________________
धर्भपरीक्षा माग-२| गाथा-४४
૧પપ
આથી જ સૂત્રમાં પણ આ પ્રમાણે વ્યવસ્થિત છે – હું હિંસાનું વર્જન કરું એ પ્રકારના પરિણામવાળા મુનિ હિંસાની પ્રાપ્તિ થવા છતાં કર્મબંધથી મુકાય છે અને જે સાધુ “હું જીવહિંસાનું વર્જન કરું' એ પ્રકારે અત્યંત ઉપયોગપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરતા નથી તેઓને બીજા જીવોની હિંસાને અનુકૂળ ક્લિષ્ટભાવ વર્તે છે તેથી હિંસા નહીં થવા છતાં પણ કર્મબંધથી મુકાતા નથી.
આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે યત્નાપૂર્વક જે સાધુ ગમનાદિ પ્રવૃત્તિ કરે છે તે સાધુને સર્વ જીવો પ્રત્યે આત્મતુલ્ય બુદ્ધિ વર્તે છે તેથી તેમના યોગોને આશ્રયીને જીવઘાત થવા છતાં પણ તેઓનો ઈર્યાપથપ્રત્યય કર્મબંધ થાય છે તેમાં યતના પરિણામનું સહકારીપણું છે. જેમાં તે પ્રકારનો યતનાનો પરિણામ નથી તેઓને હિંસાત કર્મબંધ અવશ્ય થાય છે. टीs:
यत्तु-“वर्जनाभिप्राये सत्यनाभोगवशेन जायमानो जीवघातो द्रव्यहिंसात्मको न कर्मबन्धहेतुः, वर्जनाभिप्रायस्य कारणं तु 'जीवघाते नियमेन दुर्गतिहेतुकर्मबन्धो भवतीत्यभिप्राय एव, अन्यथा सुगतिहेतुषु ज्ञानादिष्वपि वर्जनाभिप्रायः प्रसज्येत केवलिनस्तु वर्जनाभिप्रायो न भवत्येव, सर्वकालं सामायिकसातवेदनीयकर्मबन्धकत्वेन दुर्गतिकर्मबन्धाभावस्य निर्णीतत्वात् । तस्माज्जीवघातस्तज्जनितकर्मबन्धाभावश्चेत्युभयमप्यनाभोगवन्तं संयतलोकमासाद्यैव सिद्ध्यति" - इति परस्य मतं तदसद्, वर्जनाभिप्रायस्य भगवतः प्रज्ञापनावृत्तावेवोक्तत्वात्, स्वकीयदुर्गतिहेतुकर्मबन्धहेतुत्वा(भाव)ज्ञानेऽपि स्वरूपेण वर्जनीये वर्जनाभिप्रायस्य भगवत उचितप्रवृत्तिप्रधानसामयिकफलमहिम्नैव संभवाद्, अन्यथाऽनेषणीयपरिहाराभिप्रायोऽपि भगवतो न स्याद्, अनेषणीयस्यापि स्वापेक्षया क्लिष्टकर्मबन्ध(?धा)हेतुत्वनिश्चयात्, तथा च “तत्थ णं रेवतीए गाहावइणीए मम अट्ठाए दुवे कवोअसरीरा उवक्खडिया तेहिं णो अट्ठो त्ति" अनेषणीयपरिहाराभिप्रायाभिव्यञ्जकं प्रज्ञप्तिसूत्रं (श. १५) व्याहन्येत, तस्माद्यथोचितकेवलिव्यवहारानुसारेण वर्जनाद्यभिप्रायस्तस्य संभवत्येव, प्रयत्नसाफल्यं तु शक्यविषयापेक्षया न त्वितरापेक्षयेति मन्तव्यम् । एतेन-"केवलज्ञानोत्पत्तिसमय एव केवलिना सर्वकालीनं सर्वमपि कार्य नियतकारणसामग्रीसहितमेव दृष्टं, तत्र केवलिना निजप्रयत्नोऽपि विवक्षितजीवरक्षाया नियतकारणसामग्र्यामन्तभूतो दृष्टोऽनन्तर्भूतो वा ? आद्ये केवलिप्रयत्नस्य वैफल्यं न स्यात्, तस्य तस्या नियतकारणसामग्र्यन्तर्भूतत्वेन दृष्टत्वाद्, द्वितीये विवक्षितजीवरक्षार्थं केवलिनः प्रयत्न एव न भवेत्, केवलिना तत्सामग्र्यनन्तर्भूतत्वेन दृष्टत्वादिति – 'न च प्रयत्नं कुर्वताऽपि रक्षितुं न पारितः' इति वचनं छद्मस्थसंयतमधिकृत्यैव" - इति कल्पनाप्यपास्ता, स्वव्यवहारविषयनियतत्वेनैव केवलिना स्वप्रयत्नस्य दृष्टत्वादिति दिग् ।।४४॥
