Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
૩૫૪ ] મરાઠા કાલ
[ , શાંતિનાથનું, આધોઈ (તા. ભચાઉ)નું અજિતનાથનું, આડેસર(તા. રાપર)નું આદિનાથનું, તારંગાનું મૂળ દેરાસરની પાછળનું કુંથુનાથનું, શત્રુંજય પર ખરતરવસહી ટૂક પરનું શાહ હુકમચંદ ગંગાદાસનું મંદિર, પાંચ પાંડવોની ટૂક પરનું શાહ ખુશાલદાસ ડાહ્યાભાઈનું મંદિર, મેદી પ્રેમચંદ રાયચંદની ટૂક પરનાં ત્રણ મુખ્ય મંદિર, એ ટ્રક પાસેનું ઝવેરી રતનચંદ ઝવેરચંદનું મંદિર અને એની સામેનું પ્રેમચંદ ઝવેરચંદનું મંદિર, વિમલવસહી ટૂક પરનું હીરાચંદ રાયકરણનું મંદિર, ભુલવણી પાસેનાં શાહ કુંવરજી લાધા, વેરા કેસરિસંઘ લાધા, માણેક દયાચંદ ભયાચંદ વગેરેનાં મંદિર આ કાલમાં બંધાયેલાં છે.
આ જિનાલયો પૈકી કેટલાંક ઘર-દેરાસરને બાદ કરતાં મેટા ભાગનાં શિખરબંધ છે. રચના પર એ ગર્ભગૃહ મંડપ અને ચકી ધરાવે છે. કેટલાંક મોટાં મંદિરોમાં ત્રણ ગર્ભગૃહ અને ક્વચિત પાંચ ગર્ભગૃહ કરેલાં છે. મંડપને પણ ક્યારેક ઢાંકીને ગૂઢમંડપનું સ્વરૂપ અપાયું છે. મેટા ભાગનાં મંદિરમાં મંડપમાંથી શણગાર ચોકીઓ કાઢેલી છે. આ જિનાલયોમાં પ્રતિષ્ઠિત તીર્થ. કરેની પ્રતિમાઓ મોટે ભાગે સપરિકર પંચતીથી પ્રકારની છે અને શાસ્ત્રીય રીતે ઘડાયેલી એ મૂર્તિઓમાં લાંછન, યક્ષ-યક્ષિણીઓ અને તીર્થકરની સિદ્ધિઓ વગેરે દર્શાવેલ હોય છે. આ ઉપરાંત બીજાં મૂર્તાિશિથી તેમજ બારીક કોતરણથી બધાં મંદિર સજાવેલાં છે. આ પૈકીનાં કેટલાંક નેંધપાત્ર છે.
શત્રુંજય પર અમદાવાદના મેદી પ્રેમચંદ લવજીની ટ્રક અને એ પરનાં ત્રણ મુખ્ય અને કેટલાંક ગૌણ મંદિર આ કાલમાં બન્યાં છે. એમાંનું મધ્યનું મંદિર 'ઠીક ઠીક મેટું છે. મંદિર પૂર્વાભિમુખ છે અને એની ઉત્તર અને દક્ષિણ બાજુએ શણગાર ચોકીઓ કાઢેલી છે. મુખ્ય ચોકી પર ખડા કરેલા દ્વારપાળ લાકડીના ટેકે ગોવાળની છટાથી ઊભેલા બતાવ્યા છે. મંદિરની બહારની દીવાલના લગભગ અર્ધ ઊંચા ભાગે ફરતે એક શિક્ષપદૃ આપ્યો છે, જેમાં ગણેશ ભવાની વગેરે હિંદુ દેવ-દેવીઓનાં મૂર્તિશિલ્પ નજરે પડે છે. મુખ્ય મંડપ અને શણગાર ચોકીઓ પરનાં છાવણ-સંવરણ નીચા સાદા ઘૂમટ પ્રકારનાં છે, જ્યારે ગર્ભગૃહ પર ત્રણ શિખર કરેલાં છે તેમાં મધ્યનું ઊંચું છે. આ મંદિર મોદી પ્રેમચંદે ઈ.સ. ૧૭૮૬ માં બંધાવેલું (જુઓ આકૃતિ ૨૬ ). એમાં મૂળનાયક તરીકે આદિનાથની ભવ્ય પ્રતિમા પ્રતિષ્ઠિત છે. ઉપરાંત અન્ય ૧૧૦ જેટલી મૂર્તિ ઓન એમાં દર્શન થાય છે. એના પ્રવેશદ્વારની ઉપરના ભાગમાં આવેલું પુંડરીક સ્વામીનું દેરાસર હેમચંદ લાલચંદે ઈ.સ. ૧૭૮૬ માં બંધાવેલું.૭૨
મેદી પ્રેમચંદના મંદિરની ડાબી બાજુએ ઉત્તર દિશામાં સુરતના ઝવેરી
