Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal

Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan

Page 320

શ્લોકમાં એનું નામ અને એના રાજ્યકાલનાં વર્ષ આપ્યાં છે. ચાવડા વંશથી માંડીને રાજ્યકાલનાં વર્ષો ઉપરાંત વિક્રમ સંવતમાં રાજ્યારોહણનું વર્ષ પણ આપ્યું છે. વર્ષોની આ સંખ્યા પદ્યમાં સ્વાભાવિક રીતે મોટે ભાગે શબ્દસંકેતેમાં દર્શાવવામાં આવી છે. કેટલાક પ્રસિદ્ધ રાજાઓને એક કરતાં વધારે લોકોમાં ગુણાનુવાદ કર્યો છે, જેમકે ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય (લેક ૪, ૫), કુમારપાલ (મલેક ૪૧-૪૭), અકબર (લેક ૮૩-૮૫) વગેરે. વિરધવલ 'રાજાના સંદર્ભમાં મંત્રી વસ્તુપાલ તેજપાલની પણ પ્રશસ્તિ કરી છે. આ રીતે જૈન ધર્મના પ્રભાવ તળે આવેલા રાજાઓ અને મંત્રીઓને વધુ યાદગાર બનાવ્યા છે. યવન વંશના રાજવીઓનાં નામો અને વર્ષોમાં ખૂબ ગરબડ છે.
આ કૃતિમાં ભગવાન મહાવીરના નિર્વાણથી માંડી યવનવંશી મહમ્મદ અર્થાત મુઘલ બાદશાહ મુહમ્મદશાહ (ઈ. સ. ૧૭૧૯-૧૭૪૮) સુધીની નોંધ આપેલી છે. છેલ્લા ત્રણ રાજવીઓનો અર્થાત અહમ્મદ (અહમદશાહ-ઈ. સ. ૧૭૪૮ થી ૧૭૫૪), આલિમગિર (આલમગીર-ઈ. સ. ૧૭૫૪ થી ૧૭૫૯) અને આલિધેર (શાહઆલમ ૨ જ–ઈ. સ. ૧૭૫૯ થી ૧૮૦૬ )નો રાજ્યકાલ દર્શાવ્યો નથી તેમજ સમકાલીન બાદશાહ અકબર ૨ (ઈ. સ. ૧૮૦૬ થી ૧૮૩૭)નો પણ નિર્દેશ નથી. અહીં મેરૂતુંગની “વિચારશ્રેણું ”ને મળતી રાજવંશની પરંપરા જોવા મળે છે. સહજાનંદ સ્વામી
સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયના સ્થાપક સહજાનંદ સ્વામીએ પિતાના સર્વે શિષ્યોને પાળવાના ધર્મોને એક પત્રરૂપે “શિક્ષાપત્રી” નામની સંસ્કૃત કૃતિમાં દર્શાવ્યા છે. એનો રચના સં. ૧૮૮૨ માં થઈ એમ જણાવાયું છે. એમાં ૨૧૨ લેક છે, જેમાંને છેલ્લે કલેક ઉપજાતિમાં છે ને બાકીના બધા શ્લેક અનુષ્ટપુ છંદમાં છે. એમાં સદાચાર, શિષ્ટાચાર, સાંપ્રદાયિક ચિહ્નોના ધારણના નિયમે, સત્સંગીઓએ કરવાનાં નિત્યકર્મોને વિધિ, સંપ્રદાયના તાત્ત્વિક સિદ્ધાંત, આચાર્ય. આચાર્યપત્નીના વિશેષ ધર્મ, ગૃહસ્થના વિશેષ ધર્મ, રાજાઓના ધર્મ, સધવા. વિધવા સ્ત્રીઓનાં કર્મ, બ્રહ્મચારીના ધર્મ, સાધુઓના ધર્મ વગેરે વિષય દર્શાવાયા છે.
આ શિક્ષાપત્રીના કર્તા વિશે જુદા જુદા મત છે. કેટલાક માને છે કે શિક્ષાપત્રી ભગવાન શ્રી સ્વામિનારાયણે લખેલી નથી, પણ કહેલી છે અને એ સાંભળીને એમના શિષ્ય શતાનંદ મુનિએ એની સંરકૃત ભાષામાં લેકબદ્ધ રચના કરી છે. કેટલાક માને છે કે ભગવાન સ્વામિનારાયણે શિક્ષાપત્રી પ્રાકૃત (ચાલુ)