Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 07 Maratha Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
પરિશિષ્ટ
ગાયકવાડનું રાજ્ય
( સ્થાપના અને આર’ભિક ઇતિહાસ )
ગુજરાતમાં વડાદરાના ગાયકવાડ રાજ્યના ઉદ્ભવની શરૂઆત ૧૮ મી સદીના પૂર્વી માં થયાનું કહી શકાય. એ સમયમાં મુઘલ સત્તા અને અધિકાર સત્ર શિથિલ બનતાં ગયાં. ગુજરાત મુલ સામ્રાજ્યના એક સૂક્ષ્મા(પ્રાંત) તરીકે હતું. ગુજરાતનો વહીવટ દિલ્હીથી નિમાતા સુબેદાર દ્વારા ચાલતા. ગુજરાતમાં પણ વહીવટ કથળી ગયા હતા.
મુઘલ સુબેદાર મહાબતખાનનાં સમય (૧૬૬૨-૬૮)માં શિવાજીએ પ્રથમ વાર મરાઠી ફેાજતે ગુજરાતમાં લાવી, લૂંટ મેળવવાના હેતુથી સુરત પર સવારી કરી (૧૬૬૪), ગુજરાતમાં મરાઠાઓના આગમન માટેના મા` ખુલ્લો કરી આપ્યા. મરાઠાઓએ ગુજરાત અને દખ્ખણુ વચ્ચેની સરહદો તથા અન્ય માર્ગો પર પાતાના કડક અંકુશ સ્થાપ્યા એમ છતાં ૧૬૯૯ સુધી તેમને ગુજરાત સાથેને સ ંબંધ વ્યવસ્થિ ધેારણે સ્થપાયા ન હતેા. ગુજરાતમાં મુઘલ સત્તાના પાયા ડગી ગયા હતા, મરાઠાઓના આગમન અને તેમની સત્તા સ્થાપવાના માટે અનુકૂળ સ્થિતિ ગુજરાતમાં પ્રવતતી હતી
સતારાના છત્રપતિ મહારાજા રાજારામે પોતાના વિશ્વાસુ અધિકારીએ માંના એક ખંડેરાવ દાભાર્ડને ૧૬૯૯ માં ભાગલાણામાં ચેાથ અને સરદેશમુખી ઉધરાવવાનેા અધિકાર આપ્યા, દાભાડેએ બાગલાણુ ઉપરાંત સુરત જિલ્લામાં પ્રવેશી સવારી કરી ત્યાંથી પણ આ કર ઉધરાવ્યા.
૧૭૦૬ થી ૧૭૧૬ સુધીના ગાળામાં દાભાડેએ પાતાની ટુકડીઓને ગુજરાતની પરિસીમા પર ભુરહાનપુરના માર્ગે સતત ફરતી રાખી. એણે ઘણી સવારીઓમાં આગેવાની લીધી અને એ છેક અમદાવાદ સુધી ગયે। અને કહેવામાં આવે છે તે મુજબ એણે સૌરાષ્ટ્ર( કાઠિયાવાડ )માં સારઠ સુધી જઈને લૂંટ મેળવી. હતી. સેનાપતિ દાભાડેનાર કાઠિયાવાડ પ્રવેશ સમયે એનેા નાયબ દમાજી ગાયકવાડ પણ સાથે હતા. માજીના પુત્ર પિલાજી અને કથાજી કમખાંડેએ શિહેારના ગાહિલા સામે ૧૭૨૨ માં આક્રમણુ કર્યુ હતું.
