Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
[ ૧૪a
૫ મું].
પેશવાઈ સત્તાની પડતી તરીકે બાબાજીને નીમવા ભલામણ કરી. બાબાજીએ સૌરાષ્ટ્રને હવાલે છડી દીધો અને એ વિઠ્ઠલરાવ દેવાજીને આપે. વડોદરા આવ્યા પછી બાબાજીને વહીવટી કામો ક્રમશ: વધુ ને વધુ સોંપાતાં ગયાં ને સીતારામનાં ઓછાં કરાતાં ગયાં. રાજ્યમાં ફરસિંહરાવનાં સત્તા અને પ્રભાવ પણ વધવા લાગ્યાં. સલાહકાર તરીકે ગંગાધર શાસ્ત્રી હતા. જ્યાં સુધી ગંગાધર વડોદરામાં રહ્યા ત્યાં સુધી ફત્તેસિંહરાવ સારા શાસક તરીકે લેવાની અને બ્રિટિશ સત્તાને એના મિત્ર તરીકે રહ્યાની પ્રતીતિ કરાવી આપી.
ફત્તેસિંહરાવના સમયમાં સૌરાષ્ટ્રમાં રાજ્યની ખંડણી સંબંધમાં નિરાકરણ કરવાની ખાસ જરૂરિયાત ઊભી થઈ; એના પરિણામે “વોકર સેટલમેન્ટ' કરવામાં આવ્યું. -સૌરાષ્ટ્રમાં ગાયકવાડની સત્તા
દમાજીરાવના સમય સુધીમાં (૧૭૬૮) સૌરાષ્ટ્રમાં ગાયકવાડના તાબામાં ઘણું પ્રદેશ આવી જતાં, ગાયકવાડની સત્તાનો સારા પ્રમાણમાં ફેલા થયે હતો. પેશવા અને ગાયકવાડ વચ્ચે થયેલા ૧૭૫–૫૩ ના પ્રદેશ ભાગલા કરાર પ્રમાણે લગભગ ૧૮૦૦ સુધી બંનેની સંયુક્ત કે જે ખંડણી ઉઘરાવે એવી જોગવાઈ હતી. ગાયકવાડે પેશવાના હિસ્સાને ઈજારો ૧૮૧૪ સુધી રાખી ખંડણી ઉઘરાવવાનું કામ કર્યું હતું. મુલકગીરી ઉઘરાવનારા મરાઠા સરદારોમાં શિવરામ ગારદી અને બાબાજી આપાજીનાં નામ મોખરે રહ્યાં. એમણે ખંડણીની રકમમાં ઘણો વધારો કર્યો હતો. તેઓ ધાકધમકી અને બળના જોરે ખંડણી ઉધરાવતા. કેટલીક જગ્યાએ ઘણુ ઠાકોર બાબાજી સામે થયા હતા. કડીના મહારરાવે પણ બંડ ઊઠાવ્યું હતું, પરંતુ બાબાજીએ એ બધાને હરાવીને
ખંડણી વસુલ લીધી હતી. - વેકરનું સમાધાન
૧૯મી સદીના આરંભમાં સૌરાષ્ટ્રમાં રાજકીય સ્થિતિ ભારે અસતેષવાળી અજંપાવાળી અને અરાજકતા ભરી હતી. મરાઠાઓએ છેક ૧૭૨૧ ના અરસાથી સંખ્યાબંધ સવારીઓ કરી ખંડણી વસુલ લેવાનું કામ કર્યું હતું.
વર્ષે વર્ષે થતી મુલગીરી–સવારીઓથી ત્રાસેલા હકોએ એનો ઈન્કાર કરી સામનો કરવા માંડયો. આથી કરી ખંડણી નિયમિત મળતી રહે અને રક્તપાત નિવારી શકાય એ માટે ઊકેલ લાવવાનું જરૂરી માનવામાં આવ્યું.
