Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
૩૮૦ ] મરાઠા કાલ
[પ્ર. વખતે રાજાને પૃથ્વીના જુદાં જુદાં પવિત્ર જળથી કેવી રીતે અભિષિક્ત કરવામાં આવતું હતું એનું ચિત્ર આ પથીમાં આલેખવામાં આવ્યું છે. આ પિથીમાં છે “લેયાઓનું આલેખન ધપાત્ર છે. લેશ્યા એટલે અધ્યવસાય. લેયાના છે પ્રકાર જૈન પરંપરામાં આ પ્રમાણે વર્ણવેલા છે: (૧) કૃષ્ણ, (૨) નીલ, (૩) કપિત, (૪) પદ્મ, (૫) તેજસ્ અને (૫) શુકલ. આ છ લેયાઓના સ્વરૂપનું દર્શન કરાવવા ચિત્રમાં જંબુવૃક્ષનું આલેખન કરવામાં આવ્યું છે. ચિત્રમાં છ પુરુષો પૈકીનો એક કુહાડીથી જબુવૃક્ષનું છેદન કરતો દેખાય છે, જે કૃષ્ણ લેયાના અધ્યવસાયવાળે છે. ચિત્રના ઉપરના ભાગમાં બીજો પુરુષ બે હાથે કુહાડી પકડીને જંબુવૃક્ષના થડના મૂળમાં ઘા કરતા દેખાય છે, જે નીલેયાના અધ્યવસાયવાળે છે. ત્રીજો પુરુષ છેક ઉપરના ભાગમાં કુહાડી વડે ડાળી કાપો દેખાય છે, જે કતલેયાના અધ્યવસાયવાળો છે. ચોથે પુરુષ જંબુવૃક્ષની ડેલી ડાળી પિતાના ડાબા હાથમાં રાખી જમણા હાથે જ બુ ફળ ખાતે દેખાય છે, જે પલેયાના અધ્યવસાયવાળો છે. પાંચમો પુરુષ ડાબી બાજુએ જંબુના પાકેલાં ફળ તેડી રહ્યો છે, જે તેજલેશ્યાના અધ્યવસાયવાળો છે. ચિત્રની છેક નીચે જમણી બાજુએ સહજ રીતે નીચે પડેલાં પાકાં જાંબુનાં ફળ ખાતો પુરુષ બતાવાયો છે, જે શુકલેટયાના અધ્યવસાયવાળો છે. આ બધા પુરુષોની પાઘડી મરાઠી ઢબની છે, જે એ સમયના પુરુષ પહેરવેશને ખ્યાલ આપે છે.
આ સમયમાં લાકડાની પટ્ટીઓ ઉપર પણ ચિત્રકામ કરવામાં આવતું હતું. કાગળની પોથીને આ ચિત્રિત પટ્ટીઓની બેવડમાં સંગૃહીત કરવામાં આવતી હતી. લાકડાની પટ્ટીઓ ઉપર વેલબુટ્ટા અને કલાત્મક ભૌમિતિક અકૃતિઓનું આલેખન કરવામાં આવતું. ચિત્રની ચમક માટે સરેસનું પાતળું પડ પણ પટ્ટી ઉપર લગાડવામાં આવતું.
આ સમયની જૈન પોથીઓ જે સ્થળોએ લિપિબદ્ધ કરવામાં આવતી તેમાં અમદાવાદ પાટણ ખંભાત વિજાપુર વડનગર સુરેન્દ્રનગર અંજાર ઇત્યાદિ કેન્દ્ર મુખ્ય હતાં. જનેતર પોથીની ચિત્રકલા
આ સમયની જૈનેતર પોથીની ચિત્રકલા વણવ શૈવ અને શક્તિ તેમ સૌર સંપ્રદાય દ્વારા વિકસેલી છે. લૌકિક વિષયોમાં “રતિરહસ્ય ની હસ્તપ્રતામાં કામાસક્ત સ્ત્રી પુરુષોનાં ચિત્રનું આલેખન જોવા મળે છે. વૈષ્ણવ સંપ્રદાયની અસર નીચે લિપિબદ્ધ થયેલી પોથીઓમાં ગીત-ગોવિંદ, બાલગોપાલ
