Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
૩૬ ] અરઠ કાલ
(પ્ર. તથા ગણેશના હાથ ખ ડિત થઈ ગયા છે, છતાં ગણેશના રથને ખેંચતા. ઉદરનું આ શિપ ખરેખર મને હર અને મને રંજક લાગે છે.
અમદાવાદમાં ભદ્રના કિલ્લાના વિસ્તારમાં આ કાલનાં અનેક નાનાં મંદિર આવેલાં છે. એમાં હનુમાન ગણેશ રામ-સીતા-લક્ષ્મણ પંચમુખશિવલિંગ બદરીનારાયણ લક્ષ્મીનારાયણ વિઠ્ઠલરખુમાઈ શ્રીકૃષ્ણ વગેરેની સંખ્યાબંધ મૂર્તિ સ્થાપેલી છે. ૧૫ આ પૈકીની ગણપતિ મંદિરમાંની ગણ પતિની અને લક્ષ્મીનારાયણ મંદિરમાંની સેવ્ય પ્રતિમા ખાસ બેંધપાત્ર છે. ગણપતિ મંદિરમાં પ્રવેશતાં જમણા હાથે આવેલા ગર્ભગૃહમાં ગણપતિની ભવ્ય મનહર મૂતિનાં દર્શન થાય છે (આકૃતિ ૩૦). શિલ્પશાસ્ત્રનાં બધાં લક્ષણ જાળવી ધીરજ અને વિગતપૂર્વક આ મૂર્તિ કંડારાઈ છે. ચતુર્ભુજ ગણપતિના ઉપલા જમણ અને ડાબા હાથમાં અનુક્રમે પરશુ અને અંકુશ છે, નીચલે જમણે હાથ વરદમુદ્રામાં છે, જ્યારે નીચલા ડાબા હાથે ભગ્ન દંત ધારણ કર્યો છે. દેવની મૂંઢ જમણું બાજુ વળેલી છે. એમના મસ્તક પર જટામુકુટ, ગજભાલ પર મુક્તામાળાઓના શણગાર, કંઠમાં હાર અને હાથ પર કેયૂર તથા કંકણ છે. ગણપતિ અર્ધપર્યકાસનમાં બેઠેલા છે. એમની નીચે એમનું વાહન મૂષક કંડાર્યો છે. ચામરધારીઓની આગળની બાજ એક એક ભક્ત હાથ જોડીને દેવની સ્તુતિ કરતે કંડાર્યો છે. લક્ષ્મીનારાયણના મંદિરના ગર્ભગૃહમાં લક્ષ્મીનારાયણ એમના વાહન ગરુડ પર બેઠેલા છે (આકૃતિ ૩૧). મનુષ્યાકૃતિ ગરુડ નાગરાજ પર બેઠેલા છે. ગરુડના જમણા ઢીંચણ પર સને ટેકે છે ને એના ઉપર દેવનો ડાબો પગ ટેકવાયેલ છે. નારાયણનું સ્વરૂપ ત્રિવિક્રમ પ્રકારનું છે અર્થાત ચતુર્ભુજ દેવે પોતાના ડાબા નીચલા હાથથી શરૂ કરતાં અનુક્રમે શંખ ચક્ર ગદા અને પદ્મયુક્ત વરદમુદ્રા ધારણ કરેલ છે. એમના ડાબા ઉસંગમાં લક્ષ્મી બેઠેલ છે. દ્વિભુજ દેવીએ ડાબા હાથમાં પદ્મ ધારણ કર્યું છે ને જમણે હાથ નારાયણના ખભા પર ટેકવ્યો છે. દેવીના પગ વસ્ત્રના છેડાથી ઢંકાયેલા છે. એમનું વલીયુક્ત વસ્ત્ર વિશિષ્ટ ભાત પાડે છે.
અમદાવાદના ભદ્રના કિલ્લામાં આઝમખાનની સરાઈના એક ભાગમાં મરાઠા કાલમાં ભદ્રકાળીનું મંદિર કરવામાં આવ્યું છે. આ મંદિરમાં પ્રારંભમાં માતાજીને ગોખ હતું. પાછળથી એમાં શ્યામ શિલાની ભદ્રકાળી માતાની મૂર્તિ મૂકેલી છે. કલાની દષ્ટિએ આ મૂર્તિમાં ખાસ નોંધપાત્ર કંઈ નથી. ખાડિયાના વિસનગરા નાગરાના હાટકેશ્વર મંદિરમાં અંતરાલની જમણી દીવાલના ગવાક્ષમાં મૂકેલી ઉમામહેશ્વરની મૂર્તિ નેધપાત્ર છે. આ મૂર્તિમાં શિવની ડાબી જંઘા પર
