Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
- સાહિત્ય આવી છે. આ ગદ્ય ગ્રંથ ૧૪ સર્ગોમાં વિભક્ત છે. દરેક સર્ગમાં આરંભિક શ્લેકમાં તીર્થકરનું સ્તવન કરેલું છે. કૃતિમાં વિજયપુરના યુવરાજ વિજયના પુત્ર જયાનંદના પૂર્વભવનું, આ ભવમાં એણે કરેલ પરાક્રમોનું, એમણે લીધેલ દીક્ષા, પ્રાપ્ત થયેલ કેવલજ્ઞાન અને મોક્ષગમન વગેરે વિષનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. વિજયલક્ષ્મીસૂરિ સં. ૧૭૯૭(ઈ.સ. ૧૭૪૦-૪૧) થી સં. ૧૮૫૯ (ઈ. સ. ૧૮૦૨-૦૩)
વિજયે લક્ષ્મીમૂરિ તપાગચ્છના આચાર્ય હતા. એમના ગુરુ વિજયસૌભાગ્યસૂરિ હતા. પિતાના ગુરુભાઈ પ્રેમવિજયજીના આગ્રહથી એમણે “ઉપદેશપ્રાસાદ” નામના પ્રકરણગ્રંથની રચના વિ. સં. ૧૮૪૩( ઈ. સ. ૧૮૮૬-૮૭)માં કરી.
ગ્રંથનું વિભાજન ૨૪ પ્રકરણોમાં કરવામાં આવ્યું છે, જેને ૨૪ સ્તંભ કહ્યા છે. એમાં કુલ ૩૬૧ વ્યાખ્યાન છે. દરેક સ્તંભમાં ૧૫ જેટલાં વ્યાખ્યાન આપેલાં છે. પ્રથમના ચાર સ્તંભોમાં સમ્યક્ત્વ વિશે, પછીના સાત સ્ત માં દેશવિરતિ વિશે અને ત્યારપછી ૧૩ સ્તંભમાં તીર્થકરનાં પાંચ કલ્યાણક, દીપોત્સવી જેવાં પર્વો, દાન-શીલ ધમ, જ્ઞાનાચારનું સ્વરૂપ વગેરે અનેક ધાર્મિક વિષયો વિશે વ્યાખ્યાના રજૂ કરવામાં આવ્યાં છે. ક્ષમાકલ્યાણગણિ રચનાકાલ વિ.સં. ૧૮૨૮
(ઈ.સ. ૧૭૭૧-૭૨) થી વિ.સં. ૧૮૭૩( ઈ. સ. ૧૮૧૬-૧૭) ક્ષમાકલ્યાણગણિના ગુરુ ખરતરગચ્છના જિનભક્તિસૂરિના શિષ્ય પ્રીતિસાગરના શિષ્ય અમૃતધર્મ હતા. એમણે સં. ૧૮૨૮ થી સં. ૧૮૭૩ ના ગાળા દરમ્યાન અનેક કૃતિઓની રચના કરી છે, જેમાંની મોટા ભાગની કૃતિઓ ગુજરાત બહાર લખાઈ હેવાનું માલૂમ પડે છે, જ્યારે એમની ત્રણેક કૃતિ
સ્પષ્ટતઃ ગુજરાતમાં રચાઈ છે. “તર્કસંગ્રહ-ફકિકા”ની રચના ક્ષમાકલ્યાણગણિએ સં. ૧૮૨૮(ઈ. સ. ૧૭૭૧-૭૨)માં સુરતમાં કરેલી કે આ કૃતિ અનૂભટ્ટનાં તર્કસંગ્રહ” અને “તર્કસંગ્રહદીપિકા” બંને પર લખાયેલ ટીકારૂપ છે." એમની બીજી કૃતિ “ભૂ.ધાતુવ્યાખ્યા છે, જે એમણે સં. ૧૮૨૯( ઈ. સ. ૧૭૭૨-૭૩)માં રાજનગર(અમદાવાદ)માં રચેલી. “ખરતરગચ્છપદાવલી "ની રચના એમણે સં. ૧૮૩૦(ઈ. સ. ૧૭૭૩–૭૪)માં જીર્ણગઢ( જૂનાગઢ)માં કરેલી. કૃતિમાં ખરતરગચ્છના સૂરિઓની વંશાવલીને ઈતિહાસ આપવામાં આવ્યો છે. ગ્રંથની પ્રશસ્તિમાં કવિએ પિતે જિનભક્તિસૂરિના શિષ્ય પ્રીતિસાગરના શિય અમૃતધર્મના શિષ્ય હોવાનું જણાવ્યું છે.
