Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
૧૫૨ ]. મરાઠા કાલ
[પ્ર. વલણ અપનાવ્યું. બીજી બાજુ શાસ્ત્રીને સર્વોપરિ અધિકાર બાબત કઈ વાતચીત કરવાનો અધિકાર ન હતા. આમ બંને વચ્ચે કોઈ સમાન ભૂમિકા ન હતી. ૩૭ એણે ગંગાધર શાસ્ત્રીને પોતાના મંત્રી બનવાનું પ્રલેભન આપ્યું, પરંતુ શાસ્ત્રીએ એલિફન્સ્ટનની સલાહથી એ પદ સ્વીકાર્યું નહિ. શાસ્ત્રી આમ પહેલાં અંગ્રેજ સત્તાને વફાદાર અને ભાન ધરાવતે કર હતો. એની વફાદારી આ વખતે પણ ચાલુ હતી તેથી એ અંગ્રેજ સત્તાના અધિકારીઓની સલાહ પ્રમાણે વર્તતે. શિવાએ શાસ્ત્રીને પોતાના મંત્રી બનાવવાના પ્રલોભન સાથે સાથે શાસ્ત્રીના પુત્રનું લગ્ન પેશવાની સાળી સાથે થાય એવી પણ ઈચ્છા વ્યક્ત કરી. પેશવાએ જોયું કે ગંગાધર શાસ્ત્રી અવરોધક અને અનિચ્છનીય વ્યક્તિ બની રહી છે, તેથી છેવટે એણે એની હત્યાનું કાવતરું યોજવા બાબતમાં પ્રત્સાહન આપ્યું, જેને મુખ્ય સૂત્રધાર ચુંબકજી ડેગળે હતો. આ કાવતરાના ફલસ્વરૂપે ગંગાધર શાસ્ત્રીની હત્યા પંઢરપુરમાં વિઠેબાના મંદિરથી પાછા ફરતાં રસ્તામાં કરવામાં આવી (જુલાઈ ૨૦, ૧૮૧૫). આવી કરપીણ હત્યાથી વાતાવરણ ભારે તંગ બન્યું. હત્યા પછી બાપુ મરાળ અને શાસ્ત્રીનું કુટુંબ ભારે મુશ્કેલીથી ત્યાંથી નાસી છૂટયાં. આ હત્યા કરાવવાથી પેશવા યંબકજી અને વડેદરામાં અગ્રેજ વિરોધી જૂથને ભારે સફળતા મળી દેખાઈ, પરંતુ શાસ્ત્રીની હત્યા બાદ પરિસ્થિતિ વણસી જાય એ અંગ્રેજ સત્તાવાળાઓને ગમે એમ ન હતું.
પેશવા બાજીરાવ કાવતરામાં સંડોવાયેલ છે અને હત્યા કરવાનું કામ એના સાથી યંબકજી ડુંગળેએ અને એના સાગરીતે એ કર્યું છે એમ જાણવા છતાં અગ્રેજ સત્તાએ પેશવા સાથે અત્યંત ખામોશી રાખી કામ લીધું.૩૯ યંબકજી અને એના અન્ય સાગરીતને સેંપી દેવા પેશવા બાજીરાવને કહેવામાં આવ્યું. બાજીરાવ અન્ય મરાઠા સરદારે કે રાજાઓને સહકાર મળે તે અંગ્રેજોને જોરદાર ફટકો મારવો કે એમને શરણે થઈ જવું એ બાબતને નિર્ણય લેવા માગતો હોઈ એણે બને તેટલે વિલંબ કર્યો, પણ બધી પરિસ્થિતિનો તાગ મેળવી છેવટે રેસિડેન્ટ એલિફન્સ્ટનની સલાહ સ્વીકારી અને યંબકજી, જેને પોતે સતારામાં કેદી તરીકે રાખ્યો હતો, તેને સિડેન્ટના હવાલે કર્યો. ચુંબકને થાણાના ગઢમાં રાખવામાં આવ્યો. ભગવંતરાવ અને ગોવિંદરાવને કબજે ફરસિંહરાવને સોંપવામાં આવ્યો (નવેમ્બર ૧૮૧૬). અંગ્રેજ સત્તા આ સમયે યુદ્ધ થાય એમ ઇચ્છતી ન હતી. એની સંમતિ અને સલામતીની બાંહેધરી છતાં ગંગાધર શાસ્ત્રીની હત્યા થવાથી વડોદરામાં વાતાવરણ ભારે ઉશ્કેરાટભય બન્યું હતું. રસિંહરાવ ભારે રોષ સાથે ગમગીન હતો.
