Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
૫ મું ]. પેશવાઈ સત્તાની પડતી
[ ૧૦૭ લાવી દીધો, પરંતુ બીજી બાજુ પેશવાએ પિતાના ભાઈ ચિમણાજીની સૂબા તરીકેની નિમણૂકને રદબાતલ ન કરતાં, ગોવિંદરાવ ગાયકવાડને ગુજરાતમાંના પોતાના તમામ હક વાર્ષિક ૫ લાખ રૂપિયાના હિસાબે પાંચ વર્ષ માટે આપ્યા. આ હક્કોમાં સૌરાષ્ટ્ર તથા સેરઠની મહેસૂલ, પેટલાદ નાપાડ રાણપુર, ધંધુકા અને ઘોઘાનું મહેસૂલ તથા ખંભાતમાં થોડી જકાતે અને અમદાવાદના. મહેસૂલને સમાવેશ થતો હતો.
હવે પેશવાએ આપેલ ઈજારો ટકાવી રાખવાની ગાયકવાડની તીવ્ર ઈચ્છા, મુંબઈની અંગ્રેજ સરકારની એ વ્યવસ્થા ચાલુ રાખવાની નીતિ તથા પેશવાની ગુજરાતના જિલ્લાઓ ઉપર પોતાનું આધિપત્ય ચાલુ રહે એવું વલણ અપનાવવાની નીતિના કારણે છેવટે પેશવા અને બ્રિટિશ સરકાર વચ્ચે સંબંધો બગડતા ગયા ને એના પરિણામે ગાયકવાડ પેશવાથી સ્વતંત્ર બનતે ગયો. પેશવા પિતાના ગુજરાતના ભાગોને ઇજારે ગોવિંદરાવને ખરેખર સુપરત કરે તે પહેલાં ગેવિંદરાવનું અવસાન થયું (ઓકટોબર ૧૮૦૦). આ સમયે વડોદરા રાજ્યા આર્થિક દૃષ્ટિએ ઘણું નબળું પડી ગયું હતું. વહીવટતંત્રમાં ગેરવ્યવસ્થા હતી. ભાડૂતી આરબ સૈનિકેનું જોર વધેલું હતું. પેશવા અને સિંધિયા ગાયકવાડના: રાજ્યનું વિઘટન થાય એવી દૃષ્ટિથી આ પરિસ્થિતિ ખૂબ રસપૂર્વક નિહાળી રહ્યા હતા. ૧૯ વડોદરા રાજ્યમાં રાજકીય અસ્થિરતા
ગાદી પ્રાપ્ત કરવા માટે પણ ગેવિંદરાવના પુત્રો વચ્ચે સ્પર્ધાત્મક સંઘર્ષ શરૂ થયો. એના ૧૧ પુત્રમાં ૭ અનૌરસ હતા, જે ગાદી માટે હકદાર ન હતા. હક્કદાર પુત્રોમાં કાજીરાવ મેટ હતું, પરંતુ ગોવિંદરાવની મુખ્ય રાણી. ગહેનાબાઈના પુત્ર આનંદરાવને ગાદી મળે એ માટે વાતાવરણ સર્જાયું. આનંદરાવ (૧૮૦૦-૧૮૧૯) રાજ્ય ચલાવવા માટે નિર્બળ હોવાથી વહીવટી સમિતિ નીમવામાં આવી તેમાં દીવાન રાવજી આપાજી મુખ્ય હતો. દીવાન રાવજી આપાછ આનંદરાવના રાજ્યારોહણ પ્રસંગે બહારગામ હોવાથી તકનો લાભ લઈ કા હેજીરાવ, જેને એના પિતા ગોવિંદરા કેદમાં પૂરી રાખ્યો હતો, તેણે પિતાનો છુટકારો મેળવ્યો અને પિતાના ભાઈ આનંદરાવના સલાહકારોને સંપર્ક સાધી, આનંદરાવને વિશ્વાસ મેળવી, પિતાની નિમણૂક મુતાલિક” તરીકે કરાવી. રાજ્યના અગત્યને વહીવટદાર બની બેઠે, પરંતુ એને ફરી કેદ કરવામાં આવ્યો ને રાવજીને ફરી વહીવટી સુકાન સોંપાયું. કાનાજીરાવની માતા ગજરા
