Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
૨ જું]. છત્રપતિઓ અને પેશવાએ પૂવપક ૪૧ હક આપવા તથા અમદાવાદની મહેસૂલી આવકનો ૫ ટકા હિસ્સો પણ પેશવાને આપ. બદલામાં પેશવાએ ગુજરાતમાં મુઘલ સત્તાને રક્ષવા ૨,૫૦૦ નું અશ્વદળ રાખવું તથા અન્ય મરાઠા સરદારને ગુજરાતમાં પ્રવેશવા દેવા નહિ, પરંતુ દિલ્હીની મુઘલ સરકારને આ સંધિ અપમાનજનક લાગતાં તેઓએ એ માન્ય કરી નહિ અને સરબુલંદખાનને સ્થાને એણે મારવાડના રાજા અભયસિંહની ગુજરાતના સૂબેદાર તરીકે નિમણૂક કરી.
દરમ્યાનમાં દખણના રાજકારણમાં ફરી પલટો આવ્યો. ખંડેરાવ દભાડેનું ૧૭૨૯ માં અવસાન થયું એટલે એના પુત્ર ચુંબકરાવ દાભાડેને ગુજરાતનું સુકાનીપદ પ્રાપ્ત થયું, આથી એની પાસે પેશવાએ ગુજરાતની ચોથમાંથી અર્ધા, હિસ્સાની માગણી કરી. એને પણ પિતાના પિતાની જેમ મરાઠા રાજ્ય પરના બ્રાહ્મણ (પેશવાઈ) આધિપત્ય સામે અણગમો હતો, વળી એ ગુજરાતને પિતાનું જ ક્ષેત્ર માનતે તથા એમાં પેશવાના હસ્તક્ષેપને સ્વીકારવા તૈયાર ન હતો એટલે એણે પેશવાની ઉપર્યુક્ત માગણીને ઇનકાર કર્યો, એટલું જ નહિ, પરંતુ પેશવાને ગુજરાતમાંથી હાંકી કાઢવા મરાઠાઓના દુમન નિઝામની સહાય લીધી. નિઝામે તુરત જ દાભાડેને લશ્કરી સહાય મોકલી. બાજીરાવ પેશવાને દાભાડેની આવી વિઘાતક ચાલ અસહ્ય લાગી. એણે તુરત અભયસિંહ સાથે સમજૂતી કરી. એ અનુસાર અભયસિંહે પેશવાને ૧૩ લાખ રૂપિયા આપવાનું સ્વીકાર્યું, જેમાંથી છ લાખ રૂપિયા તાત્કાલિક રોકડા આપવાનું અને બાકીની રકમ પેશવાનું લશ્કર ગુજરાત છોડી દે તે પછી આપવાનું ઠરાવ્યું. બદલામાં પેશવાએ અન્ય મરાઠા સરદારોને ગુજરાતમાં પ્રવેશ અટકાવવાને સ્વીકાર કર્યો. ભીલપુરની લડાઈ અને પેશવાની સર્વોપરિતાને સ્વીકાર
યંબકરાવ દભાડેને મનાવી લેવાના પેશવાના પ્રયાસ નિષ્ફળ નીવડ્યા. આથી વડોદરા અને ડભોઈની વચ્ચે આવેલા ભીલપુર ગામ પાસે એપ્રિલ ૧૭૩૧ માં પેશવા અને દાભાડેનાં લશ્કરે વચ્ચે ભીષણ લડાઈ થઈ. કંથાજી, પિલાજી, ઉદેજી પરમાર વગેરે મરાઠા સરદાર દાભાડેના પક્ષે લડયા, તો પણ દાભાડેના લશ્કરને પરાજય થયો. યંબકરાવ દાભાડે અને પિતાજીને પુત્ર યુદ્ધમાં માર્યા ગયા અને દભાડે તેમજ ગાયકવાડ કુટુંબને પેશવાના આધિપત્યનો તથા ગુજરાતની ચૂથમાં એને હિસ્સો આપવાનો સ્વીકાર કરવો પડ્યો.”
પેશવાએ અભયસિંહને બાકીની રકમ આપવા માટે દબાણ કર્યું. મરાઠાએનાં બે પ્રતિસ્પધી જૂથ વચ્ચેના મતભેદો વ્યાપક બનાવવાના આશયથી
