Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
૪૦૮ ]
મરાઠા કાલ
[ પરિ
ટાપુ હતો ને એ ટાપુની ઉત્તરે પરેલ શેવડી વડાલા શિવ વગેરે વિસ્તારને અલગ ટાપુ હતો. સમય જતાં વચ્ચેની ખાડીઓ પુરાઈ જતાં આ ત્રણ ટાપુઓ જોડાઈ જઈ એક બની ગયા. એવી રીતે નીચલા કોલાબાને નાનો ટાપુ પહેલાં અલગ હતા તે સમય જતાં ઉપલા કોલાબાના મોટા ટાપુ સાથે જોડાઈ ગયે. ટોલેમીની “ભૂગોળ (૨ જી સદી)માં આથી આ ટાપુઓને “હપ્ત-નેસિયા” (સપ્ત-દ્વીપ) કહ્યા છે.
સાલસેટ(છાસઠ)ને ટાપુ માહીમની ખાડીની ઉત્તરે આવેલ અલગ મોટો ટાપુ હતા, જે ઉત્તરે વસઈની ખાડી સુધી વિસ્તૃત હતો.
ભૌગોલિક રીતે આ બધા ટાપુઓને સમાવેશ ઉત્તર કોંકણમાં થાય છે, જેને અગાઉ “અપરાંત” કહેતા હતા. આ પ્રદેશમાં પ્રાચીન કાળમાં ક્રમશ: મગધના મૌર્યો, સાતવાહને આભીરો અને સૈફૂટકાનું શાસન પ્રવર્તેલું. બોરીવલી પાસેના કહેરી(કૃષ્ણગિરિ)માં બીજી સદીમાં હીનયાનની અને પાંચમી સદીમાં મહાયાનની બૌદ્ધ ગુફાઓ કંડારાઈ હતી. છઠ્ઠી સદીમાં ત્યાં મૌર્ય કુલને એક સ્થાનિક વંશ સત્તારૂઢ થયો હતો. એની રાજધાની પુરી હતી, તે ઘારાપુરી (અઝહાર-પરી અથવા એલીફન્ટા) છે. ત્યાંની શૈવ ગુફાઓ આઠમી સદીના મધ્યની છે. પછી ત્યાં પૂર્વકાલીન ચાલુક્યોનું શાસન પ્રસર્યું. ત્યાર બાદ શિલાહાર વંશની સત્તા પ્રવર્તી (લગભગ ઈ. સ. ૮૦૦-૧૨૬૦) એની રાજધાની હતી થાણામાં તથા પુરીમાં. ૧૩મી સદીના મધ્યમાં ઉત્તર કોંકણ પર દેવગિરિના યાદવ વંશની સત્તા જામી. એ વંશના રાજા રામદેવના બીજા પુત્ર ભીમદેવે મહિકાવતી(માહીમ)માં પોતાની અલગ શાખા સ્થાપી ત્યારથી એ ટાપુને વિકાસ વધ્યો. ૧૪ મી સદીમાં થાણું સાલસેટ અને માહીમમાં દિલ્હી સલ્તનતની હકૂમત પ્રવતી.
ગુજરાતના સુલતાન અહમદશાહ ૧ લાએ ઈ. સ. ૧૪૩ ના અરસામાં થાણું અને માહીમ કબજે કર્યા. અહમદશાહે માહીમમાં મુકેલા મલેકે જમીનની વાજબી મોજણી કરાવી ત્યાંની મહેસૂલ-પદ્ધતિમાં ઘણો સુધારો કર્યો. ઈ. સ. ૧૫૨૯ માં ફિરંગીઓના અને ગુજરાતના સુલતાના નૌકા-કાફલા વચ્ચે મુંબઈ પાસે મોટી લડાઈ થઈ. ઈ. સ. ૧૫૩૪-૩૫ માં સુલતાન બહાદુરશાહે ફિરંગીઓ સાથે સંધિ કરી ત્યારે એણે વસઈનું થાણું અને એના વહીવટ નીચેના મુંબઈના ટાપુ ફિરંગીઓને સેંપી દીધા. એ વખતે એ ટાપુઓ પરનાં ગામોને માહીમ અને મુંબઈ એવા બે કસબા હતા. ૧૩૦ વર્ષના અમલ દરમ્યાન ફિરંગીઓએ ત્યાં ખ્રિસ્તી ધમપ્રસારની પ્રવૃત્તિઓને જ મહત્વ આપ્યું. ત્યાંની જાગીરો ખ્રિસ્તી મિશનરીઓને Opal'OS (A. D. Pusalkar and V. G. Dighe, Bombay, Chapters II-IV).
આ કાલ દરમ્યાન ગુજરાતનાં પારસી કુટુંબ ત્યાં આવી વસવા લાગ્યાં. એની પહેલ સુરત પાસેના સુંવાળી ગામના દોરાબજી નાનાભાઈએ ઈ. સ. ૧૬૪૦માં કરેલી. તેઓ ફિરંગી ભાષા જાણતા ને ત્યાં ફિરંગી સરકારના કારભારી તરીકે કામ કરતા (બહમન બહેરામજી પટેલ, “પારસી પ્રકાશ', દફતર ૧, પૃ. ૧૩, ૧૯). '
