Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
[૩૪૩
૧૧ મું !.
સ્થાપત્ય અને શિલ્પ ગૃહમાં પ્રવેશ-ભાગ પરનાં ચિત્ર વગેરે આ મંદિરની વિશેષતા છે. બહુચરા માતાનું મંદિર અમદાવાદના જગા પુરુષોત્તમ લુહારે ઈ.સ. ૧૭૮૬ માં કરાવેલું. કારેલી બાગ પાસે આવેલ આ મંદિર પણ પ્રકારબંધ છે. મંદિર પશ્ચિમાભિમુખ છે. એની એક બાજુ હનુમંતેશ્વર મહાદેવ અને બીજી બાજુ બટુક ભૈરવનું મંદિર છે. મંદિર પર સપાટ છાવણ છે. એમાં માતાજીના યંત્રની પૂજા થાય છે. મદનઝાંપાથી મકરપુરાને રસ્તે જતાં જમણી બાજુ પર મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની બાજુમાં ખંડેબાનું મંદિર આવેલું છે. જેજૂરી (મહારાષ્ટ્ર) માં આવેલ ખંડેરાય(ખંડોબા) મરાઠાઓના ઇષ્ટદેવ ગણાય છે. યેશુબાઈ નામની ભાવિક કન્યાને આવેલા સ્વપ્નને આધારે ખંડેબાની મૂતિ ખોદી કાઢી એની સ્થાપના માટે ગાયકવાડ સરકાર તરફથી આ મંદિર કરવામાં આવેલું. પાછળથી એમાં ખંડોબાની નવી મૂર્તિ સ્થાપવામાં આવી હતી. મંદિરમાં યેશુબાઈની મૂતિ પણ છે. ૨૭ આ મંદિર પણ વિશાળ પ્રાકાર ધરાવે છે. મંદિર પૂર્વાભિમુખ છે. મંદિરના ગર્ભગૃહમાં શિવલિંગનાં દર્શન થાય છે. મંડપના ઘૂમટમાં અંદરના ભાગમાં કૃષ્ણલીલા અને પૌરાણિક દનાં ચિત્ર છે. ભીમનાથ મહાદેવની જગામાં આવેલું ગણપતિ મંદિર ગોપાળરાવ મરાળે ૧૮ મી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં બંધાવેલું છે. ૨૮ બાબાજી આપાજીએ વડોદરામાં બાબાજીપુરા વસાવ્યું તે પહેલાં એ ત્યાંના પ્રસિદ્ધ મહાદેવના નામ પરથી નીલકંઠપુરા કહેવાતું હતું. બાબાજીએ એ મંદિરને સ્થાને રૂા. ૧૨,૫૩૨ ખચી નવું દેવાલય કરાવ્યું.૨૯ દાંડિયા બજારમાં આવેલું આ પ્રાકારબંધ મંદિર ગર્ભ ગૃહ અને લાંબા મંડપ ધરાવે છે. ગર્ભગૃહ પર એક ઊંચે અને ચાર નીચા એવા પાંચ ઘૂમટ કરેલા છે. મંદિરની ચેકી પરના સપાટ છાવણને લાકડાના સ્તંભ ટેકવી રહ્યા છે. ગર્ભગૃહમાં આરસની જળાધારીમાં શ્યામ પથ્થરનું લિંગ સ્થાપેલું છે. ગર્ભગૃહની પાછલી દીવાલમાં ગણપતિ મહેશ્વર અને લક્ષ્મીનાં મૂર્તાિશિ૮૫ મૂકેલાં છે. આ મંદિરમાં નંદિમંડપ છૂટો કરેલ છે. દીવાન રાવજી આપાજીએ પિતાના પૂર્વજોના મૂળ વતન સતારાની પાસે આવેલા સુપ્રસિદ્ધ યવતેશ્વર મહાદેવને સ્થાન પરથી અહીં એ નામનું શિવાલય કરાવેલું, જે આજે પણ વિશ્વામિત્રીને કાંઠે જોવામાં આવે છે. ૩• જેલ રોડ પર આવેલું આ મંદિર પૂર્વાભિમુખ છે. આ પ્રકારબંધ મહામંદિરમાં નંદિમંડપ છૂટો છે અને એ મોટા કદનું નંદિ-શિલ્પ ધરાવે છે. મંદિર ઊંચા પીઠ પર બાંધેલું છે. તલમાનમાં ગર્ભગૃહ અંતરાલ મંડપ અને ત્રણ બાજુ અર્ધમંડપ(એકીઓ)ની રચના છે. એમના પર નાગર શૈલીએ રેખાન્વિત શિખર અને સંવરણા કરેલાં
