Book Title: Yog aur Sadhana
Author(s): Shyamdev Khandelval
Publisher: Bharti Pustak Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020951/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA zyAmadeva khaNDelavAla For Private And Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar yoga aura sAdhanA lekhaka zyAmadeva khaNDelavAla yogAyatana phAunDezana 33/bI girrAja nagara kolonI kile ke andara, bharatapura (rAja.) For Private And Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar For Private And Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar yoga aura sAdhanA yoga evaM AdhyAtmika sAdhanA kI sarala evaM sahaja vidhiyoM kA varNana lekhaka zyAmadeva khaNDelavAla prakAzaka: bhAratI pustaka mandira bharatapura-321001 (rAjasthAna) For Private And Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar bhAratI pustaka mandira, janarala aspatAla mArga, bharatapura (rAja.) (c) sarvAdhikAra lekhaka ke AdhIna haiN| prathama saMskaraNa14 janavarI 1686 makara saMkrAnti saM0 2042 vi0 mUlya--120.00 rupaye mudrakaprema prakAzana, silaNDara priTiMga presa bI-nArAyaNa daravAjA, bharatapura (rAja.) For Private And Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samarpaNa parama pUjya para-prakAza guruvara zrI-zrI navala kizora gosvAmI jI ke zrI caraNoM meM tathA parama pUjya svargIya zrI motIlAla jI bhagata kI puNya smRti meM jinakI preraNA se mujhe guru caraNoM meM Azraya evaM jJAna kA Aloka milA -zyAmadeva khaNDelavAla HISSISSUESTIIIIIIIIIIIIIIIISITS: For Private And Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar For Private And Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org guru- saMdeza * zrI hari * " zivamastu sarva jagat " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagavAna ke smaraNa mAtra se duHkha dAridra miTa jAte haiM, mana gurU kRpA kA dAsa hai sadA~ sadguru se DaratA rahatA hai, guru caraNoM ke pAsa mana rahe to sAdhaka ko santoSa milatA rahatA hai / zivAlaya Azrama grAma- lAkhanA sAMgAnera, jayapura bhagavad bhajana ke dvArA prANI bhava bandhana se usI bhA~ti mukti prApta kara letA hai jaise sarpa keMculI chor3a detA hai / kezavAcArya vaMzodabhavaH isa kRti ke dvArA pAThakoM kA sAtvika manoraMjana ho, merI yahI eka mAtra icchA hai, tathA zyAma deva ko bhakti bhAva pUrNa sulekhana ke lie ArzIvAda tathA badhAI / For Private And Personal Use Only zubhecchu navala kizora gosvAmI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar For Private And Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMdeza 14, kRSNA nagara gola bAga roDa, bharatapura zrI zyAmadeva khaNDelavAla dvArA racita "yoga aura sAdhanA" AdhyAtmika yoga sAdhanA kA eka atyanta upayogI grantha hai / sarala bhASA aura subodha zailI meM racita yaha grantha sAmAnya pAThakoM evaM sAdhakoM ke lie hita kara hogaa| isameM Asana Adi yoga ke bahiraMga sAdhanoM kA varNana nahIM hai / yaha grantha yoga ke antaraMga sAdhanoM ko adhika mahatva detA hai| grantha kI zailI sarala, sugama aura rocaka hai / jahA~ kathAoM Adi ke sampuTa ne isa grantha kI rocakatA bar3hA dI hai vahIM udAharaNoM se viSaya bhI adhika spaSTa hotA hai| sadgurUoM ke satsaMga se hI adhyAtma-sAdhanA kA mArga prazasta hotA hai tathA anubhava meM hI adhyAtma kA marma prakAzita hotA hai / lekhaka ko gurU kRpA aura anubhava donoM kA hI saubhAgya prApta hai, isa dviguNita saubhAgya se yaha grantha duganA mArmika upayogI aura mahatvapUrNa bana gayA hai / AzA hai yaha rocaka grantha pAThakoM meM yoga aura adhyAtma ke prati ruci jAgarita kregaa| DA0 rAmAnanda tivArI 'bhAratInandana' For Private And Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achan adhyAya sUcI adhyAya 1. matyu ko svIkAra karanA hI satya ko svIkAra karanA 2. sAdhanA meM satya kA prabhAva 3. mana se hI prema aura mana se hI bhakti 4. bhakti hI caitanyatA kA srota 5. cetana mana se acetana mana para pahu~cane kA phala hI siddhiyA~ 6. triguNAtIta avasthA kA bodha 7. guru vaha hai jo hoza jagAye, jAgRti lAye, mArga dikhAye 8. sAdhana se siddhiyoM kI prApti 131 139 146 9. kuNDalinI kA sthAna 10. jIva kI saMracanA 11. ir3A-piMpalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 12. sAta cakra " 13. kuNDalinI jAgaraNa hI samAdhi 14. samaprajJAta ke cAra bhedoM ke bAda asamapramAta kI jhalaka 15. sAkAra hamArA cintana-nirAkAra hamArA mArga 179 185 212 220 16. sAdhakoM ke hitArtha kucha khAsa bAteM 238 For Private And Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar For Private And Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUmikA pustaka kA lekhana pUrNa ho jAne ke pazcAt camatkArika rUpa se parama pUjya zrI gurUjI zrI zrI navala kizora jI gosvAmI jI mahArAja se merI mulAkAta guru pUrmiNA ke parva para zrI kRSNacandra jI mAthura ToMka phATaka, jayapura ke makAna para ho gayI thI / satraha varSa ke lambe antarAla ke bAda ke milana meM kyA kucha thA varNana nahIM kara sakatA hU~ / "basa : girA anayana nayana binu vANI / jaba thor3A maiM saMyata huA taba prasaMga vaza maiMne apanI isa aprakAzita pustaka ko unake sAmane prakAzita karavAne kI AjJA lene hetu unase vinatI kii| gurUjI mahArAja ne kRpA karake adhyayana hetu isa pustaka kI pANDulipi apane pAsa maMgAlI / makara saMkrAnti ke pAvana divasa dinAMka 14-1-85 ko zrI gurujI kA amUlya preraNAmaya ArzIvAda ke sAtha eka vizeSa patra milA usake hI sAtha pA~ca sau rupaye kA eka caika bhI mujhe milA / unhIM kI kRpA ArzIvAda evaM preraNA kA phala thA ki apane pAsa kisI pustaka ko prakAzita karavAne kA koI bhI pUrvAnubhava nahIM hote huye bhI maiM isa pustaka ko prakAzita karAne meM saphala ho sakA / paNDita dvArakA prasAda jI bhAratI pustaka mandira vAloM se merA purAnA najadIkI paricaya thA / guru smaraNa karake maiMne vaha gurujI kA Adeza tathA pustaka ko viSaya sUcI unheM dikhAI, patA nahIM kyA huA ki unhoMne pahalI najara meM hI pustaka ko chapavAne kI hA~ kaha dI / deva yoga se bhAratInandana DA0 rAmAnanda jI tivArI jinakI pustakeM bhI bhAratI pustaka mandira vAloM ke hI prakAzana meM prakAzita hotI haiM acAnaka vahIM para A 1 gaye / paM0 dvArakA prasAda jI ne prasaMga calA kara zrI tivArI jI se isa pustaka ke bAre meM kahA, mere mana meM bar3I baicenI thI ki itane bar3e vidvAna kI najaroM meM merI lekhanI kahA~ taka svIkAra hogI, lekina maiM usa samaya hataprabha raha gayA jaba unhoMne pustaka kI viSaya sUcI kA avalokana karake ise uttama batAyA / tathA pUrNa rUpa se gahana adhyayana karake svayaM hI isakA zIrSaka "yoga aura sAdhanA" pradatta kiyA / For Private And Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 yoma aura sAdhanA ___ DA. rAmAnanda jI tivArI hamAre deza ke hI nahIM arntarASTrIya stara ke mahAna manISI, cintaka evaM tattvadarzI haiM, jinakI anaginata kRtiyoM ne darzana viSaya ko naye naye AyAma chUne ko bAdhya kiyA hai, aise udAramanA, vItarAgI, darzana zAstrI evaM anaginata zaikSaNika yogyatAoM ke dhanI thI tivArI jI kA isa pustaka ko prakAzita hone meM sahayoga pradAna karane ke lie maiM unakA hRdaya se AbhArI huuN| mere dvArA isa pustaka ko likhe jAte samaya mujhe kadama-kadama para yahI lagatA rahA ki maiMne isa pustaka ko likhanA zurU to kara diyA hai lekina yaha kArya apanI pUrNatA ko kaise prApta hogA, kaI bAra to bhApAI jJAna bahuta hI kamajora hone ke kAraNa se mujhe bar3I hatAzA kA bhI sAmanA karanA par3A lekina apanI sAdhanA ke daurAna kiye gaye anubhavoM ne bAra-bAra kisI bhI taraha se likhate rahane ke lie mujhe utsAhita kiye rakhA, yaho kAraNa thA ki apane hAtha se likhI pAnDalipi meM kaI-kaI vAra mujhe sUdhAra karanA par3A jisa kAraNa se anAvazyaka vilamba bhI haA mere ananya mitra zrI gopAlAcArya jo ne paM0 rAmakumAra jI se merI ghasITa likhAI ko -sUlekha meM parivartana karAne kA kAma nAma mAtra ke pArazramika meM karavA diyA thaa| unake isa sahayoga ke lie maiM svayaM tathA vo pAThaka gaNa jo isako par3ha tathA samajhakara sAdhanA lAbha uThAyeMge unakI tarapha se bhI maiM zrI gopAlAcArya kA hRdaya se AbhArI huuN| tathA unheM koTizaH dhanyavAda detA huuN| Aja isa pustaka ke chapa jAne ke pazcAt bhI merA mana tathA mastiSka yahI kalpanA karatA hai ki ho na ho mere divaMgata andhe tAUjI svargIya zrI motI lAla jI bhakta jinhoMne merI sAdhanA ke soMpAnoM ko pUrA karate samaya bhI kaI taraha se mujhe sahayoga diyA thA unhoMne ho isa pustaka ko lekhanI baddha kiye jAne meM bhI merA digdarzana kiyA hogA / mere tAUjI jo mujhe bacapana se hI bahuta jyAdA cAhate the| maiM unake pAsa rahakara khoha gA~va ke skUla meM hI nahIM par3hA balki unake gA~va se DIga Ane ke pazcAt bhI mujhe unake sAnnidhya meM rahane kA tathA unake jJAna ke darzana kA zruti lAbha milatA rahA thA yahI kAraNa hai ki taba aura Aja bhI unakI pavitra AtmA merI preraNA kI srota banI huI hai| For Private And Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUmikA . 15 ___ yahA~ ina paMktiyoM ko likhate samaya maiM suzrI suSamA zarmA ke yogadAna ko bhI nahIM bhUla sakatA hU~ jinakI bajaha se hI maiM isa pustaka ko lipi baddha karane ko udyata huA thaa| viduSI suSamA jI ne hI usa samaya mere samakSa itane jaTila prazna rakhe the tathA unake vAkya cAturya ke kAraNa usa samaya unake praznoM kA uttara denA mujhe sambhava nahIM huA thA lekina apane anubhavoM ke sAkSAta ho jAne ke kAraNa se unake praznoM se thaka kara cupa ho jAnA bhI mujhe sambhava nahIM thA unake praznoM ke uttara dene ke lie hI zurU meM maiMne isa pustaka ko likhanA zurU kiyA thaa| merI parivArika AdhyAtmika virAsata ne mere sAdhanA kAla meM mere samakSa bar3e mahatvapUrNa rUpa se apanI bhUmikA nibhAI thI jisake kAraNa se merA bahuta sArA samaya vyartha kI cIjoM meM barvAda hone se baca sakA thA bacapana se lekara Aja taka bhI hara samaya kadama-kadama para merA mArga darzana hotA rahA hai, mere pUjya pitA zrI prabhUdayAla jI vaidya jinhoMne apane jIvana kAla meM saiMkar3oM kI saMkhyA meM yogAsanoM ke zivira lagAe haiM unakA tathA apane bar3e bhAI zrI rAmadeva jI, choTe bhAI viSNa deva evaM bacapana ke mitra zrI rameza canda jI lohiyA jinhoMne isa pustaka ke prakAzana se pUrva mujhe pratyakSa yA apratyakSa rUpa se mere mana meM AyI parezAniyoM kA nirAkaraNa karane meM apanA amUlya sahayoga diyA, unakI vAtsalyapUrNa preraNAoM va zubhakAmanAoM ko hagija nahIM bhulA sakatA huuN| isI avasara para maiM mere guru bhAI zrI bAbU lAla jI guptA evaM mitra zrI devendra nAtha jI guptA eDavokeTa kA bhI hRdaya se AbhArI hU~ jinhoMne kadama-kadama para AI Arthika parezAniyoM ko hala karAke isa pustaka ke prakAzana kArya ko pUrNatA pradAna karane meM apUrva yogadAna kiyaa| anta meM maiM pAThakoM se bhI kSamA yAcanA karake yaha nivedana karanA apanA karttavya samajhatA hai ki ve merI bhASA kI kamajorI, zabdoM kI azuddhatA evaM dhArAvAhika lekhana zailI kI kabhI ko vicAra na karake mere dvArA kI gaI sAdhanA ke AdhAra para apanI zailI meM jo kucha maiMne lekha baddha kiyA hai usakA svAdhyAya karake lAbhAnvita hoMge evaM isa sambandha meM jo bhI zaMkAeM evaM prazna hogeM unase mujhe niHsaMkoca avagata karAne kA kaSTa kregeN| hAlAMki merI apanI icchA kA koI khAsa aucitya maiM siddha nahIM kara pA rahA hai lekina phira bhI zAyada vahuta gahare meM apanI isI bhAvanA ke tahata maiM yaha likhane ko udyata ho rahA hU~ ki sAdhaka zurU meM adhyAtma ke For Private And Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 yoga aura sAdhanA gUDha rahasyoM ko khola kara sAdhanA karane se pahale jJAna ajita karane kA uddezya savarthA hI tyAga de, balki vaha to jJAna rUpI marusthala ko chor3akara sAdhanA rUpI sAgara meM utara jAve usakA sAdhanA meM utaranA hI usake apane jJAna, darzana, cintana yA anubhava kA kAraNa bnegaa| vizvAsa hai ki isa prathama prayAsa meM maiM jo kucha Apa pAThaka gaNoM ko arpita kara rahA hU~ use arpita karane meM saphala houuNgaa| inhIM zubha AkAMkSAoM ke sAtha zyAmadeva khanDelavAla deva phoTo sTUDiyo sarrAphA, bharatapura (rAja.) phona : 2833 For Private And Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org adhyAya 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mRtyu ko svIkAra karanA hI satya ko svIkAra karanA abhI hAla hI meM eka ghaTanA hamAre deza meM hI ghaTI hai| jisake anusAra hamAre deza meM kaI eka prakhyAta jyotiSiyoM ne binA kisI kA nAma lie hI yaha bhaviSyavANI kI thI, ki 15 navambara 1982 ko pAMca yA sAta graha eka hI rAzi meM ikaTThe ho rahe haiM, jinake prabhAva ke kAraNa hamArA deza kisI na kisI mahAna vibhUti athavA kisI viziSTa vyaktitva se hAtha dho baitthegaa| akhabAra meM yaha samAcAra maiMne bhI dIpAvalI yAnI ki 15 navambara 82 se do tIna mahIne pahile hI par3ha liyA thA / ise par3hakara kucha logoM ke mana meM zrImatI indirA gAMdhI ke bAre meM AzaMkAyeM paidA ho gaI thI / lekina jaise hI dIpAvalI se 7 dina pUrva mujhe patA calA ki ki "AcArya vinobA bhAve" ko dila kA daurA par3A hai tathA unhoMne anna jala grahaNa tathA kisI bhI prakAra kI DAkTarI sahAyatA lene se inkAra kara diyA hai, maiM samajha gayA thA ki, usa bhaviSya vANI ke anusAra paramAtmA hamAre bIca meM se zAyada vinobA jI ko hI uThAne vAlA hai / taba taka dIpAvalI meM pUre sAta dina bakAyA the, lekina jyotiSiyoM kI bhaviSyavANI dIpAvalI ke dina hI nirvANa ko prApta huye / anusAra hI vinobA ThIka yahA~ isa ghaTanA ko likhane kA merA Azaya sirpha itanA hI hai ki hama mAnava haiM evaM isa prakRti ke cakra ke khilApha hamArA apanA koI bhI prayatna kAragara nahIM ho sakatA haiM / phira bhI yadi hama apane se ceSTA karate haiM to ve ceSTAyeM, ceSTAe~ na rahakara hamArI kuceSTAyeM hI kAlAntara meM siddha hotI hai / eka tarIke se to hama pazu kI taraha bhI jI sakate haiM jise bhaviSya ke darzana yA kala kyA hone vAlA hai isako jAnane kI AkAMkSA hI nahIM hotI / unheM janma mila gayA to jI lie, yadi mRtyu AgaI to mara gye| lekina dUsare prakAra se jIte samaya hama pazu kI taraha nahIM jIte valki manuSya kI taraha se jIte haiM, For Private And Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA jisameM hamane apane jJAna kA istemAla karake yaha patA lagA liyA hai ki jaba hamane isa duniyAM meM janma liyA hai to hamArI apanI mRtyu bhI nizcata hI hai| lekina isake sAtha hI hameM apanI sunicita mRtyu kA patA calate hI, ki vaha hara pala aura kSaNa ke bAda hamAre najadIka aura najadIka AtI jA rahI hai, hama usase apane hara Apako bacAne ke lie aneka upAya apanI buddhi se karane lagate haiN| jaise hamane kisI se suna rakhA hai ki hamAre jIvana ke svAsoM kI saMkhyA nizcita hai isalie jitanI hama kama sA~seM legeM hamArI mRtyu hamase utanI hI jyAdA dUra calI jAvegI aura isakI pUrti ke lie hama apanI sA~sa ko rokakara prANAyAma karane lagate haiM yadi anya kisI se hamane yaha suna liyA hai ki jitanA dAnA pAnI hamArI kismata meM khAnA likhA hai utanA to hameM yahA~ rahakara khAnA hI pdd'egaa| basa hama anna chor3a dete haiM, vrata rakhate haiM, lambe-lambe upavAsa rakhate haiM, aura kucha nahIM to dina meM jahA~ hama do samaya bhojana karate the vahA~ hama aba eka samaya hI bhojana karate haiM / isI saMdarbha meM maiMne eka paNDita jI kI kathA sunI hai jo ki itane bhArI vidvAna the, athavA itane bar3e sAdhaka' the ki unheM yamarAja sAkSAta rupa se dikhAI dete the jo ki isa pRthvI para matyu ko prApta haye logoM ko lene Ate the| eka bAra yamarAja se paNDita jI ne pUchA; "Apa sabhI ko dene Ate haiM kisI na kisI dina mujhe bhI lene AyeMge hI, to kRpayA mujhe yaha batAyeM ki merI mRtyu kisa prakAra se hogI ?" yamarAja ne usakI bhalAI socate huye kahA ki "yaha prazna dubArA mujhase nahIM karanA anyathA tujhe bahuta hI muzkileM uThAnI par3egI" lekina paNDita nahIM mAnA aura kahane lagA "Apa mujhe batAnA nahIM cAha rahe haiM isalie mujhase isakA bahAnA banA rahe haiM" yamarAja bolA "mujhe tujhase Dara thor3e hI lagatA hai jisake kAraNa se maiM tujhase bahAnA kruuNgaa| khaira, yadi tu nahIM mAnatA hai to maiM batAye detA hU~ terI mRtyu gaMgA meM magaramaccha ke khAne se hogii|" itanA kaha kara yamarAja cale gaye / For Private And Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar mRtyu ko svIkAra karanA hI satya ko svIkAra karanA apanI mRtyu ke bAre meM yamarAja se jAnakara paNDita bar3A prasanna huA ki maiM gaMgA ke pAsa kabhI jAUgA hI nahIM to marUgoM kaise ? usane usI dina se apanI mauta ko jAnakara gaMgA kI dhArA se dUra jAne kI garaja se yAtrA zurU kara dI / jaise gaMgA yadi deza ke uttara dizA kI ora bahatI hai to vaha dakSiNa kI dizA ko jAne lgaa| jabause yAtrA karate-karate mahInoM vyatIta ho gaye taba vaha nirjana aura ghanaghora jaMgala meM jahA~ AdamI kI chAyA bhI dikhAI nahIM detI thI ruka gayA / bhUkha aura pyAsa ko to use cintA thI hI nahIM, kyoMki use patA thA bhUkha pyAsa yA anya kisI prakAra kA koI jaMgalI jAnavara usakI mRtyu kA kAraNa nahIM bana sakatA hai / yaha subaha se hI dhyAna meM baiTha gayA, dopahara ko udhara se vahA~ kA rAjA zikAra para nikalA to use dhyAna meM baiThA vaha paNDita dikhAI pdd'aa| aise biyAvAna jaMgala meM jahA~ khAne pIne kA koI bhI sAdhana na ho, rAjA yaha socakara ki yaha koI pahu~cA huA siddha mahAtmA hai vahI para rUka kara intajAra karane lgaa| ghanTe do ghanTe meM jaba paNDita kI oNkheM khulI to unhoMne apane sAmane rAjA sarIne vyakti ko daNDavata praNAma karate huye pAyA / pahile to use bahuta hI Azcarya huaa| lekina thor3A sA saMyata hone ke pazcAta unhoMne rAjA se prazna kiyA "kyA bAta hai aura yahA~ kyoM Aye ho ?" rAjA bolA-- zikAra karane jA rahA thA rAste meM Apako dekhakara yahIM ruka gayA ki Apa jaise mahAna yogI hamAre rAjya kI sImA meM hai, kyoM na Apa rAjamahala padhAreM, maiM Apako apane rAjamahala le calane ke lie hI yahA~ ruka gayA thaa| isa bAta ko sunane ke pazcAta paNDita bolA "rAjan yaha tumhArA bhrama ho hai ki hama isa sthAna se haTakara aura kahIM jaayegeN|' 'koI bAta nahIM hai maiM Apase Akara yahI mila liyA kruuNgaa| kevala Apake khAne pIne kA intajAma mere dvArA svIkAra kara liijiye|" aise zabda rAjA ne kahe / yaha bAta paNDita ne mAna lI samaya gujaratA gyaa| aura rAjya ke anna jala For Private And Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA se paNDita jI kA jIvana yApana hotA rahA / unhIM dinoM rAjakumAra jo aba 5 sAla kA ho gayA thA, nitya prati paNDita jI ke pAsa vidyA adhyayana ke liye AtA thA / isa prakAra par3hate-par3hate jaba kAphI samaya gujara gayA aura rAjakumAra vayaska ho gayA~ to eka dina par3hAI ke daurAna paNDita jI use batA rahe the ki hamAre deza meM jo gaMgA nadI hai, usameM apane sampUrNa parivAra evaM gurujana sahita snAna karane se rAjA bhagIratha kI taraha apane pichale janmoM ke sabhI pApoM se vaha vyakti mukta hokara svarga ko jAtA hai / isa bAta ko sunakara vaha rAjakumAra bhI apane gurujI ko jinheM vaha prANoM se bhI jyAdA pyAra karatA thA, bolA-- "agara aisA hai to phira gurujI hameM bhI apane sAtha gaMgA snAna karAiye / " itanA sunate hI gurujI para to jaise bijalI hI TUTa par3I aura bole "hamato gaMgA jI kI tarapha jA bhI nahIM skte"| isa para rAjakumAra ne prazna kiyaa| "aisA kyoM ? mApane jo abhI hameM batAyA thA kyA vaha asatya thA ?" paNDita jI bar3e bhArI saMkaTa meM par3a gaye kyoMki kAraNa kucha bhI nahIM batA sakate the aura jA bhI nahIM sakate the| bAta jaba aura Age bar3hI to rAjA ke kAnoM meM bhI pahu~ca gyii| vaha bhI rAjakumAra kI bAtoM se sahamata the| anta meM paNDita jI ko rAjA ke lie yamarAja vAlI tamAma bAteM batAnI pdd'ii| isanA sunate hI ke pazcAt rAjA hAtha jor3akara paNDita jI se bolA-- ___ "Apa hamAre pUre rAjya ke pitA tulya, haiM hama Apako kyoM khonA cAhigeM, jisa dina se Apane hamArI rAjya kI sImA meM kadama rakkhA hai, sampUrNa rAjya meM sukha aura zAnti kA nivAsa ho rahA hai aura rahI bAta magaramaccha kI, maiM vahA~ nAliyoM kA aisA intajAma karUMgA ki magaramaccha to kyA vahAM gaMgA ke pAnI ke bhalAvA eka tinakA bhI nahIM A sakegA" yA to paNDita kI mati mArI gaI thI yA rAjA ke anna jala kA prabhAva thA, For Private And Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ___mRtyu ko svIkAra karanA hI satya ko svIkAra karanA 21 usane gaMgA snAna ke kAryakrama ko apanI maMjUrI de dI / vahA~ jAkara jaba paNDita jI ne dekhA ki gaMgA kI dhArA meM jitanA intajAma rAjA ne pUrva meM karane ko kahA thA usase bhI dasa gunA adhika hai| kama se kama eka hajAra vyakti to eka dUsare kA hAtha pakar3a kara khar3e haiM / unake bAda meM bar3I jAlI kA gherA, phira bilkula bArIka jAlI kA gherA thA jisameM jIva-jantu to kyA gaMgAjala bhI chana-chana kara A rahA thA aura taba usa ghere meM kevala ghuTane-ghuTane pAnI ke andara rAjA aura rAjakumAra khar3e hokara paNDita jI ko bulA rahe the / paNDita jI snAna ko saharSa taiyAra ho gye| unhoMne bhI socA, eka DubakI hI to lagAnI hai jaise hI paNDita jI ne rAjakumAra kA hAtha pakar3a kara gaMgA meM DubakI lagAI, to ve kyA dekhate haiM ki rAjA to yamarAja ke rupa meM badala gayA hai aura rAjakumAra magaramaccha bana gayA hai jisane unako AdhA apane muMha meM le rakkhA hai tathA vaha rAjA rUpI yamarAja khar3A 2 haMsa rahA hai / anya kisI kA kahIM bhI dUra-dUra taka patA nahIM hai| yahAM isa kathA se merA kevala itanA hI tAtparya hai, ki hameM yaha bAta acchI taraha se samajha lenI hai ki hama isa duniyAM meM janma lekara, mRtyu se apanI buddhi ke kisI bhI kriyA kalApa ke dvArA baca nahIM sakate / ulTe hama svayaM hI usa paNDita ko taraha se parezAniyAM aura bar3hA lete haiN| yahI itanI sI bAta hamAre jIvana kI pratyeka anukUla yA pratikUla paristhitiyoM para jyoM kI tyoM kharI utaratI hai / to maiMne do prakAra kI mAnasikatAoM ke bAre meM yahAM likhA hai / pahalI to vaha pazu tulya sthiti hai, jabaki dUsarI paNDita jaise jJAnI kI hai / lekina mere dekhate yaha donoM hI sthitiyAM dukhadAI hai| kyoMki pahalI sthiti meM to hama gahana aMdhakAra meM hote haiM, jahAM abhI jJAna ke aMkura phUTe nahIM haiM, jabaki dUsarI sthiti meM hamane isa gahana aMdhakAra meM apane viveka se prakAza kI kiraNa khoja nikAlI hai / lekina isa prakAza kI kiraNa ko dekhate hI tathA usake svarupa ko samajhe binA hama usa prakAza ke sAtha Ane vAle tApa se Dara gaye haiN| isI bAta ko jarAsA palaTa kara dekhane kI ceSTA isa taraha se bhI kareM, jaise do bhUkhe vyakti hamAre sAmane maujUda haiN| inameM se eka vyakti ke pAsa eka rupaye kA sikkA hai, jabaki dUsare ke pAsa vaha bhI nahIM hai, jisake pAsa kucha nahIM hai vaha to bhUkha se vyAkula hai hI, lekina jisake pAsa vaha rupayA hai vaha bhI bhUkha se vyAkula hI hai / tathA sAtha meM vyathita bhI hai, ki mere pAsa to For Private And Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 yoga aura sAdhanA rupayA bhI hai phira bhI merI bhUkha nahIM mitttii| aba Apa hI soceM kahIM kevala rupayA apane pAsa hone mAtra se kisI ke peTa kI bhUkha miTa sakatI hai peTa kI bhUkha to isa duniyAM meM rupaye kA upayoga sIkha kara bhojana prApta karane ke pazcAta hI miTa pAyegI / isaliye hI maiMne likhA hai ki donoM hI sthitiyAM dukhadAI hai| eka meM hameM mRtyu kA patA nahIM hai jabaki dUsarI jagaha hamAre sAmane mRtyu rUpI satya prakaTa ho gayA hai / lekina use hama svIkAra nahIM kara pAye haiN| isalie Dara gaye haiM aura hamezA isa duniyA meM aisA hI hotA hai ki jina cIjoM ko hama AtmasAta yA svIkAra nahIM kara pAte athavA unase sAkSAta karane kI hama himmata nahIM juTA pAte haiM unase hama Dara jAte haiN| lekina yadi hameM ina donoM dukhavAI sthitiyoM se ubharanA hai to sarvaprathama hameM nRtyu rUpI satya ko svIkAra karake calanA hogaa| anyathA vaha mRtyu naba AyegI taba to AyegI hI, usase pahale bhI jaba taka hama jIvita haiM usa mRtyu ke Dara se utpanna sthiti ke kAraNa apanI bAkI jindagI ko jI nahIM pAte haiM / aba jarA gaura pUrvaka isako samajhane kI ceSTA kreN| zurU meM hI yadi maiM Apase mRtyu ko svIkAra karane ke lie kahU~ to Apa use kaise svIkAra kara paayegeN| isalie usa bhayabhIta karane vAlI mRtyu ko svIkAra karanese pahale hameM apane jIvana meM kucha halkI aura AsAna mRtyuoM para vijaya prApta karane kI Adata DAlanI hogii| taba hI anta meM hama vinobA kI taraha, gAMdhI kI taraha, IsA masIha kI taraha aura buddha kI taraha se hI hoza pUrvaka apanI mRtyu ko svIkAra kara paayegeN| anyathA marate to sabhI haiN| lekina behozI meM / Apa kaha sakate haiM ki mRtyu ke rUpa meM hamArA hamase saba kucha chUTA jA rahA hai aura Apa usa kaThina samaya para bhI hamase A~kheM kholane kI kaha rahe haiM yA hoza pUrvaka use dekhane kI kaha rahe haiM / ApakI zaMkA isa saMsAra ko dekhate hue ThIka bhI lagatI hai| kyoMki abhI to hama apanI khulI A~khoM ke sAmane apane zarIra meM DAkTara ko mAtra davA kI iMjekzana cubhote bhI nahIM dekha sakate / aura apanA usa tarapha se muMha phera lete haiM phira hana mRtyu ke samaya kaise apanA hoza rakha sakate haiM / lekina vidvAnoM kA kahanA hai ki "anta matA so gatA" yAni marate samaya jaisI bhI hamAre mana kI sthiti hotI hai vaisI hI niyati hamAre bhaviSya meM hone vAle janmoM kI For Private And Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mRtyu ko svIkAra karanA hI satya ko svIkAra karanA 23 hotI hai / lekina behozI kI avasthA meM hamArI AkAMkSA hI jAgarUka nahIM raha sakatI hai / taba phira hama agale janmoM kI niyati ko kisa prakAra se nizcita kara sakate haiM / jisa prakAra se hama behozI meM marate haiM ThIka usI prakAra ko behozI meM hamArA andhakAra pUrNa duHkhoM se bharA huA agalA janma ho jAtA hai| Apane mahAbhArata kI kathA meM yaha to avazya hI par3hA hogA ki usa dharmayuddha meM bahuta se rAjA sirpha isaliye hI zAmila hue the ki isameM zAmila hone ke pazcAta aura mRtyu kA varaNa karane ke bAda unheM svarga kI prApti hogI / kaise hotI hai svarga kA prApti ? Age ke sopAnoM ko samajhane ke lie isa bAta kI gaharAI ko samajha lenA bahuta hI jarurI hai / mRtyu to sabhI kI hotI hai lekina kucha to mRtyu ke Ane se 4 dina pahale hI behoza ho jAte haiM, jabaki dUsare prakAra ke loga mRtyu kA varaNa svayaM apane hoza meM himmata ke sAtha karate haiN| aura sukarAta kI taraha bhI jahara pIkara marate samaya bhI AkhirI sAMsa taka mRtyu ke bhaya se pIr3ita hote nahIM dikhAI dete haiM / sukarAta ke bAre meM kahA jAtA hai ki unhoMne apanI jindagI meM itanA kImatI sandeza nahIM diyA thA jitanA ki unhoMne apanI mRtyu ke dvAra para khar3e hokara diyA thaa| jisake kAraNa aisA lagatA hai ki ve apanI mRtyu kA kitanI besabrI se intajAra kara rahethe / mahAtmA gAMdhI ke dhar3a meM tIna goliyAM laga cukI thii| unake pAsa to sukarAta se bhI kama samaya thaa| usa thor3e se samaya meM bhI ve apanI __sukarAta kA saMdeza--unakA kahanA thA ki mRtyu se Darane kii| kataI jarurata nahIM hai, kyoMki maiM apanI mRtyu ko isa samaya para dekha rahA hU~ ki yaha to kevala merA zarIra hI chIna rahI hai| Aja taka maiM isa zarIra ko hI | maiM, svayaM samajhatA rahA thA lekina Aja yaha galata ho gayA hai kyoMki yaha zarIra to mere dekhate-dekhate miTa rahA hai lekina maiM to phira bhI vaisA hI ThIka hai jaisA ki pahale thA / usa avazyambhAvI mRtyu se ghabar3Aye nahIM aura apane Apako pUrNa rUpeNa hoza meM banAkara rakhate hue tathA sAtha hI apanI jIvana bhara kI sAdhanA ko pUrNatA pradAna karate huye "he rAma' kaha kara vidA lI / vinobA ko dila kA daurA par3A thaa| cikitsaka unakI cikitsA karake unake jIvana kA bacAva karanA cAhate the| lekina unhoMne For Private And Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA aisA karane se manA kara diyA, tathA sAtha hI Ane vAlI sambhAvita mRtyu ke lie apanI tarapha se khAnA pInA chor3hakara use khulA AmantraNa aura de DAlA / kyA koI mRtyu se bhayabhIta vyakti aisA kara sakatA hai ? sAdhaka ke nirvANa kA usako mRtyu ke samaya hI patA calatA hai| isI prakAra kI mRtyu ko hI hama hoza pUrvaka apane Apa se use svIkAra ko huI mRtyu kahate haiN| isaliye dhyAna rakhane kI bAta yahAM yahI hai ki, jaba hama hoza meM marate haiM to hama svataH hI hozapUrvaka janma lene ke adhikArI bhI ho jAte haiN| kyoMki jaba hamAre hoza ko mRtyu bhI vicalita nahIM kara sako taba phira janma lene ke samaya hama behoza kyoM kara ho jaavegeN| aura jaba hama apanA janma hoza pUrvaka hI le rahe haiM taba hama isa duniyAM meM Ate samaya isa prakAra ke garbha kA cunAva kyoM karegeM jisakI niyati hameM naraka ke samAna dukhoM kI ora le jaavegii| hama to phira isa prakAra ke garbha meM utarane ke lie koziza karegeM jo hameM hamAre mana ke anurUpa svArgika aizvaryatA kI ora le jAkara Anandita kare / isIliye dhyAna rakheM yadi hameM hozapUrvaka janma isa duniyA~ meM lenA hai to hozapUrvaka maranA bhI sIkhanA hI hogaa| mRtyu ke stara kA hoza jagAne kA eka mAtra sAdhana yadi hamArI bhAratIya saMskRti meM hai to vaha yahI hai jisake arntagata bhakti, jJAna aura karma kI tripuTI hai / bhakti ke dvArA hameM isa sAdhanA ke lie ApekSita zraddhA tathA bhAvanA kI prApti hotI hai| jJAna ke dvArA hameM apanI zraddhAmaya bhAvanA ke lie dRr3hatA kI prApti hotI hai aura taba hI karma ke dvArA hama apanI sAdhanA meM utarane ke lie kI jAne vAlI tapasyA meM pAraMgata yA siddha hote haiM / maiMne pUrva meM likhA hai ki usa virATa mRtyu se pahale hameM choTI-choTI aura sahana zIla mRtyuoM ko svIkAra karake apanI kSamatAoM meM vRddhi karanI hotI hai / isa saMsAra meM jisa bAta se bhI hamAre mAnasika yA zArIrika sukhoM meM vyavadhAna AtA hai vahIM hamArI ina laghu mRtyuoM kA kAraNa banatA hai isalie hI hamArI hindU saMskRti ke dhurandhara cintakoM ne, manISiyoM ne, yogiyoM ne tathA AdhyAtma ke zikSakoM ne isa sAdhanA paddhati ke pratyeka stara para tapasyA karane ke lie hI itane sopAna jor3e haiM, jinake binA hama apanI sAdhanA ke mUla tatva se vimukha hI rhegeN| athavA dUsare zabdoM meM jaba hama AdhyAtmika maMdhanA paddhati ke ina dvAroM se gujarate haiM tabhI hama apanI jAgRti kA svayaM anubhava karake apanI, prArthanA kA udaya huA pAte haiN| For Private And Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar adhyAya 2 sAdhanA meM satya kA prabhAva hamArI saMskRti kA svarUpa jina granthoM se patA calatA hai yA hamArI saMskRti ke uttarAdhikArI ke rUpa meM jitane bhI yuga puruSa isa dharatI para paidA huye haiM una sabhI ne isa mArga para lage huye sAdhaka ko sarvaprathama satya bolane para vizeSa jora diyA hai| __isa saMsAra kA pratyeka mAnava cAheM vaha strI ho yA puruSa apane mana ke andara alaga 2 rupa se vyaktigata hotA hai / usake mAnasika stara para alaga hone kA kAraNa mAtra itanA hai ki vaha isa brahmANDa ke satya meM se kitane pratizata satya ko svIkAra kara pAyA hai| athavA kitane pratizata mAyAvI jhaTha ko usane apane Upara oDha rakhA hai jitanA hama satya ke najadIka hote haiM / utanA hI hama isa saMsAra meM vyApta mAyA ke jAla se apane Apako mukta huA pAte haiM, aura usake ThIka viparIta jitanA hama jhUTha ke andara hote haiM utanA hI hama apane Apako isa sAMsArika mAyAjAla meM phaMsA huA pAte haiN| jaise koI bAlaka apane mAtA-pitA se pahalI bAra jhUTha bolatA hai / usa eka mAtra jhUTha bolane ke pazcAta se hI vaha apane mana meM usake khula jAne ke bAda paidA hone vAlI sthiti se bhaya grasta ho jAtA hai, aura jisa kAraNa se apane prathama jhUTha ko chipAne ke lie apane mana meM anya dUsarI jhuThoM ko janma detA hai aura phira unakI puSTi ke lie aneka jhUThe pramANa taiyAra karatA hai / ThIka isI prakAra hama dekhate hai ki bAlaka kevala eka mAtra jhUTha bolakara apane mana meM eka antahIna jhUTha kI zRMkhalA taiyAra kara letA hai| yahI zrRMkhalA bAda meM usakI Adata bana jAtI hai, aura phira yahI jhUTha usako AdatoM ko sIr3hI banakara usake karmoM meM pahuMca jAtI hai / karmoM se saMskAroM meM, saMskAroM se bhAgya meM avatarita ho jAtI hai| jo loga satya nahIM bolate unake karma, saMskAra evaM unakA bhAgya bhI unakI AdhyAtma For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA kI sAdhanA meM taraha-taraha ke abarodha khar3e karatA hai, unakI sAdhanA meM vighna upasthita hote haiM jinake kAraNa unheM apanI sAdhanA adhUrI ho chor3a denI par3atI hai| sAdhaka ko yaha bAta hamezA dhyAna meM rakha lenI cAhiye ki yaha adhyAtma kA mArga athavA brahma ko jAnane kA mArga kevala una logoM ke lie hai jo apane jIvana se apanI tamAma jhUThoM ko tirohita karane ke lie rAjI ho gaye hai / athavA jo apanI jhUThI jindagI kI matyu ko svIkAra karane ko rAjI ho gaye hai| satya bolanA mRtyu ko svIkAra kara lie jAne ke hI samAna hai / isIlie hI yaha hamArI sAdhanA meM kI jAne vAlI tApazcaryA kA prathama tathA mahatvapUrNa aMga hai| saca barAbara tapa nahIM, jhUTha barAbara pApa / jAke hRdaya sA~ca hai, tAke hRdaya Apa // ina do lAinoM meM hI kavi ne apane mana kI pUrI bAta kaha dI hai| isa duniyA meM satya bolane ke barAbara anya koI tapa nahIM hai| kyoMki satya ke dvArA hI hamArA mana hamezA zAMta aura nirmala banA rahatA hai| jabaki jhUTha itanA bar3A pApa hai jo hameM isa apanI Atmika sAdhanA se dUra aura dUra le jAtA hai| isa bAta ko apane viveka se jAnakara jo sAdhaka satya ko apane mana mandira meM sthApita kara letA hai usI AtmavAna puruSa meM paramAtmA bhI Akara brahma svarupa virAjamAna ho hI jAtA hai| yaha mAnA ki AdamI kI galatI karanA usakI eka mAtra kamajorI hai lekina yaha bhI kahAM kI samajhadArI hai ki hama apanI ko huI eka galatI ko amarabela kI taraha bar3hane meM use sahayoga dete ho jaayeN| aura apanI usa eka mAtra zurU kI galatI ko apane Upara chA jAne de / jisakA phala hama isa janma meM to bhoge hI usI ke dvArA apane Age Ane vAle janmoM ko bhI bigAr3a leN| isase bacane kA eka mAtra upAya yadi koI isa duniyA meM hai to vaha yaha hai ki, hama isa jhUTha rUpI daitya ko usakI zaizava avasthA meM hI satya dvArA svIkAra karake mAra giraayeN| kucha loga yahAM yaha gaMkA karane lagate hai ki yadi hamase eka galatI ho gaI hai aura For Private And Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAtrA meM satya kA prabhAva 27 vaha abhI taka duniyA yA samAja ke sAmane aprakaTa hai to kyA use apane Apa se prakaTa kara denA cAhie ? isa bAre meM maiM sirpha itanA hI kahanA cAhatA hU~ ki jaba Apa svayaM ko yaha patA hai ki Apase galatI ho gaI hai to isakA sIdhA sA sApha matalaba yahI hai ki, vaha abhI kaiMsara ke rogANu kI taraha Apake mana ke bhItara vidyamAna hai / jo eka na eka dina bar3A ghAva banakara yA phor3A banakara prakaTa ho hI jAvegA / isameM jarA sA bhI saMzaya rakhane kI AvazyakatA mujhe mahasUsa nahIM hotI hai / maiM jaba bahuta pahale apane bacapana meM sAIkila calAnA sIkha rahA thA, mujhe khUba acchI taraha yAda hai dUra se jisa gaDDe meM sAIkila calAte samaya girane se maiM apaneko rokanA cAhA karatA thA, pAsa pahuMcakara apanI tamAma kozizoM ke bAbajUda bhI usI gaDDe meM jAkara gira jAtA thA / ThIka isI prakAra kA hamArA mana hai| nA cAhate hue bhI hama unhI bAtoM ko prakaTa kara jAte haiM jinheM hameM chipAnA thaa| isa prakAra jaba ve chipAyI huI galata bAteM abasara pAkara prakaTa hotI hai taba jo galatI zurU meM akelI thI aba vaha duganI hokara prakaTa hotI hai| kyoMki aba taka usameM aparAdha ko chipAne kA eka aura dUsarA aparAdha jur3a cukA hotA hai / yadi yahAM taka bhI vyakti apanI galatI ko svIkAra kara letA hai taba bhI vaha jhUTha kArmika avasthA taka na pahu~cakara aMkura avasthA se thor3A aura Upara uThakara paudhe kI avasthA meM hI mujha jAtA hai| aura usa jhUTha rUpI paudhe kI jar3e vahI para kaTa jAtI hai aura taba isa prakAra kI bhAvanAoM se grasta vyakti thor3e se antarAla ke pazcAta punaH apane mAnasika tanAva se mukti pAkara nirmala mana ho jAtA hai| isa prakAra se apanI galatiyoM ko yA jhUTha ko svIkAra karane se usameM naI zakti kA saMcAra hotA hai| usameM apane prati himmata jAgRta hotI hai| jisake kAraNa usakI apanI Atmika zakti kA utthAna hotA hai| isalie, jisa vyakti ko apane mana ke aMdheroM ko naSTa karanA hai use apane jIvana kI khetI meM jhUTha ke bIjoM ko bukhAI banda kara denI caahiye| isake sAtha hI yadi kahIM use eka bAra satya kA svAda laga gayA to yaha bAta pakkI taraha se samajha lenI cAhiye ki usake jIvana se bAkI bacI haI bhU bhI apane Apa kinArA kara ho jAyeMgI hai| kyoMki satya ke najadIka hI hameM usa majabUta AdhAra kA patA calatA hai jisakI tulanA meM anya koI bhI tarka For Private And Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 28 yoga aura sAdhanA jhUTha ke samarthana meM Thahara nahIM pAtA hai aura taba hI sAdhaka satya ke marma kI jAna pAte haiM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa prakAra ke logoM ke sambandha kisI dUsare ke sAtha banate haiM yA bigar3ate haiM samAja meM unakA sammAna hotA hai yA apamAna ina phijUla kI bAtoM ke dvArA unakA dila aura dimAga beasara banA rahatA hai| dUsare zabdoM meM satya ko siddhAMta rUpa meM svIkAra karake inheM apane isa mArga para kabhI mana ko, kabhI vicAroM kI, kabhI bhAvanAoM kI, kabhI sambandhoM kI, kabhI mAna kI, kabhI maryAdA kI bali denI hI par3atI hai. aura sabase bar3I maje kI bAta yaha hai ki isa sabake lie ye saharSa taiyAra ho jAte haiM kisI ke prati napharata paidA karake nahIM yA kisI ko tuccha samajhakara nahIM balki yaha samajhakara ki:-- sata mata chor3e sUramA, sata chor3e pata jAya / sata kI bA~dI lakSmI, pheri milegI Aya // maiMne to Aja taka jitanA aura jo kucha bhI jAnA hai vaha isase jyAdA kucha bhI nahIM jAnA hai ki jo bhI sambandha jhUTha para Tike haiM ve TikAU ho hI nahIM sakate / hAM thor3I dera ke liye hama eka dUsare ko dhokhA avazya hI de sakate haiM, kyoMki isa duniyA meM kisI kA bhI aura kisI bhI stara kA jhUTha binA khule nahIM rahatA hai / Ajakala yuvaka, yuvatiyoM meM prema kA calana khUba ho gayA hai jisake phala svarupa prema-vivAha khUba joroM para hamAre samAja meM vidyamAna hai lekina prema vivAha bhI kevala ve hI saphala hote haiM jina yuvaka, yuvatiyoM ne apane prema kI nIMva yathArthaM para rakhI hai / isa prakAra se hama dekhate haiM ki, jisa vyakti ne asatya kI vyarthatA ko jAna liyA hai vaha apanI mahatvAkAMkSA ke liye bhI asatya nahIM bolanA cAhatA hai / yaha ThIka hai ki samAja meM rahate huye sau phIsadI satya bolanA eka bar3A hI duSkara kArya hai / isalie hI jyAdA tara sAdhakoM ne asatya bolane kI apekSA samAja se dUra rahanA hI ucita samajhA hai| kyoMki yahAM samAja meM rahakara bAra-bAra unakI sAdhanA ke arntagata bighna upasthita hote haiN| jinake kAraNa bAra-bAra mana vyathita hotA hai For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhanA meM satya kA prabhAva ..26 aura isa prakAra se hotA hI rahegA jaba taka sAdhaka ke mana meM jarA sI bhI lalaka hai, dUsaroM ke sAtha sambandha banAne kI / to dekhA Apane ? eka satya hamAre kitane prakAra ke mAyAvI asatyoM ko dUra karanA zurU kara detA hai| yadi hameM sAdhanA meM utaranA hai to, hameM satya kA prabhAva kisa taraha se hamArI yAtrA ko niSkaMTaka banAtA hai yaha hameM acchI taraha se samajha kara jAna hI lenA hai| For Private And Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar adhyAya 3 "mana se hI prema aura mana se hI bhakti satya ko aMgIkAra karane ke pazcAta hamAre mana ke sAMsArika mAyAvI sambandha jaba zurU-zurU meM TUTane lagate haiM to mana bar3A hI klAMta hotA hai| lekina thor3e se antarAla ke bAda hI hama jAna jAte haiM ki, yaha saMsAra mAyA rUpI jhUTha para hI TikA hai aura isalie hI isameM duHkha hI duHkha haiN| Aja hamAre sAmane jo duHkha haiM, ghe duHkha to hamAre samakSa haiM hI, lekina jisa sukha ko Aja hama bhoga rahe haiM vaha bhI bhaviSya meM apane pIche hamAre pAsa duHkha hI chor3akara jAne vAlA hai| yaha ThIka hai ki Aja hameM thor3I bahuta parezAnI ho sakatI hai, kyoMki yadi hama kIcar3a meM rahane lage to thor3e samaya pazcAta hameM apanI usa kIcar3a se bhI lagAva ho jAtA hai| jisake kAraNa bAda meM usake binA bhI hameM bar3I becainI hotI hai| isa saMdarbha meM mujhe do saheliyoM kI ApabItI yAda AtI hai jinameM eka dhaMdhe se mAlina thI jo rojAnA apanI bagiyA se phUla tor3akara bAjAra meM becakara apanA gujArA calAtI thI jabaki dUsarI machayArina thI jo apanI DaliyA meM machalI bharakara bAjAra le jAtI thI aura jo kucha bhI usako una machaliyoM ko becakara milatA usase apane ghara kA gujArA karatI thii| ye donoM kucha dera rojAnA rAste meM sAthasAtha hotI thii| bagIce se thor3A Age calakara vaha machayArina apanI machaliyAM lene calI jAtI thii| isI prakAra na jAne kitane sAloM se donoM kI mitratA calI A rahI thI / eka dina bahuta teja tUphAna AyA, AkAza meM bar3I teja 2 havAyeM cala rahI thI, thor3I dera meM mUsalAdhAra varSA bhI hone lagI / ye donoM saheliyAM bar3I murzakala se mAlina ke ghara taka hI pahu~cI / machayArina kA ghara to aura abhI eka mIla dUra thA rAta kAphI ho calI thI isaliye machayArina apanI mAlina sahelI ke yahAM hI rAta ko Thahara gaI / mAlina ne apanI sahegI ko khUba acchA khAnA khilaayaa| rAta ko narama bistara bhI bichAkara sone ko| yA / lekina usakI sahelI ko phira bhI nIMda nahIM aaii| jaba kAphI rAta aise hI karavaTeM badalate vadalate nikala gaI taba usane For Private And Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mana se hI prema aura mana se hI bhakti 31 apanI mAlina sahelI ko jagAyA aura kahAki-- "tere ghara meM rakhe ina phUloM kI bAsa mujhe sone nahIM de rahI hai, eka kAma kara merI machalI vAlI TokarI jise tUne bAhara rakha diyA hai use yahAM mere pAsa lA de, tabhI mujhe nIMda aayegii|" ___ usa mAlina ko usakI buddhi para bar3A Azcarya huA, lekina phira bhI apanI sahelI kI khAtira apane muMha para kapar3A rakhakara usane vaha machalI vAlI DaliyA apanI sahelI ko soMpa dii| canda minaToM bAda use aura bhI jyAdA Azcarya taba huA jaba usane apanI sahelI ko kharrATe bharate huye sunA / lekina usake bAda becArI usa mAlina ko rAta bhara madhalI kI badabU ke kAraNa nIMda nahIM AI / isaliye yaha bAta acchI taraha se hama samajha leM ki hamArA mana jisa prakAra kI bhI paristhiyoM se apanA sAmaMjasya baiThA letA hai cAheM be acchI hoM yA burI hoM bAda meM unake binA hameM becenI mahasUsa hotI hai| kucha loga kevala duHkhoM se hI apanA pIchA chur3AnA cAhate haiM, aura socate haiM ki, duHkhoM ke hamAre jIvana se cale jAne ke pazcAta hama sukha pUrvaka raha sakate haiM unheM isameM to koI ulajhana bhI nahIM dikhAI detI hai| lekina mere dekhate bAta kucha saMbhalatI bhI nahIM dikhAI detI, yadi hama kevala duHkhoM se hI bacanA cAhate haiM / kyoMki jisa prakAra ke sukha ko hama apane lie bacAnA cAha rahe haiM jaise hI bhaviSya meM hameM hamAre jIvana meM usa sukha kA abhAva hogA, vaise hI usa sukha ko riktatA hI hameM duHkhoM ke sAgara meM le DUbegI kyoMki duHkha to hama use hI kahate haiM jisake dvArA hamAre mana kI AkAMkSAoM kI pUrti nahIM hotI hai| yadi hameM duHkhoM se vAratava meM pIchA chur3AnA hai to, mere vicAra se hameM apane mana se sukhoM kI kAmanA karane kA bhAva bhI tyAganA hI hogaa| aura kevala tabhI hama duHkhoM para vijaya prApta kara sakate haiN| hamAre mana yA citta ko sukha aura duHkha donoM hI caMcalAyamAna rakhate haiM aura jaba taka hama svayaM hI asthira haiM yA caMcala haiM taba taka hama apanI sAdhanA ke daurAna ekAgra hokara sthira kaise ho skegeN| mahaSi paMtajali apane yoga darzana ko For Private And Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA zurU karate samaya likhate haiN| "yogazcitta vRttinirodhH"| arthAta jisane apanI citta kI vRtiyoM para kAbU pA liyA hai kevala vahI yogI hai yA yoga sAdhatA hai anya dUsarA koI nhiiN| lekina yahAM yaha bhI avazya apane khyAla meM le leM ki isa saMsAra meM aisA eka bhI vyakti nahIM hai, jisake Upara kabhI dukhoM ko mAra nahIM par3I ho| isakA matalava yaha nahIM lagA lenA cAhiye ki, isa saMsAra meM eka bhI vyakti yogI nahIM hai / jabaki yogI to vaha hotA hai jo sukha aura duHkhoM se Upara uThakara apane mana para saMyama karatA hai| yAnI vaha aba sukha aura duHkha kisI bhI prakAra kI paristhitiyoM kA sAmanA karate hue vicalita nahIM hotA hai| aisA pratyeka vyakti yogiyoM kI zreNI meM AtA hai / bhagavAna mahAvIra ke kAnoM meM logoM ne kIleM Thoka dI, maMsUra ko sUlI para car3hA diyA, IsA masIha ko kAma para laTakA diyA lekina kabhI bhI isa prakAra ke vyaktiyoM ko unake svayaM ke Upara mahAna saMkaTa Ate huye unheM apanI dArzanikatA se vicalita hote huye kisI ne dekhA ? aura logoM kI bAtoM ko jAne de, mahAtmA gAMdhI to abhI-abhI hamAre sAmane se hI gujare haiN| maiMne sunA hai, marate 2 bhI unhoMne apane hatyAre ko hAtha jor3a kara namaskAra kiyA thaa| apane zarIra meM goliyoM ke lagane ke pazcAta ve bhI sAdhAraNa AdamI kI taraha se krodhita ho sakate the lekina pratyakSa daziyoM kA kahanA hai ki unhoMne apane antima kSaNa kitanI zAnti ke sAtha vyatIta kiye| jisa vyakti ke mana se sukha aura duHkha kI vyarthatA calI gaI, dhyAna rakhanA usakA koI zatra bhI nahIM ho sakatA, jisa prakAra se usakA koI mitra nahIM hotA / gAMdhI isa bAta ke lie hamAre sAmane pramANa haiM / unhoMne marate samaya gauDase ko apanA zatru nahIM mAnA thA, hAM yaha ho sakatA hai ki gor3ase apanI nAsamajhI meM gAMdhI ko apanA zatru samajha baiThA ho jisake kAraNa vaha ghaTanA ghttii| For Private And Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mana se hI prema aura mana se hI bhakti isa saMsAra meM hama dekhate haiM ki premI Apasa meM eka dUsare se utanA hI prema karate hai jitanA ki dUsarA usase / kahAvata bhI hai maiM tumheM utanA hI cAhatA hU~ jitanA ki tuma mujhe "yahA~ sabhI eka dUsare se sazarta hI milate haiM / yadi tuma merI ijjata karate ho vo maiM bhI ApakI zAma meM palakeM bichAkara svAgata karatA huuN| isa prakAra kA prema pucha vyApArika hI to hai| isa prakAra kI bhAvanAoM kI vyavasthA do insAnoM ke bIca to cala sakatI hai lekina hameM hamArI paramAtmA ke prati prArthanA meM yaha vyApArikatA bAdhA banatI hai kyoMki vahAM hama isa zataM ko lagAkara paramAtmA ke prati prema meM nahIM par3a sakate haiM, ki hama terA nAma pukArate haiM yA bhajate haiM to tujhe bhI hameM bhajanA ho par3egA / isaliye prArthanA kA AdhAra yahAM yaha tathAkathita prema nahIM ho sktaa| prArthanA kA AdhAra to aisA AdhAra ho sakatA hai jisameM koI bhI aura kisI bhI zarta kI vyavasthA nahIM ho, yAnI bezarta ho| tathA nisvArtha bhI ho| aura jisa prakAra se prema meM bhAvanA AdhAra hotI hai usI prakAra isakA AdhAra nizcala zraddhA hotI hai| isa prakAra kI zraddhA hI jaba kisI sAdhaka kI prArthanA kA AdhAra banatI hai taba isI ko hama bhakti kahate haiM / mana kI bhAvanAoM ke dvArA jaba hama zarIra kI prArthanA karate haiM, use / hama prema kahate haiM, lekina jaba hameM unhI bhAvanAoM kI zraddhA ke dvArA azarIrI kI prArthanA karate haiM, use hama bhakti kahate haiN| yadi koI vyakti kisI anya dUsare zarIra ke sAtha bhakti ke rUpa meM rahanA cAhe taba bhI vaha nahIM raha pAtA hai, kyoMki, hamAre isa bhautika zarIra ke kucha karma to jar3atA liye hI hote haiM, jabaki bhakti zuddha caitanya bhAva hai / yahI kAraNa hai ki Apa kisI ke prema meM apanI sampUrNa zraddhA ko bhI lagA deM yA use Apa paramAtmA tulya samajhakara / bhI usake Age samarpita ho jAyeM lekina phira bhI kahI na kahIM bhakti kI / tarapha jAte-jAte bhI Apa apane Apako prema kI tarapha lauTatA huA pAyeMge / / isameM jarA sA bhI saMzaya rakhane kI jarUrata maiM nahIM samajhatA huuN| vahAM ghara meM kevala prema hotA hai vahAM to patnI kahatI hai maiM tumase prema karatI hU~ lekina kamAkara lAo nahIM to maiM calI kahI aura kisI dUsare ke pAsa / kevala prema se hI peTa nahIM bharatA / lekina jahAM zraddhA hotI hai vahAM patnI kahatI hai jo bhI hai aura jaisA bhI hai yahI hai merA pati paramezvara aura vahAM pati kahatA hai "baTa meM meM A gayA so bhiidd'ii"| yahI hai hamArI bhakti kA siddhAnta / bhakti meM kabhI bhakta aura bhagavAna ke bIca do premiyoM kI taraha jhagar3A nahIM hotaa| zraddhA se jo sambandha For Private And Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA banate haiM unheM hama sambandha nahIM kahate / kyoMki sambandha meM to do hote haiM jabaki bhakti karate samaya bhakta miTa jAtA hai aura kevala vahI bacatA hai jisake prati vaha bhakti se samarpita hai isa prakAra ke sambandhoM ko hI bhakti ke nAma se jAnate haiN| isa usa paramAtmA ke prati apanI asIma zraddhA ko lagAye huye yadi koI sAdhaka isa saMsAra meM apane parivAra ke sAtha rahatA hai to bhI usakI zraddhA meM pArivArika ulajhanoM se usakI bhakti meM koI antara nahIM par3atA hai| kucha samaya pUrva maiMne eka bar3I hI hRdaya sparzI kathA par3I thI eka sadagRhastha jisake kevala eka hI lar3akA thA aura jo aba yuvA ho calA thaa| isa lar3ake ke alAvA anya koI santAna unake nahIM thii| aba to donoM pati-patni bhI bar3e ho cale the| akasmAta eka dina unakA vaha ikalautA lar3akA, jo inake bur3hApe kI lAThI thA cala basA / usakI patnI to bahuta roI, lekina vaha bUr3hA aisA lagA jaise usa para apane eka mAtra lar3ake kI mRtyu kA kucha bhI asara nahIM huA thaa| jaba usakI patnI ke AMsU kucha thame / taba usane bar3I himmata karake apane pati se kahA-"lagatA hai tumheM apane beTe kI mRtyu kA duHkha nahIM huA, tumhArI AMkha meM eka bhI AMtu maiMne Ate huye nahIM dekhaa|" vaha AdamI bolA "jisake bur3hApe kA sahArA china jAye aura use dukha na ho aisA to asambhava hai, eka bAra to mere mana meM yaha bhI vicAra AyA thA, ki aba isa duniyA meM mere jIne ke lie kyA rakhA hai| isaliye kyoM na maiM apanI AtmahatyA kara lUM / lekina tabhI paramAtmA kI tarapha se eka vicAra mere mastika meM AyA, ki jaba pahale zurU meM vaha beTA mere nahIM thA taba bhI to maiM jindA thA bIca ke dinoM meM vaha hamAre sAtha rahA, aba Age bhI nahIM rhegaa| isalie aba isameM Atma hatyA kI jarUrata kyoM A pdd'ii| basa itanI sI bAta ne mujhe usI samaya savaMta kara diyA thaa|" yaha ThIka hai yadi hama phUloM ke pAsa raheMge to hameM khuzabU kA majA milegA hI, lekina isa saMsAra ko dekhate huye aisA hamezA hI to rahane vAlA nahIM hai / yA to hameM phUloM ko chor3anA par3egA anyathA phUla hameM murajhAkara chor3a jaayegeN| isI prakAra ke milana aura vichoha kA nAma saMsAra hai| ye saba anubhava hameM apane jIvana meM karane hI par3ate haiN| aisA pratyeka phUla jo hameM hamAre mana ko AkarSaka yA sundara lagatA hai use hI to hama apane koTa ke kAlara para TA~ke huye sadA nahIM rakha sakate / ina anu For Private And Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mana se hI prema aura mana se hI bhakti bhavoM ke daurAna hameM acchA bhI lagegA aura burA bhI / yahI isa saMsAra kA niyama hai / isa duniyA ke sambandha sadA sAzvata nahIM rahate / jaba hama inako sthira mAna lete haiM, basa tabhI hama galatI kara jAte haiN| hama inameM sthiratA lAne kA kitanA hI prayAsa kyoM na kareM, lekina isa saMsAra meM pratyeka kSaNa nirantara badalAva AtA rahatA hai isaliye hama hamezA asaphala hI hote raheMge aura isalie hameM isake sAtha usa badalAva ko sahana karane ke lie hara samaya taiyAra rahanA hI pdd'egaa| patA nahIM kala kauna sI paristhiti badala jaavegii| paristhitiyoM ke badala jAne se hamameM badalAva nahIM Aye aisI hI yogyatA hameM apane bhItara jAta karanI hai| yahI se hI hamArI apanI aura saccI prArthanA kA udaya hotA hai| For Private And Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar adhyAya 4 bhakti hI caitanyatA kA srota bhAratIya AdhyAtmika siddhAMta jise hama aba taka jAna pAye haiM vaha yahI hai, jisake tahata hama mRtyu se dUra nahIM bhAgate apitu use apane cAroM tarapha apane jJAna se phAhara svIkAra karate haiN| isI eka mAtra siddhAMta kI siddhahastatA prApta karane ke lie hameM, na jAne kitanI prakAra kI sAdhanAoM meM se ananya tarIkoM se gujaranA par3atA hai| aura hameM isa siddhAMta kI samarthatA kA patA vAstava meM kevala taba hI lagatA hai| anyathA hameM bhI ye uparokta zabda kevala zAbdika jAla se jyAdA kucha bhI nahIM lagate haiM / isa siddhAMta ko hameM siddha karake yadi apane anubhava meM lenA hai to, jaisA ki maiMne pahale likhA hai ki sarvaprathama satya ko apane andara satya ke hI bhAva se svIkAra karake hameM isa saMsAra ke mAyAvI sambandhoM kI yathArthatA kA patA calAnA hogaa| aba isake sAtha hI yahA~ maiM jAgRti ke dvArA mana kI bhrAntiyoM se hamArA kaise pIchA chUTa jAtA hai isa para kucha bahuta thor3A sA likhane kI koziza kara rahA huuN| kyoMki hama apane mana ko, be sira paira ke athavA bhAvanAtmaka bojhoM se dabAe hue rakhate haiM aura cAhakara bhI hama apanI prArthanA meM nahIM utara pAte haiM caitanyatA yA jAgRti ko samajhane ke lie hameM apane andara bahuta hI bArIkI se adhyayana karanA hogA / kyoMki yaha saMsAra hara kSaNa apanA svarUpa badala letA hai / isake parivartanazIla svabhAva ke kAraNa hI yahA~ hama dekhate haiM ki, pratyeka vicAra, sthiti, paristhiti, sambandha aura yahA~ taka ki siddhAntoM kI paribhASAyeM bhI deza kAla aura paristhitiyoM ke siddhAntAnusAra* badalate rahate haiN| isalie hameM apane andara itanI ucca stara kI jAgRti yA hoza kI lau nirantara jalAe rakhanI par3egI, jisake dvArA hama isa nirantara badalate hue saMsAra para najara rakha skegeN| * jahA~ eka taraphai badrInAtha dhAma meM pyAja kI badabU se bhI mana meM | | vitRSNA paidA hotI hai vahIM rAmezvarama yA jagannAthapurI ke kSetra meM machalI kI badabU kA bhI hama burA nahIM mAnate haiN| For Private And Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhakti hI caitanyatA kA srota . zurU-zurU meM hama apane hoza meM apane Asa-pAsa ke bar3e aura syUla parivartanoM ko pakar3anA jAnate haiM aura isake bAda ke gahare abhyAsa ke dvArA hama apane andara ke sUkSma parivartanoM se bhI apanA sAkSAta karake unake strota ko bhI jAna jAte haiM / jaise ki hama kisI vAyuyAna se saphara kara rahe haiM hamArI sITa kI bagala vAlI khir3akI se hamArI A~khoM para dhUpa A rahI hai / isa prakAra kI sthiti meM hamArI A~kha kA pardA (DAyaphrAma) sikur3A rahatA hai / lekina thor3I dera bAda hI vaha vAyuyAna jaba bAdaloM ke bIca meM se gujaratA hai taba hamArI A~khoM ke sAmane se dhUpa ke haTate hI yA prakAza ke kama hote hI hamArI A~kha kA vahI paradA, aba apane Apa phailakara jyAdA khula jAtA hai / lekina hamArI A~khoM ke andara hae isa parivartana ko hama jAna nahIM pAte haiN| isameM Azcaryacakita kara dene vAlI koI vizeSa bAta nahIM hai, yaha to hamArI A~kha kI eka svAbhAvika prakriyA hai / ThIka isI prakAra se hamAre zarIra aura mana ke bhItara alaga-2 tarIkoM se alaga-2 taraha ke sUkSma parivartana lagAtAra hote rahate haiM lekina hameM patA nahIM calatA hai| AvyAtma ke mArga para calane vAle sAdhaka hamezA jAgarUka rahakara ina sUkSma parivartanoM para hara pala apanI nigAha rakhe rahate haiM / tathA kaI eka zrama sAdhya sAdhanAoM meM nirantara lage rahakara apanI kSamatAoM meM jyAdA se jyAdA vRddhi karate hI jAte haiM / jisakI vajaha se isa prakAra ke sAdhakoM kA isa jAgRti ke prati bAda meM itanA prabala Atma vizvAsa bar3ha jAtA hai jisake kAraNa unake samakSa Ane vAlI kisI bhI prakAra kI bAdhA phira unheM vicalita nahIM kara pAtI hai| kyoMki, unhoMne apanI nigAha zurU se hI badalatI huI paristhitiyoM para kendrita kI huI thii| jisakI vajaha se koI bhI ghaTanA inake samakSa ekadama se akasmAta rUpa se pragaTa nahIM hotI hai / aura isI kAraNa se hI isa stara ke logoM ko hataprabha hote hue bhI nahIM dekhA jAtA hai| ina logoM ke pUrvAnumAna bhI adhikatara isI kAraNa se hI sahI nikalate haiN| kakSA kA adhyApaka apane viSaya meM chAtroM ke Ane vAle saMbhAvita parIkSAphala kA anumAna bhalI-bhAMti lagA hI letA hai kyoMki usane apane sampUrNa satra ke daurAna Ane vAle pratyeka dina ke, pratyeka ghaNTe kA hozapUrvaka apane se sAkSAta hone diyA hotA hai / aura ThIka isake viparIta yadi vahI adhyApaka cihIna tarIke se apanA For Private And Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Achar Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 yoga aura sAdhanA adhyApana saMcAlana karatA rahA hai to, batAyegA kucha aura, pariNAma nikalegA kucha aura / aura taba hama apane asaphala hone kI dazA meM apane mana para asImita bojha bar3hA lete haiM / isalie yahA~ yaha bAta samajhane kI hai ki yadi hameM apane svayaM ke mana ke Upara se lade hue bojha ko utArakara citta ko nirmala karanA hai to usakA eka mAtra upAya hamAre pAsa jAgRti hI hai| usI ke dvArA hameM bAda meM yaha jAnakArI hAsila hotI hai ki hama kina a~gAroM para khar3e haiM athavA naraka ke kauna se kaune meM hama par3e haiM / isa saMsAra ke dUsare anya loga kahA~ taka pahuMca gae haiN| jabaki hama abhI taka isa aMdherI kIcar3a meM hI phaMse par3e haiM / asala bAta to yaha hai ki jAgRti ke dvArA hameM apane bAre meM apane satya kA patA calatA hai| saMsAra kI pratyeka cIja jo hameM Aja aura aba caitanya dikhAI de rahI hai athavA gatizIla dikhAI de rahI hai Ane vAle kala meM usakI gati thama jAne vAlI hai / dUsare zabdoM meM Aja jise hama caitanya samajha rahe haiM kala vahI jar3a siddha ho jAne vAlA hai / bacce laTU se khelate samaya usake Upara DorI lapeTa kara z2amIna para pheMka kara use ghumAte haiM / kAphI dera taka vaha apane Apa DorI se alaga rahakara bhI ghUmatA rahatA hai / zurU meM ghUmate huye usa lakar3I ke laTTa ko dekhakara Apa bhI Azcaryacakita ho jAyegeM ki binA kisI sahAyatA ke yaha akelA apane Apa kisa prakAra se dhUma rahA hai / lekina thor3I dera ke pazcAta hI vaha gira jAtA hai| ThIka isI prakAra hamArA zarIra 80 yA 100 sAla bAda gira hI to jAtA hai| itane sAloM taka hama apanI dasoM indriyoM *kI vAsanAoM se zakti pAkara laTU kI taraha ghUmate hI to rahe the| lekina usa laTU kI DorI meM tAkata dene vAle bAlaka ke hAthoM kI taraha se hI hamAre isa zarIra ko ghumAne vAlI ina indriyoM kI bhI tAkata dene vAlI koI caitanya zakti kahIM honI hI cAhie / anyathA ina indriyoM ko tAkata milegI kahA~ se? Aja taka hama sabhI sAMsArika indriyagocara vastuoM ko apane mastiSka se jAnate Aye haiN| lekina mastiSka kI bhI eka sImA hai| vaha yaha ki hamArA * dasa indriyA~-pA~ca jJAnendriyA~ evaM pA~ca karma indriyA~ haiM / | pA~ca jJAna indriyA~-A~kha, kAna, nAka, rasanA (jIbha) tathA tvacA (sparza kA anubhv)| pA~ca karma indriyAM-hAtha, paira, muMha (bolanA), liMga tathA gudA / For Private And Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhakti hI caitanyatA kA zrota mastiSka usa caitanya ko nahIM jAna pAtA hai, jahA~ se ina jar3a tulya kriyAoM kI Dora ba~dhI hai / agara mastiSka apane Apa meM svayaM caitanya hotA to apane caitanya svarUpa ke kAraNa usa caitanya zakti ko avazya hI pahacAna letaa| yahI eka kAraNa hai jisake dvArA hameM patA calatA hai ki hamArA mastiSka * bhI jar3a hI hai / isalie merA kahanA yahA~ kevala itanA hI hai ki yadi hameM usa caitanya ko jAnanA hai to usakI * mastiSka-AdhyAtma meM buddhi ko caitanya mAnA gayA hai jo sthUla zarIra ke sAtha-sAtha sUkSma zarIra meM bhI vidyamAna rahatI hai, jabaki mastiSka eka sthUla zArIrika avayava hai, isalie buddhi tathA mastiSka meM spaSTa antara samajhA jAnA caahie| prApti kA sAdhana kama se kama ma stiSka to nahIM bana sakatA hai / bAta bhI sIdhI sI hI hai jar3a ke dvArA hama caitanya ko kaise jAna sakate haiM / jabaki caitanya ke dvArA caitanya ko jAnane kA kAraNa hamArI samajha meM A bhI sakatA hai / mastiSka ke alAvA hamAre pAsa eka zakti ke rUpa meM mana aura hai jo, hameM apanI vicArazIlatA ke kAraNa hara samaya kriyAnvita rakhatA hai| lekina mana ko jAnane ke lie hameM thor3A kalpanA meM utaranA hogaa| cUMki mana kA koI sthUla svarUpa hamAre samakSa nahIM hai / isalie hI mastiSka kI koI bhI kArya zailI yahA~ kAma nahIM A sakatI hai| yahA~ to mana para vicAra karate samaya kevala kalpanA hI hamAre kAma A sakatI hai| kyoMki kalpanA ke dvArA hI hama cintana kara sakate haiM yA isa AdhyAtma darzana meM utara sakate haiM / asalI bAta to yaha hai ki, jahA~se yaha sthUla saMsAra miTatA hai vahIM se sUkSma saMsAra zurU hotA hai / jahA~ se jar3atA miTatI hai vahIM se caitanyatA zurU hotI hai / isalie pahale hameM sthUlatA se mastiSka ke stara para chuTakArA pAnA hogA tabhI hama sUkSma svarUpA mana para apanA anusandhAna kara sakege / kyoMki hamAre pAsa kartA to akelA hI hai| cAhe use hama mastiSka ke stara para vyasta rakhakara bAharI saMsAra ke kArya-kalApoM ko usase karAte jAyeM, athavA usa kartA kI zakti ko mana meM lagAkara apane bhItara ke AMtarika saMsAra meM utarakara gotA lagAyeM / .. kucha logoM kI yaha dhAraNA hotI hai ki kalpanA bhI to mastiSka ke dvArA For Private And Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 yoga aura sAdhanA hI hamArI buddhi meM pahu~catI hai / aura jitanA bhI prayatna karate haiM to hameM aisA hI lagatA bhI hai kyoMki, tathyAgata hamArA pratyeka kArya mastiSka ke dvArA hI to hotA huA hameM pratIta hotA hai / lekina mastiSka hamAre pAsa eka yaMtra yA kamyUTara ke rUpa meM hamAre zarIra meM hotA hai| jabaki jJAna hamAre sUkSma yA kAlpanika mana ke bhItara rahatA haiM / mana ke bhItara kA sUkSma avasthA kA AvaraNa lie hue vahI jJAna jaba mastiSka ke dvArA sthUla avasthA meM Akara prakaTa hotA hai taba hameM aisA ho to lagegA jaise ki, vaha hamAre mastiSka ke dvArA hI hameM prApta ho rahA hai / hameM dikhAI to A~kha ke lainsa se detA hai lekina dekhane vAlA mastiSka ke AdezoM se yukta koI anya paradA hai| isake bAvajUda bhI eka zaMkA logoM ko ora uThatI hai ki jisa mana kA paricaya hamase kevala kalpanA meM hI hotA hai usakA astitva hama kyA mAnakara tathA kipa prakAra se svIkAra kreN| hama eka uttala lainsa ke dvArA bhautika vijJAna kI prayogazAlA meM kisI vastu kA pratibimba parde para banA lete haiM / vaha parde para dikhAI bhI par3atA hai usakA philma para phoTo bhI khIMcA jA sakatA hai isalie use hama vAstavika pratibimba kahate haiM / dUsarI ora eka sAdhAraNa darpaNa ke sAmane hama svayaM khar3e ho jAte haiM taba bhI hama eka pratibimba apane hI cehare kA usake bhItara dekhate haiM / lekina use chU nahIM sakate use parade para nahIM banA sakate / isaliye use hama kAlpanika pratibimba kahate haiM / isakA matalaba yaha to nahIM ki kisI ke sAtha yadi kAlpanika zabda jur3a jAya to usakA astitva hI samApta ho jaaegaa| darpaNa vAle pratibimba kA astitva to hai lekina kAlpanika rUpa meM / usa pratibimba kA astitva to isa bAta se hI spaSTa ho jAtA hai ki hamArA ceharA vahAM maujUda hai aura jaba taka hamArA ceharA maujUda hai isa saMsAra meM isake dvArA prativimbata pratyeka pratibimba kA astitva rahegA hI, bhale hI vaha kAlpanika stara para hI kyoM na ho| ThIka isI prakAra mastiSka bhI kisI prakAra kA eka lainsa hai jisake dvArA hone vAlI bAteM vAstavika tathA tathyoM ke andara siddha karane lAyaka hotI haiM / jabaki hamArA mana eka prakAra kA darpaNa hai jisake dvArA hone vAle kArya-kalApa tathyoM se pare tathA kAlpanika rUpa meM hote haiN| lekina phira bhI jo kucha usake dvArA hameM For Private And Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhakti hI caitanyatA kA srota . kAlpanika rUpa se hI sahI patA calatA hai, to isakA sIdhA sA matalaba yahI hai ki mana kI kAlpanika prakriyAoM kA jo pratibimba svarUpa hamAre sAmane maujUda hai usakA mUla srota isa brahmANDa meM (darpaNa ke sAmane hamAre cehare kI taraha) kahIM na kahIM honA hI cAhie / isa prakAra bhI hama yaha dekhate haiM ki AdhyAtmika athavA abhI hama yaha kaha leM ki kAlpanika bAtoM ko jAnane ke lie, hameM vahIM AdhAra upayuMkta hogA jisake dvArA hameM ve kAlpanika bAteM vartamAna meM mAtama ho rahI haiM na ki anya koI AdhAra / ___ apane mana ke svarUpa ko jaba hama svIkAra kara lete haiM taba hamAre sAmane kucha bAteM apane Apa prakaTa hotI haiM / jo mukhyatayA pAMca haiM : 1. svapna dekhanA 2. kalpanA meM kho jAnA 3. mAnasika rUpa se yAtrA kara lenA 4. mAnasika bandhana 5. mAnasika darda yA mAnasika Ananda nidrA ke samaya hama apane svapnoM meM nAnA prakAra ke dRzyoM kA avalokana karate haiM to vahIM hama, kalpanA meM khokara hama apane mAnasa cintana meM lIna hote hai / jisake kAraNa sAhitya sajana kI kSamatA hama meM AtI hai| isI prakAra se hama apane sthUla zarIra se to ghara meM baiThe rahate haiM lekina apane mana kI isI zakti kA upayoga karake hama kalakattA kI kAlI devI ke mandira meM mUti ke sAmane pahu~ca jAte haiM aura isI prakAra kI ananya kAlpanika yAtrAyeM hamArI mAnasika yAtrAoM kI paridhi meM hI AtI haiM / jisa prakAra hamAre zarIra ke bandhana haiM jinake kAraNa hama asImita nahIM ho sakate (jaise bhAra hone kI vajaha se AkAza meM uTha tahIM sakate athavA binA svAMsa ke hama jIvita nahIM raha sakate) ThIka isI prakAra hI hamAre isa mAnasika svarUpa ke bhI kucha bandhana haiM / jaise hamArI kalpanA meM mana ke stara para koI bahuta hI sundara dRzya upasthita hotA hai lekina hama usa kAlpanika dRzya ko vAstavika dRzya meM nahIM badala pAte haiM ye majabUrI hI bandhana kA kAraNa yahA~ banatI hai| jahA~ hama mAnasika yAtrA karake mAnasika rUpa se pahu~ca jAte haiM, lekina For Private And Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 yoga aura sAdhanA vahA~ hama vAstavika rUpa se pragaTa nahIM ho pAte haiN| yahI eka kAraNa hai hamAre baccena hone kA jisake kAraNa hama asImita kI icchA rakhate hue bhI isa saMsAra meM sImita hI raha jAte haiN| hama isa saMsAra meM rahate hue yahA~ kI pratyeka bAta ko acche yA bure ina mApadaNDoM ke dvArA hI mApate haiM / zarIra ke stara para jaba hameM acchA lagatA hai use .hama mukhAnubhUti kahate haiN| aura vurA lagane para dukhAnubhUti / lekina mana ke stara para jaba hama acchI anubhUti se bhara uThate haiM use hama sukha na kahakara Ananda kahate haiM aura burA lagane para use mAnasika darda kahate haiM / zArIrika rUpa se sukha aura dukha anubhava karate hue hama itane prabhAvita nahIM hote jitane ki hama apane mAnasika stara para Ananda aura darda ko sahana karane ke papacAta prabhAvita ho jAte haiM / rAjamahala meM rahane vAlA samrATa Anandita ho hI koI jarUrI nahIM hai, jabaki, sar3aka ke kinAre baiThe hue phakIra ko Apa Anandita pA sakate haiN| bAharI paristhitiyoM se sukha aura duHkha meM pharka AtA hai lekina, apane mana ke bhItara ke Ananda aura darda meM ThIka unhIM paristhitiyoM se kucha bhI pa.rka par3ane kI sambhAvanA taba taka nahIM hai, jaba taka unameM svayaM mana bhI zAmila nahIM ho jAtA / merI apane jIvana meM sunI huI kImatI kathAoM meM se eka yaha hai jisameM eka hI prakAra kI bAharI paristhitiyoM meM alaga-alaga taraha ke manoM para kitanA viparIta yA alaga taraha kA prabhAva par3atA hai| eka sunAra aura luhAra kI dukAneM bilkula barAbara-barAbara thiiN| gvAlI samaya meM jisa prakAra sunAra aura luhAra Apasa meM dostAnA bAtacIta kara liyA karate the| usI prakAra sonA aura lohA bhI Apasa meM bAtacIta kiyA karate the / eka dina sonA lohe se bolA, "mitra eka bAta mujhe batAo, jisa hathaur3e se hama para coTa par3atI hai, ThIka vaise hI hathaur3e se mujha para bhIcoTa par3atI hai lekina maiM dekhatA hU~ ki piTate samaya tuma kucha jyAdA hI cillAte ho, kyA maiM jAna sakatA hU~ ki, tuma itanI adhika AvAja kyoM karate ho ?" thor3A sA saMyata hokara lohA bolA, "mitra tuma sonA ho aura piTate lohe ke hIr3e se ho, jabaki maiM lohA hU~ aura lohe se hI piTatA huuN| isI kAraNa merI cIkha jyAdA nikalatI haiM, kyoMki tuma gairoM se piTate ho koI khAsa bAta nahIM hai, lekina maiM apanoM se hI piTatA huuN| mere darda kA koI ora chora nahIM hai / " For Private And Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhakti hI caitanyatA kA srota dUsarA ApakI koI a~gulI cIra de to koI khAsa bAta nahIM hotI, lekina jarA apane hAtha se apanI aMgulI ko cIra kara to dekho, mAluma ho jAyegA apanoM kA darda kaisA hotA hai / rAste meM koI guNDA Apako thappar3a mAra de Apa ghara cale AyegeM eka do dina meM bhUla bhI jAyegeM, lekina kahIM ApakA bhAI Apako thappar3a mAra de to Apa jindagI bhara use nahIM bhUla pAte haiM, yahI hotA hai mana kA darda / Apa sAre saMsAra ko thakA sakate haiM lekina Apa apane hI mana ke sAmane thaka jAyegeM aura aisA yahA~ isa pRthvI para jIvita pratyeka insAna ke mana meM hotA hai / isake sAtha hI yaha bAta bar3e acche tarIke se hamArI samajha meM A jAtI hai ki, jahA~-jahA~ mana hai bahA~-vahA~ baicenI hotI hai / jahA~ mana hI nahIM hai vahA~ baicenI bhI kaise hogI? isalie vahA~ insAniyata bhI nahIM hogii| caitanyatA bhI kaise hogI ? vahA~ to jar3atA hogI, jahA~ jitanI jyAdA caitanyatA hogI vahA~ utanI jyAdA hI baicenI hogI / aura jitane jyAdA jora se Apa baicena ho jAyegeM utane hI jyAdA jora se usa baicenI se chuTakArA pAne kI koziza pAyege Apa apane mana ke bhItara / __ isI eka mAtra kAraNa kI vajaha se jo vyakti jitanA jyAdA bhAvuka hogA utanA hI jyAdA Apa usako prArthanAmaya pAoge / kyoMki prArthanA to bhAvanAoM kI kiraNoM para hI udaya hotI hai| prArthanAmaya jIvana to kevala usakA hI banatA hai jo, apane dila meM darda pAlanA jAnatA ho jo vyakti bhAvanA zUnya hai use to prArthanA ke dvAra para dastaka dene kA bhI adhikAra abho nahIM milA hai| bhakti ke liye to hameM prema se bhI Upara uThakara apanI bhAvanAoM ko aura kahIM lagAnA hotA hai / maiMne pahale likhA hai ki, bhAvanAoM ke dvArA jaba hama zarIra kI prArthanA karate haiM use hama prema kahate haiN| lekina jaba hama unhIM bhAvanAoM ko zraddhA dvArA azarIrI kI prArthanA meM lagAte haiM use hama bhakti kahate haiM / isa bAta ke do viSaya vastu haiM, eka hai bhAvanA jo caitanyatA kA dyotaka hai aura dUsarA hai zarIra jo jar3atA kA pradarzana karatA hai isalie hI prema meM kabhI hama bhakti kI tarapha jAte huye pratIta hote haiM lekina kucha samaya pazcAta hama apane Apako zArIrika indriya jAla meM phaMsA huA pAte haiM / prema meM AdhI bhakti hai aura AdhA kAma, yAnI bhakti aura kAma kA sammizraNa hai prema / dUsarI sthiti vaha hai jaba hama unhIM bhAvanAoM ke dvArA kisI azarIrI ko prArthanA karate haiM to vaha bhakti kahalAtI hai jisameM donoM hI pahalU sthUla For Private And Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar 44 yoga aura sAdhanA kI jar3atA se dUra haTa jAte haiN| jisake kAraNa se bhakti maiM kevala caitanya bhAva hI bacatA hai / isaliye bhakti meM prema kI taraha ke se bandhana nahIM banate haiM isIliye hI bhakti, do vyaktiyoM ke bIca nahIM ho pAtI yA do sthUloM ke bIca nahIM ho paatii| 'bhakti to bhakta ke mana aura bhagavAna ke bIca meM hI hotI hai| lekina zurU-zurU meM sAdhaka ko yA bhakta ko eka vizeSa kaThinAI AtI hai ki vaha apane mana kI bhAvanAoM ko kisa tarapha pheMke yA pravAhita kare / vaha kisakA cintana kare, vaha kisakI bhakti meM pdd'e| hamane isa saMsAra meM rahate huye abhI taka sthUla svarUpoM ko hI apane najadIka pAkara dUsare zarIroM se prema karanA sIkhA hai / Ajataka yahI bAta hamAre gale utarI hai ki hama apanI bhAvanAoM ko kisI kI nigAhoM meM yA kisI ke caraNoM meM apita kara sakate haiN| yahA~ bhI yahI Adata isa uparokta kaThinAI kA kAraNa banatI haiM / __isI bAta ko dhyAna meM rakhakara hamArI bhAratIya saMskRti meM, zurU meM sAdhaka ko yaha chUTa dI gaI hai ki vaha koI bhI pratIka jo use zubha lage, AkarSita lage use baha cunakara apanA sakatA hai aura dekhA gayA hai ki hama pratIka bhI usI prakAra ke cunate haiM jisa prakAra kI hamArI svayaM kI mAnasikatA hotI hai / jaise kucha loga mAM svarUpa ko sAdhane ke lie devI kA cayana karane haiN| kucha loga kRSNa kA bAla svarUpa svIkAra karate haiM yA kucha jo AdarzavAdI mAnasikatA se paripUrNa hai, to vaha rAma kA sahArA lete haiM, aura kucha jo kriyAtmaka vicAra ke haiM vaha mahAyogI kRSNa ko apanA pratIka mAnate haiM / hamAre bhAratIya darzana, bhAratIya saMskRti athavA hindU dharma ke mAnya pratipAdita siddhAntoM meM sabase mahatvapUrNa yadi koI siddhAnta hai to vaha yahI hai ki vaha hameM sAkAra kI pUjA karane kI chUTa detA hai / athavA mUrti pUjA hamArI saMskRti ko dena hai| isa sAkAra ko jAnabUjha kara hamArI sAdhanA paddhati meM zAmila kiyA gayA hai / sabase pahale hameM isI dvAra se gujaranA hotA hai / bhale hI thor3e samaya ke lie hI sahI / kyoM rakhA gayA hai yaha sAkAra kA dvAra hamAre aura nirAkAra ke bIca ? kyA hamArA rAstA lambA karane ke lie ? athavA hameM mukhya mArga se haTAne ke lie? athavA hamAre rAste ko saMgItamaya yA madhura banAne ke lie? isako jarA gaura pUrvaka aura dhairya pUrvaka bhI samajhane kI ceSTA kreN| kyoMki bahuta se logoM ne binA isa bAta For Private And Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhakti hI caitanyatA kA srota kI gaharAI ko samajhe hI mUrti pUjA kI nindA kI hai / isa prakAra ke nindaka logoM meM bahuta hI pratibhAzAlI vyaktitva bhI rahe haiN| agara vaha isako samajhakara apanI mehanata ko isa kSetra meM lagAte to Aja bAta kucha aura hI hotii| Ajakala skUloM meM choTe baccoM ko ginatI sikhAne ke lie tAroM meM piroI naI goliyoM se (jise avekasa bhI kahate haiM) ginatI sikhAte haiM kyoMki skUla Ane ke pahale vaha baccA kAMca kI goliyoM se hI to apane ghara para khelatA rahA thA / yahA~ skUla meM bhI usa nitAnta avodha bAlaka ko AkarSita karane ke lie goliyoM kA hI stemAla kiyA jAtA hai / ThIka isI prakAra isa mArga kI sAdhanA meM naye-naye sAdhakoM ke lie jinheM abhI yaha bilakula patA hI nahIM hai ki hama sAdhanA kisa prakAra se kareM isa sAdhana ke prati unameM AkarSaNa juTAne ke lie unakI citta dazA ke anusAra mUrti cunane kI chUTa dene meM burAI kyA hai ? jisa prakAra bAlaka jaba ginatI sIkha jAtA hai use una tAra meM piroI huI goliyoM kI AvazyakatA nahIM rahatI, ThIka isI prakAra jaba sAdhaka sAdhanA kA marma samajha letA hai taba vaha dvata para aTakA nahIM rahatA aura vaha apanI sAdhanA ke agale caraNa adveta para pahaca jAtA hai| dveta kA artha hotA hai jahA~ do haiM, eka bhakta aura dUsarA vaha jisakI bhakti kI jA rahI hai| yAni bhakti meM kartA maujUda rahatA hai aura jaba taka kartA maujUda rahatA hai apanI sAdhanA meM yaha sthiti dvata kI hI rahatI hai / aura jaise hI bhakta ko bhakti kA mahatva samajha meM Ane lagatA hai tabhI se vaha apane kartA bhAva ko tirohita karane meM laga jAtA hai / tathA dhIre-dhIre vaha apanI sAdhanA kI lagana se yaha jAna hI letA hai ki kartA ke bhAva ko tirohita karate-karate usakA vaha sAkAra paramAtmA bhI tiro-- hita hone lagA haiN| kyoMki vaha sAkAra paramAtmA bhI to hamane jaba pratIka ke rUpa meM cunA thA taba vaha hamArI mAnasikatAoM ke anurUpa hI to thA / aura asala bAta to yaha hai, ki kartA hone kA bhAva samApta hote-hote hamAre mana meM hamAre hone ke jitane bhI kAraNa hameM samajha Ate haiM, ve tamAma samUla naSTa hone lagate haiN| taba phira kyA bacatA hai, taba to kevala eka zraddhA kA bhAva bacatA hai jisameM na to bhakta hotA hai aura na hI pratIkAtmaka bhagavAna / isI bhAva ko hama advata bhAva ke zabda se jAnate haiM / advaita yAnI jahA~ do nahIM, basa eka hii|| isa taraha se hamAre bhAratIya darzana meM pahale sAdhaka ko gaharI bAta samajhAne For Private And Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 46 yoga aura sAdhanA se pahile use choTe-bar3e khilono ko mUrti pUjA ke rUpa meM jAnabUjha kara aura bahuta acchI taraha se soca samajha kara sambhAlane kI chUTa dI gayI hai / jaba hama bhakti kI taha taka pahu~cane vAle hI hote haiM tabhI hameM patA calatA hai ki na to kahIM koI apane se atirikta paramAtmA maujUda hai isa prakRti meM aura na hI apane se alaga koI dUsarA maiM maujUda hai| jaba itanA jJAna hameM apanI prArthanA rUpI sAdhanA se ho jAtA hai tabhI hameM una vAkyoM kI sArthakatA samajha meM AtI hai jisameM kahA gayA hai " aham brahmAsmi" / matalaba hama hI brahma haiM yahA~ isa bAta ko samajhate samaya yaha avazya hI dhyAna rahe ki, isa vAkya kA matalaba maiM hI brahma haiM nahIM samajha lenA cAhiye kyoMki maiM hI brahma hU~ samajhate hI eka prazna hamAre sAmane khar3A ho jAtA hai ki jaba maiM hI brahma hU~, taba phira bAkI saMsAra kyA hai aura bahutalogoM ne isa prakAra ke anubhava pAte hI apane Apako bhagavAna ghoSita kara diyA hai| yaha ThIka hai bahuta sArI alaukika zaktiyA~ jo eka parama puruSa meM hotI haiM sAdhAraNa puruSa meM nahIM hotI unameM A jAtI haiM / athavA unameM kucha aMza jinheM hama bhagabata svarUpa mAnate haiM A jAte haiN| lekina isake bAvajUda bhI kyA ve isa prakRti meM dakhalandAjI kara sakate haiN| aura basa, yahI akelI eka bAta parakha hai jo unheM bhagavAna se alaga puruSa ke rUpa meM yA manuSya ke rUpa meM banAe rakhatI hai / lekina yadi hama sabhI brahma haiM taba yaha bAta kucha jyAdA sarala hokara hamAre sAmane upasthita hotI hai| kyoMki tabhI hama yaha jAna pAte haiM ki yahA~ isa meM koI bhI kama nahIM hai| na to baha, aura na hI hama calane vAle samAna pathika haiN| bahuta bhItara se hama aura jur3e haiM athavA ba~dhe haiN| saba ke saba eka rAste meM vaha Apasa meM eka sUtra se hama isa saMsAra meM khUna ke rizte ko hI riztA mAnate haiM lekina yahA~ to apanI asmitA kA hI riztA hai, jo ki khUna ke rizte se to bahuta-bahuta guNA majabUta hai / khUna kA riztA to isa vartamAna zarIra ke chUTane ke pazcAta TUTa jAtA hai / lekina asmitA kA riztA to sadA zAzvata riztA hai jo hamArI mRtyu ke uparAnta bhI banA rahatA hai / isa bAta ko acchI taraha se hamAre mana meM khyAla A jAne ke pazcAta kyoM na hamAre cintana meM vizva bandhutva kI bhAvanA AyegI / aura jina logoM ne bhI brahma ke svarUpa ko isa prakAra se jAnA hai ve loga svayaMbhU bhagavAna na banakara apane For Private And Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhakti hI caitanyatA kA srota Apako usake aMza ke rUpa meM hI samajhate rahe haiM / aura jaba yahA~ kI saba jIvAmAyeM usakI aMza mAtra haiM to phira na to koI parAyA hai aura na hI koI vizeSa rUpa se apanA hai| taba ve tamAma duniyA~ kI dakiyAnUsI vicAradhArA se Upara uTha jAte haiM / unake liye jAti, dharma, rASTra ye tamAma bar3I-bar3I bAteM gauNa ho jAtI haiM / tathA isa prakAra ke loga isa sAre ke sAre saMsAra ko sarAya rUpa meM jAna dete haiM / yahA~ rahane vAlI sabhI jIvAtmAyeM yahA~ kI yAtrI haiN| hai, aura koI pA~ca dina bAda meM / kisI ke pAsa pA~ca aura kisI ke pAsa pA~ca dina kA anubhava kama / karake (kisI ko abhI kisI ko thor3I dera bAda meM ) pahu~canA hI hai / koI pA~ca dina kA dina pahale AyA anubhava jyAdA hai eka dina isa sarAya ko khAlI apane-apane gantavya sthala para 47 isa prakAra ke logoM ko saMsAra kI pratyeka vastu meM eka jaisA prema hotA hai ye kisI ke sAtha apremamaya to raha hI nahIM sakate / phUla aura kA~Te, duHkha aura sukha, zubha aura azubha, jabAnI aura bur3hApA, acchA yA burA, jIvana aura mRtyu ina tamAma sAMsArika bAtoM ko usa aMzI, jisake hama saba aMza haiM, usI ke prasAda ke rUpa meM grahaNa karate haiM / yahI hamArI bhAratIya saMskRti kA svarUpa hai / tathA isI ko acchI taraha se sAdhaka samajha kara vaha apanI prArthanA ke bhaviSya ke saMbhAvita svarUpa ko jAna pAtA hai / For Private And Personal Use Only isa prakAra se prArthanA yA bhakti ke svarUpa ko jAnakara hI, hama apane sUkSma evaM Antarika srota ko jAna pAte haiN| jisake tahata hama mastiSka kI jar3atA ko samajhakara mana kI yA apane bhItara kI asmitA kI caitanyatA ko jAnate haiM aura kevala taba hI hameM patA calatA hai, ki apanI caitanyatA ke srota ko jAnane ke lie, bhakti ke atirikta anya koI bhI sAdhana sAdhya nahIM ho sakatA hai / kyoMki koI bhI zatrutA mola lekara kahIM kisI ke bheda le sakatA hai| jabaki prema meM hameM hamAre sAmane aisI bAteM bhI prakaTa ho jAtI haiM jinakI hameM pUrva meM kalpanA bhI nahIM hotI hai / hama usa caitanya brahma ko jAnane ke lie ananya prakAra se tarIke apanA sakate haiM, lekina binA bhakti ko usameM sarvopari rakhakara hama usI prakAra se asaphala rahegeM jisa prakAra se sUkhe ThUMThe para phUla khilane kI kAmanA karake hama rahate haiM / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhyAya 5 cetana mana se acetana mana para pahuMcane kA phala hI siddhiyA~ yadi hameM isa saMsAra meM rahate hue pyAsa lagatI hai to, hamArI yahI pyAsa isa saMsAra meM kahIM na kahIM pAnI hone kI sUcanA bhI detI hai, aura jaba isa saMsAra meM kahIM bhI pAnI maujUda hai to, yaha bhI nizcita hI hai ki, use prApta karane kA koI na koI sAdhana isa saMsAra meM hogA hii| ____saiddhAntika rUpa se prArthanA ko samajhane ke lie isa uparokta bAta ko bar3e gahare meM samajha lenA caahie| bar3e gahare meM samajhane kA artha yahA~ itanA hI hai ki, hama kahIM kevala kautUhala vaza yA kevala zaukiyA hI to prArthanA ko samajhanA nahIM cAha rahe haiM / kyoMki isa taraha se yA to hama prArthanA ko samajha hI nahIM pAyegeM yA hamArA prArthanA meM praveza na hokara hama svayaM prArthanA se dUra bhaTaka jaaveNge| jaba taka hamAre andara mana meM usa amUrta kI pyAsa nahIM lagatI hai / taba taka to hameM yahI samajhanA cAhie ki abhI hamAre prArthanAmaya hone kA samaya nahIM AyA hai| kyoMki koziza karake kabhI kahIM kisI ko bhI pyAsa laga sakatI hai| hama jyAdA se jyAdA, pyAse hone kA abhinaya mAtra kara sakate haiM aura dekhane meM bhI. jyAdAtara aisA hI AtA hai / loga paramAtmA kA nAma bhI zaukiyA lete haiM / hama apane ghara meM hara mAha satyanArAyaNa kI kathA karabAte haiM, lekina saca to yaha hai ki mAhavArI paMDita hI Akara hameM subaha yAda dilAtA hai ki seTha jI Aja kathA hogii| aura taba hama kathA suna lete haiN| isameM bhI tAjjuba kI bAta yaha hai ki dera hone kI vajaha se mana meM dukAna cala rahI hotI hai aura udhara paMDita jI ko bhI dUsarI jagaha jAkara kathA kahanI hai / isalie vaha bhI jaldI meM ekAdha pRSTha chor3akara par3e jAtA hai / hama hara mAha usI eka hI kathA ko bAra-bAra sunate haiM lekina hama usa For Private And Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cetana mana se acetana mana para pahu~cane kA phala hI siddhiyA~ paMDita kI galatI ko nahIM pakar3a pAte / jabaki choTA bAlaka jo mana se kendrita hokara usa kathA ko suna rahA thA, rAta ko sote samaya apanI mammI se kahatA hai ki, " mammI-mammI subaha paMDita jI bhagavAna jI kI kathA ko bIca meM se chor3akara par3ha gaye the / " 46 bhasmI kahatI hai, "nahIM to / " taba vaha phira kahatA hai, "hA~, mammI jaba Apa prasAda banAne meM lagI huI thIM / " aura isI ke sAtha bAta AyI gayI ho jAtI hai / isa taraha se hama dekhate haiM ki prArthanA bhI hama isa taraha se karanA cAhate haiM jisameM karma to hotA hai lekina mana aura vacana nahIM / isa kAraNa se yaha prArthanA na hokara prArthanA kA dikhAvA mAtra hI hotA haiM, jahA~ prArthanA hI nahIM hai to phira kisa prakAra se hama prArthanA ke marma ko samajha pAyegeM / kucha loga mandira jAte haiM yA ve kisI siddha puruSa ' ke prati isalie zraddhA se bhara uThate hai ki vaha mahApuruSa hamArI amuka parezAnI se apane camatkAroM kA upayoga karake hameM bacA legA / hameM mukaddame meM vijayazrI cAhie, cunAva meM khar3e honA hai| paramAtmA koI aisA cakkara calAai jisakI vajaha se mere sAre pratidvandI apanA nAma hI vApisa le leM aura merA cunAva nivirodha ho jAe | aura yadi aisA ho jAya, to so rabadI gurudvArA meM kar3A prasAda apanI tarapha se car3hAU~gA athavA jo bhI manautI maiMne mAna rakhI haiM use avazya hI pUrA kruuNgaa| eka cora bhI corI karane jAte samaya devI mA~ ke mandira meM manautI mAnakara jAtA hai / yaha dUsare prakAra kI bhUla hai| kyoMki yahA~ zraddhA to hai lekina mazarta hai / kahIM zarta rakhakara zraddhA kI jA sakatI hai ? usakI tarapha jAne vAle rAste to bezarta haiM / jaba vaha hameM apanI duniyA~ meM bezarta rahane detA hai to hama usakI prArthanA meM zarta ke sAtha kaise praveza kara sakate haiM, kabhI Apane use kisI para bhI yaha zarta thopate hue dekhA hai yA to merA nAma japo nahIM to maiM abhI tumheM mAra dUMgA / vaha to ina bekAra kI bAtoM se dUra aura bahuta dUra hai / For Private And Personal Use Only vArSika parIkSAoM ke daurAna mandiroM meM bar3I bhIr3a lagI rahatI hai| lAina lagI rahatI hai prasAda car3hAne vAloM kI / ve chAtra isa AzA ke sAtha prasAda pahale se Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar yoga aura sAdhanA mUrti ko car3hAte haiM ki paramAtmA hameM parIkSA meM pAsa karavA degA aura nahIM to kama se kama do cAra pratizata kI bar3hata hamAre aMkoM meM dilA hI degaa| isa prakAra kI prArthanA meM hamArA dhyAna paramAtmA para kama apane phela yA pAsa hone para adhika rahatA hai / bIca-bIca meM thor3A-thor3A bhUle bhaTake mUrti kI tarapha bhI jhuka jAte haiM / nahIM to aksara apanI prArthanA kA sArA samaya apane meM hI ulajhakara bIta jAtA hai| jaba taka hama apane meM hI ulajhe haiM to yaha mArga bhI hamArI prArthanA kA sahI mArga kaise kahA jA sakatA hai ? ___ kyA isa paristhiti ko paramAtmA ko prApta karane kI pyAsa kaha sakate haiM ? asala meM yaha to pyAsa hai apane pAsa hone kI; na ki paramAtmA ke kSetra meM praveza pAne kii| ___ abhI taka hama apane Apako usakI prArthanA kA pAtra taka nahIM banA pAye haiM / aba bar3I ajIba parezAnI hamAre mastiSka meM khar3I ho jAtI hai, ki jaba hameM apane jIvana meM khar3I huI kisI parezAnI kA samAdhAna usake dvArA nahI ho sakatA hai phira kyoM hama usakI prArthanA kA bojha apane Upara uThAyeM ? isI zaMkA ko vajaha se ananya logoM meM prArthanA kA mahatva samajhane ko bhUla ho jAtI hai / asala meM yaha eka ulaTa phera sI lagatI hai| jisa pAnI kI hameM abhI aura isI vakta jarUrata hai use nahIM mAMge balki usase hama yaha prArthanA aura kareM ki hamameM pyAsa aura bhI tIbra tara rUpa se jge| ___maiMne Upara tIna prakAra ke sAdhakoM kA varNana kiyA hai| pahalA vaha hai jo kathA karAtA hai, dAna dakSiNA detA hai, dhArmika karma karatA hai| dUsarA apane svArtha pUrti ke lie bhagavAna ko AzvAsana detA hai manautiyA~ mAnatA hai yAni vaha apane vacana se ba~dhakara prArthanA karatA hai / aura tIsarA vaha hai jo prasAda agrima hI car3hAtA hai vaha zarta bhI nahIM rakhatA ki pAsa karegA to hI car3hAU~gA / isalie yaha sAdhaka anya donoM sAdhakoM meM to UMcA hai| kyoMki isakI zraddhA mAnasika rUpa se kucha jyAdA hai lekina ye tInoM hI prakAra kI prArthanAe~ haiM sazarta hI / kahIM na kahIM unake apane nijI svArtha unakI prArthanA meM jur3e hue haiM aura jaba taka hamArI prArthanA hamAre svayaM se jur3I hai, hamAre svArthoM se jur3I hai, taba taka paramAtmA se kisa prakAra jur3a sakatI hai| For Private And Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cetana mana se acetana mana para pahu~cane kA phala hI siddhiyA~ yadyapi uparokta tInoM prakAra kI prArthanAoM meM kramazaH mana bhI hai, vacana bhI hai aura karma bhI hai / lekina jaba taka mana, vacana aura karma eka hI prArthanA meM eka sAtha nisvArtha nahIM jur3ate taba taka hamArI prArthanA adhara meM hI aTakI huI hotI hai / kyoMki hamArI jitanI bhI kSamatA mana, vacana, karma ke rUpa meM thI vaha hamane lagA to dI lekina apane svArtha ko sAtha meM rakhakara lagAI galata rAste para / isI kAraNa se vaha vyartha hI calI gaI / jabaki hameM isa prArthanA ke mArga ko samajhane ke lie yaha cAhie ki mana ko lagAe~, usakI zraddhA tathA cintana meM, vacana kI zakti ko lagAe~ jJAna meM yA satsaMga meM, aura karmoM ko lagAyeM usakI hI kriyAoM meM, yAni ki yaugika kriyAoM meM / arthAta " tapaH svAdhyAyezvara praNidhAnAni kriyAyogaH / " 51 sarvaprathama jaba taka hamArA citta bilkula nirmala nahI ho jAtA, taba taka hama isa mArga kI pahalI sIr3hI hI nahIM car3ha sakate haiM / citta ko nirmala karane ke lie hameM apane Apa para apanI sampUrNa lagna ke sAtha meM mehanata karanI hogI, kyoMki abhI taka to janma-janmoM ke saMskAroM kA maila hamAre citta para jamA par3A hai / jisako binA mehanata kiye haTAnA itanA sarala kahA~ hai / hameM hamAre mana ke mandira ko khAlI aura sApha to karanA hI hogaa| nahIM to usa amUrta ko kahA~ virAjamAna karAyeMge / kyoMki jaba taka hamArA mana nizcala tathA niSkapaTa nahIM hai taba taka aisA sambhava kahA~ hai ? mana ke alAvA anya koI sthAna usako virAjamAna karane ke lie hamAre pAsa nahIM hai / phira bhI eka bAta aura hai, usa mana meM hama raheMge yA vaha hamArA paramAtmA, isalie hI kabIradAsa jI ne kaha diyA hai ki prema galI ati sA~karI, jAmeM do na samAe~ / For Private And Personal Use Only hamArA mana abhI taka to pada, pratiSThA, mAna-sammAna, strI, dhana, putra, vaibhava, aizvarya aura na jAne kitane hI sAMsArika svArthoM se bharA par3A hai isalie vaha kaise mana ke mandira meM utare / usakI tarapha se to sadA kRpA kI barasAta hotI hI rahatI hai / hamAre hI ghar3oM meM jagaha nahIM hai / yA to hama aura hamAre svArtha vahA~ raheMge yA vaha aura usakI kRpA / hama hI ar3acana haiM usake Ane meN| kyoMki jaba taka bIja -miTane ko taiyAra nahIM ho jAtA taba taka aMkura kaise phUTa sakatA hai| bIja ko to apanA miTanA svIkAra karanA hogA hI / tabhI vaha bIja aMkurita ho sakegA / isalie yadi hameM paramAtmA ke kSetra meM praveza karane kA praveza patra lenA hai, to yaha Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 52 yoga aura sAdhanA bAta acchI taraha se samajha lenI cAhie ki, hameM apane Apa ko mana ke stara para miTanA svIkAra karanA hI hogA / apane mana kA tamAma kUr3A karakaTa jise hama Aja taka svayaM kA svarUpa samajhe hue the, jalAkara khAka karanA hogA / aura vaha bhI kevala kSINa sI AzA ke sAtha jo kabhI milegI dUra aura bahuta dUra / . Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kabirA khar3A bajAra meM lie lakuTiyA hAtha / jo ghara bAre ApanA, vo cale hamAre sAtha // jo svecchA se khuzI-khuzI apane mana ke ghara ko jalAne ko rAjI hai kabIra dAsa jI kevala usako hI apane sAtha le calane ko taiyAra haiM, anya kisI ko nahIM / kyoMki aura koI bhI jisane abhI itanA sA bhI kArya apane Upara nahIM kiyA hai vaha to isa durgama sAdhanA kA pAtra bhI nahIM ho sakatA hai / lekina kisa prakAra se hama apane mana ke ghara ko jalAyeM ? isako kriyAtmaka rUpa meM samajhane ke lie hameM kramabaddha rUpa se dhIre-dhIre aura dhairyapUrvaka tapazcaryA karanI hogii| jisake phalasvarUpa pahale zarIra para phira buddhi ke vicAroM para aura anta meM tabhI hamAre mana para coTa hogI / isa tathAkathita tapazcaryA ko hI hama yoga sAdhanA kahate haiN| yoga kA zabda Ate hI prazna uThatA hai ki yoga kA to itanA bar3A kSetra hai usameM se hama apanI sAdhanA yoga kahA~ se zurU kreN| isake uttara meM mujhe kevala itanA hI kahanA hai ki hameM zurU meM jisa prakAra se bhASA par3hate samaya ka kha ga sIkhane par3ate haiM aura phira bAda meM hama sulekha likhanA sIkha jAte haiM ThIka isI prakAra se yoga sIkhate samaya bhI sAdhaka ko yahI rukha apanI sAdhanA ke daurAna apanAnA cAhie / anta meM jaba hama yoga kI prakriyAoM ke dvArA prANAyAma siddha kara lete haiM taba hI hameM patA calatA hai ki prANAyAma hI sabhI bindu hai / aura yahI eka mAtra sAdhana hai jisake dvArA hama mana saMyama meM kara sakate haiM / zarIra para saMyama to hama yogAsanoM ke abhyAsa ke dvArA bhI karanA sIkha jAte haiM lekina mana para saMyama to hama prANAyAma ke dvArA hI prApta karate haiM / sAdhanAoM kA AdhAra ke vicAroM ko apane yahAM isI saMdarbha meM eka bAta aura gaura kreN| ApakA yaha A~khoM se dikhAI dene vAlA sthUla zarIra hI to Apa nahIM ho sakate haiN| ApakA sampUrNa vyaktitva For Private And Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cetana mana se acetana mana para pahu~cane kA phala hI siddhiyA~ Apake isa pA~ca chaH phuTa ke zarIra ke bhItara hI samAyA ho aisA nahIM hai / ApakI AdateM, Apake vicAra, ApakI AkAMkSAe~ ApakA yaha sthUla zarIra kisI bhI prakAra se kaise ho sakatA hai / agara gahare meM socakara Apa dekheM, to Apa yadi kahIM ho sakate haiM, to Apa apane mana ke Asa pAsa hI ho sakate haiM / yahA~ taka to hama apanI antardRSTi se bhI jAna lete haiN| lekina asala bAta to yaha hai ki hama haiM mana ke bhI pAra bahuta dUra | aura cUMki prANAyAma apanI carama avasthA meM hameM mana ke bhI pAra le jAtA hai jahA~ kevala prANa hI zuddhatama rUpa meM hote haiM / vahA~ para bhI yahI prANAyAma hamAre prANoM ke vibhinna AyAmoM ko hameM darzAne kI kSamatA rakhatA hai / isa mArga ke mUrdhanya sAdhaka evaM mahAna yogI maharSi patanjili ne isa sampUrNa kriyA ko eka sUtra meM isa prakAra se likhA hai : 53 yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAradhAraNAdhyAnasamAdhayo aSTAvaGgAni / hama kisI banda kamare meM haiM, aura khir3akI ke dhuMdhale zIze se kamare meM prakAza hi AtA huA dekhate haiM to hama svAbhAvika rUpa se yahI socate haiM ki prakAza khir3akI se hameM mila rahA hai / lekina jaba hama prANAyAma ke dvArA apane netana mana ko nirmala banA lete haiM jisake kAraNa hamAre cetana mana kI khir3akI kA zIzA sApha ho jAtA hai taba hama isa cetana mana rUpI khir3akI para aTake nahIM rahate taba to zIze ke sApha ho jAne ke kAraNa apane Apa binA kisI ke batAe hue hI hameM sUrya kA sAkSAta hone lagatA hai / aura kevala isI uddezya kI pUrti hameM isa prANAyAma kI kriyA ke dvArA hotI hai / For Private And Personal Use Only lekina yaha hogA taba hI jaba Apa apanI bhautika deha ko zuddha aura sarala banA leMge, nahIM to hamArA yaha zarIra hamArI sAdhanA meM vAdhA banakara sAmane A jAvegA / isa bAta ko samajhane ke lie hameM phira se usa khir3akI kA sahArA lenA par3egA / mAnAki hama kamare meM maujUda haiM, khir3akI kA kAMca bhI sApha hai lekina aba bhI yaha jarUrI to nahIM hai ki hamArI svayaM kI A~kha jaba taka ThIka na ho hameM prakAza dikhAI de hI jAe | isalie jaba taka hamArI A~kha hI nirmala nahIM hogI taba taka sUrya ho yA na ho, khir3akI ho yA na ho, kyA pharka par3atA hai hameM prakAza hamAre pAsa pahu~cate huye bhI dikhAI nahIM de sakatA / isalie hameM yadi prANAyAma sAdhanA hai to Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 54 yoga aura sAdhanA svastha evaM nirogI zarIra kI pUrti hameM pahale karanI hI hogii| jo abhI zArIrika rUpa se rugNa haiM ve loga isa mArga ke yAtrI nahIM ho sakate / isa kAraNa se hI bAra-2 aura samajhA samajhA kara ananya tarIkoM se sAtvika AhAra aura yogAsanoM dvArA pradatta vyAyAma para jora diyA gayA hai| kaI loga apanI vizAla lambI-caur3I evaM moTI deha ko svastha zarIra mAna lete haiM jabaki moTApA to eka roga hI hai / yadi hameM prANAyAma karane kI taiyArI meM laganA hai to zarIra kA bhArIpana to calegA hI nahIM isalie hameM halkA evaM tIkSNatA se mukta bhojana karanA cAhie, jisase zarIra meM koSTha baddhatA nahIM rahe / kyoMki zarIra meM bhArIpana rahane se hamArI nAr3iyoM para bhArIpana rahatA hai / nAr3iyoM kA bhArIpana hI hamArI sAdhanA meM bAdhA upasthita karatA hai / prANAyAma karate samaya hama apanI svAMsa ke dvArA bahuta sArA kArya ina nAr3iyoM para hI karate haiM / prArambha meM yaha kArya asambhava sA hI lagatA hai| lekina yaha asambhava na ho kara kaThina avazya hai / isalie hI to zAnta mana tathA dhIre-dhIre abhyAsa karane ko kahA jAtA hai / isa samasta sAdhanA ke daurAna hameM kevala sAMsArika parezAniyA~ hI nahIM balki hameM apane andara kI mAnasika parezAniyAM bhI jhelanI par3atI haiM kyoMki isa rAste ke dvArA hama barhigamana nahIM karate / balki yAtrA zurU karate haiM antagamana kI / dUsare zabdoM meM bAharI sthUla mana se yAtrA zurU karake andara ke sUkSma acetana mana kI ora jAte haiN| jisa prakAra hamAre zarIra kA bhArIpana yaugika kriyAoM meM bAdhA banatA hai isI prakAra hI hamArI mAnasika tIkSNatA yA rugNatA sAdhanA kI Antarika kriyAoM meM bAdhA banatI hai| kyoMki tIkSNa vastuoM ke sevana se hamAre khUna para, khUna se mastiSka para unakI tIkSNatA kA asara hotA hai| cAhe unameM lAla mirca ho, garma masAlA ho yA zarAba / isa prakAra kI tamAma vastue~ hamAre khUna meM tIkSNatA lAkara hamArI mAnasika zAnti ko bhaMga karatI haiN| jisake kAraNa hama meM krodha yA tamoguNa kI vRddhi hotI hai| mAMsa-machalI kA bhojana karane se hamAre zarIra meM bhArIpana kI bar3hotarI hotI hai, jisake kAraNa Alasya yA rajoguNa kA prabhAva hamAre mana mastiSka para bar3hatA hai / jisakI vajaha se hamArI capalatA evaM sphUrti kA nAza hotA hai, aura jahA~ sphUti kI kamI ho aura krodha kI adhikatA ho vahA~ zAnti yA sAtvika vRttiyA~ For Private And Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cetana mana se acetana mana para pahu~cane kA phala hI siddhiyA~ kaise virAjamAna ho sakatI haiM / yahI kAraNa hai ki yoga ke sAdhakoM ko zuddha evaM sAtvika AhAra para vizeSa dhyAna dilAyA gayA hai / 55 kucha loga apanI icchAnusAra khAte pIte hue bhI yoga sAdhate hue dekhe jAte haiN| zurU-zurU meM unako koI vizeSa parezAnI nahIM hogI / lekina jaise-jaise vaha apanI sAdhanA kI gaharAI meM utarate jAveMge unako khAna-pAna kI mahattA apane Apa samajhane meM A jAtI hai / yadi isa prakAra ke sAdhaka yoga kI sAdhanA meM lage rahe to yaha nizcaya hI samajhanA yA to unakI sAdhanA kA mArga abaruddha ho jAegA athavA ve apanI AdatoM meM AmUla cUla parivartana kara leMge / aksara dekhane meM AyA hai, ki loga vyartha kI cIjoM ko hI chor3a dete haiM, yoga sAdhanA kI tulanA meN| kyoMki unako taba taka yoga kA svAda laga cukA hotA hai athavA isa tathAkathita khAna-pAna kI vyarthatA kA patA cala cukA hotA hai| jisake kAraNa unakI icchA zakti itanI balavAna ho cukI hotI hai ki ve apanI rasanendriyoM para vijaya prApta kara hI lete haiM / bahuta se sAdhaka ina rasanendriyoM ko siddha karane ke lie abhakSya padArthoM kA sevana karake apanI parakha karate haiN| anya kucha binA bhojana ke nirAhAra rahakara apanI sthiti para saMyama kara lete / isI zrRMkhalA meM kucha loga jo pahale rAsa raMga meM vyasta rahate the yA utejita saMgIta meM apane Apako vibhora rakhate the usake viparIta ve aba mauna rahakara apane Apako pAtra banAne kA abhyAsa karate haiM / isI prakAra jinheM hamezA kisI na kisI ke sAtha rahane kI Adata rahatI thI aura jinheM premIjana ke binA eka-eka kSaNa kATane ko daur3atA thA ve hI loga aba ekAMta ke prema meM par3ate dekhe jAte haiM / biyAbAna jaMgaloM meM, parvatoM kI kaMdarAoM meM, garbha gRhoM athavA anya kisI prakAra kI guphAoM meM ekAMta kI sAdhanA meM aise hI sAdhaka tallIna milate haiM | yahA~ isa ekAMta zabda ko bhI ThIka se samajha leM / For Private And Personal Use Only "kucha loga akele pana ko hI ekAMta samajha lete haiM jabaki akele kA artha hotA hai jahA~ hamAre sivAya aura koI nahIM hai / isalie akelApana kATane ko daur3atA hai jabaki ekAMta zabda kA artha hai eka kA bhI anta ho jAnA / jahA~ Apake rahate hue bhI Apa vahA~ nahIM rahate yahI sthiti ekAMta kI hotI hai aura jaba Apa vahA~ haiM hI nahIM taba akelepana kI pIr3A bhI kauna sahegA athavA kisase hogI / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 56 yoga aura sAdhanA aisI ekAMta kI avasthA meM hI sAdhaka ke mana meM zAnti Akara virAjatI hai / lekina zurU meM cUMki yaha anubhava hamAre lie nayA-nayA prApta huA anubhava hotA hai isalie eka bAra to yaha ekAMta kI gahna zAnti bhI bhaya kA kAraNa banatI hai / kyoMki isa avasthA meM hameM pahalI bAra apane svayaM kI riktatA kA anubhava hotA hai jisakI vajaha se hamAre mana ke aham ko coTa lagatI hai| lekina dhIre-dhIre hama apane abhyAsa ke dvArA isa ekAMta kI zAnti kI gahanatA ko aMgIkAra karanA sIkha hI jAte haiN| jaise hI hama apane hRdaya meM isa gahanatA ko aMgIkAra kara lete haiM usI kSaNa se hamAre lie prakRti kA khajAnA hAtha lagane kI sambhAvanA prabala ho jAtI hai / dhyAna rakhanA ? khajAnA hAtha lagatA nahIM kevala sambhAvanA hotI hai hA~ kucha-kucha taraMgeM udhara se AtI huI hameM AbhASita hotI haiN| prathama avasthA meM yaha taraMgeM bhI hameM DAMvADola kara detI haiM / kyoMki abhI taka to hama cetana mana ke dvArA bAharI sthUla sAMsArika kriyAoM meM lage the hameM apane anrtamana yA acetana mana meM jhAMkane kI phursata kahA~ thI lekina jaise hI hama cetana mana se acetana mana kI ora jAne lagate haiM taba hI mana ko vizeSa-vizeSa avasthAoM kA patA hameM calane lagatA hai| aura tabhI hameM yaha patA lagatA hai ki hama aba taka nAhaka ho jIvana bhara bhAgate rahe jabaki sArA kucha to hamAre andara hI maujUda hai, kastUrI mRga kI taraha / ThIka isI prakAra jaba hameM apane andara chipe khajAne kA patA lagatA hai tabhI hama jAna pAte haiM ki isa mArga ke sAdhaka yA yogI loga kisa prakAra se apane sAmane vAle ke mana ke vicAroM ko bhA~pa lete haiM aura usI ke anusAra ve usakA bhaviSya bhI batA sakane meM samartha ho jAte haiN| vartamAna meM kevala bhaviSya hI parilakSita hotA ho aisA nahIM haiM / bhuta jo gujara gayA hai vaha bhI acetana mana ko samajha lene ke pazcAta hamAre sAmane khulakara A jAtA hai / anAyAsa isa duniyA~ meM kucha bhI nahIM hotA hai / hameM jo pahale lagatA thA sArA kA sArA saMsAra eka itaphAka hai| yaha korA bhrama hI hai kArla mArksa kI taraha / sArA kA sArA yaha sAMsArika tAma-jhAma eka dUsare se sambindhita hai, guthA huA hai / anyathA yaha duniyA~ kaba kI bikhara gayI hotii| isa bAta ko acchI taraha samajhane ke lie yaha jarUrI hai ki Apa svayaM hI For Private And Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cetana mana se acetana mana para pahuMcane kA phala hI siddhiyA~ anubhava kreN| dUsare ke anubhava Apake kAma na A skeNge| kyoMki yaha kAryakrama Apake aura kevala Apake artamana meM ghaTita hotA hai Apake sAtha vAlA koI kitanA bhI najadIkI kyoM na ho, isa parivartana kI bhanaka bhI na pA skegaa| kyoMki pratyeka vyakti apane Apa meM akelA hai tathA pUrNa hai| pratyeka vyakti kA apanA alaga mana hai / isalie hI mana kI anubhUti bhI to alaga hI prApta hotI hai / Apake kahe vAkya apane kAlAntara meM satya siddha hone lage taba Apako kevala itanA hI samajhanA cAhie ki hamArA mArga ThIka cala rahA hai yA apanI kozizoM ke dvArA maiM zAyada sahI rAste para A gayA huuN| dhyAna rhe| isako prasAda rUpa meM svokAra kareM, haka rUpa meM nhiiN| kyoMki prArthanA se prasAda hI milatA hai haka nhiiN| __ jaba Apa yaha mahasUsa karane lage ki anAyAsa hI kucha vicAra jAne kahA~ se Apake mastiSka meM hozapUrvaka A gaye hoM, athavA kisI vicAra ke badale meM usakA nirNaya Apake samakSa mana meM eka kauMdha kI taraha se anAyAsa hI A gayA ho taba hI samajha lenA cAhie ki yahI mArga hamAre cetana mana se avetana mana para le jAne kA hai / jisa para hama aba cala rahe haiM / For Private And Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhyAya triguNAtIta avasthA kA bodha bhagavAna zrI kRSNa ne gItA meM mukhya rUpa se samajhA-samajhAkara jo bAta kahI hai, vaha yahI bAta kahI hai ki, tU apanA karma kara lekina phala kI AkAMkSA mata kara / bar3A aTapaTA lagatA hai yaha ki binA phala kI apekSA kie hue koI karma isa duniyA~ meM hotA hogA bhalA ? kyoMki buddhi sIdhA sA prazna khar3A kara detI hai ki jaba kisI phala ke pariNAma kI icchA hI hameM nahIM hai, to phira hama karma kisalie kareM ? isake viparIta mAnava mana ko to yaha acchA lagatA, "yadi kRSNa yaha kahate ki koI bhI karma mata kara aura manacAhA phala prApta kara / ' kitanI suvidhAjanaka bAta hotI, yadi aisA kRSNa kaha jaate| unhoMne aisA kaThina vaktavya kyoM diyA ? aisI kyA vizeSa bAta hai uparokta eka lAina ke isa battAvya meM, jo gItA ke sAra sRna makkhana ke rUpa meM sabase Upara taira rahA hai / agara vAstava meM Apa isa choTe meM vaktavya kI gaharAI nApanA cAheM to Apa pAyeMge bhI bar3I gaharI bAta / isa choTI sI bAta maiM kRSNa ne hamako kahA~ se kahA~ pahu~cA diyA hai / kRSNa kauna se karma kI bAta kara rahe haiM aura kauna se phala kI ? karma para to unhoMne kyoM itanA jora diyA ? jabaki phala para to unhoMne svAbhAvika jora bhI nahIM rahane diyA hai / / isake pIche koI na koI gahana kAraNa honA cAhiye, aura mere dekhate-dekhate, hai bhI kAraNa gahana hii| ___ yadi kRSNa kahate ki amuka karma karo, to amuka phala kI Apako prApti hogI, to galata ho jAtA aura isake viparIta kRSNa yadi yaha kahate, ki amuka phala kI prApti ke lie amuka karma karo, taba bhI galata ho jaataa| kRSNa jaisA caitanya For Private And Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir triguNAtIta avasthA kA bodha purupa mahAyogI hamArI jar3a buddhi ke tarkoM meM phaMsegA aisA sambhava nahIM / isaliye hI kRSNa ne gItA meM kahA hai ki sAdhaka kisI bhI stara kA ho use zurU-zurU meM apane nitya karmoM ko sAdhaka banAkara apanI karma sAdhanA zurU kara denI cAhiye, lekina dhyAna rahe, karma karate samaya hameM usa karma se svayaM ko jor3a nahIM lenA hai / nahIM to, vaha karma niSkarma na hokara sakarma ho jAtA hai / aura aisA sakarma hI hamAre saMskAroM kI kar3iyoM meM eka kar3I aura jor3a detA hai| javaki agara hama usI karma ko paramAtmA kA karma yA usake prati samarpita bhAva se karate haiM, taba usa karma kA prabhAva hamAre mana mastiSka para nahIM par3atA hai| kevala aisI paristhiti meM hI hama usake pariNAmoM se achUte raha pAte haiM / yaha bAta to rahI kucha UparI samajha kii| kyoMki ina sIdhI-sIdhI bAtoM ko samajhate hue bho hama inheM ThIka se kahA~ samajha pAte haiN| inako samajhane ke lie hameM AdhyAtmika gaharAI meM DubakI lagAnI hogI, tabahI hama "karmaNye vAdhikAraste mA phaleSu kadAcan" kA artha sahI mAyane meM samajha pAyeMge / jaise koI gurU apane ananya ziSyoM ko eka hI kriyA sikhAtA hai, lekina usa kriyA ke anubhava pratyeka ziSya ko alaga-alaga hote haiN| kyoM hotA hai aisA? isa bAta para jaba hama gaura pUrvaka cintana karate haiM taba kucha naI bAteM hamAre sAmane prakaTa hotI haiN| eka to yaha ki una ziSyoM kI lagana yA tIvratA alaga-alaga zreNI kI hogI, jisakI vajaha se pariNAma alaga AyegeM hI, dUsarI vajaha yaha hai ki ve ziSya kina-kina saMbhAvanAoM ko lekara isa pRthvI para paidA hue haiM ? athavA unake mana meM kisa-kisa taraha ke saMskAra bhare haiM ? una saMskAroM ke kAraNa se bhI unake karma karane kI zailI meM antara par3a jAtA hai / aura tIsarI bAta hai unakI apanI caMcala vRttiyA~ ? kyoMki jaisA maiMne pahale likhA hai ki jaba taka citta kI vRttiyA~ hameM thor3A ArAma nahIM lene detI hai, taba taka hamArA mana khAlI nahIM hotaa| aura jaba taka hamArA mana khAlI hI nahIM hai taba taka zarIra se kiyA karate hue bhI hama kucha nahIM karate haiN| isaliye jaba taka hama (tInoM taraha se) eka jaisI paristhitiyoM meM rahakara, eka jaisI mAnasika avasthA meM tathA eka jaisI gati se koI eka karma nahIM kareMge, tama taka eka jaise pariNAma hameM kaise prApta ho skeNge| aura mAnava manoM kI bar3I se bar3I viDambanA yaha hai ki isa saMsAra ke eka For Private And Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 60 yoga aura sAdhanA kinAre se dUsare kinAre taka hama DhUMDha-DhUMDha kara bhI thaka jAyeMge lekina eka jaisI sthiti kA dUsarA mana isa duniyAM meM nahIM DhUMr3ha sakeMge / isalie bhI pariNAmoM meM parivartana AnA svAbhAvika hai | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hama apane svabhAva vaza cAhate yaha haiM ki, jaba hama karma eka jaise kara rahe haiM taba hameM phala bhI eka jaise prApta hone caahiye| jo ki bilakula asambhava hI to haiM / isa prakAra aisI sthiti meM hameM hamAre karmoM dvArA jo phala hameM prApta hote haiM unameM hamAre saMskAroM kA bhI bahuta bar3A hissA zAmila bar3A kAraNa hai eka karma se ananya prakAra ke phaloM ke ko bahuta sarala karane kI vajaha se kRSNa ne kahA hai ki matakara / " hotA hai / aura yahI sabase prApta hone kA / isI bAta "tU karma kara phala kI cintA ghara para pahale se hamAre yahA~ gAvoM meM anAja ke bhaNDAraNa ke lie apane gharoM meM miTTI kI koThI banAte haiM / Ajakala to usI DijAina kI lohe kI caddaroM kI banane laga gayI haiM / isa prakAra kI TaMkiyoM meM anAja ko inake Upara vAle bar3e muMha se bhara dete haiM / aura jaba jarUrata ke samaya anAja nikAlanA hotA hai, taba usake choTe DhakkanadAra muMha se nikAla lete haiM / eka behada bhulakkar3a kisma kA vyakti, jisako 'subaha kI bAta zAma ko yAda nahIM rahatI thI, aura zAma kI bAta subaha yAda nahIM rahatI thI, aisI hI eka TaMkI ko bAjAra se kharIdakara apane ghara le AyA / kharIdA huA gehU~ usane usameM bhara diyA / kucha dina bAda jaba usake pAsa se pisA huA ATA samApta ho gayA to usane socA ki anAja lAnA par3egA, use TaMkI meM gehU~ kI yAdadAzta hI nahIM rahI / vaha bAjAra gayA aura vahA~ se jaisA ki usa samaya usake mana ne cAhA, gehU~ aura canA milI huI gocanI kharIdI, aura ghara lAkara usane apanI usI TaMko meM DAla dii| bAda meM jaba ATA pisAne ke lie nIce vAle dvAra se gocanI pIpe meM bharane ke lie Dhakkana kholA, to vaha bar3e bhArI Azcarya meM par3a gayA 1 are, yaha kyA huA ? maiMne isa TaMkI meM DAlI to gocanI thI ye gehU~ kyoM nikala rahe haiM / isa gocanI meM se canA kaise gAyaba ho ge| vaha bar3I ulajhana meM par3a gayA / usane apane dimAga para bahuta jora DAlA, anAja vAle dukAnadAra kA bila bhI dekhA / kahIM koI galatI nahIM dikhAI de rahI thii| bila para bhI gocI likhI huI thI, isake sAtha hI usane bar3I umaMga se gocanI kharIdI bhI thii| visa For Private And Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir triguNAtIta avasthA kA bodha usane isa TaMkI meM DAlA thA, phira galatI kahA~ thI usakI samajha meM nahIM A rahA thA / jaba hara tarapha se soca vicAra kara thaka gayA, aura koI bhI hala isa samasyA kA nahIM nikala sakA / tatra anta meM vaha apanI kismata ko kosane lagA, aura kahane lagA ki apanI kismata hI kharAba haiM karate kucha haiM aura hotA kucha hai / DAlI gocanI thI aura nikala rahe haiM gehU~ / For Private And Personal Use Only 61 ThIka yahI sthiti hamArI aura hamAre karmoM kI hai| pichale janmoM meM hamane kyA-kyA kiyA hai | hamArI yAdadAzta meM nahIM hai / kaise-kaise karma hamAre pichale ananta janmoM ke bIja ke rUpa meM hamAre acetana mana para jamA haiM, hameM kucha bhI patA nahIM hai aura na hI koI tarIkA hamAre pAsa maujUda hai, jisake dvArA hama pichalI bAtoM ko ughAr3akara apanI yAdadAzta meM le AyeM / isa janma kI tamAma bAtoM kA hisAba to hameM patA rahatA hai / jisako apanI yAdadAzta meM lAne ke pazcAta hama pAte haiM ki hamane kabhI kisI kA dila nahIM dukhAyA, kisI kA mAla nahIM curAyA, mandiroM meM darzana karane subaha zAma jAte rahe haiM, mahIne meM eka bAra satyanArAyaNa bhagavAna kI kathA bhI karAte rahe haiM / dvAra para Aye kisI bhikhArI ko bhI khAlI jholI nahIM lauTAyA hai / ghara para Aye atithi kA bhI satkAra pUrNa zraddhA se karate haiM / karate to hama acchA haiM lekina phala hameM burA prApta hotA hai| isI kAraNa se dila meM itanI ghabarAhaTa hotI hai aura aisA lagane lagatA hai ki usa parama pitA ne hamArI tarapha se A~kheM hI banda kara rakhI haiN| jabaki hamArA par3ausI itanA duSTa hai, usameM to par3IsiyoM jaisI bhAvanA taka nahIM hai / jaba taba apane agala-bagala vAloM se lar3atA rahatA hai / duniyAM bhara ke jitane duSkarma haiM unheM vaha karatA hai| itane sabake bAvajUda bhI usake chakke paMje bar3hate hI jAte haiM / lakSmI maiyA bhI usI ke Upara kRpA kiye rahatI hai / Upara se vaha itanA kamInA aura hai, vaha hamArI khillI aura ur3AtA hai / taba nahIM AyegA yA itanA saba sahana karane ke pazcAta kyA hama vicalita nahIM ho jAyeMge / avazya hI ho jAveMge, saba dharma karma chUTa jAvegA / hama bhI satkarmoM se haTakara duSkarmoM ko karane laga jAveMge / aura na jAne kitane-kitane loga aisA karane laga bhI jAte haiN| ThIka isI manodazA ko samajhane ke lie tathA isI sthiti se ubArane ke lie hIM kRSNa eka stambha kI bhA~ti hama saba sAMsAriyoM se kaha rahe haiM ki tU karma karatA jA, phala kI icchA mata kara / hameM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 62 yoga aura sAdhanA phala kA hamArA adhikAra to hai lekina abhI hameM yaha to patA nahIM hai, ki kala kI paristhitiyoM meM hamAre pUrva ke saMcita kauna se saMskAra aba avatarita hone vAle haiM yA ho rahe haiM / abhI hamane jo satkarma kiye haiM ve to taba hI nikala kara Avege, jaba pahale ke saMcita tamAma acche bure karma samApta ho jAvege / Upara kI bAda meM DAlI huI gocanI to taba hI nikalanA zurU karegI jaba taka nIce ke hisse meM pahale se par3e hue gehU~, samApta nahIM ho jAte haiM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cAra veda chaH zAstra meM, bAta likhI haiM doya / dukha done dukha hota hai, sukha dIne sukha hoya / / isalie yaha bAta hamezA dhyAna rakheM hamArA koI bhI karma niSphala nahIM rahatA hai | cAhe vaha acchA ho yA burA ? hamArA phala kI tarapha dhyAna hameM apane patha para nirantara avicalita hue tabhI sambhava ho sakegA jaba hama pratyeka karma ko karane prati AzAnvita hokara intajAra nahIM karate / jaba taka hotA hai, taba taka karma meM bhI hama pUrNa manoyoga se kendrita nahIM ho pAte / isalie hama sampUrNa kSamatA ke sAtha apanI prArthanA kI sAdhanA meM lage raheM na ki usakI prApti meM / calate rahanA hai | lekina yaha ke pazcAta usake pariNAma ke isake alAvA jo bAta khAsa taura se sAdhaka ke lie, vizeSa bAta bhagavAna kahI hai vaha yaha hai ki tU mujhako hI bhaja aura usake bAda jo kucha bhI tujhe prApta ho, use bhI tU apane pAsa mata rakha, use bhI mere lie hI samarpita kara de / jitanI kaThina bAta pahalI thI, usase bhI jyAdA yaha bAta kaThina ho gaI / eka to sAdhanA kI, itanI kaSTaprada evaM kaThina prakriyA / (jisake antargata apane Apa ko samApta karake yAni samutva bhAva sahita tapazcaryA karake, bar3I hI muzkiloM se jUjhate rahane ke pazcAta thor3I sI siddhiyoM kA prApta honA) dUsare yaha ki unheM bhI maiM apane stemAla ke lie na rkhuuN| unheM bhI paramAtmA ke lie bheMTa kara dUM / kaisI vicitra bAta hai / koI hajAroM lAkhoM sAdhakoM meM se kisI eka ko saphalatA milatI hai | aba apanI maMjila para pahu~cakara jaba Anandatireka ke kSaNa hamaiM Ane For Private And Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir triguNAtIta avasthA kA bodha 63 vAle haiM, yA jabaki apanI kar3I mehanata se kI huI kamAI kA stemAla karane ke hama huye haiM, taba hI bhagavAna hamAre hAtha kATe le rahe haiM, aura kaha rahe haiM ki isakA upayoga mata kara balki khAte kI samasta rakama ko mere khAte meM sthAnAntarita kara de, apane hAthoM meM bilkula mata rakha / aba kaise himmata ho, bar3I muzkila se pAsa AyI rakama ko, dUsare ko sauMpane kI, kyoMki agara rakama corI kI hotI to taba bhI koI bAta nahIM thI, kisI dUsare kI udhAra hotI taba bhI cala sakatA thA, lekina yaha to bIsoM nAkhUnoM kI kamAI hai, ise kaise kisI ko sauMpa deM / isI sandarbha meM mujhe eka mahAjana kI kathA yAda AtI hai / jise maiM yahA~ likha rahA hU~ / eka mahAjana ke eka hI lar3akA thA / vaha lar3akA aba bIsa varSa kA ho cukA thA / isalie mahAjana ne socA ki lar3ake ko kArobAra kA kAma samhAlanA hai, isalie kucha cIjeM isako sikhAnI haiN| isa bAta ko socakara mahAjana ne beTe ko bulAyA aura usase kahA ki "beTe bAjAra jAo aura kucha kamAkara lAo, aura jaba taka kucha paisA kamA na lo taba taka lauTanA nahIM / " isa vAta ko sunakara beTA calA gayA aura ghara pahu~ca gayA / vaha jAkara apanI mA~ se bolA ki, "pitAjI ne kahA hai ki jaba taka kucha kamA nahIM lete taba taka vApisa nahIM lauTanA / " mA~ bolI, "beTA cintA mata kara, maiMne kucha paise jor3a-jor3akara bacA liye haiM, ye le pUre cAlIsa rupaye haiM, jAkara pitAjI ko de do / " dina bhara vaha lar3akA ghara para rahA aura zAma ko acche dhule huye kapar3e pahanakara, bAla vagairaha saMvAra kara una cAlIsa rupayoM ko lekara dukAna para pitAjI ke sAmane pahu~ca gayA / dukAna para pahu~cate hI mahAjana ne beTe kI zakla sUrata dekhakara hI andAjA lagA thA ki kahIM kucha dAla meM kAlA hai| khaira " "usane lar3ake se pUchA, "kaho beTe kamA lAe ?" lar3akA bolA, "hA~ pitAjI lo ye pUre cAlIsa rupaye haiM / " rupayoM ko dekhakara mahAjana bolA, "jAo, ina rupayoM ko usa sAmane vAle kUa meM DAla Ao / " lar3akA pahale to ackcaayaa| lekina pitAjI kI AjJA karake usane una rupayoM ko kUoM meM DAla diyA / rAtri ArAma se ko zirodhArya gujara gayI / For Private And Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA lekina dUsare dina phira vahI bAta mahAjana ne apane beTe se kahI ki, "jAo beTe Aja phira kamA kara lAo, aura isa bAta kA dhyAna rakhanA ki binA kamAe mere pAsa vApisa nahIM lauTanA / " lar3akA phira mA~ ke pAsa pahuMcA aura vahA~ pahu~cakara sArI bAteM mAM ko batAI / mA~ bolI, "aba maiM kahA~ se daM, mere pAsa jo kucha jamA paise the vo to tujhe kala hI de die the, aba to mere pAsa haiM hI nhiiN|" lar3akA bar3A mAyusa huA ki kyA kare / yAMDA socakara apanI bahana ke pAsa gayA / vahA~ jAkara use kucha tasallI huyI, kyoMki kucha kaha sunakara jaise-taise Aja bhI use bIsa rupaye mila hI gae the| una rupayoM ko lekara vaha zAma ko pitAjI ke sAmane hAjira ho gayA / mahAjana ne to phira vahI bAta kahI ki, "jAo sAmane vAle kUle meM DAla Ao / lar3akA anamane mana se uThA aura sAmane vAle kUr3e ke pAsa jAkara khar3A hokara socane lagA ki, yaha kyA majAka hai / kahIM pitAjI kA dimAga bur3hApe meM cala to nahIM gayA hai / kala mAtAjI ne de diye the, Aja bar3I muzkila se bahina ne diye haiM / aura ye kaha rahe haiM ki inako bhI kUoM meM pheMka duuN| yaha kyA pahelI hai / merI samajha meM to kucha nahIM A rahA hai / vaha itanA soca hI rahA thA ki pIche se mahAjana jo usakI tamAma gatividhiyoM para najara rakhe hue thA, ne kahA, "ki kyA bAta hai, beTA dera kisa bAta kI hai| "DAla do kUe meM" lar3ake ne pIche mur3akara eka bAra pitAjI kA tarapha dekhA tathA usake bAda usane ve bIsa rupaye kUe meM DAla diye / aura gadadI para Akara baiTha gyaa| tIsare dina phira vahI bAta mahAjana ne beTe se kahI ki jAo aura zAma ko tabhI vApisa AnA jaba budha kamA lo| lar3ake ko apane pA~voM ke nIce se jamIna khisakatI sI najara AyI, mare se mana se vaha pitAjI kI nigAhoM ke sAmane se haTane kI garaja se, vaha eka banda par3I dukAna ke sAmane Akara khar3A ho gayA aura socane khagA ki aba kahA~ jAU~? subaha ke karIva dasa baje the| usakI samajha meM to kucha A hI nahIM rahA thA ki vaha kyA kare / jisame ki vaha kucha paisA zAma taka kamA ske| pahalI bAra apanI jindagI meM zAyada use isa taraha se socanA par3a rahA thA, aura Aja hI apane jIvana meM pahalI bAra usane apane mastiSka para bar3atA huA jora sApha-sApha mahasUsa kiyA thA / gyAraha baje ke karIba use khyAla AyA ki isa prakAra khar3e-khar3e to koI kAma calane vAlA nahIM hai| kahIM na kahIM koI upAya DhUMr3hanA hI par3egA / jaba For Private And Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar triguNAtIta avasthA kA bodha usane aisA socane kI apanI himmata jagAI to eka bAta mastiSka meM aura AI ki isa bAjAra meM itane sAre loga kAma para lage hue haiM, inameM se kucha samajhadAra hoMge to kucha nA samajha bhI hoNge| jaba ina sabako kAma mila sakatA hai to phira mujhe kyoM nahIM mila sakatA hai ? usane isa sthAna ko jahA~ para vaha khar3A thA, gaura se dekhA aura usa sthAna ko dhanyavAda dekara vahA~ se kAma kI talAza meM nikala par3A / dhanyavAda usane isaliye diyA thA kyoMki jindagI kI zikSA kA pahalA sabaka use isI sthAna para hI to milA thaa| thor3I dUra jAkara dekhA ki eka nayI imArata meM kAma ho rahA hai / majadura sAmAna Dho rahe haiN| saMgatarAza patthara meM khudAI kA kAma kara rahe haiM / mistrI loga IToM kI cinAI kara rahe haiM / unake Upara eka par3hA likhA sA AdamI unako samayasamaya para nirdeza de rahA hai / itanA saba dekhakara vaha binA kucha soce samajhe usake pAsa jAkara bolA, "kyA Apa mujhe apane yahA~ kAma para rakha sakate haiM ?' usa vyakti ne isa lar3ake ko Upara se nIce taka dekhA aura mana meM socA yaha to kisI acche ghara kA lar3akA dikhAI detA hai| _ "ghara se bhAgakara Aye ho / " vaha ThekedAra sarIkhA vyakti bolaa| isake uttara meM lar3ake ne kahA ki "nahIM sAhaba, mujhe to ghara se Adeza milA hai ki maiM kucha bhI kamAkara laauuN|" isake bAda usane sArI kahAnI usa vyakti ko batA dI / usa sahRdaya' iMsAna ne kahA-"aba bAraha bajane hI vAle haiM, thor3I dera meM khAne kI chuTTI hogI, isalie eka baje A jAnA, tuma bhI kAma para laga jAnA, Aye dina kI majadUrI ke rUpa meM zAma ko tumheM pA~ca rupaye mila jAyegeM / " jisa lar3ake ne abhI taka ghara se bAhara nikala kara nahIM dekhA ho / usake sira para paccIsa kilo kI parAta sAmAna se bharakara lAdI gaI ho, aise lar3ake kI A~khoM ke sAmane a~dherA Ane meM kitanI dera lagatI hai| lekina cUMki lar3ake meM honahAra evaM aklamandI ke saMskAra maujUda the| jaise taise apane Apa para kAbU karake usane zAma ke pAMca baje taka kA samaya pUrA kiyaa| cAra ghaNToM meM hI ceharA murajhA gayA / kapar3e gande ho gae / bAloM kI to cale kyA cAMda bhI pilapilI ho gayI thii| subaha se khAnA bhI nahIM khA pAyA thaa| bhUkha kI bajaha se hAla aura bhI burA thaa| khaira jaise taise vaha apanI majadUrI ke paise lekara apane pitA ke pAsa pahu~cA aura cupacApa For Private And Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar yoga aura sAdhanA unake sAmane pA~ca rupaye nikAla kara rakha diye| Aja pichale dinoM jaisI akar3a bhI nahIM thI vahA~ baiThe hue sira bhI jhukA huA thA / mahAjana bolA, "jAo inako sAmane vAle kUoM meM DAla aao|" lar3akA vaise hI jyoM kA tyoM baiThA rahA, jaise usane kucha sunA hI nahIM ho / mahAjana ne apane zabda dubArA se doharAye / abakI bAra lar3ake ne apanA sira Upara uThAyA aura A~khoM meM A~sU bharake bolA, "itanI mehanata se maiMne ye pA~ca rupaye kamAe haiM aura Apa inheM kUoM meM pheMkane kI bAta kaha rahe haiM / merI samajha meM nahIM AtA ki aba aura kaunasI bAta raha gaI hai| jise Apa mujhase karAnA cAhate haiM / aura cUMki merI mehanata kI kamAI hai / isalie isa kamAI ko bhI maiM apane pAsa hI rkhNgaa|" java mahAjana ne dekhA ki beTe ko paise kA mahatva samajha meM A gayA hai / taba vaha apane beTe se bolA, "una rupayoM ko mujhe de do maiM unheM apanI tijorI meM rakha detA huuN| Aja mujhe behada khuzI ho rahI hai ki Aja tumane kamAne kA mahatva jAna liyA hai / Aja mujhe ThIka vaisI hI khuzI ho rahI hai jaisI ki taba huI thI jaba tUne pahalI bAra pAvoM se khar3e hokara calakara dikhAyA thaa|" lar3ake kA asamaMjasa bar3hatA hI jA rahA thA / vaha kaise ina tathya bharI bAtoM ko samajhatA / kyoMki kahA~ to ye ina rupayoM ko thor3I dera pahale kUoM meM pheMkane kI. kaha rahe the aura aba inako tijorI meM rakhane ko kaha rahe haiM / ye cakkara kyA hai ? ye kisI bhI hAlata meM ina rupayoM ko mere pAsa kyoM nahIM rahane dete? lar3ake ko TAlate hue dekhakara vaha mahAjana phira se bolA, "kisI bhrama meM nAhaka tU mata pdd'| maiM terA pitA hU~, meM tujhase koI chala prapaMca nahIM kara rahA huuN|" lar3ake ne pitA kI AjJA mAnakara vo rupaye apane pitA ko de diye / mahAjana ne una pA~ca rupayoM ko apane mAthe se lagAyA phira apanI tijorI ko kholakara usake andara rakha diye / aura tijorI kA tAlA yathAvata lagAkara usakI cAbiyoM ke gucche ko apane lar3ake ko sauMpate hue usane kahA, "beTA, aba mere mana meM tere prati kisI prakAra kA bhI saMzaya nahIM hai / isalie Aja se inako aba tU hI saMbhAla / maiM base bhI aba buDhar3hA ho gayA hU~, sArA kAma aba tujhe hI karanA hai / maiM to basa Upara kI nigarAnI karatA rhuuNgaa|" For Private And Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir triguNAtIta avasthA kA bodha 67 ThIka bilkula aisI hI sthiti bhakta aura bhagavAna kI rahatI hai / yahA~ sAdhaka ko yaha bAta dhyAna nahIM karanI cAhiye ki usake sAmane sAkSAta bhagavAna mahAjana kI taraha maujUda haiM ki nahIM / aura vaha sAdhaka se kahegA ki lAo tumhArI kamAI yA upalabdhiyoM ko mujhe sauMpa do / kRSNa ne gItA meM eka bAra kaha diyA hai jo bhI tujhe prApta ho use mujhe hI arpaNa kara / aura isa bAta ko mAnakara jaba sAdhaka apanI kSudra sI upalabdhi ko usa parama pitA ko sauMpane ko taiyAra ho jAte haiM, taba usI pala se unakA sambandha usa parama pitA se jur3a jAtA hai| phira vaha apane dvAra hamAre liye khola detA hai / hama apanA hisAba bhI to sApha kreN| jaba hama kisI ko apanA eka paisA nahIM de sakate haiM to hama usase athAha rupayoM kI cAha kisa adhikAra se rakha sakate haiM ? jisa prakAra usa lar3ake ke apane pA~ca rupayoM ko mahAjana ko sauMpate hI vaha lar3akA usa tijorI kI cAbiyoM ko pAne kA adhikArI ho gayA thA ThIka usI prakAra hama apanI sAdhanA kI prApti ko paramAtmA ko sauMpate hI usakI parama sattA se jur3a jAte haiM / isI sandarbha meM eka bAta kA dhyAna aura rakheM yadi isake viparIta hamane apanA aham itanA adhika bar3hA liyA hai ki aba to mere pAsa siddhiyA~ haiM / isalie maiM svayaM hI saba kucha huuN| jo kucha bhI maiM socatA hU~ kAlAntara meM vahI satya siddha hotA hai / eka taraha se aisA socanA usakA svAbhAvika bhI lagatA hai / kyoMki jahA~ vaha vyakti maujUda hai vahA~ isa stara para bhUkhe aura kaMgAla hI to anya loga haiM / lekina use andhoM kA saradAra bananA hai to bAta isa taraha se bhI cala sakatI hai ki svayaM kAnA banA rahe / isa sthiti meM to kahIM bhI kisI ko takalIpha nahIM hogii| lekina yadi hameM apanI donoM A~khoM ko kholakara sUjhatA bananA hai to kisI prakAra hameM usa bar3e mahAjana se apanA sambandha jor3anA hI par3egA / usa bar3e mahAjana se apane sambandha jor3ane kA basa eka hI rAstA hai aura vaha yaha hai ki hama usake lie miTa jaayeN| agara hamane usakA apane Apa ko gulAma samajha liyA to samajho hama usase jur3a gaye isake viparIta kahIM hamane usako hI kharIdane kI soca lI to samajha lenA ki hamArA patana sannikaTa hI hai / subaha jaba sUrya ugatA hai taba tAre usake sAmane kitanI dera Thahara pAte haiM / For Private And Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 68 yoga aura sAdhanA tArA Akhira tArA hai aura sUrya sUrya hai / isako vidhi kI viDambanA kahiye yA hamArI majabUrI / jisa prakAra koI tArA pRthvI ke samakSa vaha choTA ho yA bar3A sUrya ke samAnAntara koI prakAza vyavasthA nahIM calA sakatA; ThIka usI prakAra hama isa prakRti kI isa parama sattA ke samAnAntara koI alaga duniyA~ nahIM banAe rakha sakate / yadi apane aham vaza aisA kareMge, to hama nizcaya hI sUrya ke samakSa tAre kI taraha se bahuna jaldI hI, binA kisI zaMkA ke asta ho hI jaayeNge| kahAvata bhI hai, ki abhimAna to rAvaNa kA bhI nahIM rahA, jo ki usa samaya ke mahAnatama sAdhakoM meM se eka thaa| isa AdhyAtmika saMsAra meM sAdhaka ko kadama-kadama para sajaga rahakara apane karmoM meM lage rahanA par3atA hai| nahIM to usase galatI ho jAne kI hI sambhAvanA adhika rahatI hai / yoM to jar3a se jar3a buddhi insAna bhI anaginata ThokaroM ke khA lene ke pazcAt apanA bacAva karanA sIkha hI jAtA hai| lekina zikSaka kA kAma batAne kA hotA hai / kRSNa kevala isI kAraNa se isa mArga ke sAdhakoM ke lie gItA ke rUpa meM upadeza dekara gaye haiN| manuSya ca ki manuSya hai paramAtmA nahIM hai / isalie hI vaha galatiyoM kA kumbha hai, aura cuki vaha galatI dara galatI karatA hai, isI lakSaNa. se vaha manuSya hai / yadi insAna galatI karanA chor3a de to use mukta hote phira dera thor3e hI lagatI hai| lekina vaha galatI kyoM na karegA? jaba taka usakI vRttiyA~ sAtvika, rAjasika evaM tAmasika guNoM se prabhAvita haiM aura ina tInoM hI guNoM ke kAraNa hama khicate haiM isa saMsAra meM, jisameM Akara yahA~ hama duHkha uThAte haiN| jisake kAraNa isa saMsAra ko duHkhoM kA sAgara kahane se bhI hama nahIM cUkate haiM / ___ maiMne kiMvaditI sunI hai jaba koI sAdhaka usa parama sattA kA dhyAna karatA hai yA usako prArthanA meM tallIna hotA hai| taba vaha parama sattA usa sAdhaka kI parIkSA lene ke lie usako pahale-pahale siddhiyA~ detA hai| asala satya kA darzana karAne se pahale use thor3A apanI siddhiyoM ke lobha meM phaMsAne kI ceSTA karatA hai, aura dekhatA hai ki kauna sAdhaka merA vAstava meM bhakta hai aura kauna sA sAdhaka aisA hai jo kevala ina kSudra sI siddhiyoM ke lie hI apanI sAdhanA meM sAdhanArat hai / ___ isa saMsAra meM jo vyakti jisa pada ke lAyaka hotA hai kAlAntara meM use vaha mila hI jAtA hai / hama sAdhanA karate haiM to niHsaMkoca rUpa se hameM usase prApti bhI For Private And Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir triguNAtIta avasthA kA bodha / hotI hai| lekina AdhyAtmika prAptiyoM ke bAda yadi hama unake naze meM DUba gae to samajha lenA ki yaha nazA itanA jyAdA gaharA hotA hai ki phira bIca meM to hoza hI nahIM lene detA hai| jaba taka ki hamAre tamAma naze kI khumArI hamArI buddhi ke Upara se utara nahIM jAtI hai| jaba taka hamArA hoza jAgata ho pAtA hai taba taka hamAre pAsa jo kucha bhI prAptiyA~ thIM, ve sabhI ko sabhI luTa cukI hotI haiM athavA niSkraya ho cukI hotI haiM hama phira vahI kaMgAla ke kaMgAla / ava to hamArA duHkha kucha aura jyAdA bar3hA huA hotA hai kyoMki yadi janma se kaMgAla ho usakA kyA divAlA niklegaa| lekina yadi kisI ke jIvana meM rahIsI Akara usakA divAlA nikala jAye, taba phira usakA duHkha sImita nahIM hotA balki asImita ho jAtA hai / hAlA~ki aisA kabhI nahIM hotA ki jitanI kriyAe~ hamane pichalI prArthanA ke daurAna ko haiN| unakA astitva bhI hamAre saMskAroM meM na rahe / lekina dobArA prArthanA zurU karane meM hamAre sAmane aba bar3e avarodha paidA ho jAte haiN| jinake kAraNa vo tamAma zaktiyA~ jo abhI kucha samaya pUrva hamAre andara prakaTa hone lagI thIM, hamAre cetana mana se utara kara phira dobArA se acetana mana para pahaca jAtI haiN| kyoM khar3e ho jAte haiM ye avarodha ? aura kyoM hama ina zaktiyoM ke naze meM Daba jAte haiM ? ye kyA ulaTa phiraiyA haiM ? kyA aisA sabhI sAdhakoM ko hotA hai; yA isa mArga se calane vAle pratyeka sAdhaka ko isa avanati ke rAste se gujaranA par3atA hai ? __ kucha samaya pahale eka DAkTara mitra se bAta ho rahI thii| maiMne unase pUchA ki "aisA kyA kAraNa hai ki zarAba kA eka hI gilAsa manuSya ke mastiska para isa kadara chA jAtA hai ki jIniyasa se jIniyasa buddhi vAlA bhI usake prabhAva se achUtA nahIM raha pAtA ?" isake uttara meM vaha DAkTara mitra mujhase bolA, "hama khAnA khAte haiM to vaha hamAre peTa meM jAkara pahale pacatA hai, taba hI usakI zakti kailorI ke rUpa meM hamAre khUna ko prApta hotI hai, jisake kAraNa hamArA mastiSka svastha mahasUsa karatA hai, yA hama sphUrti mahasUsa karate haiM, lekina yaha zarAva koI hamAre khAne jaisI vastu nahIM hai ki vaha hamAre peTa meM jAkara pahale pacegI aura phira hamArI sahanazIlatA ke anurUpa hameM usakI kailorika zakti prApta hogii| jabaki yaha to DAirekTa kailorI hai, isako pacane kI AvazyakatA nahIM hai| yaha to sIdhe-sIdhe hI hamAre peTa se khUna ko apanI zakti ko atyAdhika tIvra gati se pahuMcA detI hai, jo hamArI Adata ke mutAbika sahanazIla nahIM ho pAtI aura isI kAraNa se hama vicalita hue vargara nahIM raha pAte haiN|" For Private And Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70 yoga aura sAdhanA yahI sthiti usa sAdhaka kI hotI hai, jisakI choTI sI pyAlI meM prakRti kI zaktiyA~ rUpI tamAma zarAba bhara gayI ho, vaha choTI sI pyAlI apanA hisAba kahA~ rakha paayegii| zurU-zurU meM to hisAba bigar3egA hii| lekina jaise dhIre-dhIre madyakhora madya kA abhyasta ho jAtA hai, ThIka usI prakAra se lagAtAra apanI sAdhanA meM hozapUrvaka evaM himmatapUrvaka lIna rahane vAlA sAdhaka bhI prArthanA kI prApti ke vega ko sahane kA abhyasta ho hI jAtA hai, aura taba hI vaha yathArtha ke dharAtala para dhIredhIre utarakara apane Apa hI saMyamita hone lagatA hai| lekina vastusthiti ko samajhane meM hameM kitanA samaya lagatA hai ? isa bAta para gaura karate samaya patA calatA hai ki jahA~ taka samaya kA savAla hai vaha isa bAta para nirbhara karatA hai, ki hamArI citta kI vRttiyA~ kina guNoM ke dvArA prabhAvita ho rahI haiM / __ abhI pichale dinoM eka kAlI ke bhakta kI kathA par3ha rahA thA, vaha bhakta bar3A paise vAlA thA, hara haphte devI ke mandira meM bakare kI bali detA thA, khUba jora-jora se mAtA kI jaya-jayakAra karatA thA, mAtA para zarAba kI jyoti bhI usI kI tarapha se jalA karatI thii| aisA pichale kitane hI sAloM se ho rahA thA / lekina patA nahIM kyA bAta huI ki do tIna sAla taka bhakta kA mandira meM AnA nahIM huaa| kAphI samaya pazcAta jaba eka dina vaha AyA to pujArI ne pUchA ki "kyA bAta hai bhagata ? Ajakala kAlI maiyA kI pUjA arcanA saba chor3a dI hai ?" bhakta bolA, "nahIM, aisI bAta nahIM hai, asala bAta to yaha hai ki muha ke dA~ta ukhar3a gaye haiN|" pujArI ne phira pUchA, "muha ke dA~ta ukhar3a jAne se mAtA kI bhakti kA kyA sambandha ?" bhakta ne phira se jabAva diyA, "hA~, hai na / muMha meM dA~ta nahIM rahane se bakare kI bali car3hAkara prasAda to khA nahIM sakate haiM / phira batAo nAhaka bakare ko kyoM kaTavAyeM ?" dekhA ?.........."bhakta kI mAnasika vRttiyoM meM tAmasI guNoM kA prabhAva / vaha koI zraddhA se bali nahIM detA thA athavA vaha kisI prakAra ke bhakti bhAva se AvibhUta hokara mAtA kA bhakta nahIM thA, vaha to usake andara jo tAmasI padArthoM ke sevana kI vRtti thI, usake kAraNa hI vaha kAlI kA bhakta thA / yadi aise vyakti ko koI AdhyAtmika zakti mila jAya to vaha usakA kyA' upayoga karegA ? vaha to vahI karegA jo abhI taka usake mana meM calatA rahA hai| aise vyakti se isa prakAra kI AzA kaise rakhI jA sakatI hai ki vaha apanI prApta kI For Private And Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir triguNAtIta avasthA kA bodha . huI zaktiyoM ko paramAtmA ke caraNoM meM arpita kara degaa| usakA kyA sambandha hai usa. parama sattA se ? usakA to yaha vyaktigata mAmalA hai| aba to vaha aura bhI adhika tIvratA ke sAtha prayatna karegA ki kisI prakAra se mere muMha meM phira se dobArA dA~ta uga AyeM, mAtA kI kRpA se / taba maiM eka mAtA kA vizAla mandira banavAU~gA phira to bar3I mauja rahegI, khUba zarAba milegI, khUba mAMsa milegA khAne ko aura myUba hI bhaktinoM kA samparka milegA / ___ aba kyA aMjAma hogA aise bhakta kA ? aura pariNAmasvarUpa isakA kyA stara hogA ? jaba isake svayaM kA hI koI stara nahIM hai taba isakI prArthanA kA bhI stara kyA hogA? kyoMki jo vyakti una zaktiyoM kA upayoga svayaM ke hita sAdhane meM kara rahA hai vaha apanA samparka usa parama tattva se kaise jor3a sakegA / isI sthiti vAle. sAdhaka ke lie kisI vidvAna ne kahA hai ki "khAI se to baca gae lekina khaDDa meM gira ge|" isa bhautika saMsAra ke mAyAvI jAloM se hI apanA pIchA chur3AnA bar3A kaThina hotA hai| janma ke janma laga jAte haiM, saMskAroM ko nipaTAte-nipaTAte / jabaki isa stara ke sAdhaka to mAyA ke jAla ko apane mAnasika sUkSma stara meM bhI praveza karane kI anumati de rahe hote haiM / cUhA apanI svAbhAvika avasthA meM hI sAdhAraNatayA kAphI. uchala-kUda karatA rahatA hai / kabhI caina se do pala zAnta nahIM raha sakatA hai / hara samaya kutara-kutara lagA hI rahatA hai, kahIM Upara se vaha bhA~ga aura khAle to kyA hAla hogA usa becAre kA ? usakI becanI para to Apako bhI tarasa A jaavegaa| lekina yaha socakara ki calo koI bAta nahIM hai thor3I dera meM yaha apane Apa zAnta ho jAvegA / Apa bhI santuSTa ho jaaveNge| lekina taba usa cUhe para kyA biitegii| jaba vaha usI naze kI hAlata meM apane mana meM yaha nizcaya kara baiThe ki, aba se Age maiM billI se nahIM DarUMgA balki billI hI aba se Age mujhase DarA kregii| kyoMki maiM to. eka viziSTa cUhA huuN| aise hI sAdhakoM meM hameM yoga bhraSTa sAdhaka dikhAI par3hate haiN| unako kitanI burI avasthA hotI hai| ise bhukta bhogI se jyAdA koI nahIM jAna sakatA hai| kucha dUsare stara ke sAdhakoM kI pravRtti rAjasI hotI hai| jisake tahata unameM eka dUsare prakAra kA zauka, sAdhanA kI zakti A jAne ke pazcAta zurU ho jAtA hai / For Private And Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 yoga aura sAdhanA meM socate haiM jo zattiyA~ unake pAsa haiM, anya kisI dUsare meM nahIM haiN| isalie merA adhikAra hai ki maiM unake dvArA pUjA jAU~ yA ve mujhe apanA pUjya svIkAra kreN| mere ziSya baneM, sAtha hI merI eka hI AvAja para marane mArane ko taiyAra ho jAyeM / jo maiM kahU~ use hI sabhI mAne tathA mere nAma kA DaMkA cAroM tarapha baje / isameM jo bhI bAdhA banakara sAmane Ae use sAma, dAma, daNDa, bheda kI nIti apanAkara apane rAste se haTA deN| apanI isa rAjasI mahatvAkAMkSAoM kI pUrti ke uddezya ko lekara isa prakAra ke sAdhaka isa saMsAra meM sAmpradAyika daMge karavAte haiM, tathA apane Apako dharma ke ThekedAra samajhane lagate haiM / isa prakAra ke stara vAle sAdhaka pahale vAloM kI taraha se tAmasI pravRtti ke to nahIM hote balki rAjasI pravRtti ke hote haiN| lekina yahA~ bhI parezAnI "maiM" kI hai / "maiM" hI to hai yatra-tatra sarvatra / yahI "maiM" inake irdagirda inake vicAroM meM ghUmatA rahatA hai, inakA samparka jitanA apane "maiM' ke sAtha hotA hai, utanA na to apane ziSyoM ke sAtha hotA hai, aura na hI usake sAtha, jisa kA havAlA dekara inhoMne apane Asa-pAsa bhIr3a ikaTThI kI huI hai| jaba taka hama apanI hI vRttiyoM meM lipta haiM, taba taka hamArA chuTakArA kisa prakAra se sambhava ho sakatA hai / kucha loga socate haiM ki tAmasI aura rAjasI guNoM se prabhAvita vRttiyA~ to chUTanI cAhie, lekina sAtvika pravRttiyoM ke sAtha hama isa sAdhanA meM lage raha sakate haiM isa bAta ko hameM thor3A gahare meM samajhanA hogaa| kyoMki kucha loga socate haiM ki hama yadi acche-acche kAma kareM to hama mukta ho jAveMge; yaha socanA nitAnta bhrama hI hai| jisameM hama socate haiM ki yadi hama burI evaM kutsita vRttiyoM se mukta ho jAveMge to hama saMsAra se bhI mukta ho jAyeMge / kyoMki jaba taka kisI prakAra se bhI hamArA sambandha, hamAre mana meM, isa saMsAra meM maujUda haiM, taba taka sambandhoM se mukta kisa prakAra ho sakeo ? yaha mAnA ki hamArI kisI se zatrutA nahIM hai lekina mitratA to hai| asala bAta to yaha hai ki sambandha kA artha hotA hai bandhana sahita / to hama dhyAna rakheM hama isa saMsAra meM zatru banakara raheM yA mitra banakara, sAMsArika sambandhoM ke bandhanoM meM isa bAta se kucha bhI pharka nahIM par3atA hai| hamAre tamAma bure saMskAroM ke bhugata jAne ke pazcAta bhI hamAre apane acche saMskAra bhI to hamAre khAte meM bacate haiN| jinake kAraga se bhI hameM isa pRthvI para janma lenA par3atA hai| For Private And Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir triguNAtIta avasthA kA bodha 73 kyoMki ve sat saMskAra jo hamane dUsare ke prati dayA karake, dAna karake yA kisI kI sevA karake apane karmAzeSoM meM ikaTThe kara rakhe haiM unheM bhI to hameM bhugatanA hI pdd'egaa| bhagavAna buddha ke cacere bhAI ne unheM mArane ke lie unake Upara pahAr3a ke Upara se eka zilA khaNDa lur3akA diyA thA, lekina vaha zilAkhaNDa unake kAna ke pAsa se eka jau bhara kA phAsalA banAte hue nIce lur3haka gayA thaa| jisake kAraNa buddha baca gae the / dUsarI bAra usane bhagavAna ko mArane ke lie eka madamasta pAgala hAthI ko unakI ora hA~ka diyA thaa| vaha pAgala hAthI jaba bhagavAna ke sAmane, rAste ke per3oM ko tor3atA maror3atA huA AyA to vahA~ vaha apanI sUr3a ko jhukAkara eka dama zAnta ho gayA aura thor3I dera bAda vahA~ se vApisa calA gyaa| ina dRzyoM ko unake ziSyoM ne bhI dekhA thaa| aura ve Azcarya cakita bhI hue binA nahIM raha sake the / isalie unhoMne bhagavAna ke sAmane apanI zaMkA rkhii| "bhagavan yaha kaunasI kalA hai jo hameM Apane abhI taka nahIM batAI hai ?" bhagavAna bole, "isameM kalA jaisI to koI bAta nahIM hai, agara kucha bAta hai to vaha kevala itanI sI ki pichale janmoM meM mere dvArA isa cacere bhAI ke khilApha koI duSkarma ho gayA hogA jisakA yaha aba badalA le rahA hai, aura aba isake sAtha hI pichale hI janmoM meM koI satkarma isa pAgala hAthI ke prati mujhase huA hogA isI kAraNa se jaba vaha mere sAmane AyA to usakI A~khoM ke mujhase milate hI, use mere dvArA kiyA gayA usake prati vaha satkarma yAda A gayA hogA, jisake kAraNa se hI Aja vaha mujhe jindA chor3a gayA hai / isa para ziSyoM ne phira se zaMkA uThAI "lekina bhagavAna sAkSAta mauta ko apane sAmane pAkara bhI Apa vicalita' kyoM nahIM hue ? hamane dekhA thA ki Apa donoM hI samaya aise avicalita rahe the, jaise Apake samakSa kucha huA hI nahIM thaa|" isake uttara meM bhagavAna ne unheM phira kahakara samajhAyA ki, "yadi maiM usa bhAI se apanA bacAva zurU kara dUM to jo saMskAra aba samApta hone ko hI haiM, unameM phira se eka naI kar3I aura jur3a jAvegI / aura isake viparIta yadi maiM usa hAthI ko dhanyavAda de dU to vahA~ usake aura mere saMskAroM kI kar3iyoM meM bhI eka kar3I aura jur3a jAtI hai aura maiM nahIM cAhatA ki mujhe isa janma ke bAda aura bhI janma lene par3eM / hakIkata to yaha hai isa jIvana ke rahate-rahate maiM apane tamAma bace khuce saMskAroM ko yahIM nipaTA jAnA cAhatA huuN| jaba una sabhI ko mujhe yahA~ samApta For Private And Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA karanA hai to phira unase bhayabhIta hokara maiM apanA muha kyoM curaauuN|" jahA~ taka isa mAyAvI saMsAra se mukti kA prazna hai usake lie to yaha z2arUrI hai ki hameM apanI sabhI prakAra kI vRttiyoM para cAhe ve tAmasI, rAjasI yA sAtvikI kisI bhI prakAra ke guNa se prabhAvita kyoM na ho, unase chuTakArA pAnA hI par3egA / jisa prakAra samudra ke kinAre koI nAva kaI eka laMgaroM ke ba~dhI rahatI hai, usake eka laMgara ko chor3akara sabhI laMgaroM ko uThA lene ke pazcAta bhI vaha samudra meM nahIM jA sakatI hai, ThIka isI prakAra hamAre tAmasI aura rAjasI guNoM se otaprota vRttiyoM ke miTa jAne ke pazcAta bhI jaba taka sAtvikI guNoM se ota-prota vRttiyA~ maujUda haiM, cAhe ve manuSya jAti ke prati karuNA ke stara para bhI kyoM na hoM; hamArI svayaM kI yAtrA isa saMsAra se bhavasAgara kI ora kisa prakAra se zurU ho sakatI hai ? kyoMki abhI satva kA laMgara kinAre para par3A hai / hAlAMki bhavasAgara kA vega isa kamajora se laMgara se pIchA chur3Ane meM bhI isa samaya kAphI sahayoga detA huA mAluma detA hai / lekina sahI arthoM meM yathArtha sthiti to yahI hai ki rAjasI aura tAmasI guNoM se chuTakArA pAne ke pazcAta hameM sAtvikI guNoM se bhI chuTakArA pAnA hI par3egA / anyathA mukti kI tarapha apanI yAtrA abhI adhara meM hI rahegI, nahIM to aise gahana sAdhaka zarIra tyAgane ke pazcAta bhI isa saMsAra se hI jur3e rahate haiM / bhale hI karuNAvaza hI sahI / Apa yadi isa saMsAra se karuNAvaza bhI jur3e haiM / taba bhI bandhana to hai hii| jaMjIra lohe kI ho athavA sone kI kyA pharka par3atA hai / zarIra to donoM hI prakAra ko jaMjIroM se jakar3A jA sakatA hai| __ abhI pichale dinoM maiMne, eka patrikA ke rahasya romAMca vizeSAMka meM par3hA thA ki hamAre deza kI phauja kI eka Tukar3I duzmana ke ilAke meM rAstA bhUla jAne ke kAraNa bhaTaka gayI thii| a~dherI rAta thii| kadama-kadama para bArUdI suraMgoM ke bichI hone kA aMdezA thA / aura yadi isI ilAke meM dina nikala AyA to duzmana vaise bhI jindA chor3ane vAlA nahIM thA / tabhI usa Tukar3I ko eka kaipTana apanI hI phauja kA milA / usane cupacApa binA bole kevala izAre se apane pIche cale Ane ko kahA / karIba eka ghaNTe bAda usa kaipTana ke batAe mArga ke dvArA ve apanI maMjila para pahuMca gaye the| lekina tabhI unake Azcarya kA ThikAnA nahIM rahA ki vaha kaipTana unakI A~khoM ke sAmane se unake dekhate-dekhate gAyaba ho gayA thaa| isa bAta kA For Private And Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir triguNAtIta avasthA kA bodha 75 jikra jaba unhoMne apanI baTAliyana meM Akara kiyA to eka bUr3he se sUbedAra ne batAyA, hA~ isa prakAra kI huliyA kA eka kaipTana bahuta sAla pahale duzmana kI golI kA zikAra usI kSetra meM huA thaa| zAyada usI mata kaipTana kI AtmA ne Aja tumheM tumhArI mauta se bacAyA hai / ___ kyoM bacAyA thA usa mRta kaipTena kI AtmA ne ina sainikoM ko ? ye loga usake sage sambandhI to the nahIM ? aura na hI ina logoM ko pahale se usa kaipTena ke bAre meM kucha patA thA / jisase hama yaha mAna leM ki inhoMne apane Upara AyI saMkaTa kI ghar3I ke samaya apane mana meM usakA smaraNa karake usa AtmA kA AhvAna kiyA hogaa| isake sAtha-sAtha usa AtmA kA bhI ina sainikoM ke dvArA koI svArtha sadhatA najara nahIM AtA thaa| sirpha eka hI kAraNa thA, usa tathAkathita AtmA ke sammukha, vaha thA unake prati usakI karUNA ! aura apanI isa karUNA kI vRti ke kAraNa hI vaha abhI taka pRthvI tathA usake vAsiyoM kI ora AkRSTa hai| athavA abhI vaha AtmA bahuta gahare meM sAtviko guNoM ke stara kI mAyA ke bandhana meM baMdhI hai, sAtha hI hama yaha bhI jaanleN| isa prakAra ke stara kI AtmAeM jaba bhI isa pRthvI para janma letI haiM / to unake janma lene kA eka mAtra kAraNa karUNA hI hotA hai| isalie ho ve aksara isa jagata meM avatAra siddha hotI haiM / ve yaha jAnate huai bhI ki karUNA bhI eka bandhana hI hai / lekina eka bAra to use usa sa~cita saMskAra se bhI bhugata jAne ke lie janma lenA hI par3atA hai| taba kahIM jAkara ye apanI isa sAtvikI pravRti para vijaya prApta karatI haiN| isI karUNA ke bhAva ko samajhAne ke lie maiM yahA~ eka aura udAhAraNa likha rahA huuN| jise aksara isI viSaya vastu para bolate huye ananya vaktA stemAla karate haiM / eka bar3e se bhavana meM jisake sabhI daravAje banda haiM, usake andara bahuta sAre AdamI bhare par3e haiN| jisake kAraNa vahA~ kA vAtAvaraNa bar3A hI damaghoTU ho gayA hai / usake andara ke AdamiyoM ko bhavana ke bAhara kI koI bhI jhalaka nahIM mila pA rahI hai / lekina unheM isa bhavana kI chata ke pAsa kucha khir3akiyA~ dikhAI de rahI haiM / una khir3akiyoM ke pAsa pahu~canA asambhava nahIM to duSkara avazya haiN| kucha himmatavara loga isa bhavana ke bAhara kI jhalaka pAne kI eka mAtra abhilASA ke kAraNa athaka prayAsa meM lage rahate haiN| jinameM kucha pahu~cate bhI haiM, aura jo una khir3akiyoM meM se kisI eka para bhI pahuMca jAtA hai; vaha usa bhavana ke bAhara kI jhalaka dekhane lagatA For Private And Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 76 yoga aura sAdhanA hai / jise usane aba apane anubhava meM pahalI bAra hI dekhA hotA hai| jisake kAraNa se vaha bar3A hI Anandita ho jAtA hai / aura usakI kalpanA meM isa Ananda ke bAre meM anya sAthiyoM ko jo ki bhavana meM nIce maujUda haiM unake lie bakhAna karane ke lie apane pAsa zabdoM kI nitAnta kamI hotI hai / kisa prakAra ke zabdoM se vaha isakI vyAkhyA kare ? lekina phira bhI gUMge ke dvArA gur3a ke bAre meM batAye jAne kI taraha se hI vaha una apane sAthiyoM ko jinake sAtha meM vaha isa khir3akI taka pahu~cane se pahale taka thA apane svabhAvavaza dayA karake vahIM Upara se baiThe-baiThe hI isa akatha Ananda ko jaise-taise batAne kI koziza karatA hai| Ao isa rAste para jisa para calakara maiM yahA~ AyA hU~, tuma saba bhI Ao / yahA~ bar3A bhArI Ananda hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAma, kRSNa, mahAvIra, buddha, AdizaMkarAcArya, rAmakRSNa paramahaMsa aura na jAne kitane hI sabake saba isI prakAra kI ucca avasthA vAle loga haiM jo svayaM to usa parama sattA kI khir3akI para pahu~ca gaye haiM / lekina mukti kI khir3akI se usa parama sattA ke kSetra meM praveza karane se pahale ve isa saMsAra para karuNA karake isa - mukti ke dvAra kA rAstA batAne kI kRpA karate haiM / yahA~ eka zaMkA paidA hotI hai ki jaba sabhI eka hI tarapha ArohaNa karate haiM / taba ye sabhI ke sabhI rAstA apanA alaga-alaga kyoM batA kara jAte haiM ! isa zaMkA kA nivAraNa bhI isI udAhAraNa se samajha meM A jAtA hai / usa bhavana kI kisI eka khir3akI para jo ki pUrva meM khulI hai| usa para mAno ki mahAvIra pahu~ce haiM unheM vahA~ taka pahu~cane meM kitane taura tarIke apanAne par3e the vahA~ jAkara unheM jo pUrva kI dizA kI jo AbhA dikhAI dI thI / unhoMne apane nIce vAle sAthiyoM ko vahI bAta batAI / isI prakAra dUsarI khir3akI para jo ki pazcima dizA kI ora khulI hai| usa para buddha pahu~ca gaye haiM unhoMne vahA~ pahu~cane meM zurU se Akhira taka jo-jo anubhava kiye hoMge buddha ne apane adhInasthoM se khe| hAlAMki yaha vakatavya mahAvIra se bhinna thA kyoMki unheM pUrva kI apekSA pazcima kI AbhA dikhAI dI thI / isa duniyA meM se asaMkhya loga prakRti kI asaMkhya hI khir3akiyoM para pahu~cate haiN| sabhI ne isI kAraNa se alaga-alaga vaktavya isa duniyA vAloM ko diye haiM / isameM vicitratA kucha bhI nahIM hai / aura yahI kAraNa bhI hai ki hindU dharma meM chattIsa karor3a vibhUtiyoM ko devayoni se vibhUSita kiyA gayA hai / For Private And Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir triguNAtIta avasthA kA bodha 77. lekina jaise hI ve isa bhavana ke bAhara usa khir3akI dvArA kUda jAte haiM / ve isa bhavana se apane sabhI prakAra ke sambandha tor3a lete haiM / athavA ve taba hI kUda pAte haiM usa prakRti ke Agoza meM, jaba ve sabhI prakAra ke mAyA ke bandhanoM se apanA pIchA chur3Akara ina para vijaya prApta kara lete haiN| aura isa prakAra phira vaha apane svayaM kI pahacAna ko apane pratyeka stara para miTAkara usa mahAmatya ko prApta karate haiN| aba vaha kisI bhI stara para nahIM bacatA hai, aba to usakI prArthanA hI bacatI hai / dhyAna rakhanA! prArthanA bhI usake stara ko nahIM bacatI balki prArthanA bhI prArthanA ke hI stara kI bacatI hai| isI avasthA ko triguNAtIta ko avasthA kahate haiN| For Private And Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhyAya 7 gurU vaha hai jo hoza jagAe, jAgRti lAe, mArga dikhAe Aja se karIba pandraha sAla pahale, jaba merI umra karIba aThAraha unnIsa sAla kI thI, hamAre ghara meM hindU saMskRti se sambandhita bahuta sI sAhityika pustakeM bikA karatI thIM / kaI bAra mujhe merI pasanda kI pustakeM bhI unameM mila jAtI thIM / jinako maiM bar3e cAva se par3hA karatA thA, jinameM kucha bhakti kI kahAniyA~ tathA kinhIM anya meM kisI mahApuruSa ke jIvana ke saMsmaraNa yA unakI jIvanI huA karatI thii| eka bAra bhagavAna buddha kI sacitra kahAniyoM kA saMgraha jo kaI zRMkhalAoM meM thA, hamAre yahA~ vikane ke lie gItA presa, gorakhapura se AyA thaa| jinameM bhagavAna buddha ko unakI kaThina tapasyA ke bAda sujAtA ke dvArA khIra kA khilAyA jAnA, bhagavAna buddha kA kisI bhakta ke dvArA lAe hue AmoM meM se eka Ama usake hI sAmane khAkara usa khAye huye Ama kI guThalI para apanI jUThe hAthoM ko dhokara; guThalI meM se usa bhakta ke sAmane hI paudhA nikAla denA aadi-aadi| aura bhI kitanI hI kahAniyAM usa saMgraha meM thii| mere mana meM kucha to pUrva ke saMskAra rahe hoMge, kucha una kahAniyoM kA tatkAlika prabhAva thA tathA sAtha hI ghara kA vAtAvaraNa bhI bhaktimaya thA; ina sabhI ke mizraNa se usa samaya merA citta vairAgya se bhara uThA thaa| jisake kAraNa maiMne apane mana meM yaha nizcaya kara liyA thA ki bhagavAna buddha kI taraha hI maiM bhI laMghana karUMgA aura jaba taka gopAla jI svayaM Akara mujhe apane hAtha se khAnA nahIM khilAyeMge, taba taka maiM khAnA pInA grahaNa nahIM kruuNgaa| basa usI zAma se anya kisI ko binA kucha kahe sune maiMne apanI marjI se khAnA pInA chor3a diyaa| pahale dina to kisI ne kucha nahIM kahA, pitAjI ko bhI mAluma nahIM par3A thA, dUsare dina to ghara meM sabhI ko For Private And Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gurU vaha hai jo hoza jagAe, jAgRti lAe, mArga dikhAe 76 mAluma ho gyaa| pitAjI gA~dhI vicAradhArA ke rahe the, to unhoMne kahA ki lar3akA kisI vAta ko lekara har3atAla para baiTha gayA hai / jAnatA kucha hai nahIM, gA~dhI kI hor3a karane lagA hai| mere tAUjI jo bhakti aura jJAna ke saMyama the; lekina ve A~khoM se anve the / ve mujhase behada prema karate the; unhoMne mujhase pUchA ki, "khAne kI har3atAla kyoM kara rakhI hai ?" pahale to maiM kucha samajhA hI nahIM, kyoMki pitAjI ke zabdoM kA to mujhe bAda meM patA lagA / unhoMne pitAjI kA havAlA apanI bAtoM meM diyA aura kahA ki "kyA bAta hai mujhe to btaao|" maiMne kahA ki "aisI koI bAta nahIM hai; bAta kevala itanI sI hai ki aba to maiM khAnA jaba hI khAUMgA, jaba mujhe gopAla jI svayaM Akara khilaayeNge|" tAUjI kI umra una dinoM picahattara varSa kI rahI hogI, AjIvana avivAhita the, bhAgavata gItA tathA rAmAyaNa kA gahana adhyayana unako thA isake atirikta duniyAdArI kA anubhava bhI unako thA hI vole, "pAgala ho gayA hai bhalA kahIM nigura (binA kisI ko gurU banAe) bhI kisI ko jJAna hotA hai ? binA jJAna ke kahIM kisI ko kucha upalabdha hotA hai ? unake isa tarka ko merA bhakti sulabha mana nahIM samajha sakA, kyoMki mujhe yAda hai jaba maiMne kahA thA, "eka tarapha maiM hU~ aura dUsarI tarapha merA gopAla, bI ca meM yaha guru kyA cIja hai ? aura isakI yahA~ jarUrata kyoM kara A par3I? aura yadi phira bhI kisI jJAna kI mujhe jarUrata hogI to gopAla jI svayaM apane Apa koI rAstA nikaaleNge|" unhoMne apane anubhava aura jJAna ke udAhAraNa dekara mujhe antataH isa bAta para rAjI kara hI liyA ki binA gurU ke banAye kI gaI sAdhanA niSphala hI rahatI hai, isalie cAhe kisI ko bhI apanA gurU banA, lekina pahale isa kAma ko aMjAma avazya de; phira bhale hI kucha bhI krnaa| gurU kI mahimA, gurU kA cunAva, gurU kI jarUrata para eka lambA bhASaNa unhoMne mujhe diyA, mujhe gurU ke Upara socane ke liye majabUra kara diyA tathA unhoMne mujhase mere laMghana karane ke dUsare dina kisI ko bhI apanA gurU banAne ke liye hA~ kraalii| tIsarA dina eka to zArIrika kamajorI kA dina thA, kyoMki maiM pAnI bhI nahIM pI rahA thA dUsare mAnasika rUpa se gurU khojane meM merA dimAga vyasta thaa| zAma ko zrI navalakizora jI gosvAmI jo pichale dinoM DIga peTrola pampa para rahA karate the, unake pAsa maiM eka mitra ke sAtha phuNcaa| vahAM pahuMca kara maiMne apane mana kI sthiti tathA tAUjI ke sAtha jo merA vArtAlApa huA thA unheM btaayaa| unhoMne kahA ki "tuma jaisA For Private And Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 80 yoga aura sAdhanA bhakta mujhe gurU svIkAra kare to mujhe khuzI ho hogI, lekina maiM apanI svIkRti taba dU~gA jaba tuma mujhe acchI taraha jAna loge, kyoMki "gurU korja jAna aura pAnI pIje chAna" / unakI isa bAta para maiMne prati prazna kiyA ki "yaha maiM kaise jAnU ? kisako guru banAnA hai" isake liye unhoMne kahA ki "pahale tuma svastha ho lo, khAnA pInA zurU karane ke pazcAta tIna dina bAda Akara mujhase milo, tabahI maiM tumheM kucha kahU~gA; usase pahale maiM kucha nahIM kahU~gA / " rAtri ho cukI thI / majabUrana usa dina khAnA khAyA, agale tIna dina bAda meM unake sAmane phira mojUda thA aura unase kahA ki "maiM aba bhI apanI bAta para aTala hU~ aura kRpayA mujhe apanA ziSya svIkAra kIjiye / " unhoMne phira se rAstA nikAla liyA ki "eka mahIne bAda makara sakrAnti hai usa dina tumheM gurU mantra dUMgA / " maiM bar3A nirAza huA, lekina aura koI cArA nahIM thA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samaya ke antarAla ne citta kI dazA hI badala dI / makara sakrAnti ko vaha saMskAra pUrNa huA lekina vaha lagna aba kahA~ thI ? phira bhI vaha rasma to pUrNa ho gayI thI / usake turanta bAda hI kucha ghaTanA krama ne bhI vicitra mor3a khAyA, kyoMki usake bAda mujhe Arthika kaThinAIyoM tathA gharelU jhaMjhaToM ke kAraNa DIga chor3anI par3I aura bambaI nagarI kI zaraNa lenI par3I, vahAM chaH mahIne kI naukarI karane ke pazcAt jaba vApisa DIga pahu~cA to patA calA ki gurUjI paiTrola pampa chor3akara himAlaya kI tarapha cale gaye haiN| tathA sAdhu bana gaye haiN| vaha dina aura Aja kA dina ina paMktiyoM ko likhate samaya taka merI unase mulAkAta nahIM ho sakI / samajhane kI bAta yahA~ yaha hai ki una tIna dinoM kI bhUkha pyAsa kI tar3aphana maiMne kisa prakAra sahana kI, mujhameM kahA~ se itanI zakti A gaI thI, tathA usakA mujhe kyA phala prApta huA thA, mere buddha tAUjI ke anusAra to vaha niSkala hI rahA thA, ina saba bAtoM ko usa samaya isa bAre meM nahIM samajha sakA thA, lekina pandraha sAla ke antarAla ke kA artha sahI mAyanoM meM samajha meM Ane lagA hai / samajha nahIM hone ke kAraNa bAda aba una saba bAtoM jisa prakAra pataMga ko saphalatA pUrvaka ur3Ane ke lie pataMga aura Dora ke alAvA havA ke rUkha kA jJAna honA bhI Avazyaka hai usI prakAra bhakti, jJAna aura karma ko ThIka-ThIka jAnakArI meM lie bagaira hama nirAza aura nirAza hote hI jAveMge / hakIkata meM apanI sAdhanA ke bAre meM hameM ina tamAma bAtoM ko gurU ke For Private And Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paramapUjya parama prakAza zrI gurujI zrI zrI navalakizora gosvAmI jI se lekhaka AzIrvAda prApta karate huye For Private And Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gurU vaha hai jo hoza jagAe, jAgRti lAe, mArga dikhAe alAvA aura kauna samajhA sakatA hai| binovA jI ke gItA para unake dvArA jela meM die gae pravacana par3ha rahA thA, isI bAta ko unhoMne eka tipAhI kA udAharaNa dekara samajhAyA hai| unhoMne kahA ki jisa prakAra tipAhI kI eka bhI TA~ga TUTa jAne ke pazcAt tipAhI kA sahI salAmata khar3e rahanA nAmumakina hai, usI prakAra sAdhaka ko bhakti, jJAna aura karma ko tripuTI ke bAre meM vyApaka jAnakArI kiye binA maMjila para pahu~canA asambhava nahIM to kaThina avazya hai| hA~ aisA avazya ho sakatA hai ki Apa apanI sAdhanA kI nIMva zurU meM ina tInoM meM se kisI eka para rkheN| lekina apanI sAdhanA meM pUrNatA ko prApta hone ke pahale, Apa meM ina tInoM cIjoM kA samAveza ho hI jaavegaa| mIrA ne apanI sAdhanA bhakti se zurU kI thI lekina sAdhanA kI antima pAyadAnoM meM karma karate karate jJAnI ho gaI thI, kabIra bhakti se zurU karake jJAna ko prApta ho gae the, vivekAnanda ko rAmakRSNa ne jJAna se zurU karAyA, (aSTAvakra kI gItA ke dvArA) lekina bAda meM ve devI mAM ke bhakta ho gaye the / kahane kA tAtparya yaha hai ki hameM pUrNatA to tabhI prApta hogI jaba hama isa sAdhanA kI tamAma vyavasthA ko apane citta ke andara zraddhApUrvaka, samajhapUrvaka tathA yatnapUrvaka bhI AtmasAta krleNge| bhakti ke dvArA hI hameM, (abhI jo hamAre lie ajJAta haiM) apane Apako samaparNa karane kI bhAvanA prApta hotI hai aura jJAna ke dvArA usa ajJAta kI tarapha jAne vAle ananya rAstoM meM se apane pUrva janmoM ke siMcita saMskAroM ke tahata kaunasA rAstA hamAre lie ThIka hai; usakI pahacAna hameM hotI hai| jaba hamAre andara bhakti aura jJAna kA prAdurbhAva ho jAtA hai, kevala taba hI hamAre karma usa ajJAta kI sAdhanA meM saphala hote haiM / anyathA kahIM na kahIM kisI na kisI prakAra kI ar3acaneM hamAre samakSa AtI rahatI haiM / bhakti, jJAna aura karma kI tripuTI ko ThIka se samajhe binA hI kucha loga yaha kahate pAye jAte haiM, ki bhakti kA bhAva to paramAtmA hamameM jaba usakI icchA hogI vaha svayaM hamameM paMdA kara degA; tathA jarUrata ke mutAbika jJAna kA saMcAra bhI hamameM vaha hI karegA / isaliye hameM to usakI nigAha kA hI intajAra hai / jaba usakI nigAha hamArI tarapha ho jAvegI, taba hI hama karma kareMge / bar3e tAjjuba kI bAta hai ! jaba bhakti aura jJAna vaha ApameM bhara degA, phira to karma bhI vahI kara legaa| Apa to phira ArAma hI kIjiye / isa taraha se to yAtrA kabhI bhI apanI maMjila kI tarapha bar3ha nahIM paayegii| kyoMki, jJAna prApta karane ke lie hameM apane sAdhana rUpI For Private And Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 82 www.kobatirth.org yoga aura sAdhanA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karmoM ke dvArA apane svayaM ke anubhavoM meM utaranA par3atA hai, bAda meM ye hI anubhava hamAre jJAna ke puMja siddha hote haiN| itanA hone ke pazcAt bhI jaba taka hamAre mana ke andara bhakti kI bhAvanA nahIM AtI, taba taka hameM yahI hamajhanA cAhie ki abhI taka hama usa bIja kI taraha se haiM jo registAna kI sUkhI bAlU meM par3A hai / jahA~ miTTI bhI hai aura bIja bhI hai lekina namI na hone ke kAraNa se usameM aMkura nahIM phUTa pA rahe haiM / jaise jaba hama prANAyAma meM utarate haiM to, thor3e se abhyAsa ke pazcAt hI hama apane vyartha ke vicAroM para kucha hada taka kAbU pA lete haiN| vicAroM se rahita hone ko sthiti ko hama "sunna" ( vicAra zUnya) kI sthiti kahate haiM / jaba hama isase Age apanI kriyA meM utarate haiM, taba apane vicAra zUnya mana se, ekAgra hokara apane kisI iSTa kA nAma yA kisI mantra kA jApa karate haiM, taba dhIre-dhIre eka samaya aisI sthiti AtI hai; jaba hamAre dvArA japA jA rahA vaha maMtra khuda va khuda hamArI svAMsasvAMsa hamArI dhar3akana-dhar3akana se hameM apane Apa uccArita huA pratIta hotA hai / isa prakAra kI sthiti ko hama AdhyAtma kI bhASA meM apanI sAdhanA se jaba hama, aura jyAdA gaharAI meM isa ajapA kI sthiti meM DubakI lagAte haiM; taba hamArA dhyAna usa mantra se bhI haTakara zuddha rUpa meM svayaM hamAre Upara A jAtA hai / taba hama isa zarIra kI bAharI tamAma kriyAoM se anupasthiti hokara isakI Antarika kriyAoM ke samparka meM Ate haiM / ajapA kI sthiti kahate haiM / *Antarika kriyAoM ko jarA yahA~ gaura se samajheM UparI taura para hameM apane hRdaya kI dhar3akana sunAI yA mahasUsa nahIM hotI, lekina kucha vizeSa paristhitiyoM meM jaba hRdaya bahuta jyAdA jora se dhar3akatA yA atyAdhika dhImI gati se dhar3akatA hai taba hama usakI dhar3akana apane andara mahasUsa karane lagate haiM / isI prakAra isa zarIra kI ananya kriyAeM jo anavarat hamAre zarIra ke andara calatI rahatI hai| unheM hI maiM yahA~ Antarika kriyAoM ke zabda se sambodhita kara rahA hU~ / una kriyAoM kA zora zurU-zurU meM sAdhaka ko thor3A vicalita karane vAlA For Private And Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gurU vaha hai jo hoza jagAe, jAgRti lAe, mArga dikhAe hotA hai athavA thor3I ghabarAhaTa sI paidA karane vAlA hotA hai / lekina dhIre-dhIre yaha bar3A surIlA tathA sahaja hameM lagane lagatA hai jisake kAraNa kisI-kisI sAdhaka ko to bar3A manoraMjaka bhI lagane lagatA hai / jaba yaha sthiti hamAre lie sAmAnya ho jAtI hai, taba hama apane Apako Ananda kI sImA meM mAna sakate haiM / lekina itanA saba karane ke pazcAta bhI hama Adhe-adhUre hI rahate haiN| kyoMki, ye saba sthitiyA~ karma aura jJAna ke dvArA hameM prApta ho jAtI haiM / yaha ThIka hai; itanA kArya kara cukane ke pazcAta hama apanI jJAna aura karma indriyoM para vijaya prApta kara lete haiM, lekina jaba taka isa sAdhanA meM jisameM jJAna aura karma maujUda haiM bhakti kA samAveza nahIM kiyA jAegA taba taka vaha sAdhaka indriyAtIta anubhava karane kA apane Apako pAtra nahIM banA pAtA hai| jisake kAraNa usakI sthiti jaMgala meM sUkhe ThUMTha sI banI rahatI hai jisameM koMpaleM nahIM phUTatI; aura jaba jisa per3a meM hariyAlI hI nahIM hai usameM phala yA phUla khilane kI kAmanA karanA to vyartha hI hai / isalie kabIradAsa jI ne samajhA-samajhAkara yahI bAta kahI hai sunna maraM, ajapA mareM, anahad hU mara jAya / eka rAma sanehI nA maraM, kaha kabIra samajhAya // ina tInoM avasthAoM ko (sunna, ajapA aura anahada ) apane anubhava meM jAnakara sAdhaka ko ruka nahIM jAnA cAhie athavA yaha nahIM samajha lenA cAhiye ki merI yAtrA pUrNa ho gaI hai, isa prakAra kI bhUla aksara isa avasthA meM Ate-Ate sAdhakoM ko ho jAtI hai / kyoMki itanA saba hote-hote ananya prakAra ke anubhava sAdhakoM ko hone lagate haiM, jinako AdhyAtma kI bhASA meM hama siddhiyoM ke nAma se jAnate haiM / yadi hama inake rUpa ko binA samajhe ho inakA upayoga apane svArtha kI pUrti ke isa saMsAra meM vyApta mAyA jAla ke ora jisake kAraNa hama ( isa mRtyu loka jAkara baMdha jAte haiN| isalie kabIra lie karane laga jAyeM to, ye siddhiyAM hameM bhI jyAdA gahare meM khIMca le jA sakatI hai| ke AvAgamana meM ) aura bhI adhika gahare meM * AvAgamana -isa pRthvI para janma lekara AnA tathA mRtyu ke bAda isa saMsAra se kUca karake cale jAnA / For Private And Personal Use Only 83 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 84 yoga aura sAdhanA ke patthara kI taraha yaha batA kyoMki ina sthitiyoM meM to dAsa jI, sAdhaka ke bhrama ko dUra karane ke lie mIla rahe haiM ki sunna mareM, ajapA mare, anahada hU mara jAya / vaha apanI hI mAyA meM pha~sA rahatA hai, aura jaba taka vaha mAyA ke jAla meM pha~sA hai taba taka use isa mAyA ke kAraNa se bAra-bAra janma lenA aura maranA par3atA hai / isake viparIta yadi vaha ina tamAma siddhiyoM se apane Apako bacA le to phira vaha mAyA ke prema pAza se bacakara isa duniyA ke AvAgamana se chuTakArA pA letA hai| isa prakAra kA sAdhaka jaba janma hI nahIM letA to phira vaha maratA bhI nahIM hai / itanI bAta ko samajhane ke pazcAta hI kabIradAsa jI ko vaha bAta samajha meM AtI hai| jisameM unhoMne kahA hai ki "ika rAma sanehI nA mare kaha kabIra samajhAya / " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAna aura karma to AsAna hai lekina bhakti kI bhAvanA ko sAdhanA bahuta. kaThina hai kyoMki jarA sI bhAvanA hI to hameM usake najadIka pahu~cAtI hai aura vahIM jarA sI viparIta bhAvanA hameM usakI ora khulane vAle dvAroM ko hamAre lie banda karavA detI hai isalie yadi hameM bhakti meM utaranA hai to bahuta hI hozapUrvaka apane Apako jAgRta rakhanA hogA / nahIM to mAyA ke kITANu hamAre andara kitane prakAra se praveza kara jAte haiM / isakA andAjA lagAnA bhI bar3A kaThina hai / isalie hameM apane Apako isa rAste meM sadA caitanya rakhanA hogA, hamAre samakSa kaisI bhI parilie khar3I ho jAyeM, lekina hama hamezA Apako hoza saMbhAle hue rakheM / abhI choTI sI pustaka par3ha rahA thA, usameM sthiti jAgRti ke mArga se vicalita karane ke hI usase binA vicalita hote huye apane pichanI sAla jAgRti yA hoza ke Upara eka eka bahuta hI sundara udAharaNa maiMne par3hA thA / pulisa ke vAyaralaisa vibhAga meM vAyaralaisa ApareTaroM kA inTaravyU honA thA / vahA~ para kevala eka hI rikta sthAna thA, lekina Aja kI isa berojagArI kI mAra kI vajaha se pacAsa ke karIba ummIdavAra vahA~ usa eka mAtra jagaha ke liye ekatrita huye the / garmiyoM ke dina the, inTaravyU dasa baje zurU honA thA, isaliye lar3ake nau baje se hI vahA~ ikaTThe ho gaye the / jaisA ki pratyeka pulisa reDiyo sTezana para hotA hai, ThIka vaise hI vahA~ bhI duniyA bhara kI mazIneM idhara-udhara ke kamaroM meM lagI huI thIM, For Private And Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gurU vaha hai jo hoza jagAe, jAgRti lAe, mArga dikhAe vibhinna prakAra kI AvAjeM giTa-piTa hotI vahA~ sunAI par3a rahI thiiN| ThIka dasa baje usa Aphisa meM se eka caparAsI bAhara nikala kara AyA aura sUcanA paTa para eka kAgaja cipakA diyA / jisameM usa dina hone vAle inTaravyU meM bhAga lene vAle ummIdavAroM ke nAma the / vaha caparAsI usa kAryAlaya ke bAhara ArAma se baiTha gyaa| sar3ake socane lage ki aba basa thor3I bahuta dera meM inTaravyU zurU hone vAlA hai, lekina kAphI dera bIta jAne ke bAda bhI kisI ummIdavAra lar3ake kA nAma nahIM pukArA gyaa| taba unhoMne vahA~ baiThe huye caparAsI se bhI pUchA, lekina vaha koI santoSajanaka uttara una lar3akoM ko nahIM de pAyA, isI kazamakaza kI avasthA meM samaya gujaratA gayA; dhUpa bhI teja ho gayI; vahA~ koI chAyA pAnI kA bhI intajAma nahIM thA jisake kAraNa lar3akoM ke mana meM asantoSa bar3hatA hI jA rahA thaa| lekina sabhI cupa the, majabUrI bhI thI, kyoMki ve pulisa kI sImA rekhA ke andara the / isaliye anuzAsana meM rahanA bhI jarUrI thA, kahIM nikAla kara bAhara hI na kara deN| lekina phira bhI soca to rahe hI the ki patA nahIM kaba se zurU kreNge| aba to laMca kA bhI samaya hone ko AyA thA / tabhI eka lar3akA usa Aphisa ke andara se bAhara nikalA aura sabhI kI ora mukhAtiba hokara bolA, "Apa loga aba bhale hI ghara jA sakate hai, kyoMki isa akele vAyaralaisa ApareTara ke rikta sthAna para merI niyukti ho gayI hai|" basa phira kyA thA vahA~ to una lar3akoM ne zora karanA zurU kara diyA ki yaha bhI koI bAta rahI, jaba ina sAhaba kA hI cayana karanA thA to phira hameM bulAyA hI kyoM thA ? kyA hamAre Ane jAne meM paise kharca nahIM hue ? yaha to sarAsara dhokhA hai| bhraSTAcAra haiN| sUcanA paTa para lagI huI sUcanA meM bhI isa lar3ake kA nAma sabase anta meM likhA huA hai, phira hameM pahale kyoM nahIM bulAyA gayA? kucha hI miniTa meM to ve lar3ake mAre bAjI para utara Aye, yAta zAba aura jyAdA bar3ane lagI taba bahI lar3akA phira boApa nAhaka honAhAna ho rahe haiM, Apa sabhI kA nAma bhI Upara lage mAIkApara mAsa (vAyaralaisa se sandeza bhejane kI lipi kI jAna meM pukA pA, lekina Apa apanI bAtoM meM itane adhika mazagUla meM ki kApasa morsa kI AvAja para dhyAna hI nahIM de sakeM, zAyada Apa to yaha soca rahe the ki ApakA nAma hindI me isa caparAsI ke dvArA pukArA pAyegA, taba hI mApaM andara jAveMge, aura' cayana kartA ApakA cayana kara leMge, Apako eka ataM aura batA dU, andara Aphisa meM to koI hai hI nahIM / vahA~"toM meMja para niyukti patra rakhA thA toM isake sAtha For Private And Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA hI eka kAgaja kI ciTa para likhA thA, ki jo ummIdavAra morsa kI AvAja sunakara . andara A jAve, apanA nAma isa cayana patra meM bhara le aura apanI niyukti isa rikta sthAna para huI smjhe| isalie maiMne isa niyukti patra meM aba apanA nAma bhara diyA hai, aba Apa cAheM to apane-apane ghara jA sakate haiN|" jisa prakAra se hamArA caukAnApana isa bAharI saMsAra meM hameM saphalatA dalAtA haiM, ThIka usI prakAra isa AdhyAtma ke mArga para bhI hameM apanI sAdhanA meM rat hote samaya apanA hoza, dhyAnapUrvaka jAgRta rakhanA cAhiye, jisake kAraNa se hama apanI sAdhanA ke daurAna Ane vAle vighnoM se cAhe ve mAnasika hoM, zArIrika hoM athavA sAMsarika hoM bace raha skeNge| kyoMki isa mArga para calate-calate kaba kisa taraha kI paristhitiyoM kA sAmanA hameM karanA par3a sakatA haiM, isaliye AdhyAtma kI prArthanA meM utarane se pahale ina tathya kI bAtoM ko sabase prathama sAvadhAnI ke rUpa meM jAna lenA nihAyata hI jarUrI hai / nahIM to hama apanI maMjila kI jhalaka pAkara . bhI cUka jAte hai| janmoM-janmoM se ThIka isI prakAra hI to cUkate Aye hai, aura hamezA asaphala hote rahe hai / aisA honA svAbhAvika bhI haiM, kyoMki hamArI sAmanA jaba bhalIbhUta hone ko hI hotI hai taba kevala itanA hI hotA hai ki hamAre mana ke. stara para kucha vizeSa taMrageM mahasUsa hone lagatI hai| athavA hamArA mana taba taka eka acchA risivara bana jAtA hai, aura unakA ayaM nikAla kara tathA mastiSka kA upayoga karake (apanI yogyatA ke anusAra) unako nAmdoM meM parivartita karatA hai| ina mAnasika taraMgoM ko kisI ko marA nahIM par3hA jA sakatA hai| isalime hI hameM svayaM ina mAnasika taraMgoM kI lipi ko sAmanA hotA hai, bha ni bhI nahI samaya paare|-opmene svanigamAnanA kaphinakAra ko iparathAna isa samaya ulajhA hai, use inakAra kI bAtoM se satanya karata nahIM to hamAre mana ko ekAgratA gaho pAyegI, aura ki ekApatA ke dvArA hI hama isa prakRti kI bhASA ko par3hanA sIkhate haiM isalie paise-jaise hama apane Apa meM eka For Private And Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acha gurU vaha hai jo hoza jagAe, jAgRti lAe, mArga dikhAe 87 hote jAte hai / vaise-vaise hameM usakI jhalaka milanA zurU hotI jAtI hai| abhI taka hamArA mana jo ki bAharI sAMsArika bAtoM ke rAga raMga meM masta rahakara apanA samaya barbAda kara rahA thA, vahI aba hamAre andara kI cetanA (acetana mana) para uThatI haI taraMgoM ko pakar3ane lagatA hai / (jinako zabda rUpa meM hamArA mastiSka parivartana kara detA hai jisake kAraNa se acetana kI cIja cetana mana para Akara prakaTa hone lagatI hai| prArambha meM jisa prakAra bAlaka likhanA sIkhate samaya galata aura sahI donoM prakAra se likhatA hai lekina bAda meM vaha apane viSaya kA kAlIdAsa bana jAtA haiM, ThIka usI prakAra isa adhyAtma meM bhI zurU-zurU meM sAdhaka kisI bAta kA galata artha bhI nikAla sakatA hai athavA yaha bhI ho sakatA hai vaha kisI bAta kA koI artha hI nahIM nikAla sake, lekina varSoM ekAgratA evaM lagna pUrvaka kI gaI sAdhanA ke dvArA, una mAnasika saMketoM ko jAnane meM sAdhaka kA mastiSka siddhahastatA prApta kara hI letA hai / taba hI hamArI antazcetanA aura hamAre mastiSka meM sAmaMjasya baiTha pAtA hai / isI mahatvapUrNa avasthA ko dUsare zabdoM meM hama acetana ke sUkSma svarUpa ko maski ke bArA sthUla svarUpa pradAna karanA kahate hai| yaha bAta to huI abhI taka kevala apane vicAroM taka kI; jaba ki siddha yogI to apane sAdhanA kI zakti ke isI svarUpa ke dvArA apane sAmane kI kisI ssula vastu meM usake chipe huye sUkSma svarUpa ko bhI ghekhate-dekhate pragaTa kara dete hai| jaise bhagavAna buddha ne bAma kI guThalI ke Upara apane hAra zene se hI usa guThalI meM hai pocA nikAla diyA thaa| para taka yaha guThalI. naba samparka meM nahIM pAnI pI saba-kabaha bIpaH sArUma hI tobii| jisako sanI usale skula sala meM usako par3a hI to samajha rahe the lekina putra ne usa gurunI relale sukSma sAla ko dhAnakara, nI tarapha se bAra-bAra dekara pahale gola mAtarita kara diyaa| pAka kI rahI avasthA usakI sAdhanA kI saphalatA sIr3hI hotI hai| lekina isa sthAna prApta karate karate to zAbara kaI bAma lene par3ate hI hoMge agA vapanI kAyAkalpa karake apanI umra bar3hAnI par3atI hogii| aura hameM yahA~ kevala zurU-zurU kI sAdhanA paditi para vicAra karanA hai, jo kaThina dikhate huye bhI kAphI sarala hai / AdhyAtma viSaya ke dhurandhara pastA evaM vidvAna AcArya rajanIza ne For Private And Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA bhI isI bAta ko samajhAne ke liye do eka udAharaNa bar3e saTIka aura sundara apanI bhASaNa mAlA meM diye the, jo aba unakI pustakoM meM hameM par3hane ko mile haiM / unheM hI yahA~ maiM anya sAdhakoM ke hitArtha likha rahA huuN| eka phakIra apane bahuta sAre ziSyoM meM se cunakara paccIsa ziSyoM ko lekara jaMgala meM calA gayA / bastI se dUra ghanaghora jaMgala meM eka choTe se makAna meM una sabhI ziSyoM ko ThaharA diyaa| unakI khAne-pIne kI vyavasthA usane svayaM ne kii| una sabhI ko eka sAtha ikaTThA karake usane unheM batAyA ki tuma sabhI ko ina kamaroM meM hI eka mahIne taka rahanA hai| yahA~ rahane kI eka zarta bhI hai, vaha yaha hai ki koI bhI ziSya isa eka mahIne ke samaya meM eka bhI zabda nahIM bolegaa| na to jAgate huye aura na hI sote huye, na prema meM, na krodha meM, aura to aura koI apane kisI iSTa kA bhI nAma uccAraNa nahIM kregaa| matalaba kula milAkara yaha hai ki maiM jisake muMha se eka bhI zabda suna lUgA use yahA~ se usI samaya nikAla dUMgA / isaliye Apa eka bhI zabda nahIM bole cAhe Apake sAmane sAkSAt mauta hI kyoM na A jAye / Apa sabhI yahA~ sAtha-sAtha raheMge lekina Apako rahanA apane Apa meM pratyeka ko akelA hI haiN| eka saptAha ke bItate-bItate to, usa phakIra ne Adhe se jyAdA ziSyoM ko unake mauna bhaMga ho jAne ke kAraNa vahA~ se calatA kara diyA thA, aura mahIne kA anta Ate-Ate to kevala vahIM do hI bace the, aura tIsarA thA vaha svayaM / apane una donoM ziSyoM ko lekara vaha phakIra jaMgala se vApisa bastI meM A gyaa| ye donoM sanyAsI bar3e bhArI hairAna, parezAna the, ki gurUjI hameM vahAM kyoM le gaye the / tayA~ kyoM hamArI mahIne bhara taka jabAna banda rakhI thii| aba bhI inhoMne hameM kucha bhI nahIM batAyA hai / itane ke bAvajUda bhI ye intajAra hI karate rahe ki zAyada gurujA' apane Apa hI kucha btaayeNge| kucha dina bIta jAne ke pazcAt inako bar3A aTapaTA sA bastI ke logoM ko dekhakara lagane lgaa| kyoMki tamAma bastI ke loga galatI para galatI kiye jA rahe the, unheM hoza hI nahIM thA / yadi kucha thor3A bahuta hoza AtA bhI thA, to vaha bhI For Private And Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gurU vaha hai jo hoza jagAe, jAgRti lAe, mArga dikhAe 86 taba jaba unake sAmane unake apane karmoM kI galatI pragaTa ho jAtI thii| phira dukhI bhI ho rahe the, sAtha hI apane bhAgya ko doSa bhI de rahe the yA anya koI paramAtmA ke prati kaTu zabdoM kA uccAraNa kara rahA thaa| sabase jyAdA ye donoM sanyAsI isa bAta se hairAna the ki jisa karma ke dvArA ye loga abhI thor3I dera pahale dukhI the, ve phira usI karma ko doharAne ko udayat ho rahe the| ye loga kaise pAgala haiM ? aura maje kI bAta yaha hai ki sabhI kA yahI hAla hai| kahIM hamAre yahA~ se jAne ke bAda yaha pUrI kI pUrI bastI pagalA to nahIM gayI hai ? yA mahIne bhara ke mauna ne hamako hI to kahIM pAgala nahIM banA diyA hai / jaba yaha bAta ina donoM ke kisI bhI prakAra se samajha meM nahIM AyI taba unhoMne hArakara gurUjI se pUchA / "gurUjI, kyA isa bastI ke logoM ne zarAba pI lI hai yA ye loga kisI anya prakAra ke naze meM hai jisake kAraNa se vevakUphI para bevakUphI karate hI jA rahe haiN| yA hama maiM kucha parivartana ho gayA / yaha sArA kA sArA mAjarA kyA hai| kucha to samajhAyeM hameM, bhagavan" ? phakIra bolA-- "hA~ tuma ThIka kahate ho ye bastI ke sabhI loga apanIapanI indriyoM ke naze meM haiM / isa bastI ke loga hI nahIM, sArA kA sArA saMsAra hI isI prakAra ke matibhrama logoM se bharA par3A hai / aura tumhAre andara bhI kucha na kucha parivartana ho hI gayA hai / jisake kAraNa se tumhArA nazA aba kucha halkA ho gayA hai| isaliye hI tumheM apane meM aura unameM pharka dikhAI par3a rahA hai| apanI yAda karoM, tIsa dina pahale tumheM koI pharka najara nahIM AtA thaa| lekina Aja tumheM pharka najara A rahA hai / asala meM, tIsa dina ke mauna ke sannATe ne tumhAre mana kI nIMda ko tor3a diyA hai, jabaki isase pahale tuma bhI unhI indriyoM ke sukha kI nIMda ke nazoM meM behoza the, aura inhI kI taraha kI nIMda meM soye par3e the / Aja tumheM aisA nahIM laga rahA hai ki ye sabhI loga isa taraha se apane kArya kalApa kara rahe haiM, jaise ye to nIda meM ho aura koI zaitAna inase UTa paTA~ga kArya karavA rahA ho| kyoMki abhI to inake Upara indriya sukha kA pardA par3A hai| isaliye ye to abhI aise hI kArya kareMge, isameM kucha bhI Azcarya janaka nahIM hai| una tIsa dinoM kI sAdhanA ne tumhAre bhItara hoza kI lo jagA dI hai| jisake kAraNa tumhArA Antarika dhyAna jAgRta ho gayA hai / mahIne bhara pahale jo gayA thA. jaMgala. se vahI hI vApisa nahIM lauTA hai, vahA~ gayA to thA tumhArA jar3a zarIra, lekina aba. vApisa, Aye ho tuma svayaM caitanya hokara" For Private And Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acha yoga aura sAdhanA kevala isanA sA hI kArya hotA hai, ina tathA kathita . sAdhanAoM ke dvaaraa| hamAre Upara indriyoM kA jo jAla phailA huA hai unase hama apanA pIchA chur3A lete haiM, aura hama apane svayaM kI gaharAI meM utara jAte haiM / jahA~ se hama apane bhItara ke khajAne kI jhalaka pA lete haiN| jahA~ abhI taka hama apane zarIra ko hI sArA kucha mAna rahe the, jabaki maNi to hamAre bhItara aura bhItara chipI par3I hai / isameM jarA bhI saMzaya nahIM hai / yahA~ isa sandarbha meM eka bAta aura gahare se samajha lenI cAhie ki kisI eka prakAra ke udAharaNa ko hI yA kisI eka prakAra kI vidhi ko hI isa sampUrNa sAdhanA kA ekamAtra mArga nahIM mAna lenA cAhiye / jabaki satya to yaha hai ki aisA koI bhI kArya jo hamAre mana ke aMdhere ko miTAe, vaha hamAre lie sAdhanA kA hI mArga siddha hotA hai| isalie hI koI yahA~ mauna rahakara caMtanya ho jAtA hai to koI sAdhaka bhakti ke gota morA kI taraha gAkara pUrNatA ko prApta ho jAtA hai| bhagavAna buddha kI taraha bhUkhe pyAse rahakara kaThina tapazcaryA karanA bhI isI sAdhanA kA aMga hai| jahAM tulasI kA "rAma" ke nAma para AdhAra banA kara apanI sAdhanA karanA ThIka hai, vahIM bAlmiki kI taraha usa rAma ke nAma ko ulTA karake "marA" kahanA bhI ThIka hI hai| hama apane jIvana ke kisI bhI chora se tathA kisI bhI stara se apanI sAdhanA zurU kareM, hamAre liye vahIM le rAstA banatA. jAegA / bAlaka dhra ba agara sAta sAla kI umra meM sAdhanA zurU karatA hai to vaha bhI saphala hotA hai aura bhakta ajAmila yadi apane dvAra para mRtyu ko dastaka dete . samaya apanI sAdhanA ke prati sampUrNa bhAva sahita samarpita hote haiM to unakA vaha akelA nArAyaNa zabda hI unako bhavasAgara se pAra karane vAlI mAnA kA AdhAra bana jAtA hai| isalie yaha panI taraha se pamaha ki hamArA aisA koI bhI parva po bArAho pAe, imArI bajI pAti kA AdhAra pane, hameM apanI buddhi dhAra manapAra ke darzana karane meM hamArI madada kare, yahI hamArI sAdhanA mA dhana jAtA hai| eka deza kA samATa akne duvA putra ko talavAra palAnA sikhAnA cAhatA gaa| isalie usane apane senApati ko bulAkara kahA ki "Apa hamArI saltanata meM sarvayeSTha talavAra bAja haiN| isaliye rAjakumAra ko apane sAnidhya meM talabAra For Private And Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gurU vaha hai jo hoza jagAe, jAgRti lAe, mArga dikhAe calAnA sikhaaeN|" senApati ne jhukakara koniza bajAI aura kSamA mAMgate huye kahane lagA "mahArAja ApakI AjJA zirodhArya hai aura yaha merA saubhAgya hai ki mere dvArA yaha neka kAma apanI pUrNatA ko prApta ho| lekina mahArAja merI eka prArthanA hai, agara Apa ijAjata deM to Apake sAmane use kahU~ / " "bolo...""kaho, kyA bAta hai|" mahArAja ne kahA / isake bAda senApati ne phira se kahanA zurU kiyA "hujUra, jinake pAsa rahakara maiM svayaM talavAra-bAjI sIkhA hU~ aura usI talavAra kI siddha hastatA ke kAraNa Apane mujhe yaha senApati ke pada kA sammAna de rakhA hai| Aja bhI ve mere paramAtmA tulya gurU isa duniyA~ meM maujUda haiM aura sabase AsAna. bAta yaha hai ki ve hujUra ke sAmrAjya meM hI rahate haiN| lekina unake dvArA rAjakumAra jI ko talavAra calAnA sikhAne meM basa eka hI kaThinAI hai, ki ve apane Azrama ke bAhara kisI ko bhI talabAra calAne kI kalA sikhAne nahIM jAte haiM / isaliye sIkhane vAloM ko unake Azrama meM hI rahanA par3atA hai|" __ kAphI soca vicAra karane ke bAda samrATa ne rAjakumAra ko vahIM una gurujI ke Azrama meM rahane kI anumati de dii| jaba rAjakumAra ko Azrama meM rahate-rahate do mAsa vyatIta ho gaye to eka dina vaha samrATa zikAra se lauTate hue usa Azrama ke phasa se gujara rahA thaa| tabhI usake aMgarakSakoM ne mahArAja ko sUcita kiyA ki hamAre rAjakumAra isI Azrama meM talavAra vidyA sIkha rahe haiM / itanA sunakara sabATa .. vahA~ para ruka gayA, aura pore se utarakara vahA~ Azrama meM bAbA se milA, va ma ne rAjA kA svAgata kiyA, rAjA bhI yahIM ke zAnta evaM sAdagI se bhare vAtAvaraNa bahuta hI prabhAvita huvAvAtacIta ke daurAna rAjA ne apane putra ke bAre meM aba ke liye nAgapUchA ki "bArA yAnI vidyA abhyAsa meM lAyaba rahamAsaka kitanA sIkha gayA saMgamamI bAra kitanA samayamA sirahA , "rAjanalavAra lAnA sIkhanA koI mati savAla nahIM hai, jisameM ko tAka ne porato di, paTAnA nivAlA mAra guNA sAnA pAra. bAye sicaayaa| virIta saradAra bAjIsIcanA to sara meM eka ghaTanA hai / isaliye merI eka riza vApase yahI hai ki mujhase baha prazna to bhaviSya meM bhApa pUche hI nahIM, eka isakA to svayaM mujhe bhI patA nahIM hai| hA~ eka bAta meM apanI tarapha se avazya svA For Private And Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA denA cAhatA hU~ ki merA yaha Azrama Apake rAjya kI sImA ke andara hai, yahA~ rahakara maiM AnandapUrvaka apanA jIvana vyatIta kara rahA huuN| isake alAvA maiM Apake nyAyapriya zAsana se bhI bahuta prabhAvita haiN| tamAma prajA bhI amana caina se hai / isaliye rAjakumAra jI jaldI se jaldI aura acchI se acchI talavAra calAnA ve yahA~ sIkhe aisI merI hAdika icchA hai / aisA karane ke bAda maiM apane Apako rAjya ke RNa se mukta huA hI mAnUgAM / anta meM 'maiM' basa itanA ko kahanA cAhatA hU~ ki rAjakumAra honahAra hai, isalie sIkha hI jAvegA / isase jyAdA to maiM svayaM bhI nahIM jAnatA ki vaha kaba taka sIkha paayegaa|" - rAjA isake bAda eka bhI zabda nahIM bola sakA, gurujI ke usane caraNa chUye aura cupacApa apane rAjamahala lauTa AyA / lekina rAjA ke mukha maNDala para na jAne kyoM santuSTi ko eka alaukika AbhA phaila gayI thii| udhara jaba kucha dina aura vyatIta ho gaye to eka dina gurUjI ne binA kucha bhI kahe sune lakar3I kI talavAra se rAjakumAra para prahAra karane zurU kara diye gajakumAra ko to kucha patA hI nahIM thA, isa prakAra se bhI kahIM koI sikhAtA hai / aura gurUjI the ki basa mAre hI jA rahe the| jagaha-jagaha se zarIra lahU-luhAna ho gyaa| karIba pandraha minaTa bAda gurUjI ne prahAra karanA banda kara diyA / lekina bole aba bhI kucha nahIM / rAjakumAra to bilkula baicena hI ho gayA thA ki yaha kyA balA hai ? eka haphte meM jAkara kahIM usakA zarIra svastha huaa| .' usa dina ke prahAroM ke bAda anya koI bAta Aja taka rAjakumAra ke sAmane nahIM AyI / jaisA pahale cala rahA thA, sAmAnyatayA ThIka vaisI hI dinacaryA aba bhI thI / eka bAra to rAjakumAra ne yaha bhI socA ki usa dina gurUjI ko talavAra calAne kA kahIM daurA to nahIM par3a gayA thaa| usa daure kI avasthA meM inhoMne mujhako mArA'hA aura aMba inheM usakI yAda bhI na ho| lekina camatkAra usI rAta ko phira huA, jaba rAjakumAra sone hI vAlA thA / use kucha AhaTa sI huI usakI jaba A~kha' khulI to dekhatA kyA hai, ki bijalI kI sI phurtI se gurUjI hAtha meM vahI lakar3I kI talavAra liye usa para prahAra karane hI vAle haiN| isase pahale kiM gurUjI usa For Private And Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gurU vaha hai jo hoza jagAe, jAgRti lAe, mArga dikhAe para prahAra karate, rAjakumAra bijalI kI sI hI tejI se karavaTa badalakara unake bAra ko bacA gayA, lekina nihatthA kaba taka bacAtA Akhira mAra khAnI hI pdd'ii| pichalI bAra kI taraha hI isa dina bhI kAryakrama utane hI samaya calA, lekina isa bAra rAjakumAra kI tatparatA ke kAraNa coTa sirpha hAthoM para hI AyI thI; bAkI zarIra baca gayA thA / tIsarI bAra isa prakAra kI ghaTanA para to rAjakumAra ne apane Apa binA kisI ke kahe sune Azrama meM laTakI huI dUsarI lakar3I kI talavAra jhapaTa kara apane hAtha meM le lI aura agale kSaNoM meM to vaha apane bacAva kI jI tor3a koziza karane meM juTA huA thA / 63 nizcita nahIM hotA thA, kabhI subaha, kabhI khAte samaya bhI, isalie rAjakumAra aba apane thaa| patA nahIM kaba isakI jarUrata par3a jAve / aba to aba to karIba-karIba rojAnA aisA hI hotA thA / lekina samaya kabhI rAta ko aura kabhI-kabhI to khAnA sAtha hara samaya talavAra rakhane lagA uThate-baiThate, sote-jAgate' khAte-pIte rAjakumAra kA dhyAna hamezA gurUjI kI talavAra kI tarapha hI rahatA thA, athavA gurUjI kahA~ haiM tathA gurUjI kyA kara rahe haiM usakA dhyAna hamezA isI bAta para lagA rahatA / " For Private And Personal Use Only mahIne bhara isa taraha se lagAtAra gurUjI kI tarapha dhyAna rakhate-rakhate to vaha svayaM apanA bhI dhyAna bhUlane lagA thA, kyoMki aba to usakI hAlata yaha ho gayI thI ki vaha kitanI bhI nIMda meM soyA hotA aura Azrama meM yadi eka kaMkar3a bhI kahIM se Akara giratA to bhI usakA hAtha apanI talavAra kI mUTha para calA jAtA thA / usakI isa mAnasika sAdhanA kA natIjA jo honA thA vahI rAjakumAra ke sAtha bhI huA / gurUjI ke talavAroM ke prahAroM ko vaha aba apane zarIra para nahIM par3ane detA balki unake tamAma prahAroM ko vaha talavAra para hI jhela jAtA thA / isI prakAra thor3e dina aura bItane ke pazcAta rAjakumAra apanA bacAva karane meM to nipuNa ho hI gayA thA sAtha hI usake andara aba apane Atma vizvAsa kI jvAlA bhI jala cukI thii| jisakI vajaha se vaha ati caukannA hokara rahanA bhI sIkha gayA thaa| yAni, usakA mastiSka aba sadaiva sakriya rahatA thA / mAnasika behozI kA to kahIM dUra-dUra taka aba patA nahIM thA / Alasya jaisA koI prabhAva to usameM Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA bacA hI nahIM thaa| ___ eka dina rAjakuvara kamare ke andara baiThA huA gehU~ se kaMkar3a bIna rahA thA, acAnaka usake dimAga meM eka vicAra AyA ki rojAnA gurUjI mere Upara jAne meM kA mana jAne meM prahAra karate rahate haiM, kyoM na kisI dina cupacApa meM inake Upara prahAra karake dekhU ? rAjakuvara abhI apane mana meM itanA soca hI rahA thA ki bAhara se gurujI kI AvAja AyI "beTA mere Upara talavAra se bAra to kara lenA jaba terA jI cAhe lekina talavAra jarA dhIre se balAnA, kyoMki maiM eka buDhA AdamI huuN"| aura itanA kahakara gurujI cupa ho gye| bAhara se gurujI dvArA isa prakAra jabAba diye jAne se rAjakuMvara to avAk hI raha gayA, kyoMki vaha socane lagA ki maiMne inase to abhI kucha kahA bhI nahIM hai / maiM to abhI apane mana meM soca hI rahA thA aura inhoMne to isakA javAba bhI mujhe de diyaa| ye kaisA camatkAra ! usI kSaNa vaha gurUjI ke prati pahalI bAra zraddhA se bhara uThA, bAhara Akara sASTAMga daNDavat kI aura vaha unase pUchane lagA ki "Apane mere mana kI bAta kaise jAna lI, kRpayA mujhe bhI kucha samajhAe~ ?' gurUjI bole "talavAra calAnA to tumhArA senApati bhI acchI taraha se jAnatA hai lekina usane tumheM mere pAsa bhejA hI isalie hai ki jitanI bhI taraha ke prahAra karane karane ke tarIke haiM yahA~ tuma unheM bhI sIkha lo, aura unheM kevala maiM hI sikhA sakatA hai, kyoMki merA uddezya kevala talavAra calAnA sikhAnA nahIM hai| balki maiM to talavAra ke dvArA vyakti meM hoza jagAtA hai| .: dhyAna rakhanA ! isa hoza ko kevala maiM hI sikhA sakatA hU~ kyoMki maiM svayaM bhI hoza meM hI rahatA huuN| tuma dekhate ho maiM apanI surakSA ke liye tumhAre senApati yA tumhAre pitA kI taraha se apane pAsa kisI aMgarakSaka ko nahIM rakhatA huuN| kyA isa duniyAM meM merA koI zatru nahIM hai| isa rAjya kA nahIM to dUsare rAjya kA to hogA jo merA yaza jAnatA hogaa| aba cUMki merA hoza jAgRta hai isalie hI dUsaroM ke mana meM mere prati dvaSa se bhare uThate huye vicAroM ko maiM usI samaya jAna jAtA hU~ aura apanI surakSA ke liye dUsaroM ke mere Upara AkramaNa karane se pahale hI maiM apanI tarapha se taiyAra ho jAtA huuN| kyoMki koI bhI karma hamAre dvArA sthUla rUpa se kArya rUpa meM kriyAnvita hone se pUrva hamAre mAnasika stara para sampanna hotA hai jaise tuma hAthoM se to kaMkar3a bIna rahe the jabaki mana ke dvArA mere Upara AkramaNa kI soca rahe the / basa tumhAre mana se uThate hue vicAroM kI taraMgoM ko mere jAgRta mana ne For Private And Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gurU vaha hai jo hoza jatAe, jAmukta jAe, mArga dikhAe turanta pakar3a liyA, isaliye dhyAna rakhanA, yadi tumane apanA hoza jagAkara siddha nahIM kara liyA to talavAra se to apane hAtha dho hI baiThoge, apane rAjya para bhI apanA adhikAra nahIM rakha sakoge / " For Private And Personal Use Only EZ hI do pathika isa kathA dvArA hameM jo sandeza milatA hai vaha kevala itanA hI hai ki jaise hI hamArA svayaM kA hoza jAgRta hotA hai hamAre dUsaroM ke sAtha jo sambandha hai unakI yathAtA khula kara sAmane A jAtI hai, ki kauna hamArA mitra hokara bhI zatru hai tathA kauna aisA jo hameM, zatru dikhate huye bhI hamAre prati prema meM hai / apane hoza ko jagAne ke pazcAt hI hama apane sambandhiyoM ke sambandhoM ke strotoM para pahu~ca jAte haiM / ki phalA~ vyakti ke dvArA hamAre prati isa prakAra kA nikRSTa kArya kyoM kiyA jAtA hai / jaba hama isa prakAra sambandhoM ke kAraNoM taka pahu~ca jAte haiM, taba hameM apane Apa hI isa duniyA ke ApasI ristoM ke bIca ghUmatA huA cakra samajha meM A jAtA hai / hama dekhate haiM isa jIvana kI anajAna sI Dagara meM anAyAsa milate haiM, aura jindagI bhara ve phira eka dUsare se judA nahIM hote haiM, jabaki do sage bhAI jinakA sambandha apane mAtA-pitA ke khUna se baMdhA hotA hai unameM Apasa meM itanA bhI pyAra nahIM hotA jitanA ki ve apane pAlatu kutte se pyAra karate haiM / ve donoM sage bhAI hote hue bhI eka dUsare kA vizvAsa nahIM karate jabaki jindagI ke saphara meM ve eka bilkula anajAna ajanabI ko apanI jindagI kI Dora thamA dete haiM kyoMki sthAI sambandha vaha nahIM hote jinheM hama apanI mAtA ke garbha se lAte hai, jabaki isake viparIta jindagI meM sambandha ke paudhoM ko hameM prema ke dvArA sIMca kara hI vRkSa banAnA par3atA hai / isI saMdarbha meM yaha bhI bAta dhyAna rakhanI cAhiye ki hama prema bhI vahIM kara sakate haiM; jahA~ hamAre prati anukUla prema kI baha rahI ho / tabhI hama prema ke mAmale meM bhaTakana se baca sakeMge kiyA gayA prema bhI vyartha hI ho jAvegA / isaliye dhyAna rakheM saphala liye dUsare kI mAnasikatA ko hama par3hane kI kSamatA honI cAhiye / AdamI isa prema ke rAste para A gayA to dhyAna rakhanA vaha prema to prema ke nAma para dhokhA avazya hI pA legA puruSoM kA hai; kyoMki prema meM dimAga kI to pA~ca ho jAte haiM jabaki dimAga to dhArA hamArI tarapha anyathA behozI meM premI banane ke yadi behoza nahIM lekina / prema kA rAstA to bahuta hI caitanya calatI hI nahIM hai / prema meM do aura do kahatA hai ki nahIM do aura do Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA cAra hI hote haiN| isaliye prema me to bahuta hI hausale kI jarUrata hotI hai aura himmata dimAga meM nahIM balki vaha to dila ke svAmI mana meM hotI hai| isaliye mana ke bhItara hoza kI lau jagAye binA to hama prema meM utara hI nahIM sakate haiM / to dhyAna rakhanA jaba behoza vyakti prema karane ke kAbila pAtra hI nahIM hotA taba vaha bhakta kisa prakAra se bana sakegA aura binA bhakti ke hamArI prArthanA ke dvAra hameM kisa prakAra se khula skeNge| agara vAstava meM hameM apanI prArthanA meM utaranA hai to hameM apanI jAgRti jagAnI hI hogii| isa sIr3hI ko pAra kiye binA hamArA AdhyAtma ke kSetra meM praveza asaMbhava hI hai / Apane aise bImAroM ke bAre meM sunA hogA jo dina ko ThIka svastha AdamI kI taraha se hote haiM, lekina rAtri meM ve apanI nIMda meM uThakara ghara se bAhara nikala kara idhara udhara cala bhI Ate haiN| subaha uTha kara unheM kucha bhI yAda nahIM rahatA, aise vyakti ko kitanA bhI yAda dilAo aura kaho ki rAta gyAraha baje tuma mere pAsa Aye the aura mujhase yaha bAta kahI thI lekina inako kucha bhI yAda nahIM rahatA yaha eka prakAra kI mastiSka kI behozI hai| rAta ko apane ghara meM sote huye bAlaka ko jagAkara mA~ dUdha se bharA huA gilAsa use pilA detI hai subaha uThakara vahI bAlaka mA~ se kahatA hai ki rAta ko hameM dUdha kyoM nahIM pilAyA thA ? ye bhI behozI hI hai / kucha buddhi ke stara kI aura kucha mAnasika stara kI / hama klAsa meM hote haiM aura hamArA mana kahIM aura phuTabAla khela rahA hotA hai| rojAnA hI hama isa prakAra ke ananya anubhavoM se gujarate haiN| jinameM hamArI A~khoM ke sAmane ghaTanA hokara gujara bhI jAtI hai lekina hamArI A~khe khulI rahate huye bhI hama usa ghaTanA ko nahIM dekha pAte haiN| isa prakAra hama dekhate haiM ki khAsa bAta to yaha hai ki hama kitanI tanmayatA ke sAtha apanI sAdhanA meM utarate haiN| isake viparIta kucha sAdhaka apanI tanmayatA para itanA dhyAna nahIM dete jitanA ki usake mArga para jisake kAraNa unako hamezA asaphalatA hI hAtha lagatI hai| isaliye dhyAna rakheM binA apane mana ko ekAgra kiye hama bhale hI maharSi pataMjali ke mArga ko hI kyoM na apanA leM hama apanA samaya hI barbAda karege, hamAre hAtha kucha bhI nahIM lagane vAlA hai| For Private And Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gurU vaha hai jo hoza jagAe, jAgRti lAe, mArga dikhAe jabaki isa duniyA meM sabase sIdhA aura kramabaddha AdhyAtma kI sAdhanA ke liye yadi koI mArga hai to vaha unakA aSTAMgI mArga hI hai| hama sIdhe rAjamArga yA rAjayoga ko apanA kara bhI binA hoza jagAai apanI yAtrA kI maMjila para nahIM pahu~ca pAte haiM jabaki bAlmIki ulTe mArga ko apanA kara bhI tatva jJAnI ho jAte haiM / isaliye hamezA dhyAna rakheM ki isa sAdhanA ko hama kauna se mArga dvArA kareMge yaha bAta bahuta hI gauNa hai, isaliye isa bhrAnti ko to apane mana meM sthAna banAne hI mata deM / kucha loga kahate haiM ki jaina dharma bahuta hI pahu~cA huA dharma hai yA bauddha dharma meM bar3I vilakSaNatA hai athavA Arya samAjI hI tAtvikI hote haiM; kisI anya dUsare ke liye musalamAnoM ke phakIra siddha hote haiM athavA ve kisI vizeSa mata ke mAnane vAle hote haiM aura kisI anya ke nahIM, ye tamAma bAteM mere dekhate phijUla kI haiM, kyoMki yadi hamameM hausalA hai to hama apane hAtha kA lAThI se Dare huye iMsAna kI baMdUka ko bhI girA sakate haiN| kyoMki hathiyAra thor3e hA lar3atA hai lar3atI to hamArI hausale kI bhAvanA hai / isaliye to kisI ne kahA hai ki "jAta-pAta pUche nahIM koI, hari ko bhaje so hari kA hoii|" isa duniyA meM jitane bhI adhyAtma mArga ke zikSaka paidA huye haiM sabhI ke sabhI mahAna haiN| unameM kisI kI bhI sAdhanA paddhati meM kisI bhI prakAra kI kamI nahIM hai| kyoMki jisa kisI ne hoza pUrvaka usa param sattA kI sAdhanA ke mArga meM apanA samaparNa * kara diyA vahI isa bhavasAgara se pAra ho gyaa| samaparNa-yahA~ isa samaparNa zabda kA artha ThIka se samajha leM samaparNa kA artha hai "samutva bhAva sahita arpaNa matalaba jisameM kartA kA bhI bhAva nahIM | bacA, jabaki arpaNa meM kartA maujUda rahatA hai| For Private And Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org adhyAya Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhana se siddhiyoM kI prApti mujhe eka gvAle kI kahAnI yAda A rahI hai jisake mana meM sadA~ eka hI vicAra uThA karatA thA ki maiMne isa duniyA~ meM janma kyA kevala isaliye hI liyA hai, ki maiM rojAnA subaha uThakara gAyoM ko jaMgala meM le jA~U aura zAma ko ghara vApisa pahu~ca kara roTI khAkara so jA~U / subaha uThakara phira pichale dina ko hI taraha kA kAma; na kahIM jAnA aura na kahIM AnA / yaha bhI koI artha huA isa jindagI kA ? ina tathya pUrNa bAtoM ke kAraNa vaha apane mana meM bar3A hI becaina rahA karatA thA / jitana- jitanA vaha ina praznoM kA uttara khojatA utanA utanA hI usakA mana becainI meM DUbatA jAtA thA, dina ba dina vaha vikSipta sA hotA jA rahA thA / use koI rAha hI nahIM sUjha rahI thI ki vaha isa bhUla bhulaiyA se kisa prakAra se pAra ho / eka dina vaha isI taraha jAnavaroM ko lekara idhara se udhara niruuddezya sA ghUma rahA thA, tabhI vahA~ use eka geruA vastra dhArI eka bAbAjI gujaratA huA milA, usa gvAle ne usa bAbAjI ko rokakara bar3I namratA pUrvaka kahA, "Apa to bhagavAna ke AdamI hai mujhe bhI usase milane kA koI rAstA batAo, maiM bahuta parezAna hU~," itanA kahakara vaha gvAlA usa bAbajI ke pairoM meM gira gayA / vaha anapar3ha to thA hI sAtha hI bholA bhI thA / bAbAjI ne dekhA ki paramAtmA ko prApta karane ke liye isameM lau to khUba jala rahI hai| lekina jaba mujhe hI Aja taka kahIM nahIM milA to use kyA batAU~ ? tabhI usa bAbAjI ko nigAha, gvAle ke jAnavaroM meM usI dina kI byAhI gAya para par3I jisakA bachar3A dUdha pIne ke liye khar3e hone kI koziza meM bAra-bAra gira rahA thA, bAbA bolA "acchA uTha maiM rAstA to batA dU~gA parantu mujhe gurU dakSiNA meM kyA degA" ? isako sunakara gvAle ko to mAno mana kI murAda hI mila gayI turanta hI bolA - "Apa AjJA kareM maiM Apako kyA dU" / For Private And Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhana se siddhiyoM kI prApti PSPS "acchA yaha bAta hai to, suna maiM tujhe gurU mantra detA hU~ use tujhe apane mana meM ArAma se baiThakara bhajanA hogaa| lekina mere liye isa gAya aura bachar3e ko tujhe gurUdakSiNA ke rUpa meM denA hogA / soca le nahIM to maiM calA" / usa bAbAjI ne usa para isa taraha se phaMsAne ke liye eka pAMsA pheNkaa| gvAlA bolA " Apa isa eka gAya kI kyA cintA karate haiM ina sabhI ko hAMka kara le jAIye, lekina mujhe gurU mantra to dIjiye" / "acchA lA, apanA kAna idhara lA" / isa prakAra se usa bAbA ne usa gvAle ke kAna meM gurU mantra ke rUpa meM " gopAla" kahA aura zIghra hI usa mAya aura bachar3e ko lekara vahA~ se nau do gyAraha ho gayA / vaha gvAlA usa gurU mantra ko lekara aisA samajha rahA thA ki aba to vaha nihAla hI ho gayA hai isI praphullatA ke daura meM thor3I dera bAda hI vaha apane usa gurU mantra ko bhUla gayA / usane idhara-udhara najara daur3AI lekina gurUjI kA to kahIM patA hI nahIM thA / usane apanI khopar3I para jora DAlA, taba bahuta dera yAda karane ke pazcAt use vaha gurU mantra yAda ho AyA lekina gopAla ke rUpa meM nahIM vaha gopAla ko to bhUla hI gayA thA aba to use bhopAla hI yAda rahA / isa Dara se ki kahIM aba ise phira se nahIM bhUla jAU~ isaliye vaha usI samaya binA kucha soce vicAre tatkSaNa hI eka kuai kI nehacI (jisameM kueM se pAnI kA carasa khIcateM samaya baila nIce kI ora jAte haiM) meM kuai kI tarapha mu~ha karake dIvAra kA sahArA lekara A~khe banda karake baiTha gayA, aura bhopAla, bhopAla, bhopAla hI bhajane lagA / vaha isa bhopAla zabda ke sAtha itanA tanmaya ho gayA thA ki use apane khAne pIne, sone, uThane baiThane tathA kahIM Ane kA bhI hoza nahIM rahA / isa prakAra jaba use bhopAla bhajate-bhajate tIna dina vyatIta ho gaye taba kahAnI apane kathAnaka meM kahatI hai ki , usakI tapasyA se prabhAvita hokara bhagavAna viSNu ne apanI patnI lakSmI jI se kahA ki "calo lakSmI jI tumheM apanA bhagata dikhAyeM" ve donoM vahA~ usa kuai ke pAsa Aye bhagavAna viSNu to kuai para bAhara kI ora paira laTakA kara baiTha gaye aura unhoMne lakSmI jI se kahA ki " jAo nehacI meM udhara kI ora baiThA hai vahA~ dekha Ao" / lakSmI jI udhara gayI to kyA dekhatI hai ki eka gavA~ra sA AdamI AlathI-pAlathI mAre huai tathA AMkheM banda kiye huai dIvAra kA sirAhanA lagAai huai baiThA hai / unhoMne UMcI AvAja meM pukAra kara kahA ki "kauna hai re, kyA kara rahA hai" / A~khe banda kiye hI gvAle ne turanta jabAba diyA " bhajana kara raho hU~ kyoM kA bAta hai" , For Private And Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 yoga aura sAdhanA lakSmI jI ne phira kahA "kisakA" pratyuttara" meM gvAle ne kahA "tere khasama kA" phira ve pUchane lagI "vo kahA~ haiN'| isa para taDAka se gvAle ne jabAva diyA ki ' hogo kahIM kUA pokhara meM, maiM kA bAkai pIche-pIche DolU huuN|" lakSmI jI usI samaya bhagavAna ke pAsa lauTa AyI aura bhagavAna se kahane lagI "bhagavana isakI to vANI siddha ho gayI hai maiMne isase do prazna kiye isane donoM kA hI yathArya uttara diyA hai, jaba maiMne pUchA ki vaha kisakA bhajana kara rahA hai to isane kahA ki vaha mere pati kA bhajana kara rahA hai aura jaba maiMne yaha pUchA ki ve kahAM haiM taba usane kahA ki hogA kahIM kUA pokhara meM, aura maiM bhagavAna ko dekha rahI hU~ ki Apa baiThe to kUA para hI haiM lekina Apake pAMva isa kUai ke pAnI se banI isa pokhara meM hI laTaka rahe haiN| merA kahane kA tAtparya isa viSaya meM kevala itanA sA hI hai ki yadi hama apanI zraddhA, lagna aura apane hoza ko usa ajJAta ke liye lagA deM to ghaTanA ghaTa kara hI rahegI, yaha siddhAMtataH bilakula satya hI hai, isameM leza mAna bhI saMzaya kI AvazyakatA nahIM haiN| lekina prayogAtmaka rUpa se isa sAdhanA meM utarate samaya hameM jina kaThina parezAniyoM kA sAmanA karanA par3atA hai unako zabdoM kA prayoga kara Apake sAmane rakhanA bar3A hI kaThina kArya hai / tathA isake sAtha hI apanI sAdhanA ke daurAna huai ina anubhavoM ko ThIka-ThIka zabda pradAna nahIM kara pA sakane ke kAraNa hI loga ina anubhavoM ko gupta hI rakhanA ThIka samajhate haiN| kyoMki yadi koI bAta jisa prakAra se kahanI cAhI hai aura yadi kahIM bhASA kI gar3abar3I ke kAraNa usakA artha badala gayA to bAta galata hokara ulaTa sakatI hai| jisakI jimmedArI phira isa kahane vAle ke Upara hI to AtI hai| isaliye isa viSaya meM anubhava kara lene vAle bahuta hokara bhI zikSakoM kI saMkhyA samAja meM hamezA nagaNya sI hI rahatI hai| jaise yadi hama isa gvAle se hI pUche ki una tIna dinoM daurAna usa para kyA-kyA bItI tathA usane kitanI-kitanI parezAniyoM kA sAmanA kiyA, to vaha gavAra binA par3hA likhA kisa prakAra se una anubhavoM ko apane zabdoM meM piroyegaa| usakI to ThIka vaisI hI hAlata ho jAvegI jisa prakAra usa gUge vyakti kI ho jAtI hai; For Private And Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhana se siddhiyoM kI prApti jisake mu~ha meM Apane batAsA rakha diyA hai, aura hama usase pUcha rahe haiM ki batAoM isakA svAda kaisA hai / aba vaha becArA gUgA usa batAse kI miThAsa kA varNana kisa prakAra kare / isake alAvA una anubhavoM ko gupta yA rahasya meM rakhane kA eka kAraNa aura bhI hai / vaha yaha hai ki kucha bAteM aisI hotI haiM jo pratyeka vyakti para eka jaisI hI ghaTita nahIM hotI hai jaise mAnA ki do sAdhakoM ko eka hI DhaMga se sAdhanA karane se eka hI taraha ke anubhava hue| lekina una anubhavoM ke bAda pahalA to aisA ho sakatA hai jo prAptiyA~ use milI haiM unheM paramAtmA kA prasAda samajha kara AtmasAta kara leM, jabaki dUsarA usako apanI tapasyA kA phala samajhakara apanI sAtvikI vRtti ke kAraNa unako bA~Tane meM laga jAai, mAnA ki bA~TanA burA nahIM hai lekina vA~Tane kI kriyA hone meM vahA~ kartA maujUda rahatA hai jisake kAraNa se usa sAdhaka meM usake mana meM aham kI vRddhi ho jAtI hai jo usakI Age kI sAdhanA meM vyavadhAna khar3e kara detA hai / For Private And Personal Use Only 101 phira bhI maiM svayaM ina saba bAtoM ko jAnate huai bhI isa pustaka meM unhIM toM ko yahA~ tathA Age bhI likhane ko udyata ho rahA hU~ jo mujhe apane bhale ko socate hue nahIM likhanI caahiye| kyoMki isa sAdhanA kI gUr3ha tathA rahasya kI bAtoM ko isa jagata meM pragaTa kara dene ke kAraNa apane ko milI huI zaktiyoM ke samApta hone kI sambhAvanA prAyaH ho jAtI haiM, lekina cUMki maiM gRhastha dharma meM rahakara isa samAja se 'jur3A huA hU~, isaliye na jAne kitane logoM se mere madhura yA kaTu sambandha hogeM ho, una sambandhoM kA sAmanA karate samaya apane pAsa kI upalabdha sAmagrI kA maiM jo bhI upayoga karUMgA yA mujhe paristhirivaza karanA par3a sakatA hai / vaha hara hAlata meM kAlAntara meM durupayoga hI siddha hogA jisake kAraNa mere saMskAroM kI kar3iyA ghaTane kI bajAya aura jyAdA hI bar3hegI tathA ina navagaThita saMskAroM ke bazIbhUta hokara na jAne aura kitane janmoM taka merI sAdhanA kI antima ghar3iyA~ Age khisaka jaayeNgii| isI bAta kA khyAla kaTake hI khAte meM maiMne kaMgAla ho jAne kI ThAnI haiM, yA inake caMgula se mukta yaha maiMne khUba soca vicAra karake eka sugama sA rAstA nikAlA hai| merI yaha dhAraNA galata ho taba bhI maiM itanA hI socUMgA ki pichale anya dUsare dUsare siMcita saMskAroM ke kAraNa hI mujhe yaha bhoga bhoganA par3a rahA hai jisake siddhiyoM ke raha jAne kA yadi bhUla baza janmoM ke yA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA kAraNa se yaha pustaka mere dvArA likhI jA rahI hai / maI sana 1381 ke zurU ke dinoM meM maiM svayaM isI prakAra kI milI-julI sI sAdhanA ke andara tIna dinoM ke liye rahA thaa| ginatI ke una tIna dinoM meM mere mana para, mere zarIra para tathA mastiSka para kyA-kyA gujarI una sabako zabdoM kA prayoga karake Apake sAmane rakhane kI yahAM maiM koziza kara rahA huuN| tathA paramAtmA kI kRpA se maiM socatA hai ki una dinoM kI sAdhanA kA varNana karane meM maiM yena kena prakAreNa samartha ho hI jAUMgA yadi phira bhI koI kamI raha jAe to maiM apane Apako usa parama sattA kA aparAdhI samajha kara kSamA prAyIM huuN| una dinoM jaba bhI ghara para subaha dhyAna para baiThatA thA to apanI dukAna ko samaya se kholane ko jaldI kI vajaha se, mana meM dhyAna karate samaya vaha dukAna bAdhA bana kara mere samakSa upasthita ho jAyA karatI thii| isa kAraNa se mere mana meM hamezA yaha AkA~kSA banI hI rahatI thI ki maiM lagAtAra kAphI samaya taka binA vighna bAdhA ke dhyAna meM hI baiThA rhuuN| isI AkA~kSA kI pUrti ke liye jaba maiMne apane mana meM vicAra kiyA to yaha pAyA ki ghara para to vaha kriyA kriyAnvita honA asambhava nahIM to muzkila to hai hii| isaliye isakI pUrti ke lie maiMne apane vicAra meM yaha taya kiyA ki kisI isa prakAra ke sthAna para sAdhanA meM baiThanA ucita hogA jahAM para ekAMta to ho hI tathA vahAM kisI anya kI dakhalandAjI bhI nahIM ho, jaise ki maiM vahAM kyA kara rahA hU~ yA maiM vaha saba kyoM kara rahA huuN| ina bAtoM ko taya karate hue maiMne apane bhItara ke vicAroM meM kucha zaMkAoM ko bhI upajate hue pAyA jinameM do mukhya thI, prathama yaha ki sAdhanA ke daurAna yadi koI azarIrI AtmA A gaI to usase bacAva kA kyA rAstA usa samaya mujhe apanAnA hogA ? tathA dvitIya yaha ki yadi svayaM merI hI kuNDIlanI jAgRta ho gaI to akele meM mujhe vahAM kauna saMbhAlegA? apane mana kI ina zaMkAoM ko zAnta karane ke liye java apane anubhava kI dRSTi maiMne apane bhUtakAla kI jAnakArI para daur3AI to mujhe asaphalatA hI hAtha lagI, lekina eka dohA jisane mere azAMta mana ko saMyamita kara diyA yAda A For Private And Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar sAdhana se siddhiyoM kI prApti 103 gayA jisake kAraNa mujhameM utsAha kI vRddhi huI, vaha dohA thA : jina khojA tina pAIyAM gahare pAnI peTha / maiM bairana aisI ThagI gayI kinAre baiTha // isa dohe kA marma, mere mana meM utarate hI bar3I himmata kA saMcAra mujhameM huA, kyoMki hamArA mastiSka to hamezA kahatA hai ki pahale sIkhoM phira karoM lekina isa saMsAra meM kisI kArya ko sIkhane kI eka mAtra zarta hI yaha hai ki usa kArya meM svayaM utara jAo DUba jAo, vaha DUbanA hI hameM usa kArya meM parAMgata kara degaa| isa zarta ko pUrNa kiye binA hama sadA hI asaphala rheNge| jaise yadi koI vyakti apane mana meM isa vicAra ko jamA le ki maiM pahale tairanA sIkhUgA, phira usake bAda hI pAnI meM apanA kadama utArugA, jaba taka vaha isa uparokta mAnasikatA se grasta hai taba taka vaha sadA asaphala hI rahane vAlA hai| kyoMki kinAre para hameM biThAkara hamArA zikSaka pAnI tathA usameM tairane ke bAre meM apane asakhya zabdoM ke dvArA kitane hI prakAra se hameM kyoM na samajhA deM lekina pAnI kI gaharAI meM utarane kA anubhava to hameM taba hI hogA jaba hama pAnI ko apane zarIra se sparza hone deMge athavA tairane kA anubhava yA Ananda to hameM taba hI milegA jaba hama svayaM vyaktigata rUpa se usameM utara kara tairanA jaaneNge| ina uparokta bAtoM ko acchI taraha se samajha lene ke pazcAt maiM usa samaya utpanna huI apanI tamAma mAnasika kamajoriyoM para vijaya prApta kara cukA thA / isa prakAra kI kamajoriyA~ hI hamAre mana ke utsAha ko kama kara detI haiN| kahane kA artha yaha hai isa dohe ke dvArA jo hausalA mujhe milA vaha merI isa sAdhanA ke jala naka mujhe kAma AyA thA / ina zaMkAoM ke atirikta eka parezAnI mujhe aura thIM, kina kyA aura kisa taraha kI prakriyA apanI sAdhanA ke daurAna apanAU~ / lekina zIta hI isa zaMkA kI pUrti ke lie eka vicAra mujhe AyA, vaha yaha ki pariNAma kI 'kisI bhI maMjila ke uddezya ko apane mana meM dhAraNa karake pahale se nahIM calanA hai| kyoMki yadi usako saphalatA akSarazaH mere anubhava meM nahIM AyI to binA vajaha ho merI bhaviSya kI saMbhAvanAoM para mere hI mana ke dvArA AghAta phucegaa| For Private And Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 yoga aura sAdhanA isaliye usa samaya sAdhanA karane se pahale usake pariNAma ke liye utsuka apane vicAroM ko tyAga denA hI zreyaSkara samajhA, lekina phira bhI sAdhana yA prakriyA ke prakAra ke vAre meM nizcaya karanA abhI zeSa thaa| isa AkhirI vAta ko nizcata karane se pahale svayaM mujhe bar3I kaThinAI huI lekina bAda meM binA kisI vizeSa ulajhana meM par3e maiMne isa zRMkhalA meM Aye kitane hI vicAroM meM se eka vicAra ko ho jyAdA mahatva denA ucita samajhA, jisake arntagata eka hI bAta mukhya thI ki maiM vahA~ apanI sAdhanA sthalI para usa taraha kA hI vAtAvaraNa taiyAra karake rakhU jaise ki hamAre yogI, muni anAdi kAla se apane pAsa rakhate A rahe haiN| jisase ki maiM usa tathAkathita vAtAvaraNa meM jyAdA samaya taka apane Apako sthira rakha kara cUMki mere jIvana meM isa prakAra kI sAdhanA kA avasara pahalI bAra hI upasthita honA thA isaliye maiMne socA ki tIna dina kA samaya hI pahale pahala kAphI rahegA / ina tIna dinoM meM zurU se anta taka tujhe mauna hI rahanA thA aura vaha mauna bhI aisA jisameM kisI bhI prakAra ke izAre karane kI bhI gujAiza na ho yAni kI ucca starIya pUrNa rupeNa mauna / isake sAtha hI yaha bhI nizcaya kara liyA thA ki ina tIna dinoM kI sAdhanA ke daurAna apane udara kI pUrti ke liye anna to grahaNa karanA hI nahIM hai / cUki dahI hara jagaha upalabdha ho jAtA hai isaliye usa samaya maThA kA sevana ucita rahegA lekina vaha chAcha aisI hogI jisameM na to namaka milAnA hai aura na hI cInI / pAnI tathA chAcha ko chor3akara anya kisI bhI khAdya evaM peya padArtha kA sevana mujhe nahIM karanA hai / isake alAvA sAdhanA ke una tIna dinoM ke antarAla ke daurAna satat caubIsoM ghanTe ghI kA dIpaka jalA kara rakhanA hai tathA yathA saMbhava dhUpa yA agarabattI jalA kara rakhanI hai| anta meM rahI bhajana aura zAsana kI bAta inake liye maiMne apane mana meM yaha dhAraNA banA lI ki jaisI bhI paristhitiyA~ mere samakSa Upasthita hotI jAveMgI unake anusAra hI maiM apane Apako unameM hAlatA calA jaauugaaN| kahate haiM jaba manuSya apanI icchA ko zakti ko apane kisI nizcita vicAra ko pUrNatA meM lagAkara usI ke stara para jIne lagatA hai taba vaha usake rAste meM Ane vAlI tamAma ar3acanoM para bhI vijaya prApta kara hI letA hai / mere sAtha bhI For Private And Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhana se siddhiyoM kI prApti 105 kucha isI prakAra se hI una dinoM ghaTA thA kyoMki abhI taka kisI sahAyaka kA cayana nahIM ho sakA thA jo vizvAsa pAtra to ho hI tathA samajhadAra bhI ho| isake sAtha sAtha aisA bhI ho jo mere mana ke anurUpa ziSyavat kArya kara sake, aura mujhe merI AvazyakatA ke anurUpa hI aisA eka vyakti mila bhI gyaa| jisakI svayaM kI pAna kI dukAna merI phoTo kI dukAna se thor3e hI phAsale para thii| isa prakaraNa meM hI eka bAta mere liye aura bhI acchI thI eka to yaha ki vicAroM se vaha vyakti una dinoM mujhase kAphI prabhAvita ho gayA thA, jisake kAraNa usake mana meM mere prati zraddhA utAnna ho gayI thii| dUsare usakI mujhase umra ATha yA dasa varSa adhika thii| usako isa jyAdA umra kA mujhe phAyadA yaha huA, jahAM maiM 32 sAla kA hote huye bhI bilakUla Ajakala ke lar3akoM kI taraha phezanebula lagatA thA vahIM vaha eka gRhastha evaM jimmedAra pUrNa vyaktitva vAlA najara AtA thA; usakA nAma to bAbU lAla hai lekina vaha yahA~ lakSmaNa jI ke mandira ke caurAhe para babuA pAna vAle ke nAma se mazahUra hai, khaira........ mana meM apane progrAma ke prati utsAha to bahuta thA lekina pUrva kA kucha bhI anubhava nahIM hone ke kAraNa se mana meM kaI prakAra kI dhAraNAeM sthAna kA cayana karane ke bAre meM bhii| kabhI to vicAra AtA ki kahI kisI guphA meM zaraNa lI jAye athavA kahIM khule meM hI baiTha liyA jAye / anta meM hama donoM ne vicAra vimarza ke bAda do bAteM nizcita kI pahalI to yaha ki svAmI dhIrendra brahmacArI jI kA eka Azrama jo jammU kazamIra ke mantalAI kSetra meM hai, unase AjJA lekara vahA~ ke ekAnta vAtAvaraNa meM kisI ekAnta sthAna para baiTha kara apanA kAryakrama kiyA jAye, aura yadi vahA~ para apanI sAdhanA ke karane ke kI anumati kisI kAraNa vaza nahIM mile to phira dUsarI vyavasthA ke anusAra RSikeza pahu~cakara kisI dharmazAlA meM kamarA lekara rheN| jisa utsAha se progrAma ko kriyAnvita karane ke liye yojanA cala rahI thI usI tIbra gati se hI merI arthika samasyA bhI sulajha gyii| hama donoM ke Upara Ane, jAne, khAne, pIne evaM rahane ke lie kama se kama eka hajAra rupaye cAhiye hI the / babuA se to isa bAre meM maiM kucha hI nahIM kaha sakatA thA kyoMki eka to vaha svayaM hI Arthika rUpa se taMga thA dUsare usakI mere Upara itanI kRpA hI kAphI thI For Private And Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 106 yoga aura sAdhanA ki vaha apanI dukAna aura baccoM ko chor3akara binA apane kisI uddezya kI pUrti ke lie nisvArtha bhAva se mere sAtha calane ko rAjI ho gayA thA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa prakAra se pUrNa taiyArI karane ke bAda hama ATha maI san 1981 ko subaha progrAma ke anusAra, hameM eka yoga kI kakSAyeM calAne / 'pA~ca baje bharatapura se dillI ko basa se ravAnA huye / bAra arpaNA Azrama jahA~ ki svAmI dhIrendra jI brahmacArI ke liye Azrama banavA rahe the vahA~ rukakara unase unake mantA lAI vAle arpaNA Azrama meM rahane ke liye AjJA lenI thii| lekina unase milane ke bAre meM mana meM bar3I aspaSTa sI kazamakaza thI ki ve itane bar3e prabhutA sampanna vyaktitva ke mAlika haiM jisake kAraNa unase milanA hamArA isa mahAnagarI meM kisa prakAra se ho sakegA ! Izvara ke Upara apane kArya kA bhAra DAlakara mana ko santoSa diyA ki jo kucha bhI hogA vaha ThIka hI hogA / vasa ke Azrama ke caurAhe para pahu~cate hI hama apane sAmAna - sahita vahA~ utara gaye / sAmAna ko babuA ke pAsa chor3akara maiM Azrama ke andara gayA vaha pUchane para kisI vyakti ne batAyA ki svAmI jI abhI-abhI hI yahAM Aye haiM, vahA~ jAkara mila lo, yadi yahA~ se cale gaye to phira kahA~ aura kaba mileMge kucha bhI kahanA muzkila hai vaise bhI ve yahA~ to mahIne meM ekAdha bAra hI Ate haiN| maiM thor3A Azcarya cakita huA paramAtmA kI anukampA ke Upara / eka minaTa bAda hI maiM svAmI jI ke samakSa pahu~ca gayA / unake caraNa sparza karane ke bAda maiMne apane milane kA prayojana batAte huye unase kahA ki "maiM tIna dina taka mauna rahakara kevala chAcha ke Upara AdhArita rahakara Apake mantAlAI vAle Azrama ke ekAnta meM apanI sAdhanA karanA cAhatA hU~ isaliye maiM Apase vahA~ rahane diye jAne kI AjJA pAne kI svIkRti cAhatA hU~ / " itanA sunakara hI vaha bole, "vahA~ para hI kyoM jAnA cAhate ho, haridvAra cale jAo / " isa para maiMne unase kahA ki, "mujhe khule maiM Aga lagAkara baiThanA hai aura cU~ki maiM apane Apa meM bAbA sadRzya nahIM lagatA hai| isaliye kahIM koI dhokhA samajhakara merI sAdhanA meM vyavadhAna hI paidA na kara deM / isaliye Apake Azrama kA kSetra maiMne cunA hai / " For Private And Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhana se siddhiyoM kI prApti 107 svAmI jI ne isake jabAva meM kahA ki "pAgala huye ho, khule AkAza meM vahA~ jAkara baiThoge, vahA~ to itanI ThaNDa hai ki eka rAta meM hI barpha meM jama jaaoge|" itanA kahakara ve vahA~ se vApisa calane ko apanI jIpa meM baiTha gaye, unhoMne mujhase merA vyavasAya aura rahane kA sthAna pUchA aura cala diye / maiM kucha saikiNDa ke liye ThiThakA sA khar3A raha gayA, thor3I dera Age jAkara svAmI jI ne apanI jIpa roka lI, taba maiMne anubhava kiyA ki ve apanI jIpa ke pIche dekhane vAle zIze se mujhe dekha bhI rahe the lekina phira dubArA se mere paira Age nahIM bar3ha sake the kyoMki jitanA maiMne unase kaha diyA thA usase jyAdA mere pAsa kahane ko aba kucha bhI nahIM thaa| svAmI jI ke vahA~ se cale jAne ke pazcAt maiM bhI bApisa babuA ke pAsa lauTa aayaa| mere mana meM usa samaya eka hI bhAva thA ki paramAtmA ne zAyada mere haka meM yahI ThIka samajhA hai / cUki mere hI mana meM mantAlAI ke liye svAmI jI se milane kA Agraha thA zAyada isIliye hI unheM kevala kucha minaToM ke liye isa Azrama meM bheja kara mere mana meM banI ghuNDI ko sulajhAne se merI isa taraha se sahAyatA ko hai / usI dina zAma ko hama RSIkeza pahu~ca gaye, gItA bhavana meM to hameM jagaha milI nahIM kyoMki yahA~ to pahale se hI ArakSaNa karAnA par3atA hai tathA vahA~ ke nitya ke niyamoM evaM kAryakramoM ke kAraNa mujhe vahA~ ThIka bhI nahIM rhtaa| isaliye vahA~ se calakara hama bhArata sAdhu samAja para Aye / jahA~ hameM binA kisI parezAnI ke hamAre anukUla jagaha mila gayI, vahA~ ke kamare bar3e hI sApha evaM raMga rogana se ekadama tAjA pute huye the, sAmAna rakhakara hama thor3A vizrAma karane ke liye baiTha gye| tabhI thor3I dera bAda kyA dekhate haiM ki dina bhara kI garmI ke bAda vahA~ para teja havAyeM calane lagIM ora Adhai ghaNThe bAda hI vahA~ para teja varSA bhI hone lagI, isa mausama ko dekhakara merA AkAza ke nIce sAdhanA karane kA vicAra to apane Apa hI tiro'hita ho gyaa| lekina una kamaroM kI sAja sajjA dekhakara mere mana meM zaMkA ho rahI thI ki ye loga havana kI dhuA~ se zAyada apane kamaroM ko kAlA hone dene para aitarAja uThAyeMge / isaliye maiM rAtrI ko apane mana kI zaMkA ke liye vahA~ ke vyavasthApakagaNa jinhoMne geruA vastra pahana rakhe the unake pAsa gayA / maiMne apane Thaharane kA prayojana unako batAyA tathA apanI sAdhanA karane kI paddhati para prakAza DAlA to unhoMne yaha kahate huye apanI svIkRti de dI ki jaba Apa bhagavat bhajana karane ke For Private And Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 yoga aura sAdhanA liye apanI sAdhanA ke daurAna hamAre kamaroM kA gandA yA kAlA kareMge to kyA huaa| kisI na kisI rUpa meM yahA~ ke samasta vAtAvaraNa ko svaccha evaM pavitra bhI to kareMge, isIliye Apa apanA kAryakrama nizcinta hokara yahA~ kreN| maiMne yahAM isa sandarbha meM ye tamAma bAteM isIlie likhI haiM kyoMki yaha mArga sAdhaka ke lie zurU-zurU meM ajJAta mArga kI taraha se hotA hai tathA pratyeka sAdhaka ko apanI sAdhanA ko vyavasthita karane se pahale anaginata zaMkAoM tathA samasyAoM kA sAmanA karanA par3atA hai isalie dharya evaM apanI buddhi kauzala ke dvArA inheM hala kara lenA cAhie anyathA zurU se hI hamAre sAmane ye bAdhAyeM dIvAla sadRzya virAma lagAkara khar3I hokara hamArI sAdhanA meM vighna khar3e kara detI hai| usa dina rAtri ko maiMne apane khAne meM sirpha dUdha hI liyA, babuA ko agale tIna dinoM meM sAbhAvita hone vAlI bAtoM ko yathAsambhava maiMne samajhA diyA / isake atirikta jo kucha bAjAra se sAmagrI kharIdanI thI vaha kharIda lii| isa prakAra vaha dina bIta gyaa| dUsare dina yAni 6 maI, zanivAra ko subaha uThakara gaMgA snAna kiyA, tatpazcAt apane kamare meM Akara jahA~ merA bistara jamIna para lagA thA usI para bAkara baiTha gyaa| dIpaka agarabattiyA~ jalAyIM phira jaisA ki Apane ghara para maiM siddhAsana para baiThakara zvAMsa ko andara khIMcakara (jise abhyAntara kubhaka ke nAma se se bhI kahA jAtA hai / ) prANAyAma kiyA karatA thA vaise hI vahA~ karane lgaa| ghara para maiM do yA tIna prANAyAma hI kara pAtA thA yA samayAnukUla vahA~ merI itanI hI kSamatA thii| una do yA tIna prANAyAmoM meM hI mujhe AdhA ghaNTA laga jAtA thA kyoMki pratyeka prANAyAma ke kubhaMka kA merA samaya tIna minaTa ke karIba rahatA thA / apane rojAnA ke barAbara kAryakrama karane ke pazcAt mana ne apanI Adata ke mutAbika isa Asana se uThanA cAhA lekina aba yahA~ Asana se uThakara dukAna to jAnA nahIM thaa| isalie aba to apanI adhikatama sAmarthya ke anusAra lage hI rahanA thA, cAhe mere dvArA kiye jA rahe kubhaMka kA samaya aba AdhI miniTa hI kyoM na raha jAye / Age calakara aisA huA bhI, Der3ha ghaNTe bAda to merA tamAma hausalA hI jabAva de gayA aura jaba maiM dila maiM apane Apako bilkula hI sAmarthya hIna anubhava For Private And Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhana se siddhiyoM kI prApti 106 karane lagA to maiM vahIM usI bistara para apane siddhAsana ko kholakara zavAsana kI sthiti meM leTa gayA aura apanI AtI jAtI sA~sa para leTe-leTe hI dhyAna karane lagA, kitanI dera taka usa samaya maiM apanI sA~sa para apanA dhyAna kendrita rakha sakA, mujhe yaha khyAla hI nahIM rahA, mujhe to patA hI jaba calA, jaba do ghaNTe kI gaharI IMda ke bAda merI A~kheM khuliiN| maiMne dekhA, agarabattiyAM jalakara samApta ho cukI thIM / isalie maiMne nayI agarabattiyA~ jalA dI, dIpaka meM thor3A ghI aura bar3hA diyA, taba taka bAjAra khula gayA thaa| babuA vAjAra se tA~be kA banA huA havana kuNDa le AyA, 11 baje ke karIba maiMne tIna gilAsa chAcha ke pIye / phira Aga DAlakara havana kuNDa ko babuA ne cetA diyA, usakI agni meM dhUpa DAlate hI kamarA ki banda thA, isIlie tamAma kamare meM dhuA~ hI dhuA~ bhara gyaa| zurU-zurU meM kamare meM vyApta dhuyeM ke kAraNa merI A~khoM meM AMsU bhI A gaye the, lekina bahuta jaldI hI merI A~kheM usa dhuyeM kI abhyasta ho gayI lekina babuA kA kamare meM ThaharanA aba muzkila ho gayA thA isalie vaha kamare ke bAhara bAjAra kI tarapha jahA~ barAmadA thA, usameM calA gayA / maiM cUki pharza para hI thA isalie mere Upara dhue~ kA prabhAva kama ho rahA thA lekina phira bhI eka vicAra mere mastiSka meM AyA ki dhuA~ se to isa kamare meM AksIjana kI kamI ho jaaegii| isake prati uttara ke rUpa meM mere mastiSka meM se hI uttara mujhe milA ki jaba taka usa kamare meM dIpaka jala rahA hai taba taka AksIjana kI kamI kisa prakAra se mAnI jA sakatI hai| isI sandarbha meM eka bAta aura yaha hai ki cAya to maiM pahale se hI nahIM pItA thA tathA sigareTa kI Adata ko maiM pichale chaH mahIne se kataI tyAga cukA thA / isaliye sigareTa kI talaba kA koI mujhe savAla hI nahIM thaa| zarAba merI Adata ke rUpa meM nahIM thI, isa prakAra kisI bhI prakAra ke nazIlA padArtha lene ko maiM usa samaya majabUra nahIM thA / ina pA~ca chaH ghaNToM ke daurAna hI mujhe patA cala gayA thA ki jisa taraha se maiM hausalA pUrvaka vahA~ prANAyAma kiyA karatA thA, yahA~ ThIka isI tarIke se nahIM cala pAyegA / lekina cUki maiMne apanI mAnasikatA ko pratyeka Ane vAlI paristhiti ke liye taiyAra karake rakhA thA isaliye jaba yaha samasyA mere samakSa AyI ki aba prANAyAma to hotA nahIM hai phira maiM aba kyA sAdhana apanAU~ to isakI pUrti meM maiMne socakara yaha sthira kiyA ki agara prANAyAma nahIM calatA hai to na cale sAMsa to calegI, usa sA~sa ke sAtha maiM rAma kA nAma sAtha rakhUgA tathA isako maiM apane mAna For Private And Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar yoga aura sAdhanA sika jApa maiM banAye rakhU gA / dUsarI sIsarI baiThaka meM to merI jAMgha, kamara, gardana saba dukhane lagI sAtha hI sira bhI kucha bhArI mahasUsa huaa| bIca-bIca me jaba laghuzAkA vagairahA kI jarUrata mahasUsa huI to kamare ke pichale daravAje se bAhara nikala kara andara vAle varamAde kI bagala meM hI snAnaghara evaM phlasa kA zaucAlaya banA thA, uThakara jAtA rahA / jaise-jaise zAma ke cAra baje, garmiyoM ke dina the isalie gaMgA snAna ke lie uThakara calane ko mujhe kamare se bAhara nikalane kA upakrama karate dekhakara babuA bhI mere sAtha pIche-pIche cala diyA aura gaMgA ke kinAre para banI huI sImeMTa kI baiMcoM para jAkara baiTha gaye, karIba eka ghanTe taka maiM gaMgA kI bahatI huI dhArA ko dekhatA rahA jisako kevala dekhane mAtra se hI mana meM bar3A Ananda A rahA thA bAda meM vahAM se uThakara ghATa para Akara snAna kiyA, snAna karane ke pazcAt apane kamare meM Akara maiM apane usI Asana se baMTa gyaa| kamare se bAhara jAte samaya hI maiMne apanI jIbha ko ulTI karake kaMTha kI ora tAluye se khecurI mudrA ke rUpa meM cipakA liyA thA, jisase koI bhI zabda bAjAra meM kisI se TakarAkara bhI bhUla se nahIM nikala jAye, kamare meM Akara dUsarI bAra chAcha pii| jo ki babuA ne banAkara rakhI huI thI / kyoMki peTa meM bhUkha apanA karataba apane sampUrNa vega se dikhA rahI thI, usake bAda maiMne apanA vahI siddhAsana lagAyA aura rAma ke nAma ke sAtha prANAyAma jaisA kucha karane lagA thakane ke bAda maiM vahI para leTa gyaa| leTa jAne ke bAda bhI maiM apane svAsa ke sAtha rAma kA nAma mana meM calAtA rahA / isa prakAra se karate karate cAhe yor3I dera ke lie hI sahI mujhe nIda A jAtI thii| isa prakAra kI nIMda meM yahI eka anokhApana thA ki rAma kA nAma lete-lete nIMda A jAtI thI aura jaba merI nIMda TUTatI yA merI caitanyatA lauTatI to taba bhI maiM apanI jabAna para rAma kA nAma hI pAtA thaa| kaI bAra to mujhe aisA mahasUsa huA thA ki babuA zAyada mujhe hara samaya apane dhyAna meM hI samajha rahA hai jabaki maiM vIca bIca meM nidrA bhI calA jAtA thA yaha bAta dUsarI hai ki AdhyAtma meM isa prakAra kI nidrA ko yoga nidrA kahate haiM / rAtri ke karIva 7-8 baje tIsarI bAra chAcha aura lii| isa prakAra dasa baje taka kAryakrama calA / dasa baje sone se pahale maiMne kucha badalAva lAne ke khyAla se dIpaka jo maiMne kamare meM jalA rakhA thA, use apanI AMkhoM ke barAbara UMcAI para For Private And Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 111 sAdhana se siddhiyoM kI prApti rakhakara kamare kI lAiTa banda karake usa dIpaka kI lau ko apanI AMkhoM se apalaka dekhakara nATaka karanA zurU kara diyaa| merI sArI kI sArI taiyAriyA~ jo ki maiMne apane pichale dinoM meM sIkha rakhI thIM yahAM ve apanI sampUrNa kSamatAoM ke sAtha mere kAma A rahI thii| Adhe ghanTe ke trATaka karane meM mujhe koI bhI nayApana mahasUsa nahIM huA, lekina babuA merI apalaka AMkhoM ko dekhakara vismita hue bagaira nahIM raha sakA / jisakI pariNiti dUsare dina mere sAmane aayii| maiM apane zarIra para mAtra do aMgochA- jinheM sAphI bhI kahate haiM lapeTe hue thaa| dUsare dina vaha mere lie lakar3I kI naI khar3AU kharIda laayaa| tathA usane apane gAyatrI mantra ke chape hue pIle kapar3e ko khUba acchI taraha se dhokara mere sAmane use stemAla karane se lie. rakha diyA thaa| jaba bhI maiM kamare se bAhara nikalatA vaha gAyatrI mantra vAlA dupaTTA tathA ve khar3AU mere sAtha hI hotI thii| kucha to nIce dukAnadAroM se mere bAre meM babuA ke dvArA vArtAlApa kiye jAne kI vajaha se tathA kucha merI 6 phuTa kI deharAzi ke kAraNa se jaba bhI maiM bAjAra meM hokara gaMgA snAna karane ke lie kamare se bAhara jAtA thA to bhArata sAdhu samAja ke mere kamare ke par3osiyoM ko tathA nIce ke dukAnadAroM ko apane bAre meM unheM izArA karate hue yA carcA karate hue pAtA thaa| kAryakrama ke dUsare dina mujhe merI A~khoM ke sAmane kamajorI ke kAraNa aMdherA sA AnA zurU ho gayA thaa| nityakarma karane meM bhI mujhe aba saMbhalanA par3a rahA thaa| eka bAra sIr3iyoM se utarate samaya AMkhoM ke sAmane aMdherA A jAne ke kAraNa mujhe dIvAla kA sahArA lenA par3A / pahale to maiM soca rahA thA ki do cAra paloM meM hI yaha aMdherA merI A~khoM ora mastiSka meM se calA jAyegA, lekina jaba usa aMdherepana kA samaya bar3hatA hI gayA to mujhe bhaya mizrita vicitratA sI hone lgii| maiMne bhI soca liyA ki jaba taka maiM khar3A raha sakatA hU~ taba to koI nukasAna hone vAlA nahIM hai / zAyada isIlie hI itanI jyAdA dera ke ghanaghora aMdhere aura sannAhaTapana ko Ate hue, gaharAte hue aura bAda meM jAte hue, apane mana kI A~khoM se use dekhatA raha sakA thA / java maiM ThIka se utara kara sar3aka para A gayA to maiM paramAtmA ko dhanyavAda diye bagaira nahIM raha sakA kyoMki isa kaThinatam ghar3I meM bhI merA hoza jAgRta rahA thA, maiM socatA hU~ ki sAdhAraNa avasthA meM vaha thor3I sI dera kI AtI evaM jAtI For Private And Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 yoga aura sAdhanA huI vehozI kI hI avasthA thI aura cUki maiM AdhyAtmika siddhAMtoM aura usakI kaThinatAoM se zAbdika rUpa se paricita thA isaliye bhI prekTikalI jaba mujhe vaha kaThinatA mere samakSa AyI to usa samaya mujhe apane ApakI hoza pUrvaka banAye rakhane meM khuzI hI huI thI jisake kAraNa usa samaya mujhameM merA utsAha zAyada, valliyoM uchala rahA thA / zArIrika kamajorI hone ke bAvajUda bhI yahI kAraNa thA ki usa dina zAma ko gaMgA snAna bhArata sAdhu samAja ke sAmane na karake dhIre-dhIre lakSmaNa jhUlA ke pAra jAkara koI tIna kilomITara paidala calakara kiyaa| lakSmaNa jhUlA taka pahu~cate-pahu~cate kucha bAteM mere mana meM nayI sthira ho gayI pahalI bAta to yaha ki maiMne apane mana meM rAma nAma ko sadaiva japate pAyA, hAlAki khecurI kI mudrA meM merI jIbha aba bhI usI taraha thI, isalie bhUla kI to guMjAiza hI nahIM thI ki maiM svayaM nAma ko japa rahA thaa| dUsarI vAta mere kamare ke pAsa jo sAdhAraNa sI AvAja meM bAtacIteM yA jo AvAjeM ho rahI thI vo mujhe bar3I kolAhala ke rUpa meM lagane lagI thI unake dvAra bAra-bAra mujhe vyavadhAna sA lagane lagA thA lekina unakA koI upacAra mere pAsa nahIM thA / phira bhI merI yaha icchA avazya balavatI ho rahI thI ki kisI na kisI taraha se isa kolAhala se chuTakArA mujhe avazya milanA hI cAhiye / vahA~ gaMgA ke kinAre pagaDanDI vAle rAste para dhIre-dhIre calate hae bar3A bhArI sukUna mujhe mila rahA thaa| usake sAmane merI zArIrika thakAna aura kamajorI mujhe gauNa laga rahI thii| kahane kA matalaba hai, sAdhanA ke athavA tapazcaryA ke dUsare dina tIna bAtoM kA ehasAsa mujhe huA thA, pahalA hoza jAgRta rakhane kI kSamatA meM vRddhi honA, dUsarI thI ajapA kI sthiti aura tIsarI thI- mAnasika yA vaicArika zora se mukti kI ora kadama isI kAraNa kI vajaha se mujhe aba bAhara kA zora khalane lagA thA, kyoMki jaba taka hama apane hI zora se bhare haiM taba taka khalA bAhara kA zora hameM kahA se sunAI degA ! bAhara to kA zora taba hI hameM kaSTa pUrNa lagatA hai jaba hama svayaM andara se zAnta hote haiM / dUsarA dina bar3A lambA ho gayA thA, bItane meM hI nahIM A rahA thaa| kaI bAra mujhe aise bhI vicAra Aye the ki kyA mAmalA hai ? vizvAsa hI nahIM ho pA rahA thA ki do dina itane lambe ho sakate haiN| khaira jaise taise rAtri aayii| For Private And Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paramapUjya sva0 zrI motIlAla jI bhagata jinase unake jIvanakAla meM lekhaka ko bacapana se hI hindU saMskRti kA athAha jJAna kA pravAha prApta huaa| For Private And Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sAdhana se siddhiyoM kI prApti ka karane se karIba eka ghaMTA pahale AkhirI bAra chAcha le lI thI / trATaka ke mahasUsa huA ki dina meM aba utanI tIkSaNatA bAda jaba dasa baje meM sone jagA taba acAnaka mujhe aisA mujhe jitanI teja bhUkha lagI thI aba utanI nahIM hai yA usameM nahIM haiN| hAlAki merA peTa aba bhI pITha se hI lagA thaa| khara kAraNa jo bhI ho, isa bAta ko sone se pahale spaSTa rUpa se maiMne anubhava kiyA thA / isI bAta ko socate-socate zAyada mujhe nIMda A gayI hogii| cUMki babuA sigareTa pItA thA / isalie vaha apane bistara bAhara vAle barAmade meM jo ki sar3aka yA gaMgA kI ora thA lagAkara vahIM so jAtA thA aura kamare ko bAhara se tAlA lagA detA thA mujhe yadi kahIM bAtharUma vagairahA jAnA hotA to maiM pichale daravAje se nikala kara calA jAtA thA, jisakI ciTakanI kamare ke andara se vaha lagA jAtA thA / 1******.. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aja bhI babuA isI prakAra bAhara barAmade meM soyA huA thA / rAtri ko . sote hue mujhe eka ajIba sA svapna dikhAI diyA, jisake anusAra maiM aura anya loga zamazAna meM the, kisI zava kI dAha-kriyA kA dRSya thA / taba kyA dekhatA hU~ ki jisa zava ko jalAyA jA rahA thA usakI agni to samApta ho gayI thI lekina murdA abhI pUrNa rUpa se jalA nahIM thA / jaba maiMne aura gaura se dekhane kI koziza kI to maiM isa dRSya ko dekhakara sakate meM Aye binA nahIM raha sakA kyoMki murde ke rUpa meM mere vahIM asthe tAUjI the, jinakI mRtyu karIba dasa pahale hI ho gayI thii| aba to maiMne unako aura gaura se dekhA to eka aura bhI Azcarya kI bAta mere sammukha AyI ki usa arit hAlata meM bhI ve jIvita the / jaba maiMne unako AvAja dekara pukArA to ve bole bhI aura unhoMne merI AvAja ke pratyuttara meM uttara bhI diyA to mujhe unake jIvita hone meM koI sandeha nahIM bacA to maiMne pukAra kara anya vyaktiyoM ko bulAyA aura unheM dikhAkara kahA,. ." Apane yaha kyA kara diyA aba aisI hAlata meM na to inako bacA sakate haiM aura na hI inako jalA sakate haiM / " bar3I baicenI ho uThI / isI becenI kI avasthA meM hI merI nidrA khula gaI / lekina merA mastiSka usI svapna ke cintana meM lagA rahA aura binA A~kheM khole par3A rhaa| kucha dera bAda maiMne kivAr3oM kI AvAja sunoM ora lagA ki babuA bAhara ke kivAr3oM ko kholakara bAtharUma jAne ke liye kamare meM AyA hai aura isalie pichale daravAje se bAtharUma gayA hai lekina kAphI dera bAda jaba vaha nahIM lauTA to maiMne socA kyA bAta hai ? maiMne A~kha kholI to eka For Private And Personal Use Only 113 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 yoga aura sAdhanA alaga hI prakAra kI anubhUti huI, pahalI bAta to yaha hai ki kamare meM kevala dIpaka kA maddhima prakAza thA / lAiTa nahIM jalI huI thii| dUsare kamare ke kivAr3a jo pIka vAle daravAje ke khule hone cAhiye usa daravAje ko caTakanI pUrvavataH andara se lagI. huI thI aura bAhara ke kivAr3a bhI vaise hI lage huye the| babuA kamare ke andara bhI maujUda nahIM thA balki bAhara usakI sA~soM ke kharrAToM kI AvAjoM se usake soye have hone kA nizcit AbhAsa mujhe mila rahA thaa| agale hI pala prazna uThA kri. phira kamare meM kona AyA ? ThIka usI samaya halkI sI pAradarzaka sI AkRti-hilI usase pahale ki maiM leTI huI sthiti se uThakara baiTha jAtA vaha AkRti dIvAla meM samA gyo| itanA saba kucha merI A~khoM ke sAmane itanI tIvratA se gujarA ki maiM apane mastiSka meM kisI vizeSa AkRti ke svarUpa ko apanI yAdadAsta meM nahIM rakha sakA basa yahI smaraNa rahA ki koI jhIne pAradarzaka se dUdhiyA sapheda kapar3e pahane thA aura vaha kamare ke pIche vAlI dIvAla meM samA gyaa| isase to maiM stabdha thA hI sAtha-sAtha kamare ke vAtAvaraNa meM bhI eka ajIva sA bhArIpana thA / aba cUMki usako maiMne svayaM apanI nigAhoM ke sAmane se haTate dekhA thA isalie bar3I hI tIvratA se usa samaya do bAteM mere mastiSka meM AyI pahalI yaha ki jaba maiM soyA huA thA taba koI na koI azarIrI AtmA yahA~ maujUda thI, dUsarI aba jabaki merI A~khoM ke sAmane se vaha AtmA svayaM hI haTa gayI hai to aba mujhe ghabarAne kI koI AvazyakatA nahIM hai, isalie taba maiMne uThakara baiTha jAnA aura apanI sAdhanA meM hI laga jAnA zreyaSkara smjhaa| ghar3I kI aura dekhA to do baje kA samaya thA dIpaka meM ghI bar3hAkara tathA agarabattiyA~ jalAkara maiMne apanA kAryakrama phira se zurU kiyA / lekina maiM apane dhyAna ko rAma ke nAma para jyAdA dera taka kendrita nahIM rakha sakA kyoMki mere vicAra abhI thor3I dera pahale dekhe gaye svapna aura isa rahasyamaya upasthiti kI tarapha bar3he cale jA rahe the| tAUjI jinake agAdha prema meM maiM ota prota rahA karatA thA, ve AjIvana avivAhita hI rahe the, dUsarI bAta unhoMne mujhe apanA uttarAdhikArI bhI mAnA thA tIsarI bAta yaha thI ki unakI jaba mRtyu huyI taba maiM bharatapura meM thA jabaki unakI bar3I hI hAdika icchA thI ki jaba ve mRtyu ko prApta hoM to unheM merA hAtha lge| cUMki maiMne DIga se bharatapura Akara dukAna khola lI thI isaliye jaba unakI mRtyu huI For Private And Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar sAdhana se siddhiyoM kI prApti tava meM bharatapura hI thA lekina bharatapura se DIga vasa dvArA kevala eka ghaMTe kA rAstA hote huye bhI mujhe unakI mRtyu kI sUcanA samaya para nahIM mila pAI isaliye unakA dAha saMskAra mere dvArA nahIM ho sakA thaa| pagar3I bhI pitAjI ne baMdhavA lI thii| mere mastiSka meM kisI taraha se bhI isa dasa sAla purAnI ghaTanA ke avazeSa isa samaya nahIM the, lekina na jAne kyoM ye tamAma bAteM isa rAta ke vicitra bojhila se vAtAvaraNa meM eka calacitra kI bhAti mere cita meM dhUma gaI aura aisA lagane lagA ki ho na ho yaha sArA kA sArA progrAma unake izAroM para hI cala rahA hai| bAda meM maiMne apane mana meM yaha nizcit kiyA ki yaha unake izAroM para hai yA nahIM isase mujhe koI matalaba nahIM hai lekina maiM apane kAryakrama kI samApti para khuda ke khAnA grahaNa karane se pUrva gaMgA jI ke nAma kA parosA dhArA ko apita kara dene ke pazcAt dUsarA parosA tAUjI ke nAma para bhI dhArA ko samarpita karUMgA tava hI maiM svayaM khAnA khAU~gA / isa vicAra ke mana meM nizcit hote hI maiMne kamare meM chAI huI bojhilatA ko sAmAnya hote huye mahasUsa kiyaa| aba maiM bhI apane Apako halkA phulkA mahasUsa kara rahA thA lekina mana meM eka zaMkA phira bhI raha gaI thI ki mujhe isa bAta kA pratyakSa kaise patA par3egA / ki jina tAUjI ko maiMne mana se parosA aparNa karane kI soca lI hai ve use grahaNa kareMge yA nhiiN| phira bhI mana meM yaha vizvAsa bhI jama sA gayA thA ki avazya koI na koI kAraNa aisA hogA, jisakI vajaha se mere vizvAsa ko Thesa to kama se kama nahIM hI phuNccegii| itane soca vicAra ke bAda dhyAna para baiThe rahane kA aucitya kucha bacA nahIM thA isaliye tIna baje ke kucha pahale hI maiM phira leTa gyaa| tIsare dina prAtaH jaba AMkheM khulI, sUryodaya hue bahuta samaya vyatIta ho cukA thA nitya karma ke liye uThA to zArIrika kamajorI ke kAraNa mujhe sahAre kI bhI AvazyakatA huii| aba to calane-phirane meM hI nahIM, balki baiThe-baiThe bhI AMkhoM ke sAmane aMdherA A jAtA thA lekina aisI koI sthiti nahIM AyI, jisa para mere mastiSka para kAbU nahIM rahA ho / kanapaTI andara ko dabI jA rahI thI, sabase jyAdA becaina karane vAlI jo bAta mujhe abhI taka yAda hai vaha yaha thI ki sira ke Upara kA hissA yAni mohoM ke Upara kI khopar3I meM bar3I tIkSNa jalana mahasUsa ho rahI thii| jaise kisI ne teja dhAra vAlI talavAra se utanA bhAga Upara Upara se tarabUja kI taraha kATa For Private And Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 116 yoga aura sAdhanA diyA ho, usa tIkSNatA ko kahane ke lie mujhe bhASA meM zabda DhUDhane se bhI nahIM mila rahe haiN| kahane kA tAtparya yaha hai ki usameM sunnAhaTa bhI thI, jalana bhI thI, bhArIpana . bhI thA athavA ina tInoM kA milA julA vaha rUpa thA lekina jaise bhUkha sahana ho rahI thI usI prakAra se paramAtmA ne aura sabhI parezAniyoM ko sahane kI bhI kSamatA de hI rakhI thii| rAta vAlI ghaTanA se mana meM jahA~ kautuhala thA vahIM mana meM bhane hI thor3A sA hI sahI anubhava hone kI vajaha se utsAha bhI thA tIsarA dina zArIrika dRSTi se bar3A kaThina cala rahA thA lekina phira bhI ina ananya prakAra kI kaThinAIyoM ke bAbajUda maiMne apane mana meM apanI sAdhanA ke antima dina nirjalA rahane kA saMkalpa kara liyaa| isake pIche jo kAraNa thA vaha yahI thA ki maiM jitanA apane Apa ko ina paristhitiyoM meM parakhA sakU aura parakhA lU; isalie aba taka jo maiM AhAra ke nAma para chAcha aura pAnI kA sevana kara rahA thA, mere aba isa nirjalA ke saMkalpa lene ke kAraNa aba ye donoM hI banda ho gaye the| vaise to maI kA mahInA thA lekina eka do dina pahale barasAta ho jAne ke kAraNa vAtAvaraNa meM itanI adhika khuzkI nahIM thI, jitanI ki Amataura para maI ke mahine meM ho jAyA karatI hai lekina merA zarIra pichale do dinoM se pahale hI abhAva grasta thA isalie Aja jaba maiM isa bAta ko socatA hU~ to mujhe Azcarya hotA hai ki usa samaya mere zarIra kI indriyoM ne mere mastiSka para pratikUla prabhAva kyoM nahIM DAlA athavA inake viparIta mujhameM yA merI icchA meM itanI dRr3hatA kahA~ se prApta huii| khaira jo ho prAtaH nau baje ke karIba babuA ne chAcha se bharA jaga mere sAmane rakha diyA / lekina maiM apane kAryakrama meM lagA rhaa| aura yaha bhI socatA rahA thA ki yaha aura bhI acchA huA ki babuA ko to mere nirjalA rahane kA patA nahIM hai| aba mere sAmane tAjA chAcha bhI A gayI thI jisake kAraNa parIkSA aba aura bhI kaThina ho gaI thii| isa taraha se aba merI aba icchA zakti kI asalI parIkSA kI ghar3I A gaI thI / yahI samaya to merA indriyoM para kAbU pAne kA samaya thA / yadi hameM kaida meM DAla diyA jAye aura khAnA nahIM diyA jAye taba hama usa avasthA ko upavAsa thor3e hI kaheMge, upavAsa to hama use hI kahate haiM jisameM pahale hama mana meM saMkalpa karate haiM aura bAda meM apane mana para saMyama karake use nibhAte haiN| pahalI avastha meM hama kaida se chUTate hI khAne para TUTa par3ate hai, jabaki dUsarI avasthA meM samaya ho jAne ke pazcAta bhI intajAra karate haiM tathA pahale For Private And Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhana se siddhiyoM kI prApti 117 bhagavAna ko premapUrvaka prasAda car3hAne ke pazcAt hI hama bhojana karate hai| isa prakAra ina donoM paristhitiyoM meM jamIna AsamAna kA antara hai| eka avasthA meM jahA~ ki indriyA~ DanDe ke bala se rokI jA rahI hai jabaki dUsarI avasthA meM apane mana ke saMyama ke dvArA indriyA~ vaza meM rahatI haiM / yoga kI prathama sIr3hI hI yaha hai ki citta kI vRttiyoM kA virodha nahIM balki nirodha ho / virodha meM TakarAva hai, jaise eka nadI baha rahI ho usako bA~dha banAkara yA avarodha khar3A karake jabaradastI roka rakhA ho, yahAM nadI apane se hI nahIM rukI huI hai, jaise hI bA~dha kamajora hogA pAnI kA vega var3I tIvratA se TUTa jaavegaa| jabaki nirodha to vaha sthiti hai jisameM koI bAMdha nahIM banA rakhA hotA hai, vahA~ to nadI kA prabhAva apane Apa se hI rUkA hotA hai, cAhe to nadI apanA prabhAva cAlU kara bhI sakatI hai / ThIka yahI sthiti merI usa samaya thI, cAhatA to binA kisI parezAnI ke 'maiM chAcha pI sakatA thaa| kisI bhI prakAra se mere mAna sammAna meM pratyakSa rUpa se koI pharka nahIM par3ane vAlA thA aura to aura babuA taka ko mere saMkalpa kA patA nahIM thA phira mere bA~dha ke TUTane kA use patA kaise cltaa| lekina mere andara jo "maiM" mojUda thA, vaha to saba kucha dekha rahA thA jisake sAmane maiMne saMkalpa kiyA thaa| paristhiti aba mere samakSa pUrNa rUpa se ThIka parIkSA dene kI A gaI thii| chAcha sAmane rakhI thI, pAnI bhI sAmane rakhA thA, sArA kA sArA sAmAna maujUda thA mere dhairya kI parIkSA kA athavA merI indriyoM ko pralobhana meM phaMsAne kaa| maiM vahA~ isa sthiti ko bhI apane anubhava meM utAra sakane kI sthiti meM thaa| jaba yaha sthiti sAmane AyI, tabhI patA calA ki indriyAM apane prabhAva ko haTate dekhakara kitanI parIkSAyeM letI hai| rAma-nAma lene kI AvazyakatA aba mujhe nahIM ho rahI thI, balki ina vicAroM ko haTane ke bAda jaise hI merA dhyAna rAma-nAma japane ko hotA to meM usako pahale se hI apane andara calate hue pAtA thaa| choTe-choTe vyavadhAna bIca meM Ate the aura dhyAna phira vahIM calA jAtA thaa| aba mujhe dhyAna hI nahIM karanA 'par3a rahA thA balki andara eka prakAra se rAma-nAma kI ahiniza lau jala rahI thI, bahuta gahare meM isI lo ne hI mujhe usa kaThinAI ke samaya meM saMtuSTa kara rakhA thaa| samasta parezAniyAM usa saMtuSTi ke rahate hue bahuta Upara Upara mAluma par3a rahI For Private And Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 yoga aura sAdhanA thii| bahuta Azcarya bhI ho rahA thA ki mere binA jape yaha sArA kA sArA mAmalA . kyA hai ? kauna baiThA hai bhItara ? kahAM se yaha jvAlA jala rahI hai ? zarIra ke stara para maiM mahasUsa kara rahA hUM to phira kyA usa dUsare kinAre para vahAM koI aura hai| phira kabhI Azcarya yaha bhI hotA hai ki maiM hoza meM to hUM ? kahIM maiM soyA huA to nahIM hUM ? kaI prakAra se apanI avasthA kA nirIkSaNa kara rahA thA, babuA ko apane kAma meM masta dekha rahA thA, bAhara se nIce vAle dukAnadAroM ko AvAjeM suna rahA thA, dIpaka jala rahA thA, bAra-bAra meM havana kuNDa meM ghI aura dhUpa bhI DAla rahA thA phira maiM suSupta avasthA meM to ho hI nahIM sakatA thA, bhUkha laga rahI thI, mAthe meM jalana bhI thii| ina sabake rahate hue maiM maiM to jAgRta avasthA meM ho thA, pUrNa rUpa se cetanyAvasthA meM ho thA, balki itanA cetanya thA ki acetana ke kArya kalApoM ko bhI mahasUsa kara rahA thA jo ki rAma-nAma ke sAtha ahiniza mere andara acetana mana meM cala rahA thaa| jaise hI merI buddhi ne itanA jAnA ki acetana ke rUpa meM dUsarI koI zakti jo mere andara virAjamAna hai, tathA ye merI cetanatA se alaga hai tathA mere antas meM virAjamAna hai, use maiM aba bhalI bhA~ti jAna rahA hUM jaise maiM eka tarapha cetana rUpa se rAma-nAma japate hue karma meM lage huye dikha rahA hUM to kyA dUsarI tarapha vaha acetana kisI dUsare karma meM nahIM laga sakatI hai / vaise hI apane andara se hI AvAja Ayo, "hAM, kyoM nahIM, avazya hI isakA upayoga kiyA jA sakatA hai / " Aja bhI maiM nahIM jAnatA ki usa samaya vaha merA durbhAgya thA yA saubhAgya ! mere vicAra kisI kI sevA bhAva meM the, vairAgya meM the, athavA pUrNa rUpa se rAga meM lipta the, isakI vyAkhyA maiM svayaM nahIM karanA cAha rahA hU~ yA nahIM kara pA rahA hU~ / usa "hAM" kI AvAja ke sAtha hI maiM apane Apa ko yA apane vicAroM ko TaTolane lagA to sabase prathama babuA kI hI sevA bhakti mere sAmane AyI / zAyada usakA kAraNa yahI rahA hogA ki agara vaha na hotA to maiM zAyada isa sthiti ko prApta nahIM hotA / isaliye binA kisI vizeSa vicAra ko liye pahalA prazna jo bAda meM AkhirI bhI huA, pUchA...... ........... / prazna ko batAne se pahale do tIna bAteM babuA ke bAre meM maiM Apako batA rahA hU~ jisase Apako isa prazna ko samajhane meM kaThinAI na ho kyoMki usa samaya bhI babuA ke bAre meM itanI jAnakArI to mujhe bhI avazya thI, pahalI yaha ki babuA pAna kI dukAna calAtA hai| dUsare ghara meM lambA parivAra For Private And Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar sAdhana se siddhiyoM kI prApti 116 hone kI vajaha se Arthika taMgI banI hI rahatI hai isake sAtha hI ghara meM lar3akI bhI vivAha yogya ho rahI thii| tIsarI bAta aura eka jAna leM ki use saTTe ke nambara lagAne kA zauka bhI thaa| itanI jAnakArI maiM Apako isaliye de rahA hU~ ina saba bAtoM kA prabhAva merI mAnasikatA para usa samaya jaba maiMne apane vicAroM ko TolA thA to maiMne pAyA thA, to phaurana mere mana meM eka vicAra yaha kauMdhA ! kyoM na kisI saTTe kA nambara pUcha liyA jAve aura isako batA diyA jAve ! jisase isako paise rUpa meM sahAyatA ho jAve tathA isake dvArA kI gaI sevA kA phala bhI use mila jAve / usake dvArA kiye gaye kRtya se bhI maiM uRNa ho jaauuNgaa| mere svayaM ke liye to jo kucha bhI ghaTegA vahIM mere jIvana ko dhanya karane ke liye kAphI hogA; aisI vicAraNA merI bnii| baiThe-baiThe hI maiMne apane Apa kI avicAra kI sI sthiti banAne kI koziza kI / tabhI bijalI kI gati se do zabda mere mastiSka meM camatkArika rUpa se camake "pandraha muNDA" maiM to kucha samajha hI nahIM pAyA- ye bhI jabAba huA? kyoMki maiM jitanA jAnatA thA, usake hisAba se muNDA eka se nau taka hote haiM / jabaki yahA~ zabda AyA thA "pandraha muNDA" ! merA cakarAnA kucha jarUrI hI thA / isaliye maiMne phira dobArA apane cetana se acetana ko aura eka aura prazna pheNkaa| isa taraha kAma nahIM calegA / agara batAnA hai to sApha karo / yaha kahA~ AyegA aura kaise aayegaa| kisa dina AyegA aura asalI bAta yaha ki yA to yaha pandraha rahe yA phira kevala munnddaa| phira usI vidya ta gati se sApha huA / pandraha tArIkha ko bharatapura pahuMcoge / usa dina zukravAra hogA, usI dina haMDiyA khulegI / pandraha yA "pandraha muNDe" kI bAta phira bhI adhUrI raha gii| mujhe vismRta karane kI eka bAta yaha aura ho gayI thii| kyoMki Aja mere kAryakrama kA AkhirI dina hai / tArIkha Aja huI hai kevala gyAraha / phira hama pandraha tArIkha taka yahA~ kyA kareMge / jyAdA se jyAdA 12 ko bharatapura pahuMca jaaveNge| jaba kucha bhI samajha nahIM AyA taba maiM zAnta hokara ArAma se leTa gyaa| dopahara bAraha baje hoNge| zAyada nIMda nahIM AyI thI bhUkha yA anya kisI abhAva se uTha baiThA / mere uThate hI babuA jisako ki kucha bhI bolane kI yA likhakara dene kI kaThora niSedhAjJA thI, lekina phira bhI usane eka kAgaja para likhakara diyA- badrInAtha jI ke darzana karane kI icchA hai / pahale se basa meM bukiMga karAnI par3atI hai| agara ApakI icchA ho to kala kI TikiTa le aauuN| vaise bhI Apane apanA kAryakrama tIna dina kA hI karane For Private And Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 yoga aura sAdhanA kA rakkhA thaa| Aja usakA AkhirI dina hai| kevala hA~ yA nA meM jabAba likha deN|" jaise hI maiMne pddh'aa| kitane sAre vicAroM ke Dhera meM Akara maiM girA eka bAra to bAbU lAla ( babuA ) para krodha bhI AyA kyoMki jo sthiti merI cala rahI thI; vaha vyavadhAnita ho gaI thI lekina Izvara kI icchA mAnakara maiMne isako bhI aMgIkAra kara liyA aura palaTa kara do vAkya maiMne bhI likha diye| pahalA yaha ki "Aja nirjalA hai" / dUsarA-- yAtrA ke bAre meM likhA ki "Izvara kI jaisI icchaa"| babuA ne jo badrInAtha kI bAta calAI, usase kucha lagane laga gayA thA ki zAyada pandraha tArIkha vAlI bAta saca ho jaaye| khaira jo bhI hogA dekhA jaayegaa| aba do bAteM mana meM ghUma rahI thii| eka to rAta vAlI ghaTanA jisake antargata tAUjI gaMgA jI ko parosA samarpita karate samaya yA usake pahale kisa prakAra se mujhe ceTaka dege yA apanI upasthiti kA vizvAsa dilAyeMge / dUsarI bAta thI............ "pandraha muNDA" / pandraha tArIkha ko bharatapura phcnaa| lekina donoM bAteM bhaviSya kI thii| unakA vartamAna se koI sambandha nahIM thaa| isaliye bhaviSya kI cintA chor3akara phira se maiM apane Apako saMyata karane kI koziza karane lagA lekina aba mana meM yaha nizcita ho gayA thA ki Aja zAma ko hI khAnA khAnA hai| isaliye aba mana meM yahI bAta dhUmane lagI thI kaba zAma hogI kaba bhojana khAne ko milegaa| kaI bAra to aise vicAra bhI mana meM Aye ki aba dopahara aura zAma meM kyA pharka hai ? dina to tIsarA A hI gayA aura prAtaH kAla nikala hI gayA hai| aba to cAhe abhI samApta kara do athavA zAma ko| khAnA to eka bAra hI khAnA hai phira vicAra AtA hai ki aba AkhirI parIkSA kI ghar3I para apanA dhairya nahIM chor3anA cAhiye / yahI to samaya hai apane Apako tapAne kaa| bahuta dera bAda jaba ghar3I dekhatA to bar3A bhArI Azcarya hotA ki abhI pA~ca minaTa hI gujare haiN| usI dina mAluma huA ki jaba hama samaya ke prati jAgRta rahate haiM to vaha kSaNa kitane jyAdA lambe hote haiN| usa thor3e se samaya meM kitanA jyAdA kAma hama kara sakate haiM jabaki behozI meM sArA jIvana yoM hI nikala jAtA hai aura hama kucha bhI nahIM kara pAte, rote hue isa saMsAra meM Ate haiM aura pachatAte hue isa saMsAra se For Private And Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar sAdhana se siddhiyoM kI prApti 121 palAyana kara jAte haiN| kahane kA tAtparya yaha hai ki dopahara ke do baje se lekara cAra bajane taka kA samaya mere liye sabase kaSTa kAraka samaya rahA aura vaha kaSTa pUrNa samaya jisake dvArA maiM, mere zarIra kI pratyeka harakata ke prati hI nahIM balki mana kI pratyeka vicAraNA, pratyeka AzaMkA evaM mana kI capalatAoM ke prati hozapUrvaka unakA sAkSAtkAra kara rahA thA aura unase kevala isa prakAra kI kaThina paristhi'tiyoM meM ho sAmanA kiyA jA sakatA hai| tapazcaryA kA mahatva aura usakA hamAre mana para par3ane vAlA prabhAva, usI dina ThIka se samajha meM AyA ki kyoM hamAre yogiyoM ne, muniyoM ne abhAva kA rAstA cunA ? kyoMki abhAva ke rAste ko tapazcaryA ko sAdhate-sAdhate "jIvana" ke abhAva ko bhI hama sAdhane ko taiyAra ho jAte haiN| jaise taise cAra baje aura samaya kATane kI garaja se tIna-cAra dina kI bar3hI huI dAr3hI kATane ke bAda zIze meM jaba pahalI bAra zakla dekhI to ceharA kAphI andara dhaMsA huA sA to lagA lekina kisI bhaviSya ke AzA ne mana para usa samaya lIpA-potI kara dii| ava maiMne izAroM se bAbU lAla ko bAlTI lene ke liye kahA aura gaMgA snAna ke liye, kamare se bAhara nikalA aura nIce utara kara bAjAra meM 'paMcAmRta banAne ke liye sAmAna kharIdA aura likhakara vAbU lAla' ko batAyA ki do 'jagaha khAnA le le doMne meM miThAI pUr3I sAga acAra saba kucha honA cAhiye / dUdha-dahI zahada, ghI ko bAlTI meM DAlakara gaMgA jI para cala diyaa| paMcAmRta kA pAMcavA bhAga gaMgAjala chAna kara vahAM DAlanA thaa| jaba maiM aura bAbU lAla gaMgA ghATa para phuNce| ghATa para koI pAMca sAta AdamI hI hoMge / koI bhajana kara rahA thA, koI snAna kara rahA thA, koI-koI baiThe-baMTe gaMgAjI ko dekhakara Ananda magna ho rahA thaa| dhArA se cAra pAca sIr3hI Upara maiMne apanA sAmAna rakha diyaa| sAmAna ke pAsa bAbU lAla baiTha gayA / maiM dhArA maiM utara kara gotA lagAne lagA / jaba do-tIna DubakI lagA lI taba bAbU lAla ne kahA, "dhArA meM vega adhika hai| Upara A jAo / " maiMne bhI yahI ucita *samajhA / Upara Akara maiMne apane kapar3oM para, vadhuA para tathA sabhI sAmAna para pavitra karane ke uddezya se gaMgA jala ke chITe mAre, tatpazcAt paMcAmRta taiyAra karake gaMgAjI ke nAma para parosA lekara usameM eka rupayA rakhakara aura thor3A sA paMcAmRta DAlakara dhArA ke jala meM khar3e hokara mahArAnI gaMge For Private And Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 yoga aura sAdhanA kA nAma liyA aura dhIre se dhArA meM chor3a diyA vaha thor3I dUra koI eka Der3ha mITara taka tairA aura bAda meM DUba gayA / lekina thor3I dera bAda hI patte kI pattala jisameM yaha sAmAna rakhA huA thA Upara taira AyI aura jala ke tIvra vega ke sAtha baha gyii| isameM to koI khAsa bAte nahIM thii| kyoMki bajana hone ke kAraNa se pahale to DUba gayI / bAda meM bajana nIce pAnI meM raha gayA to halkI pattala Upara taira kara baha gaI / mere dila kI thar3akaneM zAyada kucha teja ho gaI thI kyoMki aba hI vaha samaya yA jaba mujhe kisI prakAra se, tAUjI kI tarapha se koI saMketa mila sakatA thaa| khaira maiM phira Upara sIr3hiyoM para AyA dUsarI pattala meM rakhA sAmAna uThAyA / eka rupayA kA sikkA rakhA, thor3A sA paMcAmata DAla kara sIr3hiyAM utarane lgaa| isa sAre ke sAre kAryakrama ko vahAM upasthita loga kautuhala se dekha rahe the kyoMki abhI taka maiM mauna thA aura babuA se maiM kevala jarUrata bhara ke izAroM se kAma calA rahA thaa| dekhane meM maiM koI bAbA TAipa athavA sAdhu-sanyAsI TAipa bhI nahIM laga rahA thA isalie anya logoM kA mere usa samaya ke kriyA kalApoM meM anAyAsa hI utkaSThA jAga jAnA koI vizeSa bAta nahIM thii| dUsare parosA ke sAmAna ko lekara kamarakamara jala meM pahuMcA / jisa prakAra se bhI tAUjI ke citra athavA smaraNa maiM apane mana meM lA sakA lAyA / eka kSaNa ko mana meM hI kahA yadi Apane vAstava meM mujhase yaha saba kucha cAhA hai to mujhe bhI saMtuSTa hI rakhanA, itanA socakara maiMne ThIka pahale kI taraha hI sArA sAmAna bahatI teja dhArA meM chor3a diyA mere chor3ane bhara kI dera thI ki "mere sAmane koI tIna phuTa dUra- lagabhaga pAMca phITa kI lambAI meM aura do phITa yA Der3ha phITa kI caur3AI meM pAnI meM eka gaharI darAra banI aura sArA sAmAna usameM samA gyaa| mere pairoM ke pAsa ke pAnI meM kucha bhI badalAva usa samaya nahIM AyA / na hI koI Dara va ghabarAhaTa mujhe lgii| balki jaisA ki mere mana meM vizvAsa thA, vaha hI isa rUpa meM prakaTa huA thA / usa sthAna para khar3e-khar3e meM to ulTe khuzI se jhUma uThA thA jabaki bagala meM nahAne vAlA eka anya vyakti jaisa-taise apanI jAna bacAkara sIr3hiyoM kI tarapha bhAgA thaa| babuA bhI vahIM baiThA yaha sArA kA tamAzA dekha rahA thA / usane to gaMgA mahArAnI kI jaya jora-jora se bolanA zurU kara dithA thA anya logoM kA dhyAna bhI isa ghaTanA kI tarapha ho gayA thA kyoMki vaha AdamI jo Dara kara bhAgA thA sabase kaha rahA thA, "kitane hI mahinoM se maiM yahAM snAna kara rahA hai lekina kisI jantu ko nahIM dekhA aura na mahasUsa kiyA, lekina For Private And Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar sAdhana se sikhiyoM kI prApti 123 Aja to patA nahIM yahAM magara A gayA thA yA koI anya bAdhA ? paramAtmA hI jAnatA hai / " dUsare kisI ne bhI usakI bAtoM ko nahIM kATA lekina maiM cupa rahakara bhI sArI sthiti samajha rahA thA / aba jabaki sArA kAryakrama saphalatA pUrvaka samApana kI ora thA / aba kevala itanI sI bAta hI zeSa thI ki kahIM bhI mahAdeva jI ke mandira meM zivaliMga kI pUjA karake maiM bhI prasAda grahaNa karU / pAsa hI eka bar3A ziva mandira thA / merA vicAra thA ki paMcAmRta se zivaliMga ko acchI taraha snAna karAke phira jalaharI se prApta paMcAmRta ko grahaNa kruugaa| jaba babuA ne pujArI ko apanA yaha kAryakrama batAyA taba pujArI ne sApha inkAra kara diyA thA kyoMki aba to cAra baja rahe the aura rojAnA do baje taka hI zivaliMga ko snAna karAye jA sakate the / do baje bAda to bhagavAna kA phUloM se abhiSeka ho jAtA hai / isa samaya to Apa kevala Apa darzana mAtra hI kara sakate haiN| koI jala yA paMcAmRta nahIM car3hA sakate haiM / vahAM jaba bilakula manA ho gaI to hamane socA, koI bAta nahIM / kisI dUsare mandira meM jAkara apanA kAryakrama kareMge / lekina hameM bar3I nirAzA hAtha lgii| jaba dasiyoM mandiroM meM hameM vahI korA jabAba milA aura lagA ki jaisA maiM cAhatA hU~ vaisA honA zAyada Aja to sambhava nahIM hai, kala prAtaH bhale hI ho / mere sAmane yaha bAta eka cunautI ke rUpa meM mujhe lagI, ho sakatA hai sAdhanA ke isa antima sopAna para merI parIkSA hI lI jA rahI hai aura jaise hI yaha vicAra mere mana meM bhAyA; bhUkha tathA nirjalA kI vajaha se pyAsa se vyAkula hote hue bhI maiMne eka saMkalpa phira se le liyA / yadi prabhu ko aisI hI icchA ho to mujhe yaha bhI svIkAra hai| lekina prathama prasAda to jalaharI se hI prApta karU~gA taba hI jala grahaNa kruuNgaa| tathA taba hI mauna todduuNgaa| bhale hI kala taka yaha saba kucha aura kyoM na jhelanA pdd'e| tabhI eka bar3A sundara sA sanyAsI galI meM se nikala kara babuA se bAteM karane lgaa| vabuA ne sArI sthiti use samajhAI taba usane eka rAstA sujhAyA ki aisA karo ki tumheM zraddhA se matalaba hai / prasAda kI eka bUda mile yA pAva bhara usase kyA antara par3atA hai| eka cammaca ke barAbara zivaliMga para car3hA do aura cammaca ke barAbara hI zivaliMga kI jar3a meM car3hA do aura jo kucha usake vAda jalaharI meM Tapaka jAye use prasAda grahaNa karake Apa apanA kArya siddha kro| isameM tumheM ar3ane kI kyA AvazyatA hai ? phira dubArA se pujArI se bAteM kroN| isake bAda jaba hamane For Private And Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar 124 yoga aura sAdhanA "phira duvArA usI pujArI se bAteM kI to Azcarya yaha huA jo pujArI pahale rUkhA hokara bolA thaa| aba usane sahaja hI svIkRti de dii| mana hI mana maiM usa sanyAsI kA dhanyavAda diye bagaira raha na skaa| jaba se gaMgAjI meM vaha parosA vAlI ghaTanA ghaTI taba se maiM apane AMsUmoM ko bar3I muzkila se roka pA rahA thA AMsU bAra-bAra bAhara Akara chalaka chalaka rahe "the / zivaliMga para paMcAmRta car3hAkara jaise hI sira jhukAyA AMsuoM kA aTUTa zrota AMkhoM se phUTa par3A / bar3I muzkila se hicakiyAM rukii| taba kahIM jAkara sira para uThA skaa| mandira se bAhara nikalakara prasAda pAne vAloM meM sabase pahale vahI sanyAsI khar3A thaa| usane prasAda lene ke bAda izAre se batA diyA ki yaha oNroM ko bAMTa do usake bAda vaha sanyAsI phira kabhI dikhAI nahIM pdd'aa| sabase anta meM babuA ke bAda maiMne thor3A sA paMcAmRta liyA bhArata sAdhu samAja ke kamaroM ke nIce sAdhu samAja kI hI dukAnoM meM pUr3I kacaurI vAloM kI hI dukAna haiN| vahIM se thor3A sA hI anna maiMne liyaa| ina do eka pUrI kacauriyoM ne hI mujhe bahuta kucha parezAnI meM DAla diyA / unakA itanA bhArI nazA usa samaya mujhe huA ki mujhe usakA sahana karanA bhI kaThina ho gayA thA isakI AzaMkA mujhe bhI thI lekina usa samaya sAdA kaccA khAnA milanA bhI saMbhava nahIM thaa| merA ceharA, jo pahale- jaba maiM dAr3hI banA rahA thA / sUkhA huA aura pIlA laga rahA thaa| isa thor3e me anna khAne ke bAda hI surkha gulAbI lagane lagA thaa| babuA to kyA maiM svayaM bhI usa AbhA ko dekhakara Azcaryacakita huye bagaira nahIM raha sakA thaa| ghaMTe Adhe ghaMTe ke bAda jaba maiM saMyata huA to babuA se pUchA, "badrInAtha kI TikiTa buka karA Aye" ? "karA AyA ? tumane to jabAba meM likhA thA ki Izvara kI icchA / maiMne socA inakI icchA jAne kI nahIM hai| isaliye nahIM gayA / " maiMne kahA, nahIM aisI bAta nahIM hai / abhI maI kA dUsarA haphtA cala rahA hai / ho sakatA hai ki barpha se abhI rAstA ThIka nahI bana pAyA ho tathA baramAta bhI abhI 'par3a kara cukI hai / aisI barasAta meM pahAr3oM meM phisalane kI bhI bImArI rahatI hai / maiMne to isaliye likhA thaa| rahI merI icchA kI bAta- nara nArAyaNa kI tapasthalI ko kauna tapasvI apane kAryakrama pUrA karane ke bAda nahIM jAnA caahegaa| aba to zAma hone ko AyI hai| kala suvaha agara kala kI hI bukiMga mila jAye For Private And Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhana se siddhiyoM kI prApti 125. to buka karA AnA / agara Age ko mile to vApisa bharatapura cleNge| eka bAta aura jo mujhe babuA ke kAnoM meM DAlanI thI 15 muNDA vAlI lekina usake sIdhe sodhe kahane meM mujhe eka zaMkA khar3I ho gayI thii| vaha yaha ki agara yaha bAta satya nikala AtI hai to yaha phira jindagI bhara merA pIchA usa rUpa meM nahIM chor3ane vAlA hai / rahI bAta kisI ke bhale aura bure kI, Izvara kI icchA ke binA kauna kisI kA bhalA cAha sakatA hai aura kona kisI kA burA kara sakatA hai lekina phira bhI itanA to maiM apane se bhI icchA rakhatA thA ki thor3A sA izArA isako avazya diyA jAve jisake jaba vaha bAta yadi satya nikale to usako yAda dilAkara tapasyA kI prApti kI ora izArA dikhAyA jA sake / isaliye kAphI soca samajhakara tathA apane Apako bilkula sahaja banAte huye bahuta hI sahaja bhAva meM maiMne bAtacIta ke daurAna babuA se bUchA, "kyoM babuA muNDe kitane aura kauna se hote haiM ? "vaha bolA, "eka se nau taka ke hote haiN|" bAta AyI gaI ho gii| agale dina bAraha maI ko bAraha baje kI sITa lekara hama badrInAtha ravAnA huye / rAtri ko kisI jagaha rUkakara teraha tArIkha ko dopahara do baje badrInAtha pahuMce / sIdhe garma kuNDa para jAkara snAna kiyaa| snAna karane ke bAda hama 3 baje mandira kI sIr3hiyoM para paTa khulane kA intAra kara rahe the| sAr3he tIna baje se darzana zurU huye / cAra baje prasAda vagairAha lekara prasanna citta vApisa basa sTeNDa kI tarapha isaliye cala diye zAyada vApasI ke liye koI basa mila jAve aura aisA hI huA / paune pA~ca baje ke karIba AkhirI basa hameM mila gaI / isa prakAra hamane teraha tArIkha ko hI bApisa RSikeza kI ora lauTanA zurU kara diyaa| rAtri meM phira rAste meM rUke / caudaha tArIkha ko gyAraha yA bAraha baje dopahara ko RSikeza, A gye| RSikeza se haridvAra Aye vahA~ se bambaI deharAdUna hamase nikala gaI thii| hamane basa meM baiThakara dillI kI yAtrA zurU kI, naI dillI sTezana se hameM vaha deharAdUna mila gaI / isa prakAra 15 tArIkha kI subaha sAr3he cAra baje yA pAMca baje leTa hone kI vajaha se hama bharatapura meM the| dina bhI zukravAra thaa| abhI taka to sArI kI sArI bAteM saca ho siddha hotI jA rahI thii| karIba tIna-cAra dina bAda maiMne.. babuA se pUchA ki "babuA jisa dina hama Aye the usa dina yahAM haMDiyA khulI. For Private And Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 yoga aura sAdhanA hogI ?" merA to itanA kahanA thA jaise vaha sote se jAgA / bar3I hI zocanIya dazA banAkara bolA, "gurU hamase to galatI ho gaI aura nukasAna bhI ho gyaa|" 'maiMne pUchA, "kyA bAta ho gayI ?" to bolA, " mere bhAgya meM hI nahIM thaa| tumane to mujhase calAkara pUchA thA ki muNDe kitane prakAra ke hote haiM ? lekina mere dimAga meM hI bhUsA bhara gayA thaa|" . maiMne kahA, "pAgala ! isameM aisI kyA bAta hai ? mere pAsa koI nambara thor3e hI thA kyoMki agara maiM kucha kahatA bhI to yahI kahatA, 15 muNDA ! jabaki muNDA eka se nau taka hI to hote haiN|" " basa-basa ; aba aura kucha mata kho| itanA hI kaha dete to kAma bana jaataa| 15 kI ikAI 5 hI to huI vahI pAMca muNDA to AyA thaa|" babuA ke itane hisAba kitAba kI bAta jo mere mana meM abhI taka kisI prakAra se bhI nahIM AyI thii| isako sunakara maiM bhI andara-andara se romAMcita huye bagaira nahIM raha sakA / tabhI mujhe mahAtmA gA~dhI kI vaha tathAkathita mAnasika ovAja jo unheM kabhI-kabhI Akara mArga pradarzita kiyA karatI thI, mujhe satya lagane lagI thI, kyoMki mahAtmA gA~dhI ne bhI to aphrIkA ke samudra taTa para Azrama banAkara bhArata ke svatantratA ke Andolana ko hAtha meM lene se pahale sanyAsiyoM jaisA jIvana bitAkara apane Apako tapA liyA thA aura tabhI unheM atamana kI AvAja ko par3hane kI kalA samajha meM A gayI hogI ki buddhi kI AvAja kaunasI hai tathA artamana kI kaunasI ? hamezA hI maiMne Aja taka buddhi ke kalA kauzala ko alamana ke anajAne se bilkula asambhava se dikhane vAle do cAra zabdoM ke sAmane hArate hue pAyA hai| kitanI hI bAra isa prakAra kI bAtoM ke dvArA prabhAvita hokara mere mitragaNa mujha se prabhAvita hote rahe haiM / yahAM kucha bAteM maiM sApha kara denA cAhatA hU~ kyoM ki isa mArga se anajAna loga aisI apratyAzita bAtoM ko kisI vyakti vizeSa se sunakara use bhagavAna yA Izvara putra yA paigambara yA siddha, phakIra aura na jAne kyA kyA mAnane laga jAte hai aura aisA mAnakara anajAna loga apane mana meM yaha dhAraNA baiThA lete haiM ki siddha isa saMsAra meM jisa prakAra se cAhe ghaTanAtoM ko badala sakate haiM lekina yaha galata hai jabaki For Private And Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhana se siddhiyoM kI prApti 127 jAtI hai basa vaha usI isa mithyA dhAraNA ko / isalie yaha honA hai isa satya to yaha hai inako bhaviSya kI jAnakArI vartamAna meM ho ke anurUpa apanA kArya pahale se zurU kara dete haiN| isameM se bilkula nikAla denA cAhiye ki usane apanI bAta ko bar3I siddha karAne ke liye una paristhitiyoM ko apane anukUla mor3a liyA thA jabaki vaha paristhitiyoM ke anukUla svayaM bahuta pahale mur3a gayA thA / mahAtmA gA~dhI mastiSka to se yaha kabhI nahIM cAhate the ki hindustAna ke Tukar3e kara diye kara jAyeM eka bAra to unhoMne yahA~ taka kaha diyA thA ki hidustAna ke Tukar3e karane se pahale mere Tukar3e karane hoMge / lekina vaha kisa prakAra isa sabako rokeMge unheM khuda patA nahIM thA ? usa samaya apane mastiSka ke pakSa meM usa AvAja kI bar3I becainI se pratIkSA kara rahe the lekina samayakI dhArA meM kucha aura hI honA nizcita thA / AvAja kahA~ se AtI athavA mArga darzana kyoM kara hotA aura yahI kAraNa thA ki gA~dhI ke dekhate dekhate hidustAna kA vibhAjana ho gayA aura ve dekhate rahe eka nirIha bAlaka kI taraha acchI taraha samajha lenA cAhiye ki koI bhI siddha ho, jo kucha bhI prakRti meM usake khilApha vaha bhI nahIM jA sakatA hai / agara pichalA itihAsa uThA kara dekheM to patA calegA ki kRSNa na to svayaM mahAbhArata meM huye jana vinAza ko roka sake aura na hI apane tathAkathita chappana karor3a yAdavoM meM phailI avyavasthA ko hI roka sake / rAma apanA prabhutva Aja sAre saMsAra para chor3a rahe hai lekina apane -samaya meM apane prajA ke dhobI ko nahIM samajhA ske| kyA gA~dhI, rAma, kRSNa ye saba tapasvI kahalAne lAyaka bhI nahIM the| kyA gAMdhI apane mana kI caMcalatAoM para vijaya prApta kiye binA hI AmaraNa satyAgraha kA vrata lete the aura itane lambe-lambe upavAsa kyA eka bhojana bhaTTa le sakatA thA / tapasvI hI to ho gaye the / kRSNa jinako hama yogAvatAra hI kahate haiN| kyA pUrva janma kI tapasyA ke binA apane bAlapana se lekara AjIvana apane camatkAroM se camatkArita kara sakate the| to kahane kA matalaba sirpha itanA hai-- prArthanA ke rAste se hama apane mana kI laharoM ko par3ha pAne meM samartha hote haiN| kyoMki tapazcaryA ke dvArA hama vijAtIya tatvoM se apanA baccAba karanA sIkha jAte haiM yA dUsare zabdoM meM tapazcaryA ke dvArA hama apanI ugI huI phasala meM se kharapatavAra ko ukhAr3a kara pheMkane meM samartha ho jAte haiN| phira hamArA zuddhatam svarUpa bacatA hai jisake andara asIma sambhAvanoM kI AhaTa sunAI detI hai arntamana kI zaktiyoM kI paga dhvani sunAI detI hai| jisake kAraNa hamArI kSamatAoM meM asImita buddhi ho jAtI hai rAma caudaha varSa taka vana meM rahakara For Private And Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 yoga aura sAdhanA usakI sahanazIlatA bar3ha jAtI hai aba vaha dukhoM kI paravAha nahIM krtaa| jaba usako dukha hI vicalita nahIM karate to sukha bhI usa paSika ko patha se nahIM baTakA sakate / vaha apane zabdoM para, apane AvatoM para, apane zarIra ko kiyA kalApoM para, apane mAna sammAna kI paravAha kiye binA, apanI sAdhanA kI zakti se citta kI vRttiyoM para saMyama baratane lagatA hai| ___ ye tamAma bAteM eka brahma jJAnI ke liye kheta meM kharapatavAra ke samAna hI to hai aura inase sAdhaka apanI kSamatAnusAra chuTakArA pAkara aura magna hokara prabhu kI lIlA kA rasAsvAdana karatA rahatA hai vaha indriyoM meM rahate huye bhI indriyatIta rahatA hai / jaise kIcar3a meM rahate huye kamala kA phUla / usa kIcar3a se binA koI sambandha banAye eka dama sApha sutharA aura sundara rahatA hai| kamala ko dekhakara to lagatA hI nahIM ki yaha pyArA sA phUla isa kIcar3a meM se hI janmA hai / vaha kIcar3a meM rahakara bhI kisI dUsare prakAra kI AbhA, kisI dUsarI duniyA ke anokhe Ananda kI khabara detA hai / hama jaba jaba prArthanA meM utarate haiM hamAre Upara se indriyoM kI pakar3a kama hotI calI jAtI hai / prArthanA ke dvArA hameM jo prApti hotI hai| usakA sabase bar3A pahalU hI yaha hai ki usake bAda hama indriyoM ke gulAma na rahakara indriyoM ko savArI ke rUpa meM istemAla karate haiM / kyoMki unako vyarthatA kA hameM patA cala jAtA hai| jaba hameM kisI ke svarUpa kA patA vijAtIya ke rUpa meM cala jAtA hai to hama use yA usakI sAmrAjJatA ko kyoM kara sahana kareMge? agara kucha bacAkara bhI rakha chor3eMge to vaha bhI jAnabUjha kara isaliye ki sirpha unase jo phAyade liye jA sakate haiM ve le liye jAyeM kyoMki pratyeka sthiti ke do pahalU hote haiM eka acchA dUsarA burA / jaba hama apanA hoza jAgRta kara lete haiM taba hama ujvala pRSTha kA upayoga karane ke liye hI indriyoM kA upayoga karate haiN| isI sthiti ko hama indriyoM rUpI ghor3oM ko zarIrika rUpa meM svayaM savAra banakara jotanA kahate haiN| isameM dhyAna rakheM-ina iMdriyoM kA saMsAra itanA vistRta yA itanA mAyAvI hai ki kaI bAra Apako lagegA ki hama inheM jota rahe haiM lekina aisA bhI ho jAtA hai bAda meM hameM patA calatA hai ki vAstava meM sahI bAta ho to yahI rahI ki "apratyakSa rUpa se hama hI jutate rahe haiN| Apa kisI anajAna muhalle se gujarate haiM to usa mauhalle ke kutte Apa para bhauMkate haiN| agara Apa unase katarA kara bhAganA cAhate haiM to samajha lIjiye ApakA For Private And Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhana se siddhiyoM kI prApti 126 pIchA ve kabhI bhI nahIM chor3ane vAle haiM aura jitanA Apa unase bhAgoge utanA-utanA aura Apa unako apane pIche-pIche pAoge / lekina eka aura dUsarI paristhiti hai| yadi Apa himmata se hozapUrvaka gaura se una kuttoM kI A~khoM meM A~kheM DAlakara dekhanA zurU kara deM to ve A~khoM ke jarie hI ve Apase parAjita ho jAyeMge / ve Apake Upara bhauMkanA to chor3a hI deMge sAtha hI thor3I dera bAda Apake sAmane se ve nadArada bhI ho jAyeMge / lekina dhyAna rakhanA ! aisA tabhI hogA jaba Apa unase bhAgeMge nahIM balki unakA himmatapUrvaka sAmanA kreNge| .. ThIka esI hI sthiti ina endrika vAsanAoM kI hai| agara Apa bacakara bhAganA cAhate haiM to bhAgoge kahA~ ? kyoMki ye to hamAre andara haiM jahA~ jahA~ hama jAyeMge vahA~-vahA~ inako bhI pAyeMge apane Apake andara / inase Apa bhAga to nahIM sakate ! agara mere mana ko krodha kI bImArI hai to jisa samAja meM jisa deza meM jAU~gA; krodha bhI mere citta ke sAtha hI jaaegaa| yaha aisA nahIM hai ki eka paira kharAba hai to use kaTavA diyA, pIchA chUTA isa bImArI se / Apa sArA kA sArA zarIra bhI viccheda kara deM taba bhI Apa apane mana kI bImAriyoM taka nahIM pahu~ca sakeMge / ye bImAriyA~ zArIrika nahIM haiM ye azarIrI haiM aura inakA sthala hai hamArA mana, dhyAna rahe mastiSka nahIM ! kyoMki mastiSka yantra hai zArIrika / isalie inakA upAya zArIrika nahIM ho sktaa| inakA upAya bhI mAnasika hI hogA / mana ke kisI kone se ho mAnasika yantra khojanA hogA aura yaha upAya prApta hotA hai tapazcaryA se, prArthanA se, hoza pUrvaka jAgaraNa se, cintana se mAnasika zakti ke rUpa meM / dUsare zabdoM meM prArthanA se siddhiyoM kI prApti hotI hai / siddhiyA~ kyA haiM ? unake svarUpa kI vAstavika paribhASA yA vyAkhyA kyA hai ? isa bAre meM jaba hama gaura karate haiM to hama apane Apako phira vahIM khar3A pAte haiN| jahA~ mana para vijaya prApta karane vAle vyaktiyoM ko hI hama siddha mAnate haiM / saMzaya sirpha itanA hai vaha kina U~cAiyoM taka apanI sAmarthya bar3hA cukA hai yA vaha kitanA sAmarthyavAna hai / mana kI U~cAiyoM ko chUne meM jitanA U~cA puruSa uThatA jAtA hai / usakI pahu~ca utanI gaharI hotI calI jAtI hai / jaise koI sAdhaka apanI usa mAnasika zakti ko zArIrika upayoga meM letA hai to vaha apanI kAyA ko nirogI rakhane meM sakSama ho jAtA hai, jaiseki dayAnandasarasvatI, isI prakAra yadi koI anya For Private And Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 yoga aura sAdhanA sAdhaka isI mAnasika zakti ko apanI buddhi ke vikAsa meM lagA detA hai phira to usake muMha se jaise sAkSAta mAM sarasvatI hI bolatI hai / jaise vivekAnanda, rajanIza / koI anya isakA upayoga apanI tapasyA meM hI lagA dete haiM jisake dvArA vaha aura jyAdA kaThina tapa karane ke lie apane AhAra ke saMyama para itanI kSamatA bar3hA letA hai ki vahA~ tamAma zArIrika vijJAna phela ho jAtA hai ki tamAma zarIra jindA rahane ke khilApha hai phira bhI prANa kahA~ aTake raha jAte haiM aise kaI eka avasara gA~dhIjI ke jIvana meM Ae haiM / vinobA ne bhI isI prakriyA ko bhalI-bhAMti parakhA thA / kucha loga apanI mAnasika kSamatA bar3hAte haiM jo eka jagaha hI baiThe-baiThe apane vicAroM ko TailIpaithI ke dvArA apane icchita vyakti ke pAsa bheja dene kI kSamatA rakhate haiM isa prakAra ke kitane hI santa hamArI saMskRti kI kathAoM meM maujUda haiM tathA Aja bhI yadA kadA pratyakSa daziyoM dvArA aise vyaktiyoM se milana honA batAyA jAtA hai ki phalAM sanyAsI ke pAsa pahu~cane para usane hamArA nAma gA~va Ane kA prayojana eka prakAra se hamAre mana ko par3hakara hI batA diyA / kucha loga apanI A~khoM ke rAste se ApakI cetanA ko prabhAvita karane kI kSamatA jAgRta kara lete haiM aura apane sAmane vAle vyakti kI A~khoM meM A~kheM DAlakara hI use apane icchAnusAra prabhAvita kara dete haiM athavA sammohita kara dete haiM / ye saba siddhiyoM ke ananya rUpa haiM jo hameM apanI lagana, mehanata aura tapana se prApta hotI hai| For Private And Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhyAya 6 kuNDalinI kA sthAna bahuta se vyaktiyoM meM eka prakAra kI bImArI rahatI hai jisameM ve apanI buddhi kauzala se pratyeka acchI yA burI bAta ko kATa karanA apanA adhikAra samajhate haiM / parantu kyoM cAhate haiM, ve aisA ? isa bAta kA to svayaM unako bhI patA nahIM rahatA, yaha saca hai ki buddhi taka kI bAtoM se to ve pUrNatayA paricita acchI taraha se rahate haiM / parantu buddhi se bAhara kI bAtoM ko jaba unake samakSa rakhA jAtA hai to unameM bAta kI gaharAI taka samajhane kI apekSA apanA phaisalA dene kI tatparatA jyAdA rahatI hai aura kahate haiM-ye saba mithyAbhrama kI bAteM haiM binA buddhi ke kucha bhI nahIM ho sakatA / isa prakAra ke buddhi jIvI usa bAta ko to mAnyatA pradAna karate haiN| jisako isa saMsAra ke ginatI ke dasa bIsa vaijJAnikoM ne hI jAnA hai| lekina ye loga usa kathana kI puSTi karane ko taiyAra nahIM hote, jisako saMsAra ke lAkhoM vyaktiyoM ne svayaM apane anubhava se hI jAnA hai| vaijJAnika DArvina ne eka bAta apanI samajha se jAnakara ki manuSya bandara kI santati hai athavA sUrya se pRthvI ke alaga hokara ThaNDA hone ke bAda(sUkSma evaM kozikI mAikroskopika jIvoM se huI) varSA se utpanna kIcar3a meM se AdamI panapA hai; yaha kahakara isa maMsAra ko pUrI eka zatAbdI taka bhrama meM DAle rkhaa| lekina Aja sara phreha hAile ne DArvina ke manuSya kI utpatti ke siddhAnta kI rUparekhA hI badala dI hai| unakA to yahA~ taka kahanA mere anusAra yaha siddhAnta jyoM kA tyoM kAyama hI nahIM hai / ve kahate haiM ki manuSya jaisA jIva evaM adbhuta kSamatAoM vAlA prANI brahmANDa ke kisI anya nakSatra se hI isa pRthvI para utarA hai / aura yahA~ Akara usane apanI vaMza bRddhi kI hai / pahale ye vuddhi kI bImArI se grasta loga DArvina ko mAnate rahe the, aba ye hI bImAra sara pheha hAile kI bAtoM ko mAnane laga jAveMge / kucha bahuta jyAdA For Private And Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 yoga aura sAdhanA antara nahIM hai; DArvina aura hAile kI bAtoM meM, kyoMki na to DArvina ne hI kIcar3a se AdamI paidA karake dikhAyA thA aura na hI hAile hI brahmANDa ke kisI nakSatra se mAnava ko utArakara dikhA rahe haiN| donoM ne hI buddhi, kalpanA aura apanI vaijJAnika kSamatAoM kA hI upayoga karake apanA siddhAnta pratipAdita kiyA aura donoM hI tathyoM se pare rahe haiM Aja bhI / sabhI ne mAnava kI utpatti yA prakRti meM jIva kI utpatti ko jAnane ke lie isa mAnava deha se bAharI tathyoM para apanA samaya kharca kiyA hai, unhoMne socA hai ki kahIM na kahIM kIcar3a meM athavA brahmANDa meM isakA kAraNa honA hI caahie| jabaki hamAre RSiyoM ne, hamArI deza kI saMskRti ke zikSakoM ne hameM svayaM para jora dene ke lie kahA hai / unhoMne hamezA kahA ki yadi tuma isa prakRti ke jJAna ke bAre meM jAnanA cAhate ho to use bAhara mata khojanA nahIM to tumheM bhrama ke alAvA kucha nahIM prApta hogaa| yadi tumheM prakRti ke dvAra para dastaka denI hai yA prakRti ke jJAna ke kapATa tumheM kholane haiM to tuma svayaM se ho usa yAtrA ko zurU karanA / kyoMki tuma svayaM bhI to prakRti ke eka aMza hI ho aura jitanA jyAdA acchI taraha se prayoga tuma apane Upara kara sakate ho, dUsare ke Upara prayoga karane kA koI bhI tarIkA tumhAre pAsa kahA~ hai ? lekina buddhivAdI loga yaha kahate haiM sira to hama kisI dUsare kA mUr3eM aura sIkha jAyeM hama / hamezA buddhi hameM anubhava karane se bacAtI hai| kyoMki sabase jyAdA kaThinAI anubhava ke daurAna usako hI jhelanI par3atI hai| hama koI nayA kAma zurU karate haiM to hameM usa yojanA para hajAroM bAra socanA par3atA hai| bar3I riska uThAnI par3atI hai, bar3I taiyArI karanI par3atI hai, taba bhI kyA bharosA ki hama saphala hoMge hI / kevala isI jhaMjhaTa kI vajaha se hI buddhi hameM hamezA bacAtI rahatI hai / jahA~ hama haiM ThIka haiM / khUba khAnA mila rahA hai / khUba maje ho rahe haiM / kyA jarUrI hai ki bekAra meM hama apane jIvana kA samaya barbAda kareM / lekina jo khojI puruSa hote haiM ve kucha aura taraha ke hote haiM jinheM kucha karanA hotA hai ve ina savAloM ko vyartha kA bojha mAnakara aise utArakara rakha dete haiM jisa prakAra samrATa rAtri ko sote samaya apane mukuTa ko utArakara rakha detA hai / isalie hameM apane astitva ke zrota ko yadi jAnanA hai to vyartha ke praznoM ke bojha se apane mastiSka kI zakti ko vyaya hone se bacAnA hogA, jo vicAra hameM For Private And Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuNDalinI kA sthAna 133 rAste para yAtrA zurU karate samaya hatotsAhita kareM unheM ve jisa prakAra Apake mastiSka meM AyeM usI prakAra unako gaura pUrvaka dhyAna dekara dekheM aura apane mAnasa paTala para se tirohita ho jAne deN| vicAroM se chuTTI pA jAne kA sarvottama sAdhana yadi koI isa duniyA~ meM hai to vaha hai "dhyAna" ! ___dhyAna kI avasthA meM hama apane Apako vicAra zUnya pAte haiM / laganapUrvaka dhyAna kA kevala sAla chaH mahIne abhyAsa karane ke pazcAt hI hama jAna jAte haiM ki dhyAna hI vaha sAdhanA hai jisake dvArA hama apane mastiSka para niyantraNa prApta kara sakate haiM / aba taka hama apane mastiSka ko hI isa deha kA saMcAlaka mAnate rahe haiN| jabaki dhyAna siddha karane ke pazcAt hama apane mana ko apane Upara saMcAlita karate hue pAte haiM / taba hI isa bAta ko ThIka se jAna pAte haiM ki buddhi aura mana do alaga alaga cIjeM haiM tabhI hama isa bAta se bhI paricita hote haiM ki buddhi kucha alaga hI kahatI hai hamase aura mana hameM aura kahIM le jAnA cAhatA hai| buddhi ke dvArA hama apane zarIra ko lekara baiThate haiM apane kamare meM dhyAna karane ko lekina mana ke dvArA hama svayaM pahu~ca jAte haiM hajAroM mIla duur| vahIM ke dRSya se hama apanA isa kadara sAmaMjasya baiThA lete haiM ki yaha bhUlanA bhI kaThina ho jAtA hai ki hama abhI thor3I dera pahale usa sthAna para nahIM the| lekina isa kalpanA kI zakti ko yA ina mAnasika zAktiyoM ko hamArA vijJAna mastiSka kI hI zaktiyA~ mAnatA hai| isI bAta kA sahArA lekara buddhijIvI apane aham meM raha jAte haiM aura mana kI zaktiyoM ko bhI buddhi kI zaktiyA~ hI mAna lene kI galatiyA~ kara jAte haiM / cUMki unake mastiSka ke dvArA koI camatkAra una svayaM ko nahIM hotA hai isalie dUsare anapar3ha-gaMvAra bAbAjI athavA sanyAsiyoM ke dvArA kathita camatkAroM ko ye loga andhavizvAsa, DhauMga yA dhokhA'dhar3I kI upamA dete haiM, aura hama sabhI dekhate haiM, isa vaijJAnika yuga meM bhI AdhyAtma kI zakti kA pracAra kama nahIM balki jyAdA hI huA hai / isa vizaya meM ruci aba hamAre deza ke hI nahIM, sAre saMsAra ke par3he likhe vidvAnoM meM (bIsavI sadI jisako hama vaijJAnika sadI ke rUpa meM jAnate haiN| jisakA AdhAra ananya mahAna vaijJAnika haiM) zurU ho cukI haiN| jitanA-jitanA bhAratIya darzana para AghAta kiyA gayA utanA-utanA hI yaha darzana sarvamAnya hotA gayA hai / agara phira bhI koI kamI dikhAI detI hai to vaha hai For Private And Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 yoga aura sAdhanA bhAratIya darzana ke siddhAnta kA samaya ke anusAra usake pracAra kA nahIM honA athavA usakI vyAkhyA Aja kI vaijJAnika bhASA meM nahIM honA hI rahA hai / dhyAna kI inhIM zaktiyoM ke bAre meM maiMne pahale bhI likhA hai aura yahA~ bhI yaha prasaMga isaliye hI uThAyA hai kyoMki buddhijIvI mastiSka ke alAvA kinhIM anya mAnasika zaktiyoM ko mAnatA hI nahIM hai / zarIra meM phephar3oM se nIce aura mala mUtra kendroM se Upara ke hisse ko yadi hama apane ajJAnavaza peTa kaheM to yaha hamArI hI nAsamajhI hai / mAnA ki yaha peTa hai lekina usameM AmAzaya bhI hai, A~teM bhI haiM, gurde bhI haiM / agara hameM peTa ko Antarika aura sUkSma rUpa se jAnanA hai to isake andara ke vibhinna avayavoM ko alaga-alaga karake samajhanA hI hogaa| nahIM to hama samajhakara bhI tathya se 'bUka jaayeNge| yadi hamane ThIka isI prakAra alaga-alaga bhAga karake apane Apa ko nahIM samajhA to vahI galatI yahA~ bhI ho hI jaaegii| isa bAta ko bAra-bAra aura alagaalaga taraha se likhane kA merA matalaba bar3A gahana hai aura vaha yaha hai ki tulanAtmaka rUpa se AdhyAtma aura vijJAna ke siddhAntoM meM kucha antara hai.""samajha kA / vijJAna to tathya cAhatA hai aura tathya bhI aise, jinako hama apane pA~coM karmendriyoM aura jJAnendriyoM ke dvArA jAna ske| jabaki AdhyAtma 'atindraya' ke anubhavoM meM AI bAtoM ko bhI mAnatA hai / isI kAraNa se jaba taka vijJAna apane samajhane ke tarIke ko nahIM badala letA taba taka yaha AdhyAtma ke mukAbale meM adhUrA hI rhegaa| yahI kAraNa hai ki pazcima meM loga vijJAna ke dvArA asaMkhya aizo-ArAma kI cIjoM ko prApta karane ke pazcAt bhI apane Apako adhUrA hI mahasUsa karate haiN| taba ve hArakara prakRti kI zaraNa meM Azraya lete haiM athavA AdhyAtma kI duniyA~ meM AtmA kahe jAne vAle bhArata kI zaraNa lete haiN| isI kAraNa se AdhyAtma ke hamAre bhAratIya zikSakoM ko sAre saMsAra meM sammAna milatA hai| unameM cAhe vivekAnanda hoM, maheza yogI hoM, rajanIza hoM yA dhIrendra brhmcaarii| AdhyAtma ko samajhane ke lie yadi hama Aja ke vijJAna se prabhAvita rahakara isako samajhane kI koziza kareMge to karIba-karIba asambhava hI hogA kyoMki Aja kA vijJAna mAnasika zaktiyoM ko bhI sIdhI nigAha se nahIM dekhatA jo ki indriyoM ke andara hI hai| phira kaise mAnA jAe ki yaha mana ke pAra kI bAtoM ko mAnane ko For Private And Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuNDalinI kA sthAna / 135 taiyAra ho jAegA / isalie merI prArthanA Apase yaha hai ki AdhyAtma meM Age ke adhyAyoM ko samajhane ke liye Apa kisI bhI paddhati se aprabhAvita raheM isase merA tAtparya yaha hai ki Apa kisI bhI pUrvAgraha se grasita na rheN| hamAre zarIra vijJAnI kahate haiM ki hamAre zarIra meM jo tAkata paidA hotI hai vaha hamAre zarIra ke koSoM meM paidA hotI hai / yAni ki hamAre zarIra ke hAr3a mAMsa kA pratyeka koSa apane Apa meM eka ikAI hai yA eka bijalIghara hai / hamArA zarIra ina koSoM kI vajaha se hI jIvita dikhAI par3atA hai aura inhIM kI zakti ke dvArA hI hamAre zarIra ke aMga pratyaMga kriyAzIla rahakara isa saMsAra kA ananya kArya karate haiM / isake viparIta AdhyAtma meM hamAre zarIra meM jIvita rUpa meM dikhAI detI UrjA kA eka srota hotA hai / isI UrjA ke srota se sampUrNa zarIra ko athavA sampUrNa koSoM ko tAkata pahu~catI hai / agara hama ina maiDIkala sAiMsa vAloM kI bAta mAna bhI leM to bhI bAta pUrI nahIM ho jAtI kyoMki hamAre mana meM eka zaMkA paidA hotI hai / jisakA javAba maiDIkala sAiMsa bAloM ke pAsa nahIM hai| jaise ve kahate ki pratyeka koSa apana Apa meM eka pAvara ikAI hai / yAni ki vaha apanI zakti Apa paidA karatA hai svatantra rUpa se / svatantra astitva meM isakA matalaba hai yadi use apane zarIra ke bAhara 'nikAla deM to use jIvita rahanA cAhie lekina aisA nahIM hotA / phira kyA hama yaha mAne ki vaha apane Apa meM "pAvara hAusa" nahIM hai / hamAre zarIra meM asaMkhya koSa mRta avasthA meM bhI rahate haiM / lekina hama mara nahIM jAte / jabaki hamAre zarIra ke binA eka bhI koSa jindA nahIM raha sktaa| sIdhI-sI sarala buddhi bhI isa bAta ko samajha kara yaha niSkarSa nikAla leMgI ki kahIM na kahIM se kisI na kisI prakAra ina choTe-choTe koSoM ko jIvita rahane ke liye zakti hamAre zarIra se hI milatI hai| aba jaba hama yaha mAna lete haiM ki hamAre zarIra meM se hI inako tAkata milatI hai / taba hamAre sAmane eka tathya ubharakara AtA haiM ki hamAre zarIra ke kisI na kisI kone meM kahIM na kahIM aisA kendra honA cAhiye jahA~ se pratyeka koSa ko tAkata milatI hai lekina yaha zarIra to sArA kA sArA koSoM se hI to milakara banA hai| aisI koI jagaha khAlI hI nahIM jisameM koI koSa nahIM ho / maiDikala-sAisa ko to milI nahIM hai / aura mila bhI nahIM sakatI hai| kyoMki jina AdhAroM ko AdhAra banAkara usa kendra ko ve r3hate haiM For Private And Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 yoga aura sAdhanA vaha una AdhAroM kI pakar3a meM nahIM A sakatA hai| jabaki vaha hamArI mAnasika anubhava ko pakar3a meM A jAtA hai| usako apane anubhava meM lAne ke liye tathA usakA patA calAne ke liye bhI hameM bar3I vicitra sthiti meM se hokara gujaranA hotA hai| jaise ise aise samajheM, hameM apanI A~kha kA patA taba calatA hai jaba hamArI A~kha meM koI bAdhA paidA ho jAtI hai anyathA sAre dina ina A~khoM se dekhane yA kArya lene ke pazcAt bhI hameM hamArI A~khoM ke hone kA AbhAsa hameM nahIM hotA / isI prakAra zarIra ke pratyeka aMgoM ke bAre meM jAnane ke liye isI siddhAMta ko ThIka se samajheM / hameM hamAre zarIra kA patA taba hI calatA hai jaba vaha rugNa ho jAtA hai jaba usako koI roga yA bAdhA A gheratI hai, hama dina bhara meM eka bAra bhI zarIra ke bAre meM bAta-cIta nahIM karate / yadi Apa kisI bImAra vyakti se milane jAyeM to jaba taka Apa usake pAsa raheMge / vaha apane zarIra se sambandhita bAtacIta hI karatA rahegA / kabhI kahegA, par3e-par3e kamara darda kara rahI hai, kabhI kahegA sara phaTA jA rahA hai| aise kyoM kahatA hai vaha ? vaha isalie kahatA hai ki usakA zarIra sAmAnya nahIM hai aura jo cIja sAmAnya nahIM hotI hamAre zarIra meM yaha sabase prathama hamAre anubhava kI dRSTi meM A jAtI hai| ThIka isI siddhAMta ke anusAra yadi isa urjA ke srota yA kendra para dRSTipAta karanA hai to apane anubhava meM lAkara kisI na kisI prakAra se hameM kendra para bAdhA upasthita karake vahA~ usa kendra kI sthiti ko asAmAnya karanA hI hogA, aura jaise hI usa kendra ko hama asAmAnya avasthA meM le AyeMge to nizcaya hI hameM usako jAnakArI hameM apane anubhava meM ho hI jaavegii| isameM koI zaMkA yA saMzaya ko gujAiza kisI bhI sthiti meM nahIM hai| aba cUki vaha zarIra ke kisI bhI aMga vizeSa kA mAmalA nahIM hai| vaha to hamArI jIvanI zakti kA mAmalA hai| isalie hameM apane jIvana para hI khatarA mola lekara anubhava karanA hogaa| tabhI hama usa kendra ko jAna skeNge| AdhyAtma meM isI saiddhAntika prakriyA ko yoga sAdhanA ke dvArA apanAkara hama usa zakti ke hendra ko jAna lete haiN| Apa kabhI na kabhI numAyaza meM iMjana se yA AdamiyoM dvArA calAye jAne For Private And Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar kuNDalinI kA sthAna 137 gAle jhUloM meM yA rahaTa jinameM Upara se nIce kI tarapha aura nIce se Upara kI tarapha cakkara lagAte haiM, avazya hI baiThe hoMge / bahuta se logoM ko, auratoM ko, baccoM ko unameM baiThane meM Dara bhI lagatA hai| bahutoM ko to maiMne A~suoM se rote huye bhI dekhA hai / bahutoM kA to usa samaya apane sAmAnya bandhanoM para se saMyama taka haTa jAtA hai| kabhI socA Apane aisA kyoM hotA hai ? Akhira aisA kyA ho jAtA hai ? jhUle meM baiThe-baiThe kI hamArI sArI buddhimAnI, hamArI sArI kI sArI zArIrika tAkata, hamArA aham, hamArA teja, hamArI vidyA kA usa samaya kahIM kucha patA nahIM calatA aura jina-jina bAtoM ke dvArA hamArI apanI pahacAna hotI hai| hama saba bhUla jAte haiM / agara hameM kucha samaya kA anubhava jo hamArI yAdadAsta meM rahatA hai vaha kevala yahI rahatA hai ki bahuta teja gulagulI hameM apane zarIra meM mahasUsa hotI hai aura vaha itanI teja hotI hai ki vaha hamako apanI sAmAnya avasthA meM bhI nahIM rahane detI hai / dhyAna rahe vahA~ zarIra bilkula ThIka rahatA hai usake liye koI bAdhA utpanna nahIM hotI / agara koI bAdhA utpanna hotI hai to vaha hamAre svayaM ke liye, na ki zarIra ke lie| isalie usa samaya hameM zarIra kA dhyAna nahIM AtA balki dhyAna AtA hai hameM apane svayaM ke astitva ko asAmAnyatA ke prabhAva kA jo teja gulagulI yA sannAhaTa ke rUpa meM hamAre sAmane upasthita hotA hai| aba jarA gaura kareM vaha jhUlA hamAre astitva ko kisa prakAra bImAra kara detA hai ? vaijJAnika rUpa se to nahIM lekina AdhyAtmika rUpa se hama isa sthUla zarIra ke alAvA sUkSma zarIra mAnate haiM aura jo loga usake anubhavoM ko prApta kara lete haiM / ve ise hakIkata bhI mAnate haiM ye donoM zarIra hamArI deha meM sAmaMjasya banAkara eka dUsare meM samAye rahate haiM / jaba taka hamArA mastiSka bilkula svasthya avasthA meM rahatA hai taba taka ina donoM meM koI pratirodha nahIM hotaa| lekina jaise hI kisI bAharI yA Antarika kAraNoM se mastiSka kI kSamatA cuka jAtI hai| sUkSma zarIra sthUla zarIra ko chor3akara bAhara nikalane lagatA hai| kyoMki mastiSka ke phela ho jAne ke pazcAt hamAre mana kA sAmaMjasya jo ki mastiSka ke sAtha thA usameM bigaDAna A jAtA hai| yahI kAraNa hai ki mana para AdhArita sUkSma zarIra meM aura mastiSka para AdhArita sthUla zarIra ke bIca kI sandhi meM darAra par3ane lagatI hai| jhUle para jhUlate samaya jaba hama Upara se nIce kI ora Ate haiM ekadama girane ke samAna / taba isa apratyAzita ghaTanA ke kAraNa mastiSka apanA santulana kho hI to For Private And Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 yoga aura sAdhanA baiThatA hai / ThIka usI samaya hamArA zarIra apane kendra se jahA~ sUkSma zarIra apanI zakti ke sAtha kendrita rahatA hai sthUla zarIra se bAhara nikalane kI taiyArI karatA hai aura yahI taiyArI hameM ajIba sI tIkSNatA gulagulI yA sanasanAhaTa ke rUpa meM mahasUsa hotI hai| Apane svayaM bhI mahasUsa kiyA hogA ki jisa samaya hama jhUle se ekadama nIce Ate haiM taba hamArI gudA evaM yoni kA kSetra apane Apa andara kI ora bhiMca jAtA hai / kyoMki sUkSma zarIra ke sAtha-sAtha hI hamArI prANoM kI zakti isa zarIra ke bAhara nikalatI hai| isalie yathArtha meM hamArA zarIra usa sUkSma prANavIya zakti ko zarIra se bAhara jAne se rokane ke lie hI isa kriyA ko apane Apa sampanna karatA hai| AdhyAtma meM hama isI prakriyA ko mala bandha lagAnA kahate haiM aura jita kendra para hamAre prANa asAmAnya hote haiM usa zakti ke kendra ko hama ( yoni aura gudA ke bIca kA kSetra) kuNDalinI kSetra kahate haiN| hamAre zarIra meM yahI hai vaha kuNDa jisameM se hamAre sampUrNa zarIra ko jIvanI zakti milatI hai usa kendra se jo zakti saMcAlita hotI hai usa zakti ko "kunDalinI zakti" kahate haiM / Sel: For Private And Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhyAya 10 jIva kI saMracanA aba hama isa bAta para gaura karegeM ki vaha kunDalini zakti hamAre zarIra meM kahA~ se, kisa rUpa meM tathA kisa taraha se Akara virAja gaI hai| hamArA zarIra pAMca tatvoM se banA hai jinameM jala, agni, vAyu, pRthvI aura AkAza tatva zAmila haiM / ina pAMcoM tatvoM meM se cAra tatvoM ko to hama apanI buddhi se bhI jAnate haiN| jaise hamAre zarIra ke khUna meM jitanA bhI dravya rUpa hai vaha jala hI hai| hamArA tApamAna jo sadA eka jaisA kanTrola hotA rahatA hai vaha agni hai / vAyu yA prANa vAyu ko hama nirantara upayoga meM lAte haiM / pRthvI tatva kA artha hai Thosa ruup| vaha hamAre zarIra kA yaha bhAga hai jisameM mAMsa, asthi Adi AtI hai lekina pAMcavA~ tatva jaba taka inameM nahIM mila jAtA taba taka isa zarIra kA cakra pUrA nahIM hotaa| kyoMki jaba taka AkAza tatva ke rUpa meM prANa hI nahIM hoMge to isa zarIra meM mArA sAmAna rahate huye bhI ve sthUla tatva svataH hI miTa jaayeNge| jaise mRta vyakti kA tApamAna ekadama to gira nahIM jAtA usameM bhI ghaNTe do "ghaNTe laga hI jAte haiM / hAr3a mAMsa to saba rahate hI haiM jala bhI kahIM ur3a nahIM jAtA, rahI bAta vAyu kI usako bhI kRtrima rUpa se lagAtAra diye raha sakate haiN| phira kyA kAraNa hai ki turanta mRta huye vyakti ke zarIra kI Antarika kriyAyeM bhI turanta hI banda ho jAtI haiM / isakA kAraNa hai vaha pAMcavAM AkAza tatva / vaha isa zarIra meM -se nikala jAtA hai, jIvana aura mRtyu isake dvArA hI prabhAvita hote haiN| dUsare zabdoM meM AkAza tatva kA AdhAra banAkara hamArI Atmika-zakti hI kunDalinI zakti ke rUpa meM prakRti se bane aise parama nirvAta meM khicakara A jAtI hai jo ki prakRti meM zukra aura Dimba ke Apasa meM samAyojana ke pazcAt upasthita hotA hai isa parama niti kI yaha vizeSatA hai ki vAyu yA anya kisI For Private And Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 yoga aura sAdhanA cIja se nahIM bharatA hai / yaha kevala AkAza tatva se hI bharatA hai / isa prakAra paidA huA parama nirvAta isa prakRti meM se prANoM kI zakti ko apanI saMracanA kI kSamatA ke anusAra apane andara khIMcane kI tAkata rakhatA hai| yahI kAraNa hai ki jaise hI zukra aura Dimba milakara usa parama nirvAta ko isa prakRti meM paidA karate haiM / pAsa meM gujaratI pratyeka Atmika zakti (zarIra meM Ane ke bAda jise hama kuNDalinI zakti ke rUpa meM jAnate haiM / ) AkAza tatva ko AdhAra banAkara usa nirvAta meM praveza kara jAtI hai / isa prakAra zukra aura Dimba se banA pratyeka koSa apane nirvAta ke dvArA usa AkAza tatva ko apanI tarapha AkarSita karake svayaM pAvara hAusa bana jAtA hai| lekina isa prakAra ke prathama koSa se jaba anya koSa banate haiM / ve svatantra rUpa se pAvara hAusa nahIM hote balki isa prathama koSa meM se nikalane ke kAraNa se usake AdhIna hokara rahate haiN| aura yahI kAraNa hai, ina dUsare koSoM ko isa prakRti se zakti"""usa prathama koSa ke dvArA hI zrRMkhalAbaddha hokara pahu~catI hai / jaise kahIM koI nayA skUla kholA gyaa| pahale vahA~ eka adhyApaka AyA, bAda maiM AvazyakatAnusAra aura adhyApaka vahA~ Ate gaye / sarvaprathama Ane vAlA adhyApaka cuki sabase pahale AyA thA / apanI yogyatA ke AdhAra para skUla ke kendra meM baiThakara pradhAnAdhyApaka bana jAtA hai| isI prakAra isa zarIra ke kendra meM baiThe huye prathama koSa kI hI apanI kSamatA hotI hai ki vaha svayaM aMzI banakara apane meM se aura aMza paidA kre| kyoMki usakI saMracanA zukra aura Dimba se huI hotI hai jabaki anya isake bAI prADakTa hote haiN| isI kAraNa se vaha prathama hote hue vizeSa bhI hotA hai| taba dUsare aMza kisa kAraNa se usa prathama koSa ke aMzo svarUpa ko svIkAra nahIM kreNge| unako to usakA Adeza mAnane ko bAdhya honA hI pdd'egaa| isa prakAra yaha deha to bananA zurU ho jAtI hai lekina hamArA mana hamAre saMskAra aura hamArI icchA zakti kisa prakAra isa deha se sambandhita hote haiM / isa bAta ko samajhane ke liye hameM phira se AkAza tatva ko gahare meM jAnanA hogaa| vijJAna ne kucha-kucha isako jAnA hai lekina dizA bhramita hai| vaha isI AkAzI tatva ke sahAre hI to apanI saMcAra vyavasthA banAye huye hai / isa saMsAra meM hama upagraha chor3ate haiM, unase sUcanAyeM lete haiM, unheM preSita bhI karate haiN| kyA AdhAra banAte haiM ? vahA~ taka unheM pahu~cAne ko, kyA vAyu ko, kisI tAra ko jaladhArA ko yA tApamAna ko ? nahIM inameM se koI AdhAra itanA sakSama nahIM hotA hai / jo isa pRthvI For Private And Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIva kI saMracanA 141 kI paridhi ke bAhara apanI kArya kSamatA banAye rakha sake kyoMki ina uparokta. AdhAroM kI apanI sImAe~ haiM / jabaki pRthvI kI paridhI ke bAhara antarikSa meM kevala AkAza tatva hI AdhAra bana sakatA hai / anya koI sAdhana isa bIca aura hai hI nahIM / jise hama AdhAra banAkara apane zabdoM ko saMpreSita isa brahmANDa ke kisI kone meM kara skeN| yaha AkAza tatva hI vaha hai jisake dvArA hama jur3e haiM isa asImita brahmAMDa meM eka dUsare se araboM kharaboM prakAza varSa dUrI para sthiti rahate hue bhI / agara yaha AkAza tatva nahIM hotA to hama apanI pRthvI taka hI sImita raha jAte / yA dUsare zabdoM meM phira isa brahmAMDa kI kalpanA hI asaMbhava hotii| isake binA isa sRSTi kA kyA svarUpa hotA, paramAtmA hI jAnatA hai| / to dhyAna rahe, yaha AkAza tatva anya cAroM tatvoM se alaga hai aura isakA pravAha vahA~ bhI nirvAdha jArI rahatA hai jahA~ kucha bhI nahIM sivAya antarikSa ke yaha una tamAma sthUla kI sImAoM ke bAhara hai ise kisI bhI bandhana meM bA~dhA nahIM jA sakatA aura nahIM jalAyA jA sakatA hai lekina ise mAnasika kriyAoM ke dvArA prabhAvita kiyA jA sakatA hai / mAnasika rUpa se taraMgita karake athavA vaijJAnika kriyAoM reDiyo TrAMsamIzana paddhati ke dvArA isameM badalAva lAyA jA sakatA hai / yaha svayaM vaidyutika nahIM hai / isaliye ise na to hama RNAtmaka mAna sakate aura na hI dhanAtmaka / lekina isako RNAtmaka yA dhanAtmaka, jisa rUpa meM hama cAhate haiM usI taraha kA prabhAva dekara, usake svarUpa ko hama prApta kara sakate haiN| usake alAvA isameM eka kSamatA aura hai, isakI dUrI para vijaya prApta hone ke kAraNa yaha utanI sI dera meM hI usa jagaha pahu~ca jAtA hai jitanI dera meM hama apane vicAra se pahuMcate haiN| hamAre sUkSma zarIra ko lekara garbha meM panapate hue sthUla zarIra ke andara hameM pahu~cAnA aura bAda meM phira usI mRta prAyaH deha se vApisa hameM nikAla kara phira sUkSma meM le AnA isI AkAza tatva kA hI kArya hai / kyoMki asImita kSamatAoM vAlA astitva ho usa duSkara kArya ko sampanna kara sakatA hai / asala meM AkAza tatva hI to prANa hai / kucha loga prANoM ko hI hamArA apanA astitva mAna lete haiM jabaki prANa to vaha AdhAra hai jisako AdhAra banAkara hama svayaM isa deha ke andara Ate aura jAte haiN| agara hameM svayaM ko samajhanA hai to ina prANoM ke sAtha hameM apane andara tIna cIjoM ko aura samajhanA hogaa| prathama hai mana, dUsare hamAre For Private And Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar 142 yoga aura sAdhanA saMskAra aura tIsarI hai hamArI icchA zakti / isa prakAra hamAre andara prANoM ke alAvA ye tIna cIja hamezA vidyamAna rahatI haiM / inake binA hama bilkula adhUre hI rheNge| mana ke dvArA hamAre svabhAva kA nirmANa hotA hai jo ki inameM sabase halkI avasthA hai lekina hamAre sAtha isakA caubIsoM ghaNTe kA samparka rahatA hai / yahI mana indriyoM ke adhIna hokara sAMsArika kAryoM meM lipta rakhatA hai athavA isake viparIta yaha indriyoM ko apane adhIna karake, saMsAra se virakti kI bhAvanA kI ora hamArA mArga prazasta karane meM pahalI sIr3hI ke rUpa meM hamArI madada karatA hai| hamako isakI prApti hamAre mAtA-pitA se virAsata meM milatI hai / isI ke dvArA hamArI vRttiyA~ hamArI AdateM prabhAvita hotI haiN| mA~, pita, pUta, pitA, pati ghor3A, aura nahIM to thodd'aa-thodd'aa| saMskAroM ke dvArA hamAre bhAgya kA nirmANa hotA hai| isI ke dvArA hI hameM hamAre karmoM kA phala yA pratiphala milatA hai mAna, sammAna, yaza, kIrti, apakIrti, pratiSThA, lAbha, hAni, jIvana, maraNa, bImArI, sukha-duHkha, vaibhava, daridratA aura na jAne saMsAra kI kitanI-kitanI bAteM saMskAroM ke dvArA hI hamAre bhAgya meM jur3atI haiM / yaha hameM hamAre janma ke samaya isa prakRti meM upasthiti grahoM yA nakSatroM ke prabhAva. se milatI haiM / icchA zakti baha preraNA hai jisake dvArA hameM saMkalpa zakti kI. prApti hotI hai / saMkalpa zakti ke dvArA hI hama viparIta paristhitiyoM meM bhI apane mArga para avicala hokara bar3hate hI jAte haiM / isa saMkalpa zakti kI zakti se hI hama apanI Atmika-zakti jAgrata karate haiM aura usI se hama apanI samasta icchAoM abhilASAoM evaM AkAMkSAoM ke viparIta yoga meM praviSTa kara pAte haiM / yaha icchA zakti hI baha zakti hai jisake janma lene kI pravRtti balavatI hone ke kAraNa hI hama isa duniyA~ meM janma lete haiN| yahI vaha zakti hai jise hama bahuta gahare meM mana aura saMskAroM ke bAda bhI apanI prajJA, asmitA Adi ke nAma se jAnate haiM athavA yahI hai hamArA bIja svarUpa isakI prApti hameM kahIM se nahIM hotI yahI to hama haiM / isakA prathama uddezya hai prakRti meM janma lenA aura antima uddezya hai mukti kI prApti / isa prakAra se yaha prANa rUpI AkAza tatva hamArI icchA zakti saMskAroM aura mana For Private And Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIva kI saMracanA se prabhAvita hokara sUkSma zarIra kA rUpa dhAraNa karake usa prathama koSa meM bane nirvAta meM utara jAtA hai jo zaka aura Dimba ke dvArA banAyA huA hai| sUkSma zarIra ke isameM utarate hI isa koSa kA astitva svatantra ho jAtA hai| jisake kAraNa eka se do aura do se asaMkhya koSoM kI racanA vahA~ hotI hai| aura nau mAsa taka garbha ke andara ina koSoM kI saMkhyA bar3hate-bar3hate jaba isa avasthA taka A jAtI hai ki vaha navanirmita sthUla deha binA kisI AvaraNa ke isa pRthvI para raha sake taba vaha garbha se bAhara A jAtI hai / yahA~ yaha bhI batAnA jarUrI hai ki kucha granthoM meM "AtmA" ko garbha meM sAtaveM mahIne meM utaranA batAyA jAtA hai / jabaki sAta mahine taka to usameM usake zarIra ke tamAma avayava taiyAra ho jAte haiM / jinake kAraNa vaha hilaneDulane lagatA hai kyoMki yadi usameM aba taka jIvana nahIM hotA to vaha kaba kA sar3a gala kara mA~ ko bhI parezAnI meM DAla cukA hotA, aura hama dekhate bhI haiM ki jaise hI yadi kisI mA~ ke peTa meM baccA yadi kisI kAraNa se chaTe mahIne yA pA~cave mahIne meM hI mara jAtA hai to turanta saphAI karAnI par3atI hai nahIM to mA~ ke zarIra meM usakA jahara ghula jAne kI sambhAvanA bana jAtI hai / eka bAta aura ...""kucha vidvAna yaha bhI kahate haiM ki prANa aura jIva alaga-alaga haiN| isalie zurU ke zukra aura Dimba ke milane ke samaya prANa to A jAte haiN| lekina jIva AtmA sAMtave mahIne meM hI AtI hai aura taba se hI vaha dukha sukha anubhava karane lagatI hai| merA yahA~ kucha bhinna mata hai| yaha ThIka hai ki jIva aura prANa alaga-alaga haiM aura aisA maiMne bhI likhA bhI hai lekina jisa taraha prANoM ke isa zarIra se bAhara nikalane ke sAtha AtmA bhI nikala jAtI hai, ThIka isI prakAra jaba prANa isa zarIra meM pA~cave AkAza tatva ke rUpa meM praveza karate haiM; Thoka tabhI una prANoM ke Upara savAra hokara AtmA bhI isa deha ke usa sUkSmatama svarUpa garbha meM praveza kara jAtI hai| kaI loga kahate haiM ki baccA mA~ ke garbha meM eka vijAtIya zarIra ke rUpa meM panapatA hai jaise ki hamAre zarIra meM kabhI-kabhI massA itanA bar3A ho jAtA hai jo kAphI bar3A hokara laTakatA rahatA hai / ThIka isI prakAra baccA bar3atA rahatA hai usakA poSaNa zarIra ke masse kI taraha mA~ ke zarIra se hotA rahatA hai aura sAta mahIne pazcAta usameM prANa A jAte haiM taba vaha svatantra ho jAtA hai| usake pazcAta For Private And Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 144 yoga aura sAdhanA vaha usa garbha se bAhara nikalane kA upakrama karane lagatA hai / yadi bAta isa taraha se bhI hai taba bhI ar3acana hai kyoMki hama dekhate eka to 'mA~ aura bacce ke khUna kA gra upa nambara eka hI ho yaha jarUrI nahIM hai jabaki masse hI honA jarUrI hai / dUsarI bAta jabaki garbhastha zizu meM mAnava ke masse meM kisI bhI prakAra zarIra ke sAtha janma se aura usake alAvA zarIra ke khUna kA grupa eka massA kevala eka mA~sa kA piNDa mAtra hotA hai / sampUrNa avayava tathA sAtha hI mana aura buddhi bhI jo ki se sambhava nahIM hai hotI hai aura tIsarI bAta massA hamAre AtA hai aura mRtyu paryanta taka apanI bRddhi ko prApta hotA jIva ke sampUrNa jIvana taka hI rahatA hai jabaki garbha kevala sImita avadhi taka ke liye hI garbha meM ThaharatA hai aura AkhirI bAta yaha hai ki massA hamAre zarIra meM binA bIja ke prApta hotA hai jabaki garbha bAharI zukra ke dvArA / rahatA hai / yAni vaha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa prakAra hama dekhate haiM ki masse ko hama TaisTa Tyuva bebI kI taraha se prApta nahIM kara sakate haiM jabaki bhrUNa TaisTa TyUba praNAlI ke dvArA prayogazAlA meM vikAsa kiyA jA sakatA hai / isaliye yaha bAta bilkula sApha hai ki zukra aura Dimba ke milana ke sAtha hI usameM prANa tathA jIva utara Ate haiM aura vaha sampUrNa svatantra jIva ho jAtA hai / phira use mAM ke garbhAzaya meM rakheM yA prayogazAlA meM / ThIka usI prakAra jaise kisI bIja ko Apa gamale meM lagA deM athavA jamIna meM bo deM / vaha apanI bar3habAra zurU kara detA hai / to kahane kA matalaba yaha hai ki AtmA apanI icchA zakti ke dvArA prakRti se prANa rUpI pA~caveM AkAza tatva ko sAtha lekara yA usameM samAkara mana se utpanna saMskAroM evaM prArabdha se utpanna sUkSma zarIra kA AvaraNa or3ha kara zukra aura Dimba se utpanna hue parama nirvAta meM usake nirmita hone ke turanta bAda hI usameM khica AtI hai yA usameM praveza kara jAtI hai / itanI prakriyA ho cukane ke bAda vaha prathama koSa aba pradhAna koSa bana jAtA hai aura cuki hamAre prANa aura hamArA sUkSma zarIra isI ke rAste se Ae the / isalie isa deha ke rahane taka yahIM se vaha bAda ke tamAma koSoM kI prakRti se AkAza kI prANavIya zakti ko iMr3A pighalA aura suSamaNA nAr3iyoM ke dvArA bhejatA rahatA hai| isa prakAra se hamAre zarIra meM For Private And Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar kuNDalinI kA sthAna 145 sthita usa pradhAna koSa kI zakti ko hI hama kuNDalinI zamita kahate haiM isa zarIra ke pratyeka kArya kuNDalinI zakti ke dvArA hI sampanna hote haiM / hamAre jIvana maraNa se sambandhita jitane bhI sthUla yA bhautika kArya haiM, ve isa zakti ke ir3A aura pighalA nAr3I meM praveza se saMcAlita rahate haiM / jabaki isake viparIta yahI kuNDalinI zakti jaba ir3A aura pighalA se apane prathama kendra yA kuNDalinI ke sthAna para vApisa lauTa kara suSamaNA nAr3I meM praveza karatI hai / taba hamAre sUkSma zarIra ke kArya bhI isI zakti ke dvArA hI sampanna hote haiM / PRICA Ata NATIN COMRA ORAN For Private And Personal Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhyAya 11 iDA piMghalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva maMDIkala sAiMsa jAnatA hai ki do alaga-alaga raMga kI nAr3iyoM kA jAla hamAre sampUrNa zarIra ke jarre-jare meM phailA huA hai, jisako ki hama "narvasa sisTama" (nAr3I tantra) ke nAma se jAnate haiN| ina donoM nADiyoM kA prArambha merudaNDa ke aMtima aura nicale sire para se dAyIM tathA bAyIM dizA meM jAkara hotA hai / inhIM donoM nADiyoM ko hama ir3A aura piMghalA nAr3iyoM ke nAma se jAnate haiN| ThIka usI sthAna se eka aura nAr3I jise hama suSamaNA ke nAma se jAnate haiM vaha merudaNDa (rIr3ha kI haDDI) ke andara se hotI huI hamArI gardana aura hamAre mastiSka ke pichale bhAga se hotI huI mastiSka meM jAkara vilIna ho jAtI hai / itanI bAta kI puSTi to hamAre zarIra vijJAnI bhI karate haiN| mahaSiyoM ne isa bAre meM isase aura adhika jyAdA khoja kI hai, vaha yaha ki jisa prakAra se ye tInoM nAr3iyA~ rIr3ha kI haDDI ke bilakula aMtima hisse se zurU hotI hai / (usa sthAna ko hamArI AdhyAtmika bhASA meM mukta triveNI kahA jAtA hai) usI prakAra ye tInoM nAr3iyA~ hamArI donoM A~khoM kI bhavoM ke madhya meM mAthe ke andara phira dubArA Akara milatI haiM (isa sthAna ko yukta triveNI kahA jAtA hai) ir3A tathA pighalA nAr3I to apane calane kI viparIta dizA dAyeM tathA bAyeM se Akara milatI hai aura suSamaNA hamArI gardana ke pichale sire se mastiSka ke UparI khola ke Upara se Akara phira ina donoM bhavoM ke sthAna para Akara utaratI haiM mastiSka ke Upara se gujarate hae nAr3I kA kahIM koI pratyakSa meM patA nahIM calatA hai kyoMki vaha yahA~ isa pradeza meM Akara isa kadara itane sUkSma jaroM meM yA sUkSma taMtuoM meM vibhAjita ho jAtI hai jisakI vajaha se isakA dikhAI denA Aja taka kaThina hI rahA hai lekina na dikhAI dete huye bhI usakA prabhAva ki vahA~ anubhava meM AtA rahatA hai isaliye usake anupasthita rahane kA koI prazna hI nahIM hai| For Private And Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iDA piMpalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 147 kuNDalinI zakti jaba apanI zakti ko ir3A aura piMpalA meM DAla detI hai taba ye donoM ir3A aura piMpalA jo ki sampUrNa zarIra ke pratyeka koSa taka pahuMcatI hai, una meM jIvanI zakti kA saMcAra karatI rahatI haiM, jisakI vajaha se hama jIvita rahate hai| lekina yadi yaha zakti ina donoM nAr3iyoM se nikala jAve to sArA kA sArA pArIra mRta prAyaH usI kSaNa ho jAvegA / isa sthUla zarIra ko yadi hama jIvita avasthA meM dekhate haiM to usakA kAraNa hai ina donoM nAr3iyoM kA samUha jAla jo kunDalinI zakti ke dvArA hameM jo zakti prApta hotI hai usake lie AdhAra banatA hai yadi koI aMga vizeSa mata prAyaH dikhane lage to samajhanA cAhiye ki kunDalinI zakti to maujada hai jo dUsare aMgoM ko to pahu~ca rahI hai lekina usa vizeSa aMga ko jAne vAlI nAr3iyoM ke samUha meM kahIM kisI prakAra se koI rukAvaTa A jAne ke kAraNa se vaha aMga mRta prAyaH ho gayA hai / kucha loga kahate haiM ki vahA~ khUna kA saMcAra ThIka nahIM rahA hogA lekina yaha galata hai / vaha aMga bilakula svastha lagatA hai kaTane para rakta bhI nikalatA hai / zArIrika rUpa se vahA~ sabhI kucha maujUda hai| yAni sthUla rUpa se saba sAmAna vahA~ upalabdha haiM lekina sUkSma rUpa se prANoM ko prabhAvita karane vAlI nAr3iyA~ kharAba ho jAtI haiM / to isa bAta kA khayAla rakheM ki hama ina iDA pighalA nAr3iyoM, meM avarodha A jAne para jIvita hote huye mRta dikhAI dete haiM / aisA anubhava hamAre samakSa isa duniyA meM bhI dekhane ko milatA hai kabhI AMzika rUpa se mRta aura kabhI pUrNa rUpa se mRta logoM meM isa prakAra ke aneka udAharaNa zarIra vijJAniyoM ke pAsa phAIloM meM haiM ki phalA~ AdamI mRta ghoSita kara diyA thA lekina bAda meM jIvita ho gayA aura kucha dera bAda phira mara gayA / isa prakAra kA eka udAharaNa svayaM merI smRti meM hai| DIga (bharatapura) ke pujArI paM0 bAbU lAla ke pitA jo bahuta hI dhArmika pravRtti ke bujurga the unakI mRtyu ke samaya unheM (cAra pA~ca ghaNToM ke bhItara hI) tIna cAra bAra jamIna para le liyA gayA thA, hotA isa taraha thA ki jaba ve niSprANa ho jAte unako jamIna para utAra lete lekina kucha dera bAda hI unameM cetanyatA lauTa AtI sA~sa calane lagatI, hRdaya kI dhar3akana zurU ho jAtI taba unako phira se cArapAI para le lete / isa taraha antima mRtyu se pahale ve tIna bAra mare aura jIvita huye the| to merA kahane kA matalaba sirpha yahA~ itanA hai ki jaba taka kunDalinI zakti iDA pighalA meM rahatI hai hama jIvita rahate haiM, kriyAzIla rahate haiN| isake viparIta yaha zakti ina donoM nAr3iyoM For Private And Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 yoga aura sAdhanA.. se nikala kara isa sthUla zarIra ke kendroM se bAhara nikala jAe to mRtya ho jAtI hai lekina yadi yahI zakti iDA pighalA meM se nikala kara zarIra se bAhara nikalane kI bajAya suSamaNA meM Upara kI ora bar3ha jAtI hai taba hama mRtyu ko to prApta nahIM hote, lekina hamArA zarIra aisI avasthA meM mRta prAyaH dikhAI dene lagatA hai| jIvita hone kI hamArI tamAma pahacAneM samApta ho jAtI haiN| isI avasthAko hama samAdhi kI avasthA kahate haiN| isa samAdhistha avasthA meM hama ki sthala zarIra se suSamaNA ke dvArA sUkSma zarIra para pahuMca jAte haiM / isalie nAnA prakAra ke anubhava yA dRzyoM kA Ananda hama uThAte haiN| jinako phira hama dobArA homa meM A jAne ke bAda bhI jindagI bhara nahIM bhulA pAte haiN| jinakI vajaha se hama bAda meM apane Apako eka prakAra se vizeSa paristhiti meM pAte haiN| jitanI jyAdA dera taka hama usa sUkSma zarIra ke dvArA sUkSma jagata meM rahate haiN| usake bAre meM hameM aura jyAdA jAnakArI yA usakI zaktiyoM se hama ota-prota svataH hI ho jAte haiM / isa prakAra kI zaktiyoM ke hameM mila jAne se hama isa saMsAra meM anya logoM kI apekSA kucha vizeSa ho jAte haiN| kucha varSa pUrva sAptAhika hindustAna ke "rahasya romAMca vizeSAMka' meM maiMne eka amarIkI "pITara hArakosa" kI kathA par3hI thii| isa kathA kI vizeSa bAta yaha hai ki kathA kA hIro yAni pITara hArakosa abhI taka jIvita hai aura pITara hArakosa phAuNDezana nyUyArka yU0 esa0 e0 kA vaha adhyakSa hai| ghaTanA ke anusAra apanI javAnI ke dinoM meM behada garIba lekina zarIra se svastha majadUra thaa| vaha dIvAloM para raMga putAI kA kArya kiyA karatA thaa| eka bAra use senA kI bairikoM kI putAI kA kAma milA / jinakI U~cAI tIna-tIna maMjila kI thii| donoM tarapha kI bairikoM kI lAIna ke bIca meM tIsa phuTa kI galI thii| donoM ora use eka jaisA raMga hI karanA thaa| koI bhI sahAyaka usake pAsa nahIM thaa| usane apanI eka tIsa phuTa kI sIr3hI tathA braza aura raMga kA DibbA lekara kAma zurU kara diyaa| bIca galI meM usane sIr3hI ko isa prakAra se khar3A kiyA thA ki vaha sIr3hI para car3he-car3he hI jA vaha eka tarapha kI dIvAla para purAI kara letA to vaha utanI hI U~cAI kI dUsarI tarapha vAlI dIvAla para putAI karane ke lie sIr3hI para se nIce utare bagaira hI isa tarapha se jora se jhaTakA letA aura apane Dibbe aura sIr3hI sahita dUsarI tarapha kI dIvAla para pahu~ca jAtA thaa| isa tarakIba ke dvArA vaha bAra-bAra ke sIr3hI para For Private And Personal Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iDA piMdhalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 146 alaje, bar3hane kI parezAnI se baca jAtA / ...... isa taraha kArya karate-karate use zAyada mahInoM gujara gaye the| use, isa kAryakalApa kA acchA abhyAsa bhI ho gayA thaa| yAni ki pahale jahA~ eka dIvAla se dUsarI dIvAla para pahu~cane para usakI A~kheM banda ho jAtI thIM, kucha dhar3akaneM teja ho jAtI thIM, aba use yaha kArya khela ke samAna ho gayA thaa| vaha apane sampUrNa hoza khAna ke sAtha eka tarapha se dUsarI tarapha pahu~ca jAtA thaa| isI prakAra eka dina jaba vaha karIba 25.phITa Upara se eka tarapha kI dIvAla. se dUsarI tarapha kI dIvAla para jhA rahA thA, usakI sIr3hI kA eka pAyA jamIna se uTha gyaa| jisake kAraNa usakI sIdI eka tarapha se Ter3hI ho gayI usake lAkha koziza karane ke pazcAt bhI vaha usa sIr3hI ko vApisa, usakI donoM TA~goM para khar3A nahIM kara sakA, jisake pariNAmasvarUpa vaha usa sIr3hI ke sAtha hI. dIvAla ke sahAre ghisaTa kara agale kucha saikiNDoM meM dhar3Ama se jamIna para A girA / jaba vaha jamIna para Akara TakarAyA usase pahale taka vaha apanI pUrI tAkata se apanA bacAva hozapUrvaka karatA rahA thA lekina sira phaTate hI vaha apanA hoza havAza kho baitthaa| aspatAla pahu~cane ke bAda kathA ke anusAra vaha kaI dinoM taka bistara para par3A rahA / jisa samaya use pahalI bAra hoza huA, usane eka narsa ko apanI sevA karate huye pAyA, hoza meM Ane ke pandraha bIsa minaTa ke andara hI vaha mAnasika rUpa se. saMyata ho gayA use pichalA saba bhalI-bhAMti yAda ho AyA thA ki vaha putAI karate huye sIr3hI se gira gayA thaa| usakA nAma pITara hArakosa hai| tArIkha yAda karane kI koziza kI to pUchane para narsa ne usa dina kI tArIkha use batAte huye kahA, "Apa tIna dina taka behoza rahane ke pazcAta hI Aja hoza meM Aye haiN|" ghaTanA ke anusAra yahA~ taka to saba kucha sAmAnya hI thaa| usane pAnI mA~gA, narsa ne gilAsa meM pAnI bharakara usake muMha ke Upara se DAlA, pAnI kI kucha bUdeM pITara ke leTe hone ke kAraNa muha para gira gayIM, unheM pauMchane ke liye narsa ne idhara-udhara kucha dekhA / use kahIM koI toliyA vagairahA nahIM dikhAI diyaa| taba vaha svayaM apanA rUmAla nikAlakara pAnI kI bUMdoM ko pauMchane ko huyI to pITara ne svayaM hAtha bar3hAkara rUmAla, narsa ke hAthoM meM se le liyA aura dhanyavAda kahakara pAnI kI bUMdoM ko skyaM hI poMchane lagA / tabhI use eka dRSya dikhAI dene lgaa| usa dRzya ke mutAbika For Private And Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Achar Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA eka kamare meM koI vyakti andara banda hai, bAhara se tAlA lagA hai / bhUkha aura pyAsa ke kAraNa usakI hAlata aba mRta prAyaH ho calI hai| vaha bahuta hI dhImI gati se karAha rahA hai / isa dRzya ko jaba pITara apane mastiSka para jora dekara dekhane lagA to cAra dina pahalI tArIkha badala gayI to vahI AdamI usa kamare ke andara bilkula ThIka hAlata meM thA aura yahI narsa jisane abhI muMha sApha karane ke liye use apanA rUmAla diyA hai usako kamare meM banda karake mAhara se usake daravAje kA tAlA lagA rahI hai| kabhI vaha usa dRzya meM upasthita usa aurata ko dekhatA, kabhI apane sAmane sAkSAt khar3I narsa ko ! ina donoM meM vaha jarAsA bhI antara nahIM kara pA rahA thaa| isI kazamakaza ko lekara jaba pITara usa narsa ke cehare ko bAra-bAra tAka rahA thA to vaha narsa kucha bhayabhIta sI huyii| usane jaldI hI pITara ke hAthoM meM se apanA rUmAla lekara apanI jeba meM rakha liyA / rUmAla ke pITara kI hAthoM meM se haTate hI use baha dRzya dikhAI denA banda ho gyaa| lekina taba taka vaha sArI sthiti se vAphika ho cukA thaa| vaha usa narsa se bolA, "sisTara / dikhane meM to tuma bar3I dayAlu laga rahI ho lekina tuma usa AdamI ko usa kamare meM kyoM banda kara AyI ho ? becArA basa thor3I 'bahuta dera meM aba marane hI vAlA hai" isa bAta ko sunakara vaha narsa hArakosa para bahuta krodhita huyI, bAda meM to usane pITara kI zikAyata apane sIniyara DAkTara se bhI kara dI / lekina DAkTara isa narsa kI zikAyata sunakara bolA, "sisTara Apako patA hai, usakA sira phaTa gayA thA / Aja hI use hoza AyA hai / ho sakatA hai ki becArA pagalA gayA ho ora zAyada isI kAraNa se vaha Apake sAtha ThIka se peza nahIM A sakA isaliye Apa ghabarAyeM nahIM aura jaba taka vaha zarIrika rUpa se svastha nahIM ho jAtA hai taba taka to usakI sevA karanI hI par3egI / phira bhale hI use hama pAgalakhAne ke liye sthAnAntarita kara deNge|" itanI bAta sunakara vaha narsa usa DAkTara ke sAmane se to calI AyI lekina pITara kI bAtoM se vaha svaya bar3I bhayabhIta ho gayI thI / isaliye usane apanA Akasmika yuTTI kA prArthanA patra likhA aura chuTaTI calI gyii| dUsare dina DAkTara ne apane niyamita daure ke samaya usakA hAtha apane hAtha meM le liyaa| hArakosa ko to phira se dRzya dikhAI dene zurU ho gye| usa dRzya meM vaha For Private And Personal Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar iDA piMcalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 151 DAkTara isI aspatAla kI kisI narsa ke sAtha raMgareliyAM manA rahA thA / hArakosa se nahIM rahA gyaa| usane yaha bAta bhI, sabhI ke sAmane usa DAkTara se kaha dI / DAkTara kA to ceharA jaise ekadama se sapheda par3a gayA lekina DAkTara apane Apako sabhAla kara bolA, "lagatA hai kala vaha narsa ThIka hI kaha rahI thI, yaha pAgala hI ho gayA hai|" DAkTara ne kucha aura bhI bhalAburA pITara se kahA aura zIghra hI vaha usake palaMga ke pAsa se khisaka liyA / DAkTara ke jAne ke bAda usane socA, "maiMne usako aisA kyoM kaha diyA ina becAroM ne to milakara merI jAna bacAI hai / kitanI mehanata inhoMne kI hogI usa samaya, jaba maiM behoza thA / yadi unako mere isa vyavahAra kA mere hoza meM Ane ke pahale hI patA cala gayA hotA ki maiM unake sAtha hoza meM Ane ke pazcAta isa taraha kA durvyavahAra karUMgA to zAyada mere jIvana kI una kaThinAIyoM meM ye merI paravAha hI nahIM karate / isa bAta ko socakara pITara ne nizcaya kiyA ki aba kaisA bhI dRzya usake samakSa AyegA to bhI vaha usakA jikra kisI se bhI aura kisI bhI hAlata meM nahIM kregaa| isake alAvA aba to pITara svayaM bhI ina ajanabI dRzyoM se bhayabhIta hone lagA thaa| Akhira mujhe kyA ho gayA hai, ki mujhe jAgate huye bhI ye sapane se dikhAI dene laga jAte haiN| jaba bhI kisI ko koI vyaktigata vastu athavA kisI kA hAtha usake hAtha meM A jAtA, basa tabhI se usa vastu se sambandhita vyakti ke sAre ke sAre dRzya usake mastiSka meM dhUmane lagate aura vaha unhIM meM khokara raha jaataa| kaI bAra to use apane pAgala hone kA zaka bhI hotA ki ho na ho DAkTara ThIka hI kahatA hogA, maiM pAgala hI to ho gayA huuN| pAgalapana meM bhI to AdamI svayaM ke khyAloM meM hI to khoyA rahatA hai aura na jAne kyA anApa-zanApa bakatA rahatA hai itanA saba kucha soca ne ke bAbajUda bhI vaha apanI isa naI Adata para kAbU nahIM rakha sakA jisake kAraNa se usane usa bArDa ke DAkTaroM tathA nasoM ko vyaktigata rUpa se apanA zatru banA liyA thaa| ... khara jaise taise una aspatAla vAloM ke kucha dina aura gujAra diye / lekina jaba usakI harakatoM se sabhI itane parezAna ho gaye ki usako vArDa meM sahana karanA unake liye bilakula hI kaThina ho gayA taba unhoMne pITara harakosa kI eka bAra DhaMga se DresiMga karake aspatAla ke bAhara phuTapAtha para DAla diyA / For Private And Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 yoga aura sAdhanA yahA~ phuTapAtha para usakI sahAyatA ke liye na to koI sarakArI karmacArI hI thA aura na hI usakA koI mitr.| usameM svayaM meM to. uThane baiThane kI zakti na thii| jisa prakAra se aspatAla vAloM ne use ulTA sIdhA phuTapAtha para DAla diyA thA vaha vaisA hI vahAM par3A huA thaa| kucha loga bhikhArI samajhakara usake pAsa sikke DAla jAte, to kucha loga bar3I dayA bharI najaroM se use dekhate nikala jAte the |use sampUrNa hotha apane bAre meM usa samaya thA lekina zArIrika kamajorI hI usakI tamAma pare. zAnI kA kAraNa thii| ___ isI avasthA meM par3e-par3e jaba use 6-7 ghanTe gujara gaye aura zAma Dhalane ko AyI taba eka dayAlu vyakti usake pAsa AyA, usane apane thaile meM se kucha Dabala rodiyA~ evaM kucha biskuTa usake hAtha meM rakhe / jaise hI usa vyakti kA hAtha pITara ke hAthoM meM AyA, pITara apanI usI duniyA meM calA gayA, jisameM se ananya prakAra ke duzya vaha dekhA karatA thaa| vaha kyA dekhatA hai ki isa vyakti ke ghara para eka anya vyakti kAphI dera se usakA intajAra karate-karate thaka gayA hai isaliye aba vaha uThakara jAnA hI cAhatA hai / isakI patnI usa vyakti ko aba aura jyAdA dera taka rokane meM apane Apako asamartha pA rahI hai kyoMki, vaha kaha rahA hai ki, "aba to patA nahIM, kaba Ayege ? maiM calatA hU~ / " itanA dazya dekhane ke bAda pITara usa biskuTa lAne vAle vyakti se bolA, "kRpayA Apa eka bhI saikeNDa barbAda kiye bagaira sIdhe apane ghara jAyeM kyoMki vahAM koI bar3A hI mahatvapUrNa vyakti ApakA kAphI dera meM intajAra kara rahA hai / ApakI patnI aba use aura adhika dera taka roke rakhane meM saphala nahIM ho pA rahI hai, isake alAvA maiM yaha bhI socatA hai ki usase ApakI milanA bahuta hI jarUrI hai / jAiye jisa bAta kA Apa bahuta dinoM se intajAra kara rahe the, Aja usakA samaya A gayA hai / " pITara ne usa Agantuka kI zakla-sUrata ke bAre meM bhI batA diyaa| vaha vyakti kucha Azcarya ke se bhAva liye vahA~ se jaldI hI calA gayA / - karIba eka ghaMTe bhara bAda vaha vyakti phira vApisa pITara ke pAsa lauTA vApisa Ane ke bAda usane bahuta garma jozI ke sAtha pITara ko dhanyavAda diyA aura pUchane lagA, "Apane yaha saba kaise jAnA ? pITara isa bAta para kahA~ se aura kisa prakAra se prakAza DAlatA / vaha kevala itanA hI kaha sakA, "jana kisI kA hAtha yA For Private And Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar iDA pighalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 153 anya koI nijI vastu usake hAthoM meM A jAtI hai taba usa vyakti ke bhUta, bhaviSya aura vartamAna kI paristhitiyAM dRzya bana kara usake sAmane Ane lagatI haiM / " vaha vyakti kucha to dayAlu svabhAva kA thA hI, kucha abhI ghanTe bhara pahale camatkAra dekha hI cukA thaa| use pITara kI bAtoM para vizvAsa ho gayA thaa| usane pITara hArakosa ko isI hAlata meM apanI gAr3I meM, dUsaroM kI madada se liTAyA aura sIdhe apane ghara le gyaa| yahA~ se naI jindagI zurU huI pITara kii| vaha jaba taka bistara para se ThIka hokara uThA, taba taka to vaha amarIkA ke akhabAroM meM apane camatkAroM kI vajaha se sukhiyoM meM A cukA thaa| sabase jyAdA mahatva kI bAta yaha thI ki usake dvArA batAI gaI tamAma bAteM sophIsadI satya siddha ho rahI thiiN| usakI isa camatkArika prasaddhi se jo use akasmAta eka durghaTanA ke bAda milI thI usake pAsa milane ke liye itane loga Ane lage the ki una mejabAna sajjana kA to sArA kA sArA ghara hI asta-vyasta ho gyaa| bAda meM pITara hArakausa kI surakSA ke liye bhI intajAma rakhanA par3A / kyoMki use aparAdhI jagata ke loga bhI utanA hI cAha rahe the, jitanI ki sarakArI guptacara sNsthaayeN| kaI guptacara saMsthAoM ne usase sarakAra ke liye kAma karane kI kaI bAra pezakaza kii| lekina usane ise paramAtmA kA prasAda mAnA thA isaliye kevala sarakAra ke liye hI isakA upayoga kisI bhI hAlata meM use ucita nahIM lagA lekina usane AzvAsana diyA ki vaha sarakArI saMsthAoM dvArA lAI gaI gutthiyoM ko bhI suljhaayegaa| eka bAra koI hatyArA acchI taraha se jAnakArI karake ki phalAM ghara meM vaha aurata Aja akelI hai| ghara meM ghusa gayA, vahA~ usane usa akelI aurata ko kAbU meM karake usakA galA ghoMTa kara hatyA kara dii| usake bAda usane sAre ghara ko phira se vyavasthita kiyA, lAza ko guzalakhAne meM banda kiyA aura jitanA bhI mAla vahA~ milA use lekara vaha raphUcakkara ho gyaa| tIna dina bAda, jaba lAza kI badabU phailI, taba hatyA kA patA claa| jaba taka pulisa vahA~ pahu~catI vahA~ bahuta se loga A jA cuke the| koI surAga unheM mila nahIM rahA thA / bar3I kaThina samasyA sAmane thI, isa mAmale meM khojI kutte bhI kucha nahIM kara sake / bahuta sUkSma jA~ca ke bAda unheM lAza ke gale para kisI purAne gale kapar3e kA bahuta patalA sA hissA cipakA huA milaa.| unhoMne use lAza para se le liyA lekina lagAtAra pandraha dina taka For Private And Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 yoga aura sAdhanA mehanata karane ke pazcAta bhI jaba pulisa koI khabara nahIM le sakI taba vaha pITara ke 'pAsa usa patale se kapar3e ko lekara phuNcii| mehanatAnA taya huaa| usa purAne grale kapar3e kI jarA sI citI ko usane apane hAtha meM liyA to vaha kyA dekhatA hai, ki 'eka nATA sA bhUre raMga ke ulajhe-ulajhe bAloM vAlA vyakti amUka restarAM kI tIsarI maMjila para amuka nambara kI sITa para kAphI pI rahA hai| usakI Tebala para aura bhI eka vyakti baiThA hai lekina lagatA hai ki usase usakA koI sambandha nahIM hai / usane pIlI zarTa pahana rakhI hai| pulisa phorana harakata meM A gii| unhoMne vAyaralesa karake agale pAMca minaTa meM hI pITara hArakosa dvArA batAe gae hulie ke vyakti ko vahA~ pA liyA, lekina binA kisI zaMkA athavA sabUta ke use kaise giraphtAra kiyA jAve / samaya kama thA, isake atirikta vaha kAphI pIkara uThane hI vaalaa| usako kevala pUchatAcha karane ke uddezya se thAne lAyA gyaa| vahA~ pulisa kI pUchapAcha ke sAmane vaha saba kucha kabUla kara gyaa| jisa kapar3e se usane phaMdA banAyA, galA 'ghoMTane ke lie vaha bhI usane bAda meM barAmada karA diyaa| isI taraha kI jAne kitanI ghaTanAyeM usakI jindagI se jur3I haiN| bambaI meM kisI udyogapati kA lar3akA kho gyaa| lagabhaga chaH mahIne taka unhoMne khUba talAza kiyA, sAre hindustAna meM DhUMr3ha mArA lekina usake mAtA-pitA ko koI saphalatA hAtha na lgii| unhoMne socA yA to vaha mara gayA athavA use koI hindustAna se bAhara le gayA / jaba hindustAna se bAhara khojane kI bAta AyI, taba samasyA AI ki binA surAga ke use ve kauna se deza meM ddhuuNddh'eN| isa bAta para unake kisI mitra ne unheM pITara hArakIsa kA nAma sujhAyA aura bolA, "usa lar3ake kI koI vyaktigata cIja usake pAsa bheja dI jAye to vaha nizcita rUpa se batA deyA ki vaha lar3akA isa samaya kahA~ hai ? hinduoM meM pratyeka lar3ake kA muNDana saMskAra hotA hai / jisake tahata bacce ke pAMca sAla taka zurU-zurU meM Aye bAloM ko apane kula devatA ke samakSa jAkara kaTavAte haiN| bahuta se vyakti unheM vahIM chor3a Ate haiM jabaki kucha loga hiphAjata se apane ghara lAkara rakhate haiN| usa khoye hue lar3ake ke bAla ittaphAka se surakSita rUpa se unake ghara meM rakhe hue the| unhoMne DAka dvArA apane mitra ke jarie ve bAla tathA dasa hajAra rupaye samatulya ke amarIkI DAlara bheja die / inake patra ke bhejane kI tArIkha se pandraha dina bAda hI jabAva A gayA ki Apa apane lar3ake ko bambaI meM hI phalAM sarkasa se le leM / vaha abhI eka mahIne aura bambaI meM rahegA / usake bAda vaha sarkasa sudUra pUrva kI yAtrA para nikala jaaegaa| For Private And Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir set fireer aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 1.55 Apane apane lar3ake ko saba jagaha, galI, mohalloM meM DhUMDhA lekina sarkasa meM nahIM ddhuuNddh'aa| maiM usa lar3ake ko ghor3e kI savArI karate hue dekha rahA hU~ / lar3ake ke mAtApitA ko usI dina, apanA lar3akA ghor3e ke karataba dikhAte hue usI sarkasa meM mila gayA / isa sampUrNa saMsAra meM isa zatAbdI kA sabase jyAdA sahI bhaviSyavANI karane vAlA koI vyakti yadi hai to usakA nAma hai pITara hArakosa / anya sabhI isase nIce haiN| vaha koI khAsa par3hA likhA bhI nahIM hai / kahIM usane kisI siddha puruSa ke pAsa baiThakara tapasyA bhI nahIM kI hai| phira aisA kyA kAraNa hai ? jisakI vajaha se usameM isa prakAra kI camatkArika zakti A gayI, mAtra apanA sira tur3avAne ke bAda / vaha apane Apako apanI isa naI jindagI meM kitanI hI bAra isa saMsAra ke jAne mAne zarIra vijJAniyoM ke sAmane prastuta kara cukA hai| lekina koI bhI yaha nahIM jAna sakA ki usake dikhAyI dene vAle dRzyoM kA rahasya kyA hai / unake lie jaise yaha pahelI pUrva meM thI unake bAda kA niSkarSa bhI unheM vahI anabUjha pahalI ke rUpa meM hI rahA / vijJAna ke pAsa isa bAta ko samajhane kA AdhAra abhI nahIM hai| kauna jAnatA hai, vaha use kaba milegA ? lekina milegA avazya hI / kyoMki vijJAna khoja meM lagA hai vaha pahu~cegA avazya hI kyoMki aba jo samaya isa kAla meM vijJAna kA cala rahA hai / vaha bhI nizcita rUpa se acchA samaya hai kyoMki ve apane dUsare vijJAniyoM dvArA pUrva meM kI galatiyoM ko sudhArane meM saMkoca nahIM kara rahe haiM / lekina AdhyAtma ke pAsa pITara hArakosa kI sthiti kA jabAva sadiyoM pahale se rahA hai / kuNDalinI jAgaraNa ke rUpa meM / kuNDalinI kI jAgRti avasthA kauna sI hai aura suSaptI kI kauna sI hai ? yahA~ isa bAta para hama gaura kareMge ki kisa prakAra se kuNDalinI jAgRta hotI hai athavA isako jAgaraNa karane meM kyA kriyA prakriyA hameM apanAnI par3atI haiM / yadi hama kuNDalinI jAgaraNa kI sArI vyavasthA evaM bAda meM kareMge taba hI hameM pITara hArakosa kI sthiti ThIka prakAra se samajha AyegI, anyathA hama bhI pITara hArakausa ko jAduI insAna kI padavI dekara nA samajhI meM hI raha usake phalitoM para vicAra For Private And Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 156 jAyeMge / www.kobatirth.org yoga aura sAdhanA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maiMne pUrva meM likhA hai ki kuNDalinI zakti kI isa zarIra meM eka nizcita jagaha hai| vahA~ se hI vaha zakti ir3A pighalA nAr3iyoM ke dvArA hamAre zarIra meM pravAhita hokara hamAre zarIra ko jIvita rakhatI hai| isa prakAra kI avasthA isa kuNDalinI kI suSapta avasthA kahalAtI hai kyoMki abhI taka isane kevala sthUla zarIra ko hI jIvita banAe rakhane ke lie apanI zakti lagA rakhI hai jo ki isakI sAdhAraNa avasthA hai / lekina yahI kuNDalinI zakti jaba iDA piMgalA se nikalakara tIsarI suSamaNA nAr3I meM praveza kara jAtI hai taba vaha hameM hamAre sUkSma zarIra ko jisakA pahale hameM patA hI nahIM calatA thA usako hamAre anubhava meM lAkara sAkSAt kara detI hai, hama vahA~ usa sUkSma jagata meM mastiSka ke stara para nahIM balki mana ke stara para apane astitva meM rahate haiM / usa samaya pahalI bAra hama mastiSka se alaga haTakara anubhava karate haiM kyoMki mastiSka to isa sthUla zarIra ke sAtha hI iDA pighalA meM se prANoM ke nikalate ho frSprANa ho jAtA hai / isake uparAnta hamAre pAsa mana ho to bacatA hai| isa anubhava se pahale hama mana kI bAtoM ko bhI mastiSka ko hI kSamatA ke andara samajhate the / jaba yahI anubhava ThIka-ThIka aura praveza kI sthiti ko hI saMsAra meM / muz2asika rUpa se hone lagatA hai / taba isa sUkSma hama kuNDalinI jAgaraNa kI avasthA kahate haiM cUMki mastiSka kI apekSA hamArA mana jyAdA kriyAzIla hai tathA usakI pahu~ca sthUla aura sUkSma jagata donoM meM samAna rUpa se hotI hai / isI kAraNa kI vajaha se sAdhaka sUkSma jagata ke rahasyoM ko isa sthUla jagata meM unake prakaTa hone se pahale hI apanI kuNDalinI zakti ke dvArA jAna letA hai aura jaise-jaise usakA abhyAsa siddha avasthA meM pahu~catA jAtA hai usako ye sAre kArya-kalApa khela ke samAna lagate haiM / sAdhaka kI darzI kI avasthA kahate haiM / itanA sArA jAna lene ke pazcAta hI hama pITara hAra kausa ke camatkArika rUpa meM bhaviSyatA hone ke kAraNa ko jAna sakeMge ki vaha kisa prakAra se bhUtakAla kI jo gujara gayIM haiM aura jo Age bhaviSya meM hamAre sAmane Ane vAlI bAtoM ko batA detA hai / aba yahAM yaha zaMkA uThatI hai ki hama yaha kisa prakAra mAneM ki Aja jo hamAre sAmane ghaTita ho rahA hai vartamAna meM, usakA pichale bhUta-hari athavA bhaviSya meM hone vAlI ghaTanAoM se koI arnta sambandha hai | isI avasthA ko hama trikAla For Private And Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iDA piMdhalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 157 yadi hama kisI tAlAba ke kinAre khar3e hokara pAnI meM eka bar3A sA patthara jora se DAleM to usa patthara ke pAnI meM DAlane ke kAraNa se usa pAnI meM taraMgeM yA lahare uThane lagatI haiM jo eka kinAre se dUsare kinAre taka bAda meM pahu~catI bhI dikhAI detI haiM / isa samaya hamAre dvArA pAnI meM DAlA gayA vaha patthara samaya ke hisAba se bhUtakAla meM hai / tathA jisa samaya hamane vaha patthara pAnI meM DAlA thaa| vaha vartamAna thA usa patthara se uThane vAlI laharoM kA dUsare kinAre se TakarAnA bhaviSya khlaavegaa| isa prakAra hama dekhate haiM ki hamAre sAmane jo bhI karma hotA hai, vaha hotA to kAla kI vartamAna avasthA meM hai| lekina usa karma kA bhUta evaM bhaviSya se bhI sUkSma rUpa kI avasthA meM avazya hI sambandha hotA hI hai| yadi Aja isa duniyA~ meM hama maujUda haiM to nizcita rUpa se bhUta meM vaha srota jahA~ se hama. yahA~ taka Aye haiM bhale hI sUkSma avasthA meM hI sahI lekina honA hI caahiye| ThIka isI prakAra hamAre Aja vartamAna meM rahane ke kAraNa hI bhaviSya ke garbha meM hamArA svastha kyA hogA sUkSma rUpa meM isa samaya bhI vidyamAna rahanA hI cAhiye lekina sUkSma aprakaTa rahatA hai jabaki sthUla prakaTa / dhvani kI taMrageM eka bAra isa saMsAra meM uThane ke pazcAta samApta nahIM hotI balki vaha isa brahmANDa ke kisI na kisI kone meM hamezA rahatI haiN| lekina kyoMki ve samaya kI vartamAna avasthA meM nahIM haiM isaliye unakA sunAI denA hameM asaMbhava hai kyoMki aba itane samaya bAda usakA svarUpa aba sthUla na hokara sUkSma ho jAtA hai aura sIdhI sI bAta hai sthUla, sthUla ko jAna sakatA hai aura sUkSma, sUkSma ko / isa saMdarbha meM yahA~ samajhane kI bAta yaha hai ki hamArA mastiSka to sthUla hai lekina hamArA mana kA svarUpa sUkSma hai| aura pratyeka bhUtakAla tathA bhaviSya kAla sUkSma avasthA meM hI hote haiM, isI kAraNa se jo loga bhaviSya vaktA hote haiM unake mana suSapta avasthA meM nahIM balki jAgrata avasthA meM hotA hai jisake kAraNa unako camatkAra karanA asaMbhava nahIM hotA hai| eka bAta isI saMdarbha meM avazya hI dhyAna rakhane yogya hai, mana kI zaktiyAM asaMkhya prakAra kI hotI haiM isaliye ananya vyaktiyoM meM apanI mAnasika kSamatA ke anusAra hI ananya prakAra se unake mana ke cetanya hone ke lakSaNa dikhAI par3ate haiM isaliye dhyAna rakhanA, isa duniyA meM pITara hArakosa kI bilakula hUbahU dUsarI For Private And Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 yoga aura sAdhanA kAvI dekhane ko nahIM mila sakatI hai / agara dUsare vyakti meM hameM mAnasika cetanyatA ke lakSaNa dekhane haiM to usakA svarUpa kucha dUsare hI prakAra kA hI hogA jaise koI mAnita kevala ApakI A~khoM meM AMkheM DAlakara hI Apake bhaviSya ke bAre meM batA deyA dUsarA koI svayaM apane muMha se nahIM batAyegA balki Apako hI usa sUkSma avasthA meM pahuMcA degA jisake kAraNa Apa svayaM apane bhaviSya kA darzana apane Apa hI kara legeN| jisa prakAra bagIce kA mAlI eka hI tarIke aura samAna rUpa se bhI prasyeka paudhoM ko pAnI detA hai lekina pratyeka paudhe meM eka jaise raMga ke tathA eka jaise mAkAra ke phUla nahIM khilate / isI prakAra eka hI taraha kI mAnasika cetanyatA ke mAdhAra para alaga-alaga vyaktiyoM meM usakA prabhAva bhI alaga-alaga dekhane ko hI hameM milegaa| maiMne sunA hai himAlaya meM badrikAzrama ke pAsa hI kisI guphA meM koI bAbA rahate haiN| unake pAsa isa saMsAra ke kisI bhI bhAga kA athavA kisI bhI bhASA ko bolane vAlA vyakti pahu~catA hai to usakI bhASA ko samajhakara ve usase bAta karane lagate haiM / 1500 Azcarya nAmaka pustaka meM isakA vivaraNa diyA huA hai / hamAre bhAratavarSa kA adhyAtmika itihAsa isa prakAra kI anaginata ghaTanAoM se bharA par3A hai| mIrA ko jaba jJAna prApta ho cukA thA taba usake pAsa usa samaya kA mahAna samrATa akabara aura usakA mahAna saMgItajJa tAnasana donoM veza badalakara mIrA ke sAmane phuNce| unhoMne mIrA kI parIkSA lene ke lie hI to apanA chadma veza banAyA thA / ve mIrA kI A~khoM ko to dhokhA de sakate the ? lekina kyA ve mIrA ke mana kI cetanyatA ko dhokhA de sakate the? vahI huA, mIrA ne donoM ko sira ke jhukAte hI pahicAna liyA / jisase prabhAvita hokara hI vaha duzmana kI patnI ke caraNoM meM gira kara apanI bheTa jo vaha apane sAtha lAyA thA, svIkAra kiye jAne kI mIrA se minnateM mAMgane lagA / bhagavAna buddha ke pIche usa samaya kA nara pizAca aMgulimAla unako mArane ke liye daur3A, jisake Dara se AdamiyoM ke prANa sUkha jAte the, lekina bhagavAna buddha apanI usI manda-manda cAla se calate rahe / aba bar3I ajIba bAta huyI buddha to dhIre-dhIre bilakula sAmAnya gati se cale jA rahe the lekina, vaha nara pizAca aMgulimAna unake pIche pUrI tAkata lagA kara daur3a rahA thA phira bhI bhagavAna buddha usake hAtha nahIM laga rahe the / jaba vaha daur3ate-daur3ate burI taraha thaka gayA taba bhagavAna buddha ne Thaharakara use apanI cetanya zakti se hI usake hRdaya ke kapATa khola For Private And Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iDA pighalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 156 diye jisake kAraNa hI vaha mAnava jAti kA khUkhAra hatyArA jo abhI thor3I dera pahale vRddha ko jAna se mArane ke liye hI to AyA thA buddha se dRSTi milate hI unake caraNoM meM baiThakara dayA kI bhIkha mAMgane lgaa| maharSi aravida ne apanI cetanya zakti ke dvArA hI bhArata ke svataMtratA Andolana ke daurAna apane zatru pakSa ke vara aMgreja aphasara ko apanA bhakta banA liyA thA aura na jAne kitane hI asaMkhya udA. haraNa hamArI isa bhArata kI miTTI meM Apako mila jAyegeM kyoMki sAre saMsAra meM bhArata hI eka mAtra baha deza hai jahA~ mAnasika vetanyatA prApta karane kA kramabaddha tarIkA yahA~ ko hindU saMskRti meM vidyamAna hai| yahA~ Apako yaha zaMkA utpanna hogI ki pITara hArakosa ko to vaha mAnasika cetanA kI zakti eka durghaTanA ke kAraNa milI thI na ki kisI tathAkathita kramabaddha sAdhanA karane ke pazcAt, phira ina bahuta se udAharaNoM se pITara kI sthiti kA sAmaMjasya kisa prakAra se baiThatA hai ? isa zaMkA kA nivAraNa karane ke lie maiM Apake samakSa mahAkavi kAlidAsa kA udAharaNa denA cAhU~gA / jinako usa cetanyatA ke milane ke pahale pITara hArakosa jaisI hI durghaTanA kA zikAra apanI patnI ke krodha ke kAraNa bananA par3A thaa| hamAre bhAratavarSa meM hI eka rajavAr3e kI rAjakumArI apUrva sundarI to thI hI sAtha hI sAtha vaha advitIya vidvAna bhI thii| usane apanI vidvatA se apane rAjya ke darabAriyoM ko to harA hI rakhA thaa| Asa pAsa ke kSetra meM bhI usakI Takkara kA koI bhI puruSa nahIM thaa| isase bhI Upara eka Aphata aura thI apane pitA ke sAmane isa rAjakumArI ne pratijJA kara rakhI thI ki jo mujhe jJAna meM harA degA maiM usI puruSa se vivAha karUMgI anyathA kisI murkha se vivAha karane kI apekSA kuvArI hI rahanA jyAdA pasanda kruuNgii| bAra-bAra rAjA apane darabAriyoM ko isa rAjakumArI ke lie kisI yogya vara kI talAza meM bhejatA lekina hara bAra Agantuka ummIdavAra lar3akI ke hAthoM parAjita hokara calA jAtA / jisa kAraNa se acche gharAnoM ke yahAM se usake liye ummIdavAra milane bhI banda ho gaye the| kyoMki koI bhI apanI veijjatI, apanI hone vAlI patnI se nahIM karAnA cAhatA thaa| isa kAraNa se darabArI isa lar3akI kI haThadharmI se bar3e bhArI parezAna the lekina rAjA ke hukuma ko mAnakara bAra-bAra For Private And Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA dUra-dUra kI yAtrAe~ vara kI talAza ke lie unheM karanI hI par3atI thii| isI prakAra eka bAra rAjakumArI ke lie yogya vara DhUMr3hane ke liye nikalane vAle loga bar3e parezAna hokara eka per3a ke nIce vizrAma ke lie baiThe the usI per3a para eka sundara sA lar3akA apanI kulhAr3I ke dvArA dhuna meM masta hokara jisa DAla para baiThA thA usI DAla ko kATe jA rahA thaa| ina darabAriyoM kA dhyAna jaise hI udhara,gayA usako pukAra kara nIce utAra liyaa| lar3akA bolA, "kahie kyA kAma hai ? ve bole, "pAgala hai kyA ? jisa DAlI para baiThA hai. usI ko kATa rahA hai / DAlI ke kaTakara girane ke sAtha-sAtha tU bhI usake sAtha nIce girakara mara jAtA aura ulTe hamI se pUcha rahA hai ki kyA kAma hai ? jaba yaha bAta usa lar3ake ne samajhI to vaha una logoM se bahuta prabhAvita haA / unameM se eka darabArI ne dUsare se kahA, "isa lar3ake ko hI le calo, 'rAjakumArI ke lie / aba aura koI to milatA nahIM hai / dekhane meM yaha khUbasUrata bhI hai| dUsare ne bhI usakI bAta kA samarthana kiyaa| itanA ApasI vicAra vimarza karane ke pazcAta unhoMne usa mUrkha lar3ake se kahA, "hama tumhArA vivAha apanI rAjakumArI se karavA sakate haiM lekina hamArI eka zarta hai, koI tumase kitanA bhI kahe yA kucha bhI pUche, tumheM apanA muha banda rakhanA pdd'egaa| yAni tuma eka zabda bhI nahIM bologe, jaba taka ki tumhArA usa rAjakumArI se vivAha nahIM ho jAtA / acchI taraha se samajhAkara rAjadarabAra meM ve darabArI usa lar3ake ko le Ae / jaba rAjakumArI ko patA calA ki usake sAtha vivAha karane kI garaja se koI ummIdavAra AyA hai to usakI parIkSA lene ke lie svayaM bhI darabAra meM pahu~ca gayI / usa lar3ake kI sundaratA ko dekhakara eka bAra to vaha bhI hataprabha raha gayI / kitanA sundara gaThIlA zarIra hai isake pAsa, vaha mana hI mana kucha narama ho gayI thI usake prati / isa bAta ko isa rAjakumArI kI bhUla kahale yA usakA bhAgya / khaira vaha usake sAmane hI baiTha gayI / lar3ake ne to Aja taka isa prakAra kI paristhiti kI svapna meM bhI kalpanA taka nahIM kI thii| usa becAre ko anubhava to hotA hI kahA~ se ? vaha to saMkoca se apane Apa meM sikur3a kara doharA ho gayA thA / isa bAta ko usa rAjakumArI ne bhI bhA~pa liyA thaa| isa bAta ko jAnakara unameM se mukhya darabArI For Private And Personal Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iDA pighalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 161 bolA, "rAjakumArI jI inhoMne to bahuta vahA thA ki kahIM bahasa karane se kisI ke jJAna kA patA calatA hai| lagatA hai tumhArI rAjakumArI mUrkha hI hai inhoMne to manA hI kara diyA thA, yahA~ Ane ko lekina hama hI inako bar3I muzkila se yahA~ manA kara lAe haiM vaha bhI inakI eka zarta para ki maiM kucha bhI apane muha se nahIM bolUgA / agara ApakI rAjakumArI itanI meghA haiM to use mujhase mUka bhASA me hI bAteM karanI hoMgI, yaha hamArI zarta hai| anyathA hama binA bAta kiye hI lauTa Avege isalie rAjakumArI jI hamArI Apase vinatI hai ki inakI zarta ko svIkAra karake apanI vidvatA kI chApa inake Upara chor3a dIjie / rAjakumArI eka to isa lar3ake ke raMga rUpa ko dekhakara pahale se hI prabhAvita thii| isake sAtha-sAtha rAjakumArI ne yaha bhI socA ki yaha mujhe pratidvanditA ke lie lalakAra rahA hai ? isa prakAra kI himmata to Aja taka kisI kI nahIM huI thI ki koI ulTA use hI lalakAre khaira usane lar3ake kI zarta jo darabAriyoM ne use batAyI thI maanlii| vaha koI gUgoM kI par3hAI jAne vAlI bhASA kI adhyApaka to thI nahIM ki anaginata prazna isa lar3ake ke khilApha khar3e kara sakatI isake alAvA yahA~ eka bAta aura thI ki usa rAjadarabAra meM sabhI darabArIgaNa usa lar3akI ko parAjita yA beijjata haA mana se cAhate the kyoMki isane sabhI kI nAka meM dama kara rakhA thaa| pratiyogitA zurU huii| rAjakumArI kI tarapha se pahalA prazna izAre se kiyA gayA jisameM usane lar3ake kI tarapha eka ugaMlI khar3I kii| isa murkha lar3ake ne socA ki yaha merI A~kha phor3ane ke lie. mujhe eka ugaMlI dikhA rahI hai / isa bAta ko soca kara isa lar3ake ko bar3A gussA AyA ki yaha merI eka A~kha phor3egI, maiM isakI donoM A~khoM ko hI 'phor3a DAlUMgA / isane samajha kyA rakhA hai| itanA mana meM vicAra karake isa lar3ake ne rAjakumArI kI tarapha apane hAtha kI do aMguliyoM ko usakI A~khoM kI tarapha kara diyaa| vahA~ baiThe darabArI to pahale se hI saMbhAvita praznoM ko karIba-karIba jAnate hI the| isaliye lar3ake ke isa izAre ko rAjakumArI ko samajhAne dRSTi meM bole, "dekhA rAjakumArI jI / Apake prazna kA kitanA sundara evaM saTIka uttara Apako diyA hai / Apa ne pUchA thA ki Izvara eka hai, to inhoMne batAyA ki Izvara eka nahIM do haiM eka sAkAra dUsarA nirAkAra / itanA sunakara rAjakumArI zarma se lAla ho gaI For Private And Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar yoga aura sAdhanA aura andara hI andara tilamilA bhI gii| khaira dhIraja rakhate huye, usane dUsarA prazna izAre se hI kiyaa| jisameM usane apanA dAhinA hAtha kA paMjA isa lar3ake ko dikhAkara do bAra hilA diyA thaa| lar3ake ne socA-yaha aba A~kha to phor3egI nahIM kyoMki maiMne isakI donoM A~khoM ko phor3ane kA kaha diyA thA lekina aba yaha mujhe thappar3a mAregI / maiM ise dhaMsA mArUgA / isaliye yaha mUrkha lar3akA jora-jora se apanI muTThI ko kasa kara use dikhAne lgaa| darabAriyoM ne eka bAra phira harSa dhvani kI aura rAjakumArI ke sanmukha hokara bole, "abakI bAra Apane inase pUchA thA-do bAra apane hAtha ke paMje ko hilAkara ki pA~ca aura pA~ca dasa indriyAM haiM to inhoMne apanA jabAva bhI dekho dRr3hatA se apanI muTThI ko kasa kara diyA hai ki sArI mere vaza meM haiN|" isa bAta ko to sunakara rAjakumArI bhItara taka baukhalA gii| kahane kA tAtparya yaha hai ki isa prakAra lar3akI ne kucha prazna aura kiye / usa mUrkha lar3ake ne aise hI jabAva jo usake mUrkhatApUrNa mastiSka meM Aye, usane vahA~ diye| una sabhI kA vahAM ke darabAriyoM ne bar3I sundara-sundara vyAkhyA kI aura usa rAjakumArI ko bevakUpha banAkara eka mUrkha lar3ake ke hAthoM parAjita karavA diyaa| lar3akI kI pratijJA ke anusAra usI samaya usa lar3ake ke sAtha usa rAjakumArI kI zAdI paNDitoM ne karavA dii| jaba do dina bAda usa lar3ake ne bolanA zurU kiyA / taba use darabAriyoM ke Upara bahuta gussA AyA aura socA ki usake sAtha to bahuta bar3A dhokhA kiyA mayA haiN| lekina, aba kyA kiyA jA sakatA thaa| usakI zAdI to usa mUr3ha ke sAtha ho cukI thii| vaha jo bhI bAta karatI vaha usakI pratyeka bAta kA jabAba UTa-paTAMga hI detA thA / jaba rAjakumArI jyAdA sahana na kara sakI aura behada gusse meM bhara gyii| use apanA parAyA kucha na sUjhA usane isa lar3ake meM jora se usakI pITha meM lAta mArI jisake kAraNa se vaha apane sAmane kI sIr3hiyoM meM gira gayA / coTa ke kAraNa jagaha jagaha se usake khUna bhI nikalane lgaa| vaha baDA apamAnita bhI For Private And Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iDA pighalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva thA apanI murkhatAoM para / apane hI dAMtoM ke bIca meM apanI hI jIbha A jAne ke kAraNa se usakI jIbha bhI kaTa gaI thii| thor3I dera meM hI behoza ho gayA, patA nahIM kitanI dera taka vaha vahAM hI par3A rahA usI avasthA meM / lekina jaba usako hoza AyA taba vaha lar3akA jaisA durghaTanA se pahale thA, vaisA aba nahIM thA / aba to vAstava meM vidvAna ho cukA thA aura itanA bhArI vidvAna ho gayA thA ki vahI patnI aba usake taluve cATane lagI thii| kAlAntara meM yahI lar3akA mahAkavi kAlidAsa ke nAma se isa sampUrNa saMsAra meM chA gyaa| Aja bhI usake kAvya graMthoM ko lekara jAne kitane hI zodha ke chAtra mahAkavi kAlidAsa ke nAma se pI0 eca0 TI0 prApta kara rahe haiM / kahane kA tAtparya yaha hai ki pITara hArakausa Aja isa saMsAra ke samakSa jIvita sthiti meM haiM aura kAlidAsa kA udAharaNa hamAre isa duniyA~ meM Ane se pUrva kA hai / lekina isa bAta se kyA antara par3atA hai| hameM to ThIka se bahuta gahare meM utara kara yaha jAnanA haiM ki kuNDalini jAgaraNa ke pazcAta AdamI kucha ajUbA ho hI jAtA hai / vaha camatkArika rUpa se kucha dinoM meM hI hama sabase Upara nikala jAtA hai / ye donoM prakAra kI ghaTanAyeM aisI udAharaNa haiM jinameM kunDalinI binA kisI tapasyA balki durghaTanA vaza jAgRta huyI hai| pUrva janma ke saMskAroM ke kAraNa se kevala mana ko eka pataM inake Upara se haTane ko bacI thI jo inako isa durghaTanA ke kAraNa haTa gayI aura isa prakAra se vaha vyakti eka dUsare hI prakAra kA vyakti hamAre sAmane hamAre dekhate dekhate ho jAtA hai| hamArA AdhyAtma vijJAna isako pUrNa rUpa se mAnyatA pradAna karatA hai binA kisI soca saMkoca ke / ina sArI bAtoM ko jAnakara yadi hama yaha socane laga jAveM ki kunDalinI jAgaraNa ke pazcAta hamAre Upara paramAtmA kI vizeSa kRpA ho jAtI hai athavA hama meM paramAtmA utara kara jhalakane lagatA hai| yaha kucha kucha hameM ThIka lagate huye bhI galata hI haiM kyoMki agara isa bAta ko bar3I zraddhApUrvaka bhI hama ise isa taraha se samajhate hai taba bhI galata hI samajhate haiM kyoMki aisA socate hI hama usa parama sattA ko apane se dUsarA mAna lete haiM / jabaki hama svayaM usI mahAsAgara ko bUda ho to haiM / yAni ki hama svayaM brahama hI to haiM / jo guNa usa pAra brahma paramAtmA ke hote haiM / ve hI tamAma lekina choTe rUpa meM hI sahI isa zarIra ke dvArA parilakSita hote hameM hamArI kunDalinI jAgaraNa hokara siddha avasthA meM pahuMcane ke For Private And Personal Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA pazcAt dikhAI par3ate haiN| gaNita ko bhI lagAyeM to taba bhI mAmalA eka dama se sulajhA huA hai / sAgara ke pAnI meM aura hamAre pAsa kI eka bUMda ke pAnI meM kucha tAtvika bheda to nahIM hai jo hAiDrojana aura AksIjana sAgara ke pAnI meM hotI hai / vahI isa da ke pAnI meM bhI to hai / kevala yadi kucha bheda hai usa athAha sAgara aura isa da meM, to vaha kevala parimANa kA hI hai jo isa asIma brahmANDa meM race base brahma meM hai vahI hamAre isa choTe se hI aMza meM hai| phira hama aura vaha agala alaga kyoM ho sakate haiM / yadi vaha brahma hai to hama bhI brahma hI haiM yaha ho sakatA hai ki vaha sAgara ho aura hama bUda, vaha paramAtmA ho aura hama AtmA, vaha aMzI ho aura hama usake aMza / yahI hai usa vAkya kI vivecanA jisameM kahA gayA hai "aham brhmaasmi"| usa parama sattA kA kyA choTA aura kyA bar3A ? isalie dhyAna rahe jo kucha bhI hamAre dvArA usa paramAtmA kA rUpa dRzya rUpa meM isa duniyAM meM jitane parimANa meM hameM dikhAI detA hai vaha hamArI aura apanI kSamatA ke anusAra hI haiM usake bhaNDAra meM koI kamI nhiiN| yahI kAraNa hai jisameM alaga-alaga sAdhakoM kI unakI apanI sAdhanA ke hisAva se alaga-alaga sthiti hameM yahA~ dekhane ko milatI yahA~ yaha satya hai ki abhI to hamArI bhI AkAMkSAyeM hamAre saMskAroM ke karmAzeSoM meM par3I hai / isa kunDalinI sAdhanA ke dvArA hI unheM unakI sUkSma avasthA meM hI hama bhasma kara sakate haiM athavA unheM jar3a rUpa meM hI samApta karane kI kSamatA jAgRta kara sakate haiM / yadi phira bhI hameM isa duniyA meM AnA par3atA hai to isakA kAraNa-hamAre aise karma hote haiM jo kinhIM dUsarI AtmAoM se saMbaMdhita hote haiM jinako isa duniyA meM janma lekara dUsaroM ke sAtha rahakara hI bhugatAyA jA sakatA aba prazna uThatA hai ki jaba sUkSma sUkSma ko hI jAna sakatA hai taba hama anubhavoM ko isa sthUla mastiSka ke dvArA kisa prakAra se jAna sakate haiM ? maiMne ir3A piMpalA ke atirikta tIsarI suSamaNA nAr3I ke Upara likhate hue pUrva meM batAyA hai For Private And Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iDA pighalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva ki yaha suSamaNA nAr3I merUdaNDa ke andara se Upara kI ora gardana ke pichale hisse se hotI huyI mastiSka maiM car3hatI hai lekina vahA~ jAkara isakA dikhAI par3anA kaThina ho jAtA hai kyoMki mastiSka meM car3hakara yaha araboM-kharaboM rezoM meM vibhAjita hokara mastiSka ke pratyeka koSa se apanA samparka banAtI hai. cAhe vaha koSa jAgRta ho athavA suSupta / isake pazcAta yaha phira ekatra hokara hamAre mAthe para sAmane kI ora se Akara donoM bhavoM kI bIca ir3A pighalA nAr3iyoM se isa yukta triveNI para Akara mila jAtI hai / zAstroM meM isa sira ke UparI hisse ko sahastrAra yA dasa hajAra kamaloM kA pradeza kahA hai / pratyeka kamala meM saikar3oM saikar3oM kaliyA~ haiM / isa sthAna ko isa sahastrAra zabda se isalie bhI sambodhita kiyA hai kyoMki suSamaNA nAr3I yahA~ mastiSka ke pratyeka koSa se samparka meM hI hokara AtI hai tathA hama yaha bhI jAnate haiM ki mastiSka ke koSoM kI saMkhyA to akUta hai yA-araboM-kharaboM meM hai / jaba taka kuNDalinI zakti ir3A pighalA ke dvArA ina koSoM meM pahu~catI rahatI hai / hamArA mastiSka isa sthUla jagata kA anubhava karatA rahatA hai lekina jaba kunDalinI zakti iDA pighalA se nikala kara suSamaNA meM praveza karake mastiSka ke koSoM ko prakAzita karatI hai taba hamArA mastiSka sUkSma jagata kA anubhava karane lagatA hai| hamArA mastiSka isa prakAra se do taraha kA hai jaba taka hamane kunDalinI ko jAgRta nahIM kiyA hai yAni yaha apanI sAdhAraNa avasthA meM hai taba taka hamArA mastiSka bhI sthala yA jar3a hI hai lekina jaise hI yaha mastiSka suSamaNA ke dvArA prakAzita ho jAtA hai taba yahI caitanya hokara sUkSma ke anubhava karane lagatA hai| isalie jaba koI sAdhaka iDA pighalA meM rahate hue bhI thor3I zakti suSamaNA meM hAza-pUrvaka bhejane kI kSamatA jAgRpta kara letA hai taba vaha siddha kahalAtA hai| isa prakAra kI avasthA meM pahuMcane ke pazcAta aisA siddha Apake sAmane baiThe-baiThe hI apanA dhyAna apanI viSaya vastu para kendrita karake bhaviSya meM hone vAlI ghaTanAoM ko Apake sAmane ujAgara kara sakatA hai / jaba usameM itanI sAmarthya A jAtI hai / taba vaha isa duniyA~ meM sAdhAraNa hokara nahIM raha jAtA hai| vaha apane bhApa asAdhAraNa ho hI jAtA hai / aba maiM isa kunDalinI zakti ko prayogAtmaka rUpa se jAgRta karane ke lie For Private And Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA isake do bhAga kara rahA hU~ / prathama hai sthUla sAdhanA aura dvitIya hai sUkSma sAdhanA sAdhanA ke prathama bhAga meM yAni (sthUla sAdhanA) meM hameM apane sthUla zarIra ko sAdhanA paDato hai jabaki (sUkSma-sAdhanA) meM hameM apane mana ko sAdhanA par3atA hai| isa kuNDalinI ko jAgRta karane kI sAdhanA ke daurAna hameM hamAre jIvana ke lie bar3e saMkaTa upasthita ho sakate haiM kyoMki sUkSma sAdhanA hameM apane acetana kI avasthA kI ora le jAtI hai aura cUki hamane apane zarIra ko isa apratyAzita 'ghaTanA ke lie pahale se taiyAra nahIM kiyA hai isalie dhyAna rakhanA, hamAre lauTane kI vyavasthA meM avarodha paidA ho sakatA hai| jisake kAraNa se hamAre binA mare bhI duniyA~ vAle hameM mRta ghoSita karake hamAre zarIra ko naSTa kara sakate haiM / isameM duniyAM vAloM kA koI kasUra nahIM hai / kasUra yadi hai to vaha hamArA hI hai aura vaha bhI kevala itanA ki hama vinA apane zarIra kI kSamatA nApe hI zarIra ko chor3akara mana kI gaharAIyoM meM kUda gaye the / jaba hama isa zarIra meM rahate haiM / taba hama apanI buddhi ke dvArA donoM ir3A aura pighalA nAr3iyoM meM sAmajasya rakhate haiM yAni hamArA naravasa sisTama TIka rahatA hai lekina yadi isa naravasa sisTama meM jarA bhI gar3abar3I ho jAya to dhyAna rakhanA, phira usakA ThIka honA karIba-karIba nAnumakina hI hotA hai| meDIkala sAinsa kI dRSTi se bhI aura AdhyAtma kI dRSTi se bhii| kyoMki AdhyAtma jina nAr3iyoM ko. AdhAra banA kara prayoga karatA hai, yadi ve AdhAra hI samApta ho jAyeM to vahA~ kisa prakAra se dubArA sAmAnya sthiti AyegI isalie hameM pahale apane zarIra ko kaThina sAdhanA meM, kaThina tapazcaryA ke dvArA tapAnA hI hogA anyathA hamAre asaphala rahane kI hI jyAdA saMbhAvanA hai| phira bhI yadi koI binA kisI sAdhana ko sAdhe hI mana vA~chita phala prApta karatA hai to bhI dhyAna rakhanA, usake nitya karmoM meM yA usake apane dhandhe meM koI karma aisA hai jisane usako sakSama banA diyA hai athavA usakA mastiSka una kaThina paristhitiyoM ko sahana karane ke lie usake nitya karma ke dvArA isa kAbila ho gayA hai| jaise koI vyakti pAnI meM gotA khorI karatA hai / use kAphI dera taka gaharI sA~seM roke rakhane kA abhyAsa ho jAyegA / koI vyakti eyaraphorsa meM naukarI karatA hai / use havAI jahAja se chAtA lekara kUdane ke daurAna vAra-bAra mRtyu jaisI sthiti For Private And Personal Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iDA piMghalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 167 se usakA sAkSAta hotA hai| jaba taka usakI chatarI nahIM khulatI taba taka unake Upara kyA bItatI hai usa anubhava ke daurAna usakI apanI buddhi kI kSamatA baDha jAtI hai jisake kAraNa se vaha nitya prati vaha kArya karake bhI ghabar3AtA nahIM hai, behoza nahIM ho jAtA hai / isI prakAra ke bahuta se kArya isa duniyAM meM ho sakate haiM, jinameM AdamI ko mRtyu se do TUka bAteM karane ke avasara Ate haiM / una kSaNoM ko hama yadi hozapUrvaka apanI buddhi kI upasthiti meM jhela jAte haiM to dhyAna rakhanA ye hI kSaNa hamAre zarIra kI kSamatAoM meM asImita bRddhi kara dete haiN| mujhe yAda AtI hai gaumukha kI eka ghaTanA, jisameM merA mRtyu se itane sama se sAmanA huA jisakI maiM kalpanA bhI nahIM kara sakatA thaa| ___mere eka mitra haiM narendra pArAzara, maiMne apane jIvana kI jyAdAtara pavitra sthaloM kI yAtrAyeM inhIM ke sAtha kI haiM / hama donoM apanI-apanI patnI tathA baccoM ke sAtha the / mere sAtha mere mAtA-pitA bhI the / una dinoM mere pAsa eka purAnI embesaDara thI jisako maiM svayaM calAkara usa yAtrA para le gayA thA / yArAzara jI to calAnA nahIM jAnate the / DrAIvara koI sAtha nahIM le gayA thaa| hama kula milAkara chaH vyakti to bar3e tathA do choTe bacce the / hama kedAranAtha evaM badrInAtha ke darzana karane ke pazcAta gaMgotrI phuNce| hama sabhI bIbI-baccoM sahita subaha 11 baje ke lagabhaga gaMgotrI pahuMca gaye the| sarakArI paryaTaka vizrAma gRha meM hameM sthAna mila gayA / hamane apanA sArA sAmAna tathA sabhI ko vahA~ pahu~cA diyaa| pitAjI kI umra karIba sattara varSa kI una dinoM rahI hogii| hama donoM kI umra 25 aura 30 varSa ke lagabhaga hogI yAni pArAzara jI mujhase pAMca varSa bar3e hoNge| hama jaba bAjAra meM khAnA khA rahe the to hamane vaise hI jAnakArI ke lie usa DhAve bAle se pUchA ki gaMgA kI dhArA yahA~ se kisa prakAra se nikalatI hai / hamArA matalaba hai kisI prapAta (jharanA) meM se yA barpha se glaizyiroM ke pighalane ke kAraNa ? vaha bolA, sAhaba lagatA hai| Apa pahalI bAra Aye haiM / yahA~ to kevala gaMgotrI kA mandira hai, gaMgA to yahA~ se satraha kilomITara dUra "gaumukha se nikalatI hai|" usake isa javAba ne hameM Azcarya meM DAla diyA kyoMki hama to yaha soca rahe the ki gaMgA gaMgotrI se hI nikalatI hogii| isake bAda pratyuttara meM hamane prazna kiyA ki "vahA~ kaise pahuMceMge; "pUchane para usane batAyA, ki vahA~ para jAne kA koI sAdhana nahIM hai|" sivAya apanI svayaM kI TA~goM ke / isake sAtha hI kucha dikkateM aura haiM, raste For Private And Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA meM kahIM bhI pAnI yA cAya nAzte kA koI sAdhana nahIM haiM / rAstA aisA durgama hai ki pahAr3a kI talahaTI meM gaMgA bahatI hai aura thor3A-thor3A pahAr3a ko chIlakara pagaDanDI banAI gaI hai| vaha kahIM cAra phuTa caur3I hai to kahIM kevala eka phuTa / isI rAste kI parezAnI ke kAraNa hI vahA~ bahuta kama loga jAte haiM / agara gaMgotrI para eka hajAra vyakti darzana ko eka dina meM Ate haiM to gomukha para dasa vyakti hI muzkila se pahuMcate hoMge / unameM bhI saMkhyA jyAdAtara bAbAjIyoM kI hI hotI hai / strI-baccoM kA to vahA~ jAnA bahuta hI kaThina hai / khAne ke bAda vidhAma-gRha para lauTate hue hama donoM ne cunautI ke rUpa meM gaumukha para jAne kA vicAra svIkAra kara liyA aura nizcaya kiyA ki hama donoM akele hI cleNge| sabhI ko yahIM chor3a deMge / inako rAtri maiM kisI prakAra kI takalIpha na ho aisI vyavasthA hama kara jaaveNge| vizrAma gRha pahu~ca kara hamane sUcanA dI ki hama gomukha jA rahe haiM tathA kala dopahara taka A jAyeMge / binA samaya naSTa kiye eka baje anumAnataH yA isase thor3A pahale hama gaumukha ke lie cala diye / rAste kI jAnakArI hameM jaldI hI cala gayI / hameM batAyA gayA ki gaumukha se thor3A pahale hI eka kinhIM lAla bAbA kA Azrama hai jo Aye hue pratyeka yAtro ko nizulka khAnA tathA AvAsa kI vyavasthA svayaM arane pAsa se karate haiM / rAtri ko ThaharAte haiM or3hane ko kambala bhI dete haiN| hamAre pAsa bA~sa kI patalI-patalI jinameM nIce nukIle lohe kI kIla ThukIM thI hamAre hAthoM meM thIM jo hameM pahAr3a para car3hane meM tathA DhalakAna para utarane meM bar3I madada kara rahIM thIM / lagabhaga do ghaNTe kI lagAtAra car3hAI ke bAda hama eka gvule se sthAna para Akara aise hAMphate haye gira se gaye ki kahA~ A phaMse / dasa minaTa taka vizrAma lene ke pazcAta hI hama Apasa meM kucha bola sake, pArAzara jI bole, "abhI to hama bahuta thor3A sA calakara hI Aye haiM lekina aisA lagatA hai ki aba agara vApisa bhI caleMge to lauTane kI bhI sAmarthya aba nahIM hai / " unhoMne jo bAta kahIM thIM, vaha vilkula sahI hI kahI thI kyoMki hama usa samaya lagabhaga samudra se 12000 phITa kI U~cAI para the, jisake kAraNa hama AksIjana kI bahuta kamI anubhava kara rahe the / apanI sAmAnya bAta-cIta meM bhI hamArI sAMsa phUla rahIM thIM lekina pArasa For Private And Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ir3A pighalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 166 zarajI kA yaha kahanA ki "mujhameM to vApisa lauTane kI bhI zakti nahIM bacI hai / " isa bAta ko kahanA usa samaya bar3A AsAna thA lekina isake phalitArtha maiM mRtyu kA AmantraNa thA jo ki hameM rAtri meM ThanDa kI vajaha se nizcita rUpa se milatI / unake isa prakAra ke kathana ke pazcAta maiMne itanA hI kahA ki "abhI hama thake huye haiM, adhei ghaNTe taka vizrAma lene ke pazcAta hI hama ThIka se vicAra kara sakeMge, kyoMki abhI hamAre phaisale isa thakAna se prabhAvita hoMge / " Adhe ghaNTe bAda meM hamane apane Apako bilkula saMyata paayaa| taba maiMne apane zabdoM ko thor3A sA vajana dekara unake sAmane rakhA, "maiM bharatapura se aura Apa DIga se, yahA~ isa dhArmika yAtrA para Aye haiN| gaMgotrI pahu~cane se pahale taka hama sabhI isa rAste ke durgama pahAr3I sar3aka mArga para kAra se calate huye-kahate rahe the ki agara jIvita vApisa lauTe to apane-apane saMsAra meM jAkara mila leMge / isa bAta meM aba bhI koI khAsa parivartana nahIM AyA hai| agara kucha thor3A bahuta parivartana isameM AyA bhI hai to vaha kevala itanA hI ki pahale jahA~ hamArA saMsAra bharatapura aura DIga maiM thA aba vahI saMsAra gaMgotrI ke usa paryaTaka vizrAma gRha meM hai / jahA~ hamAre sAMsArika sambandhI mAtA-pitA, bIvI-bacce maujUda haiM / aba to hameM isa tathya para gaura karanA hai| yadi hama jIvita gaumukha se vApisa lauTe to apane-apane saMsAra meM Akara mila leMge, nahIM to gaMgA kI goda meM samA jAyeMge / eka bAta to yaha hai aura dUsarI hai isake viparIta ki abhI bhI samaya hai vApisa lauTa caleM lekina, itanA dhyAna rakhanA yadi gaumukha jAne kI himmata hama Aja nahIM kara sake to phira isa jindagI meM to isa yAtrA kI socanA bhI nahIM kyoMki jo sthiti hama yahA~ dekha rahe haiM, hamAre zeSa jIvana maiM yahA~ sugama rAstA bana jAveM, yaha saMbhava hI nahIM hai / sannATA khica gayA thor3I dera ke lie hama donoM ke bIca kucha samayoparAnta parAzara jI uThe zAyada nizAnA ThIka jagaha para lagA thA, bole- "jo hogA so dekhA jaayegaa|" maiM svayaM to isake lie taiyAra hI thA hama donoM phira se yAtrA para Age bar3ha cale the| aba aisA laga rahA thA ki pahalA vAlA zyAmadeva zAyada vahIM raha gayA hai / aba to ko I aura hI yAtrA kara rahA hai / khaira jo bhI hoM jaise-taise hama Age bar3he jA rahe the, eka dama zAnta, tabhI hameM bAraha varSa kA eka lar3akA milA jo apanI pITha para AlU kA thailA lAde-lAde pIche se calA A rahA thaa| bhale hI vaha baccA hI thA lekina bar3A sukha milA use dekhakara ki koI saMgI sAthI to milA-isa anajAna For Private And Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 170 yoga aura sAdhanA rAste para / pUchane para usane batAyA, vaha lAla bAbA ke Azrama para yaha sAmAna le jA rahA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir do tIna ghaNTe calane ke pazcAta aba hama aura bhI kaThina tathA pichale mArga se bhI bar3hakara durgama mArga para hama A gaye the| pahale hama pakke pahAr3oM para cale the, jahA~ hamAre bAMyI tarapha eka dama sIdhI hajAroM phuTa U~cI pahAr3a kI coTiyA~ thIM / jo kabhI dikhAI detI thIM, kabhI nahIM / hamAre dAMyIM tarapha pA~ca sau phuTa nIce gaMgA baha rahI thI jo nIce kI tarapha jhA~kane para pagaDanDI kI taraha dikhAI detI thI / U~ce se U~ce sthAna para yadi koI per3a aura pakSI hameM dikhAI par3e to ve the bhojapatra ke per3a | bhojapatra kA per3a jisake tane se sapheda kAgaja kI taraha ke patale patra utAre jA sakate the / pakSI ke nAma para milA hamaiM kauA, jisake badana para kucha bAloM kA bhArIpana thA / yahA~ para yaha suvidhA phira bhI thI, mausama kaisA bhI ho kama se kama 'pairoM ke nIce jamIna to pakkI thI lekina aba Age jo rAstA hamAre sAmane thA vaha eka dama badala gayA thaa| gaMgA to aba bhI utanI hI nIce hamase thI aura pahAr3a kI coTI bhI utanI hI U~cI hogI lekina aba pahAr3a pakke nahIM the balki - kacce cUne kaMkar3a ke retIle se the / kahIM bar3I-bar3I zilAyeM bhI unameM aTakI sI laga rahIM thI jo kabhI barasAta meM yA bhUskhalana ke samaya lur3haka kara gaMgA meM ' pahuMcane ko taiyAra laga rahI thii| isI taraha ke rAste para hama donoM tathA vaha lar3akA dhIre-dhIre bar3he cale jA rahe the, Age Age maiM thA / eka jagaha aisI AyI jahA~ laga bhaga ATha phuTa kI dUrI taka kA vaha rAstA TUTa kara gaMgA meM gira gayA thaa| Upara se nIce taka DhalakAna hI DhalakAna thaa| zAyada Upara se koI zilA lar3akI hogI jo do tIna phuTa ke caur3e rAste ko bhI tor3atI huyI apane sAtha gaMgA meM le gaI thI / usa jagaha ko dekhakara eka bAra to lagA ki itanI dUra Akara bhI sArA zrama vyartha hI gayA kyoMki Age bar3hane kI koI sUrata najara nahIM A rahI thii| maiMne usa Dhala - kAna meM paira jamAne ke lie thor3A sA andAjA lagAne kI garja se usa bAlU ko jarA sA kuredA to maiM svayaM bar3e Azcarya meM par3ha gayA kyoMki mere jarA sA usa bAlU kI -sI reta ko kuredane para Upara se itanI miTTI khisakane lagI ki mere to prANa hI - sUkha gaye ki kahA~ madhu makkhiyoM ke chatte para hAtha de DAlA / vahA~ dhura nIce se aura Upara jAne kahA~ taka jisa prakAra bajarI kA Dhera hotA hai usI prakAra kI yahA~ sthiti thI hamane socA kahIM aisA na ho ki Upara koI zilA khaNDa isa samaya For Private And Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iDA pighalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 171 kahIM jarA sI aTakI ho aura hamAre isa prakAra miTTI haTAne se vaha nIce A jAye aura hameM bhI apane sAtha nIce le jaay| dUsarI pAra jAnA hameM avazya hI jarUrI thA kyoMki aba zAma ho calI thI bApisa lauTane kA samaya bhI nahIM thA / kyoMki rAtri hote hI andhakAra ke kAraNa isa rAste para calanA kaThina kyA asambhava hI thaa| vaise bhI maidAna kI apekSA yahA~ averA jaldI hI hone vAlA thaa| maiMne mana meM socA ki yaha TTA huA rAstA kevala sAta ATha phuTa hI to haiM usake bAda to paira TikAne ko jagaha hai hI merI lambAI bhI acchI hai yadi apanI lakar3I ke sahAre se maiM apanA eka paira bhI kisI taraha se bIca meM rakha lU to dUsarA paira nizcita rUpa se dUsarI tarapha kinAre para hI hogA / bekAra meM samaya ko naSTa karane se kucha hogA nahIM jo kucha honA hai vaha to rUkegA nahIM lekina himmata bhI kyoM chor3anI / mana meM gaMgA maiyA kA smaraNa kiyA aura maiMne eka chalAMga apanI lakar3I ke sAtha lagAI lekina merA vaha paira usa bAlU reta meM sthira na raha skaa| lakar3I bhI kahIM koI sahArA nahIM de pAyI maiM koI Der3ha phuTa nIce khisaka gayA tabhI zAyada vidya ta kI gati se bhI teja dusarA paira Age TikAne ke lie bar3hAyA lekina vaha bhI jaise binA AdhAra ke hI rahA / usake uparAnta merA pahalA paira dUsare kinAre para kaba aura kisa taraha pahu~ca gayA maiM usakI gati ko apanI yAdadAsta meM nahIM rakha sakA / usa tIsare kadama ko rakhate na rakhate maiM kisI ora duniyA meM pahuMca gayA thaa| merA sArA kA sArA zarIra eka prakAra se sunna raha gayA thA, A~khoM ke sAmane adherA ujAlA sA mizrita thaa| kisI prakAra kI AvAja sunane kI to vahA~ koI saMbhAvanA hI nahIM thI usa samaya sA~sa kI to kyA hRdaya kI dhar3akana kA bhI patA nahIM thaa| zarIra kA bhArIpana bhI aisA nahIM thA aura aisA lagA ki dUsare paira ke phisalane ke bAda isa tIna caraNoM ko yAtrA kA AkhirI caraNa maiMne ur3akara hI taya kiyA thaa| dUsarI tarapha pahu~cane ke bAda tathA saMyata hone para hI mujhe saba duniyA~dArI yAda aayii| sabase pahale apanI sA~sa jo dhauMkanI taraha cala rahIM thI dhar3akana jo bahuta teja thI, zarIra jo itanI gajaba kI ThanDa meM bhI pasIne se nahA rahA thA / taba thor3I dera bAda sAmane dUsarI tarapha pArAzara jI aura vaha lar3akA dikhAI diyaa| do tIna minaTa taka maiM unako dekhatA rahA aura ve mujhe| isa ghaTanA ne kitanI jAnakArI dI mere mastiSka ke lie| zarIra para vipadA par3ane ke samaya aura sthiti samAnya hone ke bAda kyA paristhitiyA~ gujaratI haiM ? ye bAteM zAyada varSoM ke antarAla ke bAda bhI smRti meM bilkula tAjA banI rahatI haiM For Private And Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 172 yoga aura sAdhanA kyoMki isa prakAra ke anubhava jindagI meM kiye gaye anubhavoM se bilakula anUThe aura mahatvapUrNa hote haiM / merA mastiSka jo ki dUsare kadama taka sAtha thA lekina tIsare kadama para phela ho gayA thA aura usane yaha mAna liyA thA ki yaha zarIra to gayA basa usI samaya usa asaphala mastiSka ke pAsa se sAre adhikAra china gaye / prANa phaurana ir3A pighalA maiM se nikale aura daur3a par3e suSamaNA kI ora / prANoM ke iDA piMghalA meM se nikalate samaya hamezA eka vizeSa prakAra kI sannAhaTa hotI haiM jo zurU meM ghabarAhaTa paidA karatI hai aura cUki hama ir3A piMghalA meM nahIM hote isalie hamArI A~khe ThIka se dekha bhI nahIM sakatI / hamArA mastiSka pahale jaisA vicArazIla isa avasthA meM raha nahIM sakatA / aba prazna uThatA hai usa gaumukha ke rAste meM jaba vaha ghaTanA paTo tava yadi yaha mAna bhI liyA jAye ki prANa iDA pighalA se nikala gaye hoNge| aisA bahadhA Dara ke kAraNa ho hI jAtA hai / bahutoM kI to hRdaya gati bhI rUka jAtI hai phira binA kisI prakriyA ke apanAye yaha zaMkA yahA~ uThatI hai ki ve suSamaNA nAr3I meM kyoMkara cale gaye / isa bAta ko bar3e gaura se Apa aise samajheM / isI zaMkAvaza isa ghaTanA se pUrva kI sthiti vistAra pUrvaka maiMne yahAM likhI hai jisa kAraNa se Apa ise acchI taraha se samajha sakeMge kyoMki binA una paristhitiyoM ko apane samakSa rakheM isa bhAvanAtmaka pahalU ko Apa kaise samajha skegeN| ___ isameM pahalI bAta to Apa ise khyAla meM le AyeM ki isa yAtrA ke prArambha meM do ghanTe calane pazcAta zarIra ke thakAna kI cintA karate hue bhI merI pramAr3ha AkAMkSA rahIM thI ki cAhe kucha bhI kyoM na ho jAye kisI taraha bhI hameM Age calanA hI cAhiye agara pArAzara jI nahIM calate to merA jAnA bhI saMbhava nahIM thA isIlie hI maiMne usa samaya apane nijI saMsAra kI vyAkhyA badaladI thii| dUsarI bAta thI samaparNa yAni samutva bhAva sahita arpaNa / hamane jaba Age kI yAtrA vizrAma lene ke pazcAta dobArA se zurU kI thI taba isa dhAraNA ke sAtha zurU kI thI ki aba hama jIvita baceM yA mara jAyeM / isakI koI cintA nahIM rakheMgeM tathA jahAM hamane apanA jIvana hI dAMva para lagA diyA thA / usa paramAtmA ke prati to aba hamArI zraddhA meM kamI rahane kA savAla hI kahAM bacatA thA ? tIsarI bAta thI satata hoza / hama nirantara caitanya hokara paramAtmA ke For Private And Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iDA pighalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 173 lie samaparNa bhAva se paramAtmA kI AkAkSA ke lie paramAtmA ke kArya ko hI pUrNa karane ke lie hI to jA rahe the jahAM hamAre mana meM isa prakAra kI bhakti kI gaMgA baha rahI ho vahAM Apa kyA socate haiM, usa vyakti kI icchA zakti yUM hI apane prANa gavAM baiThegI / isa bAta ko aura khulAsA karane ke lie maiM ise isa taraha se bhI Apake samakSa rakha rahA huuN| jaba taka hameM usa paramAtmA ke prati yA apane prati jarA sA bhI hoza hai, yaha hoza hI hameM apanI mRtyu ke viparIta hamAre prANoM ko sthira rakhane kI koziza karatA hai| yahI kAraNa hai ki yadi kisI samaya hamArA mastiSka asaphala ho jAe to hamArI cetanA jo ki hoza ke dvArA jAgrata hai hamAre mastiSka ke phela ho jAne ke pazcAt bhI jIvita rahane ke dUsare rAste ko AjamAne se nahIM cuuktii| lekina aisA kevala taba hI ho sakatA hai jaba pUrva meM usake vicAroM meM pUrNa rUpeNa binA kisI zaMkA ke usa ajJAta ke prati samarpaNa bhAva ho, nahIM to vinA samarpaNa bhAva ke Apa apanI buddhi ke stara para hI raha jaayeNge| cetanA ke stara kI jAgati ApameM nahIM ho sakegI aura jaba Apa abhI svayaM hI adhUre haiM to Apa pUrNatA ko prApta kie binA hI mRtyu ko prApta ho hI jaaveNge| ___ isameM kisI prakAra kI zaMkA nahIM hai kyoMki mastiSka kI anupasthiti meM kauna Apake prANoM ko suSamaNA meM jAne ke lie kahe yA vaha ghaTanA kaise ghaTe aura jaba Apane apane prANoM ko bhaya ke AghAta ke dvArA bhavana ke eka kamare meM se to nikalavA diyA aura dUsarA koI anya kamarA Apane khola nahIM rakhA hai to becAre prANa ghara se bAhara hI to nikala jAveMge aura prANa eka bAra yadi ina tInoM nAr3iyoM ke samparka se bAhara nikala jAyeM to dhyAna rakhanA phira inakA vApisa lauTamA sambhava nahIM hotaa| kyoMki phira vaha parama nirvAta TUTa hI to jAtA hai| __bhakti mArga se sAdhanA prArambha karate samaya sarva prathama hameM samarpaNa kA mahatva sIkhanA hotA hai anyathA bhakti to kyA usakI parachAyIM meM bhI hama nahIM pahu~ca paayeNge| kisI ne bahuta hI soca samajhakara aura acchI taraha jAnakara hI likhA hai| "gara kucha martavA cAhe, miTA de apanI hastI ko| ki dAnA cAka meM milakara gale gulajAra hotA hai / / For Private And Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 174 yoga aura sAdhanA jaba taka hama sAmAnya avasthA meM hote haiM taba taka hama vIja svarUpa hote haiM / agara hameM apane bIja meM se aMkura nikAlane haiM to hameM apane bIja kI mRtyu to sahana karanI hI hogI kyoMki bhalA bIja ke apanI avasthA meM jyoM kI tyoM bace hue bhI kahIM kisI bIja meM se aMkura nikalate haiM yadi hameM mupamaNA kA anubhava lenA hai to hameM ir3A pighalA ke sthUla svarUpa meM se miTane ko taiyAra rahanA hI hogaa| isameM yaha zarta sAtha nahIM laga sakatI ki aMkura pUTane kI gAraNTI honI hI cAhie / yaha nirbhara karatA hai tumhAre apane svabhAva para ki ApakA bIja, jo paristhitiyA~ upalabdha haiM, unheM jhela sakatA hai yA nhiiN| jina ir3A pighalA nAr3iyoM ke dvArA jo Aja taka hamane jAnA hai jisameM hamArA pratyeka karma aura mastiSka zAmila hai, inake prati moha to hameM chor3anA hI hogaa| bhakti ke mArga meM samarpaNa ke bhAva meM amoha kI sthiti A jAtI hai tathA nirantara paramAtmA ke prati lagI huyI pyAsa ke dvArA hamameM cetanA ke stara ko jAgati bhI hameM ho hI jAtI hai tathA tIsarI bAta jaba hama apane moha se pare ho gae to hama phalAkA~kSA ke roga se bhI baca jAte haiM aura phira ye tInoM cIjeM hameM apane Apako miTAne meM sahayoga karatI hai / saccA bhakta inhIM lakSaNoM se ota prota rahatA hai, yahI saccA mArga hai lekina bhakti kA yaha mArga gRhastha meM rahakara karIba-karIba asambhava sA ho jAtA hai kyoMki ghaTanA to patA nahIM kaba ghaTegI lekina bhAva to Aja hI badala jAte haiM jaise kala to hamArI bhAvanA samarpaNa kI thI lekina, hamAre ve bhAva jo kala the Aja nahIM haiN| isalie yadi isameM jJAna zAmila karake koI dhArmika prakriyA jor3a dI jAye to rAstA itanA duruha nahIM raha jAtA yA itanA lambA nahIM rhtaa| ___ yahA~ dhyAna rakhanA binA bhakti ke to hama Age bar3ha hI nahIM sakate to andara bhakti honA bahuta jarUrI hai| bhakti yAni tInoM cIjeM samarpaNa (miTane ko taiyAra honA), jAgRti (hozapUrvaka), aura abhIpsA (lo, lagana arthAta) hoza pUrvaka satata lau jalAe hue apane Apako use samarpita kara denA hI bhakti hai / pITara hArakosa bhI durghaTanA se pahale apane kArya ke prati manoyoga se samapita hI thA tathA usakI pratyeka kUcI mauta kI sIr3hI para usake andara lagAtAra hoza hI to jagAtI rahI thii| vaha kabhI nIce jhAMka kara DaratA nahIM thA / vaha bar3A mastamaulA TAipa kA insAna thaa| vaha bhayabhIta bhI nahIM thA, kahIM bhayabhIta insAna itanI riska uThAtA hai ki binA utare hI nasainI se palaTA khAye / kitane gajaba kI For Private And Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar iDA pighalA aura suSamaNA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 175 mAnasika zakti jAgRta kie thA vaha ? isakI vajaha se hI eka hI durghaTanA meM usako apane sUdhama zarIra para siddhatA A gayI kyoMki lagAtAra tIna dina taka behozI ke daurAna vaha una anubhavoM meM rahA thA / yahI kAraNa hai usako kisI bhI nizcita prakriyA apanAe binA bhI asImita phala mile| kahane kA tAtparya yaha hai ki yadi hama apane Apa ko bhakti kI rAha para calAkara taiyAra karanA cAhate haiM to bhI kAlAntara meM ho hI jaavegaa| yadi zurU meM jJAna ke kriyAtmaka mArga ke dvArA hama apane Apa ko usa ghaTanA ke liye taiyAra karanA cAhate haiM to isa taraha se bhI ho jAtA hai sAtha hI isameM samaya bhI apekSAkRta kama lagatA hai lekina hai bahuta kaThina / kinhIM logoM ne to jJAnamArga ko talavAroM kI dhAra para calane kA mArga batAyA hai lekina jo bhI sacce sAdhaka hote haiM ve kaThinAiyoM kI cintA nahIM karate haiN| sarvaprathama hameM apane zarIra ke bhArIpana yA moTApe ko saMyamita karanA hogA / dUsarI bAta hamAre AhAra meM una saba prakAra ke tatvoM para kar3A pratibandha hameM lagAnA hogA, jinakI vajaha se naravasa sisTama ke tantuoM para yA hamAre mastiSka meM bhArIpana AtA hai aura jaba ye donoM bAteM pUrNataH saMbhala jAveM taba hI Age tIsarI sIr3hI para car3hane ke adhikArI Apa ho pAyeMge anyathA tamAma sAdhanA vyartha meM hI jaayegii| ApakA bhArIpana bar3e hI kaSTapUrNa tarIke se sAdhanA meM bAdhaka banegA / jisake kAraNa Apa apane mArga ko niyamita nahIM rakha skeNge| isa kuNDalinI jAgaraNa kI sAdhanA ke prathama mAga meM cauthI aura AkhirI sIr3hI hai prANAyAma / ye cAroM sAdhana sAdhanA ke sthUla rUpa haiM / prathama hameM apane zarIra ko niroga banAkara zArIrika bhArIpana se chuTakArA pAnA hotA hai jisako ki hama yaugika AsanoM se tathA saMyamita AhAra ke dvArA aisA kara sakate haiM jinakA zArIra pahale se hI ikaharA hai, unheM koI khAsa parezAnI nahIM AyegI / dUsare hameM apane mastiSka para se tamAma bhArIpana yA bojha utAra dene hoMge / mastiSka para jo cIjeM bojha banatI haiM unameM nazIlI cIjeM AtI haiN| kisI bhI prakAra kA nazA antataH hamAre mastiSka para alaga se bojha hI siddha hotA hai cAhe usameM zarAba ho, gAMjA ho, aphIma ho yA anya kisI bhI taraha kI nazIlI davAyeM hoM kyoMki nazA hotA hI mastiSka meM hai| isakA matalaba jaba taka hameM nazA hotA hai taba taka For Private And Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA hamArA mastiSka usa naze ke prabhAva meM rahatA hai, cAhe thor3A yA jyAdA / isaliye dhyAna rakhanA ki prANAyAma karane se pahale ApakA mastiSka bilkula zAnta, nivighna aura tanAva mukta honA cAhiye, aisA kyoM honA cAhie ? isako samajhane ke lie hameM prANAyAma kI kriyA aura usake hone vAle pariNAmoM ko samajhanA hogaa| __"prANAyAma'. zabda ke artha haiM "prANoM kA aayaam"| isa kriyA ke dvArA hama isa sthUla zarIra ke una AyAmoM ko kholate haiM jo abhI taka hamArI jAnakArI meM yA hamAre mastiSka ko mAlUma nahIM the aura vAstava meM prANAyAma ke dvArA aisA sambhava hotA bhI hai| prANAyAma ko apanAne ke lie hameM prANoM kA AdhAra jo hamArA svAMsa hai usake dvArA hI hama prANAyAma kI gaharAI meM utarate haiM / isa svAMsa ke dvArA hI hama apane prANoM ko apane zarIra maiM mana vAMchita kendra para kendrita karane ko bAdhya karate haiN| UparI taraha se dekhane meM yaha bAta kitanI bacakAnI lagatI hai| lekina aisA sambhava hotA hai, jaba hama gahare prANAyAma karane kA abhyAsa sIkha jAte haiM / isakI itanI sArI prakriyAe~ Apako pustakoM meM alaga-alaga tarIke se mila jaaveNgii| lekina una sabakA eka hI uddezya hai ki Apa kitanI dera taka binA svA~sa lie raha sakate haiM tathA chor3ane ke pazcAta yA svAMsa lene ke pazcAt Apako ghabarAhaTa yA manobala kisa stara kA hotA hai| jaba taka lagAtAra isI taraha kaThinatama prakriyA ko apanAte huye sAmAnya avasthA meM apane mastiSka ko nahIM rakha pAte taba taka Apa isake dvArA vAMchita phala prApta nahIM kara sakate / vAMchita phala kyA hai ? tathA unako prApta karane kA uddezya kyA hai ? isako samajhe bagaira Apa vahA~ taka pahu~ceMge hI kaise aura kyoM pahu~ceMge / agara hama eka paribhASA ke rUpa meM prANAyAma kA uddezya jAne to, vaha yaha ki hama apane mastiSka ke 'niSkriya par3e koSoM ko sakriya karane ke lie prANAyAma karate haiM / lekina kisa prakAra tathA kisa avasthA meM unako hama sakriya kara lete haiM / isa bAta ko hI hameM yahA~ samajhanA hai / mastiSka ke koSoM para se har3A pighalA ke dvArA hamArI prANoM kI zakti ko apanI carama avasthA meM se gajAranA hI prANA. For Private And Personal Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iDA pighalA aura suSamA nAr3iyoM kA astitva tathA prabhAva 177 yAma kA.spaSTa uddezya hai| yaha eka prakAra se mastiSka ko sthUla rUpa se caitanya karane kA rAmabANa sAdhana hai| jaba pahale sthUla rUpa se hamAre mastiSka ko isa zakti ko jhelane kI kSamatA A jAtI hai taba. bAda meM hama sUkSma rUpa meM suSamaNA ke dvArA usa zakti ko le jAne kI koziza karate haiM jisa kiyA ko hama kuNDalinI jAgaraNa kI kriyA kahate haiM jaba sthUla aura sUkSma donoM prakAra se mastiSka isa zakti ke pravAha ko jhela letA hai taba hI hamArA mastiSka- pUrNa rUpeNa caitanya huA jAnanA cAhie isase pahale to bhrama hI hogaa| hama maiDIkala sAiMsa ke dvArA yaha bhalI-bhAMti jAnate haiM ki manuSya apane mastiSka kI sampUrNa kSamatA meM se 6% aura 10% kI andara kI paridhi meM hI mUrkha se lekara buddhimAna taka sabhI manuSya A jAte haiM / bAkI bace hue mastiSka ke 60% koSa niSkriya yA supta avasthA meM par3e rahate haiM / hama yaha bhI jAnate haiM ki ina niSkriya koSoM meM yadi vidyuta pravAhita kI jAve to inako sakriya kiyA jA sakatA hai / jaisA ki pAgalakhAnoM meM marIja ko bijalI ke jhaTake lagAkara kiyA jAtA hai / lekina mastiSka ko bAhara se bijalI ke jhaTake dekara sakriya karanA . nirApada nahIM hai kyoMki pratyeka mastiSka kI sahanazIlatA alaga-alaga hotI hai jisako nApane kA sAdhana hamAre pAsa nahIM hai / yahI kAraNa hai ki isa prakriyA ke dvArA pAgalakhAnoM meM marIjoM ke ThIka hone kA pratizata bahuta jyAdA santoSajanaka nahIM hai / vidyuta pravAha ke upacAra meM Adhe se kama rogI hI ThIka hote haiM kyoMki DAkTaroM ko yaha bhI patA nahIM hotA ki kauna vyakti apanI prakRti ke hisAba se RNAtmaka hai yA dhanAtmaka aura jaba ve eka hI prakAra se una tamAma rogiyoM meM eka hI prakAra kI vidya-ta kA jhaTakA unake mastiSka ko dete haiM, jabaki sahI aura jyAdA acche pariNAma prApta karane ke lie unheM pratyeka marIja kA alaga se hI gaNita karake unake mastiSka meM vidya ta pravAhita karanI cAhie / jaba taka aisA nahIM hotA, pAgalakhAnoM meM marIjoM kI saMkhyA bar3hatI hI nAvegI / kyoMki jinako galata volTeja kA yA galata taraha kA vidya ta jhaTakA diyA jAegA unake niSkriya koSa jo supta the, aba eTI yA viparIta vidya ta pravAhita hone ke kAraNa se zarIra ke kAma ke nahIM rahate isalie aise marIjoM ke ThIka hone kI sambhAvanA bhI kSINa ho jAtI hai| For Private And Personal Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 yoga aura sAdhanA prANAyAma meM hama bAhara kisI vidyata kA sahArA nahIM lete balki apanI svayaM kI zakti, jo ki vicata kI hI zakla meM hotI haiM, kA upayoga karate haiN| yahA~ para suvidhA bhI donoM taraha kI hai RNAtmaka bhI aura dhanAtmaka bhii| hama apane nitya karmoM meM usakA anubhava bhI karate haiN| hamAre pAsa eka hI zakti hai, lekina jaba use hamaH prema meM stamAla karate haiM to vidya tIya pravAha kA dUsarA dhra va hotA hai jabaki krodha meM vaha apane Apa isake viparIta dhrava kI vidhutIya pravAha meM badala jAtI hai / jaba se mavAnTA kA siddhAnta rasAyana vijJAna ke dvArA isa saMsAra ke samakSa AyA hai taba se yaha badalAva mAtra kapola kalpita nahIM raha gayA hai kyoMki padArtha kA aNu, paramANu, nyUTrAna proTona aura ilekTrAna kI khoja ke AkhirI meM jaba kvAnTA kI jAnakArI hamAre samakSa meM AtI taba usakA dhruva badalatA hI to rahatA hai| jisa prakAra ananya kAraNoM se eka pravAha donoM dhravoM ko apanA letA hai, ThIka usI prakAra hamArI kuNDalinI zakti se jaba buddhi ko jisa prakAra kI zakti kI apekSA jahAM hotI hai usane hI parimANa meM utane hI volTeja kI tathA usI dhrava kI vidyuta ko hamArA nAr3iyoM kA jAla jo isa tamAma zarIra meM vAyariMga kA kAma karatA hai cAhe gaye sthAna para pahuMcA detA hai| . avinlist.. AAMAN MP . TRIP d . For Private And Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhyAya 12 sAta cakra . . maiM pahale bhI batA cukA hU~ ki yaha thakti hamAre zarIra meM kAma kendra ke pAsa bhI hamAre zarIra meM prathama koSa se bane nirvAta ko bhare hue rahatI hai| jisa prakAra eka.ma rijalI ghara se sAre zahara meM bijalI AvaMTita karane ke lie alaga-alaga pIhara jagaha-jagaha para sthApita kiye jAte haiM aura pratyeka kSetra kI jarUrata ke anurUpa kilIpara se sIdhe hAI volTeja kI vidyuta una phIDaroM ko ApUrti kI jAtI hai, ThIka uname prakAra se hamAre zarIra meM bhI kuNDalinI zakti ko hamAre sampUrNa zarIra meM bhalI-bhAMti pravAhita karane ke lie jagaha-jagaha unakI jarUrata ke anurUpa phIDara sthApikA kiye huye haiM, jinheM hama AdhyAtma kI bhASA meM "cakra" zabda se jAnate haiN| jo isa sApUrNa zarIra meM jagaha-jagaha sthApita haiM / maiDIkala sAiMsa vAle itakI isa jagahoM para DhUDhate haiM koI avayava yA yantra akvA koI TrAnsaphAramara taraha kI bIja kI zakla meM / lekina vo unako kaise mila sakatI hai / prathama bAta to yaha hai ki abhI unhoMne naravasa sisTama para kevala aTakAla paccI hI jAnI hai, zarIra ke vijJAna meM saba jyAdA agara kisI ne parezAna unako kiyA hai to vaha hamAre zarIra kA khantu koSamA narabasa sisTama hI hai, jisake kAraNa hamAre zarIra meM dikhAI dene vAlI pratyeka harakata kriyAtmaka svarUpa se mastiSka se mile AdezAnusAra svacalita hotI hai| yaha bar3A jaTila mAmalA hai kyoMki inake tantu itane bArIka hote hai zivakI klaha se abhI taka hamAre zarIra vizAnI inake dvArA apanAI jAne vAlI prakriyA ko ThIka se nahIM samajha pAye haiM / mA meM zarIra ke ina sata cakroM ke bAre meM. Apako kucha bor3A sA aura .. basAnA cAhatA hU~ kyoMki prANAyAma karate samaya ina sthAnoM para Apako voDA-posA avarodha paidA hogA, kyoMki mApane isase pahale to kA upayoga kiyA mahA~kA isalie maidAntika rUpa se isakI jAnakArI yA zarIra meM inakA sthAna hameM patA For Private And Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 yoga aura sAdhanA rahanA cAhie jisakI vajaha se hama binA vajaha parezAna nahIM hoM / kuNDalinI kSetra ke ThIka Upara jo pahalA cakra hai / use hama mUlAdhAra cakra kahate haiM, kuNDalinI kI zakti sabase pahale isake hI samparka meM AtI hai / isake dvArA kAma vAsanA ke lie kAma kendra ko jisa vizeSa zakti kI hameM AvazyakatA hotI hai vaha hameM milatI hai usase aura Upara dUsarA cakra peDU ke madhya meM hotA hai jo ki hamAre khAne ko pacAne ke lie, mala ko A~toM se Age bar3hAne ke lie tathA apAna vAyu ko bAhara nikAlane ke lie jisa vizeSa prakAra kI tAkata kI jarUrata hotI hai isa dUsare svAdhiSThAna nAma ke cakra dvArA hameM prApta hotI hai| tIsarA cakra usase aura Upara hamAre peTa ke madhya hamArI nAbhi ke andara hotA hai jisakA kArya hotA hai hamAre svAMsa ko niyamita binA kisI bAdhA ke calAye rakhanA, isa kriyA ke liye jitanI zakti hameM cAhie usakI pUrti hameM isa maNipUraka cakra ke dvArA hotI haiM / cauthA cakra jise hama anAhata cakra kahate haiM, vaha hamAre hRdaya pradeza ke pAsa hotA haiM jisake dvArA hameM hRdaya ke lie cAhI gayI zakti kI ApUrti hotI hai / pA~cavA vizuddha cakra hamAre kaMTha meM hotA hai jo hamArI vANI ke liye zakti kI ApUrti karatA hai| 'chaThayA cakra jise hama AjJA cakra kahate haiM jo ki ina sabhI para nigAha rakhatA hai tathA imarajansI ke daurAna apane svayaM ke yahA~ se sabhI ko atirikta zakti pradAna kairatA hai isake alAvA vaha khAsataura se A~kha, kAna, nAka Adi ko sakriya banAye 'rakhane ke liye kuNDalinI se milI zakti ko upayoga meM lene ke liye bhejatA rahatA haiN| isase aura Upara mastiSka meM sAtavA~ cakra hai jo ki "AjJA cakra" se bhI jyAdA zaktizAlI haiM, ise sahastrAra cakra kahate haiM yaha kuNDalinI se milI zakti kI sampUrNa mastiSka ke saMcAlana meM lagAtA hai isakI zakti ke dvArA hI sampUrNa zarIra kA naravasa sisTaMma saMcAlita hotA hai tathA apane svayaM mastiSka ke lie bhI upayoga meM vyaya huyI zakti kI bhI isI cakra ke dvArA pUrti ho jAtI hai| kuNDalinI zakti ko jaba hama ir3A pighalA ke dvArA sthUla sAdhanA meM (prANAyami ko avasthA meM) Upara le jAte haiM taba svataH hI hameM ina sabhI cakrauM ke zarIra meM sthAna kI jAnakArI mila jAtI hai| prANAyAma ke dvArA jaba hama apanI svAMsa ko andara yA bAhara se For Private And Personal Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar annA parakara rokanA jyAdA suvidhAjanaka hotA hai) roka dete haiM aura jaise jaise samaya bItatA hai vaise-vaise hamArA dama ghuTane lagatA hai / pahalI minaTa taka to kucha khAsa patA nahIM calatA lekina eka minaTa se Der3ha minaTa ke andara hI hamArA zaDIra sabaH tarapha se prANavAyu kI mAMga kara uThatA hai:| Der3ha se do minaTa ke bhItara hamAre zarIra ke. mUlAdhAra cakra se lekara sahastrAra taka ke rAste para kisI bhI saMbhAvita cakra ke sthAna para vizeSa: davAba, parezAnI athakA phaTa par3ane jaisI avasthA athavA aisI koI bhI avasthA jo. hameM bhayaMkara tIvratA mahasUsa kasaye, mahasUsa hone lagatI hai / agara Apake mUtyaya meM mUtra bharA hogA taba mUlAdhAra cakra para parezAnI hogii| mala tathA gaisa ke peTAmeM, bhATe rahane ke kAraNa svAdhiSThAna cakra para, peTa ke anya vikAse ke kAraNa nAbhi ke Upara sthita maNipUraka cakra para, hamAre svAMsa lene kI prakriyA meM kahIM gar3abar3I hone ke kAraNa hRdaya pradeza ke Asa-pAsa kSetra meM anAhata cakra para, bAda meM jaba vaha davAba gale yA kaNTha ke kSetra meM vizuddha cakra para mAluma par3ane lage to samajhanA cAhie ki kahIM gale kI svAMsa yA bhojana nalI meM kharAbI hai| yadi hamAre svara donoM ThIka se nahIM cala rahe haiM to hamAre AjJA cakra para bhArI dabAba mahasUsa kiyA jA sakatA hai| yadi khopar3I ke UparI hisse ke sahastrAra cakra para kisI kaThinAI kA sAmanA karanA par3e to samajhanA cAhie, kisI nazai vizeSa kA prabhAva hai yA hamArA mastiSka kisI vajaha se vizeSa thakA huA hai, samajhanA caahiye| agara hama una sabhI parezAniyoM se mukta ho jAyeM jina kAraNoM se cakroM ke sthAna para parezAniyA~ paidA hotI haiM to yaha nahIM samajhanA cAhiye ki bAva meM vahA~ ve parezAniyA~ uThegI hI nahIM / uThepI to avazya lekina bAda meM inako Apa sahana kara sakeMge jabaki zarIra ko binA zuddha kiye ye parezAniyAM asahanazIla rahatI haiM jinake kAraNa hameM prANAyAma ko bIca meM hI khola denA par3atA hai| iMDA piMdhalA kI zakti apanI carama sImA ke sAtha jaba mUlAdhAra, svAdhiH' ThAna aura maNipUreka cakroM se pravAhita hotI hai taba ina cakroM se sambandhita kSetra hamAre zarIra meM patthara sadRzya kar3A ho jAtA hai| kabhI-kabhI to aisA bhI lagane lagatA hai mAno hamAre isa tamAma zarIra ko isI nAbhi se hI zakti pahu~ca rahI haiM jisa samaya yaha zakti anAhata cakra para hotI hai taba hameM aisA AbhAsa hotA hai ki hRdaya nahIM dhar3aka rahA hai, balki hamArA sArA kA sArA zarIra hI dhar3aka rahA hai For Private And Personal Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 182 yoga aura sAdhanA yA pratyeka dhar3akana ke sAtha dila kI bajAya hama svayaM hI dhar3aka rahe haiN| jisa samaya vizuddha para yaha zakti AtI hai kaba hameM aisA lagatA hai ki hamane jo svAMsa nAka burA banda kara rakhI hai, usakI hamAre phephar3e hamArI chAtI kI tvacA ke dA le rahe haiM / AjJA cakra para jaba yaha zakti AtI hai taba hameM apanI banda AMkhoM ke kadara teja prakAza ke kaNa calate hue AtizabAjI kI taraha dikhAI dene lagate haiM / jisa samaya hama sahastrAra para use mahasUsa karate haiM usa samaya lagatA hai hamAre sampUrNa prAmA hamArI khopar3I para Akara Takkara mAra rahe haiN| ye hamArI khopar3I ko tor3a hI deNge| hamArI khopar3I kA Upara kA hissA eka taraha se sunna ho jAtA hai| hamAre mastiSka ke koSoM para bar3A bhArI tanAva usI samaya par3atA hai aura yahI samaya hamAre prANAyAma ko pUrNatA ko prApta hone kA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa prakAra ke anubhava hameM do minaTa se lekara tIna sAr3he tIna minaTa taka svA~sa roke rakhane ke pazcAta hI hote haiN| agara hama kinhIM kAraNoM vaza apane Apako nahIM saMbhAla pAte haiM apanI dRr3ha icchA zakti ke vAbajUda to hameM grahI samajhatA cAhiye ki kahIM na kahIM hamAre sthUla zarIra meM kharAbI hai jo ki isa samaya bAdhA bana rahI hai / isalie pahale hameM pratyeka zArIrika bAdhA para vizeSa dhyAna rakhanA hogA / jina dinoM meM svayaM isa kaThinatama prANAyAma ke abhyAsa para thA, mujhe khUna yAda hai subaha tIna-tIna bAra zoca jAtA thA phira bhI lagatA thA ki abhI peTa meM bhArIpana hai yA thor3I bahuta apAna vAyu peTa meM maujUda hai| jarA sA bhI mUtra blaiDara meM raha jAtA to vaha bhI bhArIpana mahasUsa karA detA thA jisakI vajaha se bIca meM hI Asana chor3akara uThanA par3atA thA jo ki bar3I bhArI parezAnI kA kAraNa apane mana meM lagatA thA / prANAyAma karate samaya do parezAnI itanI jabaradasta tIkhI jhuMjhalAhaTa paidA karane vAlI athavA gussA dilAne vAlI hotI haiM unameM eka to hai zArIrika dhA tathA dUsarI sAdhanA sthala ke Asa-pAsa kisI prakAra kA zora, kyoMki usa samaya Apa to apane prANoM se khela rahe hote haiM mora bar3I muzkila se aisI himmata apane andara jagA pAte haiM yadi isa avasthA meM hamAre samakSa koI avarodha AtA to burA lagegA hI, bahuta se loga to isa zora kI vajaha se kAnoM meM rUI lagAkara baiThate haiM / For Private And Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar sAta patra 183 kucha loga kaI prakAra kI mudrA lagAkara baiThate haiM isa kAraNa se ki prANa Upara par3hane kI bajAya kahIM mala, mUtra, AMkha, kAna, nAka va muha ke rAste hI zarIra ke bAhara na nikala jAve lekina yaha korA bhrama hI hai kyoMki jaba taka hama kattA ke rUpa meM vahAM maujUda haiM taba taka prANa kisa prakAra se bAhara nikala sakate haiM kyoMki kartA binA prANa ke nahIM raha sakatA aura jaba taka kA savAra hai prANoM ke Upara taba taka isa prakAra kI koI sambhAvanA nahIM ho sakatI, aura jaba isake viparIta yadi aisI sthiti banane lagegI jisameM prANa kartA ko dabAyeMge, usase pahale to kartA svayaM jo vaha prakriyA apane dvArA kriyAnvita hone de rahA hai apanI kriyA ko chor3a degA aura phira bhI yadi prANoM ko nikalanA hI hogA to kyA ve prANa ina dvAroM ko banda kara dene mAtra se usa zarIra ke andara ruka sakate haiM ? isaliye yaha bhrama hI hai ki mUla bandha yA uDDIyana bandha lagAkara hI baiThanA cAhiye athavA khecarI mudrA lagAkara hI baiThanA cAhiye nahIM to mRtyu / ho jaavegii| prANAyAma ko antima avasthA meM to ye tamAma kriyAyeM yA mudrA bandhana hI mAlama par3ate haiM lekina prANAyAma kI prathama avasthA meM sAdhaka ko inase hosalA banA rahatA hai / isake alAvA ina bandhoM va mudrAoM ke dvArA hama apane mana evaM zarIra ko sthira rakhane meM saphala hote haiM jo ki hamAre lie sAdhanA ke samaya bar3e bhArI lAbha kA kAraNa banatA hai| jahA~ taka prANAyAma ke dvArA hameM hamAre zarIra ko hAni pahuMcane kA prAna hai, hameM prANAyAma se hAni kevala usI avasthA meM ho sakatI hai, jaba hamArA zarIra isa sAdhanA ke samaya bAdhA banatA hai lekina taba bhI hAni hameM matyU ke rUpa meM nahIM balki jyAdAtara to hamAre mastiSka ke koSoM ko tathA usase sambandhita naravata sisTama ko uThAnI par3a sakatI hai jaise vidyuta ke liye phaile hae tAroM para unakI kSamatA se jyAdA vidya ta pravAhita kara dI jAve to una tAroM ke garma hokara jala jAne kA khatarA paidA ho jAtA hai / isa asAmAnya avasthA meM yadi kinhIM tAroM meM vidyuta ke pravAha ke rAste meM avarodha aura A jAye to phira zArTa sarkiTa ko TAlanA karIba-karIba kaThina hI hotA hai| isalie sAdhanA ko dhairyapUrvaka evaM dhIre-dhIre For Private And Personal Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 984 yoga aura sAdhanA sIr3hI dara sIr3hI apanI kSamatAnusAra bar3hAnA cAhie / hamAre zarIra meM bhI phaile huye nAr3iyoM ke jAla ko, jinake dvArA kuNDalinI zakti pravAhita hotI rahatI hai, surakSita banAye rakhane ke liye bAra-bAra hamAre bAdhyAtma meM halke aura sAtvika khAne para jora diyA gayA hai aura maiM bhI isI bAta ko mahatvapUrNa mAnakara alaga-alaga tarIkoM se bAra-bAra yahI bAta likhane kI kozi kara rahA hU~ / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga meM gAya kA mahatva usake zarIra se kama balki usake dUdha se jyAdA hai jisameM tamAma guNoM ke sAtha bhArIpana kA avaguNa nahIM hai / zAkAhAra kA mahatva bhI usake halkepana kI vajaha se jyAdA hai| nazoM ko varjita karane kA kAraNa bhI unake dvArA hamAre mastiSka para par3ane vAlA atirikta bhAra hI hai / For Private And Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhyAya 13 kuNDalinI jAgaraNa hI samAdhi kuNDalinI zakti ke jAgaraNa ke prathama bhAga meM prANAyAma kI avasthA meM hama apane zarIra ko sAdhate haiM / zarIra ko sAdhakara hI hama mana ko sAdhane ke pAtra hote haiM, jo ki kuNDalinI jAgaraNa kI sAdhanA kA dUsarA bhAga hai / prathama bhAga meM zarIra ko sAdhakara ir3A pighalA ke dvArA kuNDalinI zakti ko sabhI cakroM meM pahu~cAkara apane zarIra ko hara taraha kI paristhitiyoM ko sahana karane lAyaka banAte haiN| jadaM isa avasthA ko nitya prati dina ke abhyAsa ke dvArA apane sarala abhyAsa meM le Ate haiM / taba hama sAdhanA ke dUsare caraNa meM utarane lAyaka ho jAte haiN| dUsarA caraNa cUMki zarIra ke stara kA nahIM balki mana ke stara kA hai, isalie itanA kaThina bhI nahIM hai lekina usameM hauMsale ko pahale se jyAdA jarUrata hotI hai| isako isa taraha se samajheM zarIra ko sAdhakara hama zarIra para vijaya prApta karate haiM mana ko sAdhakara hama mana para vijaya prApta karate haiN| abhI taka sAdhanA ke prathama caraNa meM hamane karmendriyoM para vijaya pAI haiM jo ki indriyoM kA sthUla svarUpa hai / aba hama mana para vijaya prApta karane ke pazcAta apanI jJAnendriyoM para vijaya prApta kareMge / dasoM indriyoM para vijaya prApta karate hI hama jitendriya yA indriyAtIta ho jAte haiN| sAdhanA ke donoM bhAgoM meM samAna rUpa se eka bAta aisI hai, jo ki bahuta hI mahatvapUrNa hai jisake ThIka hue binA na to hama gahare prANAyAma meM utara sakate haiM, jo ki sAdhanA kA prathama bhAga hai aura na hI sAdhanA ke dUsare bhAga meM cala sakate haiM jisakA ki varNana meM Age karane vAlA huuN| isalie dUsare bhAga ko Apake samakSa rakhane se pahale isa bAta para bhI gaura kara lenA ati Avazyaka hai| For Private And Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 yoga aura sAdhanA hama kabhI kabhI apane Apako eka dama se utsAhI tamA halkA phulkA mahasUsa karane laga jAte haiM taba hameM yaha bhI lagatA hai ki usa samaya hamArA mana bhI eka dama zAnta tathA praphulla ho jAtA haiM aise samaya meM yadi koI kami hai to vaha acchI kavitAoM kI racanA kara letA hai koI citrakAra hai to usake hAtha kI tUlikAyeM nirvAdha rUpa se citra-citrita karatI hI jAtI hai / bhale hI koI mehanatakamA majadUra hai use usa samaya thakAna parezAna nahIM karatI hai| isa taraha kA anubhava karIba karIva sabhI ko aksara hotA rahatA hai| isake viparIta kabhI hama zarIra se bilakula svastha hote haiM lekina dimAga ko khUba dhakkA dene ke bAvajUda bhI jisa gati se hama use calAnA cAhate haiM bala nahIM pAtA hai| isake pIche bhI hamAre zarIra meM eka gahana kAraNa hai, vaha hamAre nAka ke andara balate hue svara / nAka ke donoM svara bilakula bitA-marodha ke sApha mate haiM, kevala taba ho hama apane Apako praphulla, khilA huA phUla kI taraha halkA pAte haiM kisI bhI pUrva bhAva ke davAba se sadA mukta / agara hamArA koI svara banda hai to dhyAna rakhanA, isa prakAra kI avasthA meM koI bhI kArya tanmayatA se nahIM kiyA jA sakatA hai / isalie prANAyAma 'para baiThane se pUrva hameM apane svaroM ko avazya khyAla meM le lenA cAhiye / apane phephar3oM ke dvArA teja svAMsa prasvAsa lekara hama eka kriyA karate haiN| AdhyAtma meM isa kriyA ko bhastrikA ke nAma se jAnate haiM / isa kriyA ke bAda pahalA phAyadA yaha hotA hai ki hama apane prANAyAma meM jyAdA dera taka svA~sa ko seke rakha sakate haiM aura dUsarA phAyadA yaha hotA haiM ki hamAre donoM svara cAlU ho jAte Sher _svaroM ko cAlU karane ke lie dUsarI prakriyA bar3I AsAna hai jisameM hama khuzabUdAra dhUpa, agarabattiyoM kA prayoga karate haiM / inakI sugandhI jaba hamAre nasikA puToM meM jAtI hai to svataH hI hamAre donoM svara cala jAte haiM / ina donoM prakriyAoM ke alAvA eka aura tarIkA hai jisameM hama apane mana meM dhAraNA karate haiM, prArthanA karate haiM, zraddhA se yA svayaM apane Apa para sammohana pheMkate haiM ki hamArI sAdhanA ke samaya hamArA zarIra kisI bhI prakAra kI bAdhA na bane isa prakAra apanI mAnasika zakti ke dvArA bhI apane svaroM ko hama cAlU kara sakate haiN| hameM nitya pratidina For Private And Personal Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuNDalinI jAgaraNa hI samAdhi ina tInoM hI prakriyAoM ko zurU meM apanAnA cAhie / usa prathama bhAga kI tapazcaryA ke dvArA hamAre zarIra kI sahanazIlatA bar3ha jAtI hai jisakI vajaha se hamAre zarIra ke avayava bilakula zuddha avasthA meM A pAne haiN| usameM cAhe mastiSka ho, hRdaya yA pheMphar3e hoM Ate haiM / jaba hamArA syUla zarIra usa U~cAI taka prANoM ke utpIr3ana ko sahana karane kA AdI ho jAtA hai taba vaha isake pariNAma svarUpa apanI carama mamatA taka sakriya bhI ho jAtA hai / yahI kAraNa hai ki prANAyAma karane vAlA vyakti vilakSaNa buddhi vAlA tathA svastha dapakate lalATa kA svAmI ho hI jAtA hai / hama dina-rAta, subaha-zAma, caubIsoM ghaNTe pratyeka cAra pAMca saikiNDa ke pazcAt prANa vAyu ko svAMsa ke dvArA grahaNa karate aura nikAlate rahate haiM / hamAre asara kA kitanA bhI jarUrI kArya bhale hI ruka jAye lekina yaha kArya praNAlI satata apane Apa calatI hI rahatI hai yaha eka akATya satya hai / hama sote huye yA jAgate huye bIsa hajAra se paccIsa hajAra taka svAMsa eka dina meM lete haiM lekina yadi hama apane mastiSka ko isake khyAla meM lagAyeM to hama pAte haiM ki ina bIsa hajAra svA~soM meM se do sau svAMsa bhI aisI nahIM hai jina para hamane prANavAyu ke phephar3oM meM praveza hote se aura phira bAhara nikalane kI sampUrNa prakriyA para hoza pUrvaka najara rakhI ho / eka tarIke se itanA bar3A kAma hamAre zarIra meM hamAre upasthita rahate huye hara samaya hotA rahatA hai lekina hameM hamArI behozI ke kAraNa usakA patA nahIM calatA hai| isakA kAraNa sirpha itanA hai ki abhI taka hama apane prati bhI hoza meM nahIM hai aura apane prati hoza jagAne kA tarIkA yadi hamAre pAsa koI hai to vaha yaha hai ki hama apane zarIra kI pratyeka dhar3akana tathA pratyeka svAMsa para dhyAna pUrvaka, hoza-pUrvaka evaM jAgRti ke sAtha cintita ho jaayeN| itanI paravAha kiye vagaira hamArI behozI TUTamI itanI AsAna kahA~ hai ? yadi hameM apanA hoza jagAmA hai to dhyAna rakhanA-hameM caitanyatA kA alakha apane andara jagAnA hI hogaa| jaba hama apanI andara aura bAhara AtI jAtI huI svAMsa para apanA dhyAna le Ate haiM taba eka ajIba sA parivartana usakI gati meM A jAtA hai / agara hamane For Private And Personal Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 yoga aura sAdhanA niSThApUrvaka bahuta hI gahana rupa se usa para apanA dhyAna jArI rakhA athavA usa para dhyAna rakhate hue hameM nIMda nahIM AyI to eka samaya aisA bhI AyegA, jaba hameM svA~sa lene kI AvazyakatA bhI nahIM rahegI aura isakI gati apane Apa rUka jaayegii| isa avasthA meM hamane apanA svAMsa rokA nahIM thA balki vaha svataH hI ruka gayA thaa| prANAyAma meM to hama svAsa ko rokate haiM jo ki isa sAdhanA kA pahalA aura sthUla bhAga thA lekina isa dUsare sUkSma bhAga kI kriyAoM meM hameM svayaM ko kucha sthUla rUpa se nahIM karanA par3atA hai hameM to basa pUrNa rUpeNa hoza pUrvaka cAka caubanda hokara dRSTA bane rahanA par3atA hai / isa kriyA ko kriyAnvita karane se pahale hameM kucha bAtoM ko apanI jAnakArI meM Avazyaka rUpa se le lenA cAhiye / jo ninna prakAra haiM:---- 1--aise sthAna para bai. jahAM dhyAna kI isa kriyA meM baiThe baiThe Apa yadi lur3aka jAyeM to-zarIra ko koI coTa na pahu~ce / 2+ aise Asana para baiThe jisa para Apa kAphI dera taka sthira baiThe raha sakeM / jisako sAdhanA ke madhya meM badalanA nahIM pdd'e| 3-cUMki isameM ghanToM lagate haiM, isaliye aisA samaya apanI sAdhanA kA cuneM jisake bIca Apako Apake vyApAra, naukarI, gRhasthI ke kAma dhandhe athavA nidrA se Ane vAlI jhapakiyA~ parezAna na kreN| 4-svaccha, sApha, havAdAra, na garma, na ThaNDA, zora gula se rahita banda sthAna honA cAhiye / 5- kevala aisI agarabattiyA~ hI leM jinakI khuzabU Apako pasanda AtI ho / 6-A~kheM vanda rakhanI caahiye| ina bAtoM ke sAtha sAtha antima aura jo gaharI bAta haiM vaha bhI Apa hamezA khyAla rakha ki isa sAdhanA ko karate samaya Apa apanI sAdhanA ko pUrNatA ko Aja hI prApta karaleMge, For Private And Personal Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar kuNDalinI jAgaraNa hI samAdhi yaha vicAra apane mana se nikAla denA cAhie / balki jaba paramAtmA cAhemA kevana taba hI vaha isa kriyA ko karAyegA / hamArI apanI kSamatA ke anusAra kisI ko jaldI aura kisI ko bahuta varSoM bAda / kyoMki zurU ke dinoM meM to hama pAMca minaTa bhI lagAtAra apane svA~sa kI gati para apanA dhyAna kendrita nahIM kara pAte haiM kyoMki yaha kArya hamane pahale to kiyA nahIM thA isake kAraNa hamAre mastiSka kI sampUrNa kSamatA zurU meM itanI sI hI dera meM cuka jAtI hai aura isakA patA bhI hameM jaba calatA hai jaba ghaNTe, Adhe ghaNTe ke bAda hamArI nIMda TUTatI hai yA hamArA dhyAna jo svAsa para lagA thA, vahAM se haTa kara anya kahIM para se jAkara vApisa lauTatA hai, zurU meM Apako isa sAdhanA meM apane sira ke agale hisse meM bhArIpana mahasUsa ho sakatA hai yA anya kisI prakAra kI bAdhA khar3I ho sakatI hai| lekina dhIre dhIre vyakti kI jaise jaise kSamatA bar3hatI calI jAtI hai vaise vaise hI vaha ina bAdhAoM se mukta ho jAtA hai / prANAyAma meM hama apane svA~sa ko jabaradastI rokakara rakhate hai / cUki vaha eka sthUla kiyA hai isalie usameM hamArA dhyAna svataH hI lagA rahatA hai lekina yahA~ koI svA~sa thor3e hI rokanA hai, yahA~ to basa apane mana ko rokanA haiM jo ki eka antakiyA hai isalie ise hamAre AdhyAtma ke andara dhyAna ke nAma se jAnA jAtA hai| hAlAMki bahuta gahare meM haiM yaha prANAyAma hI, kyoMki svA~sa ko AdhAra banAkara kiyA gayA koI bhI kArya prANAyAma hI kahalAtA hai / isaliye hI svAmI omAnanda tIrtha ne apane grantha pAtaMjali yoga pradIpa meM ise caturtha prANAyAma kI. pA~cavIM vidhi jo ki unake anusAra 'prANAyAma kI antima vidhi" hai kA nAma diyA hai| rajanIza isI prakriyA ko, dhyAna kI kriyA-'vipassanA' ke nAma se apane ziSyoM ko batA rahe haiM kyoMki isa kriyA meM jaba AtA jAtA svAMsa hI nahIM rahatA taba vaha dhyAna hI to ho jAtA hai. aura java sAdhaka apane abhyAsa ke dvArA apanA itanA hoza jagA letA hai taba usake svA~sa ke rukane ke bAda usake prANa.ir3A pighalA meM calate calate apane kendra para hI rUka jAte haiM yA apane. kendra para utara Ate haiN| jisake kAraNa se usakA sArA kA sArA zarIra mRtavat bhale hI ho jAve lekina vaha svayaM caitanya ke dvAra para A jAtA hai / yahAM yaha bhI jAna leM, isa For Private And Personal Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 yoga aura sAdhanA prAcAra kI sthiti, lagAtAra japane se pahuI aSA kI sthiti ke bAda bhI yahI smita A sakatI hai| matalaba yaha ki hoza. pUrvaka koI bhI Antarika mAnasika kisa jisameM mastiSka thaka kara asaphala ho jAtA hai isa kriyA ko ghaTane kA ra na sakatI hai lekina kisI bhI jiyA ko apane lie nizvit karate samaya bhAgako apanI kSamatA kA khyAla avazya kara lenA caahie| meM apane anubhava se kevala itanA hI kaha sakatA hU~ ki jAte jAte svAMsa para dhyAna dekara jo kriNa hamAre sAmane hai yahI eka akelI kriyA hai jisameM hama apane zarIra ko surakSita rakhate hue nirApada rUpa se hama dhyAna ko upalabdha hote haiN|kti pAlinI ziyA ko apane sAdhana ke rUpa meM apanAne vAle kaI eka sAmase merA sAkSAt huA hai jinheM anubhava to kucha humA nahIM balki apane peDoM meM hamezA ke lie nukasAna aura kara tthe| loga yoga ke siddhAnta ko ThIka se samajhe binA hI kArya zurU kara dete haiM jisa kAraNa se unheM nukasAna uThAnA pahalA hai / yaha ThIka hai ki bhagavata zraddhA se kiyA gayA koI bhI kArya antattaH mAyana, vana hI jAtA hai lekina hameM yA gRhasthiyoM ko vaha mArga cunanA cAhie jo ki sarvadhA nirApada ho / __maiM eka bAra phira se isa sAdhanA ke siddhAnta ko Apake sAmane rakhatA huuN| jisakI caMcalatA ko vaza meM karane ke lie hI hama sAdhanA karate haiM jisameM pahale hama apane mana ko bahimukhI se aMrtamukha karate haiM / usake bAda isakI mArga ko pAyadAnoM meM apane dhyAna ko apane mana se bhI haTAkara apane prANoM se bhI aura Age hama apanI cetanA para le jAte haiM / isa avasthA meM Akara hI hama apanI mana yA vitta kI vRtiyoM ko apane mana se anupasthita pAmeM haiN| isako hI maharSi pataMjali "yoga citavRti nirodha:"kahate haiN| meM yaha acchI taraha jAnatA hai ki maiM isa viSaya ko kitanA bhI khulAsA karane ke lie likhU phira bhI mere mana meM jitanI bAteM haiM ve hI nahIM likhI jA sakatI haiM, jabaki isa saMsAra meM to jitane mana haiM utanI hI bAteM haiN| sAre ke sAre saMsAra ke kAgaja para bhI yadi una tamAma manoM ke lie sahI upayukta pavasthA, For Private And Personal Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org hI vanAdhi Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 161 kA samAdhAna likhe jAyeM to sAre ke sAre saMsAra kA kAgaja bhI kama par3a jAyegA / zAyada rajanIza itanI jyAdA vyAkhyA apane ziSyoM ko jyAdA saMkhyA meM prabhAvita karane ke lie hI kara rahe haiN| maiM nahIM jAnatA zabdoM ke itane jyAdA ulajhAva ke pIche unakA isake alAvA aura kyA uddezya hai ! agara ve buddhijIviyoM kI buddhi ke rakSa para hatAza karake yA unheM harAkara isa pUrNa kA anubhava karAnA cAhate haiM to mere dekhate galatI hI karate haiM kyoMki zabda meM jJAna kahA~ ? jJAna to svayaM meM hai meM anubhava kahA~ ? anubhava to svayaM karanA par3atA hai| tabhI hama usa prasAda koca sakate haiN| hama kitanA bhI par3ha leM, par3ha lene mAtra se kunDalinI jApata mahIM ho sakatI / buddhi eka prakAra se aisA marja hai jisakA jitanA bhI jyAdA ilAja kiyA jAve, marja utanA hI bar3hatA jAtA hai aura rajanIza lage haiM buddhi kA ilAja karane meM isalie kevala moTI moTI bAteM joki AdhAra stambha hai isa sAdhanA ke maiM kesala unhIM para carcA karanA cAha rahA huuN| yaha ThIka hai dera sabera una tamAma paristhitiyoM se gujaranA par3atA hai jina saMskAroM ke dvArA hamArI mAna-saMta hai una saMskAroM se apane Apako mukta karane ke lie hameM pahale unake dvArA bhaTakanA hI hogA / For Private And Personal Use Only mujhe acchI taraha se khUba yAda hai ki jaba meM prANAyAma ke abhyAsa para thA bI miSThA, lagana evaM apane sampUrNa manoyoga ke sAtha tathA zarIra ko bhI bilakula arekara prANAyAma kiyA karatA thA / usameM mujhe jaldI hI acchI saphalatAyeM bhI milI thI yAni meM samaya ke hisAba se kAphI dera taka kuzaMka kara liyA karatA thA / dera taka kuka karane ke pIche meM yaha socA karatA thA ki merI mamatA bAda maiM iant adhika vaha bAgI jiloM se cAra ghanTe binA svAMsa ke bho meM jIvita raha sktaa| hozapUrvaka apane prANoM ko apanI muTThI meM banda karane kI kahIM a samaya kI hogI aura isa samAdhi ko avasthA meM sthAna ko roke rakhe jAne ke kAraNa apaneM kitane svAMtoM ko maiM kyA dU~gA, utanI hI jyAvara jindagI me megI lekina mAMge ko sAmanA ko apane mana meM lAne ke pazcAt merI upa niSyA dhAraNA mere lie garma ho gayI thI / isI prakAra kI bAteM Ajakala yoga ke adhyApaka jo senTrala skUloM meM "yoga Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yoga aura sAdhanA. TIcara" kI haisiyata se haiM batA rahe haiM vaha udAharaNa dete haiM ki AdamI eka minaTa meM itane svA~sa letA haiM to vaha sau sAla jItA hai| kachuA eka minaTa meM itane kama svA~sa letA hai ki 500 sAla jItA hai lekina yadi isa bAta ko hama siddhAnta rUpa meM saca mAne to yaha vaktavya eka kadama bhI Age nahIM cala sakatA kyoMki isa duniyAM meM aise bhI jIva hote haiM jo jyAdA se jyAdA eka do dina ke hI mehamAna hote haiM, itane alpa samaya meM hI ve apanI bacapana, javAnI, buDhApAM tInoM sthitiyoM se gujara jAte haiN| itane se hI samaya meM ve apanI santati bhI paidA kara jAte haiM / agara uparokta siddhAnta saca hotA to unheM apanI sA~seM itanI jaldI lenI par3atI ki vAyu ke tIna AvAgamana ke kAraNa itanI garmI paidA hotI ki unameM AgahI laga jAtI, isa prakAra kI na jAne kitanI-kitanI bAteM hameM samAdhi avasthA se bhramita karatI rahatI haiN| mastiSka ke bala para yadi usakA anubhava kiyA jA sakatA hotA to yaha bAta koI kaThina nahIM thI, vaha to kaThina hI isa kAraNa se hai ki bAta isake viparIta hai| jitanA-jitanA hamArA mastiSka niSkriya hotA jAtA hai utanA-utanA hama usa anubhava ke najadIka apane Apako pAte haiM / Apa kaha sakate haiM ki binA mastiSka ke to hama behozI meM hote haiM / isaliye isa bAta ko jarA gaura se samajheM / - behozI hama usa avasthA ko kaha sakate haiM jisa avasthA meM hamArA mastiSka mana aura hamArA zarIra tInoM hI niSkriya ho jAte hai| jisake kAraNa behozI TUTane ke bAda meM hameM usa gujare samaya ke viSaya meM kucha bhI bAta hamArI yAdadAsta meM nahIM AtI haiN| jabaki kuNDalinI jAgaraNa kI avasthA meM jo sthiti hamAre zarIra kI, :mana ko yA mastiSka kI banatI hai vaha behozI se to bilkula alaga hai kyoMki usameM hamArA mana bilkula ThIka avasthA meM caitanya rahatA hai| jaisAki hamArI jAgRti ko avasthA meM rahatA hai, lekina isa avasthA ko hama jAgRta avasthA bhI nahIM kaha sakale kyoMki hamArA zarIra bilkula mRta prAya rahatA hai| zarIra ke mRta prAya rahane ke kAraNa, Upara se yaha suSuptI kI avasthA lagatI hai| lekina yaha suSuptI kI bhI avasthA nahIM hai kyoMki sote hue 'jo jo anubhavaH svapnoM ke dvArA hote haiN| unameM hama maujUda to hote haiM lekina kevala dRzya rUpa meM, jinako hama. nIMda se uThane ke bAda yAda karate haiM to apane mana ko una svapnoM meM For Private And Personal Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuNDalinI jAgaraNa hI samAdhi dvArA gulAma kI taraha saMcAlita hote hue pAte haiM / nahIM hotA hai, jaisA ki kI avasthA meM hamArA aura jAgRta avasthA ke calatI huyI vRttiyoM ke svapna kI avasthA meM hamArA mana svatantra kartA ke rUpa meM hamArA jAgate huye hotA hai, jabaki kuNDalinI ke jAgaraNa mana jo bhI anubhava karatA hai anubhava ke stara para usameM anubhavoM meM raMcamAtra bhI antara usa samaya tathA bAda meM bhI jaba hama jAgRti meM A jAte haiM karanA kaThina hotA hai| kyoMki usa samaya sabhI taraha se aisA nahIM lagatA ki maiM jo bhI kArya apane dvArA hote hue dekha rahA hU~, ve mere isa sthUla zarIra ke dvArA hI to ho rahe haiM / yahI kamarA hai jisameM maiM dhyAna ko baiThA thA, aba maiM apane zarIra ke sAtha jA rahA hU~ A rahA hU~ yA ananya kaise bhI anubhava / 193 isalie dhyAna rakheM yaha na to jAgRti kI hI avasthA hai aura na hI suSupti kI hI avasthA hai aura na hI tIsarI svapna kI avasthA hai / yaha ina tInoM se alaga aura anUThI cauthI avasthA hai| jisameM AdhI jAgRti hai mana ke rUpa meM aura AdhI suSupti hai zarIra ke rUpa meM / isI avasthA ko ho hamAre AdhyAtma ke anubhavI puruSoM ne turyA avasthA kahA hai / For Private And Personal Use Only isa turiyA ( turyA ) avasthA meM Ate hI hamArA mastiSka jo ki aba taka ir3A aura pighalA se prApta zakti ke dvArA saMcAlita ho rahA thA / aba suSamaNA ke dvArA saMcAlita hone lagatA hai jisake kAraNa se isakI kArya praNAlI meM antara Akara isakI tArkika zakti naSTa ho jAtI hai, tathA sAtha hI isakA prabhAva naravasa sisTama para se bhI haTa jAtA hai jisake kAraNa hamAre mastiSka kA sambandha hamAre sthUla zarIra se samApta ho jAtA hai| suSamaNA nAr3I jo, hamAre sUkSma zarIra kA AdhAra haiM, usake dvArA mastiSka ke prabhAvita hone ke kAraNa hI aba hamAre mastika kA sambandha hamAre sUkSma zarIra se jur3a jAtA hai aura isI kAraNa se isa turyA ke anubhavoM ko vaha apane Apa meM isa prakAra se anubhava karatA hai jaise ki jAgRti kI avasthA meM karatA rahatA hai lekina jaba turyA avasthA se phira hama jAgRti meM Ate haiN| taba yaha socakara ki hamArI deha to isI banda kamare meM jyoM kI tyoM par3I hai jaisI vahIM aba bhI usI hAlata chor3I thI ki hamane sAdhanA meM utarane se pUrva jisa jagaha meM maujUda milI haiM phira konasA zarIra ke bAhara aura kaise gayA thA ? una anubhavoM meM isa banda sthAna Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 yoga aura sAdhanA pahalI bAra vaha akalpanIya sUkSma zarIra hamAre mastiSka ke anubhavoM meM sAkAra ho uThatA hai aura hamArA mastiSka pahalI bAra usa sUkSma zarIra ke astitva ko mAnane ko taiyAra hotA hai| kucha loga sote hue nIMda meM svapna vAle zarIra ko sUkSma zarIra mAnane kI galatI kara jAte haiM yA dUsare loga dhyAna karate samaya binA kuNDalinI jAgaraNa ke hI kisI icchita sthAna para apanI icchA zakti ke dvArA pahu~cane kI kSamatA aicchika zarIra se kara lete haiN| lekina ye donoM hI zarIra sUkSma zarIra nahIM hai / inako hama kramazaH manas, zarIra yA ecchika zarIra kaha sakate haiM lekinaki ye donoM hI zarIra kisI bhI taraha vartamAna ko chor3akara bhUta aura bhaviSya se nahIM jur3ate isalie inakA isa sAdhanA meM koI khAsa mahatva nahIM hai| aksara to aisA hI hotA hai ki svA~sa para se patA nahIM kaba kA dhyAna TUTa jAtA hai jaba hoza AtA hai taba patA calatA hai ki maiM to nIMda meM calA gayA thA athavA jaba baiThA huA nidrita zarIra girane ko hotA hai taba jhaTake se A~kha khula jAtI / sAdhaka kI aisI avasthA sAdhAraNa logoM ko avasthA se to U~cI hai lekina isa avasthA kA usa tUryA avasthA se kisI bhI prakAra kA tathA kisI bhI prakAra se koI bhI sAmaMjasya nahIM hai aura na hI ye kSamatAyeM kisI bhI prakAra se sAdhaka kI unnati meM sahAyaka hotI hai / jaise hama kisI rAjamArga para jA rahe haiM aura calate-calate usa rAjamArga meM se koI anya mArga nikalatA hai| hama anAyAsa hI usa para calane lagate haiN| Age calane para yaha mArga avaruddha ho jAtA hai taba hamAre sAmane do sthitiyA~ paidA ho jAtI haiM / eka to yaha ki hama apanI yahA~ taka kI yAtrA ko sampUrNa yAtrA mAnakara Age kI yAtrA hama na kareM aura hama vizrAma meM A jAyeM athavA usa mArga se lauTakara phira se hama rAjamArga para A jAyeM aura na jAne kitane sAdhaka ina nicalI sthitiyoM ko pAkara apane Apa ko dhanya samajhane lagate haiN| isI prakAra bahuta se sAdhakoM ko binA turyA avasthA Ae ho apane Apako samAdhistha ho nAne kA bhrama ho jAtA hai isalie pratyeka sAdhaka ko ina bhrAntiyoM ko apane mana meM sthAna nahI banAne denA cAhie aura asalI turyAvasthA ko bhI bAra-bAra ajamAnA cAhie, aura jo maiMne usa turyAvasthA ke lie likhA hai ki vaha satya bhI hai yA nhiiN| isako parakha karanI caahie| jaba hara taraha se Apa Azvasta ho jaayeN| kevala taba hI Apa cAheM to For Private And Personal Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuNDalinI jAgaraNa hI samAdhi 165 ArAma meM A sakate haiM yA jyAdA se jyAdA dera taka usa avasthA meM apane Apa ko banAe rakha sakane ke lie apanI kSamatA bar3hAne meM apanA samaya lagA sakate haiM joki isa sAdhanA kA parama uddezya hai / lekina isa avasthA meM Age aura jyAdA sAdhanA karane meM hameM hamArI sAMsArika jimmevAriyA~ bAdhaka banatI haiM kyoMki phira isa sAdhanA meM itanA jyAdA samaya lagane lagatA hai jisake kAraNa gRhastha ko sAtha lekara calanA bar3A kaThina hotA hai lekina yahA~ yaha bhI nahIM samajhanA cAhiye ki hamAre ghara tyAga karane ke pazcAta hamAre pAsa bahuta samaya hameM mila jAyegA / jabaki hakIkata to yaha hai ki roTI banAne aura prApta karane meM hI itanA samaya nikala jAtA hai yA itanA jyAdA zArIrika zrama ho jAtA hai ki bAda meM bace hue samaya meM hama kucha bhI sAdhanA nahIM kara pAte haiM / isI bAta ko dhyAna meM rakhakara isa duniyA~ meM sAdhakoM ne bastI se dUra yoga sAdhanA ko satat cAlU rakhane ke liye Azrama praNAlI IjAda kI hogI, jisameM dasa pAMca ziSya rahate ve apanI sAdhanA meM rata apane gurUjI kI surakSA karate, bastI se bhikSATana karate, bastI meM bhikSATana karake apanI tathA gurUjI ko samayAnukUla rakhane kI vyavasthA rakhate, lekina Ajakala isa praNAlI meM bhI darAreM par3anI zurU ho gayI haiN| jaba se dhandhe meM aura rAjanIti meM lipta guru paidA hone laga gaye haiM kyoMki Ajakala AzramoM meM se bhIr3a ke kAraNa zAnti gAyava ho gayI hai, jo ki sApha taura para isa yuga kA hI prabhAva hai| zAyada isI bAta se dukhI hokara AdhyAtma ke mUrdhanya sAdhaka evaM yuga-dRSTA zrI tulasIdAsa jI ne rAmacarita mAnasa meM likhA hai "kaliyuga kevala nAma adhArA" unake isa vaktavya se bahuta se sAdhaka isa sAdhanA ko zurU karanA hI vyartha samajhate haiM / lekina zrI tulasIdAsa jI kI caupAI kA artha yadi hamane isa taraha se liyA to dhyAna rakhanA hama samajhakara bhI cUka gaye jo samasyA Aja hai, unake sAmane bhI thI lekina phira bhI unhoMne isa mArga ke anubhava ko AkhirI manjila taka apanI svayaM kI sAdhanA karake jAnA thA / nahIM to aisA vaktavya vaha de hI nahIM sakate the| jaba unhoMne apanI isa sAdhanA ke dvArA jJAna prApta ho gayA ki hamAre zarIra ke alAvA anya sUkSma zarIra bhI maujUda hai tabhI ve apane rAma ke sUkSma rUpa meM hone vAle sAkSAta darzanoM para vizvAsa kara sake / jisake kAraNa ve rAma ke paidA hone ke hajAroM sAla bAda bhI unakI bhakti meM lIna ho gaye to hameM dhyAna rakhanA hai ki hama apanI buddhi kI kisI cAlAkI se apane Apako usa anubhava se vaMcita na kara leN| For Private And Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar 166 yoga aura sAdhanA kuNDalinI jAgaraNa ke anubhava ke daurAna maiM apanI sAdhanA meM kina-kima parezAniyoM se yA kisa prakAra ke bhaya se grasta thA aura unako kisa prakAra nirA-' karaNa huA ? yahAM unakA saMkSipta sA byaurA meM anya sAdhakoM ke hitArtha prastuta kara rahA huuN| yaha jAnate hue bhI ki ina rahasya kI bAtoM ko dUsaroM ke sAmane nahIM kholanA cAhiye / kyoMki isa prakAra ke anubhavoM ko apane dvArA pragaTa karane se hamAre mana ke Upara eka aham kA pardA car3ha jAtA hai jisake kAraNa naye-naye sAdhaka ko usake ThIka se calate huye kArya meM bhI, apanA mana bAdhA banakara khar3A ho jAtA hai| isake lie omAnanda jI tIrtha ne sAdhakoM ko cetAvanI dete huye likhA hai jisako koI santa yA asanta, azru ta yA bahuzruta, suvRta yA duvRta nahIM jAnatA / vaha brahma niSTha yogI hai, gUr3ha dharma kA pAlana karatA huA vidvAna yogI, dUsaroM se ajJAta carita rahe anve ke samAna, jar3a ke samAna aura mUka ke samAna pRthvI para vicaraNa kre| "yaM na santaM na cAsantam na zrutaM na bahuzrutam / na suvRtaM na duvRta veva kazcit sa brAhmaNaH / / gUr3ha dharmAzrito vidvAna jJAta caritaM caret / andha vacca jar3a baccApi mUka bacca mahI caret / / yadi sabhI anubhavI isa saMsAra se pITha phera leMge to isa duniyA meM Age Ane vAlI santati ko kauna kisa prakAra se batAyegA lekina omAnanda jI kI bAta asatya nahIM haiM isalie maiM paramAtmA se prArthanA karatA hU~ ki isa pRthvI ke ananya sAdhakoM ke hitArtha isa bAta ko kholane meM vaha merI sahAyatA kareM aura yadi isake atirikta mujhe isake dvArA kisI prakAra ke mere pUrva ke saMskAroM ko bhugatanA likhA ho to vaha bhI jisa prakAra se bhI bhugateM usake lie bhI paramAtmA mujhe hauMsalA pradAna kreN| maiM una dinoM jaba bhI dhyAna para baiThatA thA, zurU meM pahale lambe aura gahare prANAyAma khIMcA karatA thA jo ginatI meM to do tIna hI hote the lekina unameM mujhe AdhA ghaNTA taka laga jAyA karatA thaa| prANAyAma karane ke pazcAt bhI maiM apane usI Asana para binA hile Dule vahIM kA vahIM jJAna mudrA meM baiThA rahatA kA For Private And Personal Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar kuNDalinI jAgaraNa hI samAdhi mora usI avasthA meM A~kheM banda kiye huye, apanI svAMsa para dhyAna keMdrita kiyA karatA thaa| jisameM aksara hamezA hI aisA hotA thA ki merA dhyAna zarIra ke mandara aura bAhara AtI jAtI svAMsa para se patA nahIM kaba haTa jAtA aura jaba merA baiThA huA nidrita zarIra nIMda ke kAraNa girane ko hotA taba usa jhaTake se mujhe hoza AtA thA / jaba mujhe hoza AtA thA taba apanI isa avasthA ko jAnakara bar3A hatAza bhI hotA thA tathA apanI kSamatA para bhI tarasa AtA thA ki kamAla hai ki itanA sAdhAraNa sA kArya bhI maiM saphalatApUrvaka nahIM kara sakatA hai| phira yaha bhI socatA ki yadi yaha kArya itanA sAdhAraNa hotA to isa duniyA ke sabhI loga nahIM kara lete / jaba bahuta tanmayanA ke sAtha baiThatA taba yadi nIMda nahIM AtI to eka aura anya bAdhA khar3I ho jAtI jisameM merA dhyAna patA nahIM kahA~ apanI vRttiyoM ke cakra vyuha meM phaMsA hotA thaa| kitane hI mahInoM meM isI prakAra kI bAdhAoM se grasta rahA / isa sthiti meM jarA sA bhI parivartana kabhI mujhe mahasUsa nahIM huA / una dinoM meM bar3I hI kazamakaza meM rahA karatA thaa| kisI se pUchatA to jabAba milatA kisI anubhavI ke sAnnidhya meM rahakara sAdhanA karo anyathA yadi kitAboM meM likhe ke hisAba se karoge aura bilakula akSara se akSara milAkara pariNAma prApta karanA cAhoge to asaphala hI rhoge| bar3I kaThina mAnasikatA se gujara rahA thA kyoMki mujhe yaha kaise patA mujhe cale ki kauna gurU jar3a hai aura kauna caitanya, aura jinako maiMne apane bacapana meM 15 sAla pahale gurU banAyA thA unakA to usake bAda se Aja taka patA hI nahIM thaa| mujhe eka parezAnI isake atirikta aura bhI thI ki maiM apane ghara tathA apane phoTogrAphI ke vyApAra ko chor3akara dukAna banda karake kinhIM anubhavI sAdhu ke vahAM jAkara unake sannidhya meM rahanA bhI mujhe bar3A muzkila hI thaa| hAlAMki mere mana meM isa bAsa kI bar3I kazamakaza thI lekina phira bhI maiM nitya prati apanI Upara batApI huI kriyA ko kiyA karatA thA aura jaba taka maiM isa kriyA ko nahIM kara letA taba taka pAnI bhI nahIM pItA thA cAhe dopahara hI kyoM na ho jAye / isI prakAra se kucha samaya aura nikala gayA / dukAna para maMgalavAra ke dina sAptAhika avakAza rahatA thA usa dina maiM apanI sAdhanA ke daurAna kucha jyAdA samaya ke lie bAtI jAtI svA~sa para dhyAna rakhakara baiTha jAyA karatA thA / isI prakAra eka maMgala ke For Private And Personal Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 168 www.kobatirth.org yoga aura sAdhanA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dina kA mujhe khyAla hai, dhyAna karate karate samaya zAyada eka ghaNTe se Upara ho gayA apanI jIbha ko ulTI karake usI jJAna mudrA se baiThA thaa| maiMne usa samaya becurI mudrA lagA rakhI thIM jisameM tAluaiM meM Upara kI ora cipakA lete haiM tathA meM apane huA thA, nIMda na Aye isalie pratyeka svA~sa ko rAma nAma ke sAtha hI andara le rahA thA tathA bAhara bhI rAma ke nAma ke sAtha hI use nikAla rahA thA / apanI svAbhAvika gati se vaha A jA rahI thii| mujhe patA thA ki siddhAsana lagAkara apane hAthoM ko lambA karake apane mur3e huye ghuTanoM para rakhakara jJAna mudrA lagAkara baiThane ke pazcAt merA eka inca bhI dAyeM vAyeM jhukanA asambhava thA lekina isI avasthA meM kyA mahasUsa karatA hU~ ki maiM apratyAzita rUpa se apane dAhine hAtha kI ora baiThe-baiThe zukatA hI jA rahA huuN| maiMne apanI A~khoM ko banda rakhe rakhe hI khUba cAhA ki maiM sIdhA raha sakUM lekina apane Apako sIdhA karane kI tamAma kozizeM merI vyartha hI rhiiN| jaba isake bAda aura jyAdA khicAva apane dAhinI ora maiMne mahasUsa kiyA taba maiMne apanI banda A~khoM ko kholane kA phaisalA kiyA ki kyA bAta hai ? maiM kyoM eka tarapha girA jA rahA hU~ / lekina jaise ho maiMne apanI AMkheM kholI; maiM Azcarya cakita hue vagaira nahIM raha sakA / kyoMki merI kalpanA ke anusAra merA zarIra usa samaya kama se kama 20 DigrI taka jhukA huA honA cAhiye thA lekina merI usa dhAraNA ke viparIta merA zarIra bilakula sIdhA hI thA / isameM jarA bhI jhukAva nahIM thA / jaba kucha nahIM samajha sakA taba eka khyAla yaha bhI sere mana meM AyA ki kahIM koI azarIrI mujhe isa zarIra meM se khIMca to nahIM rahA thaa| thor3I sI dera ke lie to maiM bhaya se bhI grasta ho gayA thA lekina jaba yaha vicAra AyA ki jaba taka apanI AMkhoM ko kholane kI kSamatA mujha meM hai / jinako kholate hI merI vaha sthiti bilakula sAmAnya ho jAtI hai to Age jo hogA vaha bhI dekhA jAyegA | matalaba. yaha hai ki mAnasika rUpa se maiM pUrNataH svastha thA / vaha dina bar3e hI ArAma se bIta gyaa| dUsare dina phira vahI sthiti zurU huI / maiM phira dahinI ora jhukane lgaa| maiM bhI taiyAra thA, dekheM kitanA jhukatA hU~ / maiMne apane Apako apanI tarapha se aura DhIla de dI yAni maiMne usa samaya kisI For Private And Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kuNDalinI jAgaraNa hI samAdhi Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166 prakAra kI bAdhA alaga se khar3I katanA ucita nahIM smjhaa| isa kAraNa se zarIra jhukatA hI calA gayA, mujhe jaba lagA ki maiM jo ki 60 DigrI ke samakoNa para baiThA thA / aba muzkila se takhta ke sAtha jisa para maiM baiThA huA thA, mujhameM aura tabta meM 30 DigrI kA koNa honA cAhie yAni meM 60 DigrI jhuka gayA thA yaha bAta jaba acchI taraha se mere jahana meM utara AyI ki Aja to zaMkA kI koI gunjAIsa hI nahIM hai maiMne A~kheM khola dIM / AMkheM kholate hI vaha khicAva samApta ho gayA aura sabase bar3e tAjjuba kI bAta to yaha thI ki maiMne apane zarIra ko bilakula samakoNa kI avasthA meM hI pAyA ! isa bAta para jaba gaura kiyA ki maiM apane anubhava meM itanA jhuka gayA thA lekina, zarIra bilakula bhI nahIM jhukA / kyA bAta hai / sthUla zarIra kA bilakula bhI nahIM jhukanA isa bAta se bhI siddha ho rahA thA, ki yadi merA zarIra itanA jhuka jAtA to jo hAtha mere apane ghuTanoM para jJAna mudrA ke rUpa meM rakhe the ghuTanoM para se haTa jAne cAhie the lekina ve jyoM kI tyoM aba bhI unhIM ghuTanoM para rakhe the isalie mujhe yaha to mAnanA hI par3A ki zarIra nahIM jhukA thA phira kyA huA thA mere hoza meN| tabhI yaha prazna mere mastiSka ke gahare se gahare kone meM kauMdha gayA lekina usa samaya kisI bhI tarapha se koI jabAba maiM prApta nahIM kara sakA / to bilakula bhI For Private And Personal Use Only jisa prakAra se pustakoM meM par3hA thA usa hisAba se yadi mere zarIra ke sUkSma svarUpa svataH hI girane ko thA to vaha binA kuNDalinI ke jAgRta huye vaha kisa prakAra se vaha sthUla se alaga huA ? merI samajha meM ThIka se kucha bhI nahIM AyA / usI dina yahA~ ke purAne lakSmaNa maMdira meM eka vRddha bAbA jo ki yahA~ nitya prati rAmAyaNa para kathA karate haiM, jinako isI kAraNa se rAmAyaNI jI ke nAma se bhI pukArate haiM, unake sAmane jAkara akele meM maiMne apanI zaMkA rakhI lekina unhoMne apanI satyatA kA pradarzana karate huye kahA ki mujhe isa prakAra kA koI anubhava nahIM huA hai isalie maiM nahIM kaha sakatA ki yaha kyA thA yA isake bAda aura kyA hone vAlA hai, lekina lagatA aisA hI hai ki yaha sthUla zarIra se sUkSma zarIra ke alaga hone kI hI taiyArI thI / isI aspaSTa sI sthiti ko apane mana meM lie maiM apane ghara vApisa A gayA thA / usa dina ke bAda zAyada bheda khola dene ke kAraNa se vaha kriyA phira kucha dina nahIM huii| do cAra dina bAda maiM svayaM bhI phira Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 yoga aura sAdhanA usI sthiti ko pAne kI apanI tarapha se cAha bhI karane lagA thA lekina phira bhI koI khAsa saphalatA hAtha nahIM lgii| . karIba pandraha dina bAda phira vahI usI prakAra kI sthiti banI, lekina koI isase jyAdA yAtrA Age nahIM bar3ha sakI jaba kAphI dinoM taka isa sthiti meM koI anya nayA pana nahIM AyA taba dhIre dhIre mere mana meM koI vizeSa Agraha isa sthiti ke prati nahI rahA thA, kabhI thor3I bahuta ho bhI jAtI thI kabhI nahIM bhI hotI thI, isI taraha eka sAla ke karIba aura gujara gayA / abhI pichale sAla 1982 meM jUna mAha kI 14 tArIkha ko aMgarI kI zAradA pITha ke jagadgurU zaMkarAcArya apane cartumAsa pravAsa ke lie dillI jAte haye bharatapura eka rAtri ko yahA~ ruke / dUsare dina dopahara ko unhoMne bharatapura ke nagara seTha zrI santoSI nAla jI ke yahA~ Ama sAdhakoM ke hitArtha vicAra saMgama kA eka kAryakrama 3 baje se 4 baje sAMya taka rakhA thaa| mujhe jaba isakI jAnakArI huI to maiMne turanta apanI zaMkAyeM tIna cAra pRSThoM meM likhI aura samaya para pahu~ca gayA / unake samakSa karIva do tIna sau AdamI vahA~ upasthita the lekina unameM jyAdAtara yA to saMvAdadAtA the jo isa deza meM ho rahe dharmAntaraNa ke Upara unake vicAra jAnanA cAhate the / kucha aise the jinako apane kitAbI jJAna kI khujalAhaTa ho rahI thI jo apane jJAna ko baghArakara apanI khujalI miTA rahe the, kama se kama sAdhaka to unameM nahIM the / maiMne jaba apane likhe hue pRSTha unheM diye, ve sabase pahale unako hI par3hane lage, karIbI pA~ca minaTa bAda hI unhoMne mujhe usa bhIr3a meM se sabase Age izAre se bulAkara apane tasta se bilakula saTakara baiThane kA Adeza diyA / maiM unake takhta ke nIce hI isa taraha se baiTha gayA ki paira takhta ke andara hI ghusa gaye the, isa sthiti meM unake cehare se merA ceharA kevala do DhAI phITa kI dUrI para hI thA / maiM soca rahA thA ki maiMne jo zaMkAyeM likhI haiM ve zAyada sabake sAmane carcA karane yogya nahIM haiM / isalie inhoMne mujhe apane pAsa bulAkara biThA liyA hai / phira unase merI isa prakAra bAta cIta huI zrI zaMkarAcArya jI-tumheM kisane batAyA, yaha saba karane ko ? maiM-maiMne kahA, "kucha to pArivArika saMskAra tathA kucha zrI omAnaMda For Private And Personal Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuNDalinI jAgaraNa ho samAdhi omAnanda jI tIrtha kI "pAtaMjali yoga pradIpa" ke par3hane ke bAda, maiMne svayaM hI zurU kara diyA / zrI zaMkarAcArya jI --tuma kyA vyavasAya karate ho tathA tumhAre kitane bacce haiM ? maiM- maiM phoTogrAphI karatA hU~ tathA tIna bacce bhI haiM / zrI zaMkarAcArya jI - tumheM patA hai, tuma kitane kaThina mArga para cala rahe ho ? isameM mRtyu kA hara samaya sAmanA hotA rahatA hai / agara kisI dina kucha ho gayA to kauna saMbhAlegA ? isalie isako jAnane vAle kisI ko gurU banAo nahIM to samajha lo muzkila tumhAre sAmane hI hai / - kahA~ se paidA karU, gurU 1 merA to itanA kahanA thA, unakI AMkheM merI AMkhoM se TakarAyIM, kama se kama 75 varSa ke ve, rahe hoMge lekina kitanI tIkSNatA thI unakI AMkhoM meM, mujhe khUba acchI taraha se yAda hai, agara mere isa uparokta uttara meM kahIM bhI, jarA sI bhI kamajorI hotI to maiM kisI bhI hAlata meM apalaka unakI najara kA sAmanA nahIM kara sakatA thA / kama se kama eka minaTa taka unase merI A~kheM milatI rahIM, yaha eka minaTa kitanA lambA thA aura kaise maiM yaha saba jhela gayA, paramAtmA hI jAnatA hai / jaba itanA samaya nikala gayA taba bar3e hI saumya prakRti meM Akara unhoMne phira se bolanA zurU kiyA / zrI zaMkarAcArya jI ---kauna se Asana se baiThate ho ? maiM- siddhAsana se baiThatA hU~ / zrI zaMkarAcArya jI - isa Asana ko chor3a do / padmAsana se baiThA karo saphalatA milegI / itanA sunane ke pazcAta merA hausalA kucha bar3hA aura maiMne abhya zaMkA meM For Private And Personal Use Only 201 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 yoga aura sAdhanA jo pRSThoM meM likhakara do thIM, unake bAre meM unhoMne kahA ki, "ve svataH hI nirmUla ho jAveMgI, unakI cintA mata kro| maiM unake sAnnidhya meM se phira apanI jagaha para Akara baiTha gayA / maiM apane Apako unake dvArA dIkSita kiyA huA sA mahasUsa karake 'dhanya ho rahA thA aura soca rahA thA, itanI sI bAta ke pIche maiM itane dinoM se bhaTaka rahA thA, calo aba hI shii| dUsare dina maiMne Asana badala liyA aura kAphI joza kharoza ke sAtha meM apanI sAdhanA meM baiThA lekina bahuta aphasosa hubhA, isa bAta ko jAnakara ki merI yAtrA meM jarA sA bhI antara nahIM AyA thaa| mere anubhava ke hisAba se yAni kuMbhaka ko gaharA khIMcate hI jaba samaya tIna minaTa ke lagabhaga pahu~catA to jo asahanazIla prANoM kI Takkara mastiSka meM mUlAdhAra se jAkara lgtii| ThIka usI samaya merA mUtra nikalane ko hotA / ina donoM kAraNoM kI vajaha se mujhe kuMbhaka kholane ko bAdhya honA par3atA thA / Aja bhI vahI saba huA thA / bahuta haiMrAna bhI thA ki kaise hogI kuNDalinI jAgRta kaise sUkSma kA sAkSAtkAra hogA ? jagadguru se milane ke 'pazcAta bar3I AzA baMdhI thI lekina vaha bhI Aja pUrNataH dharAzAyI ho gyii| tIsare dina yAni 16 jUna ke prAtaH jaba maiM apanI sAdhanA para thA, maiM apane purAne Asana para hI A gayA, prANAyAma khIMce sthiti bilkula vahI, kahIM koI badalAva nahIM AyA / prANAyAma ke bAda jaba maiMne apanI A~kheM banda kiye hI apanA Asana bolA aura vahIM usI tasta para zavAsana meM maiM leTa gayA, kyoMki omAnanda jI ne likhA hai ki yadi baiThane se prANoM kA suSamaNA meM utthAna na ho to zavAsana meM leTakara karane se kriyA jaldI ghaTa jAtI hai, aura dhyAna karane lgaa| __ maiM nahIM kaha sakatA ghar3I ke hisAba se usa samaya kitanA samaya bItA hogA mujhe bar3A bhArI zora sunAI par3ane lagA mujhe mere kamare ke bAhara se kisI Traka yA kisI anya bhArI vAhana ko gaDara-gaDara kI sI AvAja A rahI thI, lekina kucha kSaNoM ke pazcAta hI maiMne pAyA vaha AvAja kamare ke bAhara se nahIM balki mere zarIra meM hI ho rahI thI, gaura karane para AvAja kA svarUpa kucha isa prakAra kA lagA jaise kisI suraMga meM se hokara bahuta tejI se nikalatI pAnI dhArA ke dvArA usameM par3e hue moTe-moTe patthara jaba lur3hakate hue garjana tarjana so karate haiM, kucha isI For Private And Personal Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuNDalinI jAgaraNa hI samAdhi 203 prakAra kA bhArIpana lie teja zora maiM suna rahA thA aura jyAdA khyAla meM lAne para maiMne spaSTataH jAnA ki yaha ghaTanA mere citta leTe hone kI dazA meM, merI rIr3ha kI haDDI meM ghaTa rahI hai| jisameM kucha na kucha nIce se Upara kI ora tejI se zora karate hue pravAhita ho rahA hai / jaba mere khyAla meM ror3a kI haDDI kI bAta mAyo to mujhe yaha bhI samajhate dera nahIM lagI ki ho na ho zAyada suSamaNA meM prANa car3ha kara Upara jA rahe haiN| itanA saba kucha mere binA kucha kie hI ho rahA thaa| ThIka isa vicAra ke Ate hI mana meM vicAra AyA ki aba nIce kaise utareMge, basa yahI vicAra mere bhaya kA kAraNa bnaa| isake pahale koI bhaya mujhe nahIM thA aura isa vicAra ke Ate hI jo zora Upara car3hate hue ho rahA thA madvima ho gayA tathA jo mujhe apane meruraNDa meM bar3hatA pratIta hone lagA thA vaha aba utaratA huA pratIta hone lgaa| aba maiM aise bhavana meM thA jisakI dUsarI tIsarI maMjila kI sIr3hiyoM para maiM khar3A thaa| nIce pairoM kI tarapha se Ate huye ekAza ko maiM dekha rahA thA / maiMne khUba jora lagAyA ki maiM kahA~ A gayA hU~ ? zora vagairahA saba banda the lekina samaya maiM kucha bhI nahIM pAyA, thor3I dera bAda jaba maiM svayaM bor3A hoza meM AyA to svAsa ko calate pAyA, aisA lagA ki pahale se ye banda thI, basa aba hI zurU huI hai, merI A~kheM khulI thI aura ki maiM leTA huA thA, tathA TA~goM kI tarapha se apane banda kamare meM AtI huI rozanI mujhe usa samaya dikhAI de rahI thii| vaise to maiM apane Apako usa samaya pUrI avasthA meM jAgRta mahasUsa kara rahA thA lekina apane kamare ke isa rozanadAna ne batA diyA ki maiM dhIre-dhIre hI jAgRta huA hU~, yahI kAraNa hai ki jaba maiM arddha jAgRta thA to isa rozanadAna tathA apane hI kamare ko sahI rUpa se pahacAna nahIM pAyA yA kucha kA kucha samajha gayA thA / bAda meM muzkila se do minaTa bItate bItate maiM pUrNataH svastha evaM jAgRta thA isalie maiMne socA aba uThanA cAhie lekina isa uThane vAle zabda ko kriyAnvita karane ke lie jaise hI maiMne uThane kI koziza kI, merI pITha kI haDDiyA~ kucha AvAja karane lagIM aura aisA lagA ki merI tamAma haDDiyA~ jAma ho gayI hai paira jaba sikor3e taba to aura bhI parezAnI aayii| dhIre-dhIre uThakara baiTha gyaa| sAre hAtha paira Upara nIce kiye, kamara idhara-udhara ghumAI taba kahIM jAkara zarIra sAmAnya bnaa| For Private And Personal Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2.4 yoga aura sAdhanA eka bAta aura mujhe Azcaryacakita kara rahI thI ki itanA zora huA thA mere kAnoM meM lekina kamare ke bAhara ghara ke kisI bhI sadasya ko isakI khabara nahIM thI, maiMne isakA kAraNa bhI vahI jAnA, ye sArA kA sArA zora, anubhUtiyA~ kevala maiMne hI anubhava kI thIM, inakA kisI bhI anya vyakti se koI sambandha nahIM thA bhale hI vaha mere bagala meM hI kyoM na leTA hotA, use isakA kucha bhI patA nahIM cltaa| isa anubhava ko maiM kyA koI bhI karatA, jIvana bhara kaise bhUla sakatA thA aura cUki mere jahana meM saiddhAntika rUpa se sArA kucha pahale se thA isaliye jaba se yaha ghaTanA ghaTI taba mere lie aisI koI zaMkA yA kAraNa nahIM bacA thA jisakI vajaha se maiM apanI kuNDalinI ke jAgaraNa ko jhuThalA sktaa| kamare meM se nikalakara sabase pahale ghar3I para najara DAlI ATha bajakara pAMca minaTa huye the / isakA matalaba, Aja maiM pUre do ghaNTe bAda hI kamare se bAhara nikalA thA / maiMne jaldI hI apane kapar3e pahane merA nivAsa jo ki bharatapura kile ke andara hai, vahA~ se calakara kile meM hI rahane vAle zrI zyAmAzaraNa jI zAstrI ke pAsa pahu~cA, unase maiMne apane ATha baje ke samaya ke bAre meM jAnanA cAhA to unhoMne batAyA ki usa samaya mere Upara mArakesa lagA thaa| maiMne jaba isako aura khulAsA karane ko kahA to bole ki usa samaya durghaTanA meM prANoM kA bhaya, nukasAna, mRtyu tulya kaSTa hone kA yoga banatA hai| bAda meM haradeva jI ke mandira ke zrI jugala kizora gosvAmI jI se bhI bAteM kI to unhoMne bhI vahI bAteM batalAyIM / maiMne unase usa samaya ke mere se sambandhita grahoM va nakSatroM ke hisAba se samayacakra banAkara dene ko kahA / jo Aja bhI mere pAsa maujUda hai / yaha to mujhe bhI laga rahA thA ki maiM mauta ke muha se hI vApisa usa samaya AyA thA lekina kisane sahAyatA kI mujhe vApisa lAne meM ? paNDitoM ke anusAra to mere lie graha sthiti turanta kucha samaya pazcAt sahAyaka huye the| ___mere mastiSka ne bAda meM yaha niSkarSa nikAlA ki merI mRtyu honI hotI to vaha Aja hI isa prathama anubhava ke daurAna hI ho jAtI aura Aja aba jabaki usa anubhava ko mere zarIra aura mana ne hozapUrvaka jhela liyA hai taba phira bhaviSya ke bAre meM kyA cintA krnii| For Private And Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuNDalinI jAgaraNa hI samAdhi 205 yahI socakara maiM dUsare dina phira se taiyAra thA apanI sAdhanA meM utarane ke lie, lekina eka parivartana aba maiMne apane kAryakrama meM kara diyA thA jisa kAraNa se aba maiM zurU ke prANAyAmoM ko karane kI bajAya aba sIdhe hI dhyAna meM utarane ke lie zavAsana meM leTa gayA thA, AtI jAtI svAMsa para dhyAna rAma nAma ke sAtha kaba taka calatA rahA, kaba baha banda ho gayA yaha mere khyAla meM nahIM raha skaa| bahate hue pAnI ke dvArA cubuka-cubuka ko sI AvAja Ayo taba mujhe patA calA ki phira vahI kala kI sI sthiti ho rahI hai lekina Aja bhArI zora nahIM thA balki Aja eka naI bAta huI thii| kala merudaNDa ke andara hokara jisa cIja ne Upara kI ora dabAva ke sAtha car3hane kI koziza kI thI, vaha Aja bar3e ArAma se bahuta hI zIghra binA kisI dabAva ke merudaNDa se Upara kI ora jAkara merI khopar3I meM bhara gayo itanA saba hone meM mujhe kisI bhI prakAra kI tIkSNatA yA muzkila nahIM AyI jisake kAraNa mujhe aba taka saba kucha sAmAnya sA hI laga rahA thaa| zurU meM jo pAnI ke bahane kI AvAja mere zarIra meM ho rahI thI aba usakA sthAna eka vicitra sI sanasanAhaTa ne le liyA thA / thor3I sI dera bAda hI vaha sanasanAhaTa vahuta teja mahasUsa hone lagI, basa isameM tejI Ane ke sAtha hI maiMne camarakAra svarUpa mahasUsa kiyA ki maiM takhta para biche hue bistara para leTI huI avasthA meM se hI uThakara kamare kI chata se TakarAne se apane Apako kisa prakAra se ro| itanA soca hI rahA thA ki tejI se maiM usI avasthA meM chata meM se pAra nikalakara khule AsamAna meM A gayA thaa| chata meM se Upara nikalane kA mujhe bar3A bhArI tAjjuba ho rahA thA isake thor3I dera bAda hI maiMne apane Apako kamare ke andara usI takhta se do phuTa Upara havA meM adhara pAyA / thor3I dera taka maiM usI adhara avasthA meM zavAsana kI sthiti meM rahA / phira bahuta dhIre-dhIre maiM do phuTa nIce takhta para utara gyaa| jaise hI maiM takhta para utarA ThIka usI samaya merI banda A~kheM khula gayIM aura taba hI maiMne apanI svAMsa aura hRdaya kI dhar3akana ko zurU hote mahasUsa kiyA merI A~khoM ke khulane meM aura dhar3akatoM ke zurU hone ke bIca meM samaya kA koI antara nahIM thA / maiM yaha apane hoza meM usa samaya nahIM rama sakA ki mere sUkSma zarIra dhAraNa karake havA meM Upara uThane ke pazcAta merA takhta para par3A huA sthUla zarIra usa anubhava ke daurAna kisa For Private And Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 206 avasthA meM thA / www.kobatirth.org yoga aura sAdhanA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir usa samaya jo bhI bAteM maiMne apane hoza meM anubhava kI thiiN| maiM kevala unhIM ko likhane kA utsuka hU~ / hAlAMki ina bAtoM ko siddha karane ke lie mere pAsa koI sabUta nahIM hai, lekina mujhe isakI cintA bhI nahIM hai kyoMki jo bhI vyakti isa kriyA ko apanAkara sAdhanA karegA vaha to jAna hI legA aura jahA~ taka vaijJAnikoM kA savAla hai Aja kI paristhitiyoM meM isako unake samakSa siddha karanA asambhava hai| kyoMki apane mAnasika stara para huye sukSma zarIra ke anubhavoM ko unake samakSa peza karanA sambhava kama se kama Aja kI vaijJAnika paridhi meM nahIM hai / tIsare dina bhI usI prakAra se kAryakrama huA / ava bhaya to thA hI nahIM isaliye maiMne Aja apane mana meM icchita sthAna para jAne kI dhAraNA usI sUkSma zarIra ke dvArA kI lekina asaphala rahA aura apane icchita sthAna para pahu~cane kI vajAya kisI bhayAnaka sI jagaha pahu~ca gayA / isI prakAra nitya hI naye-naye anubhavoM ke sAtha merA kAryakrama ho rahA thA eka dina apanI sAmAnya avasthA meM maiMne socA ki maiM gRhasthI hU~ / Aja nahIM to kala merA brahmacarya avazya hI TUTa jaaegaa| kyA usake bAda yaha kAryakrama banda ho jAyegA ? una dinoM to nahIM lekina kAphI dinoM bAda yaha spaSTa ho hI gayA ki brahmacarya dvArA vIrya kA kSaraNa rokanA bahuta hI jarUrI hai anyathA yaha kArya zarIra meM vIrya kI kamI ke kAraNa yaha rAstA vidhivata hokara avaruddha ho jAtA haiM / rahA thA ki merI kuNDalinI kA jAgaraNa nahIM kara sakatA thA / aba to jitanI dera mujhe citta meM bar3I Ananda - isa saMsAra kA pratyeka Ananda maiM apane mana meM phUlA nahIM samA itanI AsAnI se hogA. maiM to kalpanA bhI dera maiM usa avasthA yA sUkSma zarIra meM rahatA utanI dAyI sthiti rahatI thI, jisake Ananda ke pIche mujhe bhI phIkA lagane lagA thA merI sadA yahI icchA rahatI taka maiM usa sthiti meM raha sakUM, lekina maiMne hara bAra sthUla zarIra ke prati merA dhyAna jAtA, sUkSma svarUpa meM vApisa A jAtA aura hara bAra isa avasthA ke milatA, jo do cAra minaTa meM hI ThIka ho jAtA thA / isI prakAra anaginata bAra thI ki jyAdA se jyAdA dera pAyA ki jaise hI mana meM apane miTa jAtA aura turanta hI sthUla pazcAta mujhe merA zarIra jAma For Private And Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar kuNDalinI jAgaraNa hI samAdhi 207 sUkSma ke anubhava maiMne kiye aura aba bhI cala rahe the jinameM kabhI-kabhI to bar3e-bar3e grantha mere sAmane Ate ve bar3e purAne kAgajoM ke the lekina maiM unakA eka bhI akSara koziza karane ke bAvajUda bhI nahIM samajha sakA / anya kisI dina ke anubhava meM maiM kisI mandira meM darzana karane pahu~ca jAtA aura kabhI bar3I sundara pratimA mere samakSa hotii| isa prakAra ananya anubhavoM ko thor3e-thor3e se dinoM ke antarAla para kara rahA thA / merA mana ina anubhavoM ko pacA nahIM pAtA jisake kAraNa se bAtacIta meM kisI na kisI taraha se zabdoM ke dvArA dUsaroM ke sAmane prakaTa ho hI jAte the| yaha mere mana ko kamajorI thI zAyada isake hI kAraNa se bAda meM merA yaha kArya honA banda ho gayA, bahuta dinoM taka parezAna rahA ki kyA bAta ho gayI ? maiMne to kabhI koI durupayoga bhI nahIM kiyA lekina eka dina phira vahI saba kAryakrama huA, usa dina to maiM itanA U~cA leTe-leTe calA gayA ki pRthvI hI gole ke samAna mujhe mere nIce dikhAI dene lgii| phira vahI mana kI bAta ki kahA~ pRthvI aura kahA~ merA zarIra? basa apane zarIra kA khyAla Ate hI prANa suSamaNA se iDA piMghalA meM utara Ae aura maiM sAmAnya ho gayA / hA~ eka bAta aura jaise hI merI A~kheM khulatIM aura apane par3e haye zarIra para dhyAna jAtA to do bAteM hamezA eka sI avasthA meM pAtA thA / pahalI yaha ki mana meM kAma vAsanA na hone para bhI maiM apanI kAmaindriya ko sUkSma se sthUla meM praveza karate hI uttejita avasthA meM pAtA thA tathA dUsare merA sthUla zarIra hara bAra mujhe jAma huA milatA thaa| usake bAda bhI kucha mahinoM taka kabhI lagAtAra kabhI ruka-rukakara, kabhI halke, kabhI bhArI anubhava hote rahe, lekina bIca-bIca meM kucha bAdhAyeM A jAtI thIM, jaba bhI koI thor3I sI bhI naI bAta mere samakSa AtI kisI na kisI prakAra se vaha mere hI dvArA muMha se bAhara nikala jaatii| jisakI vajaha se hI zAyada merA mana usake aham se bhara jAtA, kyoMki jo naI bAta jisa kisI ko bhI batAtA thA vaha usase prabhAvita huye bagaira nahIM raha sakatA thA, jisakI palaTa mere hI mana para hotI thii| mana para jaba taka vaha prabhAva rahatA thA, kama se kama taba taka to vaha kArya For Private And Personal Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 206 yoga aura sAdhanA banda hI rahatA thA, bAda meM jaba maiM nirmala mana hotA taba vaha phira se hone "lagatA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mere sAmane bar3I muzkila yaha thI ki isa samAja meM rahakara dinabhara maiM * saikar3oM logoM se milatA kahIM na kahIM, kisI na kisI taraha se satsaMga chir3a hI jAtA aura phira ve bAteM svataH hI bAhara nikalane lagatIM aura yaha jAnate hue bhI ki phira parezAnI hogI lekina maiM to sadAM asaphala hI rhaa| hAlAMki maiMne bahuta acchI taraha se yaha bhI par3ha rakhA thA ki ina bAtoM ko prakRti kA rahasya samajhakara pragaTa nahIM karanA cAhie, anyathA ina zaktiyoM ke khoye jAne kI hI sambhAvanA hotI hai| isa prakAra ke anubhava hone ke pazcAta mere mastiSka meM isa AdhyAtma ke bAre meM jitane bhI saMzaya ve saba samApta hI ho gaye kyoMki maiMne svayaM apane zarIra se bAhara nikala kara kitanI hI bAra dekha liyA thA aura isakI vajaha se hI hamAre bhAratIya saMskRti ke jitane bhI stambha haiM mere sAmane svataH hI spaSTa ho cuke the unameM cAhe punarjanma kA siddhAnta ho yA marane ke pazcAta ve anya kisI prakAra kI yoniyoM meM jIva ke vidyamAna rahane kA | Aja bhI satya nikalatI haiM lekina eka zaMkA avazya una dinoM mujhe rahI thI, ki jaba kuNDalinI jAgRta avasthA meM hai nAnA prakAra se mujhe devatAoM ke bhI darzana ho cuke haiM apane zarIra se nikala kara kabhI bahuta dUra Usara taka yAtrA kI hai to kabhI tejI ke sAtha vahIM leTe'leTe usa takhta meM se nIce pAra hokara jamIna ke andara bhI samA gayA, isake sAthasAtha dhyAna kI paripakva avasthA meM AI huI bAteM lekina maiM na to kisI bhI anya dUsare sUkSma zarIra ko dekha sakatA hU~ aura na hI kisI dUsarI AtmA se samparka sAdha sakA hU~, isake jabAba meM maiMne aba apane mana meM vicAra kiyA taba una dino mere mana meM se do uttata ubhare the / eka to yaha ki abhI maiM gRhasthI haiM aura dUsarI AtmAoM se agara samparka sAdhA gayA to ve mere gRhastha meM upadrava hI kareMgI / zAyada isa bhAvanA kI vajaha se hI una anubhavoM ke daurAna dUsarI AtmAoM se usa samaya meM dUra hI rahA hoU~gA, dUsarA kAraNa zAyada yaha thA ki apanI sAdhanA ke lie zurU se Akhira taka meM do ghaNTe se jyAdA kabhI bhI samaya nahIM de pAtA thA / jaba ye bAteM mere samajha AyIM to ina donoM bAtoM meM -gRhasthI eka aisI kar3I thI ki mujhe apanI sAdhanA ko Age bar3hAne meM bAdhaka bana For Private And Personal Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (aMgerI ke jagadguru zaMkarAcArya jI ke sAtha lekhaka yoga viSaya para vArtAlApa meM lIna ) For Private And Personal Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar kuNDalinI jAgaraNa hI samAdhi 206 rahI thii| kitanI hI bAra isa vyavasthA para ulaTa-palaTa kara socA lekina isakA koI bhI upAya maiM Aja taka nahIM soca sakA hU~, kyoMki gRhastha ko chor3akara sAdhanA karake phala prApta karane vAle isa duniyA~ meM bahuta haiM, unakI koI kamI nahIM haiM aura yaha bhI ThIka hai sAdhaka ko eka aisA samaya AtA hai jaba use ina sAMsArika saMbaMdhoM ke prati virakti usa athAha AdhyAtmika khajAne kI tulanA meM A jAtI hai, lekina isa saMsAra ko tyAga karanA vyartha hI hogA kyoMki binA isa saMsAra kA AdhAra banAye anya sAMsArika mAnavoM kA bhalA bhI nahIM kiyA jA sakatA hai aura isI kAraNa se kAlAntara meM bhArata bAkI aura saMsAra se pichar3a gayA kyoMki jo ina zaktiyoM kI sAdhanA meM laga jAtA thA vaha to samAja chor3a detA thA, samAja ke lie jo kucha kara sakate the ve to una anubhavoM meM khokara samAja ko tilAMjali dekara cale gaye the aura unake jAne ke bAda to yahA~ bacI thI kevala kIcar3a / kucha dinoM bAda mere samakSa kucha naI bAteM ghaTita huyIM / ina ATha-dasa mahInoM ke daurAna maiM bar3I jaldI-jaldI bukhAra se pIr3ita rahA tathA inhIM mahInoM meM mere mira meM tathA dAr3I ke bAloM meM sapheda bAloM kI apratyAzita bar3hotarI huI tathA chAtI meM bhI darda rahane lagA / jaba ina bAtoM kI gaharAI meM gayA to yAda AyA, sUkSma ke anubhavoM ke pazcAt garIra ke jAma ho jAne ke pIche kyA kAraNa the; kyoMki jaba meM zarIra meM hI nahIM thA usa samaya yaha zarIra mara hI to gayA thA usameM kucha na kucha to kamI avazya ho hI jAnI thI, isameM Azcarya kI bhI kyA bAta hai; kucha logoM ko yahA~ yaha zaMkA uTha sakatI hai yadi jaba eka bAra hRdaya kI dhar3akaneM banda ho gayIM taba dubArA se unako calAnA kisa prakAra se saMbhava ho sakatA ThIka yahI zaMkA mere sAmane pichale dinoM jaba maiMne eka yoga sAdhanA zivira kA Ayojana kiyA thA usakI pravacana zRMkhalA ke daurAna eka TreniMga karane vAle DAkTara ne uThAI thI taba maiMne usase yahI kahA thA, ki itanA to Apa bhI jAnate haiM, ki hRdaya kI cAra dhar3akanoM meM kabhI-kabhI eka dhar3akana gAyaba ho jAtI hai jaba AdamI apane hRdaya kI dhar3akanoM kI lagAtAra kar3iyoM meM se eka kar3I ke TUTane ke pazcAt jindA raha sakatA hai, apane jIne kI lalaka ke kAraNa yA apano For Private And Personal Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 210 yoga aura sAdhanA icchA zakti ke kAraNa isI prakAra se vaha dhar3akanoM kI usa lagAtAra kar3I ke jyAdA dera taka TUTe rahane ke pazcAt kyoM nahI jIvita raha sakatA ? yaha ThIka hai lohe kI jaMjIra kI eka kar3I yadi TUTa jAtI hai to vaha phira se eka na hokara do ho jAtI haiM, jisake kAraNa aba dUsarI jaMjIra kA samparka hamezA ke lie pahale se TUTa jAtA hai, usI prakAra hRdaya kA saMbaMdha bhI jIvana se TUTa jAnA cAhie thA lekina eka dhar3akana ke bIca meM se gAyaba hone ke pazcAta bhI vaha jIvita rahatA hai to phira vaha usa zRMkhalA meM se aura jyAdA dhar3akanoM ke gAyaba hone ke bAda bhI usake jIvita rahane ko hama asaMbhava kI zreNI meM kaise mAna sakate haiM aura yahI hai hamArI icchA zakti kA kamAla, jisake kAraNa hama mara kara bhI jIvita ho jAte haiM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaba insAna havAI jahAja se pairAguTa lekara kUdatA hai aura jaba taka usakA pairAzUTa nahIM khulatA hai jisake kAraNa vaha pRthvI kI tarapha lohe ke gole kI taraha se giratA hai to patA hai kitanI dhar3akaneM usake hRdaya kI gAyaba ho jAtI haiM lekina icchA zakti hI hai jo use jindA rakhatI hai| ThIka vahI icchA zakti jo hameM yahA~ isa jIvana meM lAI hai aura yahI icchA zakti isa zarIra meM hameM jaba taka banAye rakhatI hai taba taka ki zarIra bilakula hI hamAre Thaharane lAyaka nahIM raha jAtA hai| Ajakala to vijJAna ne bhI prayoga karake yaha jAna hI liyA hai ki hRdaya ke banda ho jAne ko hI mRtyu nahIM mAna liyA jAnA cAhiye jaba ki mRtyu to taba mAnI jAtI hai jaba mastiSka kI kArya vidhi kAma karanA banda kara detI hai / isa prakAra se hama dekhate haiM ki kuNDalinI jAgaraNa ke samaya hamArI zArIrika gatividhiyA~ aura yahAM taka ki iDA pighalA se saMcAlita yaha hRdaya bhI banda ho jAtA hai lekina hamArA maStika jo ki suSamaNA ke dvArA caitanya rahatA hai hamArI samAdhista avasthA se hoza meM Ane ke bAda dubArA jIvita hone kA kAraNa banatA hai / isI bAta ko ThIka se samajhane ke lie hameM prArthanA kA anubhava svayaM hI karanA hogA kyoMki binA anubhava svayaM ke kiye, Apako koI kitanA hI samajhA de, sote kI taraha bhI Apako pATha raTAyA jAve lekina Apake bhItara utaregA hI For Private And Personal Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuNDalinI jAgaraNa hI samAdhi 211 nhiiN| isake sAtha hI eka bAta aura, jisa vyakti ne kuNDalinI jAgaraNa karake suSamaNA meM prANoM ko praveza karAne ke anubhava svayaM kara liye haiM, vahI vyakti Age aura kucha saMbhAvanAoM ko ghaTita karane kA adhikArI raha jAtA hai kyoMki isa prakAra ke vyaktiyoM ke citta tamAma zaMkAoM se nirmala ho jAte haiM aura nirmala citta hI to mukti kA adhikArI hotA hai to dhyAna rakhanA, prArthanA kA anubhava hI hameM mukti kA mArga dikhA sakatA hai, isa anubhava ke binA hameM mukti kI bAta ko samajhanA hI muzkila hotA hai isaliye dhyAna rakheM ora dhyAna karake hI dhyAna kreN| For Private And Personal Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org adhyAya 14 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samaprajJAta ke cAra bhedoM ke bAda asamaprajJa ta kI jhalaka yadi Apake hAthoM meM choTe-choTe baccoM ko ginatI sikhAne vAlI yA pahAr3A sikhAne vAlI vaha choTI sI pustaka de dI jAye aura kahA jAye ki isameM ikAI se lekara "dasa zaMkha" taka kI ginatiyoM kA ullekha hai, kyA ? Apane apane jIvana meM itanI ginatiyAM par3hI haiM? yA eka se lekara dasa zaMkha taka kI ginatiyAM apane hAtha se likhI haiM ? isake uttara meM Apa sIdhA sA uttara deMge, 'araba, kharaba yA zaMkha taka ginatI jAnane ke lie svayaM apane hAtha se utanI ginatI likhanA kataI jarUrI nahIM hai / jaba maiMne hajAra taka ginatI likha lIM, par3ha lIM aura jAna lIM haiM to phira Age kI ginatI na hone kI zaMkA hI mana meM nahIM uThatI, kyoki jaba hajAra taka maujUda haiM to usase Age bhI ginatI usI taraha hoMgI hI jisa taraha se yahA~ taka hamAre sAmane vidyamAna haiM / maiM yaha acchI taraha jAnatA hU~ ki maiMne dasa zaMkha taka kI ginatI ko apane hAtha se nahIM likhA hai aura na hI maiM koI gaNitajJa hI hU~ aura isake sAtha hI koI isa ginatI meM alaga se koI naI vyAkhyA bhI maiMne nahIM nikAlI hai| kucha jAnA hai to basa itanA hI jAnA hai ki pahAr3e kI pustaka kI satyatA ko hI jAnA hai / usa pustaka ke dvArA hama kisa taraha se savAlo ko hana kara sakata haiM ? isake atirikta isa bAta ko maiM isa taraha se bhI kaha sakatA hU~ ki binA par3ha likhe loga jo ki pahAr3e kI pustaka ko apane lie kAma kI nahIM samajhate haiM aura vidyAmAtA kA smaraNa karake paramAtmA kA nAma lekara apana ghara kevala pUjA ke liye For Private And Personal Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samaprajJAta ke cAra bhedoM ke bAda asamaprajJAta kI jhalaka 213 kAma meM lAte haiM mere sAmane usakA rahasya khula gayA hai, mere dekhate vaha pustaka zurUAta karane ke lie bar3e kAma kI hai| yaha ThIka hai ki bAda meM isakI koI khAsa jarUrata nahIM par3atI lekina phira bhI usakA mahatva jindagI bhara banA rahatA hai| kevala itanI sI bAta meM Apake sAmane AdhyAtma ke isa sopAna ko likhate samaya rakha rahA hU~ aura Darate-Darate bhI kyoMki kucha dera taka to maiM yA mere anubhava isameM sAtha cleNge| jahAM taka maiMne ginatI par3hI haiN| bAda meM to maiM bhI Apako vahI batAnA cAhU~gA jo ki maiMne isa prakAra kI pustakoM kA svAdhyAya karake jAnA hai, kyoMki jisa prakAra eka DAkTara sampUrNa zarIra meM vizeSa prakAra se dakSa nahIM ho sakatA yA vaha kisI aMga vizeSa meM hI vizeSajJa ho sakatA hai| zeSa aMgoM kI jAnakArI kA to use apanI zikSA yA svAdhyAya ke dvArA hI patA calatA hai jisa kAraNa se zarIra ke anya aMga-pratyaMgoM kI jAnakArI meM kahIM aTakAva use nahIM AtA ThIka usI prakAra ina adhyAyoM meM likhe apane anubhavoM ke bAda mere mana meM bhI kisI prakAra kI bhaTakana, aTakAva yA zaMkA Age ke sopAnoM ke bAre meM nahIM hai| aba jaise maiMne svayaM ke sthUla zarIra meM hI sUkSma zarIra ko bhI jAnA hai taba yaha bAta bhI apane Apa hI maiM jAna jAtA hU~ ki Apake dikhAI dene vAle isa sthUla zarIra ke andara bhI binA dikhAI dene vAlA sUkSma zarIra avazya hI hogA kyoMki jisa kriyA ke phalataH maiM isa duniyAM meM AyA hU~ ThIka usI prakAra kI, bilakula vaisI hI paristhitiyoM meM hI to isa duniyAM meM ApakA zarIra janmA hai, phira kyoM na ho ThIka mere sUkSma zarIra jaisA ApakA, yadi kucha badalAva ho sakatA hai to vaha mana ke stara para ho sakatA hai, citta ke stara para ho sakatA hai lekina usake svarUpa ke stara para nahIM ho sakatA / jaise alaga-alaga gAyoM kA dUdha gAr3hA yA patalA ho sakatA hai lekina yaha nahIM ho sakatA ki eka gAya kA dUdha to dUdha ho jabaki dUsarI gAya kA dUdha, dUdha na hokara zahada ho jAve / itanA anubhava ho jAne ke pazcAta vyakti kI yaha zaMkA bhI svataH hI nirmUla ho jAtI hai jo ki bar3I se bar3I zaMkA ke rUpa meM hamAre mana ko hamezA ghere rahatI hai ki agalA janma hogA For Private And Personal Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 yoga aura sAdhanA yA nhiiN| isa zaMkA ko samajhane ke liye bhI yahI anubhava phira hamaiM rAstA dikhAtA kuNDalini zakti ir3A-pighalA se nikalakara suSamaNA meM mukta triveNI ke sthAna se merUdaNDa ke bhItara hokara jaba sahastrAra taka pahu~catI hai taba taka hamAre zarIra meM vizeSa sannAhaTa jo ki AnandadAyI bhI hai hotI rahatI hai lekina jaise hI vaha brahmarandhra ke dvArA bAhara nikalatI hai / hamAre zarIra kI sannAhaTa jo ki prANoM kI hI sannAhaTa thI, vaha banda ho jAtI hai tathA hama sthUla se sUkSma para A jAte haiM / jisake dvArA pahalI bAra hamaiM patA calatA hai ki hamAre meM hamArI buddhi aura kalpanA kI zakti mana ke atirikta prANa bhI hai jo ki isa zarIra meM brahmarandhra = mastiSka meM Upara hamAre kapAla meM eka randhra yA cheda honA hamAre granthoM meM likhA hai jisa rAste se hamArA sUkSma zarIra isa sthUla zarIra se bAhara AtA yA jAtA hai / yoga meM kapAla bhedana kriyA bhI isI uddezya kI pUrti ke liye kI jAtI hai / se Ate aura jAte haiM unako isa prakAra ke jAnate hI hama usa AzaMkA ke bhaya se mukta ho jAte haiM jisameM kahA jAtA hai ki prANa alaga se kucha nahIM hai, na to kahIM se koI AtA hai aura na hI kahIM se koI jAtA hai basa mRta aura jIvita avasthA meM pharka yadi kucha hai to vaha kevala itanA hai ki isa zarIra ke mukhya avayavoM ne kArya karanA chor3a diyA hai inakA Apasa meM eka dUsare se samparka TUTa gayA hai isalie yaha zarIra aba kriyAzIla nahIM raha sakatA hai jabaki prANoM kA anubhava Ate ho hameM isa galata vaktavya kI galatI kA patA cala jAtA hai| .. taba vaha ise dUsarI taraha se samajhatA hai, agara sAre ke sAre avayava ThIka bhI hoM taba bhI binA prANoM ke caitanyatA A hI nahIM sakatI aura prANoM ke rahate bilakula jarA jIrNa avasthA meM bhI athavA isa prakAra kI avasthA meM bhI jisameM maMDIkala sAinsa vAle yaha kaha kara Azcarya vyakta kareM ki phalAM vyakti aba taka jovita kaise hai ? usakA sArA zarIra sAtha chor3a gayA, hAtha-pAMva sunna par3e haiM hRdaya bhI ThIka se kAma nahIM kara rahA, AksIjana cala rahI hai lekina A~kheM khulI huyI For Private And Personal Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samaprajJAta ke cAra bhedoM ke bAda asamaprajJAta kI jhalaka Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir haiM yaha ThIka hai ki usakA zarIra aba adhika dera taka prANoM ko jhelane kI kSamatA nahIM rakhatA hai lekina vaha jIvita rahatA hai / apane ikalaute beTe kI sUrata usakI A~khoM ke sAmane AtI hai aura vaha zarIra tyAga detA hai / jise usane apanI icchA zakti ke dvArA apane prANoM ko zarIra se bAhara nikalane se icchAnusAra roke rakhA thA / = 2.1.5. to dhyAna rakhanA, isa zarIra meM prANa bhI alaga se rahate haiN| ThIka usI prakAra - jaise buddhi tathA mana rahate haiN| prANoM kA alaga se paricaya hone ke pazcAta ho hama jAna jAte haiM ki nizcita rUpa se hamAre prANa jaba yahAM isa zarIra se bAhara nikala sakate haiM taba dUsarI anukUla sthiti paidA hote hI kisI dUsare anya zarIra ke andara samA bhI sakate haiM / isake sAtha hI hamArI buddhi kI yaha zaMkA bhI nirmUla ho jAtI hai ki hamArA purnajanma nahIM hotA / isI prakAra se hamAre janma maraNa ke bAre meM jitane bhI tarka kutarka isa vaijJAnika yuga meM hamAre mana meM uThate haiM unako hama apanI cetanA ke stara para anubhava karake unakA hala, apane andara hI prApta kara lete haiM jisakI vajaha se tarka se haTakara kutarka meM nahIM pha~sate balki hama vitarka kI sthiti meM A jAte haiN| tarka ke kutarka meM pha~sane kA matalaba hai eka prazna to girA lekina dUsarA khar3A ho gayA dUsare ke girane ke bAda tIsarA Akara khar3A ho gayA lekina vitarka kA matalaba hotA hai samAdhAna / usako jarA aura gahare se samajheM jaise koI eka kahe ki gulAba meM bar3I bhInI, bar3I mohaka sugandha hotI hai jabaki dUsarA kahe ki gulAba meM bar3e nukIle kA~Te hote haiM / aba donoM Apasa meM tarka kutarka kareMge, inameM eka AzAvAdI hai jo phUloM kI sugandha kI kaha rahA hai, dUsarA nirAzAvAdI hai jo kA~Te hI dekha rahA hai, donoM apane-apane pakSoM ko darzAne ke lie tarka peza kareMge / antara donoM meM kucha bhI nahIM hai, donoM sikke ke Upara nIce ke pahaluoM para lar3a rahe haiM, ye donoM asalI gulAba ko kabhI nahIM samajheMge | jaba ye donoM tarka se pare ho jAyeMge yAni vitarka kI sthiti meM AyeMge (vitarka binA tarka ) taba hI ye kA~ToM evaM sugandha ko bhI gulAba kA hI rUpa mAneMge | jaba inako ye donoM sthitiyAM gulAba kI mulAyama-mulAyama paMkhur3iyoM para pahu~ca hI ve asalI mAnya ho jAveMgI taba sakeMge / yahI tarIkA hogA vidhAyaka ke rUpa meM socane kA aura yahI sthiti hai vitarka kI / samAdhi avasthA pahalI For Private And Personal Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 211 yoga aura sAdhanA bAra isa prakAra se vitarkAnugat kI avasthA meM hamAre samakSa spaSTa hotI hai / jaba hamAre sAre ke sAre tarka, zaMkAyeM gira jAtI haiM taba hI hamArA vicAra zuddhatama rUpa meM hamAre samakSa vyavasthita hotA hai| usase pahale bhaTakAva hogA, hamAre vicAroM meM sthiratA nahIM AvegI hamArA apanA sAhitya nahIM hogA, hamAre vicAroM meM kahIM kI ITa aura kahIM kA ror3A hogA hamArA apanA darzana nahIM hogA isalie prakRti ke bAre meM hama ina buniyAdI bAtoM ko jAnakara hI hama apane vicAroM ko sthira kara sakate haiM aura taba yaha hamAre sAmane dUsarI bAra vicArAnugat kI avasthA meM hamAre samakSa spaSTa hotI hai / isI kI agalI kar3I hai, jaba hamAre vicAroM meM ThaharAva A jAtA hai / mastiSka kI bhaTakana samApta ho jAtI hai, jisakI vajaha se hama hamAre zArIrika sukha-dukha kA vizeSa Agraha nahIM rakhate jo ki Ananda kA kAraNa banatA hai, kyoMki jaba hI hameM patA calatA hai ki sukha-dukha hamAre zarIra ke stara para ghaTita hote haiM na ki cetanA ke stara para / hamAre bhItara hamArI cetanA na to dukha mahasusa karatI hai aura na hI sukha / na vaha sotI haiM, na baha jAgatI hai, na use bhUkha lagatI hai aura na hI use roga hotA hai, kyoMki vaha cetanA to sadA svastha tathA caitanya rahatI hai / ye sAre ke sAre anubhava hamaiM kevala isa zarIra ke stara para hI ghaTita hote haiM, isa bAta ko jAnakara hI hama sukha-dukha se pare ho jAte haiM, hama inako itanA mahatva hI nahIM de pAte haiM jisa samaya hamArI yaha sthiti AtI hai ThIka usI samaya hama Ananda se bhara uThate haiM kyoMki Ananda eka sthiti nahIM balki vaha eka prakAra kA svabhAva hai hamAre citta kA / jaba vaha citta sukha aura dukha ke prabhAva se mukta ho jAtA hai taba vahAM kevala Ananda hI vacatA hai / lekina hogA yaha taba hI, jaba hama prANoM kA anubhava prApta kara leMge aura isI avasthA meM hamArA citta Ananda ke anugata yA AnandAnugat samAdhi ke svarUpa ko jAna pAtA hai / prANoM ke anubhava prApta karane ke pazcAt hI hama samajhate haiM usa avasthA ko, jisako AdhAra banAkara prANa yAtrA karate haiM / yahA~ yaha samajha leM prANa bIja nahIM hai kisI paudhe kA balki prANa to vaha zakti hai jisake dvArA boja caitanya For Private And Personal Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAjJAta ke cAra bhedoM ke bAda asamaprajJAta kI jhalaka 217 dikhAI par3atA hai| agara prANa nahIM raheM to vaha bIja svarUpa hI par3A rahegA ananya yugoM taka isa prakRti meM isaliye mukhya cIja prANa nahIM hai balki mukhya lo vaha bIja hai jo ki prANoM ke sahAre se aMkurita hotA hai / prANa to isa prakRtti se milate haiM bIja ko / prANoM kA bhI svarUpa sthUla hI hai jaba ki vaha bIja yA hamArI asmitA jo bhI nAma hama use apanI bhASA meM deM usakA hI svarUpa sUkSma hai bAkI usase pahile jitane bhI svarUpa hamane jAne haiM, kama aura jyAdA, sthUla hI haiM / jaise eka rekhA jisakA ki nAma "a" "ba" hai aura usakA "a" kinArA sUkSma hai aura "ba' sthUla rUpa / "a' se "ba" taka hI sArI kI sArI vyavasthAyeM isa prakRti kI haiM / "a" yadi hamArI asmitA kA strota hai to "" vikasita huye hAr3a-mAMsa ke zarIra kA bhautika svruup| isa prakAra vitarka, vicAra evaM Ananda kI anubhUtiyoM ko jAna lene ke pazcAt samaprajJAta kI cauthI evaM AkhirI kar3I hama apanI asmitA kI anubhUti ko jAna jAte haiM / isI kAraNa se isa avasthA meM isakA nAma asmitAnugata samAdhi kahA gayA hai| kahane kA tAtparya hai ki rAjayoga kI isa prakriyA meM jisameM kuNDalini zakti ko iDA-pighalA se nikAlakara suSamaNA meM pahu~cAte haiM, isa sAdhana ke dvArA hI hama jAnate haiM apane svayaM kI zakti ke strota ko jise hama apanI prajJA kahate haiM / yahAM eka bAta aura bar3e dhyAna rakhane kI hai ki jaba taka hamArI apanI prajJA maujUda hai, hamArA alaga astitva bhI maujUda rahatA hai eka vUda ke samAna, usa mahAsAgara se alaga aura cUki isa prakRti ke mahAstrota se hama alaga haiM taba taka hama adhure hI raheMge, hamArI sImAyeM raheMgI, jisakI vajaha se hama asImita nahIM ho sakate aura jaba taka hama sImita haiM taba taka hamArI sthiti prajJA meM samAhita athavA samaprajJAta kI hI sthiti kahalAtI hai| - isake bAda jaba hama apane sUkSma zarIra meM apanI sAdhanA ko aura Age bar3hAte haiM taba hama apanI prajJA ko tor3ane meM saphala hote haiM taba hI hama prajJA meM samma. lita hokara nahIM rahate balki prajJA se bhI alaga yAni apane prANa, asmitA, prajJA For Private And Personal Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org yoga aura sAdhanA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 athavA apane bIja se bhI alaga Atma-svarUpa ho jAte haiM isI avasthA ko hama nirbIjasya yA asamaprajJAta samAdhi kahate haiM / yaha hamArA AtmasvarUpa hai lekina hamArI AtmA nahIM kyoMki abhI bhI AtmA apane Upara par3e huye binA bhoge huye karmAziSoM se prabhAvita hai| isalie jaba taka vaha ina ke bhAra se mukta nahIM ho jAtI taba taka usa ucca avasthA ko prApta karake bhI hama inake dvArA phira se isI jagata meM khIMca lie jAte haiM / samaprajJAta samAdhi taka sabhI sAdhaka rAjayoga ke dvArA thor3e bahuta antarAla ke bAda karIba karIba eka jaise anubhava karane lagate haiM / lekina yahA~ Akara sabakI sAdhanA eka dama se vyaktigata ho jAtI haiM kyoMki pratyeka mAnava ke isa duniyA~ meM apane-apane karmoM ke anusAra alaga-alaga bhoga bhogane ko bace hue hote haiM jaba taka ve sAre ke sAre samUla naSTa nahIM ho jAte taba taka hama asamaprajJAta samAdhi kI avasthA ke A jAne ke pazcAta bhI usa caitanya avasthA meM jyAdA dera taka nahIM Thahara pAte haiM / jisameM sabase jyAdA aura sabase pahale hamAre mana meM hamAre deha ke prati dehAzakti hI bAdhaka banatI hai| jisakI vajaha se sAdhaka bAra-bAra usa parama Ananda evaM cetanA kI saccI aura antima avasthA meM pahu~ca kara bhI lauTa AtA hai jisake bAda usakA zarIra phira se sAmAnya dikhAI dene lagatA hai aura aisA sambhava hai bhI kyoMki samAdhi hamArI svayaM kI hI vaha sAdhI huyI avasthA hai jisameM hama isa zarIra ke bAhara kadama rakhate haiN| suSamaNA nAr3I ko AdhAra banAkara jaba ki mRtyu ke samaya hameM zarIra ke bAhara nikalanA par3atA hai ir3A aura pighalA nADiyoM para AdhArita kendroM ke mArga dvArA / samAdhi aura mRtyu meM yahI eka saiddhAntika antara hai / jisakI vajaha se samAdhi kI avasthA meM hama zarIra ke bAhara jAkara bhI lauTa Ate haiM jabaki mRtyu ke bAda hamAre zarIra ke bAhara nikalate hI lauTane kA mArga samApta ho jAtA hai| sUkSma yadi sUkSma rAste se hI nikaleM to kucha bhI bigar3Ava nahIM AtA lekina, yadi sUkSma sthUla rAstoM se jAyegA to nizcita rUpa se usake bAda sthiti meM parivartana A hI jaavegaa| aura vaha parama nirvAta jisakI vajaha se AkAzI tatva isa zarIra meM khiMcakara AtA hai frkhaNDita ho jAtA hai / isa zarIra ke pA~ca tatvoM meM se eka tatva AkAzI tatva ke bAhara ho jAne kI vajaha se zarIra kA kampojIzana TUTa jAtA hai / For Private And Personal Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samaprajJAta ke cAra bhedoM ke bAda asamaprajJAta kI jhalaka binA mRtyu ko prApta hue yadi mRtyu ke bAda kI avasthA kA anubhava hama eka bAra prApta kara lete haiM to bAda meM usa asAdhAraNa avasthA meM Tike rahane kA abhyAsa karanA hamAre lie sahaja ho jAtA hai / jisa prakAra marane ke turanta bAda se hI hamArI Asakti hameM isa saMsAra kI tarapha unakI pUrti ke lie khIMcatI hai| ThIka isI prakAra asamaprajJAta samAdhi ko avasthA meM zarIra se bAhara nikalate hI hamArI cetanA zarIra meM vApisa lauTane ko betAba ho jAtI hai lekina yadi sAdhaka apane mana yA citta para saMyama sAdhane meM saphala ho jAtA hai to vaha jyAdA dera taka apanA samaya isa zarIra ke bAhara gujAra sakatA hai jisakA eka hI phAyadA bhaviSya meM hotA hai ki vaha mRtyu ke bAda apane mana cAhe garbha meM utarane kI yogyatA prApta kara letA hai kyoMki apane sabhI karmoM ko vaha vahIM sUkSma rUpa meM sAkSAt karake apanI cetanA ko nirmala banA letA hai jo kucha thor3e bahuta aise karma bacate haiM jinakA sambandha hamAre sAtha kI dUsarI cetanAoM se sambandhita hotA hai vaha kevala unake ho kAraNa janma letA hai / anyathA apane se sambandhita tamAma kArmika saMskAroM para to asamaprajAta samAdhi kI avasthA meM hI vijaya pA letA hai / eka bAra asamaprajJAta samAdhi kI avasthA ko apane abhyAsa ke dvArA siddha kara lene ke pazcAt sAdhaka ko kucha hI janma aura lene par3ate haiM jinameM vaha apanA vacA khucA hisAba-kitAba bhI isa duniyA meM bhoga kara cukatA kara jAtA hai / ina prakAra vaha janma maraNa ke bandhanoM se mukta ho jAtA hai / yAni aba usako koI zakti bAdhya nahIM kara sakatI vaha jaba cAhatA hai kevala taba hI isa dharatI para AtA hai apanI icchA se balki kahanA cAhie aba to vaha AtmA ina pRthvI vAsiyoM para karuNA karake hI avatarita hotI hai / For Private And Personal Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org adhyAya 15 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAkAra hamArA cintana- nirAkAra hamArA mArga isa janma aura mRtyu se chuTakArA pAnA yA mukta ho jAnA hI asalI mukti nahIM hai mukti to taba hI hogI jaba taka AtmA apane aMzI meM jAkara vilIna nahIM ho jAtI hai kevala taba hI isa saMsAra se kisI AtmA kA mukta huA jAnanA cAhie | jisa prakAra isa deha kI mRtyu ke bAda deha ke pA~coM tatva prakRti meM apane apane sthAna para pahu~cakara vilIna ho jAte hai aura jIva prakRti kI sImAoM se mukta ho jAtA hai ThIka isI prakAra AtmA jaba taka apane aMzI jisameM se vaha nikalakara zurU meM AyI thI usI meM jAkara vilIna nahIM ho jAtI hai taba taka AtmA kI yukti sambhava nahIM hai| usake akelepana kI Uba usameM apane aMzI meM milane ke lie lalaka jagAtI raheMgI aura kisI na kisI taraha dera sabera vaha mila hI jAvegI yaha eka zAzvata satya hai / jisa prakAra sAgara se bhApa banakara nikalI huI bUMda yena kena prakAreNa sAgara meM hI mila jAtI hai, ThIka isI prakAra usa paramAtmA meM se nikalI huI koI bhI AtmA jaba taka usameM hI jAkara 'vilIna nahIM ho jAtI taba taka usakI yAtrA samApta nahIM ho jAtI / Apa kaha sakate haiM jaba koI AtmA usa ucca svarUpa ko prApta ho jAtI hai jisake bAda vaha isa saMsAra meM to utaratI nahIM hai phira vaha apane Age kI yAtrA For Private And Personal Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAkAra hamArA cintana - nirAkAra hamArA mArga ke lie kahA~ aura kisa prakAra se sAdhanA karatI hai| isa bAta ko samajhane ke lie: hameM granthoM meM kahI gaI bAtoM kA sahArA lenA par3atA hai kyoMki vaisI avasthA vAlI AtmA isa pRthvI para hI jaba nahIM AtI taba usa prakriyA kI sivAya paMtha ke dvArA samajhane ke aura anya koI upAya hamAre pAsa nahIM bacatA / 221 ve kahate haiM isa pRthvI loka ke alAvA anya loka bhI haiM / jinameM mAnava kI AtmA apane apane stara ke hisAba se rahatI hai| unameM se jo nicale stara kI AtmAyeM haiM ve to isa dharatI ke Asa-pAsa hI cakkara lagAyA karatI haiM kyoMki unako to vahA~ kA ekAnta caina nahIM lene detA, koI saMgI nahIM, koI sAthI nahIM vahA~ bhI koI majA hai lekina jo ucca AtmAaiM hotI haiM jinhoMne sukha aura dukha ke atirikta Ananda kA bhI svAda le rakhA hai ve apane Ananda meM ekAnta ko hI jyAdA pasanda karatI haiM aura jaise-jaise ve ekAnta meM vibhora hotI jAtI haiM sambandhoM ke bandhanoM se yukta isa pRthvI se ve apane Apa hI dUra haTatI jAtI haiM aura hamAre grantha kahate haiM ki isa pRthvI ke Upara pA~ca loka aura bhI haiM jinameM apane stara ke anusAra AtmAyeM virAjatI haiM chaThavA~ loka bhUloka aura sAtavA~ isa pRthvI ke nIce duSTa prakAra kI AtmAoM ke liye hai / kahane kA tAtparya yaha hai jitanI - jitanI AtmA apane Ananda meM DUbakara AtmAnanda hoto jAtI hai utanI utanI hI vaha isa dharatI ke prabhAva se mukta bhI hotI jAtI hai usakA ekAnta utanA hI saghana hotA jAtA hai aura jitanA usakA ekAnta sadhana hotA jAtA hai utanI hI usakI vahA~ * Thaharane kI kSamatA bhI bar3hatI jAtI hai usakI vahAM Thaharane kI kSamatA hI usakI * sAdhanA kA svarUpa bana jAtI hai / For Private And Personal Use Only aba usako isa saMsAra kA koI bhI svarUpa apanI ora AkarSita nahIM kara pAtA / zuru meM pRthvIvAsiyoM ke kaSToM ko dekhakara unako rAstA batAneM ke lie yA unake bojhoM ko utArane ke liye bhale hI vaha avatarita ho jAye, (yadAyadA dharmasya glAni bhavati, gItA) lekina bAda meM vaha karuNAvaza bhI isa saMsAra kI letI hai / dhIre-dhIre mAyA meM nahIM phaMsatI hai, vaha pUrNa rUpeNa isa tarapha se pITha mor3a vaha isa saMsAra kI mAyA se itanI dUra pahu~ca jAtI hai, ki usa kA koI bhI prakAra apanA prabhAva nahIM DAla pAtA, taba vaha zuddha para mAyA rUpI nazeM AtmA parama caitanya Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 yoga aura sAdhanA svarUpa hokara parama Ananda kI sthiti ko prApta karake parama-AtmAoM ke samuha me jA milatI hai jisakI vajaha se vaha svayaM bhI paramAtmA ho hI jAtI hai / anta meM maiM AtmA ke isa saMsAra se mukti kI bAta likhakara kucha jijJAsuoM kI zaMkAoM kA nivAraNa aura karanA cAhatA huuN| kucha loga yaha kahate haiM ki hama to saMsAra meM masta haiM, kyoM hama isa sundara saMsAra ko chor3e, jisameM Ane ko devatA bhI tarasate hue batalAye jAte haiM athavA kyoM hama apanA astitva miTAyeM / abhI pichale dinoM maiM eka videzI IsAI ke saMsmaraNa par3ha rahA thA jisake bAre meM kahA jAtA hai ki usane apanI jindagI meM sATha se Upara zAdiyA~ kI, vaha itanA adhika khUbasUrata thA ki lar3akiyA~ usake Upara jAna luTAtI thIM use apane samaya kA kAmadeva kA avatAra mAnA jAnA cAhiye, use apanI naI dulhana ke liye koI khAsa mehanata nahIM karanI par3atI thI, apane sAmane saje huai sundara-sundara phUloM ke Dhera meM se apanI pasanda kA phUla jise vaha apane pichale anubhavoM ke anusAra sabase sundara samajhatA thA, basa cuna letA thaa| itanA hI zrama karanA par3atA thA use apanI naI dulhana cunane ke liye / aise hI eka bAra jaba vaha apanI naI navelI dulhana ke sAtha carca se zAdI karake sIr3hiyA~ utara rahA thaa| usake hAtha meM apanI dulhana kA hAtha thA ATha-dasa sIr3hiyA~ hI utaranA aba zeSa thaa| vaha kyA dekhatA hai cAra sapheda dUdha jaise ghor3oM se jutI huI bagghI Akara rukI hai, usameM se eka bahuta hI sundara navayauvanA utara rahI haiM aura jaise hI usa bagdhI vAlI rUpasI se usakI nimAheM milatI hai basa vaha ThiThakakara vahIM khar3A raha jAtA hai, vaha turanta usakI tarapha bar3hane ko hotA hai to usakA hAtha naI dulhana ke hAtha meM hone ke vajaha se bAdhA par3atI hai / taba use khyAla AyA ki are ! abhI to maiMne isa becArI ke sAtha suhAgarAta bhI nahIM manAI, aura maiM usa anajAna yuvatI se zAdI kA prastAva karane cala par3A? ThIka isI prakAra ke anubhava hameM bhI apanI jindagI maiM kisI na kisI prakAra se milate hI rahate haiM jinakI bajaha se hama kaha uThate haiM ki Aja AyA hai For Private And Personal Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAkAra hamArA cintana-nirAkAra hamAra mArga 223 jindagI kA sampUrNa Ananda ! aba taka to vaise hI jiye the yA zAyada Aja kA yaha Ananda bhI bhoganA thA, isaliye hI jindagI yahA~ taka itanI khiMca AyI thI, Aja aisA laga rahA hai jaise ki hamArA isa pRthvI para janma lene kA makasada pUrA ho gyaa| lekina hama apanI jindagI meM dekhate haiM ki pichalI bAtoM ko kahe hue abhI kucha hI samaya dhImA hotA hai ki phira se hama unhIM bAtoM ko TeparikArDa kI taraha doharAte cale jAne hai| lekina jaba hama isa prakAra kI bAtoM para gaura karate haiM to pAte haiM ki Aja jo milA hai kyA yaha hI jyAdA AnandadAyaka hai pichalA itanA Ananda dAyaka nahIM thA ? lekina Age jaba hameM aura milegA taba yaha Aja kA masAlA usa dina AnandadAyaka nahIM rahegA aura basa yahI eka kAraNa hai isa saMsAra ke phUloM meM se vicarate huai bhI hameM eka kamI kA AbhAsa hotA rahatA hai| hama cAhate haiM ki Ananda sthAI rahe jabaki vaha eka to milatA hI muzkila se hai jisake badale hama apanI jindagI kI pUrI cAha bhI lagA dete hai, aura phira jaba hamAre dekhate-dekhate hama se ve AnandadAyaka ghar3iyA~ vidA hotI hai to nizcaya rUpa se isa jagata kI nazvaratA ko hama pahacAna ho jAte hai| buddha bhI apane ghara rAjamahala meM masta hI to the / naI patnI, nayA zarIra, hara tarapha unakA hI to sAmrAjya thA / zurU meM ve yahI samajhe the ki yaha Ananda sadA aise hI rahane vAlA hai lekina ve isakI nazvaratA kA patA lagAkara hI zAzvata Ananda kI khoja meM nikala sake the| dhyAna rakhanA abhI jinake jJAna cakSu nahIM khule haiM kevala ve hI isa nazvara duniyA meM aMdhe hokara raha sakate haiM / unako abhI usa zAzvata kI pyAsa hI nahIM jagI hai| isaliye unakI zaMkA to koI zaMkA hI nahIM hai| maiM aise logoM ke lie to paramAtmA se prArthanA hI karUMgA ki he prabho, inheM thor3A sA apane sukha kA majA abhI aura cakhAo, thor3I dera ke lie hI sahI / inako abhI thor3A sA apanI mAyA kA moha aura dikhAoM ? jisase yaha itane jyAdA Anandita ho jAyeM ki usake anAthA inheM aura kucha dikhAI hI na de| aisI prArthanA karake maiM isa prakAra ke logoM ke prati koI vaira bhAva nahIM pradarzita kara rahA huuN| balki maiM to jitanA jAnatA hU~ usake anusAra maiM aisA unake bhale kI hI socakara kaha rahA huuN| kyoMki mAyA kA eka nizcita siddhAnta hai ki vaha sadA eka jaisI nahIM rhtii| usakA svabhAva sadA parivartana zIla rahatA hai| isI vajaha se samajhadAra loga apane bure dinoM meM apane Apako yaha kahakara saMyata rakhate haiM ki jaba ve dina nahIM rahe to ye dina bhI nahIM For Private And Personal Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 yoga aura sAdhanA raheMge, kitane vizvAsa ke sAtha mAyA ke badalAva ko yaha eka hI lAIna meM prastuta kare de rahI hai / isakA matalaba yaha hai ki dina badalate haiM dina ke sAtha usakA svarUpa badalatA hai aura yaha badalAva hamezA hamAre jIvana meM krAnti lAtA hai / buddha kI AMkheM khulI usake bUr3he sArathI ke yathArtha kahane ke pazcAt, tulasIdAsa kI A~kheM khulIM usakI patnI ke tIkhe lekina satya kaTAkSa vacanoM ke bAda, sUradAsa ko jJAna upalabdha huA jaba kuMvArI lar3akI ne ye kahA ki ye stana to bilkula vaise hI haiM jaise pratyeka mA~ ke hote haiM, aura na jAne kitane hI mAyA se aMdhe logoM ke cakSa khule haiM unake sAmane yathArtha ke ughar3a jAne ke pazcAt / isaliye maiM aise logoM se kevala itanA hI kahU~gA ki eka rAstA to yaha hai, ki ve abhI aura bhogeM, isa saMsAra meM racI, basI mAyA kA Ananda balki aura jyAdA tanmayatA se bhogeM, jaba Apa bhogeMge isa saMsAra ko, to dhyAna rakhanA yaha saMsAra nahIM bhugatatA balki hama svayaM hI bhugata jAte haiN| taba hamArI A~kheM apane Apa khula jAtI hai / usase pahale to Apa naze meM rahate haiM, jaba taka nazA rahatA hai Apako, taba taka badalAba nahIM A sakatA lekina naze ke TUTate hI hama duHkhI ho jAte haiM / jaise hamane pahale raMgIna cazmA pahana rakhA thA / hama jo dekhate the sArA najArA raMgIna hI dikhAI detA thA, bar3A Ananda thA lekina cazme ke utarate hI tamAma raMga gAyaba ho jAte haiM, taba hama Ananda ke viparIta viSAda se bhara jAte haiM, jitane gahare naze meM hama hote hai utane hI jyAdA Anandita bhI hote haiM lekina jaba vaha gaharA nazA TUTatA hai taba hamako prApta hone vAlA viSAda bhI jyAdA gaharA hI hotA hai aura jitanA jyAdA gaharA vizAda hogA utanA hI jyAdA badalAva bhI hogA aura jitanA jyAdA gaharA badalAva AyegA hamAre samakSa krAnti bhI utanI hI bar3I hamAre jIvana meM ghaTita hogI taba hama yathArtha ke dharAtala para apane Apako khar3e pAyeMge aura cauMkeMge bhI ki abhI taka hama kahA~ the aura aba itanI sI dera bAda hama kahA~ A gaye haiM, to aise loga jo abhI yaha kahate hai ki bekAra meM hama dhyAna ke, samAdhi ke yA mukti ke jhamele meM kyoM par3eM, unake liye to merA basa itanA hI kahanA hai ki abhI ve isa bImArI se dUra raheM, isa jhaMjhaTa se dUra raheM / jitanA jyAdA dUra ina jhaMjhaToM ke viparIta Apa jaayeNge| gola dhere ke niyamAnusAra utanA hI Apa isake najadIka pahu~ca jaaveNge| For Private And Personal Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAkAra hamArA cintana-nirAkAra hamArA mArga 225 isI saMdarbha meM eka kathA mujhe yAda A rahI hai| eka vyApArI do U~ToM para sAmAna lAdakara zahara kI tarapha becane ko le jA rahA thA / una donoM U~ToM meM se eka U~Ta to rAste meM Ane vAle per3oM kI pattiyoM ko khAtA huA cala rahA thaa| jabaki dUsarA U~Ta apane muMha ko bilkula banda karake cupacApa calA jA rahA thA / pahale vAle U~Ta ne joki khAtA huA cala rahA thA dUsare U~Ta se kahA ki tuma bhI merI taraha khAte huye kyoM nahIM cala rahe ho ? isake jabAba meM dUsare U~Ta ne kahA ki itanA bhArI bojha to pITha para ladA hai jisakI vajaha se jAna to nikalI jA rahI hai aura tumheM khAne kI par3I hai| tumhI khAo maiM to jaba yaha bojha utara jAyegA taba khAUMgA / isI prakAra se tamAma rAstA taya ho gayA / bAjAra jAkara vyApArI ne una donoM U~ToM para se sAmAna utAra diyA aura ina donoM ko eka baMTe se bAMdha kara apane bAjAra ke kAma meM laga gayA / _aba pahalA vAlA U~Ta joki rAste bhara khAtA huA AyA thA vaha to baiTha kara jugAlI karane lagA jaba ki vaha dUsarA U~Ta jo bilkula bhUkhA thA aba bhI apanA muMha banda karake pazcAtApa kI agni meM jala rahA thaa| kahane kA matalaba yaha hai ki isa duniyA meM jIte huye jAne kitane-kitane gRhasthI, parivAra, samAja , deza, duniyAM ke bojha hamAre Upara lade rahate haiM, aura isI lakadaka meM hamArA jIvana bIta jAtA hai / mRtyu ko sAmane pAkara hama phira cAhakara bhI kucha nahIM kara pAte haiN| isaliye saba kucha barabAda karake yadi hameM yAtrA kA hoza jagA to kyA khAka jagA ? kucha logoM kA vicAra yaha rahatA hai ki aba to javAnI hai yoga bur3hApe meM sAdhege athavA kucha logoM ko taba hoza jAgatA hai, jaba mRtyu' sAkSAta sAmane khar3I dikhAI detI hai, taba to phira vahI kahAvata caritArtha hotI hai, "aba pachatAye hota kyA, jaba cir3iyAM cuga gaI kheta / " mauta ke hamArI dehalIja para kadama rakhane ke pazcAt to hamAre pAsa sirpha pachatAvA hI raha jAtA hai / isalie Aja yadi Apa apanI mastI ke naze meM masta haiM taba bhI Apako koziza karanI cAhiye ki yaha nazA TUTe, hamArA cazmA utare hama gAphila hokara behozI meM par3e haiM vaha nIMda hamArI TUTe / For Private And Personal Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 226 yoga aura sAdhanA aba maiM usa mukhya zaMkA para AtA hU~ jisameM kahA jAtA hai ki jaba hameM usI meM se nikala kara usI meM hI vilIna ho jAnA hai| taba hama uma paramAtmA ke dvAra ke bAhara nikale hI kyoM the ? isa bAre meM maiM jahA~ taka jAnatA hU~, do taraha kI bAteM hamAre sAmane Aja haiM inameM pahalA siddhAnta una logoM kA hai jinakI mAnasikatA bhakti se ota-prota hai| dUsarA siddhAnta hamAre samakSa una logoM ke dvArA AyA hai jo svayaM hI prayoga karake anubhava prApta karane meM vizvAsa rakhate haiM / prathama jisameM zraddhA, bhakti aura prema kA samanvaya hai Apake sAmane rakhatA huuN| zraddhA kI bhAvanA liye binA ise samajhanA thor3A kaThina hI hogA kyoMki prema meM AdamI zaMkA nahIM karatA, prazna nahIM uThAtA, basa mAnatA hai| isaliye ise samajhate samaya thor3A Apa zraddhApUrvaka hI samajhane kI koziza kreN| ___ isa mata ke anusAra jise saguNa yA sAkAra kA mArga kahate haiM isameM hama yaha mAnakara calate haiM ki zurU meM isa duniyAM kI racanA karate samaya paramAtmA ne hamako apane aMza meM se nikAla kara isa duniyAM meM bhejaa| hama isa duniyAM meM karma karane ko svataMtra the, hamane jo bhI karma kiye prathama janma ke bAda unhIM karmoM ke bandhana meM par3a kara Aja taka hama isa saMsAra meM bhaTaka rahe haiN| jaba taka vaha cAhegA hameM yahAM isa sarkasa ke pAtra ke rUpa meM khela khilAtA rahegA athavA vaha khilAr3I hai aura hama usake khilaune haiM, vaha parama pitA hai, hama usako santAneM haiM, vaha aMzI hai, hama usake aMza haiM, vaha paramaAtmA hai to hama usakI AtmAeM haiM ; hamArI bAga Dora usake hAtha meM hai, jaba taka vaha cAhatA hai hama usake hAthoM kaThaputalI kI taraha nAcate rahate haiM, jaba vaha nahIM cAhatA hai apane pAsa bulA letA hai| hAtha hamAre hote haiM kartA vaha hotA hai, buddhi hamArI hotI hai lekina mana para usakA prabhAva rahatA hai, baha hamezA hamArA khyAla rakhatA hai, vaha hamArI paravariza karatA hai / hamAre dvArA kiye jA rahe karmoM kA vaha hisAba-kitAba rakhatA hai phira vaha For Private And Personal Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achar sAkAra hamArA cintana-nirAkAra hamArA mArga 227 sajA sunAtA hai, hameM narka meM vahI DAlatA hai, hameM svarga meM vahI pahu~cAtA hai, kisI ko amIra banAtA hai, kisI ko garIba banAtA hai, kisI ko rAma kA pArTa karane ko kahatA hai to dUsare ko putra ke viyoga meM dukhI dazaratha kA to kisI ko kekayI kA, kisI ko sItA kaa| isa prakAra saba usI kI hI mAyA hai, usI kA hI khela hai, usI kI hI bisAta hai; usI kI hI cAleM haiM aura usI ke hI hama mauhare haiM aura vaha hI zataraMja khela rahA hai / isaliye usake bhakta phira yahI kahate haiM: jo kucha kiyA so ta kiyA maiM kiyA kachu nAya / to bina maiMne kaba kiyA, tU mome kaba nAya // jaba bisAta purAnI ho jAtI hai yA mauhare kharAba ho jAte haiM taba vaha dUsarI nayI bisAta bichAne se pahale purAnI ko pralaya karake haTA detA hai| isa prakAra hama jo bhI karma karate haiM vahI karatA hai cAhe hama corI kareM yA sAhUkArI, paMDita bana kara kathA bA~ceM athavA bhakta banakara hama usake nAma ko bhajeM, duSkarma karake hama bhoga vilAsa meM vyasta raheM athavA jJAna dhyAna karake hama apanI tapazcaryA karake rAjya kreN| "jo tapezvarI vo rAjezvarI" kahane kA tAtparya yaha hai, hameM kucha nahIM karanA apanI tarapha se, jaisA vaha hI jaba hamase karAyegA to usI ke anurUpa vaisI hI paristhitiyA~ hamAre samakSa khar3I karake hamase vaisA hI karA legA kyoMki hamAre karane se hotA bhI to nahIM hai bArabAra hama karake thaka hI to gaye haiN| yaha to hai eka mata jisameM hama usako eka mAlika kI taraha mAna kara calate haiM aura apane Apako usakA gulAma / jaise bhI Adeza pratyakSa yA apratyakSa rUpa se hameM milate haiM unheM usa mAlika kA Adeza mAnakara unakA pAlana karanA hamArA kartavya hai, hama badhe haiM usakI Dora se jisa prakAra prema meM do aura do pA~ca ho jAte haiM / aisA hI isa mata ke anusAra hotA hai lekina isameM karma bhI hai, phala bhI hai, For Private And Personal Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 228 yoga aura sAdhanA aura saMskAra bhI hai jisakI vajaha se prArabdha bhI hai aura ina sabake sAtha puruSArtha bhI / kahane kA tAtparya yaha hai - isa mata meM bhI vahI pUrI kI pUrI vyavasthA hai jo dUsare meM hai lekina isa AdhAra bhUta vyavasthA para eka sAkAra paramAtmA kA AvaraNa DhakA huA hai / yaha hamAre pUrvajoM ne athavA hamArI saMskRti ke dhuraMdhara cintakoM ne isameM jor3A huA sA lagatA hai, zAyada isakA kAraNa unakI dRSTi meM yaha rahA hogA ki manuSya ko kisI na kisI ke Dara se yA saMskRti ke rIti-rivAjoM ke andara bAMdhakara rakhA jAya, nahIM to mAnava ko yadi bilkula khulA chor3a diyA to vaha duSpravRttiyoM ke prabhAva meM Akara apanA aniSTa to karegA hI dUsare sabhya mAnavoM ko bhI zAMti se nahIM rahane degA aura mere dekhate yaha bAta hai bhI bar3I acchI lekina isa saMsAra meM yahA~ ke AdamiyoM ko jitanI bhI acchI-acchI bAteM use hamAre siddhoM ne dI, usane unake dvArA vandara kI taraha apanA sira hI phor3A hai / yahI kAraNa hai ki Aja jitanI durdazA isa mata kI huI hai, anya kisI mata kI nahIM huI / isa mata ke patana ke kucha eka kAraNa aura bhI haiM jinakA uttara isake anuyAyI nahIM de pAte haiM -- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. jaba vaha narka ke dvArA hameM hamAre kiye kI sajA de cukA to phira yaha duniyA~ bhI dukhoM kA sAgara kyoM ? 2. kucha loga itane bure hote haiM jo dUsaroM ko dukhI dekhakara Anandita hote haiN| kyA isI prakAra paramAtmA itanA burA hai jo hameM dukha dekara Apa Ananda meM rahatA hai athavA hameM sukha meM dekhakara hamAre sukha kA cupake cupake svayaM vaha Ananda uThAtA hai ? 3. usako kyA AvazyakatA A par3I isa sRSTi ke nirmANa kI ? athavA vaha kauna sA kArya apratyakSa rUpa se hamAre dvArA hamase karA rahA hai ? vaha kArya kabhI pUrA bhI hogA ? jaba vaha svayaM itanA samartha hai ki hamAre dvArA kArya karate huye bhI vaha svayaM hI kara rahA hai taba use kyA jarUrata par3I hameM paidA karane kI ? vaha svayaM hI kara letA usa tathA kathita kArya ko / 4. yadi hama yaha mAneM ki jJAna kA mArga bhI vaha hI dikhA rahA hai jisameM sAdhaka bhI svayaM paramAtmA hI ho jAtA hai taba kyA vaha isa sRSTi ke dvArA apane pratidvandI paidA kara rahA hai ? For Private And Personal Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAkAra hamArA cintana-nirAkAra hamArA mArga 226 5. jaba vaha hamAre pratyeka kAma para dRSTi rakhe huye haiM jina karmoM ke dvArA hama vicalita ho jAte haiM to kyA vaha isa tamAma saMsAra ke karmoM ko apanI dRSTi meM rakhakara saMyama se raha pAtA hogA? yadi nahIM to phira vaha kaisA satacitta Ananda hai ? 6. jaba usake AdezAnusAra yA usake banAye prArabdha ke anusAra hI hamAre karma baMdhe huye haiM to phira doSI hama kyoM ? 7. isI mata ke anusAra usa paramAtmA ne kisI ko brAhmaNa kA kArya soMpA hai kisI ko zUdra kA to kyA vaha vahIM se baiThA-baiThA jAtiyAM yA varga bheda paidA kara rahA hai ? to phira usane zarIra ke raMgoM meM antara kyoM nahIM kara diyA ? aura bhI na jAne kitane-kitane prazna hai jinakA javAva yA to hai nahIM yA phira ve sira para kA haiM jisakI vajaha se Aja ke vaijJAnika yuga meM hamAre isa dhArmika mata kI aura bhI jyAdA chIchAledara ho rahI hai| Aja ke mAnava ko Aja kI paristhitiyoM ke anusAra aura Aja kI hI bhASA meM javAba cAhiye lekina isa uparokta mata nAloM ne Aja taka isa viSaya para nahIM socA / isake alAvA jo dUsare prakAra ke mata vAle haiM usameM tasvIra karIba-karIba bilkula sApha hai| vaise satya kyA hai ? paramAtmA hI jAnatA hai lekina inakA vaktavya satya ke jyAdA najadIka lagatA hai mujhe / inake baktavya ko samajhane se pahale maiM cAhU~gA eka choTI sI ghaTanA ko Apake mAnasa paTala para rakhanA jisakI vajaha se isa sArI vyavasthA ko samajhanA jarA AsAna hogaa| kaI bAra Apane dekhA hogA, samudra ke kinAre pAnI kI laharoM ke sAtha machalI bhI A jAtI hai| pAnI to lauTa jAtA hai lekina machalI kinAre para hI raha jAtI hai, tar3aphar3AtI hai, vahIM kinAre para uchalatI haiM, chaTapaTAtI haiM pAnI meM pahuMcane For Private And Personal Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 yoga aura sAdhanA ke liye kyoMki usake prANoM para to binA pAnI ke saMkaTa hI khar3A ho gayA hai isaliye vaha machalI aba kinAre para uchala kUda karake apane prANa-paNa se samudra meM pahu~cane ke liye koziza karatI hai| jaba vaha svayaM kI kozizoM se phira dobArA samudra ke pAnI meM apanI saMgI sAthI mA~-bApa, bhAI-bahana, mitroM ke bIca pahu~catI hai taba vaha kitanI Anandita hotI hai, usake Ananda kI koI sImA nahIM hotii| use usI dina patA calatA hai ki isa sAgara ke pAnI meM kitanA Ananda hai ! kinAre para jAne se pahale usakA samudra meM janma huA thA, vahIM vaha bar3I huI thI lekina use samudra kA patA nahIM calatA thA lekina kinAre kI chaTapaTAhaTa dekhane ke pazcAta pahalI bAra use apane cAroM tarapha Upara-nIce samudra hI samudra dikhAI dene lagatA hai| aba jo bhI bAta vaha karatI hai usakI bAteM usI samudra se zurU hotI haiM apane sAthiyoM ke bIca aura kinAre para se hokara lauTatI huI phira samudra para hI Akara rukatI haiM / usake cehare para aba eka alaga hI AbhA A gaI hotI hai kinAre ke anubhava se gujara jAne ke bAda, aba vaha sabhI se kahatI phiratI hai ki yaha samudra kitanA pyArA hai / isameM kitanA Ananda hai, dUsarI machaliyoM ko to isameM Ananda nahIM AtA aura AyegA bhI kahA~ se abhI to unheM samudra kA hI patA nahIM cltaa| dUsarI machaliyoM ke praznoM ke javAba meM aba vaha kahatI hai / ThIka hai abhI tumheM samudra kA patA nahIM calatA / tuma jarA kinAre para ho Ao, apane Apa isakA patA cala jAvegA / maiM tumheM kitanA hI samajhAU~ ? tuma merI bAtoM se rattI bhara bhI samajha na sakogI, vaha rAstA batAne ko bhI taiyAra ho jAtI hai, vaha nAnA prakAra se unheM utsAhita karatI hai ki jAo agara tumheM sAgara kA Ananda lenA hai to pahale kinAre para jAo, isake vinA koI aura rAstA nahIM hai, usa sAgara ko jAnane kA jo ki tumhAre hara tarapha hara samaya maujUda hai| to dhyAna rakhanA, yahA~ tIna prakAra kI machaliyA~ haiN| eka to ve jo abhI samudra meM hI haiM abhI unhoMne kinArA nahIM dekhA hai / dUsare prakAra kI ve haiM jo kinArA dekhakara vApisa lauTa AyI haiM phira se samudra meM aura tIsarI prakAra kI ve machaliyA~ haiM jo abhI kinAre para haiM, dukhaH uThA rahI haiM, prANoM ke stara para aura samudra meM pahu~cane ke liye koziza meM lagI haiN| For Private And Personal Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAkAra hamArA cintana-nirAkAra hamArA mArga isa ghaTanA ke citraNa ke bAda maiM dUsare prakAra ke mata para AtA hU~ / jisake matAnusAra paramAtmA ko koI sAkAra rUpa nahIM diyA gayA hai / balki usako to nirAkAra kahA gayA hai| lekina binA kisI svarUpa ke use kaise jAne ? isake uttara meM usakI pahacAna karane ke lie ve kahate haiM paramAtmA aisA nahIM hai ki vaha vizeSa zakti yA vizeSa sthiti vAlI koI vizeSa AtmA ho balki jise hama paramAtmA kahate haiM vaha to parama AtmAoM kA samUha hai aisA samUha jisameM asaMkhya AtmAyeM maujUda haiM / yahA~ asaMkhya kA artha bhI samajha leM / asaMkhya kA artha hotA hai asaMkhya meM se yadi asaMkhya bhI nikAla deM to bhI asaMkhya hI bacatA hai yAni vaha hamArI samajha aura hamAre gaNita ke pAra asImita hai| ___isa brahmANDa meM ThIka samudra kI hI taraha se tIna prakAra kI AtmAyeM haiM / jo AtmAyeM abhI una asImita AtmAoM ke samUha se bAhara Akara isa saMsAra meM nahIM janmI haiN| unheM hama "nigoda AtmAoM' ke nAma se jAnate hai / dUsare prakAra kI ve AtmAyeM haiM jo isa saMsAra ko dekhakara, jAnakara athavA saMsAra ke anubhavoM se gujara kara phira vApisa usI samUha meM pahu~ca gayI haiN| usa param sattA kA Ananda uThAne ke liye isa prakAra dUsare prakAra kI AtmAoM ko hama mukta AtmAoM ke nAma se jAnate haiM / tIsare prakAra kI AtmAyeM ve AtmAyeM haiM jo abhI isa saMsAra meM hai, vibhinna rUpoM meM, vibhinna sthitiyoM meM isa saMsAra rUpI kinAre kA anubhava kara rahI haiM isa tIsare prakAra kI AtmAoM ko hama sAsAMrika AtmAyeM kahate haiN| aba jarA isa vyavasthA ke antargata apane praznoM ko gaura kareM :--- hama kyoM nikale ? usa param sattA se baahr| hamAre prathama janma ke samaya hamArA saMskAra kahA~ se hameM milA aura hamane kyA bhogA ? kisane hameM yahA~ bhejA aura phira kauna hameM phira vahIM usameM vilIna hone ko bulA rahA hai / hama svayaM Aye haiM isa saMsAra meM hameM kisI ne nahIM bhejA basa jarA sA utsAha hameM mukta AtmAoM ne hamAre bhale ke liye dilAyA hai, aura saMskAroM ne nAma para bhI hamAre pAsa isa saMsAra meM janma lene kI utkaMThA rUpI icchA zakti hI thii| prathama janma hamArA bilkula jar3a svarUpa hI thA jaise pahAr3a / hajAroM hajAra sAla taka na For Private And Personal Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 yoga aura sAdhanA to hamane ThaMDa bhogI aura na hI garmI, na hamane pitA kI mRtyu kA dukhaH jhelA aura na hI apane putra janma kA utsava, na to hama kisI kI ijjata karanI par3I aura na hI hamane beijjatI bhogI / Apa kaha sakate haiM, yaha bhI koI janma huA, isako kaise mAne ki vahA~ bhI koI AtmA hotI hai usa pahAr3a ke andara ? athavA usa pahAr3a kI mRtyu bhI hotI hogI kabhI / lekina mere dekhate pratyeka pahAr3a kA janma hotA hai| pratyeka kI mRtyu bhI hotI hai, basa jarA Apa mere najariye se dekhane bhara kA kaSTa kreN| Apa apane ghara banAne ke liye pahAr3a se patthara lAkara use apane ghara kI dIvAla meM lagA dete haiM / vaha paccIsa varSa meM hI badaraMga ho jAtA hai, pacAsa sAla meM kamajora ho jAtA hai aura sau sAla meM rAkha / ThIka isI prakAra se per3a meM jo lakar3I sau sAla taka raha sakatI thI lekina Apake ghara Ane ke pazcAt yadi raMga rogana se rakSA na kI jAve to vaha dasa sAla meM hI bekAra ho jAtI hai / jaba taka vaha patthara usa pahAr3a kA aMga thA vahA~ vyavasthA thI use jindA rakhane kI usa pahAr3a ke dvArA lekina vahA~ se nikalane ke pazcAt usakA krama pahAr3a kI jIvana dhArA se TUTa gayA, basa isaliye usakI mRtyu to usI samaya ho gayI thI lekina, hameM patA calA sau sAla bAda / Aja to yaha bhI patA cala gayA hai / pahAr3a bar3hate bhI haiM aura ghaTate bhI haiN| jaba maiM par3hatA thA choTI klAsoM meM taba evaresTa kI UcAI 29002 phuTa batAI jAtI thI, aba vaha 30-35 phITa bar3ha gayI / kisI pahAr3a kI caTTAna majabUta hotI jAtI hai, jabaki kisI dUsare pahAr3a kA kSaraNa bhI hotA jAtA hai / lekina kAphI lambA samaya lagane ke kAraNa hameM isa prakriyA kA zIghra patA nahIM calatA aura cUMki vaha bahuta lambe samaya meM parivartita hotA hai, isalie use hama jar3a kahane kI bhUla kara lete haiM kyoMki hamArI umra usake mukAbale bahuta thor3I hai, hamane jar3a aura caitanya kA paimAnA apanI umra ke himAba se banAyA hai| maiMne to sunA hai hamAre pAsa hI kI bAraThA kI khadAnoM meM kAphI gaharAI taka cudAI karate samaya majadUroM ko aisA patthara bhI milatA hai jise pahAr3a meM se nikAlane ke pazcAt bhI usameM thor3I dera taka thirakana hotI hai, majadUra usake narama va hilate rahane kI vajaha se use pahAr3a kA dila kahate haiM, bAda meM vaha Ama pattharoM jaisA hI ho jAtA hai / kahane kA matalaba sirpha itanA hI hai ki pahAr3a bhI jIvadhArI hote haiM lekina unameM kriyAzIlatA kI gati itanI dhImI hotI hai ki hama use jIvita hI nahIM mAnate / For Private And Personal Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAkAra hamArA cintana-nirAkAra hamArA mArga 233 isa saMsAra meM Akara jIva jar3a se apanI yAtrA zurU karatA hai aura caitanya para Akara usakI yAtrA samApta ho jAtI hai| zurU meM hamAre pAsa saMskAra ke khAte meM bhI kevala janma lene kI lAlasA hI thI, jisakI vajaha se hama pahale pahAr3a bane / phira isa saMsAra meM Akara caitanya hone kI yA kriyAzIla hone kI hama meM kAmanA jagI, isI kAmanA ne karma banakara phira Age kI zRMkhalA meM kar3I jor3I, pahale vaha jarA jyAdA jar3a thA aba vaha thor3A kama jar3a banA per3a banakara / phira usake bAda usane caitanya kI ora aura pragati kI vaha aisA per3a banA jo sAla meM do cAra phuTa idhara-udhara saraka kara yAtrA kara letA hai (isa prakAra ke per3oM kI jAnakArI aba Ama hai) usake bAda vaha magaramaccha ke prakAra kA jantu banA hogaa| jantuoM ke bAda jAnavara banA jo usake mukAbale jyAdA caitanya thaa| jAnavaroM ke bAda vaha pakSI banA aura phira to usake karmoM kI zrRMkhalA banatI gayI pichale kucha miTate gaye, naye kucha banate gaye / AtmA ke janma para janma hote gaye aura vaha bar3hatI gayI apane patha para / hamAre yahA~ kahAvata hai, manuSya kA zarIra milatA hai caurAsI lAkha yoniyoM ko bhogakara / itane gahare meM jAkara hI hama isa bAta ko samajha sakate haiM / isase pahale Apa kisa taraha samajheMge ? bahuta se bhinna-bhinna avasthAoM va mAnasikatAoM vAle manuSyoM ko dekhakara isa kathana kI puSTi bhI hotI hai| prakRti meM jitane bhI taraha ke pazu-pakSI, jAnavara, jIva, jantu zAkAhArI athavA mAMsAhArI pAye jAte haiM / unake svabhAva kI khAsa-khAsa bAteM isa mAnava meM bhI pAyI jAtI haiM / thor3e se bArIka adhyayana ke bAda hama ise samajha bhI sakate haiN| kucha moTI bAteM Apake samakSa rakhane kI koziza kara rahA hU~ lekina ina ko samajhate samaya agara Apa pramANa mAMgane lageMge to maiM asaphala hI rhuuNgaa| kyoMki isa prakAra kI bAtoM ko eka hI mAnava meM siddha karanA asambhava hI hogaa| kisI eka kA koI eka anubhava abhI tAjA hai aura jabaki kisI dUsare kA koI dUsarA / isako samajhate huye yaha bhUla nahIM karanI hai ki mAnava zarIra dhAraNa karane se pahale eka kramabaddha ginatI hai / jisameM pahale hAthI banegA, usake bAda bandara phira AdamI / nahIM, agara isako isa taraha se hamane samajhA to samajho hamase cUka ho gayI / eka jIva ke marate samaya usake pichale tamAma janmoM ke anubhavoM ke bAda usakI jo AkA~kSA bana gayI thI tathA kAla aura paristhitiyoM ke anusAra usane apane agale janma ke liye vahI yoni apanI icchA zakti ke dvArA prApta kI isaliye pratyeka strI-puruSa kA eka jaisA svabhAva nahIM ho sakatA / bahuta se F For Private And Personal Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 yoga aura sAdhanA aise bhI haiM jo bAra-bAra na jAne kitane hI janmoM se lagAtAra mAnava deha prApta kiye jA rahe haiM / unake tAjA anubhava AdamiyoM ke se hoMge athavA vaha Ama AdamiyoM se jyAdA kuzAgra buddhi vAlA hamako lagegA bahuta se isake viparIta bhI ho sakate haiM isameM koI saMzaya nahIM hai| kinhI pati-patnI meM aisA agAdha prema hotA hai ki eka kI mRtyu ke pazcAt dUsarA bhI jyAdA dina nahIM jI pAtA vaha Adata yA agAdha prema unheM virAsata meM kahA~ se milA hogA ? zAyada vahA~ se jaba ve pichale janmoM kI yoni meM jisameM ve sArasa bane hoMge / mora kI vaha mohaka adA, jisake dvArA nAca-nAca kara vaha moranI ko rijhAtA hai| Ajakala bahuta se lar3ake lar3akiyoM ko rijhAne ke liye ekTara bane phirate haiN| kutte jaisI svAmibhaktitA, vaphAdArI, kabUtara kI guphtagU', bandara jaisA naTakhaTa pana, rIcha jaisI kAnukatA, sA~pa jaisA vazIkaraNa, giragiTa jaisA raMga badalanA, billI jaisA khAnA aura gurrAnA, kauve jaisI khAmahakhAha kI kA~va-kA~va, gadhA jaisA ladrUpana, koyala jaisI kuhukatA, gaiDA jaisA mastAnApana, cIte jaisI phurtI, bAja jaisA zikArIpana, lomar3I jaisI cAlAkI, pahAr3a jaisI caTTAnatA-dRr3hatA, siyAra jaisA Darapokapana, kharagoza jaisI mulAyamI, hiraNa jaisA bholApana bhAdi-Adi / hameM ananya mAnavoM ke citta meM dekhane ko milatA hai / / ___ inasaba udAharaNoM se aisA lagatA hai ki yA to ye tamAma jAnavara apane pichale janmoM meM AdamI rahe haiM yA ye tamAma jAnavara apane tamAma guNoM ke sAtha isa mAnava deha meM haiM / ina donoM meM dUsarI bAta jyAdA vajanadAra dikhAI detI hai, kyoMki ina jAnavaroM kI jo jo khAsiyateM inake svabhAva meM pAyI jAtI haiM mAnava kI santAnoM meM dekhane ko milatI haiN| jabaki mAnava kI khAsiyata, usakA jaisA caitanya mastiSka anya kisI jAnavara meM dikhAI nahIM detaa| Aja yadi hama tairanA sIkha jAte haiM to yaha to Apa bhI jAnate hI haiM ki hama bhale hI phira 20 sAla taka eka dina ke lie bhI nahIM tereM lekina hama 20 sAla to kyA jindagI bhara meM phira kabhI taignA nahIM bhUla pAte / ina saba bAtoM ko likhakara maiM kevala yaha batAnA cAhatA hU~ ki hamAre apane prathama janma ke samaya hamAre pAsa eka hI saMskAra thA isa pRthvI para janma lene kA vaha saMskAra apane andara koI svarUpa nahIM liye thA aura na koI vizeSa caitanyatA kI AkAMkSA hI usake andara thI / isI vajaha se vaha jar3a svarUpa isa pRthvI para AyA hogA / bAda meM jaisI-jaisI For Private And Personal Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAkAra hamArA cintana-nirAkAra hamArA mArga 235 lAlasA, AkAMkSA isa pRthvI para racI-bacI mAyA ke anurUpa usakI banI hogI, vaise vaise hI saMskAra usake citta para jame hoge taba vaha janma dara janma letA huA mAnava banA hogA / isa taraha hama dekhate haiM zurU se hI na to hama jabaradastI kisI ke dvArA yahAM bheje gaye aura yahAM Akara bhI apanI AkAMkSA, apanI lAlasA ko svayaM hI bhoga rahe haiM aura ina sabako bhogane ke pazcAt hama svayaM hI usa parama AtmAoM ke sAgara meM vilIna honA cAhate haiN| koI jabarana hameM yahAM se nahIM bheja sktaa| jaba hama yahA~ kI tamAma kriyAoM phaloM, sukhoM evaM aizvaryoM meM unakI vyavasthA dekhadekha lete haiM / taba hama svayaM hI yahAM se jAnA cAhate haiM aura cale bhI jAte haiM, usa parama samUha meM vilIna hone ke lie| dUsarA prazna hai jaba narka evaM svarga ke dvArA hameM hamAre karmoM kA phala diyA jA cukA hai taba phira yahA~ isa duniyA~ meM bhI itanA bhedabhAva kyoM milatA hai hameM janma lene ke pazcAta ? aura phira sArI jindagI hama yahA~ Akara narka hI to bhogate haiN| yaha prazna hI vahA~ uThatA hai jahA~ koI sAkAra bhagavAna ho jabaki isa mata ke anusAra to hamArA zarIra jaba mRtyu ko prApta karatA hai usI samaya hama sthUla zarIra ko tyAga kara sUkSma zarIra dhAraNa karake isa duniyA~ se bAhara ho jAte haiN| taba hama citta ke stara para idhara se udhara vicaraNa karate rahate haiM hamAre citta para usa samaya jina-jina saMskAroM kA bojha hotA hai, ve saMskAra hI hameM dobArA janma lene ke lie apane stara ke anusAra becaina kara dete haiM kyoMki binA sthUla zarIra dhAraNa kiye koI bhI saMskAra bhugata hI nahIM sktaa| yadi bahuta gahare meM vicAra karake hama dekheM to hama pAyeMge ki hamArI karmoM meM liptatA hI hameM majabUra karatI hai ki hama yathA sambhava apane karmoM ke anusAra banI icchA zakti ke dvArA jaldI se jaldI kisI na kisI garbha meM samA jaaveN| jitanI hamArI mAnasika sthiratA (icchA zakti) kamajora hogI utanI ho jaldI hama svayaM hI utAvalepana ke sAtha kisI na kisI garbha meM utara jAte haiM / dhyAna rakhanA jisakA citta dUsare adhikAroM ke hanana, dUsaroM ko dhokhA dene ke prabhAva yA anya kisI prakAra ke nicale stara ke vicAroM se grasta hai usakA cirA For Private And Personal Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 236 yoga aura sAdhanA kuSThAgrasta hogA jisakI vajaha se usakI Atmika cetanA kSINa rUpa se jAgrata hogii| usakI palaTa usakI icchA zakti para par3atI hai isa prakAra isa zraMkhalAbaddha prakriyA ke dvArA hama durbala icchA zakti ke kAraNa hI apane karmAnusAra pichale karmoM ko bhogane ke lie nayA janma pAte haiN| isake ThIka viparIta jinako icchA zakti prabala hotI hai ve AtmAyeM vahA~ intajAra karatI haiM ucita samaya ke Ane taka kA jisase ki unake janma ke samaya aise nakSatra upasthita hoM jisase ve hone vAle janma ko svarga kI taraha se bhoge / isalie dhyAna rahe yahA~ jitanI bhI asamAnatA hai isa duniyA meM hamAre apane hI karmoM ke kAraNa hai / yahA~ isa saMsAra ke alAvA na to kahIM svarga hai aura na hI koI narka, na koI hameM sajA sunAtA hai aura na hI koI rAjagaddI dekara hameM yahA~ bhejatA hai / hamArI apanI hI kamajorI hamArA apanA hI andhApana hamAre dukhoM kA kAraNa banatA hai / dUsare zabdoM meM jindagI bhara jo hama kArya karate haiM vaisI hI hamArI mAnasikatA Age ke bhaviSya meM hameM bhugatane ke lie paidA ho jAtI hai / " antamatA so gatA" / anya jitane bhI prazna hamAre samakSa uThate haiM ina sabakA tarka saMgata uttara isa dUsare mata ke anusAra mila jAtA hai kyoMki inhoMne paramAtmA ko asImita rakhA hai, - sAkAra banAkara sImita dAyare meM nahIM rakhA hai / isa prakAra hama dekhate haiM ki eka hI prakAra kI cetanA hamAre sabhI ke bhItara hai agara pharka hai to Upara par3I dhUla kA jisane ki hamArI cetanA ko DhA~pa rakhA hai / kisI ke karmoM kI dhUla jyAdA hai to kisI kI kama / hameM hamArI cetanA kA anubhava hI pahalI bAra taba hotA hai jaba hama isa dhUla ko haTAkara dekhane meM samartha hote haiN| jaba taka hamArI cetanA hamAre kutsita karmoM ke dvArA dabI par3I hai hameM karmoM ke thaper3oM ko sahana karate rahanA hI hogA lekina jisa dina jarA sI bhI jhalaka hameM usakI mila jAtI hai, hamArA yaha mAnava jIvana saphala ho jAtA hai kyoMki usI dina hameM patA calatA hai cetanA ke stara para hamAre sabhI bhItara eka hI tatva virAjamAna hai / kahIM koI rattI bhara pharka nahIM hai jo hamAre bhItara hai vaha to hamAre pAsa hai hI jo dUsare ke bhItara hai vaha bhI hamArA hI hai athavA dUsare zabdoM meM hama aura vaha dUsarA bAharI zAkhAoM ke stara para to do dikhAI dete haiM lekina hama sabhI meM jo zakti nirantara baha rahI hai usakA strota to eka hI hai / yadi hama anajAne meM dUsare kA nukasAna karate haiM to vaha gahare meM jAkara hamArA svayaM kA hI nukasAna hai jo ke For Private And Personal Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAkAra hamArA cintana-nirAkAra hamArA mArga 237 loga apane bhItara ke brahma ko jAna lete haiM vaha isa brahmANDa kI rUparekhA bhI ThIka usI samaya jAna hI jAte haiM ki yaha saMsAra hI brahma svarUpa hai| isameM maiM aura tU kahIM nahIM hai / basa vaha hI maujUda hai jaba mere andara kA vaha merA hai to sabake andara kA vaha bhI to merA hI hai / itanA jAnakara ki sabakA saba apanA hI hai, taba kahIM koI apanI hI cIja ko curAtA hai athavA kahIM koI apane ko hI dukha denA cAhegA / aisI sArvabhaumikatA jaba hamAre bhItara jAgRta ho jAtI hai taba hI hama samajha pAte haiM "vasudhaiva kuTumbakam" kA AdhAra / itanA samajha pAne ke bAda hamArA jIvana sArA kA sArA prArthanAmaya hI ho jAtA hai aura yahI hai hamAre dvArA kI jAne vAlI prArthanA kA marma / isa prArthanA ko jAnakara hI hamAre mana meM usa parama sattA meM vilIna hone kI lAlasA jagatI hai / isa prakAra kI prArthanA ke dvArA hI hama mukti ko prApta hote haiM, isI prArthanA ke dvArA hI hama apane bIja ko miTAne kI kSamatA jAgRta kara sakate haiM / pataMjali bhI jisa "nibIjasya" sthiti kI bAta kara rahe haiN| vaha bhI isa prArthanA ke dvArA hI prApta hotI hai / isI ke dvArA hama apanI tamAma tAmasI, rAjasI evaM sAtvikI vRttiyoM para vijaya prApta karate haiM / mAyAjAla se hama apanA pIchA chur3A lete haiM / aura apane bUda svarUpa brahma ko usa sAgara rUpI paramabrahma meM eka mukta AtmA ke rUpa meM hama use usa parama-AtmAoM ke samUha meM vilIna karake paramAtmA hI to ho jAte haiN| AN X 140 For Private And Personal Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhakoM ke hitArtha kucha khAsa bAteM 1. sAdhaka kA dhyeya hamezA apanI AtmA ko siddhiyA~ rUpI vijAtIya dhUla se bacAte huye apanI sAdhanA meM sAdhanArata rahanA cAhiye, anyathA sAdhaka ke apane sIdhe sarala patha para se haTakara patha bhraSTa ho jAne kI saMbhAvanAyeM jyAdA ho jAtI haiN| jisa prakAra koI rAhagIra rAjapatha se bhaTaka kara sAtha ke jaMgaloM kI hariyAlI evaM prakRti kI chaTAoM meM khokara udhara mur3a jAtA hai jisake kAraNa se vaha apane gantavya sthAna para nahIM pahu~ca pAtA hai, ThIka isI prakAra sAdhaka siddhiyoM ke phera meM pha~sakara apane mArga se cyuta hokara AdhA adhUrA hI raha jAtA hai / ___bhale hI ve siddhiyA~ sAtvikI guNoM se ota-prota vRttiyoM vAlI hoM athavA ve bhale hI mAnava mAtra ke lie mAnava kalyANa vAlI hoM, kyoMki unake upayoga ke bAda unake dvArA phala prApta ho jAne ke kAraNa se sAdhaka ke mana meM aham bhAva paidA ho hI jAtA hai jisake kAraNa se sAdhaka kI sAdhanA meM vyavadhAna A jAtA hai / 2. sAdhaka ko jahA~ taka ho sake apane jIvana yApana ke liye isa prakAra kA vyavasAya cunanA cAhiye yA apanA jIvana yApana isa prakAra se karanA cAhiye / jisake dvArA mana zAnta evaM nirmala banA rahe, use apane vyaktigata kharcoM, apanI latoM para tathA apane aham para saMyama rakhanA cAhiye jisase bephiz2ala kI bAtoM se sAdhaka yathA sambhava bacA rahe / 3. apane vyavahAra meM jhUTha bolane vAle sAdhaka jaba ve usa saMkrAmaka kAla ke najadIka hote haiM jisameM ve apane prANoM se khelate haiM, usa samaya unake samakSa mAnasika rUpa se itanI bhArI parezAniyAM AtI haiM ki use apane citta kI una visaMgatiyoM ko sambhAlanA bar3A duSkara ho jAtA hai| jisake kAraNa se kabhI-kabhI sAdhaka ke citra para itanA burA prabhAva par3atA hai jisameM usakA yaha loka to kharAba ho hI jAtA hai Ane vAle janmoM meM bhI vaha yoga bhraSTa hokara patha bhramita ho sakatA hai / isa avasthA ko bhukta bhogI se jyAdA koI nahIM jAna sakatA hai| 4. suSamaNA nAr3I ke andara tIna nAr3iyA~ aura bhI hotI haiM jaba sAdhaka ke prANa iDA-pighalA se nikalakara suSamaNA meM praviSTa hone ko hote haiM taba ina tInoM nAr3iyoM kI jAnakArI honA Avazyaka hai| ye tIna nAr3iyA~ jinameM pahalI vajra nAr3I ke For Private And Personal Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhakoM ke hitArtha kucha khAsa bAteM 236 nAma se dUsarI citraNI nAr3I ke nAma se tathA tIsarI brahma nAr3I ke nAma se jAnI jAtI hai| yadi koI sAdhaka tAmasI vRttiyoM se prabhAvita hai to usakA praveza bajra nAr3I ke dvArA hotA hai / jisake kAraNa se use usa samaya bar3e bhayAvaha dRzyoM kA sAmanA karanA par3atA hai yA dUsare zabdoM meM usa sAdhaka kA mArga AsurI zaktiyoM kI tarapha mur3a jAtA hai, jabaki rAjasI vRtti ke sAdhaka ke prANa citraNI nAr3I maiM se hokara Upara car3hate haiM to use usa samaya bar3e aizvaryapUrNa rAja prAsAda, rAsa raMga, bar3e mohaka dRzya, bar3I mohaka sugandha, bar3I sundara-sundara apasarAyeM yA anya vibhinna prakAra ke vimAnoM se upakI yAtrAyeM hotI rahatI haiM ye lakSaNa devatAoM kI zakti kI tapapha mur3ane ke haiN| ina donoM ke alAvA eka tIsarI avasthA ina donoM se U~cI aura hai vaha una sAdhakoM ke lie hai jo sAtvikI vRtti vAle haiM usa samaya unake prANa brahma nAr3I meM se hokara jAte haiM isa kAraNa se vaha sura yA AsurI zaktiyoM ke jhemele meM na par3akara sIdhA apane svayaM ke brahma kI ora agrasara hokara apanI svayaM kI cetanA kI zakti kA vikAsa karane lagatA hai jisakI vajaha se vaha sadA uttarottara ucca avasthA ko prApta karatA rahatA hai aura mukta ho jAtA hai| jaise rAma ke pAsa AdhyAtmika zaktiyA~ thI vaise hI rAvaNa ke pAsa bhI alokika AdhyAtmika zaktiyA~ thiiN| lekina rAma aura rAvaNa meM maulika bheda unake sAtvikI aura tAmasI guNoM se prabhAvita vRttiyoM kA hI hai / isaliye sAdhaka ko hamezA hI apane citta para sasva kA saMyama sAdhanA cAhiye / 5. apane mana meM binA kisI U~ca nIca kI paravAha kiye AdhyAtmika satsaMga kA use jahAM bhI vaha upalabdha ho binA kisI tarka kutarka ke apane viveka se grahaNa kreN| 6. gRhastha sAdhakoM ko yoga meM kaThina tapasyAoM se jahAM taka ho sake bacanA cAhiye aura haTha yoga ke bajAya sahaja yoga ko hI apanAnA cAhiye / yadi phira bhI kucha khAsa anubhava prApta karane ke liye hI yadi koI sAdhaka apanI sAdhanA ke daurAna lambe upavAsa rakhe yA anya koI kaSTa prada rAstA apanAye to use apanI sehata kA dhyAna rakhakara hI vaha rAstA apanAnA cAhiye / aisI avasthA meM vaha apane zrama vyaya karane vAle kAryoM se hara sambhava bace tathA apanI icchA zakti ko apratyAzita rUpa se dRr3ha rkheN| For Private And Personal Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ache 240 yoga aura sAdhanA 7. sAdhaka ko apanA zarIra svastha rakhanA hI cAhiye kyoMki svastha zarIra hI svastha citta kA nimaMtraNa kara sakatA hai| bhale hI use apane Apako svastha banAne ke lie isa saMsAra meM vyApta kisI bhI cikitsA paddhati ko hI kyoM na apanAnA par3e, vaha cAhe Ayurveda ho, yunAnI ho, homyopaithI ho, cInI paddhati ekyUpakcara ho, aMgrejI paddhati ailopaMthI ho athavA yogAsanoM ke dvArA apane zarIra ko svastha rakhane kA tarIkA ho kahane kA tAtparya hai sAdhaka kA zarIra sarvathA roga mukta honA caahiye| 8. sAdhaka ko apanI sAdhanA kisI vizeSa yA zIghra phala kI AkAMkSA se rahita hokara niyamita rUpa se tathA nizcita samaya para nitya prati hI karanI cAhiye, isase sAdhanA ati zIghra hI apanI pAyadAnoM para pahu~catI hai / 9. asalI evaM vAstavika samAdhi se pahale kaI bAra aisA lagatA hai jaise ki unheM dUsare-dUsare lokoM ke darzana ho rahe haiM yA adbhuta prakAza kI kiraNeM dikhAI de rahI haiM yA vaha vibhinna raMgIna dRzyoM meM se hokara gujara rahA hai ye sabhI sthitiyA~ sAdhAraNa sAdhaka se to ucca haiN| lekina yaha avasthA usa carama avasthA se to nIcI hI hai jisameM sAdhaka ke sAre ke sAre prANa bar3I tejI ke sAtha khiMca kara tathA bar3e zora ke sAtha usake zarIra meM se bAhara nikala jAte haiM / kevala usI avasthA meM sAdhaka ko asalI samAdhi samajhanI cAhiye, tathA bAra-bAra usa avasthA kI parakha karake hI santuSTa honA caahiye| 10. jisa samaya prANa ir3A-pighalA meM se nikalakara suSamaNA meM Ate haiM usa samaya sAdhaka ko apanI mRtyu hone kA bhaya vyApta ho sakatA hai kyoMki usa samaya usakeprANa hI to isa sthUla se bAhara nikalate haiM lekina dhairya ke sAtha tathA dRr3hatA ke sAtha apanI sAdhanA meM sAdhaka ko apane iSTa kA smaraNa karake lagA rahanA cAhiye saphalatA avazya hI milegI / isalie sAdhaka apanI sAdhanA meM kisI bhI prakAra ke bhaya se bhayagrasta na hoveM / 8 30 janavarI 1983 samApta For Private And Personal Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only