Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
[y.
"૧૧૦ ]
મરાઠા કાલ દૃષ્ટિએ જોઈએ તે પેશવાએ આપેલા પ્રદેશથી સુરત જિલ્લા પર બ્રિટિશ સત્તા સ્થપાઈ ગઈ. ગાયકવાડે તે એનો હિસ્સો એ અગાઉ અંગ્રેજ સરકારને સોંપી દીધું હતું. મેજર વાકરનું કાર્ય
મુંબઈ સરકારે મેજર વોકરની વડોદરા રાજ્યમાં રેસિડેન્ટ તરીકે નિમણૂક કરતાં એ વડેદરામાં આવ્યો (જુલાઈ ૧૧, ૧૮ ૦૨ ) અને નામધારી રાજા આનંદરાવને પોતાના અંકુશમાં લઈ લીધો. બ્રિટિશ ફાજે વડોદરા કબજે કર્યું. કાનાજીરાવ સાથે જોડાયેલા આરબ સિવાયના બીજા શરણે આવ્યા ને એમને બાકી રહેલે પગાર ચૂકવી આપતાં, તેઓ ગુજરાત છેડીને ચાલ્યા ગયા, પરંતુ કાજીરાવને ૧૮૦૩ ના ફેબ્રુઆરી સુધી જીતી શકાયો ન હતો.
આ અરસામાં હેળકર અને સિંધિયા મધ્ય હિંદમાં મોટી લશ્કરી પ્રવૃત્તિઓ કરી રહ્યા હતા અને ગુજરાતમાં બનતા બનાવો પર પ્રભક નજર નાખી રહ્યા હતા. હોળકરના પીંઢારાઓની એક ટુકડીએ સુરત અઠ્ઠાવીસી પર ધાડ પાડી અને મહીનર એ કસબાને તારાજ કર્યો, પરંતુ ત્યાંના બાપુ કામવીસદારે એમને નસાડી મૂક્યો. સિંધિયાએ પણ વડોદરા રાજ્ય વિકટ પરિસ્થિતિમાંથી પસાર થઈ રહ્યું હતું તેમાંથી લાભ લેવાની ઈચ્છાથી પોતાનો અમદાવાદના ઈજારામાં રહેલે ૧૦ લાખ રૂપિયાને દાવો રજુ કર્યો. એણે એક લશ્કરી ટુકડી ગુજરાતના ઉત્તર જિલ્લાઓમાં એકલી દેવગઢ બારિયા વાંસદા વગેરે લૂંટાવ્યાં. છેવટે દીવાન રાવજીએ અંગ્રેજોની મદદથી સિંધિયા સાથે સમાધાન કર્યું.
જે સમયમાં મેજર વૈકર આર અને કનોજીરાવ સામે રોકાયેલ હતો. તે સમયે કડીના જાગીરદાર મલ્હારરાવે સૌરાષ્ટ્રમાં જઈ બંડ કર્યું અને ત્યાંના મરાઠા પ્રદેશમાં લૂંટફાટ ચલાવી, પરંતુ છેવટે એને હરાવવામાં આવ્યો (મે ૩, ૧૮૦૨) અને બીજા બંડખેર ગણપતરાવ ગાયકવાડને પણ હરાવવામાં આવ્યો.૨૨
વડોદરામાં જ્યારે કટોકટી પ્રર્વતી રહી હતી ત્યારે સિંધિયા અને કલકત્તાની અંગ્રેજ સરકાર વચ્ચે ઝગડો થાય એવી પેરવી પેશવા કરી રહ્યો હતે. છેવટે જે બન્યું તેમાં સિંધિયા અને અંગ્રેજો વચ્ચે યુદ્ધ થતાં વડોદરામાં રહેલ અંગ્રેજ લશ્કરે સિંધિયા તાબાના ભરૂચ અને પાવાગઢને કિલ્લે કબજે ક્ય. અંતે સિંધિયા અને અંગ્રેજ સરકાર વચ્ચે સુઈ અંજનગાંવના કરાર થયા (ડિસેમ્બર ૩૦, ૧૮૦૩ ) તે અનુસાર સિંધિયાએ પેશવા નિઝામ તથા ગાયક
