Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
૧૧ મું ] સ્થાપત્ય અને શિલ્પ
[૩૪૭ થાય છે. મંડપ પરનું છાવણ કુપૃષ્ઠાકાર છે ને વરસાદનું પાણી નીચે ઊતરી જવા માટે બંને લાંબી બાજુ પર નીચે ઊતરતી નાની નાની નાળની કરેલી રચના. દષ્ટિગોચર થાય છે. મંડપની અંદરની છત સપાટ છે તેને કાષ્ઠકતરણથી મઢી દીધેલ છે. મંદિરમાં પ્રવેશદ્વાર ઉપર ગણેશ, અંતરાલમાં કાચબાની આકૃતિ. અને ઉત્તર દીવાલમાંની ગેમુખની રચના પરથી આ મંદિર મૂલતઃ શિવાલય. હેવાનું અને પાછળથી કૃષ્ણાલયમાં રૂપાંતરિત થયેલું હોવાનું જણાય છે. મંદિરની સંમુખ ગરુડ-મંડપ છૂટો કરે છે. મંદિરના ચેકમાં એક નાનું અલગ શિવાલય કરેલું છે. આ શિવાલય કેવળ ગર્ભગૃહ ધરાવે છે. એની. સંમુખ મોટા કદનો નંદિ ખુલામાં મૂકેલે છે, જે મૂળ શિવાલયનો હોવાની સંભાવના છે. ૪૭ વિઠ્ઠલ મંદિર મ્યુનિસિપલ સ્નાનાગરની ઉત્તરે આવેલું છે. આ મંદિર ઈ. સ. ૧૭૬૮ માં ગોસ્વામી યાદવ બાવા ભાગવતે બંધાવેલું છે. રચના પર આ શિખર-રહિત મંદિર રામજી મંદિર સાથે સામ્ય ધરાવે છે. એમાં ગર્ભગૃહ, રંગમંડપ અને છૂટ ગરુડ-મંડપ કરે છે. ગર્ભગૃહની કાષ્ઠની મૂળ જાળી આજે પણ અકબંધ જળવાયેલી જોવા મળે છે. ગર્ભગૃહમાં સેવ્ય. પ્રતિમા તરીકે યુગલ સ્વરૂપ વિઠેબા અને રુકમાઈ(વિઠ્ઠલનાથજી અને ફિમણું -- ની ઊભી મૂર્તિઓ સ્થાપેલી છે. મંદિરને લાંબે મંડપ જીર્ણ થઈ ગયો છે. રંગમંડપ અને દેરી સ્વરૂપના ગરુડ-મંડપની વચ્ચે એક નાના નીચા મંડપમાં નાનાં નાનાં સંખ્યાબંધ શિવલિંગ સ્થાપેલાં છે.૪૮
અમદાવાદ શહેરમાં અને શહેર બહાર આ કાળમાં અનેક મંદિર બંધાયાં. એમાંનાં ઘણાં સુધારાવધારા અને જીર્ણતાને લઈને પિતાનું મૂળ સ્વરૂપ ગુમાવી બેઠાં છે. ઊભેલાં મંદિરે પૈકી ખાડિયા ગેટથી બાલા હનુમાન જવાના રસ્તા પર અમૃતલાલની પિળ સામે આવેલું વિસનગરા નાગરોના હાટકેશ્વર મહાદેવનું મંદિર (આકૃતિ ૧૮) નોંધપાત્ર છે. આ મંદિર એના બંધાવનારના. નામ પરથી અમૃતલાલ તુલજારામ મહાદેવના નામે ઓળખાય છે. મંદિર મરાઠા કાલનું પરંપરાગત સેલંકીકાલીન સ્થાપત્ય શૈલીના નમૂનારૂપ છે. મંદિર પૂર્વાભિમુખ છે. એમાં તલમાનમાં ગર્ભગૃહ, અંતરાલ, મંડપ તથા મંડપમાંથી ત્રણ બાજુ બબ્બે સ્તંભ વધારીને શણગારકીઓની રચના કરી છે. ઊર્વ.. માનમાં આ મંદિર ઊંચી પીઠ, મડવર અને રેખાન્વિત શિખર ધરાવે છે. મંદિરના ગર્ભગૃહમાં મધ્યમાં શિવલિંગ સ્થાપેલું છે. પાછળના ગવાક્ષમાં પાર્વતીની ચતુર્ભુજ મૂર્તિ છે. ગર્ભગૃહનું અંદરનું ઘૂમટકાર વિતાન ભૌમિતિક આકૃતિઓથી સજાવેલ છે. અંતરાલમાં ડાબી બાજુના ગવાક્ષમાં ગણેશની મૂર્તિ
