Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
શિષ્ટ ] ગાયકવાડનું રાજ્ય
[ ૫e ઉઘરાવી શેરખાન બાબી પાસેથી કપડવંજ લીધું, પરંતુ દમાજીરાવ અને પેશવાને પ્રતિનિધિ એ વિસ્તારના કાળી લોકોને વશ રાખી શક્યો નહિ તેથી તેઓ એ વિસ્તારને ઝાઝે સમય પિતાના તાબામાં રાખવામાં નિષ્ફળ ગયા.
૧૭૬૧ ની પાણીપતની લડાઈમાં અહમદશાહ અબ્દાલી સામે દિલ્હી લડવા ગયેલા મોટા મરાઠા સરદારોમાં માજીરાવનો પણ સમાવેશ થયો હતો. એણે સદાશિવરાવ ભાઉ પક્ષે ભાગ લીધે. દામાજીરાવે એ લડાઈમાં શહિલાઓ પર તૂટી પડી રહિલાઓનો ભારે સંહાર કર્યો હતો, પરંતુ લડાઈમાં બાજી પલટાતાં ને મરાઠા પક્ષ હારની સ્થિતિમાં મુકાતાં સમયસૂચકતા વાપરી દાજીરાવ લડવાનું છોડી દઈ સલામત રીતે ગુજરાતમાં પહોંચી ગયો.૪૩ મરાઠાઓને પાણીપતમાં ભયંકર હાર મળ્યાના સમાચારથી ઉત્સાહિત બનેલા મુસ્લિમ શાસક અને અધિકારીઓએ એનો લાભ લેવા ગુજરાતમાં હિલચાલ શરૂ કરી. પેશવાની પ્રતિષ્ઠા ઝાંખી પડી ગઈ હતી. એ સંજોગોમાં ખંભાતના મોમિનખાને દમાજીરાવને પિતાના પક્ષે લેવા અને શિવા વિરુદ્ધ બંને એક બની શિવાની સત્તા ગુજરાતમાં નાબૂદ કરવા કોશિશ કરી. દમાજીરાવે પિતાનું હિત પેશવા સાથે વધુ રહેલું સમજી મોમિનખાનને મચક આપી નહિ.૪૪
દમાછરા પાણીપતમાંથી પાછા ફર્યા બાદ હતાશ બન્યા વગર દઢતાથી પગલાં લેવાં શરૂ કર્યો (૧૭૬૩-૬૬ ). મોમિન ખાનને સજા કરવા પેશવાના પ્રતિનિધિને મદદ આપી પિતે બાબી કુટુંબના પ્રદેશ જીતી લેવા આગળ ધપ્યો. વિસનગર ખાતે બે વર્ષ સુધી પિતાનું વડું મથક રાખી પ્રવૃત્તિઓ જારી રાખી. ખેડાને કિલ્લો કબજે કર્યો. એ પછી એ જવાંમર્દખાનના મુખ્ય શહેર અણહીલવાડ પાટણ ગયો ને એ કબજે કર્યું. પોતાની રાજધાની સેનગઢથી પાટણ ફેરવી (૧૯૬૬). જવાંમર્દખાનના પુત્ર પાસેથી સમી અને રાધનપુર સિવાયના મહાલ કબજે કર્યા (૧૭૬ – ૬૬).૪૫ રાજપીપળાના રાજા પાસેથી ખંડણી લેવાનું શરૂ કર્યું. ખંડણી અનિયમિત રીતે અપાય છે અથવા બિલકુવ અપાતી નથી એવું કારણ રજૂ કરી દયાજીરાવે ચડાઈ કરી રાજપીપળા તાબાને કેટલેક ભાગ પડાવી લીધે.
પાણીપતની લડાઈ પછી દમાજીરાવ ગુજરાતમાં પેશવાનાં સ્થાન અને સત્તાને નાબૂદ કરવા વિચારતો હતો, પરંતુ એણે યોગ્ય સમયની રાહ જોવાનું પસંદ કર્યું. પાણીપત પછી પેશવા બાલાજી બાજીરાવનું અવસાન થતાં એની જગ્યાએ એને સોળ વર્ષનો જવાન પુત્ર માધવરાવ પેશવા બન્યો ને એના
