Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal

Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan

Page 314

૮ સુ' ]
સામાજિક અને આર્થિક સ્થિતિ
( ૨૯૧
નેધપાત્ર પરિવર્તન જોવા મળતાં નથી. એમની સામાજિક પરિસ્થિતિમાં પર પરાગત લક્ષણ લગભગ જળવાઈ રહ્યાં હતાં. કેટલાક વિદેશી લેખકોએ આપેલા અહેવાલોના આધારે ગુજરાતના અને આખા દેશના સામાજિક જીવનને તિરસ્કારથી જોવાનુ ચગ્ય ન ગણાય. પરંતુ એ બાબતમાં માલ્કમનું કથન સ્વીકારવા યેાગ્ય છે. એ લખે છે કે, ‘ આવા સંજોગામાં, આવા જુલમી રાજ્ય અમલ દરમ્યાન, આવા સુંદર સદ્ગુણા માટે ઝઝૂમતી એક મહાન પ્રજા જેવા ખીજો કોઈ દાખલેો મેં કયાંય જોયા નથી.' ૪૬ એવું આ કથન હિંદુ અને મુસ્લિમ સમાજના મધ્યમ અને નિમ્ન વર્ગના લોકોને લાગુ પડે છે.
:
પાદટીપ
૧. રત્નમણિરાલ ભીમરાવ જોટ, ‘ગુજરાતનું પાટનગર : અમદાવાદ ', પૃ. ૧૫૯ મગનલાલ વખતચં શેઠ, ‘· અમદાવાદને ઇતિહાસ,' પુનર્મુદ્રણ, પૃ. ૫૩
૨.
એજન, પૃ. ૫૪
૪. એજન, પૃ. ૫૫
એજન, પૃ. ૫-૫૬
૬. એજન, પૃ. ૪૮-૫૦
૨. ભી. જોટ, ઉપર્યુŚક્ત, પૃ. ૧૫૧-પર
૮. એજન, પૃ. ૧૫૬-૫૭
3.
૫.
૪.
૯.
૧૦. Ibid., p. 192 ૧૨. એદલજી જમશેદજી ખેારી, દુકાળ વિષે નિબધ ', પૃ. ૧૭ ૧૩. આ દુષ્કાળ અનાવૃષ્ટિને પરિણામે હતા એમ જમશેદજી ખારી ( ઉપયુ ક્ત, પૃ. ૧૭ ) લખે છે, જ્યારે મગનલાલ વખતચંદ લખે છે કે ( અમદાવાદના ઇતિહાસ ' પૃ. ૪૬) આ લીલે। દુકાળ હતા. તેએ એમ પણ નાંધે છે કે પુષ્કળ વરસાદને લીધે ધાસ ધણું થયું હતું, તેથી ધી ઘણું નીપજતું અને તે રૂપિયાના દૃશ શેરના ભાવથી વેચાતું! આથી કેટલાક ગરીબ લોકો છાણમાં ધી ભેળવીને નિર્વાહ કરતા ને ‘દહાડા પાંશી કે અગનેાતરા જેવા રાગ ચાલ્યા નહોતા.’
James Forbes, Oriental Memoires, Vol. II, pp. 190–199
૧૧. ૨. ભી. જોટ, ઉપર્યુક્ત, પૃ. ૧૬૭
"
૧૪. મગનલાલ વખતચંદ શેઠ, ઉપર્યુક્ત, પૃ. ૪૭-૪૮; એદલજી ખારી, ઉપયુક્ત, પૃ. ૧૭-૧૮. ગુજરાતના જુદા જુદા ભાગમાં પડેલા દુકાળની વિગત માટે જુએ ખારી, ઉપર્યુ′ક્ત, પૃ. ૨૩-૪૯, ૧૮ મા સૈકાના અંતમાં અને ૧૯ મા સંકાના પ્રારભમાં ગુજરાતના જુદા જુદા તાલુકાઓમાં ચાલતા અનાજ અને ખાદ્ય વસ્તુઓના ભાવના કોઠા પણ એમણે આપ્યા છે. કચ્છમાં પડેલા દુકાળ માટે જુએ એજન, પૃ. ૬૨–૭૪. ૧૫. જયમલ્લ્લ પરમાર, ‘ અન્નપૂર્ણાં ', “ઊમિ—નવરચના', પુ. ૪૮, પૃ. ૨૨૦-૨૨૩ ૧૬. રત્નમણિરાવ ભીમરાવ જોટ, - ખ’ભાતના ઇતિહાસ ', પૃ. ૮૧
૧૭. James Forbs, op.cit., Vol. I, pp. 318f.
૧૯. Ibid., pp. 177–82
૧૯, મરાઠી રાજ્યકાલનાં છેવટનાં વર્ષોમાં અમદાવાદનાં કોટની બહાર પરાં વિસ્તારમાં વાઘ વસે અને શિકાર થાય એવાં જંગલ હતાં અને શહેરમાં પણ એક વાર વાધ