparyAyA'viSayatvAnna kevalamiti / iSTaM ca etattArakanirIkSaNAdijJAna-zabdavAcyamaparairapi / 5. syAdvA5satA (sta54-1 ||thaa-21) prajJAlokazca kevalajJAnAdadhaH sacitrAlokakalpaH catarjJAnaprakarSottarakAlabhAvI pratibhAparanAmA jJAnavizeSaH / 6. sammati vRtti 2 (2/4/1/552) prAtibhasyAnakSaprabhavasyApi svArthAvagatirUpasya vizadatayA'dhyakSapramANatA / 7. yogalihu (2||thaa-52) kiM cAnyadyogataH sthairya dhairyaM zraddhA ca jAyate / . maitrI janapriyatvaJca prAtibhaM tattvabhAsanam / / 8. naMhIsUtra (bhadayagirIyAvRtti:) = sarvajJasiddhiprakaraNe... patra. naM. 26-27) ... zAstrAdyatikrAntasyApi taratamabhAvasya sambhavAt, tathAhi-yoginaH paramayogamicchantaH prathamataH zAstramabhyasitumudyatante, yathAzakti ca zAstrAnusAreNa sakalamapyanuSThAnamanutiSThanti, mA bhUtkimapi kriyAvaiguNyaM pramAdAdyogAbhyAsayogyatAhAnirvetikRtvA, tato nirantarameva For Personal & Private Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, pariziSTa-1 yathoktAnuSThAnapurassaraM zAstramabhyasyatAM zuddhacetasAM pratidivasamabhivarddhante prajJAmedhAdiguNAH, te cAbhyAsAdabhivarddhamAnA adyApi svasaMvedanapramANe-nAnubhUyante tato nAsiddhAH, tataH zanaiH zanairabhyAsaprakarSe jAyamAne zAstrasandarzitopAyAH vacanagocarAtItAH zeSaprANigaNasaMvedanAgamyAH siddhipadasaMpaddhatavaH sUkSmasUkSmatarArthaviSayA manAk samullasatsphuTapratibhAsA jJAnavizeSA utpadyante, tataH kiJcidUnAtyantaprakarSa-sambhave manaso'pi nirapekSamatyAdijJAnaprakarSaparyantottarakAlabhAvi kevalajJAnAdaktinaM saviturudayAt prAk tadAlokakalpamazeSarUpAdivastuviSayaM prAtibhaM jJAnamudayate, tacca spaSTAbhatayendriyapratyakSAdadhikataram / xxx atyantAbhyAsa prakarSavazato manonirapekSamapi zaktatvAt / 9. zAnaliMdu (kevalajJAnanirUpaNe) atIndriye'pi manojJAne zAstrArthAvadhAraNarUpe zAstrabhAvanAprakarSajanye zAstrAtikrAntaviSaye'tI-ndriyaviSayasAmarthyayogapravRttisAdhane'dhyAtmazAstra-prasiddhaprAtibhanAmadheye taratamabhAvadarzanAt / nanvevaM bhAvanAjanyameva prAtibhavatkevalaM prAptam, xxx tathApi parokSajJAnajanyabhAvanAyA aparokSa-jJAnajanakatvAsambhavAt / . For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 bIjA ane trIjA adhikAramAM darzAvela padArtho anya je granthamAM prApta thayA che te darzAvatuM saMkSipta koSTaka saMdarbha graMtha gAthA | gAthA krama nAma gAthA krama kartA 1.| viza tathA adhyAtmasAra jJAnasAra yogadRSTisamuccaya 2.| yojanAdaE 9/28 26/2 8 15/6 26/1 graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI pU. haribhadrasUrIzvarajI pU. haribhadrasUrIzvarajI graMthakArazrIjI SoDazaka jJAnasAra adhyAtmasAra 18/175-7 graMthakArazrIjI padamAtraM0 tattvato0 tenAtmadarzanA0 AtmajJAne0 AsvAditA0 sattattvacintayA0 adhyAtmabindu hRdayapradIpa SoDazaka AcArAMga sUtra adhyAtmasAra yogazAstra yogazAstra jJAnAva sammatitarkanI TIkA 3/31 33-34 3/14 1-1-107/8 15/38 12/2 12/10 32/5 viSayAn0 upAdhyAya zrI harSavardhanavijayajI pUrvAcArya pU. haribhadrasUrIzvarajI gaNadhara bhagavaMta graMthakArazrIjI kalikAla sarvajJa zrI hemacandrAcArya kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya zubhacaMdrAcArya zrI siddhasena divAkarazrI | abhayadevasUri kundakundrAcArya kundakundrAcArya yogArambha0 prakAzazaktyA0 2/1 1-5960 1/10 12.| sarva paravazao pravacanasAra tattvapradIpikA (pravacanasAranITIkA) yogadRSTisamuccaya jJAnasAra yogasAra prAbhRta manusmRti 172 12/8 1/12 4/160 pU. haribhadrasUrIzvarajI graMthakArazrIjI digaMbarAcArya zrI amitagati manuM For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, pariziSTa-2 gAthA gAthA saMdarbha graMtha krama nAma gAthA krama kartA 13. jJAnamagnasya0 tejolezyA0 jJAnasAra bhagavatI sUtra dharmabindu adhyAtmasAra upadezarahasya jJAnasAra 2/6 14-9-537 GaMtima zloka 15/42 192 2/5 graMthakArazrI gaNadhara bhagavaMta pU. haribhadrasUrIzvarajI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI 15. | cinmAtralakSaNenA0 zubhopayogarUpo0 AdyaH sAlambano0 1/69 17. kukundrAcArya pU. haribhadrasUrIzvarajI graMthakArazrIjI kalikAlasarvajJa pU. hemacaMdrAcArya 2015-16 gd dRzyaM0 graMthakArazrIjI apadasya padaM0 pravacanasAra ayogaviMzikA adhyAtmasAra ayogavyavaccheda dvAtrizikA adhyAtmasAra kaThopaniSat AcArAMga 3pa0 gAthAnuM stavana taitarIyopaniSad jJAnasAra, jJAnasAra jJAnasAra jJAnasAra 3pa0 gA. stavana jJAnasAra pravacanasAra gaNadhara bhagavaMta graMthakArazrIjI yato vAco0 atIndriyaM0 keSAM na kalpanA0 pazyatu brahma na suSupti0 18/38 3/15 pa-6-171/2 13/8 2-4-1 263 23/5 26/6 26/7 1/2 26/8 graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI kundakundrAcArya 22. adhigatyAkhilaM ye paryAyeSu0 AvApohApavi0 guNasthAnAni 114 adhyAtmabiMdu dvA. dvA. 3pa0 gAthAnuM stavana dhA. dvA. adhyAtmasAra 16/ upAdhyAya zrI harSavardhanavijayajI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI 29. | vargopaNio 41 18/124 For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhagraMtha koSTaka pariziSTa-2 287 gAthA, gAthA saMdarbha graMtha krama | nAma gAthA krama kartA 30. | yathA bhRtyaiH0 muSitatvaM | svata eva samA0 dAruyantrastha0 34. prArabdhAdRSTa0 saMsAre nivasan | nAhaM pudgala0 jJAnasAra 3pa0 gAthAnuM stavana adhyAtmasAra samayasAra adhyAtmasAra 35) gAthAnuM stavana adhyAtmasAra yogabindu jJAnasAra adhyAtmabindu jJAnasAra adhyAtmasAra pravacanasAra jJAnasAra adhyAtmasAra jJAnasAra sUyagaDAMga jJAnasAra adhyAtmasAra, 15/4 16/5 18/119-120 58-59-106 18/19 320 533 340 11/1 35, 4/27 11/2 18/109 2/19 11/3 1535-37 11/4 12/15 11pa 18/24-32 graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI kukundrAcArya graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI pU. haribhadrasUrIzvarajI graMthakArazrIjI upAdhyAyazrI harSavardhanavijayajI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI kundrakundrAcArya graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI gaNadhara bhagavaMtazrI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI 37. | trivyate. liptatAjJAna tapaHzrutAdinA0 samalaM nirmalaM0 mahAsAmAnya SaDdravyaikAtmya0 nayena saGgrahe0 sattvacittvAdi0 yogajAnubhavA0 'yo hyAkhyAtuma0 kumArI na atyantapakva0 Adau zama0 9/20 18/192-195 | adhyAtmasAra adhyAtmasAra, vedAntasAra vedAnta paribhASA graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI paramahaMsa parivrAjakAcArya zrIdharmarAjAdhvarIndra 49. For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 gAthA krama 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. gAthA ajJasyArdha0 tenAvo vikalparUpA0 avidyayai0 zAmyati0 IdRzI0 vratAdiH0 iyaM naizcayikI0 dvitIyApUrvakara itthaM yathAbalama0 abhyasya tu0 bhavatu kimapi sphuTama0 harirapara0 kalita0 su nAma zAstravArtAsamuccaya -syAdvAdakalpalattA adhyAtmasAra adhyAtmasAra dhyAnazataka adhyAtmasAra yogadRSTisamuccaya jJAnasAra 350 gAthAnuM stavana adhyAtmasAra adhyAtmasAra jJAnasAra pravacanasAra gAthA krama pR. 337 11/15-16 11/15 71-75 2017 10 8/4 14/16 227 2009 17/3 1/32 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, pariziSTa-2 saMdarbha graMtha For Personal & Private Use Only kartA graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI pU. haribhadrasUrIzvarajI graMthakArazrIjI pU. haribhadrasUrIzvarajI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI kundakundrAcArya Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhagraMtha koSTaka gAthA krama 1. 2. jI 3. atazcaiva0 4. 5. 6. 7. 8. 9. gAthA 10. yAnyeva0 ata eva jagau0 buddhipUrvikA nivRttamazubhA0 vidhayazca0 na ca sAmarthya0 bhAvasya siddhaya0 11. maivaM nAkevalI 0 12. sthaodhAnAya0 13. kriyAvirahitaM0 14. nAjJAnino0 buddhAdvaita svAnukUlAM nAma bhagavatI sUtra adhyAtmasAra bhagavadgItA yogazataka AcArAMgasUtra adhikAra-3 uttarAdhyayana sUtra upadezamALA vi.A.bhASya sammatitarkaprakaraNa zAstravArtAsamuccaya adhyAtma kalpadruma adhyAtmasAra jJAnasAra 125 gAthAnuM stavana jJAnasAra gAthA krama 18-10-642 17| 2/55-58 17 saMdarbha graMtha 1/2/3-82 21/27 425-426 1226/1593 3268 679-691 8/9 2/15 9|2 5mI DhALa 9/3 For Personal & Private Use Only kartA gaNadhara bhagavaMtazrI graMthakArazrIjI vyAsamuni pU. haribhadrasUrIzvarajI gaNadhara bhagavaMtazrI gaNadhara bhagavaMta pU. dharmadAsagaNI jinabhadragaNI kSamAzramaNa zrI siddhasena divAkarajI pU. haribhadrasUrIzvarajI pU. muni suMdarasUrIzvarajI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI 289 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, 4-sAmyayogazuddhi adhikAra gAthA gAthA saMdarbha graMtha krama nAma gAthA krama kartA 15. bAhyabhAvaM0 jJAnasAra 8/4 guNavadbahumAnAde0 zrAvakadharmavizikA 7-10 paMcAzaka dharmabiMdu gurutattvavinizcaya 1/35-38 328 16-98 graMthakArazrIjI pU. haribhadrasUrIzvarajI pU. haribhadrasUrIzvarajI pU. haribhadrasUrIzvarajI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI pU. haribhadrasUrIzvarajI pU. haribhadrasUrIzvarajI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI jJAnasAra 9/5 17. | kSAyopazama paMcAzaka upadezapada 3/24 391 jJAnasAra 9/6 guNavRddhayaiH jJAnasAra ajJAnanAzaka0 satyaM kriyA0 taNDulasya0 jIvasya0 avidyA0 jJAnino0 yogabindu zAstra. samu. aSTasahastrI bhagavadgItA aSTasahastrI aSTasahastrI zarIramIzvara zarIraM viduSaH0 na copAdAna 169 pU. haribhadrasUrIzvarajI 1/107 pU. haribhadrasUrIzvarajI jJAna-karma samuccayavAda graMthakArazrIjI 4/37 zrI vyAsamuni jJAna-karma samuccayavAda graMthakArazrIjI jJAna-karma samuccayavAda graMthakArazrIjI jJAna-karma samuccayavAda graMthakArazrIjI jJAna-karma samuccayavAda graMthakArazrIjI jJAna-karma samuccayavAda graMthakArazrIjI aSTasahastrI nirupAdAna0 aSTasahastrI anyAdRSTa0 | aSTasahasI For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhagraMtha koSTaka 291 gAthA gAthA saMdarbha graMtha krama nAma gAthA krama kartA svAbhAvAnni0 30. | 31. aSTasahasI aSTasahastrI 32. aSTasahastrI ucchRGkhala0 tatprArabdhe0 itthaM ca jJA0 sarvakarmakSaye0 na yAvatsa0 aSTasahastrI aSTasahastrI vi.A. bhASya adhyAtmasAra jJAna-karma samuccayavAdI graMthakArazrIjI jJAna-karma samuccayavAda | graMthakArazrIjI jJAna-karma samuccayavAda graMthakArazrIjI jJAna-karma samuccayavAda graMthakArazrIjI jJAna-karma samuccayavAda) graMthakArazrIjI 1159 jinabhadragaNI kSamAzramaNa 15/24-25 graMthakArazrIjI yathA chAdma0 samprApta tena ye kriya0 jJAnotpatti0 jJAnasya pari0 1/9 9/8 jJAnasAra jJAnasAra SoDazaka yogaviMzikA graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI graMthakArazrIjI prItibhakti0 10/2-9 18 jJAne caiva0 kriyAjJAna0. bhayakrodha0 For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 gAthA gAthA krama) a 1/31 2/50 3/19 3/2 3/3 2/21 2/48 2/25 1/7 1/42 1/10 4/5 3/29 1/23 2/19 4/22 1/50 3/6 2/60 1/20 1/63 4/11 2/53 3/23 1/40 pa-ziSTa-3 adhyAtmopaniSadaH lokAnAm-akArAdikramaH A akSayaSTAvyayaSTAsmi, 1/9 AgamaSTAopapattiSTA, ajJasyArdhaprabuddhasya, 2/6 AtmajJAne munirmagnaH, ajJAnanAzakatvena, 4/2 AtmapravRttAvatijAgarUkaH ata eva jagau yAtrAM, 1/2 AtmAnamadhikRtya syAd, ataSTIva sthitaprajJa 1/43 AtmAzrayAdayo'pyatra, atIndriyaM paraM brahma, 2/49 Adau zamadamaprAyaiatyantapakvabodhAya, 2/17 AdyaH sAlambano nAma, adhigatyAkhilaM zabda, 1/68 Adye jJAne manAk puMsa 1/57 anarthAyaiva nArthAya, AnantaryaM kSaNAnAM tu, 1/41 AnaigamAntyabhedaM tat, .. anityaikAntapakSe'pi, 2/27 AvApodvApavizrAntianekAnte'pyanekAntA 2/7 AsvAditA sumadhurA, antarA kevalajJAnaM, antarnimagnaH samatA 1/45 icchan pradhAnaM sattvAdyaianyAdRSTasya tatpAta 4/4 itastato nArativaanyArthaM kiJcidutsRSTaM, 1/75 iti yativadanAtpadAni buddhvA, apadasya padaM nAstI 4/23 iti zubhamatirmatvAaprAptadharmA'pi pUrA 2/65 iti supariNatAtmaabaddhaM paramArthena. 3/33 itthaM ca jJAnino jJAnaabuddhipUrvikA vRtti 1/35 itthaM ca saMzayatvaM yad, abhyasya tu pravitataM 2/59 itthaM yathAbalamanudyamamudyamaM ca arthakAmavimizraM yada, 2/57 iyaM naiTAyikI zakti arthe mahendrajAlasya, alpe'pi sAdhuna kaSA 2/55 IdRzI bhUtamAyeyaM, avidyayaivottamayA, avidyA ca didRkSA ca, 3/31 ucchRGakhalasya taJcintyaM, avyApyavRttidharmANAM, 1/44 utpannaM dadhibhAvena. For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akArAdikrama pariziSTa-3 1/34 4/10 1/15 1/4 1/67 9/9 1/37 1/28 2/29 2/64 1/22 2/47 2/22 3/43. 3/13 3/17 4/20 1/5 e ekadezena caikatva ekAM vivekAGkuritAM enaM kecit samApattiM, 1/16 1/69 1/47 2/15 evambhUtanaye jJeyaH, ai aidamparyagataM yacca, aindravRndanataM natvA, ka kathaM vipratiSiddhAnAM, karmaNAM niravadyAnAM, karmopAdhikRtAn bhAvAn, kalitavividhabAhya, kAyikAdyapi kurvIta, kumArI na yathA vetti, keSAM na kalpanAdarvI, kriyAjJAnasaMyogavi kriyAvirahitaM hanta, kSa kSAyopazamike bhAve, ga gaGgAjale yo na jahau, galannayakRtabhrAnti guNavadbahumAnAde 3/16 3/ 18 guNavRddhyai tataH kuryAt, 2/28 guNasthAnAni yAvanti, ca carmacakSurbhRtaH sarve, cArisaJjIvanIcAra citramekamanekaM ca, cinmAtralakSaNenAnya For Personal & Private Use Only 4/19 1/49 3/22 4/1 2/13 3/40 3/24 4/14 3 / 42 3/39 1/8 3/21 2/4 3/32 2/39 2/14 3/38 1/70 2/5 2/51 1/53 1/65 2/33 2/1 4/15 1/64 1/32 2/58 ja jajvAla nAtaH zvasurA jAtivyaktyAtmakaM vastu jIvasya taNDulasyeva, jJa jJAnakriyAzvadvaya jJAnamagnasya yaccharma, jJAnasya paripAkAddhi jJAnino nAstyadRSTaM ced jJAnI kriyAvAn viratajJAne caiva kriyAyAM ca jJAnotpattiM samudbhAvya, jJAyeran hetuvAdena, ta taNDulasya yathA varma, tattvato brahmaNaH zAstraM, tatprArabdhetarAdRSTaM, tapaH zrutAdinA mattaH, tejolezyAvivRddhiryA, na ye kriyayA muktA, tena syAdvAdamAlambya, tenAtmadarzanAkAGkSI, tenAdau zodhayeccittaM, tenAnekAntasUtraM yad, trividhaM jJAnamAkhyAtaM, da dAruyantrasthapAJcAlIdizA darzitayA zAstraiduryodhanenAbhihata dUSayedajJa evoccaiH, dvayorekatvabuddhayApi, dvitIyApUrvakaraNe, 293 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 adhyAtma upaniSad bhAga bIjo, pariziSTa-3 bha 3/44 bhayakrodhamAyAmadA2/61 bhavatu kimapi tattvaM 3/10 bhAvasya siddhyasiddhibhyAM, 1/38 bhinnApekSA yathaikatra 1/6 3/9 na ca sAmarthyayogasya, 1/76 na cAnekAntArthAvagama3/27 na copAdAnanAze'pi, 3/35 na yAvatsamamabhyastau, 2/43 nayena saGgraheNaiva 2/24 na suSuptiramohatvA 3/4 nAjJAnino vizeSyeta, 2/36 nAhaM pudgalabhAvAnAM, 1/60 nityAnityAdyanekAntaM1/54 nityaikAnte na hiMsAdi3/28 nirupAdAnakAryasya, 3/7 nivRttamazubhAcArA4/9 nizAnabhomandira1/24 niSiddhasya vidhAne'pi, pa 2/3 padamAtraM hi nAnveti, 4/3 parISahaipTA prabalo1/17 parIkSante kaSacchedatApaiH 2/23 pazyatu brahma nirdvandvaM, 1/72 putradArAdi saMsAro, 2/11 prakAzazaktyA yadrUpa1/48 pratyakSaM mitimAtraMze. 4/12 prArabdhajA jJAnavatAM 2/34 prArabdhAdRSTajanitAt, 3/41 prItibhaktivaco'sagai manovatso yuktigavIM 1/59 manovAkkAyayogAnA, 1/66 mahAvAkyArthajaM yattu, 2/41 mahAsAmAnyarUpe'smin, 1/71 mAdhyasthyameva zAstrArtho, 1/73 mAdhyasthyasahitaM hyeka2/31 ____ muSitatvaM yathA pAntha3/11 maivaM nAkevalI pazyo; ' 2/20 yato vAco nivartante, 1/29 yatra sarvanayAlambi yathA chAdmasthike jJAna2/30 yathA bhRtyaiH kRtaM yuddhaM, yathA''ha somilaprazne, 2/18 yadRzyaM yacca nirvAcyaM, 4/6 . yasminnavidyArpitabA1/61 yasya sarvatra samatA, 3/1 yAnyeva sAdhanAnyAdau, 2/26 ye paryAyeSu niratA 2/2 yogajAdRSTajanitaH 2/45 yogajAnubhavArUDhe, 2/10 yogArambhadazAsthasya, 4/16 yo dahyamAnAM mithilAM 2/46 yo hyAkhyAtumazakyo'pi, 3/15 bAhyabhAvaM puraskRtya, 3/5 buddhA'dvaitasatattvasya, 1/55 buddhilepo'pi ko nitya1/51 bruvANA bhinnabhinnArthAn For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akArAdikrama pariziSTa-3 295 1/11 2/16 zuddhoJchAdyapi zAstrAjJAzubhopayogarUpo'yaM, 1/3 rUDhyarthanipuNAstvAhu 2/42 Sar3adravyaikAtmyasaMsparzi, 2/38 liptatA jJAnasampAta2/37 lipyate pudgalaskandho, 4/18 lokottaraM cArucari 2/44 1/74 vAdAMpTA prativAdAMpTA, 2/52 vikalparUpA mAyeyaM, vijJAnasyaikamAkAraM, 3/8 vidhayaSTA niSedhASTA, 1/18 vidhayaH pratiSedhApTA, 1/21 vidhInAM ca niSedhAnAM, 4/8 vinA samatvaM prasara1/52 vimatiH sammatirvApi, 1/77 vizeSAdoghAdvA sapadi .. 2/9 viSayAn sAdhakaH pUrva 1/13 vItarAgo'nRtaM naiva, 1/27. vedAntavidhizeSatva1/26 vedoktatvAnmanaHzuddhyA, 1/39 vyApake satyanekAnte, 2/56 vratAdiH zubhasaGkalpo, za 3/26 zarIraM viduSaH ziSyA3/25 zarIramIzvarasyeva, 2/54 zAmyati hyastramastreNa 1/12 zAsanAttrANazakteSTA . 1/14 zAstre puraskRte tasmA 4-7 zuddhAtmatattvapraguNA 2/35 saMsAre nivasan svArtha1/58 saGklezena vizeSapTo2/8 sattattvacintayA yasyA sattvacittvAdidharmANAM, 3/20 satyaM kriyAgamaproktA, 2/40 samalaM nirmalaM ceda3/37 samprAptakevalajJAnA, 2/12 sarvaM paravazaM duHkhaM, 3/34 sarvakarmakSaye jJAna1/36 sAmagryeNa dvayAlambe1/33 sAmagryeNa na mAnaM syAd, 4/17 sAmyaprasAdAstavapu4/13 sAmyaM vinA yasya tapaH 1/19 siddhAnteSu yathA dhyAnA4/21 strIbhrUNagobrAhmaNaghAta3/12 sthairyAdhAnAya siddhasyA2/62 sphuTamaparamabhAve 2/32 svata eva samAyAnti, 1/62 svatantrAstu nayAstasya, 3/30 svabhAvAnnirupAdAnaM, 3/14 svAnukUlAM kriyAM kAle, 2/63 hariraparanayAnAM garjitaiH 1/25 hiMsA bhAvakRto doSo, For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIrAja-sobhAga Azrama-sAyalA saMkSipta paricaya bhagatanA gAmarUpe prakhyAta - sAyalAnA nivAsI zrI sobhAgabhAI zrImad rAjacaMdrajInA aMtaraMga sakhA hatA. zrImad rAjacaMdrajI je svAdhyAya karatA tenuM amRta tAravIne zrI sobhAgabhAIne mokalatA. mAdhyama rahetuM patranuM. A bAju zrI, sobhAgabhAI paNa emanA samAgama mATe hamezA utkaMThita rahetA. sAyalAnA ja eka svAdhyAyI "sAyalAnA saMta' tarIkenI khyAtiprApta zrIlADakacaMda mANekacaMda vorA (pU.bApujI)nI bhAvanAne AkAra ApI 31mI DIsembara 1976nA sAyalAmAM ja zrIrAjasobhAga satsaMga maMDaLanI sthApanA thaI. upalabdha sAdhanono zreSTha sadupayoga karI zrIvItarAgasarvajJa paramAtmAe pradarzita karelo AtmakalyANano mArga jANavo ane jijJAsu mumukSuomAM e vacanAmRtono pracAra-prasAra karavo e maMDaLano mukhya uddeza hato ane che. pU. bApujInA vAtsalyamaya anuzAsanathI temaja vividha matadhArAomAM mAdhyazmabhAve rahI Atmahitakara tattvanA saMpAdananI kaLAne kAraNe ghaNA mumukSu AtmAo saMskArita thaI lAbhAnvita banyA. AzramamAM nirava zAMti che. ahIM bAhya saMsAra kSaNabhara bhulAya che. kudaratI vAtAvaraNanA kAraNe dehanuM Arogya to jaLavAya sAthosAtha prabhumilana tarapha prayANanI kAMIka pUrvabhUmikA sarjAya che. AzramanA Adya preraNAmUrti zrImad rAjacaMdrajInA pado, padyo, patronA mAdhyame ya atre prabhune pIchANavAno ane ArAdhavAno svasvakSayopazamAnusAre prayatna thAya che. pU.bApujInI mAdhyasthapUrNa ane udAra aMtardaSTinA kAraNe jainazAsananA vividha AgamAdi zAstronA adhikRta jJAnI mahAtmAonA zrImukhe ya jinavANI zravaNano dharmalAbha atre saMprApta karAya che. suvihita ziromaNi pU.A.zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA, kalikAlasarvajJa pU.A.zrI hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA ane mahopAdhyAya pU.zrI yazovijayajI mahArAjAnA TaMkazALI dharmagraMthono atre svAdhyAya thAya che. eka eka vacana upara vicAra-vimarza thAya che ane karmanA baMdhanothI mukta thaIne zAzvata svAdhIna saMpUrNa sukha zI rIte meLavavuM enA upAyonuM ciMtana-manana thAya che AtmAnA utthAna kAjenI bhavya bhUmikAnuM sarjana karavAno ahIM prayatna karAya che. jinAlaya dhyAnakhaMDa, mauna sAdhanA khaMDa, prazAMtanilaya, vAcanAlaya, bhojanazALA, saubhAgya smRtighara pU.bApujInuM smRtimaMdira, svAdhyAyamaMDa jevA aneka sAdhanA-sahAyaka AlaMbanothI bharyuM bharyuM AzramasthaLa surendranagarathI 31, rAjakoTathI 85 ane amadAvAdathI 135 kilomiTara aMtare nezanala hAIve naM.8 upara Avela che. deza-videzanA zodhArthI ane AtmazodhArthIo atre AvIne kAMIka meLavyAno saMtoSa mANe che. A rIte pU.bApujInI zILI chAyAmAM eka moTo vaDalo "adhyAtma parivAra' rUpe vikasyo ne visaryo che. ahIM saMpattino sadupayoga sAdhavA dIna-du:khI jIvonI karuNA-anukaMpAnA mAdhyame vairAgya pamADI anaMta sukhamaya mokSanI dizAmAM pragatizIla banavAnuM mArgadarzana apAya che. e kArya paNa jAtadekharekha ane cokasAIpUrvaka karavAnI nIti rIti che. jJAnavRddha pU.bApujI vayovRddha thatAM emaNe jJAnopAsanA karAvavAnI javAbadArIne potAnA jJAna-uttarAdhikArI rUpe bhAIzrI nalInabhAI koThArI temaja gurumaiyAzrI sadgaNAbena sI.yu.zAhane niyukta karyA hatAM, temanI doravaNIthI maMDaLa ane mumukSuo sAdhanArata banyA che. pU. bhAIzrI ane maiyAzrIe paNa pU.bApujIno svAdhyAya vAraso akabaMdha jALavI vistAryo che. zrImad rAjacaMdrajInA dehavilayanI ghaTanAnI zatAbdInI paNa vizva vyApaka rIte ujavaNImAM, teozrInuM yogadAna ochuM nathI ja. teozrInI doravaNImAM Azrama dvArA dharmabuddhithI temaja sAmAjika buddhithI keTalAka kAryo cAlI rahyAM che tenI alpAkSarI oLakha ApuM chuM. For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sAmAjika sahAya * netra rakSA * Arogya pradAna * strI sahAya * zaikSaNika sahAya * jIvana vijJAna kendra * punarvasana [vikalAMga zikSaNa] - pUrvajanmanA azubha karmonA udayathI apaMgatA prApta mAnavo pharIthI samAjamAM unnata mastake potAnuM jIvana jIvI zake ane zAMta mane AdhyAtmika sAdhanAnI taka sAdhI zake e mATe emane sahAyaka evAM kAryo, zikSaNa satro, upakaraNadAna vagerenuM kArya ahIM karAya che. 10000 corasa phUTano vistAra A kArya mATe alAyadA samarpita karAyela che. * pazurakSA ane gauzAlA - garIba manuSyone jJAti-jAtinA bheda vagara jIvana jarUriyAtanI anAja, vastra, ziyALe dhAbaLA, unALe chAza vagere, vastuonAM pradAna dvArA emane kAMIka madadarUpa banavAnuM kArya karAya che. jIvadayAnAM pAlana ane jIvana calAvavA mATe AMkha agatyanI gaNAya che. pApodayanA kAraNe jemane netronI rozanI haNAI che agara koI netrAdino roga thayo che temane emanI rozanI pAchI maLe, teo nIrogI AMkhane pAme e mATe tabIbI sahAya, oNparezana sahAyAdinuM kArya karAya che. dehamAM AtmabhrAMti thavAthI saMsAra vadhyo che. te ghaTe ane maTe to ja mokSa maLe. saMpUrNa nIroga avasthA karmarahita avasthA ja mokSa che. A mokSa jyAM sudhI na male tyAM sudhI je dehanA mAdhyame ja sAdhanA karavAnI che, tene nIrogI rAkhI sAdhanA mATe apramatta banAvavAnA lakSyathI ahIM Arogya saMbaMdhi takalIphone dUra karI Arogya bakSavAnAM upAyo yojAya che. vividha cikitsako dvArA nidAna karI, jarUrI davAdi apAya che. samAjanI sIdAtI strIone potAnAM bharaNapoSaNanuM kAMIka paNa sAdhana maLI rahe, teo potAnA gherabeThAM AjIvikA meLavI potAnA kuTuMbane kAMIka AdhAra ApI zake mATe vastra sIvaNanA vargo calAvAya che. pazcimI karaNanA kAraNe AryasaMskRti para kuThArAghAta thaI rahyA che. ene bacAvI muktisAdhaka mArga para sau ArAmathI pagamaMDANa karI zake evA mahad AzayathI anivArya aniSTa rUpe sAyalA ane AjubAjunA gAmaDAomAM 128 zALA, zikSako ane 30000 bALakonA saMskaraNa 'premanI paraba' nAme zikSaNa yajJa zarU karAyo che. bahenone zikSaNa maLe e mATe vidyAlaya-mahAvidyAlaya paNa zarU thayela che, jemAM 500 baheno bhaNe che. vidyAlonA bALaka bAlikAone jIvananuM vijJAna maLe e mATe emanA abhyAsakramamAM AvatA pAThonuM zikSaNa ApatAM kendro kholAya che. ghaNA tAlukAnI zALAo A kendrono lAbha uThAve che. AzramanA vizALa parisaramAM gAyonI surakSA thAya ane zuddha dUdha-dahIM-ghI vagerenI upalabdhi thAya e mATe gIravaMzanI 60 gAyonuM dhaNa atre rAkhavAmAM Avela che. e uparAMta kUtarAne roTalA, kabutara vagere pakSIone caNa temaja dukALanA samaye Dhorone ghAsacArAnuM nIraNa ApI jIvadayAnI bhAvanAne paNa poSAya che. For Personal & Private Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kudaratI Aphato - bhUkaMpa, jaLasaMkaTa (pUra), Aga, komI tophAna jovAmAM thayelI jAnahAni-mAlahAnimAM rAhata pahoMcADavA anukaMpAnI bhAvanAthI AzramanA Azraye adhyAtmanI ArAdhanA karatA mumukSuo vizALa rAzi ekatrita karI suyogya sthAne mokalAve che. emAMthI jIvana jarUrIyAtanI vastuo, TaMTo, anAja, phUDapekeTa, dhAbaLA, davAo, vastro, vAsaNo, gharavakharI eTaluM ja nahi paNa gRhanirmANa mATe simeMTa, lokhaMDanA saLiyA ane paththaraiMTa paNa ApavAmAM Ave che. kacchanA bhUkaMpa vakhate Azrame sAyalA pathakanA nInAmA gAmamAM pU.bhAIzrI nalInabhAInI rAhabarI heThaLa 335 AvAso, pAkA rastA, vijaLIkaraNa, zALA, samAja mATe vADI, paMcAyata ghara, maMdira ane anya jarUrI suvidhAyukta eka Adarzanagara banAvI samarpita karela che. pU.bApujInI smRtimAM e nagarane 'lADakapura"nAma apAyela che. sAyalA, vaDhavANa, mULI tAlukAnA 47 gAmomAM prAthamika zALAnA navanirmANa paNa Azrame karI ApyAM che. zrIrAja sobhAga Azrama AsamaMtanA janasAmAnya mATe AzrayanuM sthAna banI jainazAsana pratye janajananA hRdayamAM AdarabhAva pedA karavAmAM alpa-AlaMbana banyuM che to AdhyAtmika unnatinA lakSyane sAdhavA-sadhAvavA mATeno AtmajAgRtimaya puruSArtha AzramanuM dhyeya che. paramAtmA zrI vItarAgasarvajJadevo ane nigraMtha sadguru bhagavaMtonI asIma anugrahadhArA ane samasta jaina zrIsaMghonA sahayogathI 'savi jIva karuM zAsanarasI'nI sarvazreSTha bhAvanAne sAkAra karavAmAM Azrama eka zubha nimittarUpa bane e ja maMgalaprArthanA. prakAzana samiti zrI rAja-sobhAga satsaMga maMDaLa sAyalA For Personal & Private Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAne jANavA, mAnavA ane mANavAno mArga batAvatA A vivaraNanA AjJA-AzIrvAdadAtA pU.A.zrImada vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAe svahaste lakhela A graMthano eka ati mananIya zloka 3ul, aatmghvnaavaanjaagkH| paravRtau bAyakaH / sazAcadAnandrapopayogI sokottara sAmyayani yogI // 1 // asalmAne ziyapahano svAnAko yato ra sAmya (mera 50 24 // 2 228 // for- saMbhAbhI 211 -devanA ? 2 za E 2ti 28 ) ne 141 - 24 namasanemA sthAna pAnA mAnya 59 mA lAma-4241-314AnA syAmA janasAyA yAmanana 14 sAla 2000 mAre apama-2 saya /RE--656 22le mopAyAma-joti. 27 ByAna sAma2 ba-rAmA sabhya , sayAna-2 sabhyabhAra sya35 mAmAlana DaranArI pradhAnamo bhanina 2133 9rch 24/tazaya mATI manaj MAD yA 24yaa jA 24 Te mazina upatra -god-inbdhatAyunisalama2 4024rjtirls cA bha Erjes+4 Designed by KHUSHI DESIGNS. Ph.09227504555 25 nA 4 sh| 2-1-Yitter.