Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
મરાઠા કાલ
[y.
૩ર૦ ] પુષ્ટિમાગ પ્રજાજીવનમાં પૂર્વવત્ પ્રવર્તમાન હતું. ગુજરાતી “રામાયણ'ને કર્તા ગિરધર, જ્ઞાનમાર્ગની કાફીઓ રચનાર ધીરે, ધર્મઢોંગીઓને ચાબખા મારનાર ભજે, “હરિનો મારગ” જેવાં અમર પદે રચનાર પ્રીતમ, નિરાંત અને એની શિષ્યા વણારસીબાઈ, પરણામી સંપ્રદાયના પ્રસારક પ્રાણનાથ (દ્રાવતી' તરીકે) વગેરે ભક્તો આ યુગમાં થઈ ગયાં. કૃષ્ણાબાઈ ગવરીબાઈ પૂરીબાઈ વગેરે કવયિત્રીઓ પણ આ કાલમાં થઈ. જેન કવિઓની વિપુલ લેખન–પ્રવૃત્તિ આ કાલમાં ચાલુ હતી. ૧૧ પૌરાણિક શૈવ ધર્મ પણ, અગાઉની જેમ, પ્રવર્તમાન હતો ને એને લગતું સાહિત્ય રચાયું છે. ઉદાહરણ તરીકે શામળભટનું ‘શિવપુરાણ” પ્રસિદ્ધ છે. જૂનાગઢના દીવાન રણછોડજી (શિવ-માતામ્ય) જેણે “તવારીખે સોરઠ” નામે ફારસી ઇતિહાસગ્રંથ રચ્યો છે, તેણે શિવબાવની અને શિવ મહારનાકર” એ વ્રજભાષાના સુંદર પદ્યગ્રંથો ઉપરાંત શિવરહસ્ય’ ‘શિવગીતા' 'શિવરાત્રિમાહાસ્ય એ ગુજરાતી કૃતિઓ અને “ચંડીપાઠના ગરબા' પણ રચ્યા છે. પૌરાણિક શિવભક્તિ અને શિવસ્તુતિનું તથા શિવપુરાણ-સંબદ્ધ કથાઓનું અને દેવીસ્તુતિનું બીજું વિવિધ ગુજરાતી સાહિત્ય પણ આ સમયમાં રચાયેલું છે. અરાજક અને અંધાધુંધીથી ભરેલા આ કાળમાં અનેક સંતો ભજનિકો અવધૂત ત્યાગીઓ ઓલિયા થઈ ગયા છે. આચાર્ય આનંદશંકર ધ્રુવે કહ્યું છે તેમ, સમાજ-શરીર લગભગ નિચેતન થઈ ગયું હતું ત્યારે પણ ધર્મની નાડીમાં ચૌતન્ય હતું. આ
મુઘલકાલમાં થયાં હતાં તેવાં સ્થાપત્ય આ યુગમાં થાય એવી પરિસ્થિતિ નહતી, તે પણ કેટલાંક હિંદુ બાંધકામ ઉલ્લેખપાત્ર છે. અલબત્ત, એ વિશેની નોંધ સંપૂર્ણ નહિ, પણ ઉદાહરણાત્મક સમજવાની છે. ઉત્તર ગુજરાતમાં ગદાધર અથવા શામળાજીના મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર ઈ. સ. ૧૭૬૨માં થયે હતો.૧૨ તળ ગુજરાતના સૌથી મેટા વષ્ણવે તીર્થ ડાકેરનું હાલનું મંદિર પેશવાના શરાફ, સતારાના ગેપાળ જગન્નાથ તાંબેકરે ઈ. સ. ૧૭૭ર માં બંધાવ્યું હતું. ૧૩ પ્રભાસપાટણમાં તેમનાથનું મંદિર અહલ્યાબાઈ હોલકરે ઈ. સ. ૧૭૮૭માં બંધાવ્યું હતું.૧૪ સિદ્ધપુરમાં અહલ્યાબાઈને મઠ ઈ. સ. ૧૭૯૫ માં બંધાય હત.૧૫ ઉત્તર ગુજરાતના પાટણમાં બ્રાહ્મણોના સ્મશાનમાં હરિહરેશ્વર મહાદેવના પ્રાચીન મંદિર સામેના બ્રહ્મકુંડમાં શેષશાયીની વિશાળ અને દર્શનીય મૂર્તિ છે, એ કુંડને જીર્ણોદ્ધાર ફત્તેસિંહરાવ ગાયકવાડે ઈ. સ. ૧૭૮૪(સં. ૧૮૪૧)માં કરાવ્યો હોવાનો શિલાલેખ ત્યાં છે. ૧૬ ૧૮ મી સદીના મધ્યમાં સુરતના શાહુકાર, અભેરામે તાપીના કિનારે અશ્વિનીકુમાર મંદિરને જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો હતો. ૧૭
