Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
૨૦ ]
મરાઠા કાલ
[ પરિ
વાલી તરીકે તથા રાજય-રક્ષક તરીકે માધવરાવના કાકા રઘુનાથરાવે વહીવટ હાથમાં લીધો. પેશવા માધવરાવે એક સનદ દ્વારા પાટણ વિજાપુર સમી મુંજપુર વડનગર વિસનગર સિદ્ધપુર ખેરાળુ અને રાધનપુર દામાજીરાવને મરાઠી ફોજના સરંજામ અને ખર્ચ માટે આપ્યાં (માર્ચ ૨૧, ૧૭૬૩).* મહત્વાકાંક્ષી અને સત્તા ભી રઘુનાથરાવે માધવરાવ વિરુદ્ધ ખટપટે શરૂ કરતાં, માધવરાવે પોતાના સાચા અધિકાર ધારણ કરવાનો નિર્ણય કરતાં વિરોધમાં રઘુનાથરાવે એના હેદાનું રાજીનામું આપ્યું અને પોતાની પ્રવૃત્તિઓ અલગ રીતે શરૂ કરી. પેશવા અને રઘુનાથરાવ વચ્ચે અણબનાવ થતાં દામાજીરાવે પોતાની તક જોઈ રઘુનાથરાવ-પક્ષે જોડાવાનું પસંદ કર્યું. પેશવા અને રઘુ નાથરાવ વચ્ચે તાંદુજા અથવા રાક્ષસભુવન(ઔરંગાબાદ પાસે) નામને સ્થળે થયેલી લડાઈમાં (ગસ્ટ ૧૦, ૧૬૬૩) દમાજીરાવે રઘુનાથરાવને ભારે મદદ કરી હતી.
માધવરાવ પેશવાએ હવે દામાજીરાવની ખુલ્લી શત્રુવટ જોઈ લીધી હતી. ૧૭૬૮ માં બંડખર રઘુનાથરાવ વિશાળ લશ્કર સાથે ચંદેર વિસ્તારમાં ધડપના કિલ્લામાં છાવણી નાખીને રહ્યો હતો. તેની સાથે દામાજીરાવને પુત્ર ગોવિંદરાવ પણ ફેજની એક ટુકડીના નાયક તરીકે હતો. પશિવાએ એકાએક જ ધડપ પર છાપો મારી લડાઈમાં રધુનાથરાવને હરાવ્યો, રઘુનાથરાવ અને ગોવિંદરાવને કેદ કર્યો. ગોવિંદરાવને પુણે એકલી અપાયો, જ્યાં એ પોતાના પિતા દામાજીરાવના અવસાન સુધી રહ્યો (૧૭૬૮).
હવે પેશવાએ દમાજીરાવ સમક્ષ આકરી શરતો મૂકી. એની પાસેથી છ મહાલે લઈ લેવામાં આવ્યા. જો કે દરબારી ખર્ચ માટે સત્તરગામ પરગણું ડભોઈ તેમજ પાસરે અને ઉમરણ ગાયકવાડ પાસે રહેવા દેવામાં આવ્યાં. વાર્ષિક ખંડણી તરીકે સવા પાંચ લાખને બદલે રૂપિયા ૭,૭૯,૦૦૦ આપવાની ફરજ પડાઈ. બાકી પડતી લેણી રકમ તરીકે પંદર લાખ રૂપિયા ગણવામાં આવ્યા અને અગાઉ થયેલા કરાર મુજબ પેશવા પાસે હાજર નહિ થવા બદલ તથા બંડખેર પ્રવૃત્તિ કરવા બદલ સવાપચીસ લાખ૪૭ (અથવા સવાતેવીસ, લાખો રૂપિયા દંડ કરવામાં આવ્યું. ગાયકવાડે કુલ ૪૧ લાખ (અથવા ૩૯ લાખો રૂપિયા સવા પાંચ લાખ રૂપિયાના હપ્તાથી ચૂકવવા એમ કરાવવામાં આવ્યું. દાભાડે કુટુંબ અને ખંડેરાવ ગાયકવાડના હક્કદાવાનું નિરાકરણ કરવાનું અને સુરત તથા અમદાવાદના મહેસૂલ સંબંધી અગાઉ થયેલા કરારનું પાલન સખ્તાઈથી કરવાનું ગાયકવાડને કહેવામાં આવ્યું. ગાયકવાડ પેશવાને
