Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
૯ મું ]
સાહિત્ય જગન્નાથપુરી ગયા હતા અને ત્યાં ગુર્જરદેશના વિરક્ત રાજા પ્રતાપસિંહને એમની પાસેથી આ ચરિત સાંભળવાને લાભ મળ્યો હતો. પછીના બે ત્રણ અધ્યાયોમાં સુવ્રત મુનિએ પિતાના ગુરુ શતાનંદ મુનિનું ચરિત નિરૂપીને
સાસંગિજીવન”ની રચના શતાનંદ મુનિએ કરી હોવાનું જણાવ્યું છે. અધ્યાય ૪ થાના ઉત્તરાર્ધથી મુખ્ય ગ્રંથનો આરંભ થાય છે. પ્રકરણ પના અંતિમ અધ્યાયમાં પણ આ પ્રમાણે જણાવેલું છે. એમાં આગળ જતાં એમ પણ જણાવ્યું છે કે સુવ્રત મુનિ પાસેથી શ્રીહરિનું ચરિત સાંભળી પ્રતાપસિંહ રાજા ધન્ય થયો. સુવ્રત મુનિ ત્યાંથી અન્ય ક્ષેત્રમાં જતાં રહ્યા અને એ રાજા નંગનાથપુરીમાં રહી શ્રીહરિને ભજતો ગેલેકધામમાં ગયો.
મુખ્ય ગ્રંથ પાંચ પ્રકરણોમાં વિભક્ત છે. એમાં શ્રી સહજાનંદ સ્વામીના પ્રાદુર્ભાવથી આરંભી રામાનંદ સ્વામીની દીક્ષા સુધીની કથા આપેલી છે. ઉપરાંત સહજાનંદ સ્વામીનો ધર્મોપદેશ, વડતાલમાં ફૂલદોલનો ઉત્સવ, અમદાવાદ ભૂજ વડતાલ અને ધોલેરામાં મંદિર બંધાવી પ્રતિમા સ્થાપન કરવામાં આવ્યું એનું વર્ણન છે. વર્ણાશ્રમધર્મ તેમજ રાજધર્મનો ઉપદેશ શ્રીહરિએ આપે એનું પણ નિરૂપણ કરેલું છે.
આમ આ ગ્રંથમાં શ્રીસહજાનંદ સ્વામીના ચરિતની જે રીતે રજૂઆત કરવામાં આવી છે તે રીતે જોતાં એમાં શતાનંદ મુનિ પરોક્ષ પાત્ર બની રહેછે ને મુખ્ય નિરૂપક એમના શિય સુવ્રત મુનિ બને છે. છતાં આ આખા ગ્રંથનું કર્તુત્વ ગ્રંથના આરંભે તથા અ તે જણાવ્યા મુજબ શતાનંદ મુનિનું હેવાનું માલુમ પડે છે ૧૧ એમણે સં. ૧૮૮૫ માં આ ગ્રંથ રચવાનો પ્રારંભ કર્યો અને દુર્ગપુર(ગઢડા)માં સં. ૧૮૮૬ માં ગ્રંથ સમાપ્ત કર્યો.
આમ આ કાલ દરમ્યાન સંસ્કૃત ભાષામાં સંખ્યામાં ઓછી છતાં. વિષયોનું ઠીક ઠીક વૈવિધ્ય ધરાવતી કૃતિઓ રચાઈ હતી.
| ગુજરાતી સાહિત્યના યુગોની દષ્ટિએ “આખ્યાન યુગ માં આખ્યાન લેખકોએ પ્રબળ સાહિત્યપ્રવાહ વહાવ્યાના અંતભાગમાં ઈ. સ. ૧૭૦૦ આસપાસ આખ્યાનયુગ પૂર્ણ થયો, ત્યારે ઈ.સ. ૧૬૫૦ આસપાસથી લેખનમાં અર્વાચીન ગુજરાતી ભાષાની આદભૂમિકા અખો ગોપાલ પ્રેમાનંદ શામળ વગેરેને હાથે સંપૂર્ણ પ્રચારમાં આવી ગઈ હતી. આખ્યાને લખાતાં મેટે ભાગે બંધ થયાં અને ભક્તિમાર્ગીય કૃતિઓએ પદોની રચના સારા પ્રમાણમાં શરૂ કરી, જે જૂની
