Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal

Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan

Page 404

૧૨ સુ]
ચિત્ર સ’ગીત અને નૃત્ય
[ ૩૮૧”
"
સ્તુતિ અને નારાયણ-કવચ મુખ્ય છે. ભે. જે. વિદ્યાભવનમાં સંગૃહીત ગીત-ગાવિંદની અઢારમા સૈકાની પોથીમાં વિષ્ણુના દશાવતારનાં ચિત્ર રાધા અને કૃષ્ણના મિલન–વિરહના પ્રસંગે ભાવપૂર્ણ રીતે આલેખાયેલાં જોવા મળે છે. રાવ સપ્રદાયની અસર નીચે લખાયેલી કાગળની પોથીઓમાં શિવ કવચ ’ અને ‘ છાયાપુરુષજ્ઞાન મુખ્ય છે, જેમાં ભગવાન શિવનાં ચિત્રાનુ આલેખન કરવામાં આવ્યુ છે. આ બંને પોથી અઢારમા સૈકાની છે અને લા. ૬. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરમાં સંગૃહીત કરવામાં આવી છે. છાયાપુરુષજ્ઞાન પોથીનાં એએક ચિત્રિત પાત્રામાં વાધ ઉપર બેઠેલા શિવનું ચિત્ર તેાંધ પાત્ર છે. એમના ગળામાં ખેાપરીની માળા અને જટામાં સપ વીટાયેલા જોવા મળે છે. એમના બે હાય પૈકી એક હાથમાં ડમરુ અને ખીજા હાથમાં ત્રિશૂળ છે. શાક્ત સ`પ્રદાયની અસર નીચે લિપિબદ્ધ થયેલી પોથીઓમાં દેવીભાગવત, લઘુસ્તવરાજસ્તાત્ર અને ચંડીપા· માહાત્મ્ય મુખ્ય છે, જેમાંની પહેલી પોથી ભા. જે. વિદ્યાભવનમાં અને ખીજી એ પેાથી લા. દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરમાં સંગૃહીત છે. આ પોથીમાં દેવીનાં જુદાં જુદાં સ્વરૂપાનાં ચિત્ર આલેખવામાં આવેલાં છે, જેમાં મહિષાસુરમર્દિનીનુ ચિત્ર નોંધપાત્ર છે. સૌર સપ્રદાયને લગતી અઢારમા સૈકાની કાગળ પર ચિત્રિત પોથી લા. દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરમાં છે, જેતું નામ 'સહસ્રનામસ્તેાત્ર છે, આ પોથીમાં સૂર્ય ભગવાનનુ` માનુષસ્વરૂપનું ચિત્ર છે. સૂર્યં ભગવાનનેા રથ સાત ઘેાડાએથી હકારાત બતાવાયા છે. રથ હાંકનાર સારથિની પાઘડી મરાઠી છે. સારથિએ એક હાથમાં ઘેાડાઓની લગામ પકડી છે તો બીજા હાથમાં પાતળા લાંમા દંડ ધારણ કરેલ છે. એના ગળાની લાંબી માળા પણ ધ્યાન ખે ંચે તેવી છે. રથની મધ્યમાં મૂ ભગવાનનું માથું પ્રકાશ-કિરાના આભામંડળ સાથે આલેખવામાં આવ્યુ છે. લાકડાના રચની વિશિષ્ટ રચના એ સમયના વાહનવ્યવહારનાં સાધનેાનેા ખ્યાલ આપે છે. આખું ચિત્ર લયયુક્ત ગતિમાં હોય એમ જણાય છે (જુએ આકૃતિ ૫૩ ).
"
રમતનાં પાનાં (Playing Cards )
અમદાવાદના ભે. જે. વિદ્યાભવનમાં સંગૃહીત રમતનાં ચિત્રિત પાનાં ખાસ ઉલ્લેખપાત્ર છે. આવાં પાનાંઓની સખ્યા ૧૫૦ ઉપર છે. ગાળાકાર આકૃતિમાં પશુ-પંખીની આકૃતિઓ છે. સખ્યાએ કલાત્મક રીતે આલેખવામાં આવેલી છે. આવી આકૃતિઓમાં ધાડા કૂતરા કાચએ ઉંદર સાપ પાપટ માર બતક વગેરે નેોંધપાત્ર છે. એકની સખ્યા દર્શાવવા માટે ઘેાડા ઉપર સવાર;