Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal

Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan

Page 81

૫૮ ]
*2186 $la
પેશવાએ ૧૮૧૭માં કરાર કર્યો ત્યાં સુધી ચાલુ રહ્યો. ૧૮૧૭ માં અધિકારીની વહેંચણ ફેરફાર સાથે અંગ્રેજો અને ગાયકવાડ વચ્ચે કરવામાં આવી હતી.
૧૭પર ને કરાર થયા બાદ પેશવાના પ્રતિનિધિ તરીકે એને નાનો ભાઈ રઘુનાથરાવ (રાબા ઉર્ફે નાનાસાહેબ) ગુજરાતમાં આવ્યો. દાજીરાવ પણ પેશવાની કેદમાંથી છુટકારો મેળવી ગુજરાતમાં આવ્યું. રઘુનાથરાવ ૧૭૮૩ સુધી ગુજરાતના રાજકારણમાં સક્રિય રહ્યો.
અમદાવાદ પર દસ વર્ષથી જવાંમર્દખાનનો કબજો હતે ને એનું શાસન પ્રવર્તતું હતું. ૧૭૫૩ ના આરંભમાં જવાંમર્દખાન સાબરકાંઠા અને બનાસકાંઠાના વિસ્તારોમાં ખંડણી ઉઘરાવતાં ઉઘરાવતાં છેક શિરોહી રાજ્યનાં માતબર ગામડાં લૂંટવાના આશયથી પહોંચી ગયો ત્યારે દામાજીરાવ અને રધુવારા અન્ય મરાઠા સરદારોને એકન કરી અમદાવાદ જીતી લેવા નક્કી કર્યું ને શહેરને ઘેરો ઘાલ્યો (ફેબ્રુઆરી ૧૩, ૧૭૫૩), જવાંમર્દ ખાનને તાત્કાલિક પાછો લાવવામાં આવ્યો. એણે મરાઠાઓ સામે ટક્કર ઝીલી સામનો કર્યો. પરંતુ મરાઠાઓની વધતી જતી ભીંસ અને દબાણ હેઠળ એ છ અઠવાડિયાંથી વધુ ટકી ન શક્યો. એણે શરણાગતિ સ્વીકારી, વાટાઘાટો ચલાવી ને શરતોને સ્વીકાર કર્યો ( માર્ચ ૩૦, ૧૭૫૩). નક્કી કર્યા પ્રમાણે અમદાવાદ છેડી જવાના બદલામાં જવાંમર્દ. ખાનને પાટણ શહેર અને બીજા દસ મહાલ જાગીર તરીકે આપવામાં આવ્યાં. એ વિસ્તારમાં કોઈ પણ મરાઠી ફોજને જવાની મનાઈ ફરમાવવામાં આવી..
જવાંમર્દખાન અમદાવાદ છોડી ગયો કે તરત જ મરાઠાઓએ અમદાવાદમાં પ્રવેશ કર્યો (એપ્રિલ ૪, ૧૭૫૩).૩૮ એ પછી દામાજીરાવ અને રઘુનાથરાવે ત્રણ દિવસે પ્રવેશ કર્યો. એમણે શહેરનું વહીવટી તંત્ર ગોઠવ્યું.૩૯ એમનું શાસન લગભગ ત્રણ વર્ષ અને સાત મહિના અર્થાત ખંભાતના નવાબ મોમિનખાન બીજાએ (૧૭૪૩–૯૩) અમદાવાદ ૧૭૫૬ માં (ઍક્ટોબર ૧૬) છતી લેતાં સુધી ટયું, પરંતુ દમાજીરાવ તેમજ પેશવા અને જવાંમર્દખાને સંગઠિત થઈ ફરીથી ચૌદ મહિનાના ઘેરા (જાન્યુઆરી , ૧૭૫૭ થી ફેબ્રુઆરી ૨૭, ૧૭૫૮) બાદ એ જીતી લીધું. એ પછી ફરી પેશવા અને ગાયકવાડને દિઅંકુશ સર્વોપરિ સત્તા સાથે સ્થપાયો. બંનેના પ્રતિનિધિ પિતાપિતાના ભાગને વહીવટ ચલાવતા રહ્યા, જે કે ૧૮૦૦ થી ૧૮૧૪ સુધીના ગાળામાં પેશવાએ પિતાના ભાગ પર વહીવટ ગાયકવાડને સે હતે. - ૧૭૫૩ માં અમદાવાદ-વિજય બાદ દામાજીરાવે વાત્રક કાંઠામાંથી ખંડણી