Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
૫ મું ] પેશવાઈ સત્તાની પડતી
[ ૧૨૭ આપવાની હતી. ગેવિંદરાવ સંબંધી જે વ્યવસ્થા કરવામાં આવી તેમાં એને વાર્ષિક બે લાખ રૂપિયા અને વડોદરા પાસે પાદરા જાગીર તરીકે આપવામાં આવ્યાં, પરંતુ ગોવિંદરાવ ગાયકવાડના પૂર્વજોના ગામ દાવડીમાં રહે એવું નક્કી કરાયું. ફતેસિંહરાવ સાથે થયેલા ખંડણી અને બિરુદ અંગેના બે કરારોમાં ભવિષ્ય માટે વાર્ષિક ખંડણી રૂા. ૭,૭૯,૦૦૦ નક્કી કરાઈ તથા ૩૦૦ સવારદળની સેવા અને યુદ્ધના સમયમાં જરૂર પડ્યે વધુ ૧,૦૦૦ સવારદળની મદદ પેશવાને આપવા કબૂલ રખાયું. વધુમાં જે ગાયકવાડ ગાદી પર હોય અથવા એનો જે ભાઈ હોય તે દર વર્ષ પૂણેમાં પેશવાના દરબારમાં હાજરી આપે એ માટે કડક આગ્રહ રાખવામાં આવ્યો. જો એ હાજરી ન આપે તે પેશવા દંડ કરી શકે એવી શરત ફત્તેસિંહરાવે માન્ય રાખી હતી.
હવે સયાજીરાવની તરફેણમાં નિર્ણય થતાં પરિસ્થિતિ બદલાઈ હતી. એ સ્થિતિમાં ગોવિંદરાવ શક્ય તેટલી જલદીથી ગુજરાતમાં પહોંચી જઈ એના ભાઈઓ પર હુમલે કરશે એવી શક્યતા દર્શાવી ફરસિંહરાવ ગાયકવાડનું ૩,૦૦૦નું સવારદળ, જે પુણેમાં રાખવાનું હતું કે, ગુજરાતમાં રાખવાની પરવાનગી પેશવા પાસેથી મેળવી. આથી પેશવાને જ ફાયદે થયો, કારણ કે એટલા સવારદળને ખર્ચ ગાયકવાડને જ ભોગવાને થતું હતું.
ગોવિંદરાવ અને ફરસિંહરાવ આ રીતે એકબીજાના શત્રુ બન્યા અને પહેલા અંગ્રેજ-મરાઠા વિગ્રહમાં સામસામે પક્ષે જોડાઈ લડ્યા, એ પછી પણ એમની વચ્ચેની શત્રુવટ ચાલુ રહી. દામાજીરાવના ભાઈ ખંડેરાવે પણ ભત્રીજાઓના બંને પક્ષો વચ્ચેના ઝગડામાં પિતાનાં સ્વાથી હિતેનું રક્ષણ કરવા પક્ષપલટા કર્યા અને સક્રિય ભાગ ભજવ્યો. બીજી પણ હકીકત એ બની કે આ પછીના સમયમાં પેશવા અને વડોદરાની ગાદી માટે હક્કદાવો રજૂ કરનાર ગાયકવાડે, પિતાના હરીફ ગાયકવાડે, કડીના જાગીરદાર ગાયકવાડે, મનસ્વી લેણદારો અને રાજ્યની અજંપાવાળી પ્રજા સામે, પેશવાનું રક્ષણ મેળવવું પડે એવી સ્થિતિ સજતી રહી.
ફરોસિ હરાવ પુણેથી સંતોષકારક કરાર કરીને વડેદરા આવ્યો એ પછી એણે સુરતની અંગ્રેજ કઠીના અધ્યક્ષ પ્રાઈસ સાથે વાટાઘાટ ચલાવી.
ફત્તેસિંહરાવને હેતુ પેશવા અને ગોવિંદરાવ સામે પોતાને પક્ષ મજબૂત બનાવવાનો હતો, તેથી એણે પ્રાઈસને કહેવરાવ્યું હતું કે હું ૧૦૦૦ સિપાઈ,
