Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
* શું ] પેશવાઈ અમલ (ઈ.સ. ૧૭૬૧થી ૧૭૮૦) [ ૯૭ ના કાંઠે ઊતરી શકી (માર્ચ ૧૭). રઘુનાથરાવનું લકર ગોવિંદરાવની આગેવાની નીચે હતું. કર્નલ કીટિંગનું લશ્કર એની સાથે જોડાયું અને એ બંનેએ ધર્મજથી પ્રયાણ કર્યું (એપ્રિલ ૨૩). ગોવિંદરાવની ફેજમાં ૮,૦૦૦ લડાયક સૈનિકે અને ૧૮,૦૦૦ છાવણીનાં અન્ય માણસ હતાં. એ અઢાર હજારમાં પિંઢારાઓની સંખ્યા મેટી હતી. પિંઢારાઓની પદ્ધતિ કોઈ એક મરાઠા, સરદાર સાથે જોડાયેલા રહેવાની અને એના આશ્રય નીચે જે કંઈ લૂંટફાટ કરવામાં આવે તેમાંથી અડધો ભાગ લેવાની રહેતી. ફેજમાં દરેક મરાઠા સરદારને પિતાની અલગ ટુકડી રહેતી. જો કે બધા જ સરદાર લશ્કરના વડા સેનાપતિની આજ્ઞા પાળવા બંધાયેલા રહેતા, પરંતુ આ સ્થિતિ ભારે ગૂંચવાડાવાળી હતી. સમગ્ર લકરમાં લશકરી શિસ્તનો સદંતર અભાવ હતો. વધુ વિચિત્રતા તો એ હતી કે મેટા ભાગના પિંઢારા એમનાં પત્ની અને બાળકોને સામે લાવ્યા હતા. તેઓ રસોઈ માટેનાં સાધનો અને લૂંટેલે માલ બળદો કે ખચ્ચરે પર લાદીને ફરતા અને એ રીતે છાવણીમાં રહેતા. દરેક છાવણમાં
બજાર” રહેતું, જ્યાં રોકડ ચુકવણી કે વસ્તુવિનિમયથી વ્યવહાર ચાલતો. નાની ચીજો પર પિંઢારા પિતાને થોડા લાગો વસૂલ લેતા, જે એમના શત્રુ હોય કે મિત્ર હોય તે બધાંને સરખી રીતે ચૂકવવો પડત. ૧૩
બંને પક્ષો વચ્ચે ગુજરાતમાં કેટલીક જગ્યાએ અથડામણ થઈ, જેમાં મંત્રી મંડળના લરકરને પરાજયની સ્થિતિ સ્વીકારવી પડતી. રઘુનાથરાવના પક્ષે જે સફળતા મળતી તે ઘણું કરીને અંગ્રેજ લરકરની ચડિયાતી કામગીરી ને આભારી હતી. મંત્રીમંડળના લશ્કરમાં સવારદળની સંખ્યા મોટી હતી. કર્નલ કોટિંગનો પક્ષ લાભદાયી સ્થિતિમાં હતો છતાં રઘુનાથરાવે અમદાવાદ નજીક રહેવાનો ઇરાદો છોડી દીધો અને પુણે જવાનું નકકી કર્યું. કર્નલ કીટિંગે પણ એવું કરવાની સલાહ આપી હતી. રઘુનાથરાવે માર્ગમાં નડિયાદ ખાતે મુકામ કર્યા. નડિયાદ ખંડેરાવ ગાયકવાડ તાબાનું હતું અને ખંડેરાવ ફરસિંહના પક્ષે ગયો હતો તેથી રઘુનાથરાવે આખા નગર પર રૂપિયા, ૬૦,૦૦૦ને દંડ નાંખ્યો અને એમાંથી ૪૦,૦૦૦ ની વસૂલાત સખતાઈથી કરી. દંડની ફાળવણું દરેક જાતિની રકમ ચૂકવવાની શક્તિ પરથી નક્કી કરવામાં આવી હતી. ભાટ બ્રાહ્મણ લેકેએ માફી માગી છતાં એમની પાસેથી છેવટે દંડ વસુલ લેવામાં આવ્યો. રઘુનાથરાવે ત્યાં એક અઠવાડિયું પસાર કર્યું (૮ થી ૧૪ મે, ૧૭૭૫) અને પછી એ ત્યાંથી અડાસ ગયે. અહીં અંગ્રેજ લશ્કરને ભારે કપરી સ્થિતિમાં મુકાવું પડયું. અગાઉ એ આ જ સ્થળે હારી ગયો.
