Book Title: Tattvartha Sutra
Author(s): Santbal
Publisher: Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005321/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ccvAthazAstra [gujarAtI bloko sAthe] munizrI saMtabAlajI in Educationa International For Personal and Private Use Only www.jainelibrary.or Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra [gujarAtI zlokamAM munizrI saMtabAlajI : prakAzaka: mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira haThIbhAInIvADI, dilhI daravAjA bahAra amadAvAda-380004 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka: aMbubhAI ma. zAha maMtrI, mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira haThIbhAInI vADI dilhI daravAjA bahAra amadAvAda-4 AvRttiH prathama prita: 2000 mahAvIra jayaMtI saMvata 2037 tA. 31-8-81 mUlya: rUpiyA daza sudraka: praNava prinTarsa pravINacaMdra naTavaralAla gAmI 11-a vijaya kelenI uramAnapurA amadAvAda-380013 Jain Educationa International For For Personal and Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka saMsthAnuM nivedana mahAvIra prakAzana maMdira' taraphathI Aja sudhImAM bhagavAna mahAvIranI kheAdhAmRtavANInAM jaina-jainetara saune upayogI thaI paDe tevAM vIsathI vadhAre pustakA prasiddha thaI cUkathAM che. A badhAmAM kaMIka viziSTa bhAta pADatuM munizrI satabAlajInuM 'tattvArtha sUtra' pragaTa karatAM saMsthA vizeSa gaurava anubhave che. tavA sUtra jaina dharmanA badhA phirakAone mATe Adara yAgya che, tene saraLa karIne padyamAM utArAya tA jijJAsu sAdhu-sAdhvIe ane zrAvakAne mukhapATha karavAmAM saraLatA paDe. AvI mAgaNI avAranavAra AvyA karatI, paraMtu A mAgaNImAM savizeSa nimitta banyAM ahena prabhAbahena ajamerA. AjathI 26 varSa pahelAM ghATakApara (muMbaI)nA cAturmAsa prasaMge prabhAbahenanA prathama paricaya thayele. bacapaNathI ja temanAmAM chupAyelI AdhyAtmika jijJAsA ane tyAgabhAvanA joI temanA pitAjI potAnI yuvAna putrIne mahArAjazrI pAse laI AvyA hatA. mahArAjazrIe temane samAvyuM : AjanA yuge tyAgI thavuM tenA karatAM brahmacarya pALIne kuTuMba sAthe rahI, sevA sAthe saMyamI jIvana jIvavuM e badhI rIte sAruM che. pachI tA teo jyAre jyAre mahArAjazrIne maLavA AvatAM tyAre tavAsUtranI carcA karatAM ane samajatAM, mahArAjazrI temane gujarAtImAM zleAkeA racIne ApatA. tyAra pachI tA khInta" paNa dharma premI bhAIbahene A dharmamaya jJAnacarcAmAM bhaLavA lAgyAM. temAMnAM keTalAMkanA ullekha karavA khAsa jarUrI che. AmAM pAlanapuravALAM zrImanAM anurAgI ane abhyAsI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evAM bahena zrI puSpAbahena ane temanA pati araviMdabhAI, pUnAvALA bhAIzrI baLavaMtarAya khaMDheriyA, vIracaMdabhAI ghelANI, guNavaMtIbahena coksI, suzIlAbahena ra. mahetA; ahIM cicaNamAM rahetA zrI maNikAntabhAI, mIrAMbahena - A badhAM bhAI bahenee tattvArthasUtrane pragaTa karavAmAM pita pitAne viziSTa phALo Apyo che. temAM zrI puSpAbahena taraphathI A pustakane pragaTa karavA mATe maLelI Arthika sahAya khAsa ullekhanIya che. - maNibhAI bApubhAI paTela mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira vatI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad saMga thayA. mahAmuni banyA. pelAM ahA jehane, ne gAMdhI-avatAra vAra zIkhane pADI bhA. na. prayoga kSetra pagalAM evA nAnacaMdu-caraNe jeNe batAvyA jaze; AziSa arpe svayaMH sadaguru Jain Educationa International * saccAAM thAIAma '. -saMtamAla For Personal and Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e zabda munirAja zrI saMtabAlajI tathA temanA gurujI zrI nAnacaMdrajI mahArAja - banne sAthe mArA vizeSa paricaya. banne AtmAthI munirAjo -- pAtapeAtAnI dRSTie AtmazuddhinI pravRttimAM tapara. - pUjya zrI nAnajI mahArAje bIjA gurue kare che tema gurupaNuM nahIM karyuM ... paNa zrI saMtabAlajIne potAnI dRSTie AtmazuddhinI prakriyAnI sAdhanA karatAM rAkathA nathI. tema te pravRttimAM vighna paNuM nAkhyuM na hatuM ! (jyAre) hamaNAM ja meM sAMbhaLyuM ke eka AtmAthI tathA AtmasaMzAdhaka munine teenA gurue -- taddana najIvA kAraNasara ~ kAraNamAtra eTaluM ja ke ziSye peAtAnA svataMtra graMRRthanuM aNu eka prasiddha ajaina maharSine Apela, tethI saMdhADA bahAra karI dIdhA. ziSya peAtAnA vicAra pramANe peAtAnI sAdhanA kare ane gurunA vicArane zabdazaH ke akSarazaH na anusare, chatAM guru ziSyanA vicArabheda pUrA sadbhAva sAthe sahI le, AvuM udAharaNa mArI najaramAM gurujI zrI nAnajI mahArAjanuM tathA temanA ziSya zrI saMta bAlajInuM ja Ave che. mane lAge che pU. zrI nAnacaMdrajI mahArAje jaina dharmanA mULarUpa ane maulika siddhAMtarUpa syAdavAdane jAgelA, eTaluM ja nahIM, paNa jANIne tene pUrA pacAvelA hatA. tene lIdhe ja pU. nAnacaMdrajI mahArAja ane temanA ziSya saubhAgyacaMdrajI eTale saMtabAlajI mahArAja e be vacce guruziSyabhAva vizeSa dIpI UThela che ema huM samaju chuM. me' evuM joyela che, ane sAMbhaLela paNa che ke, jo ziSya peAtAnA gurune ja na anusare ane peAtAnI rIte peAtAnI cittazuddhi mATe, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharA arthamAM AtmasAdhanA karatA dekhAya, tepaNuM tarata ja, guru ziSa sAtheno saMbaMdha toDI nAMkhe, eTaluM ja nahIM, paNa ema paNa jAhera karI de che, "amuka ziSya guranI maryAdAmAM rahetuM nathI, mATe tenI koI javAbadArI gurune zira nathI. ema ke e samajI levuM." jaina saMpradAyamAM tema ja anya saMpradAyamAM paNa kevaLa najIvA. vicArabhedane lIdhe guruziSyanA saMbaMdha vicchinana thatA jaNAyA kare che. hA, eka vAta kharI ke, "ziSya svacchede ja vartate hoya ane pitAnuM zreya cUkI jaI gurunI maryAdA pramANe ja akSarazaH na cAlato hoya to te guru potAnA ziSya sAthe saMbaMdha teDI. nAMkhe te to vAjabI gaNAya. paNa jyAM ziSyamAM AvI svachaMdatA nathI ja, mAtra, (843) AThatarI vIsa kahevAne badale (1242) bAra ducavIsa paNa thaI zake che. ema kahenAra kaI ziSyane guru ema kahe ke, ema nahIM paNa "AThatarI covIsa" ene ja vAjabI che. ame bAra du vIsa ke cAra chaga covIsa" e taddana khoTI vAta che.' te mArA vicAra pramANe Ama kahenAra guru pitAne gauravane dUSita kare che. prastutamAM vizeSa AnaMdanI vAta che ke, muni saubhAgyacaMdrajI eTale saMtabAlajI ane temanA gurujI pU. zrI. nAnacaMdrajI mahArAja, baMnee syAdavAdane jANela che, samajela che, ane jANI samajIne, vahevAramAM paNa mUkela che. eTale A guruziSyanuM yugala, sadA vaMdanIya che ane prazaMsanIya paNa che. ATaluM te saMtabAlajI viSe thayuM. have temaNe racela pathamaya tatvArtha sUtra viSe bIjA vaLI be zabda A pramANe jarUra kahI zakAya. tattvArthasUtrane UMDo abhyAsa manana ciMtana karyA pachI zrI saMtabAlajIne ema lAgeluM ke, "prastuta sUtra dvAdaza aMgInA sArarUpa che. je tene anuvAda kaMThastha karavAmAM Ave to jainasaMmata dravyAnuyega, caraNakaraNanuyoga, ane gaNitAnuga paNa barAbara samajAI jAya. kAraNa ke, paMDita sukhalAlajI racita savivecana gadya anuvAdane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaMThastha karavA bhAre duSkara che. jyAM vidyAthI A vidyAthI vimukha banatA jatA haiAya tyAM gujarAtI gadyane kaThastha kANu kare? A paristhitimAM zrI saMtabAlajIe tattvArthasUtrane gujarAtI padyamAM utAravAnA vicAra karyAM. gadya karatAM padya, jaladI kaMThastha karI zakAya che ema mAnavAmAM Ave che. have saMtabAlajIe racela ane chapAyela padyamaya tattvArtha sUtra mArI sAme che, ane tenI prastAvanA lakhavA sAru, pU. zrI saMtabAlajIe, mane Adeza karela che. pahelAM tattvA sUtranA gheADA paricaya ApavA mane jarUrI jaNAya che. ane te pahelAM paNa zrI tattvArtha sUtranA praNetA AcAyavara zrI umAsvAti vAcaka vize e zabdA, lakhavA ucita lAge che. A mahAna saMgrahakAramAM evI adbhuta zakti che ke je hakIkata khInna graMthakAroe hajAre zle ke dvArA varNavela heAya tene te se| base zlekeAmAM ja samajAvI zake. jaina sa zrutanA saMgraha jemAM darzAvela che, evI drAdazAMgIne Azaya A asAdhAraNa pratibhAnA dhaNI saMgrahakAra tattvArthasUtranA daza adhyA cenAM mULa sUtreAmAM ja samAvI dIdhela che. ane sUtrane Azaya pAte ja racela bhASyadvArA viSeSa spaSTIkaraNa karIne ghaNA sulabha ane sugama banAvela che. sva. paMDita zrI sukhalAlajI tattvArtha sUtranA guja rAtImAM anuvAda ane triveyana karIne tene sa`skRta nahIM jANunArA mATe vizeSa sulabha banAvavAne mahAna prayatna karela che. A pachI kAI jijJAsune A badhuMya kaMThastha karavuM hoya, tA saMtabAlajIe tene padyamAM utArIne vaLI vizeSa sugama ane saraLa karI Apela che. A anusaMdhAnamAM graMthakAranA vadhAre nahIM teA thADA zabdomAM paNa ahI paricaya lakhAya tA asthAne nahI ja lekhAya. graMthakAra umAsvAti mahArAja pahelA ja puruSa che ke jemaNe jaina dharmInA samagra tattvavicArane saskRtamAM utArela che. A pahelAM A tattvajJAna A prAkRtamAM athavA ardhamAgadhI bhASAmAM tA hatuM ja. pazu peAtAnA samayanA saMskRtanA ghuraMdhara vidrAnAnuM paNa jaina Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . tattvavicAra tarapha dhyAna AkarSAya, te dRSTie pUjaya pAda zrI umAsvAtimahArAje sauthI pahelAM tene saMskRta bhASA dvArA vyakta karavA prayAsa karela che, ane te paNu vizeSa sakSepa karIne, sakSepa paNu evI rIte karela che ke jaina tattvajJAnanI eka pazu vAta chUTI na jAya ane caraNakaraNAnuyAga, dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga e traNe anuyAgA saMkSe pathI paNa pUrepUrA jemAM AvI jAya. zrI umAsvAti mahArAjanA savizeSa paricaya ane itihAsa nakuvA mATe paDitapravara zrIsukhalAlajIe racela tattvA sUtranA vivecana anuvAdanA pustakanI prastAvanA jovAnI vizeSa bhalAmaNa che. ahIM e vize lakhavA jatAM ghaNuM vizeSa lakhavuM paDe tema che. tethI ja A bhalAmaNu karela che. tattvArtha sUtra eka ja evuM pustaka che, jene bhagavAthI, vAMcavAthI ane samajavAthI jainamatane samagra avaLeAdha meLavI zakAya che. mane lAge che ke zroumAsvAtijInA paricaya mATe prastutamAM gheADAmAM thAvu paNa kaMIka jaNAvavuM jarUrI che. e vicArathI prerAIne, e khAkhata A nIce svapa rUpe jaNAvuM chuM. * zrI umAsvAti mahArAje pote ja pAtAnA paricaya ApatAM prastuta graMthane cheDe je kAMI jaNAvela che, te temanA sAmAnya paricaya mATe pUratuM che. ane te A pramANe cheH zrI umAsvAtinA paricaya vAcaka zrI umAsvAtinA dIkSAguru ghASana kSimaNu hatA. A ghASana kSimaNu agiyAra agAnA dhAraka hatA. ane vAcaka zrInA gurunA praguru (gurunA guru) vAcaka mukhya zizrI hatA. vidyAgrahaNanI apekSAe emanA guru zrI mUla' nAme vAcakAyA hatA. tathA pramuru mahAvAcaka maMDapAdakSamaNu hatA. zrI umAsvAtijInuM geAtra kaubhISaNa hatuM. emanA pitAnuM nAma svAti hatuM tathA mAtAnuM nAma vAsI hatuM. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma emane nyAdhikAmAM thayela hato. emanI zAkhA uccanAgara hatI. unAgara zabdane badale ArSa prAkRtamAM "ugyAnAgara' zabda maLe che. prasiddha aitihAsika che. kaniMgahAmanA vicAra pramANe uccanAgara" ke "uccAnAgara" zabdane maLatuM Ave e nagaravAcaka zabda uchanagara che. vartamAnamAM uttara pazcima prAMtamAM Avela atyAranA bulaMda zaheranI najIkamAM Avela uMchanagara nAmanA killAne A uMchanagara nAma maLatuM Ave che. A te mAtra zAkhA vAcaka nAmanI uccanagara nAma sAthe kevaLa sarakhAmaNI batAvavA lakhela che. zrI umAsvAti mahArAje pote ja jaNAvela che ke, umAsvAti vAcake guruparaMparAthI prApta thayela zreSTha AhaMta upadezane barAbara dhAraNa karI tema ja tucacha zAstro vaDe haNAyelA buddhivALA evA duHkhita lekene joIne prANuonI anukaMpAthI prerAIne A spaSTatAvALuM "tatvArthAdhigama" nAmanuM zAstra, vihAra karatAM karatAM kusumapura - pATalIputra - nAmanA mahAnagaramAM racyuM. je A tatvArthAdhigama zAstrane jANaze ane temAM je kaMI kahela che tene Acaraze te vItarAgabhAvanI pAramArthika bhUmikAne jaladI meLavaze. (tatkAthodhigama sUtrane cheDe AvelI ane svayaM zrI umAsvAti mahArAje banAvelI prazasti). prastuta graMthakAranA samaya vize kaI cakkasa nirNaya thaI zakyo nathI. paNa kalpasUtramAM Avela sthavirAvalinA AdhAre kAMI ja AcArya hemacaMdra pitAnA abhidhAnaciMtAmaNizamAM atyAdha zabdane artha "vaDa' batAve che. dA.ta. "vadhatubahupAt syAd va zrIvaNAlaya." prastutamAM tatvArthasUtramAM 'nyadhikA" nAma jaNAvela che. mATe A sUcavela che. e ja rIte "pATalIputra" ane "kusumapura, e bane zabda paryAya vAcaka che. ema AcArya hemacaMdre tyAM jaNAvela che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 kahevuM hAya tA vadhAremAM vadhAre atyAre eTaluM ja kahI zakAya ke, teo vIrAt 471 arthAt vikrama saMvatanA prAraMbhanI lagabhaga kathAreka thayA hevA joIe. te pahelAM nahIM. AthI vizeSa mAhitI atyAre aMdhakAramAM che. ema paDita sukhalalAjIe pAtAnA tattvArthasUtranI prastAvanAmAM jaNAvela che. prazamati prakaraNanI racanA paNa zrI umAsvAti mahArAje karela che. ema mArI jANamAM che. bIjA paNa graMthe! vA prabaMdhA temaNe lakhelA che, ema kahevAya che. pazu e bAbata vizeSa mAhitI huM jANatA nathI. pUjya saMtabAlajIe peAtAnA padyamaya tattvArtha sUtranI prastAvanA lakhavAnA mane je Adeza Apela te Adezane me' mArI yathAzakti AcaryA che. mArI uMmara atyAre 92-93 varSanI, AMkheA nabaLI che. ethI meM ahIM je kAMI lakhyuM che, tethI vizeSa lakhavAnI mArI zakti nathI. A lakhANuthI saMtabAlajIne pUrA nyAya nathI apAye, ema mane lAge che; paNa mArI aktine lIdhe vizeSa lakhavA mATe huM lAcAra chuM. mArA lakhavAmAM kAMI bhUlacUka hAya tA vAyakA jarUra tene sudhArIne vAMcavA kRpA kare, tatttA - sUtra aMge khIjA zuA muddA viSe lakhavAnI jarUra che.... paNa e mATe jijJAsuene savinaya bhAmaNu karuM chuM ke paDita sukhalAla-jIe lakhela tattvArthasUtranI prastAvanA jarUra dhyAnapUrvaka vAMcIle. munirAja zro sauMtabAlajIe temanA padyamaya tattvArthasUtranI prastAvanA lakhI ApavAne mane je Adeza Apela tene lIdhe mAre. keTalAka svAghyAya thayo. taiyo zro sa'tamAlajI hai. huM vizeSTha anugrahIta thayela chuM. e mATe pUjya satamAlajI pAse samAdhAna lauM chuM ane temanA kAI avinaya aparAdha thayA heya teA kSamApanA yAgbI saMvata 2037nA bhAdaravA sudI pAMcamane guruvAre A lakhANu pUruM karuM chuM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. aMtamAM ema IcchuM chuM ke munirAja zrI saMtabAlajInuM A pustakane chapAvavAnuM je dhayeya che te siddha thAya evI zAsana devane prArthanA karIne viramuM chuM, 12 bI, bhAratInivAsa, navaraMgapurA, amadAvAda-380009 becaradAsa dozI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika tasvArtha sUtra jainadarzanane anupama graMtha che. bhAratIya darzanemAM jainadarzanane praveza tatvArthasUtrathI thAya che - ema kahevuM ucita ja che. kAraNa ke saMskRtamAM jainAcArye lakhelI e prathama kRti che ane anya darzananA paMDito e saMskRta graMthane AdhAre ja jainadarzana vize jANatA thayA. A enuM mahattva che. vaLI, e graMtha pAMcamI sadImAM lakhAye tyArathI enA upara kALakrame aneka TIkAo lakhAI jemAM te te kALa sudhIne dArzanika praznonA jainadananAM maMtavyone kendramAM rAkhIne carcA karavAmAM AvI che. svayaM tAvArthanA kartA umAsvAtie tenuM bhASya racyuM. tyAra pachI pUjyapAde -sarvArthasiddhi nAmanI vizada vyAkhyA lakhI. temAM itara darzananI carcA tulanAtmaka rIte thoDI karavAmAM AvI che, paNa pachI AcArya akala ke - te rAjavAtikamAM tenA pratyeka muddA vize anya darzananAM maMtavyo ane jaina maMtavyo vize vicAra karyo. e ja rIte AcArya siddhasene paNa vistRta TIkA lakhI. temAM paNa jainadarzananI mAnyatAonuM samarthana anya darzananI apekSAe vizeSa bhAve jovA maLe che. paNa vidyAnaMde te tArthaplekavAtika lakhIne tatvArthanA pratyeka muddAnI anya darzananI tulanAmAM kevI satyatA che tenuM vizeSa nirUpaNa karyuM. AcArya haribhadde paNa saMkSepamAM TIkA lakhI. aMte upAdhyAya yazovijaye paNa tavArtha TIkA lakhI paNa te adhUrI ja rahI. tasvArtha sUtranA hiMdI, gujarAtI, aMgrejI Adi aneka bhASAemAM anuvAda paNa thayA che. A tenA mahattvane sUcave che. prastutamAM pUjaya munizrI saMtabAlajIe paM. sukhalAlajInA gujarAtI anuvAdane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 AdhAre padyamAM racanA karI che. AcAya ivadyAna de tattvA zlokavArtikamAM padyabaddha ane gadyakhaddha vyAkhyA karavAnA prayatna karyo che paNa gujarAtI bhASAmAM tA pU. saMtabAlajInA A prathama prayAsa che ke temaNe mULa sUtreAnA bhAvane padyabaddha karyo che. temanA A prayatna prathama che eTale prazaMsApAtra gaNAya, paNa sUtrane padyamAM utAravAnuM kAma ati duSkara che e turata jaNAI Ave che. sUtrane vaLagI rahI padyanI racanA karavI e ati kaThaNu kAma che. kAraNa sUtra tenA lakSaNa pramANe ati sakSipta heAya che, tene purA padyamAM utAravuM ati kaThaNa bane e svAbhAvika che. AthI tattvArthane gadyAnuvAda vAMcanAra-ne samajavAmAM je muzkelI naDatI nathI te A padyAnuvAda samajavAmAM Dagale ne pagale muzkelI paDavAnI ema mane lAge che. pUjya munizrIe. sutrAnusArI padya banAvavAne badale tenA vaktavyane padyamAM utAyu heAta tA temanI je kavitA karavAnI zakti che te chatI thAta. paNu. AmAM tA mAtra sUtrane te vaLagI rahyA che AthI padyo liphTa banI gayAM che ane dhaNe sthaLe tA artha samajAya ja nahIM evuM khanI gayuM che. AnA artha eTalA ja che ke have pachI padyamAM utAranAra mATe eka rastA zarU thayA che, te pachIneA prayatna karanArane mAdana jarUra maLI rahe, eTaluM ja AnuM mUlya che. bAkI je uddezathI pU.. sa MtabAlajIe A padyAnuvAda karyo che jevA ke gItAnA anuvAda thayA che -- tevuM karavAmAM tA haju AvA khIjA aneka anuvAda thaze tyAre kaMIka siddhi hAMsala thavA saMbhava che. saMskRta zloka ke prAkRta gAthAne gujarAtI padyamAM utAravuM sarala paDe, paNa sUtrane, tenA zabdone ja vaLagI rahI padya racanA karavI e atyaMta kaThaNu che. ane enI pratIti A pustaka vAMcanArane saheje thaI jaze. ahIM mAre e paNa svIkAravuM joIe ke mane chapAyA pUrve A nivedana lakhI ApavA jaNuAvyuM hatuM. paNa meM jaNAvyuM ke chapAI karamA Avaze eTale lakhI ApIza. A bhUla kharekhara mArI Jain Educationa International - For Personal and Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 thaI. jo chapAyA pUrve temanI icchA mujaba me' joyuM heta tA huM chApavA maMjUrI Apata nahIM. eTale ahI. mArA paNa deSa mAre svIkAravA ja rahyo. A graMthamAM mAtra padyAnuvAda ja nathI. gadyamAM sUtrA ApyA ja che ane jarUrI jaNAya tyAM gadyamAM vivecana che ja. eTale samagrabhAve A pustaka vAcakane nirUpayAgI che ema tA na kahevAya. emAM tA zrI satakhAlajIne anyAya ja thAya. eTale padyane bAda karatAM je kAMI lakhyuM che te vAcakane upakAraka thaze ja. kAraNa pU. saMtabAlajI -- jeo jainadana ane khIjA dana-dharmonA niSNAta che temanI kalame e gavivaraNu lakhAyuM che. tA. 24-9-1981 -amadAvAda Jain Educationa International dalasukha mAlavaNiyA For Personal and Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAru vaktavya vayeAvRddha ane jaina tattvajJAnanA anubhava-vRddhe paDita zrI khecaradAsajIe peAtAnA be zabda'nA mathALA nIcenI prastAvanAmAM sAcuM kahyuM che: "svargastha paDita zrI sukhalAlajIe tattvArtha sUtrane gujarAtImAM anuvAda ane vivecana karIne tene (tattvArtha sUtrane) saoNMskRta nahIM jAgutArA mATe trizeSa sutrabha banAvavAnA mahA prayatna karela che. A pachI koI jijJAsune A badhuM kaMThastha karavuM hoya te saMtabAlajIe tene padyamAM (zleAkeAmAM) utArIne vaLI vizeSa sugama ane saraLa karI Apela che..." paMDita zrI sukhalAlajI peAtAnA tattvArtha sUtra' graMthanA 'vaktavya'mAM kahe che tema vikrama sa MvatanA sattaramA * aDhAramA saikAmAM-yazovijaya' nAmanA gaNImunie sauthI pahelA gujarAtI kheA ane te paNa digabarIya tattvArtha sUtrane me|khare rAkhI lakhyA ! tyAra bAda sauthI prathama gujarAtI anutrAda ane vivecana saMvata 1986mAM gujarAta vidyApIThamAM saMkaLAI paDita sukhalAlajIe ja karyAM, paNa eneya saMkSepamAM kaMThastha karavuM heAya tA zuM ? ene! javAba gujarAtI zrlokA sahitanuM A 'tattvArtha sUtra' ja saphaLa rIte ApI zakaze. gujarAtanI vizeSatAo bhAlanaLakAMThA prayAganuM mukhya grAmakedra, gUMdI khAkhara gujarAta ame saurASTranI sarahe che. tenI najIkamAM lAyala' ane raMgapuramAM je prAcIna avazeSa! kheAdakAma parathI sAMpaDacA che, te vizvaguru evA A bhAratamAM pagu gujarAtatI vizeSatA sUcave che. temAMya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyadharmane vizvavyApI uddhAra karavAne je zrImad rAjacaMdrane saMkalpa hatuM, te gAMdhIjIe pAra pADavAnI maMgaLa zarUAta paNa gujarAtathI karI. te parathI bhagavAna mahAvIranA ja e satya ahiMsA pracAravAne avatAra thayuM che evuM amArA sadgata gurudeva nAnacaMdrajI mahArAje lagabhaga sItera varSa pahelAM gAMdhIjImAM parakhI lIdheluM. e emanAM gAMdhIjI paranAM be aMjali kAvyo khAtarI Ape che ! sadbhAgye A ja gujarAtamAM vIra saMvata 980 (ane vikrama saMvata 510) mAM vallabhIpura-vaLA-saurASTramAM chelluM athavA trIju jaina sAdhu saMmelana paNa thayuM hatuM! Ama gujarAtanI aneka vizeSatAo hevAthI gujarAtI bhASAnI paNa maulika vizeSatAo dinedine vadhu ne vadhu bahAra AvatI javAnI dhAraNa rahe che. paMDita zrI becaradAsajInI e vAta paNa kharI ja che ke "gadya karatAM padya jaladI kaMThastha karI zakAya che." te A graMthanI prakAzaka saMsthA, "mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira taraphathI bahAra paDela "sAdhaka sahacarI para sthAnakavAsI jainasamAjanAM zikSita ke azikSita (AkumAravRddha) saune tene kaMThastha karI levAnuM che tyAhaka anubhava thaI cUkyo che. tattvArthasUtranA mULa rathayitA viSe seMdhanIya tatvArthasUtranA praNetA AcAryavara zrI umAsvAti (athavA umAsvAmI) aneka mahAna jaina graMthanA racayitA che ja. paraMtu vikramanA prathama saikAmAM emaNe A tatvArthagraMtha racIne te parAkASThA ja karI dIdhI ema ja kahevAya! kAraNa ke vizvagraMtha gItAnI avejImAM jaina tatvajJAna ke jaina darzanane niceDa A sivAya bIje kayAMya jovA nathI maLatuM ! uparAMta paricaya pR. 2, mAM paMDita sukhalAlajIe ja kahyuM che: "tatvArthAdhigamazAstranA praNetA jaina saMpradAya (jaina samAjanA badhA phirakAone pahelethI Aja sudhI eka sarakhA mAnya che. digaMbare temane pitAnI zAkhAmAM thayelA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatA AvyA che - digaMbara paraMparAmAM e umAsvAmI ane umAsvAti . e . nAmathI jANItA che; jyAre zvetAMbara paraMparAmAM phakta umAsvAti e nAma jANItuM che. A sivAya teo briAhmaNakuLamAM janmelA te ane kaI vidvAna munivara zAkhAmAM dIkSita thayA che tema ja tatvArtha graMtha racAye kyAM e viSe paMDita becaradAsajIe aitihAsika AdhAra ApyA che ja. uparAMta vizeSa jovA sadgata paMDita zrI sukhalAlajInA tasvArthanuvAda (savivecanAtmaka) jovA bhalAmaNa paNa karI che. ethI e viSe huM nahIM lakhuM. paraMtu paMca parameSThInA ardhamAgadhI mUla maMtrane "saMskRtamAM ApanAra siddhasena divAkarane je jaina samAje jAhera prAyazcitta ApI pitAnuM bhASAMtarita karAyeluM "saMskRta bhASAMtara pAchuM kheMcAveluM. e ja jaina samAje tatvArthAdhigama graMtha "saMskRtamAM ApanAra umAsvAti vAcakane hRdayapUrvaka ane AjalagI apanAvyA che, te khAsa noMdhanIya banI rahe che. mane pitAne tenuM khAsa agatyanuM kAraNa e maLe che ke "tatvArthasUtranA racayitA kavya, kSetra, kALa, ane bhAvanI cALaNIthI cALI ApI zakyA che, te che!' matalaba emaNe sAtatya rakSArUpa (jaina AgamanA parApUrvanA jANakAra hovA uparAMta) A rIte parivartanazIlatA (eTale ke anekAMtavAdI vicAra ane ahiMsAne AcAra saMzAdhIne parivartanazIlatA) siddha karI ApI che. teo mAtra jainetara darzane, saMpradAyo, dharmo, tatvajJAna vagerenA jANakAra hatA eTaluM ja nahIM balake zrImad rAjacaMdra pitAnI hAtha nedhamAM varSo pahelAM lakheluM: "darzananI rIte A kALamAM dharma pravartAva jinane abhimate yogya Thare." te mATe paNa A "tatvArthadhigamasUtra, ghaNuM prAsaMgika ane samucita jaNAI rahe che. umA svAtijIe A yuganA zrIjIne bhavyatva praznamAM pariNAmikapaNuM kaI daSTie te paNa jema dazamA adhyAyanA cethA sUramAM ApI siddha karyuM che tema 18 AMkamAM "adhikAnathI eka che, ane jIvarUpe aneka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 che.' je darzAvyuM che te paNa pAMcamA adhyAyamAMnuM "parasparopagrahe jIvAnAma" ekavIsamuM sUtra ApI siddha karI Apela che. badhA jIvo pArasparika upakAra lenAra ane denAra nimitta banI zake che. te jema anaMtapaNuM darzAve che tema nimitta rUpe badhA jIvonuM prakAzakapaNuM eka paNa darzAve che. AthI gItAnA anAsaktiyogarUpa AMtarika nirmathatA ane AcArAMgamAMnI bAhya nircathatArUpa anAsaktiyega sAthe sarvajanazraya tyAga paNa siddha thaI jAya che. Ama aneka daSTie tatvArthasUtranA A mULa racayitA zrI umAsvAti jema noMdhanIya che, tema emanI racanA paNa tevI ja noMdhanIya banI jAya che !! bhAlanalakAMThA prAga saMkalita bhAlanalakAMThA prayoga ke je gAMdhI praganA anusaMdhAnamAM zarU thaI vizvavyApI banavA mathI rahyuM che tyAre vaLI A gUjarAtI zleke sAthe "tavArtha" graMtha bahAra paDe che ane paMDita becaradAsajI kahe che ane Icche che tema amArA sadgata gurudeva (jeo jAte bhA.na. prayoga kSetramAM pagalAM pADI AzIrvAda ApI zakayA che, teone arpaNa thAya che, te kharekhara eka virala suga che. mahAnimitta ane bIjA nimitto hata ane - have AmAM mukhya nimitta athavA mahAnimitta ane bIjAM nimitene ullakhe prathama te karI dauM. bahena prabhAnA sadgata pitAjI zrI kAntilAla ajamerA sana 196 nA kaLavADI muMbaInA mAsAmAM tenA jIvanamArgadarzana mATe tene lAvelA ! pachI te gRhAzamI kaumArya sevI AgaLa vadhavAno prabhAe nirNaya karyo ane guru-ziSyArUpe te vAraMvAra satsaMgAthe AvavA lAgI. e nimitte (huM ta bhUlatA hAuM to) pAlagharathI tavArtha sUtranuM gujarAtI mAM bhASAMtara tene nimitte ja zarU thayuM. dinedine temAM teNe paNa sakriyapUrti karI. ane e rIte bahena prabhAnAM badhI rIte sakti tathA bhAvanA ane mukhyatve Arthika sahAya sAthe pAchaLathI puSpAbahena-araviMda Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAI zrAvakadaMpatI tathA puSpAbahenanA pitAzrIe bhAga bhajavyuM. pachI te hAla pUnAvAsI bhAI khaMDheriyA, ahIMnA vaiSNava bhAIzrI maNikAMtabhAI, vIracaMdabhAI, guNabena vageree paNa vividha rIte sahagi Apyo. e rIte bAra bAra tera tera varSa pachI A rUpe tattvArthagraMtha mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira saMsthA taraphathI prakAzita thAya che. A pustaka vAMcatAM smaraNIya paMDita sukhalAlajInA tasvArtha sUtranA abhyAsa viSenA sUcanamAM A nIcenA uddagAro A pustaka vAMcatI vakhate paNa smaraNIya che: bhUgoLa, khagoLa, svarga ane pAtALa vidyAnA trIjA tathA cothA adhyAyanuM zikSaNa ApavA bAbata be moTA virodhapakSe che; eka pakSa temane zikSaNamAM rAkhavA "nA" pADe che jyAre bIje pakSa temanA zikSaNa vine sarvajJa-darzanane abhyAsa adhUro mAne che. A baMne ekAMtanI chellI sImAo che, tethI te be adhyAyanuM zikSaNa. chatAM tenI pAchaLanI daSTi badalavI e ja atyAre salAhakAraka che)..(matalaba)... eka kALe Arya darzanemAM svarga, naraka, bhUgaLa ane khagoLa viSe kevI kevI mAnyatAo cAlatI ane e mAnyatAomAM jaina darzananuM zuM sthAna che evI atihAsika dRSTithI ja A adhyAyanuM zikSaNa...(levAya)...te beTuM samajI pheMkI devAnA viSayomAMthI jANavA jevuM ghaNuM ja bAtala na rahI jAya ! ane satyazodhana mATe jijJAsAnuM kSetra taiyAra thAya, tema ja je sAcuM hoya, tene savizeSapaNe buddhinI kasoTIe caDavAnI taka maLe..." pUjya AtmArAmajI (paMjAbI sthAnakavAsI saMpradAyanA upAdhyAya) sAdhu munirAja taraphathI "tatvArtha sUtra sAthenA jaina Agamasamanvaya rUpe bahAra paDelA pustakane Agama pATha AdhAra e A graMthamAM moTAmAM moTuM RNa che. navajIvana TrasTanA javAbadAra TrasTI bhAIzrI rAmalAla parIkhe A pustakamAM paMDita sukhalAlajInI (A navajIvana presa mudrita ane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. gU. vi. prakAzita) Attine saMskRta mULa pATha ane e para gujarAtI (emAM) arthapATha levAnI mArI icchA maMjUra rAkhI te ahesAnamaMdatA ane dhanyavAda mAgI le che. - paMDita becaradAsajIne ane paMDita dalasukha mAlavaNiyAnA be zabda ane prAstAvika rUpa suMdara, anubhavayukta ane abhyAsapUrNa prastAvanA lakhI, temAM te banenI utsAhabharI ane AMtarika mamatAbharI amArA saddagata parama pUjya gurudeva nAnacaMdrajI mahArAjanA tathA mArA taraphanI Adarayukta lAgaNu akSare akSare dekhAI rahe che. tenI kadara vAcakamAtra barAbara bUjhaze ja, enI khAtarI rahe che. - A pustakamAMnI keTalIka TippaNIo, uddaghAta ane upasaMhAra paNa tatvArthAdhigamasUtra'ne jaina jainetara, sau vAcaka, sArI peThe samajI zake e mATe sahAyarUpa thaI paDe e daSTie ApI che. vaLI A pustakanA be khaMDe rAkhyA che - je paikI bIjA khaMDamAM, mULa tatvArthAdhigamasUtra'nA le ke alaga eTalA mATe ApyA che ke te gujarAtI kSe kone vAcaka naranArI ke saMta satIo kaMThastha karI jaina tatvajJAna athavA jaina darzanamAMnA yathArtha vizvadharmanA vicAra sahita AcArane anubhava AtmasAta karavA dhAre te sanmArgadarzana sAthe AtmasAta karI zake. bhAIzrI manu paMDitamArAM anya prakAzamAM jema utsAhathI madada karatA AvyA che tema A pustaka pAchaLanI temanI jahemata paNa ullekhanIya che - temanI madadamAM bhAI hariprasAda AcArya paNa kAMI ne kAMI bhAga lIdhe ja che. chelle chelle jaina jainetara saune anurUpa thAya tevuM A pustaka banAvavAmAM UMDe ane sakriya rasa, je maNikAMtabhAI vaiSNave lIdhe che temane ane prathamathI Aja hAzI keMdramAtA zrI mIrAMbahena tathA priya maNibhAIe Dagale ne pagale dareka rIte saune je sAtha ane sahayoga Apela che, te te khAsa karavuM ja joIe. mahAvIra nagara, ciMcaNI, ji. thANA saMtabAla Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka saMsthAnuM nivedana be zabda prAstAvika mAruM vaktavya pAna anukramaNikA = 7 2 3 4 khaDA 1. adhyAya 1 : nayapradhAna darzana-jJAna vivaraNu 2. adhyAya 2: jIvalakSaNa ane jIvaprakArA 3. adhyAya 3 : nArakIvana 4. adhyAya 4 : devavana 5. adhyAya 5H ajIva vistAra ... ... 6. adhyAya : pApa puNya ane dharmAdhavibhAga 7. anyAya 7H sAdhanA 8. adhyAya 8 : karma baMdha vizleSaNa 9. adhyAya 9 : savara-subyAna-nirjarA anukrama 10. adhyAya 10: mekSa paristhiti khaDa ro I adhyAya 1 thI 10 kSeAkA %0deg I lITI zleAka 1 2 Jain Educationa International ... 3 maNuibhAI bA. paTela 5. khecaradAsa dozI 5 pa klasukha mAlavaNiyA 12 saMtakhAla 15 zuddhipatraka (ATaluM sudhArI levA vinaMtI che.) khaDa 1lA sUtra 8 OM 12 14 azuddhe parAkASTatA jaina tatsa rA kSetre ja matiH IMDA For Personal and Private Use Only 3 20 38 46 62 7 88 104 116 135 1 thI 45 zuddha parAkAStA je, no(nava) sattA kSetraja mati IhA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 17 9 37 51 pa7 2 | Da ra | 2 2 ja 3 | | pa . 3 - dhAraNa dhAraNa matinA matijJAna sUtra 31ne zabdArtha : eka AtmAmAM eka sAthe ekathI laI cAra sudhI jJAna, bhajanAthI-aniyatarUpe thAya che. zraddhAvAna hoya che hAI zake che. 8,9,10 samati samakita. cAvyo cAlyo. jImAM paNa hoI zake chavAmAM hoI zake 13 - khetANIe khetANIe karI su. 1luM dhanA-- ghanAbu paramAdhArmika paramAdhAma vikumAra vidyutakumAra sU, 16 basthitA vasthitA popayA 59yepama, sU.17 zaiveyaka . raiveyake 20 cothA cothe saMbaMdhoe saMbaMdhe e. sU. 5muM AkAzAde A AkAzadeka sU. 32muM dhUH sUtra nIce umero: u.sUa,28, gAthA 14 sUpha abrata avata sU. 12 tApAkandana tApAkandana sU. 14 kevalizrutasaMgha kevalizrutasaMdha dinamahisya darzanamohasya yathArthavihIna yathArtha jJAnavihIna sad. sadasa - sU. 25 sekA chellI - samakti samakita - sa. 1 viratibaitama virativratama 0 0 70 bdhaH 77. 78 80 | | | 2 | | seka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - | | | #_| | | | 98 98 98 5 jaje - | 25 | | ra ja je | \ 107 sU. 8 pamattayogAta pramagAta vyApaNuM vyaparepaNuM sa. 13 bratI vatI sU. 16 dhauSadhe pauSadhe sU. 20 bandhavadhavidhacchedAti ba dhavadhachavicchedAti paravivAha karaga paravivAhakaraNa nirlaja nila jaja pApIe pApiSTa daMdarpaNa kaMdapaceSTA sU. 29 prakamaNuM pakramaNa AdananikSepa AdAnanikSepa agiyAranuM agiyAramuM sU. 32 sukhAnubandhAnidAna sukhAnubadhunidAna sU. 8 vedanIyAnI vedanIyAni tyAnagRddha tyAgRddhi driSaDaSa bhedAH hiMDazanava bhedAH jugusatAne kaSAya jugusatA nekaSAya taaotAchAvAsavihAga tapAdyocchavAsavihAyoga vaNaha. varNa sa, 13 unI cazca uccanIcetha kATIkeTI keTIka keTI sAgaropaNuM sAgarepama sUtmaka kSetrAvagADha sumaika kSetrAvagAha - vAcA vALo vItrAH vALA - pratipAdana kare pratipAdana khAsa kare anyatva anyatva tathA durlabhajatathA durlabhu ja yathA mAdaryavRtti moryavRtti 107 108 108 | | 109 109 110 P $ | | 111 114 114 20 22 | | 119 119 123 11 * Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 126 131 131 138 pAna *** 21 22 23 23. 26 27 30 31 31 32 32 32 33 33 34 35 35 36 44 6,12 [ | 4 3 11 15 bleka lITI 4 13 15 16 5 12 16 19 21 24 25 25 28 30 . sa. 26 Jain Educationa International OM || * 46 ( 7 m lm .. 3 1 3 3 ra 3 praznanA brAhyA sa kAntiH vinAne sukta khaDa rajo azuddha trAyastrizata pepA sA utkRSTIne jItramAM jate aneka dhA nAsadaze dravyA zrayI pradeza nahI cha viccheda paravavivAha mATe thAya anupasthAna mUkavAM tyAgRha saMjavalana vaNaha auyike pRSThanA bAhyA sakrAntiH vinAnAme mukta For Personal and Private Use Only zuddha trAyazriMzata kApana sau utkRSTI te jIvamAM ja te aneka vA nA sadaze dravyAzrayI. pradeza tahI cha viraccheda. pASadhApavAsita pauSadheApavAsita atiyArathI atiyArethI nispRhI avirata niHspRhI avirati tyAnagRddhi saMjavalanI parivavAha. mAhe thAya anupasthApata mUkavAM va. auyika Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra 0 saMskRta sUtro 0 sUtronA zabdAthI 0 gujarAtI bleke khaMDa 1 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 nayapradhAna daIna--jJAna vivaraNa upedghAta prathama adhyAyamAM kula pAMtrIsa sUtra che. enI zarUAta darzIna, jJAna, ane cAritra (jaina paribhASA mujaba ratnatraya)thI thAya che. jema jJAna, darzana ane cAritra e traNa zabdo che, ane te traNene ratnatripuTI paNa kahevAya che; tema dana, jJAna, cAritra, tapa, vI ema pAMca zabda paNa Ave che. jema jJAna ane darzana vacce khAsa tAttvika bheda nathI tema tapa ane vI e baMne zabdA paNu eka arthamAM tA. cAritramAM ja samAveza pAme che, A rIte jaina AgameAmAM jJAna ane cAritra athavA jJAna ane yiA e be zabdo ja mukhya che. jJAna vinA AMdhaLApaNuM che, tA kriyA vinA pAMgaLApaNuM che. jema AMdhaLA ane pAMgaLA e baMne ekamekamAM AtaprAta thAya, teA ja baMne gati karI zake che. tema jJAnanI khAMdha upara cAritra caDIne dera tA ja jIva, sakaLa karmabaMdhanathI mukta thaI zake che. kAraNa ke prANImAtranI pravRtti je sukha mATe hAya che, te sukha karmabaMdhananA saMpUrNa meAkSa sivAya thatuM nathI. siddha gatimAMnI siddha zilAmAM mekSa pAmelA jIvA anAdi anaMtakALathI virAjamAna che. tene ja mekSa pAmanAra jIva pAmI jAya che. kAI ene paramAtmapadanI prApti athavA paramAtmAmAM ke bhagavAnamAM maLI javAnuM kahe tA emAMye vAMdhA nathI. A sthAna pAmavA mATe mukhya sAdhana jJAna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra che. vizvagraMtha gItAmAM paNa - jJAnAni dha jarmALa - eTale jJAnAgnithI karmane bALI nAkhanArane ja paMDita kahyA che. A rIte A AkhAye adhyAyamAM mAnava zarIra mekSa sAdhanamAM mukhya manAyuM hoI mAnavazarIra pAmIne - darzana jJAna cAritra - rUpI AtmasvabhAvanI triveNI meLavavA mathavAnuM khAsa kahevAyuM che. jema saMsAramAM jaDa ane cetananI jeDI sAthe rahelI manAya che tema mokSamArgamAM jJAna ane darzananI joDI ekIsAthe rahelI manAya che. AthI pahelAM jJAna-darzana pAmavAM rahe che. (darzana eTale zraddhA athavA darzana eTale nakkara anubhava.) cAritranI imArata AvA jJAna-darzananA pAyA upara ja UbhI rahI zake. AthI A AkhAye prathama adhyAyamAM judA judA daSTikoNathI jJAna-darzana dayInI ane tenAM sAdhano vagerenI vizada samIkSA thaI che. je have kramathI joIe: samyagadarzanajJAnacAritrANi mokSamArga 15 utta. a. 28 gA. 1-3 samyagdarzana, samyajJAna ane samyakucAritrae traNe maLI mekSanuM sAdhana che. (zArdUlavikrIDita) sarve bhautika lAlasA jatI rahI jAge mumukSA tathA; lIdhe jJAnazuM vitarAgIpaNanI pAkI parAkASTatA. karmo kSINa thatAM vikAsa vadhatAM AtmAtaNI pUrNatA; te che mekSa svarUpa sau bhavijane je mArgane jhaMkhatA. 1 1. jaina tatvajJAnamAM darzananA be artha che. zraddhA ane anubhava. zraddhA hoya tyAM darzana prathama Ave ane anubhava hoya tyAM pachI Ave. 2. cAritra eTale anubhava jJAnapUrvakanuM AcaraNa. " For Personal and Private Use Only Jain Educationa International Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1: sUtra 4-6 tatvArtha zraddhAnuM samyagadarzanama pArA utta. a. 28 gA. 15 yathArtha rUpathI padArthone nizcaya karavAnI je rUci te samyagadarzana che. jene tattvataNA sadA kharakhare rUpe ja joDela che, tenI ruci yathArtha rUpa satate sAcuM ja che darzana. adhyAtma pragati sakriya rU5 te samyakatva che nizcaye, saMvega, prazame, virAga, sudayA vahevAru AsthAmaya. 2 tanisargodadhigamAThA 3 sthA. sthAna 2, 3. 1, sa. 70 jIvAjIvAavabandha saMvaranijerAmAkSAstatvama 54mA sthAnAMga sthAna 9. sUtra 665 A samyagadarzana nisargathI eTale ke pariNAmamAtrathI athavA adhigamathI eTale ke bAhya nimittathI utpanna thAya che. jIva, ajIva, Asava, baMdha, saMvara, nijarA* ane mokSa e to che. 1. nisarga eTale eka arthamAM upAdAna vadhu zuddha hovAne kAraNe bahAranAM nimittane meLavavAno prayatna na karavuM paDe te. 2. karmanuM AvAgamana thAya te Asava. sAtane badale jyAM nava ta batAve che, tyAM puNya ane pApa vadhAre che. zubha Asrava puNya kahevAya che ane azubha Asrava pApa kahevAya che. 3. Asavano niSedha te saMvara kahevAya che. 4. karmanuM khapI javuM te jaina paribhASAmAM nijara kahevAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra saMsAre pariNAma zuddhi rUpa je kiyA apUrva phure; ApoApa ja evI ke sthiti thatI kivA nimitte vaDe. jIvAjIvathI puNya pApa athavvA zubhAzubhI Avo; sAte saMvara, nirjarA nava gaNe je baMdhane mokSa te. 3 nAma sthApanA dravya bhAva tastanyAsaH pA. nAma,1 sthApanA 2 dravya ane bhAvarUpathI emane eTale ke samyagadarzana Adu ane jIva Adine nyAsa eTale ke vibhAga thAya che. nAma sthApana dravyabhAva rUpa je che cAra nikSepa te; sarva tattva tathA ja artha saghaLAM te jANavAM sAdhane. je che nAma paraMparAgata chatAM nirguNa nikSepane, Apela ja sthApanA prathama che, bhAvothI che dravya te. 4 pramANunarapiMgama: madA pramANe ane nathI jJAna thAya che. (anuTupa) naya che vastuno aMza, ne sarvAze pramANa che; naya vA eka dRSTine, pramANasarva dRSTine. 5 1. guNa na hoya to lekasatathI aLakhAya te nAmanikSepa kahevAya. 2. chabI athavA mULa vastune Apa jenA upara karAyo hoya te sthApanA - nikSepa kahevAya. 3. bhUtakALamAM guNa hoya athavA bhaviSyamAM guNapamAya te dravya-nikSepa kahevAya. 4. guNa tathA badhI rIte ghaTe te bhAva-nikSepa kahevAya che. 5. vastunA eka aMzane baMdha kare te naya. 6. vastunA tamAma aMzane baMdha kare te pramANa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 : sUtra 7-12 nirdeza svAmitva sAdhanAdhikaraNa sthitividhAnata: zALA tatsa rakhyAkSetrapa nakAlAntarabhAvAlpa bahuvaizvarAnA anuyAga, sutra, 151 anu. sU. 80 nirdezaka svAmitva, sAdhana, adhikarNa, sthiti ane vidhAnathI tathA - 3 sat, sakhyA, kSetra, spana, kALa, aMtara, bhAva ane apamahatvathI samyagdarzanAdi viSayanuM jJAna thAya che. svarUpa adhikAritva,2 ane AdhAra sAdhaneka kALa sImA prakAAya sattA, sakhyAya kSetre ja. 6 spanaka kALa ne bhAva,pa AMtarA dvAra teramu; cauda che khAraNAM jemAM, alpe ahI~ caudamuM. 7 matizrutAvadhimana: paryAya kevalAni jJAnam 5 6 sthAnAMgasthAna 5, uddeza 3, sUtra 463 mati, zruta, avadhi, mana:paryAya ane kevala e pAMca jJAnA che. mati zruta ane trIjuM, avadhi manaHpava; ne kevaLa maLI pAMca, jANavA jJAna bheda ja. 8 1. tattva taraphanI ruci thavI te svarUpa 2. jIva pe te 3. vidhAna athavA prakAra. 4. AkAzane aDavuM te. pa. avasthA vizeSa, 6. virahakALa 7, AchAvadhatApaNuM 8. athavA mana: va Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra tata pramANe 1LA Aghe pakSam 11 pratyakSamanyat 1rA thAnagasthAna 2, uddeza 1, sa. 71 te eTale ke pAMca prakAranuM jJAna, e pramANu rUpa che. prathamanAM be jJAna pakSa pramANa che. bAkI badhuM jJAna pratyakSa pramANa che. gaNAya jJAna ajJAna, samyakatva pragaTahyA vinA;. jJAna pramANa rUpe te, pratyakSa parokSa che. 9 tyAM che pramANa pratyakSa, jyAM mAtra Atma cagatA; ne mana indriyanI jyAM, madada tyAM pakSa te. 10 avadhi mana paryAya, kevaLa jJAna te traNa jANe pramANa pratyakSa matizruta parAkSa che. 11 matiH smRtiH saMjJA cintADa bhinibaMdha ItyanarthAntaram 13 naMdI. pra. matijJAna gAthA, 80 mati, smRti, saMjJA, ciMtA, abhinibaMdha e zabda paryAya -- ekAvAcaka che. 1. jaina tatvajJAna adhyAtmapradhAna hevAthI idriya ane mananI madada vinA phakata AtmAnI yogyatAnA baLathI janme te pratyakSa, ane je jJAna indriya ane mananI madadathI janme tene parokSa kahe che. 2. saMjJA eTale pratyabhijJAna. te bhUtakALa ane vartamAnakALa baMneya sUcave che. 3. citA te anAgata (bhaviSya) sucaka ja che. 4. sAmAnya ane vizeSane bheda karyA vinA ja ahIM paryAya athavA ekAthevAcaka - samAnArthaka - zabda mUkyA che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1: satra 1-18 mati saMjJA, smRti ciMtA, abhinibaMdha pAMca A ekArtha vAcI che zabda, je matijJAna bodhatA. 12 tadindriyAnindriya nimittama 14nA naMdI sUtra, 3 te arthAt matijJAna Idriya ane aniMdriyarUpa nimitathI utpanna thAya che. avagrahehAvAyadhAraNa: 15 naMdI sUtra, 27 avaraha, IhA avAyaka ane dhAraNa e cAra bheda matijJAnanA che. iTriye ne mana dvArA, e nimitte thaI jatuM; jANavuM te mati jJAna, parAkSa AtmadaSTie. 13 IDA avAya ane trIjA, dhAraNA arthane aDe; avagraha aDe cothe, vyaMjana tema arthane. 14 bahabahuvidhakSiprAnizritAsaMdigdhadhruvANuM setarANuma 16o snAnAM sthAna 6, sUtra 510 bahu bahu vidha kSipra, anizrita ane dhruva, asaMdigdha ne bIjA che virodhIya tema ja. 15 1. aniMkiya eTale mana 2. avagraha eTale sAmAnya rIte avyakta jJAna thAya che te. 3. IhAmAM jarA vizeSa vicAraNA thAya che. 4. avAya (apaca) eTale ekAgratAthI nizcaya thAya te. 5. dhAraNa eTale prasaMga cAlyA jatAM paNa tenI yAdI kAyama mATe rahI jAya te. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarUMvA sUtra setara (pratipakSa sahita) evA mahu, bahuvidha, kSipa, anizcita, asadhdhi ane dhruvanAM avagraha, ihA, avAya, ane dhAraNa rUpa matijJAna hoya che. asya / 17aaaa 10 naMdIsUtra 29 ane 30 vyaJjanasthAvagraha : 518nA sthAnAMka sthAna 2, 7. 1, sUtra 71. na cakSuranindriyAbhyAm / 19 / avagraha, ihI. avAya. dhAraNA e cAra matijJanA ane grahaNa kare che. vyaMjana (upakaraNa IMdriyanA viSayanI sAthe sayoga) thatAM avagraha ja thAya che. netra ane mana vaDe vyajana dvArA avagraha thatA nathI. pAMca iMdriyane huM, mana e cAra rUpa che; khAre prakArane guNya, khasA aDDAsI bheda che. 16 AMkha ne mana cheDI je, bAkInI cAra iMdriyA; vyaMjana avagrahe ema, aDatAlIsa bheda tA. 17 1. ahIM cha prakAra sUtramAM che. paraMtu itara' zabda AvavAthI te khAra thAya che. te khAra A pramANe che: bahumAhI, alpAhI, bahuvidhagrAhI, ekavidhatrAhI, kSigrAhI, akSimagrAhI, anizcitagrAhI, nizcitagrAhI, asadigdhagrAhI, sadigdhagrAhI, dhruvagrAhI ane ardhavagrAhI. Jain Educationa International 2. arthAvagraha jema pAMca iMdriya ane manane che, tema ihA, avAya ane dhAraNA paNa tevAM ja che, jethI 6 x 12 x 4 ema guNatAM 288 bheda thAya che. For Personal and Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1: sUtra 23-25 Ama kulle thayA bheda, mati jJAna taNA badhA traNase vaLI chatrIsa, jANavA nitya cAranA.1 18 zrutaM matipUrva drayanekadvAdazabhedam paraba naMdIsUtra 24, dviviDavadhi : ra1. naMdIsUtra 7 tatra bhavapratyaya nArakadevAnAma erarA sthA. sthAna 2-1-11 tathA tathA naMdIsUtra 44 zrutajJAna mAMtipUrvaka thAya che. te be prakAranuM che, je aneka prakAranuM ane bAra prakAranuM hoya che. avadhijJAna be prakAranuM che. e bemAMthI bhavapratyaya, nAraka ane devane thAya che. zrata UpajatuM jJAna, matijJAna thavA vaDe mATe kArya kRtajJAna, kAraNa matijJAna che. 19 (vasaMtatilakA) che be aneka vaLI bAra prakAra bheda, aMga praviSTa gaNaje, mRta mukhya rUpe, je zAstranI gaNadhare, racanA karI te, AcArya anyakRta aMga bahAra rUpe. 20 (upajAti) aMge hatAM bAra paraMtu temAM, vicchinna thAtAM Ika dRSTivAda; 1. vyaMjanAgraha mAtra AMkha ane mana sivAyanI bAkInI cAra iMdriyone ja hoya che. Ama vyaMjanAvagranA 4 x 12 = 48 maLIne kula 336 bheda thayA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvA sUtra bAkI rahyAM tyAM agiyAra aMgo, sivAyanAM sarva ja aMga mAhya. (anuSTupa) avadhi jJAna kahevAya, janma siddha te jage; bhava pratyaya che nAma, nAraka devane viSe. 22 yathAktanimitta: vikalpa: zeSANAm ArA naMdIsUtra 8; thAnAMka sthAna 6, sUtra 526. thekta nimittothI utpanna thatu. (kSayApazamajanya) avadhijJAna cha prakAranuM che; je zeSa eTale bAkI rahela tiya ca tathA manuSyAne thAya che. 12 juvipulamatI mana:paryAya // 24 // vizuddhaya pratipAtAbhyAM tadvizeSa: ArapA 21 sthAnAMka sthAna 2, 3, 1, sUtra 71 na'dIsUtra 18 Rjumati ane vipulamati e e mana:paryAya che. vizuddhithI ane puna:patananA abhAvathI te baMnemAM tA vata che. guNAthI prApta khAkInI, baMne gati mahI' thatuM, nimitta janya te jJAna, avadhi cha prakAranuM. 23 Jain Educationa International 24 thaI ne eka janme je, eka ja kSetramAM rahe; anya kSetreya sAthe te, gaNAya ema bheda be. te ja rIte vadhe kivA, ghaTatuM jAya ema che; sthira-asthira rUpeya, kulle cha bheda thAya che. 25 For Personal and Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1: sUtra 26-31 AnugAmika che. eka, khIjuM anAnugAmika; vadhamAna tahI. trIjuM, ne cAthuM hIyamAna che. 26 pAMcamuM che avasthita, ne chaThThuM. anavasthita; avadhi jJAnanA ema, chae vikalpa nizcita. 27 Rju vipula be bheda, mana:paryAya jJAnanA; vizeSa sthiti zuddhimAM, vipula meAkhare rahe. vizuddhi kSetra svAmiviSayebyADavadhi mana:paryAyayA:ArA prajJApanA sUtra pa6 33, gAthA 1. vizuddhi, kSetra, svAmI ane viSayadvArA avidha ane mana:paryAyane taphAvata jANavA joIe. 13 manathI citavelI sau, jANe vicAra AkRti; mana:paryAya te jJAna, thAya avadhinA pachI. 29 te rIte kSetra ne svAmI, viSayeAnA vaDeya te; mana:paryAya ne ema avadhijJAnabheda che. 30 matizrutayAnibandha: sadravyeSvasa paryAyeSu rabA naMdIsUtra 37 28 pithvavaSe: 528 / / anuyoga sUtra 144 mati ane zrutajJAnanI pravRtti - grAhyatA sa` paryAyahita arthAt paramata paryAyAthI yukta sa dravyAmAM : hAya che. mUrtI byAmAM hoya che. adhijJAnanI pravRttiparyAyarahita phakta rUpI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 tattvA sUtra te zrutajJAna che jemAM, zabda sahita ciMtana; te matijJAna che jemAM, zabda rahita ciMtana. 31 che maryAdita paryAyA, matine zruta jJAnanA; chatAM rUpI-arUpImAM, te mane jJAna pahoMcatAM. 32 rUpI dravyA taNA keka, paryAye cAgati vize. jANe che avadhi jJAna, vizALa kSetrI e rIte. 33 jAge mAtra manuSyAmAM, mana:paryAya jJAna te; jANe mAtra manAdravya, photra tA tenuM mU che. 34 tadanantabhAge mana:paryAyasya !rA bhagavatIzataka 8, 9, 2, mUtra 323 sadravya paryAyeSu kevalasya ||30nA anuyAga, daza naguNa pramANa sUtra 144 ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnA catu: 31aa jIvAbhigama pratipatti 1, sUtra 41 mana:paryAyajJAnanI pravRtti e sa paryAyarahita rUpI dravyanA ane tamA bhAgamAM hoya che. kevalajJAnanI pravRtti badhAM byAmAM ane badhA paryA cAmAM hAya che. Jain Educationa International cAreya jJAna pelAMnA sarva paryAya dravyanA; na jANe tethI kevAya, apUrNa jJAna e maLyAM. 35 ekane jANatuM che ne, sarva paryAya jANatuM; eka ja samaye sava,kevaLajJAna te kahyuM. 37 For Personal and Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 sUtra 3-35 15 ekI sAthe, ekathI cAra jJAna, ekAtmAmAM pAmatAM saMgasthAna, nAke jIve lAdhatAM pAMca jJAna, tethI viSe cAra vika95 jJAna. 36 matikRtAvadha viparyayazca sarA sthAnAMka sthAna 3, 3, sU 287. sadasataravizeSAd yadacchApalabdhasanmattavat 33 naMdIsUtra 42 mati, mRta ane avadhi e traNa viSaya ajJAnarUpa paNa hoya che. vAstavika ane avAstavikane taphAvata na jANavAthI yupalabdhi-vicArazUnya upalabdhinA kAraNathI unmanI peThe jJAna paNa ajJAna ja che. avadhi ne atizruta, traNe ajJAna che kahyAM; anAtmadaSTi ne AtmadraSTi ajJAna jJAnamAM. 38 hoya jyAre traNejJAna, nahIM AtmA vimukha jyAM; tyAre gaNAya ajJAna, jJAne AtmAbhimukhatA. 39 nigama saMgrahavyavahAra sUtrazabdA nayaH 34 anu. 136 Adyazabdo dvitribhedI rUpA - sthAnAM rathAna 7 sU. papara nagama, saMgraha, vyavahAra, Rjutra ane zabada e pAMca naya che Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra Adya eTale nagamanA be ane zabdanA traNa bheda che. vargIkRta vicAre che, aMzazuta pramANanA; te nayavAda che kivA, nAme aneka temanAM. 40 zabda artha kriyA dravya, ne vyavahAra nizcaya; satya jIvanamAM pekhe, vate tema nayaDhaya. 41 laukika rUDhi, laukika, saMskArone anusarI; jayaMtI vIranI jema, nigama naya te vaLI. kara aneka cIjane jema, samUha rUpa sAMkaLI; saMgraha naya te jANe, kahe che jJAnIe vaLI. 43 vyavahArika bhedo je, sAmAnya tattvathI paDe, jema rezama ne khAdI, vyavahAra nathI gaNe. 44 vartamAna vicAre je, bhUta ne bhAvi cheDIne; varte che jema samRddhi, te naya Rju sUtra che. 45 ka9pe che zabdanA bheda, arthabheda yathArtha te rAjagRha hatuM jema, pAMcame naya zabda che. 46 je arthabhedane kape, zabda vyutpatti Azraye; gaNe bheda nRpa, bhUpe, naya samabhirUDha te. 47 jyAre je zabdane artha, kriyA TANe phaLe yadA; rAje tyAre gaNe rAjA, te evaM bhUta che tadA. 48 sApekSavAda, nayavAda, ja daSTivAda, ekAMtavAda tajanAra, ja syAdavAda; Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 nAmA aneka paNa tattva ja eka saumAM, svIkAratAM ja phaLatI sukhadA ahiMsA. 49 upasaMhAra jJAna, pramANu, naya ane samyagdarzananuM svarUpa A adhyAyamAM AvI gayuM. mULa e tattva, jaDa ane cetana saMsAramAM che. chatAM te baMnenA joDANe je karyuM bane che tene lIdhe tattvarUpe nava zabdo ane che. te nava tattvAmAMnA baMdhanathI sapUrNa paNe mukta thaI samatAnI athavA vItarAgatAnI parAkASThA sAdhI levI joIe. ane sAru traNa prakAranA ajJAnathI vegaLA thaI javAnI jarUra che. ane jJAnamAM sthira thavAnI jarUra che. temAM A adhyAyamAM tattva ane te badhAM tattvonA sAcA arthoM paranI zraddhAnA savizeSa ullekha sArI peThe vicAravA jevA che. 17 A adhyAyamAMnI vizeSatAo A adhyAyamAM je vizeSatAo ke khUkhI che te paikInI (1) pratyakSajJAna ane parAkSajJAnanI vyAkhyA che. (2) samyagdarzananAM pAMca lasUfemAM amuka pAnuM sthAna mahattvanuM che. te aDDI' ThIka ThIka vicAra mAgI le che. gItAmAM paNa A vAta K gItAmAM pazu zraddAvAna hamate jJAnaM| tA kaDe ja che. paNa zraddhA thavA pahelAM rAgadveSa vazatAne kAraNe jIva asatyAgrahamAM athavA kadAgrahamAM paDe che. aDatA mamatAmAM aTavAI paDe che. eTale vicAra vivekanI jema jarUra che, sArAM nimittonI paNa jarUra che, tema dAnadayA Adi anyachavA temAMya khAsa karIne mAnavA taraphanI pharajonA 1. ta. 2 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. tattvA sUtra paNa amala anivAya thaI paDe che. jo mana ane kriyAnA saDArAthI je thAya athavA sAcu jJAna thaI jatuM heta teA upalA prAthamika sadguAAnI AvazyakatA ja na raheta, basa, ekalA ekalA kAI mahApuruSane graMtha vAMcavAthI kAma patI jAta. paNa aMdaranI abhimukhatA na heAya tA sapatha tA zuM pazu khuH sarvajJa tI kara evA maDAvIra bhagavAnanA satsaMga ane za Adi paNa ekaDA vagaranA zUnyanI jema nakAmAM thaI paDe che! A rIte jotAM 'kara viyAra teA pAma' ema kahIne zrImadjIe vicAra para jora ApyuM. mahAtmA gAMdhIjIe satyane ja paramAtmA mAnI tenA aneka prayAgA karyA. ane 'prANImAtrane vAlI' mAnava banI zake ema kahIne mAnavakAyA meLavI mAnavatAnI dizAmAM AgaLa vadhavAnI preraNA lIdhI ane ApI. emaNe tA A dharmapradhAna deza mAraphata AkhAye jagatanA prANImAtranuM kalyANa thaI zake, ema dhArIne dareka kSetre zrImad icchatA hatA, terA nagada satyanA pura lagADavAnA saphaLa prayAsa paNa AdarI dIdhe|. aDI' ApaNe TUMkamAM azraddhA ke aMdhazraddhAnI baMne bhUmikAe vaTAvI sAcI zraddAe AgaLa vadhelAMnAM khecAra dRSTAMta TUMkamAM joIe H vaidika graMtha bhAga tamAMnuM amilanuM adhamAdhama tarIkenuM udAharaNu nItuM che. mahAtmA Izue je pApiNIne leAkeAe jhADa sAthe AMdhIne sAmUhika paththaramArA karI mAravA dhArelI tevI khAIne puNyazAlinI banAvI mUkI hatI. jainazAstromAMnuM pradaeNzI rAjAnuM udAharaNa pazu eTaluM ja jANItuM che. e nAstika zirAmaNa hatA, ane enA hAtha kahevAya che ke sadAya leAhIthI kharaDAyelA rahetA, paraMtu citta sArathInA zubha nimitte jJAnI ane pratyakSa sadgururUpa kezImuni sAMpaDayA te paLavAramAM Astika banI gayA. ane samaktipada -- eTale ke (samatvayoga athavA satyAthI paNuM) tathA zrAvakapaNlR pAmI pati maraNe (5Dita maraNu eTale jJAnamaya maraNu) marI Aje devatatA sudeva bUnyo. ane hI pachInuM carama - aMtima chelluM - zarIra dhAragu karI -- For Personal and Private Use Only Jain Educationa International Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra mokSagatimAM mahAlavAne. bhagavAna rAmaca drajIne nimite gUpharAja nAvikane te uddhAra thayo ja. zallAmAMthI pharI mAsanI aDadhA prakAzI UDI. vAliyA zikArImAMthI vAlamIki maharSi banyA, eTaluM ja nahIM, balake gIdha ane gajendrane paNa mokSamArga spaSTa thayo. muslima mahAtmAo paikI mahAna satI rAbeyA eka sAmAnya gulAmImAMthI ajoDa sakhI banyAM hatAM. je Ama azraddhAnA aMdhakAramAMthI paNa zraddhAne sUraja pragaTI UThe che, te pachI aMdhazraddhAmAMthI suzraddhA banatAM zI vAra ? hA, pahelAM pahelAM vicAra ane paropakAramAMthI ahaMtA-mamatA visarjananI Aga pragaTI nIkaLavI joIe. puruSArthanI jalatI paramAte mahApuruSanuM mahAnimitta maLatAM pragaTavuM joIe, eka vakhata akAma nijArAe - eTale ke bhAnavagaranI bALaka je nI tapasyAe - zaktizALI banelo caMDake ziye nAga paNa bhagavAna mahAvIrane nimitte pracaMDa viSane "prazamarasasiMdhutA'mAM palaTAvI zake che. ane khuda mahAvIrane pitAne mATe paNa A badhAM nimitte kevaLajJAna prAptinAM sucAru nimita banI zake che. A che pratyakSa zubha timitonI zraddhAnI dizAmAM subhaga vega. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvalakSaNa ane jIvaprakAre upAghAta rahelA pAMca t khIjA anyAyamAM kula bAvana sUtro che. jIvamAM bhAveAthI enI zarUAta thAya che. jaina tattvajJAnanI rIte jotAM AtmA pote ja kartA-bhaktA che. ane tene lIdhe te zuddhabuddha caitanya dhana svayaM yAti sukhadhAma' hevA chatAM azuddha thAya che, ajJAnavaza bane che, jIve che ane mare che, mehAMdhakAramAM aTavAya che. duHkha, bhaya ane vadhu kaleza vede(anubhave)che ane saMsAra-araNyamAM bhame che. adhyAya 2 2 tethI zarUAtamAM ja sAcAM darzIna, dAna thatAM pahelAM sadAcAra apanAvavA mATe ekadhArA puruSArtha karaveA paDe che. Ama tema athaDAvA kuTAvA chatAM karatAM jALa kareALiyA'nI mAphaka vAraMvAra zubha pravRtti ane saprayatne karavA paDe che. A mATe jIva anaMta ajJAnAvaraNamAM aTavAyA heAvA chatAM sadbhAgye nimitta maLye ke nimitta meLavI kaSAya (kredhAdi) maMdatAne mAge AvI zake che. sarvAM jIva che siddhsama je samaje te thAya.' jJAnI e vAkaya sAcuM TheravI zake che. ekendriyatAthI mAMDIne pace'dviSatA ane sa'mUSTima (ayeAnija)mAMthI gaja tathA asI 1. sasUcchima mAtApitAnA sayeAga vinA janmeluM te, Jain Educationa International - For Personal and Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2: sUtra 1-3 (mane jJAnathI rahitapaNuM)mAMthI saMjJI banI zake che. mekSa mAgane yogya mAnavazarIra pAnI mAnatAne mArge AgaLa vadhI zake che. A badhuM A adhyAyamAM ApaNe joI zakIzuM: pazamikakSAyikA bhAvI mizrazca jIvasyasvatattvamIki pAriNAmikI ca / 1 / 2 sthAnAM sthAna 6, sUtra pa37 tathA anuyogakArane paDa bhAvAdhikAra. kinavASTAdazaviMzatitribhedA yathAkramama ro samyakatvacAritre 3. aupathamika, kSAyika ane mazra (kSApazamika) e traNa, tathA dayika ane pariNAmika e be ema kula pAMca bhAve che; te jIvanuM svarUpa che. . uparanA pAMca bhAvanA anukrame be, nava, aDhAra, ekavIsa ane traNa bheda thAya che. samyakatva ane cAritra e baMne auSazamika che. (anuSTrapa) che nityatA pariNAmI, AtmAnI jaina darzane che bhinnabhinna paryA, jIvasvarUpa bhAva te. 1 - jIvanA pAMca che mukhya, bhAve aupazamikane; kSepa zamika zAyika, audayI pariNAmika. 2 aupazamikanA bhedo, samyakatva ne carita che; karma upazame tyAre, AryuM jaLa jema te. 3 1. parigAmI nityatA eTale mULa vastu traNeya kALamAM sthira rahyAA chatAM deza, kALa Adi nimitta pramANe pheraphAra pAmyA kare te. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra ". jJAma darzanadAnalAbha bhogapabhoga vIryANi cA 4 jJAnAjJAnadarzanadAnAdilabdhayazcatustripaMcabhedA yathAkrama samyakatva cAritra saMyamAza che pa che gatikaSAyaliMgamithyAdarzanAjJAnAsaMyatA siddhatva lezyAzcatuzcata stra ke kai ke kaSabhedA che 65 jIvabhavyAbhavyatvAdani ca 75 jJAna, darzana, dAna, lAbha, bega, upagavIya tathA samyakatva ane cAritra e nava kSAyika che, cAra jJAna, traNa ajJAna, traNa darzana, dAnAdi pAMca labdhio, samyakatva, cAritra - sAvarati ane salamAna saMyama - dezavirAta e aDhAra kSApazamika che. cAra gatie, cAra kaSAya, traNa liMgaveda, eka mithyAdazana, eka ajJAna, eka asaMyama, eka Asiddhatva ane cha lezyAe e ekvIsa audayika che. jIvAva, bhavyatva ane abhavyatva e traNa tathA bIjA paNa pAraNAmaka bhAvo che. dAnAdi pAMca ne jJAna, darzana be ja upalA; karmakSaye nave bhedo, kSAyike svaccha pANa zA. 4 udita karmane nAza, sattAstha karmane zama; pazama te bhAva, kedarAnI vizuddhize. 5 cAra jJAna tri-ajJAna, dAnAdi pAMca labdhio; traNa darzana ne sarva, virati dezavirati. 6 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2: sUtra 8-8 saMyamasaMyamI ema, tenA aDhAra bheda che, ne DoLAM pANI che janma, udaye dayikate. 7 . (zArdUlavikrIDita) cAreya gatio kaSAya paNa che ne cAreya liMga traNe mithyA darzane jJAnanI rahitatA ne eka asaMyama. asiddhava tathA vizeSa vadatA jJAnI cha lezyA pUrI, evA je IkavIsa bheda jIvanA, te bhAva cothA taNuM. 8 (anuSTrapa) jIvatva ne abhavyatva, bhavyatva Adi je kahyA; pAriNAmika che bhAve, jIvamAM zAzvatA rahyA. 9 pariNAmika bhAvaya, jANavA be prakAranA eka vyaSTi samaSTimAM, bIjA mAtra samaSTimAM. 10 - upayogo lakSaNam 8. uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 28, gAthA 20 upayoga e jIvanuM lakSaNa che. jema jIvava vyaSTine, sthAyI sadA samaSTimAM ne bhavyatva, abhavyatva, banne mAtra samaSTimAM. 11 jaDamAM jIvane teDa, thata viThThI sadA; je bedharUpa vyApAra, te upaga lakSaNa, 12 sa dvividhasSTa caturbheda 9 prajJA. sUtra,pada 29. 1. cothe bhAva eTale odAyikabhAva. . Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 - taravAthasUtra , te arthAta upaga be prakAra che; tathA ATha prakArane ane cAra prakAra che. te be ATha ane cAra, prakAre bhedathI thaze; be sAkAra nirAkAra, kivA be jJAna darzana. 13 jJAnanA ATha bheda te, je batAvela AgaLa ne cakSu darzanAdinA, bIjA cAra tahIM vadhe. 14 saMsAriNe muktAcco 10 saMsArI ane mukta evA be vibhAga che. jIvarAzi taNuM mukhya, saMsArI mukta bheda be saMsArI jIvanA bIjA, bheda prabheda che ghaNuM. 15 samanaskADamanaskA: che 11 sthAnAM sthAna , u. 1, sUtra, 79 saMsAriNAsa sthAvarA: 12 che sthAnAMka sthAna 2, u. 1, sUtra, 57 pRthivyakhaMje vAyuvanaspataya: sthAvarA: 13 sthAnA sthAna 5, u. 1, sUtra,394 dviIndriyodaya:trasA: 14 jIvAbhigama pratipatti 1, sUtra, 27 manayukta ane manarahita evA saMsArI jIva heya che. tevI ja rIte trasa ane sthAvara che. 1. mULe sAkAra nirAkAra athavA jJAna ane darzanarUpe upaganA kulle bAra bhede thAya che. 2. temAM sAkAranA ATha bhede ane nirAkaranA cAra bheda thAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 adhyAya 2: sUtra 1-20 pRthvIkAya, jalakAya ane vanaspatimaya e traNa sthAvara che, teja:kAya, vAyukAya ane dvIndriya Adi trasa che. maneyukta manehIna, traNa sthAvara rUpa che; ema ghaNuM bhale bheda! AmA chatAMye eka che. 16 sthAvare traNa mukhyatve, pRthvI jala vanaspati, teja vAyu dvIndriyAdi, trasa jIvo jagata mahIM. 17 agni ne vAyu baMneya, labdhi trasa gaNAya che; paraMtu zrIndriyAdinI, gati trasa gaNAya che. 18 paccendriyANi che 15 . prajJA TU 5, indriyapada u. 1, sUtra 11 vividhAni ! 16 che prajJA. pada 15 u. 1 nivRtyupakaraNe dravyandriyam . 17 - prajJA. u. 2, pada 15 lazthapaga bhAvendriyam 18 prajJA. u. 2. indrapada 15 upayoga sparzAdipu . 19 prajJA. u. 2, Indrayapada, 15 sparzanArasanadhrANu cakSu: zrotrANi 20 Idri pAMca che. te pratyeka babbe prakAranI che. kabeMdriya nivRtti ane upakaraNa rUpa che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6 tattvA sUtra bhAve priya labdhi ane upayoga rUpa che. upayAga spardhAdri viSayAmAM thAya che. sparzana, rasana, prANa, cakSu ane zrotra e indriyanAM nAma che. cAmaDI jIbhane nAka, AMkha ne kAna pAMca e; indriya| dravya ne bhAva, be rUpe mukhya che khare. 19 upakaraNa-AkAra, che dravye driya dravyekriya ema be; upayAga ane labdhi, che bhAvendriya tema che. 20 kSaye pazamathI thAya, jJAnAvaraNu kanA; je Atmika pariNAma, labdhinI zakti te tathA. 21 labdhi thakI ja AkAra, upakaraNa tema ja; ne upayAgamAM pAchAM, e traNeya samAya che. 22 sparza, rasa tathA gaMdha, rUpa ne zabda pAMca te; pAMceya indriyAnA e, kramazaH zaeNya viSayeA. 23 sparzI rasagandhava zabdAsteSAmarthA:! 21 // naMdI sUtra, 24 zrutamanindriyasya // 225 sparza, rasa, gaMdha, vaNa (rUpa) ane zabda e pAMca. phremathI emanA arthAt pUrvokta pAMca IMDiyAnA a zeya che. atikriya-mana-nA viSaya zruta che. satra dehamAM eThuM, anindriya rUpI mana; rahe iMdriya-AdhAre, tenA viSaya che zruta. 24 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2 : sUtra 23-31 vAyyantAnAmekam // 23 // kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdInAmekakavRddhAni 5 24 5 sajJina: samanaskA: 5 25 // vAyukAya sudhInA jIvAne eka indriya hoya che, kRmIkarAmAM pipInnikAkIDI, bhrama ane manuSya vagerene krame krame eka eka indriya adhika hoya che. sajJI manavALAM hAya che. 27 pRthvI pANI tathA agni, vAyu ane vanaspati; te pAMcemAM kahI eka, pe'lI indriya cAmaDI. 25 cAmaDI jIbhavALA che, kRmi, jaLAdi dvIMdriya; cAmaDI jIvane nAkavALA te kIDI mAMDa. 26 cAmaDI jIbhane nAka, AMkhALA bhramarAkrika; manuSya, daiva, tihu~ca ne nArakAdi jANavA. 27 pAMca indriyavALA te kramazaH A rIte gaNe; cAmaDI jIbha ne nAka, AMkha ne kAnavata te. 28 che dravya mana devAmAM, nArakAmAM ja pUrNataH kiMtu gabha ja tiya cA, ne tevA mAnavA mahIM. 29 na samUcchima tiyacA ke tevA mAnA viSe; bhAva mana rUpI saMjJA, teA sarve jIvamAM rahe. 30 vigrahagato kama yAga:|| 26 // prajJA. padma 16 A anuzreNi gati: // 27 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavA sUtra ! avigrahA jIvasya 28 // vigrahavatI ca saMsAriNa: prAk catuM 529 5 ekasamayeA vigraha: 305 vyAkhyA prApti za che. u, 1 rU. 260, eka hai vAnAhArakaH // 31 / / 28 AcArAMga sUtra a. 1. . 6 sU, 48 vigrahagatimAM krama cAga -- kANAga ja hoya che. - [ta zreNi-saraLa rekhA pramANe thAya che. jIvanI--mAkSamAM jatA AtmAnI--gati vigraha rahita ja hAya . sasArI AtmAnI gati avigraha ane savigraha nhAya che. vigraha cArathI pahelAM sudhI arthAt traNa sudhI hAI zake che. eka vigraha eka ja samayanA hoya che. eka athavA be samaya sudhI jIva anAhAraka rahe che. (vasatatilakA) mApho janAra jIvane na rahe zarIra, chUTela mANu-dhanuthI jIva te ja rIte; siddhinuM sthAna mULa Rju gatithI pAmI. te pUrNa AtmarUpa se'ja banI rahetA. 31 (sA laviSrIDita) sa'sArI jIva rAzimAM, Rju gati ne vakra hAye gati; bIjo janma dhare, jIvA tahI' vIte echAthI eche| sameA; be ne cAra vadhu mahIM vadhu thatuM e yAga che vigrahI, 'pANi mukta" ja lAMgalika, dvitIyA, gAmUtrikA tyAM trIjI. 32 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH sUtra 23-4pa 29: (anuSTa) bIje janma dhare jIva, tyAre te eka be kSaNe anAhArI rahe pote, vahe che kevalI khare. 33, saMmUchanagapapAtA janma che 3ra che * prajJApana niSada 9 sacittazItasaMvRtaH saMtarA mizrAkazastadhonaya:3yA. dazavaikAlika a. 4 jarAaDa potAnAM garbha 34 sthAnIka sthAna 2. u. 3, sU. 85. nArakadevAnAmupAtaH 35 sUtra kuvAMga mRta 2, a. 3. - zeSANu saMmUchanam 36 che saMmUrNima, gabha ane upapata bhedathI traNa prakAranA janma che. - sacitta, zIta, ane satta e traNa tathA e traNanA pratipakSabhUta acitta, uSNa ane vivRta, tathA mizra arthAta sacittAcitta, zItaSNu ane saMskRta vivRtta ema kula nava enI - janmanI nio che. jarAyuja, aMDaja ane pitaja prANIone gabhajanma heya che. nArake ane devone upapAtajanma heya che. bAkInAM badhAM prANIone samUMchimajanma hoya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha sUtra samUcchima ane garbha, ne upapAta che trIjo; Adheya janma bhedoe, AdhAra nava yAnie. 34 je adhiSThita jIvAthI khIjI tenAthI UlaTI; ne tevI mizra ne zIta uSNuzItANuM te vaLI. 35 DhAMkelA sthAnavALI ne ughADI mizra e rIte; ceAni nava thAye che sope jANo jage. 36 jarAyu aMDa ne pAta e traNa janma gaja te rIte nArakA devA che upapAta janmIe. 37 bAkInA sarvAM jIvA tA samUcchima gaNAya che; sope navA ceniye cArAzI lAkha vistare. 38 AdArikavaikriyAhArakataijasakANAni zarIrANi // 37 // 3 paraM paruM sUkSmam // 38 1 pradezatAsa dhyeyaguNuM prAk tejasAt|| 39 / / prajJApanA zarIra pada 2 1 anantaguNe pare ! 40 // Jain Educationa International apratighAte // 41 // rAjapraznIya sUtra,sU. 66 vyAkhyA jJapti za. 8, u. anAdisambandhe ca // 42 // jIvAbhigamasUtra sarvajIvAbhigama pratipatti 6. a. 4, sUtra 264. sarvasya // 43 // sa, 350-1 For Personal and Private Use Only prajJApunA pada 21 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 adhyAya 2: sUtra. 48-5 tadAdIni bhAjyAni yugapadekasyAcaturbhu ! 44 che bhagavatI zataka 1, udezaka 7. nipabhogamatyam 45 che prajJA pada 21 dArika, kriya, AhAraka, tejasa ane kAraNa e pAMca prakAranAM zarIre che. uparanA pAMca prakAre mAM je zarIra pachI pachI Ave che, te pUrNa karatAM sUkSma che. tejasanAM pUrvavatI traNa zarIre, pUrva pUrvanAM karatAM uttarottara zarIranA pradeze - skandha vaDe asaMkhyAta guNa heya che. ane pachInAM be arthAta tejasa ane kAmaNa zarIra pradeze vaDe anaMtaguNa hoya che. tejasa ane kAmaNa bane zarIre pratighAtarahita che. AtmAnI sAthe e anAdi saMbaMdhavALAM che. ane badhAye saMsArI jIvone e heya che, ekI sAthe eka jIvane taijasa ane kAmaNathI laIne cAra sudhI zarIra, vikalpathI hoya che. aMtima-kAmaNa zarIra ja upabhoga-sukha dukhAdinA anubha rahita che. (zArdUlavikrIDita) dArika zarIra, vaikriyavaLI, AhAraka taijasI e rIte vaLI pAMcamuM zarIra e che kAmaNuM nAmathI Ave che kamathI pachI pachI ja je che deha te sUkama je, ne tethI tana taijasikakathI asaMkhyAta guNe te traNe. 39 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra tattvA sUtra temAM tejasa kAmaNI ubhayanA guNe anatA rahyA, ne AghAta rahita che ubhaya e AtmAnubaMdhI sadA; AtmAsa'ga anAdi kALathI rahe sau jIva sAthe tathA, ekI sAtha ja cAra eka jIvamAM te be ane e khIjA'. 40 (anuSTupa) sukhaduHkhAdi bheAgAnA, anubhavarahita che, jJAnIoe kahyuM chelluM, kAmaNya zarIra te. 41. ga samUI najamAdyam|| 46 // vaikriyaaiApapAtikama // 47 / / sthA. sthAna 2, 6. 1, sUtra 75 aupapAtika sU. 40 labdhi pratyaya ca // 48 zubhaMvizuddhamavyAdhAti cAhAraka caturdazapUrvadhara-caiva 549 prajJApada 21, se. 273. paheluM arthAt aurika zarIra samUrchAimajanmathI ane ga janmathI ja peddA thAya che. vaikriya zarIra upapAtajanmathI pedA thAya che. tathA te labdhithI paNa pedA thAya che. AhAraka zarIra zubha-prazasta puddagala dravya janya, vizuddha-niSpApakAvI ane vyAghAta-mAdhArahita hoya che; tathA te cau pUrvadhArI munine ja prApta thAya che. samUmi ane ga, janmA audArike haze; upapAta kahI labdhi, thakI vaikriya sAMpaDe. 4ra. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2: sUtra pa0-para ha , bAdhA rahita niSpApI, prazasta pugale vaDe; cauda pUrvI muni pAme, AhAraka zarIrane 43 nArakasamUchine napuMsakAni patra | sthA. sthAna 3, u. 1. sUtra 131. na devAH 51 che pipAtika carama dehattama puraSA saMkhyaya varSAyunapatyayuSa para che samavAyAMga satra 156 : nAraka ane saMmUrNima napuMsaka ja hoya che. deva napuMsaka hetA nathI. papAtika (nAraka ane deva caramazarIrI, uttama puruSa ane asaMkhyAtaSacharI e apavatanIya AyuSyavALA ja hoya che. che napuMsaka te mAtra, nAraka ne saMmUchimAM demAM nara ne nArI, be ja lige sunizcita. 44 ghAse saLagatI Aga, jevo puruSa veda te ne aMgAra zo strIne, to ze IMTa caMDale. 45. kintu manuSyamAM tema, tiryaMceya samatamAM, traNeya liMga ke veda, hoya che nizcaye tihAM. 46 1. aupapAtika eTale janmathI ja pedA thatuM kriya zarIra, devone zubha ane nAraka jIvane azubha hoya che. 2. saMmUcchima eTale nara-nArInA saMga vinA janme te. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 tattvArtha sUtra carama dehIne nAraka devA, dIrghajIvI ne zreSThajanA; kALa pAmatAM mRtyukALe ana-apa va Ayu jIvA. mana pariNAmI tara-tamatAthI, bhAgave jiMdagI saha te; akALa mRtyu pazue manujo, apavartAya che jee. 47 upasa'hAra - jIva, bhAna vagara anaMtakALathI AthaDayA karyAM che. anubhavI mahApuruSAe kahyuM che ke koI yoni ane kAI AMta evI nathI ke jyAM A jI kAI ne kAI kALe na gayA hoya -- ta janmyA hAya ane sakriya sa Mvedana na karyu hrAya!' e rIte A AkhA adhyAyamAM badhA jIveAnI, badhI ja yAnienI ane zarIrA tathA indriyA vagere sAdhanenI samaja ApavAmAM AvI che, mAnava zarIra ja badhI gatiemAM tathA yoniomAM zreSTha che. ane e ceryAsI lAkha jIyeAtimAM durlabha batAvyuM che. 'mekSamA laI muktimAM e ja zarIra dvArA jaI zakAtuM hoya che.' dazavaikAlika sUtramAM tA sAcA dharmAMnA anurAgI mAnavane devA paNa name che, ema batAvyuM che. ethI pratyakSa rIte paNa badhA devA karatAM mAnava zarIradhArImAM vizeSatA hoya, e svAbhAvika che. A adhyAyamAM evI traNa khAsa bAbata che ke te samajI levAthI Avela kaSTa khyAla AvI zake tema che. khAsa traNa bhAkhatA e khAsa traNu khAkhatAmAM pahelI bAbata bhavyatva'nI je UMDANathI vicAravA yAgya che. kAraNa ke, kahevAya che ke, bhavyatva pAmyA pachI ja teve! jIva meAkSa mArganA sAcA adhikArI banI zake che, A * aghyAyamAM jIvata, bhavyatva (mAkSa mATenI prAthamika pAtratA) ane abhavyatva ema traNa bhAve| pAriNAmika bhA / gaNavAmAM AvyA che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2 35 pariNAmika bhAva eTale "anAdisiddha (prathamathI ja siddha evA) AtmadravyanA astitvathI ja siddha hoya tema jIvamAMnA anAdisiddha AbhadravyanuM astitva siddha karanArA, A ja parimika bhAvo" che. ahIM savAla e UThe che ke jema jIvavarUpI pAriNAmika bhAva e che ke je siddhagatinA jIvomAM paNa hoya che ane saMsArI jIvomAM paNa hoya che. jyAre "bhavya" ane "abhavyatva" pariNamika bhAvonuM evuM nathI. te baMne saMsArIomAM ja hoya che, muktAtmAmAM hotA nathI. A ja "tatvArthasUtranA dazamA adhyAyamAMnuM thuM sUtra spaSTa kahe cheH "kSAyika(karmakSaye utpana thatuM samyaktva, kSAyikajJAna, kSAyikadarzana ane siddhatva sivAyanA aupazamika (karmane kSaya nahIM paNa karmane dabAvI devAya te) Adi bhAvanA tathA bhavyatvanA abhAvathI mokSa pragaTe che." Ama upara kahyuM tema "anAdisiddha AtmadravyanA astitva siddha karanArA pariNAmika bhAvamAM jIvatva karatAM ATalI A baMne bhAvonI judAI che. enI eka matalaba evI paNa tAravI zakAya ke A baMne - bhavyatva ane abhavyatva - bhAve anAdisiddha AtmadravyanA astitvane siddha karanArA pariNAmika hovA chatAM badhA jIvo sAthe kAyamI rahenArA nathI. mAtra saMsArI jIvo sAthe kAyama rahenArA che. paNa je saMsArI chava, nimitto tathA vikAsanI abhimukhatAnA puruSArtharUpa upAdAnathI muktinI legyatA prApta kare ke tarata te jIvamAM vyaktigata rIte bhavyatva sthira thAya che, ane abhavyatva dUra thaI jAya che. Ama je abhavyatvavALA jIva, vyaktigata rIte bhavyatva prApta kare te abhavyatva dUra thAya, tema bhavyatva hoya ane te jALavavA sAvadhAnapaNuM cAlu na rAkhe to abhavyatava dAkhala thaI mAMDa mAMDa AveluM bhavyatva paNa dUra thaI ja jAya, A rIte ghaTAvatAM jema "vyaktigata mokSa thaI zake che ane samaSTigata mekSa kadI thaI zakato nathI." e jaina tatvajJAnanI mAnyatA yathArtha banI jAya che tema vyaktigata rIte saMsArI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 tatvArthasUtra chamAMnA A baMne bhAvo vyaktigata rIte AvatA jatA rahe, te vAta ghaTI rahe che. rAyapaseva sUtramAM pradeza rAjA jenA hAtha lehIthI kharaDAyelA rahetA ane pUro nAstika hatuM te paNa kezamuni jevuM viziSTa jJAnI gurunuM pratyakSa nimitta maLatAM ja vikAsAbhimukhatAnA puruSArtharUpa upAdAnanA suge Astika banI javA pAme che. jyAre sUryAbhadevarUpe bhagavAna mahAvIranI sabhAmAM AvI teo pahelo prazna e kare che ke, huM bhavI chuM ke abhavI ?" pachI prazna kare che: "huM samakti chuM ke mithyAtvI ? (mithyAtva eTale samaktipaNAne abhAva.) kAraNa ke samakti paNa AvyA pachI cAlI javAnI bhIti che ja. hA, eTaluM kharuM ke samakti game te jAtanuM hoya, paNa eka vAra prApta thayA pachI cAlyuM jAya toya kyAreka ne kyAreka paNa mokSa pamAya che. jyAre bhavyatva guNa AvyA pachI cA jAya te bhavyatva kyAre pamAya, tene paNa nizcaya heI zakato nathI, te pachI mokSane nizcaya to evA jIvane hoya ja zI rIte ? TUMkamAM, AthI ja eka vAta pharI pharIne kahevAya ? "bhavyatva prApta karavuM ane tene jALavI rAkhavuM e ja sauthI agatyanI vastu che. bhagavAna mahAvIranI kevaLajJAna pAmyA pachInI prathama dezanA (upadeza) keAI bhavijhavarUpa zrotA na maLavAthI, te dezanA niSphaLa gayelI, ema kahevAya che. A dRSTie jevAthI Ama barAbara ghaTI rahe che : jIvatvane pArimika bhAva saMsArI jIva ane muktajIva baMnemAM heya. che. paNa bhavyatva ane ane abhavyatva e be pArimika bhAvo te evA che ke je mAtra saMsArI jIvamAM ja ghaTe che. ane eka vakhate eka saMsArI jIvamAM bhavyatva ane abhivyatva pikI keI eka, eka vakhate hoya ane koI bIjo eka vakhate hoya.. have upara darzAvelI traNa bAbatomAM bIjI be bAbata che : 1 labdhinI - karmakSayathI prApta thatI amuka zaktinI; tathA 2. zuddha zarIranI vekiya labdhi (eka prakAranI zArIrika zakti), mAnavI, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only For Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2 37 deva, guru, dharmakRpAe svapuruSAthe pAmI zake che. te ja rIte AhAraka zarIra - athavA evuM pAMca paikInuM trIju zuddha zarIra ke je vItarAga tIrthaMkara pAse pahoMcI pitAnA saMdehane nivAravA mATenuM ja suyogya sAdhana bane che - te paNa pAmI zake che. ane mAnavImAM paNa cauda pUrvadhArI - amuka prAcIna zAstranA jANakAra - sAdhu puruSa ja, tenA adhikArI gaNAya che. ladhi te evA muni uparAMta evI jAtanA prayatna karanAra mAnavamAM tathA keI garbha ja pazumAM athavA kaI bAdarakAvika (daSTigocara thAya tevA) jIvomAM paNa mAnavAmAM Ave che. eTale ke kriya labdhinI prApti sAdhu uparAMta bIjA mAnamAM, pazuomAM, bAdaravAyunA jIvanamAM paNa hoI zake che ja. "samayasAra" nATakanuM, gujarAtI bhASAMtara bhAIzrI durlabhajI khetANIe zrImad rAjacaMdra jJAna maMdira TrasTa, ghATakepara taraphathI bAra pADayuM che. temAM A devasena AcArya darzanasAramAM karelA ullekha mujaba te eka prakAranI labdhithI saMpanna hatA. e labdhinI sahAya vaDe teo e mahA videhakSetra (paMdara karmabhUmi paikInuM eka kSetromAM puMDarIkiNa nagarI jyAM vartamAna tIrthakaro birAje che tyAM jaIne sImaMdhara svAmInAM darzana karI temanI pAsethI zrutajJAna (gurugama zAstrajJAna) prApta karyuM. te pachI bharatakSetramAM AvIne bhavyajIvonA uddhArAthe pravacano karyA tathA aneka saiddhAMtika graMtho lakhyA. (samayasAra nATaka, pA. 12) A parathI etihAsika rIte paNa AvI vaikriya labdhi tathA AhAraka zarIravALI bAbata ApoApa siddha thaI jAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3 nArakI varNana upa ghAta trIjA adhyAyamAM kula aDhAra sUtro che. AmAM khAsa karIne narakagati ane Ayusthiti uparAMta zAstrIya daSTie jagatanuM varNana che. manuSyonA prakAro tathA pazugatineya nirdeza che. matalaba, manuSya zarIra pAmIne jema mokSa pamayi che, tema pazu nimAM tathA svarga mAM ane narakamAM paNa javAya che. ane manuSya zarIradhArI puruSa te TheTha sAtamAM naraka lagI paNa pahoMcI jAya che. kAraNa ke, jaina Agamo kahe cheH je kamesUrA te dharmasUrA" je karmamAM zuravIra hoya che te dharmamAM paNa zUravIra hoya che. athavA e sUtrane UlaTAvIe te jema zaravIratAne sadupaga UMcethI UMce laI jAya che tema zuravIratAne dUrapayoga nIcethI nIce paNa jarUra laI ja jAya che. tethI ja tulasIrAmAyaNa kahe cheH svarganaraka apavarga nizreiNI svarga, naraka tathA mekSa e traNenI (mekSanI nisaraNI) A puNyapuMja evI mAnava kAyA - nisaraNI rUpa che. e rIte A adhyAyamAM eka arthamAM te narakagati, lokavarNana manuSyonI vividhatAnuM ane teonAM kSetra, kALa-sthiti tathA pazunI kALa sthitinuM paNuM varNana A aDhAra sUtramAM AvI jAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3: sUtra 1-6 39 ratnazarkarAvAlukApaMka dhUmatamomahAtamaH prabhAbhUmayo dhanAmbuvAtAkAzapratiSThA saptAdhaDadhaH pRthutarA: 1 prajJA. narakA. pada 2 jIvAbhigama pratipatti 2 sUtra 70-71 tAsu narakA: e ra. sthAnAMka sthAna 3. u. 1, sU. 13ra. nityAzubhataralezyA pariNAmadevedanAvikriyA che 3 che chavAbhigama pratipatti 3, u. 1. sU. 132 paraspadIrita duHkhA che jo vAbhigama pratipatti 3, u. 2, sU. 89 saMkilaSTA surodIrita dukhAca prApha caturthyApA vyAkhyA. za. 3, u. 2. sUtra 142 tebleka trisamhadazasaptadazadyAviMzati trayastriotsAgaropamA: sattAnAM parA sthiti: 6 che uttarAdhyayana satra a. 36, gAthA 160 thI 166 ratnaprabhA, zarkarAmabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama.prabhA ane mahAtama:prabhA e sAta bhUmio che; je ghanAbu, vAta ane AkAza upara sthita che; ekabIjAnI nIce che; ane nIcenIcenI ekabIjAthI adhika vistAra vALI che. e bhUmimAM naraka che. te naraka nityaniraMtara azubhatara, lezyA, pariNAma, deha, vedanA ane vikriyAvALAM che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only For Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " 0 tattvArthasUtra tathA paraspara utpanna karelA dukhavALAM hoya che. ane jethI bhUmithI pahelAM arthAta traNa bhUmi sudhI saMliSTa asure dvArA utpanna karelA du:khavALAM paNa hoya che. e narakamAM vartamAna prANIonI utkRSTa sthiti kamathI eka, traNa, sAta, se, satara, bAvIsa ane tetrIsa sAgarepama pramANa che. (anuSTrapa) prabhAyukta take bhUmi, che ema ratna zarkarA; vAla paMka ane dhUma, tama tathA mahAtama. 1 kahevAya narako sAta, nIce nIce suvistRta ghanAMbu vAyu AkAza, uparA upara sthita. 2 (vaMzaratha) te nArakI jIva sadA niraMtara; azubha lezyA kamathI vadhu vadhu. zarIrane vedana vikiyA vaDe, laDe pariNAmathI je paraspara. 3 (sayA ekatrIsA) sAta narakamahIM pelAM traNamAM paramAdhAmI asurataNuM, dukhe heya bAkI cAramAM toye paraspara ati ghaNuM. kamazaH Ayusthiti vadhumAM vadhu eka traNa sAtavaLI, daza, sattara, bAvIsa tetrIse sAgaraupamA gaNuM sahI. 4 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3: sUtra 7-15 jambudvIpalavaNadaya: zubhanAmAno dvIpasamudrAH | 7 | jIvAbhigamapratipatti 3, u. 2, sU. 186 jIvAbhigama pratipatti 3, u. 2 sUtra 189 dviddhiviSkammA: pUrva pUrvaparikSepiNo valayAkRtayA 8 chavAbhigama pratipatti 3, u. 2, sUtra 123 jIvabhigama pratipatti 3, . 2, sUva 154 tanmadhye merunAbhivRtta yojanazatasahastra viSkarmo jambudvIpa che 9 che jaMbU sUtra 103 jabU sUtra 3 tatra bharatahaiimavataharivideharamakaharaNyavatarAvata varSA kSetrANi 10 sthAnAMkasthAna 7, sUtra 555 tadvibhAjina: pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIlamizikhariNe varSadharaparvata che 11 che jaMbudvIpa sU. 15 sthAnAMka sthAna 6, sU, paraka jabU kApa vagere zubha nAmavALA dvIpa tathA lavaNa vagere zubha nAmavALA samudro che. te badhA dvIpa ane samudra, valaya jevI AkRtivALA pUrvapUvane veSTita karavAvALA ane bamaNuM bamaNuM vidhvaMbha -- vyAsa - vistAravALA che. e badhAnI vacamAM jabUdvIpa che; je vRtta eTale ke geLa che, lAkha ye jana viSkavALe che ane jenI madhyamAM meru parvata che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha sUtra emAM -- jamUdrIpamAM bharata, huM mavatava, hara-va, videhava`, ramyakava, haraNyavatavaSa, rAvatava e sAta kSetro che. e kSetrone judA karatA ane pUrvathI pazcima lakhAyela! evA himavAna, mahAhemAna, niSadha, nIla, rukamI ane zikharI e cha vaSadhara - vazadhara pava tA che. (savaiyA ekatrIsA) madhyaaAkamAM ja buAdizubhanAmI dvIpa jaladhi A, lavAde valayAkRti amAM pUrva pUrvane vIMTI vaLyAM; jaMbudrIpa che gALa taDDI' eka lAkha yeAjana vistAra taNeA, jenI vacce meru parvata aDela akapa khaDA rahyo. pa bharata, haimavata, hari - videhane, ramyoM kSetra rahyAM, hairaNyavata airAvata sAte pUrvathI pazcima vyApta banyAM; hima-mahAhima, niSadha, nIla ne rukamI zikharI vadharA, cha saMkhyAmAM parvata teo vacce rahetA vazadharA. 6 dvirthAtakIkhaNDe // 12 // sthAnAMka sthAna 2, u. 3, sUtra 87 42 puSkarAdhe ca !! 13 !! sthAnAMka sthAna 2, uM. 3, sUtra 97 prAGa. mAnuSAttarAn manuSyA: / 14 / Jain Educationa International jIvA pra. 3. mAnuSyettara 6. 2. sUtra 178 Arya mlecchAzrvaH // 15 // prajJA 1, manuSyAdhikAra. dhAtakIkhaMDamAM paryaMta tathA kSetro jamUdrIpathI bamaNAM che. puSkarA dvIpamAM paNa eTalAM ja che. For Personal and Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3: sUtra 16-18 mAnuSettara nAmaka parvatanA pUrvabhAga sudhI manuSya che. te Aya ane svecacha che. jaMbUdvIpathI ghAtakI khaMDe kSetro parvata bamaNuM che, puSkarAI dvipeya eTalAM parvata kSetre namaNuM che. mAnuSettara nAma girinA pUrvabhAga lagI maryAM vase, ple Aryo ema ubhaya che, jAti emanI rUDI dIse. 7 bharatarAvatavidehAda karmabhUmaDanyatra devakuttara kunya: 16 ! prajJApada 1, manuSyAdhikAra sUtra 32 nRsthitI parApara tripalyopamantarmuhUrta che17 uttarAdhyayana adhyAya 36, gAthA 1986 tirthanInAM ca che 18 prajJApanA sthiti pada 4, tigadhikAra devakuru ane uttarakuru bAda karI bharata, arAvata, tathA videha e badhI karmabhUmi che. manuSyanI sthiti-AyuSya utkRSTa traNa palyopama sudhI ane jaghanya aMtamuhuta pramANu heya che. tathA tiyAnI sthiti paNa eTalI ja che. uttarAdhyayana saMsthA (savaiyA) bharata, airAvata, videha Adi karmabhUmie paMdara che, devaku, uttarakura, Adi akarmabhUmi trIsa dise; mAnava Ayu sthiti rahI tyAM jaghanya aMtamuhUrtanI, traNa palyopama utkRSTI tyAM avazya Ayusthiti banI. 8 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra tiryaMca athavA pazuonI e Ayusthiti tyAM e ja kahI, karmabhUmimAM maLe mekSa paNa akarma bhUmimAM kadI nahIM. tiryaMca mAnava AyusthitinA bhava ne kAya be bheda gaNyA, jIve tyAM bhava jANe vAraMvAra janma tyAM kAya dazA. 9 upasaMhAra vaidika ane jaina baMnemAM lokavarNana lagabhaga sarakhuM Ave che. loka athavA saMsAranA traNa bhAgo teo Ama kare cheH alaka, 'Udhavaleka ane tirachAleka, AmAM ApaNe mukhyatve adhaloka tathA tiya athavA tirachAlakanuM varNana joI lIdhuM. ahIM e savAla thaI zake ke "A zAstrIya lekavarNananI sAthe AjanI vaijJAnika zodhano meLa yathArtha rIte kema nathI maLatuM ? vAta sAcI che. tyAre ame - nIcenA zabdo tarapha dhyAna dorIe chIe : vijJAna sRjanakA pratIka che. na ki vaMsakA. pAzcAtya vaijJAnika bha aba yaha mAnane lage hai ki je vijJAna mAnava-nAzakA kAraNa hai, vaha apanI bhUla saMjJA kho baiThatA hai. (pU. puSkaramunijInA ziSya gaNezamunijI kRta "Adhunika vijJAna aura ahiMsA.) Ane artha e spaSTa thAya che ke vijJAna" jema jema "AtmAbhimukha thatuM jaze athavA dharma ke sakriya adhyAtma sAthe e saMdhAze, tema tema A ja lakavarNana sAcuM Tharaze. tyAM lagI zraddhAthI vATa jevI e yogya mArga che. kAraNa ke vijJAna pahelAM je vAta nahetuM svIkAratuM, tevI keTalIya vAta have svIkAravA lAgyuM che. dA. ta. AtmA ! Aje have idriyavijJAna, prANavijJAna ane mane vijJAna pachI - 'tyAM kaMIka che evI jijJAsApUrvaka have te AgekUca karavA dhAratuM jaNAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya . 45, Ama te naraka-svarga bhale Aje ni ke gatirUpa Ajane tarka pradhAna mAnavI nahIM svIkAre. dIrghadraSTA dharma staMbha emAM vAMdhe, nahIM le. e mAtra eTaluM ja pUchaze - karmanA pariNAmane to mAnaze. ne ? eTale ke zubha karmonuM pariNAma zubha ane azubha karmonuM pariNAma azubha ATaluM to svIkArazo ne?" je ATaluM svIkArAya te jemaNe A jagatanA lAkha karoDa dekhItA nirdoSa evA mAnavIene kaccaraghANa kADhI nAkhe ane emAM tana, mana ane sAdhanathI sAtha Ape, evAM kharekharAM adhamAdhama mAnavIo kAM to paraspara trAsa gujAre athavA zaktizALI paramAdhArmika gaNAtA asuro (jemane bIjAo para trAsa gujAravAmAM athavA paraspara laDAvavAmAM ja majA Ave che, tevA AsurI keTina devo) mAraphata trAsa pAme, temAM Azcarya zuM che ? "jevuM kare tevuM pAme ane vAve tevuM laNe e acaLa jagatane. nyAya che. ahIM ApaNe Aryone Atara mAnavothI alaga pADyA. jarUrI samajIe chIe. kSetrathI, jAtithI, kulathI, karmathI, zilpathI ane bhASAthI jeo Aryo che teo A paMdara karmabhUmi (jaina AgamomAM karmabhUminAM paMdara kSetra che, temAM paNa uttama prakAranA manuSyo che. khUbInI vAta e che ke "karmathI ja traNe kALanAM karmone kSaya thavAnuM che. naSkarmathI, akANyavRttithI kadI nahIM." gItAnI. A mULabhUta vAtane tatvArthasUtra Teke Ape che. eTaluM ja nahIM,. balake kramazaH tene vyaktigata tathA saMsthAgata ke samAjagata ukela paNa batAvI Ape che. zrImad prabhAvita gAMdhIjIe satyanA prayoga karI bhArata jevA sarvadharma samanavayI deza dvArA ja jagatanuM kalyANa thavAnuM, tenI AkhA jagatane eTale-pUrva-pazcima-uttara-dakSiNavAsI mAnavamAtrane khAtarI karAvI ApI che. kAyamI vizvazAMti mATe zuM. A nAnuMsanuM AzvA sana che? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4 devavarNana upadughAta A adhyAyamAM trepana sUtro Ave che. kharekhara te ati azubha -athavA pApane paripUrNa saravALe te jema narakagati tathA narakanA -(vaccethI nAza na pAme tevA) anapavarce evA AyuSyanuM mukhya kAraNa bane che, tema ati zubha athavA puNyane paripUrNa saravALe e svargagati tathA svarganA anapatya evA AyuSyanuM mukhya kAraNa jarUra bane ja che. tarkanI rIte bhale evI kAyA, evI kAyAnA vasavATanAM sthAne emanA lAMbA lAMbA kALanAM zAstrIya varNane ApaNane gaLe na Utare athavA TADhA pahore hAMkaye rAkhelAM gappAM paNa lAge. paraMtu takanI rIte paNa kriyA mAtra phalavatI" eTaluM te tarata samajAI jAya tema che. ane jayAre jainonA namakkAra athavA paMca parameSThI maMtramAM sauthI prathama sthAna jemanuM che ane jeo jyAMthI pAchA pharavApaNuM nathI evI siddhagatinA siddha karatAM paNa AgaLanuM sthAna AkhAye jagatamAM zobhAve che, tevA caturvidha - sAdhu, sAdhvI, -zrAvaka, zrAvikA e cAra-saMghanA saMsthApaka tIrthakare paNa pitAne Agalo janma je azubha karma- saMcaya vadhI gayo hoya te narakamAM, ane zubhakarma saMcaya vadhI gayuM hoya te svargamAM acUkapaNe pedA thAya ja che, bhUtakALamAM khuda bhagavAna mahAvIrane paNa Avo janma Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4: sUtra 1-7 47 levA ja paDaco che, ane Aje jaina AgamemAMnA bhagavAna kRSNane paNa vedave| paDe ja che ! A vastu paNa svarga naraka gatinuM pramaLa pratipAdana darzAve che. A aghyAyamAM have ApaNe judA judA prakAranA cAra jAtinA devAnuM vigatavAra varNana joIe H devAzcaturnikAyAH / / 1 / / -------- vyAkhyAna za. 2, 3, 7 tRtIya: pItalezya: / / 2 / / sthAnAMka sthAna 1, sUtra 51 dazASTapacaMdvAdazavikA: kalpApannapantA:|| 3 // uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 36, gAthA 203thI 209 Jain Educationa International deva cAr1 nikAyavALA che. trIjo nikAya pItalezyAvALA che. kapApapanna deva sudhInA caturnikAyika devAnA anukrame deza, ATha, pAMca ane khAra bheda che. (savaiyA ekatrIsA) bhavanapati vANunyatara e be nimnakeTInA deva kahyA pIta lezmI yeAtiSI devA ane vaimAnika ucca gaNyA; deza ne ATha - pAMca khAra gaNAtA bheka cAra deve kerA iMdrAdi deza bhavanapatine, vaimAnikanA bheDha khIjA. IMdrasAmAnikatrAyaspriMzapAriSadyAtmarakSaleAkapAlAnIka 1. bhavanapati, vAkya tara(vyaMtara), yetiSka ane vaimAnika e pramANe devAnI cAra jAti che. For Personal and Private Use Only 1 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvA sUtra prakIrNakAbhiyAgya kilmiSikAzaikaza: // 4 // sthAnAMka sthAna 3, 6, 1, sUtra 134 tathA aupapAtika vepa, sUtra 41. trAyastrizalekapAlavo vyantarajyAtiSThAH // 5 // prajJApanA sUtra pada 2, sUtra 4 48 sthAnAMka sthAna 2, u. 3, satra 9 pItAnta lezyAH // 7 // nikAyanA uparanA daza Adi ekeka bheda iMdra, sAmAnika, trAyaskriza, pariSadya, AtmarakSa, leAkapAla, anIka, prakINaka, AbhiyAgya ane philmiSika rUpe che. vyatara ane jyetika trAskriza tathA lokapAla rahita che. pahelA e nikAyAmAM e pahelA e nikAyanA deva vALA che.3 pUrvIyeArthIndrA:||6|| e iMdra che.2 Jain Educationa International pIta - tejo pa ta lezyA - 1. iMsiddha daza bheTo teMmAM hoya che; paraMtu cAra prakAranA devA paikI 5 tara ane jyAtiSkamAM trAskriza tathA lokapAla e be prakAro hotA nathI. eTale ke bAkInA ATha ja prakAra hoya che. 2. bhatranapati ane vyaMtara e baMne jAtanA dezamAM iMdra eka nahIM paNa e e hAya che. 3. bhavanapati ane vyaMtara e baMne jAtinA devemAM drazyalesyA pIta - tetre lagI cAra ja hoya che. dA.ta. kRSNa, nIla, kApeAta ane pIta (tejo) laizyAe, For Personal and Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4: sUtra 8-13 iMdra, sAmAnika ne trAaizata pAriSadya AtmArakSI, lokapAla ne anIka prakIrNAMka, AbhiyAgya ne kilkhiSI; e daza paikI trIjA chaThThA nathI vyaMtara jyAtiSImAM bhavanapati vyaMtaramAM iMdro eNne lecA pIta sImA. 2 kAyapravIcArA A azAnAt // 8 // zeSAH sparUpazabdamana: pravIcArAdvAyA: ghA prajJApade 34, pracAraNA viSayaka, sthAnAMka sthAna 2, u. 4, satra 116. pareDapravIcArA: 51 0 | prajJApada, vaimAnika devAdhikAra. IzAna sudhInA devA kAyapravIcAra eTale ke zarIrathI viSayasukha bhAgavALA che. 49 bAkInA devo e e kAmAM kramathI sparza, rUpa, zabda sakalpa dvArA viSayasukha bhogave che. bIjA badhA devA pravIcArarahita arthAt vaiSayaka sukhabhAgathI rahita hoya che. bhavanapati vyaMtara jyAtiSI leAka e masamAM kAmasukhA bhAgave dehathI pachInA e be krame yathA. 1. bhavanapati, vyatara, jyAtiSI tathA pahelA bIjA varganA vaimAnika eTalA devA manuSyanI mAphka ja kAmasukha bhAgave che. 2. uparanA devalAkAmAM khacce kramazaH spardhA, rUpa, zabda ane chellA cAre devalAkAmAM manaHsakalpa kAmasukha bhAgavI zake che. 3. khAra devalAka uparanA pAMce vimAnAnAM devA kAmasukha bhogavavA icchatA nathI. kAraNa ke teo zAMta kAmanAvALA che. ta. 4 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 tavArthasUtra sparza rUpane zabda mane karI bAkI kSINa vikAra badhA, kramazaH ema vikAra rahita che, dazA ucca devanI A. 3 bhavanavAsine suranAga vityuparNAgnivata svanitAdhidvIpadikakamArA: 11 vyantarA:kinnaradipuruSamahera gagAndharvayakSarAkSasa bhUta pizAcA . 1ra che prajJApanA prathama pada devAdhikAra. tiSThAH sUryAzcandramaso grahanakSatra prakIrNa tArakAzca | 13. jIvAbhigama, tRtIya pratipatti, u. 2, sUtra 177. asurakumAra, nAgakumAra, vikumAra, suparNakumAra, agnikumAra, vAyukumAra, svanitakumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra ane dikakumAra e bhavanavAsanikAya che.' kinara, kiMguruSa, maheraga, gAMdharva, yakSa, rAkSasa, bhUta ane pizAca e vyaMtaranikAya che. sUrya, caMdra tathA graha, nakSatra ane prakIrNa tArA e jyotiSkanikAya che. (anuSTra) asura nAga ne vidyuta suparNa agni vAyu ne, svanita udadhi dvIpa ne dipha dazakumAra te. 4 "1, A bhavanapati denA dasa prakAra che ane te sakamAra ja hoya che. 2. ATha prakAranA vyaMtara de ane pAMca prakAranA tike che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4: sUtra 14-3 pa1 | (savaiyA ekatrIsA) bhavanapati deve pachI, zAe ATha nAma vyaMtaranAM che, kinnara, kripuruSa, trIjA mahAraga, gAMdharva, yakSa ne rAkSasa te. bhUta, pizAca e ATha pachI che sUrya, caMdra, graha dIpI rahyA, nakSatro ne prakIrNa tArA pAMca jyotiSI deva kahyA. 5 mera, pradakSiNA nityagatayo nRloke che 14 vyA. prajJapti za. 11, sUtra 424 tatvata: kAlavibhAga | 15 . chavA tatIya pratipatti, u. 2, satra 177 bahira basthitA: 16 . vyA. prajJapti che. 20, u. 675-282 vaimAniko: 17 prajJA prathama pada sUtra 50 kapa pannA: kalpAtItA che 18 uparyuMpari che 19 prajJA pada 6, anuga satra 103, papAtika siddhAdhikAra te manuSyalekamAM merunI cAre bAjue pradakSiNA karavAvALA tathA nitya gatizIla che. kALane vibhAga e cAra jyotiSka dvArA karAyuM che. manuSyalakanI bahA2 jyotiSka sthira rahelA heya che. caturtha nikAyavALA vaimAnika de che. te kApapana ane kalpAtIta rUpa che. ane upara upara rahe che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra (anuSTrapa) meru pradakSiNA rUpe, nitya je gatizIla te, tiSI devathI ema, samaya nakakI thAya che. 6 jyotiSka rahe sthira, matsyaleka bahAranA pIta ne sthiratAvALAM, lezyA prakAza temanAM. cothA vaimAnike de, vaLI te be prakAranA je kapAtIta, kalpastha, uparopara te rahyA. 8 sadharmazAnasAnakumAramAhendrabrahmalokalAnta kamahAzukra sahastrAreSyAnata prANutArA raNamyuyornavasu greveyakevuM vijayajayatAjayantAparAjitenka savArtha siddha ca | 20 | jIvAbhigama pratipatti 3, sUtra 217, vaimAnikAdhikAra sthiti prabhAva sukhaghutiyA vizuddhindri yAzvadhiviSayatoDadhikAra che 21 prajJApanA 17, lesthApada u. 3 gatizarIra parigrahAbhimAnate hInAH rara vAbhigama pratipatti 3, u. 1, sUtra ra14 pitapatrazulalezyA dvitrizeSa 23 prajJApanA prathama pada sutra 49 saudharma azAna sAnandumAra, mahendrahmaleka, lAntaka, mahAzuka, sahastrAra, Anata, prANata ane AraNa, azruta tathA nava veyaka ane vijaya, vaijayaMta, jyata, aparA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4 sUtra 27-ra8 53 jita tathA sarvArthasiddhamAM emane nivAsa che. sthiti, prabhAva, sukha, zuti, lazyAnI vizuddhi indriyaviSaya ane avadhiviSayamAM upa2 uparanA devo adhika hoya che. gati, zarIra, parigraha ane abhimAnamAM uparA-uparanA deve hIna che. be, traNa ane bAkInAM svargomAM kamapUrvaka pota padya ane sula lezyAvALA deva che. (savaiyA ekatrIsA) saudharma, aizAna, sAt kumArane, mAhedra brahmaka tathA, lAMtaka,vaLI mahAzuka, sahastrAra, ANata, prANata, AraNa A arcyuta, kapana, raiveyaka, vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita ane sarvArthasiddha cIda e kalpAtIta. 9 (zArdUlavikrIDita) pelA be mahi svargamAM vibudhane leNyA sthaLA patane, teje paja pAMca TheTha lagI che lezyA pachI zukala eka zuddhi, ghuti, prabhAva, iMdrI, avadhi sukhe kame che vadhu ne sImAM gati, dahane parigrahe jyAM mAna ochuM thatuM. 10 1. bAra devake kalpastha kahevAya che. ane 2. bAkInA nava raiveyaka ane pAMca anuttara vimAna maLIne te kula cauda kalpA tIta athavA kalpanAtIta kahevAya che. kalpanAtIta deva kyAMya jatA nathI, badhA iMdra jevA hevAthI. 3 A niyama dravyalesyA mATe che, bhAvaleNyA mATe nathI, kAraNa ke te te chae hoya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 tattvArthasUtra prAga traiveyakebhyaH kAH // 24 // sthAnAMka sthAna 8, sUtra 623 bhagavatI sUtra 6, za. 5 u. brahmaleAkAlayA leAkAntikAH // 25 // sArasvatAdityavAra Na gaI tAyatuSitAvyA bAdhamaratA'riSTAc // 26 // prajJApada 15, iMdriya pada traiveyakanI pahelAM kalpa che. brahmalAka e ja lekAntika davAnu Alaya eTale ke nivAsasthAna che. sArasvata, Aditya, vanina, aruNa, gAya, tuSita, avyAbAdha, maruta ane ariSTa e leAkAntika che. (anuSTupa) kalpa traiveyakA pelAM, jemAM bhe rahe mahu, kiMtu traiveyakA mAMhe, amidra gaNAya sau. (savaiyA ekatrIsA viSayaratithI rahita tethI te devarSilAkAMtikA, dizA, vidizA brahmalAka jyAM vasanArA sau che te, sArasvata Aditya vahni ne aruNa gAya ja teo, tuSita avyAbAdha maruta ne ariSTa svataMtra sau jee. 12 For Personal and Private Use Only 11 1 1. A badhA devA daiviSe kahevAya che, nAnAmeATA na hovAthI svataMtra kahevAya che, ane tIrthaMkarAnA gRhatyAga vakhate emanI sAme UbhA rahIne pratimAtra kare che. Jain Educationa International Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4: sUtra 27-32 vijayAgi dvicaramA: // 27 // deza, a. 4, kAyAdhikAra aupapAtika manuSyabhya: zeSAstiyonaya: 5 28 5 sthitiH // 29 k bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM paklyApamamadhyam // 30 na zeSANAM pAdAne // 31 ll asurendrayA: sAgaropamamadhika ca // 32 // vijaya AdimAM deva, hiMcarama - phakta e vAra manuSya janma dhAraNa karavAvALA hoya che. 55 aupAtika ane manuSya sivAyanA je je khAkI rahyA te te tiya ca nivALA che. AyuSyanu varNana karavAmAM Ave che. bhavanAmAM dakSiNA nA indronI sthiti dADha palyApamanI che. roSa indronI sthiti pANA e pacAyamanI che, e asurendronI sthiti kramathI sAgaropama ane kaIka adhika sAgaropamanI che. (satraiyA ekatrIsA) vijaya vagere cAra vimAne carama zarIrI be vAre, sarvArthasiddha vimAnavAsI te devA eka ja janma dhare, aupapAtika je deva naraka ne manuSya viSNu tiryaMca gaNA have Acusthiti deva, narakanI ke'vAye te sava suNeA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 tattvArtha sUtra eka sAgarImA camaranI, alinI kaMIka adhika tethI, AkI nava dakSiNA iMdranI patyeApama che doDha vaLI; pANAe paDyeApama Ayusthiti uttarArdha dronI, A utkRSTI kiMtu, jadhanya varSoM che, dazahajAranI .13 saudharmAM i yathAkramam // 33 ll sAgaropame // 34 // uttarAdhyayana sUtra, adhya. 36, gAthA 217 ane 220 thI 242 adhike ca // 35 sapta sAnamAre // 36 5 vizeSatrisaptadazaikAdazatrayAdaza uttarAdhyayana sUtra 36, gAthA paMcadazabhiradhikAni ca // 37 // uttarAdhyayana sUtra 36, gAthA AraNAyutAdU meka kena navasu traiveyakevu vijayAdiSTha savAOsiddhe ca|| 385 aparA palyApamamadhika ca ||39nA prajJApanA sthitipadma 4 Jain Educationa International sAgaropame // 40 // adhike ca // 41 // uttarAdhyayana adhyayana 36 parataH parataH pUrvI pUrvIgnantarA 54rA sthA. sthAna 8, satra 633 vyAkhyA zataka 6, u. pa For Personal and Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4: sUtra 33-42 57 saudhama Adi devalAkamAM nIce jaNAvyA pramANe anukrame sthiti jANavI. saudhama mAM e sAgaApamanI sthiti che. azAnamAM kAMika adhika e sAgare pamanI sthiti che. sAnakumAramAM sAta sAgaropamanI sthiti che. mAhendrathI AraNAcyuta sudhImAM anukrame kAMIka adhika sAta sAgaropama, traNathI adhika sAta sAgaropama, sAtathI adhika sAta sAgaropama, dazathI adhika sAta sAgaropama, agiyArathI adhika sAta sAgaropama, terathI adhika sAta sAgare pama, 5 dUrathI adhika sAta sAgaropama pramANa sthiti che. AraN acyutanI upara nava veyaka, cAra vijaya Adi ane savAsiddhamAM anukrame eka eka sAgaropama adhika sthiti che, aparA--jaghanya sthitiSalyAya ane kaMIka adhika malyApamanI che. e sAgaropamanI che. kaIka adhika e sAgaropamanI che. AgaLa AgaLanI pUrva pUrvanI parA-utkRSTa sthiti anaMtara ana taranI jaghanya sthiti che. jaghanya eka patyeApama prathame, utkRSTI e sAgaranI, khIje prathamathI vadhu kaMIka che, utkRSTI paNa te rItanI; jaghanya trIjAnI e che e utkRSTI vaLI sAta rahI, ceAthAmAM che, jaghanya ne utkRSTI paNa kaMIka vadhu gaNI. 14 che roAthAnI utkRSTIne, paMcama taNI jaghanya gaNI, utkRSTI te te ja jaghanya chaThThInI, pAMcamAnI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 tatvArthasUtra ema dvAdaza devaloka, gaNavI kame jaghanya ne utkRSTI, bAvIsa sAgaropama utkRSTI ema bAramA taNuM gaNuM. 15 pAMcamAnI utkRSTI daza ne, chaThThanI cauda sAgara che, sAtamuM sattara, AThamuM aDhAra, navamuM, dazamuM vIsa ja che, gyAramuM bAramuM bAvIsa che, e rIte utkRSTI je, utkRSTI je nimna svarganI, te jaghanya uparanI he. 16 pahele greveyaka jaghanya bAvIsa vIsa utkRSTI, jaghanya ema kame utkRSTI, ekatrIsa che navamAnI cAra anuttara vimAne ema ja, jaghanya ekatrIsa gaNI, che utkRSTI batrIsa enI, sarvArthasiddhi e tetrIzanI. 17 nArakANuM ca dvitIyAdiSu che 43 dazavarSa sahastrANi prathamAyAm ! 44 bhavaneSu ca ma 45 vyantarANuM ca che 46 che parA palyopamanuM 47 | jyotiSThANAmayikama | 48 grahANumekama / 49 nakSatrANAmadhuM che 50 tArakANuM catubhaga 51. jadhanyA tvaSTabhAga | para che caturbhAga: zeSANAm payA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4: sUtra 43-53 58. bIjI Adi bhUmiomAM nArakanI jaghanya sthiti. pUrva pUrvanI utkRSTa sthiti che. pahelI bhUmimAM jaghanya sthiti daza hajAra varSanI che. bhavanamAM paNa daza hajAra varSa pramANanI jaghanya sthiti che. vyaMtaranI jaghanya sthiti daza hajAra varSanI che. ane utkRSTa sthiti palyopama pramANa che. jyotiSka arthAta sUrya, caMdranI utkRSTa sthiti kAMIka adhika palyopamanI che. grahanI utkRSTa sthiti eka 55manI che. nakSatranI utkRSTa sthiti apApamanI che. tArAonI utkRSTa sthiti palepamanI ethe bhAga che. ane jaghanya sthiti te payopamane AThame bhAga che, zeSa arthAta tArAone cheDIne bAkInA jyotiSka eTale ke graha-nakSatronI jaghanya sthiti palyopamane the bhAga che. pahelI narakanI jaghanya Ayusthiti varSa daza hajAranI, utkRSTI tyAM sAgaropama che, pachI sAta ema gaNavAnI; nIro nIronI utkRSTI te upara, uparanI jaghanya che, eka, traNa, sAta, daza, sattara, bAvIza ne tetrIsa sAgara che. 18: jaghanya che daza hajAra varSe vyaMtara devanA gaNaje, utkRSTI palyopama tyAM kaMIka jatiSkanI vadhu bhaNe; graha taNuM utkRSTI palyopama nakSatranI aDadhI gaNe, utkRSTI tyAM tArAonI, nakSatrethI che aDadhI. 19 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra (anuSTra5) tArAonI jaghanya che, AThame bhAga palyanI; -tiSka graha nakSatra che rothA bhAga patyanI. 20 upasaMhAra A adhyAyamAM jema ApaNe kramapUrvaka judA judA aneka prakAranA devo ane devonI samAjavyavasthA, emanAM divyatAmaya - zarIre jemAM sthaLa ane sUkSma = athavA bhAva = emane mAnava sthaLa sAthe tathA mAnavagatinA sarvazreSTha sAdhupuruSe tathA tIrtha kare sAthenA snehamaya athavA bhaktimaya saMbaMdhee badhuM deva-mAnava pratyene pUrvagrahonIvAnAm parasparanA upakAre ja cha rahI zake che. e sUtranuM A AkhI duniyAmAMnI je vyakticetanA ane vizvacetanA che, tenuM rasamaya ane saphaLa pratipAdana kare che. ane kavizrI kalApinA "AdhAra sauno sahune rahyo jyA" e uktine sAcI puravAra kare che. tema A adhyAya naranArI ekatA mATenuM adda bhuta rahasya khelI Ape che. - brahmacarya premI svAmI vivekAnaMda jema A matalabanuM kahe cheH je kAMIka paNa sukha vIrya kSaraNa ke nArI retasU tathA naravIryanA saMganI gADha kSaNamAM anubhavAya che, te tenA karatAM vIryarakSaNa ane "nArI reta rakSaNa te naranArIne satya jIvananuM sanAtana ane keTaluM badhuM savizeSa sukha ApI zake ? Ama kahI mAM vihu tenuM navinaM vivuM rakSaNAta sUtranuM jema pratipAdana kare che, tene A adhyAyamAMnA ATha, nava ane dasa - sUtro mahAra chApa mArI A rIte paNa mAnavajIvana, jagatamAM sarvoparI - jIvana che evuM siddha karI Ape che. sadbhAgye sAdhu jIvanamAM te - sthUlibhadra jevA ajoDa sAdhue jinazAsanamAM pAkyA ja che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4. 61.. paraMtu pariNIta chatAM A daSTie apariNIta evAM vijayA zeThANI ane vijaya zeTha jevAM gRhastha daMpatI chatAM pUrNa brahmacArI rahelAM ane aneka pralobhano ane pADanArAM nimitte saMsAramAM eka pachI eka vadhu ne vadhu kasoTIe caDAvanArAM maLavA chatAM tenuM jema kasoTIe caDe tema vadhu zobhe che," te vAtane paNa siddha karanArAM sudarzana zeTha, jevAM zrAvaka pAtro ane sulasA subhadrA satI jevAM zrAvikA pAtro paNa anekAneka ApI dIdhAM che. alabatta bharata cakravatI jevAM pAtro (ke jeo) batrIsa batrIsa hajAra rANuo vacce ane cha khaMDanA AdhipatyarUpa lakSmI ane adhikAra chatAM arIsAbhavanamAM paNa (bAra anuprekSA athavA bAra bhAvanA paikInI eka) anyatva bhAvanAne ciMtavI kevaLajJAna (saMpUrNajJAna) pAmelAM ane mokSe gayelAM pAtro, ochAM maLe che. ema chatAM e eTaluM te spaSTa darzAve ja che ke, bhagavAna zrIkRSNanuM jIvana je sadA brahmacArI gaNAyuM che to temAM nagada saccAI rahelI che ja Akhare te nara ane nArI zarIre bhina ane parasparAkarSaNathI. gherAyelAM chatAM mULe te e baMnemAM rahelo mULa AtmA jJAnadaSTie eka ja che. tenuM pratipAdana karI Ape che. jyAM vyakticetanA ane vizvacetanAne aMte ekarUpe tALe maLe tyAM pachI zrImad kahe che tema- A saghaLA saMsAranI, ramaNuM nAyakarUpa; te tyAgI tyAguM badhuM, kevaLa zoka svarUpa. emAM ane (prathama sthala bhale hoya, toye te) brahmacaryanI dizA. lIdhA vinA pAtratA AvatI ja nathI, te hakIkata yathArtha TharI rahe che. Ama A Akhe adhyAya che te cAra nikAya(cAra prakAra)vALA. - devane paNa AvI AvI rahasyamaya aneka bAbate emAMthI UMDuM vicAratAM nIkaLI te Ave ja che. je badhA ja prakAranAM bAhya sukhe karatAM sarva jIvo pratyenuM AtmIyatAnuM sukha athavA UMDuM Atmasukha ja sarvoparI che tenI hUbahU khAtarI ApI jAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5 ajIva vistAra pAta ApaNe gata cAra abyAyAmAM 138 sUtro joI gayA. have AvatA A pAMcamA adhyAyamAM kula 44 sUtro che. Ama joIe tA pahelA anyAyamAM mukhyatve jJAna ane jJAnanAM sAdhane ane khIjAthI cAthA ayAyamAM mukhyatve jJAnatA nAtA AtmA saMsArI dazAmAM meAhu ane ajJAnane lIdhe anAdikALathI aTavAi gayeA hAvA chatAM te baMdhanathI, e mukta jarUra thaI zake che. mAtra eNe upAyA sAcI dizAnA ane sAcA karavA joIe. mekakSa pAmavAnA upAyAne yathArtha vicAra karatAM pahelAM cAra----naraka, svarga, pazu ane mAnavI ema cAra----gati ane coryAsI lAkha yAnie (A varNana tavA sUtra bhASyamAM vigate che) te kevI rIte ane zuM che tene khyAla karI levA joIe. A badhuM gayA cAra anyAyAmAM jovAI gayuM. have A adhyAyamAM prArabhamAM jIva uparAMta jagatamAM mULe dravyA. keTalAM ? e vize kahevAyuM che. sAmAnya rIte te! jIva ane jaDe e ja padArthA che. jema gAsvAmI tulasIdAsajI mahArAje Jain Educationa International "jaDacetana guNudeSamaya"thI rAmAyaNamAM varNana karela che. pazu jevuM zuddha Atma dravyane badale saMsArI jIva svIkAryo ke tarata guNadoSa baMne emAM AvavAnA ane jaDa, cetana ane AkAza uparAMta khIna EXA For Personal and Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5 dravya paNa svIkAravAM paDavAnAM. jaina tattvajJAna vijJAnamaya levAthI eNe jema jaDa ane jIvanA saMyogajanya nava to svIkAryA tema jagatanI aMdara pAMca dravya svIkArI, temAM dharmAstikAya tathA adharmAstikAyane paNa jagad dravyomAM samAveza karI dIdhA che. e badhAMnAM mULa lakSaNenuM A adhyAyamAM varNana che. eka jIva sivAyanAM e cAre dravya 1. AkAza, 2. dharmastikAya, 3. adharmAstikAya ane 4. pudgalenI vAta Ave che. dharmAstikAya ane adharmAstikAyane A rIte "jagatamAMnAM dravyo" tarIkene kaI ja darzanamAM samAveza ja nathI. hA, vyaktigata jIvanamAM ane sarva saMsArI jIvonA samaSTigata jIvanamAM dharma ane adharmanuM tatvarUpe nirUpaNa prAyaH sau kare che. paNa jIva ane pudgala (pudgala eTale eka arthamAM jaDa ane rUpI-AkAravALuM) jenA cAra prakAro jenAgomAM varNavyA cheH 1. pradeza, 2. deza, 3. skaMdha, uparAMta 4. paramANuone zAzvata ane sthira gaNela che. dravyamAM gati ane sthiratA (calapaNuM ane acalapaNuM) evA paraspara virodhI dekhAtA guNonuM saMcAlaka ane niyAmaka dravya hevuM ja ghaTe. je gatimAM ane sthiratAmAM madadagAra bane. basa A ja anukrame "dharmAstikAya" ane "adharmAstikAya che. pAMca dravyamAM jIva, AkAza, dharmAstikAya ane adharmAstikAya e cAra arUpI che, te pugala (jaDa) ajIva ane rUpI che. jo ke AkAza, dharmAstikAya ane adharmAstikAya paNa arUpI chatAM ajIva ja che. Ama kule astikAya (eTale -samUharUpa athavA vidyAmAna) rUpe pAMca thAya che. kALa to jyAM sUrya, caMdra, graha, nakSatra ane tArAo cAle che tyAM ja hastI dharAve che, tithI jaina tatvajJAnamAM keTalAka AcAryo ja kALane svIkAre che, badhA -svIkAratA nathI. A rIte UMDANanuM tatvajJAna ane jI tathA pulonA tema ja saMsArI jIvonA pArasparika kaI jAtanA, kevA ane sAthI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra saMbaMdhe che te suMdara rIte A adhyAyamAM vaNAyuM che, je have ApaNe kramapUrvaka joIzuM achavakAyA ghamaMdharmAkAza pudagalA: 15 sthAnAMga sthAna 4, u. 1, sUtra 251 dravyANi jIvAzca che ! anuga sUtra 141. nityavasthitAnyarUpANi 3 naMdisUtra, sUtra 58 rUpiNa: pudgalA: ja che sthAnAMga sthAna 5, u. 3, sUtra 1 AkAzAdekadravyANi paze uttarAdhyayana sUtra, azcayana 28, gAthA 8 niSkriyANi e che 6 che asakhyayA: pradezA dharmAdharma: 7 jIvasya ca || 85 sthAnAMka sthAna 4, u. 3. sUtra 334 AkAzamyAnastA: || 9 | prajJApada 3, sUtra 41. saDakheyAsaMkhyayAzca pudagalAnAm 10 nANe: 5 11 che prajJApaka pAmuM lakAkAzeDavagAha: me 12 che uttarAdhyayanasUtra, adhyayana 28, gAthA - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5: sUtra 13-16 dhamadhamayo: kRtna che 13 uttarAdhyayana sUtra adhya. 36, gAthA 7 dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzastikAya ane pudagalAstikAya e cAra AjIvakAryo che. dharmAstikAya Adi ukta cAra ajIva tatva ane jIva e pAMca dravya che. ukta dravya nitya che, sthira che ane arUpI che. pudagala rUpI eTale ke mUrti che. ukata pAMcamAMthI AkAza sudhInAM dravya eka eka che. ane niSkriya che. dhama ane adharmanA pradeza asaMvyAta che. eka jIvanA pradeza asaMkhyAta che. AkAzanA pradeza ana'ta che, pudgala dravyanA pradeza saMkhyAta, asakhyAta ane anaMta che. aNu-paramANane pradeza hetA nathI. Adheya-sthiti karanArAM dravyonI sthiti lokAkAzamAM dharma ane adhama dravyanI sthiti samagra lekAkAzamAM che. (anuTupa) pudgala, dharma, AkAza ane adharma ema eka achavakAya che cAra, pAMcamuM dravya jIva che. 1 1. niSkriya eTale gatikriyAne niSedha khare, paNa kriyAmAtrane nahIM. kAraNa ke gati anya dharmAstikAya Adi dravyamAM paNa sadaza pariNamanarUpa kriyA jainadarzana mATe ja che. ta, sU. 5 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only For Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra che astikAya AkAza, dharma adharma ne jIva; nitya sthira arUpI te, rUpI pudagala pAMcamuM. 2 dharma adharma AkAza, te che traNeya niSkiya; dravyarUpe traNekerI, saMkhyA eka gaNI priya. 3 (vaMzastha) dhame adharma vaLI jIvamAM ja te, gaNe aMgeya pradeza jJAnIo; anaMta AkAza, nahIM ANutANA, saMkhe, asaMkhyaya anaMta pudagale. 4 (anuSTrapa) kAkAza samage che, dharma adharmanI sthiti, kAkAza pradezeya, vikalpa pudgala sthiti. 5 ekapradezAdipu bhAjya: pulAnAm 14 prajJApanA pacaMma paryAyapada, ajIva paryAvAdhikAra asaMkhya bhAgAdiSu jIvAnAm che 15 prajJA pada 2, jIvathAnAdhikAra pradezasaMhAravisabhya pradIpavat 16 ! rAjapraznIca sUtra, sU. 74 pudgalanI sthiti lokAkAzanA eka pradeza-AdimAM vikalpa eTale ke aniyata rUpe hoya che. jIvonI sthiti lekanA asaMkhyAtamAM bhAgAdimAM hoya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5: sUtra 17-24 67 kema ke pradIpanI mAphaka emanA pradezane keca ane vistAra thAya che. lekabhAge asaMkhyAta, jIvonI sthiti kema ke, te pradeze divA peTha, saMkece tema vistare. 6 gatisthityupagraha dharmAdharmapakAra: 17 AkAzasyAvagAha: 18 vyAkhyAjJapti za. 13, u. 4, sU, 481 zarIravAlmana:prANapAnA pudagalAnAm ! 19 che sukhadu:khajIvitamaraNopagrahAzcama ra che vyA, pra, zata, 13, u. 4, sU, 481 parasparopagraho jIvAnAm che 21 che vartAnA pariNAma: kriyA paratvAparatve cakAsya che 22 u. a. sU. a. 28, gAthA 10 gati ane sthitimAM nimitta thavuM, e ja anukrame dharma adhama dravyanuM kArya che. avakAzamAM nimitta thavuM e AkAzanuM kArya che. zarIra, vANuM, mana, ni:zvAsa ane ucchavAsa e pudgalene upakArakAya che.1 tathA sukha, du:kha, jIvana ane maraNa e paNa pudgalone upakAra che. parasparanA kAryamAM nimitta thavuM e jene upakAra che. vatanA, pariNAma, kiyA ane paravAparatva e kALanA upakAre che. 1. A badhA sukha duHkha Adi paryAye jemAM utpanna thAya che kharA, paraMtu te pudgala dvArA utpanna thAya che. mATe pugalanA upakAra manAyA che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra dharma, adharma e bane, nimitta gati sthitimAM, ane AkAzanuM kArya, nimitta avagAhane. 7 deha vApha mana nizvAsa, uhvAsa sukha duHkha A jIvita, mRtyu che kAryo, pudgala upakAranAM. 8 (sayA RtrIsA) paraspara upakAra karavA, jIva lakSaNe e ja rahyAM, preraNA karavI nimitta rUpe, dravyone che te vartanA dazA palaTatI te pariNAme, gati rUpa je thatI kriyA, vaLI thatuM nAnuM ne meTuM, kALa lakSaNe e ja kahyAM. 9 sparzarasagandhavarNavantaH pulA che 23 zabdabandhasaumyasthItyasaMsthAnabhedatamacchAyADa tapodyotavanta% 24 u. a. sU. a. 28, gAthA 12-13 pudagala spa, rasa, gadha ane varNavALA hoya che. tathA te zabda, baMdha, sUkSma, sthalata saMsthAna, bheda, aMdhakAra, chAyA, AtaSa ane udyotavALA paNa che. . (vasaMtatilakA) che sparza gaMdha, rasa, varNaja zabda baMdha, sthUlatva, sUkSamaNuM, chAMya, prakAzavaMta; saMsthAna, bheda, vaLI, Atapa, aMdhakAra, e sarva pIgalika lakSaNanA prakAra. 10 1. eka jIva bIjA jIvanA hitAhitamAM paNa nimitta bane ja che. te eka rIte pArasparika upakAra gaNI zakAya. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5: sUtra 25-31 aNuva: skandhAzca | rapa che saMdhAtabhedebhya upadyate | 26 . sthAnAMka sthAna 2, uM. 3, sU. 82 bhedAdaNu che 27 uttarA. adhya. 36, gAthA 11 bhedasaMdhAtAbhyAM cAkSuSA: 28 * anuyoga, dazana guNa pramANa sa. 144 pudagala paramANurUpa ane skadharUpa che. saMghAtathI, bhedathI ane saMghAta-bheda banethI skadha utpanna thAya che, aNu bhedathI ja utpanna thAya che. bheda ane saMghAtathI cAkSuSa skadha bane che. audho tathA aNurUpe sahu puddagale che, tyAM mAtra bhedathI aNu janmI jatuM eka saMghAta, bheda, athavA ubhayethI skaMdha, saMghAta, bhedathI bane vaLI cAkSuSeya. 11 utpAdavyayabrIvyayukta sat che ra9o sthAnAMka sthAna 10 tadubhAvAvyayaM nityam | 30 | vyA. pra, zataka 14, u. 4, sU. 512 arpitAnarpitasiddha che 31 sthAnAMka sthAna 10, sU. 727 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 tattvArthasUtra je utpAda, vyaya ane dhrauvya e traNethI yukta arthAta tadAtmaka che te sat kahevAya che. je enA bhAvathI potAnI jAtithI) cuta na thAya te nitya che. sata potAnA svabhAvathI gruta thatuM nathI mATe nitya che. pratyeka vastu aneka dharmAtmaka che; kema ke arpita eTale ke arpaNa arthAta apekSAthI ane anarpita eTale ke, anapaNa arthAta bIjI apekSAe viruddha svarUpa siddha thAya che. . (anuSTrapa) utpAda, vyaya ne dhrauvya, traNethI yukta sat sadA; svajAtithI, svabhAvethI, na naSTa thAya nitya A. 12 pratyeka vastunA jema, mukhya gauNa anekavA; apekSAe badhA dharmo, vyavahAre bane judA. 13 snigdhakSatnAdvandhaH | 3ra che na jaghanyaguNAvAyuM che 33 guNasApe sadazAnA che 34 kayadhikAdiguNanAM tu | 35 badhe samAdhika pAriNamikI che 36 prajJA pada 13, sU. 185 snigdhatva ane rUkSatvathI baMdha thAya che. jaghanya guNa - aMza - vALA sinagdha ane rUkSa avayone baMdha thato nathI. samAna aMza hoya te sadaza arthAta sarakhe sarakhA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5 sUtra 37-40 71 niSpa-nigdha avayane tathA sarakhe sarakhA rUkSa-rUkSa avayavone baMdha thatuM nathI. be aMza adhikavALA Adi avayavone te baMdha thAya che. baMdhanA samaye sama ane adhika guNa, sama ane hInaguNanA paNamana karavAvALA hoya che. (upajAti) snigdhatva, rukSatvathI baMdha jema, jaghanya aMze nahi kiMtu tema; guNe samAne nahi sadazeya, dviyaMzAdi kiMtu vadhatAM thaze ja. 14 guNaparyAyavad dravyama. 37 uttarA. A. a, 28, gAthA 6 kAlazetyeke che 385 anu, dravyaguNa sU, 124 saDanaHsamaya: 39 vyA. pra. za. 25, u. 5, sU. 747 dravyAzrayA nirguNa guNa: che 40 u. a. 28, gA. 6 dravya, guNaparyAyavALuM che. keI AcArya kahe che ke kALa paNa dravya che ane te anaMta samaya (paryAya)vALo che. je dravyamAM haMmezAM rahe che ane guNarahita che, te guNa che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 tattvA sUtra (vasatatilakA) je dravya, kSetra, samaye vaLI bhAva vacce, visaLze, samaguNI palaTAya bene; nA sadaze, samaNe kaDhI thAya aMdha, hInAMzane zamavatA adhikAMzava'ta. (zArdUla vikrIDita) paryAyA guNathI ja dravya banatuM, dravyAzrayI che guNA, peAte nirguNu tAya dravya mahIM te nitye vaselA guNA; keA AcAya he anaMta samayeA, paryAya che kALanA, tethI dravya gaNAya kALa paNa e, bhAvi, bhUte cAlu, A. 16 tadUbhAva: piraNAma: 5 41 // anAdirAdimAMzca 5 42 // prajJApanA pariNAma pa4 13, sU. 181 Jain Educationa International 15 rupithvAdimAn // 43 ll yAgApayogI dveSu // 44 // uttarA. su. adhya. 36, gA. 12 te thavuM" arthAt svarUpamAM sthita rahI utpanna tathA naSTa thavuM tenuM nAma pariNAma, te anAdvi ane AdimAna e prakAranA che. rUpI arthAt pudgala dravyamAM AdvimAna che, veAmAM cAga ane upayoga AdimAna che. For Personal and Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5: sUtra 43-44 (savaiyA ekatrIsA) svarUpamAM sthiti rahI, janmavuM, naSTa thavuM pariNAma kahyuM, che e anAdi, AdimAna vaLI, svarUpa tyAM be prakAranuM, rUpArUipe, puddagala dravye, AdimAna ne nitya rahyuM, jIvAmAM vaLI yAgeApayeAge, AdimAnava te banyuM kharuM. 17 upasa hAra jIva kamathI baMdhAyeA che. enI zarUAta bhale samaSTigata thaI ane sadAkALa rahevAnI ja heAya, ema chatAM e vyaktigata rIte mekSa * pAmI ja zake che, jo enA yathArthaM upAyA ceAAya teA. A upAceAmAM je ekavIsamuM sUtra parasparopagraho nIvAnAm / AvyuM te jarUra * adbhuta ja kahI zakAya. sAmAnya rIte manuSya mATe, manuSya e sAmAjika prANI che, evuM siddha thayuM che. game tevA ekAMpriya mAnavI paNa bhale mAnavasamAjathI alaga thaIne lAMbe| vakhata rahI zake ane jIvI zake, paNa prANIsRSTi vinA o tene ekale mUkavAmAM Ave tA te jIvI zakatA ja nathI. A vaijJAnika rIte siddha thayeluM che. paraMtu mAtra mAnava mATe AvuM nathI, jIvamAtra mATe che. te A "sUtra darzAve che. * keTalAka pAzcAtya vaijJAnikA lIvo nIva" makSana kahIne prANImAtranuM saSTipaNe rahevuM ane jIvavuM darzAve che, e kharuM paraMtu dhArmika-AdhyAtmika vaijJAnikA nIvo navasva rakSaLa, e dRSTie sAthe 73 1. eka rIte kAI paNa dravya ke kAI paNa guNu potAnA mULa svarUpane ...ADI zake nahI. jema AtmAnuM Atmatva ane pudgalanuM pudgalana kAyama rahe che chatAM sa'sAramAM bhinna bhinna avasthAmAM te khUne (AtmA ane pudgala) paryAcathI palaTAyA kare che. A dRSTie rUpI evAM pudgalAmAM Adimana zabda paryAyanI rIte ghaTe che. e ja rIte jIveAnuM mULa AtmasvarUpa chUTatuM nathI, chatAM jyAM lagI mekSa na thAya tyAM lagI jIvamAtra bhinna bhinna avasthAe pAmI (kama saMbaMdha hoya tyAre) laTAyA kare che, e rIte cega ane upayega, baMne AdimAna rUpe dhaTe che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 tatvArthasUtra rahevuM ane jIvavuM darzAve che, te tenI khUbI che. vanaspati jevA jainadaSTie ekendriya jIvomAM paNa have te bhautika vaijJAnikoe paNa. e sthAvara evI vanaspatimAM paNa nara-nArInI joDa mukhyapaNe ane bIja paNa cha ekameke pakArI ane ekamekanA vikAsa sahAyaka hoI zake che, ema kahevA mAMDayuM ja che. jaina tattvajJAnanI vividha khUbIo jema A adhyAyamAMthI uparanI vizeSatA tAravI tema A AkhAye pugala dravyane jema samuccaya che ane karma rUpe jIva sAthe e joDAI anicchAe paNa jIvane saMsAra paribhramaNa karAve che tema jIva ane jaDa athavA jIva ane bIjA cAre ajIva dro paNa joDAIne jagatanI sadAkALanI parivartanazIlatA ane kSaNe kSaNe yannavatA mupaiti, - varSa ramaNIyatA thAH || e darzAvI de che. jema AtmAmAM satyama, zivam ane suMdaram ne sAkSAtkAra thaI zake che, tema dhULa jagatamAM paNa satya, ziva ane suMdaratAne sAkAra karAvI mUke che! AthI ja eka bAju jaDa ane cetane paraspara saMdhAya che. ane chatAMya jaLakamaLavat ' jIva ane ajIva baMne maLataronA mULa guNene dravyo patatAmAM jALavI rAkhe che. A rIte jotAM jaDa ane cetana baMne paraspara sAva otaprota thavA chatAM pitApitAnuM jema svasthitapaNuM jALave che, tema alagapaNuM paNa yathArtha rIte jALavI zake che. A parathI ja eka daSTie eka vastu bIjI hoI zake che ane bIjI daSTie e ja bIjI vastu pelI paNa hoI ja zake che. A anekAMtavAdanI khUbI upasI Ave che. game tevA adhama ane game tevA mahApApImAM paNa AthI ja dhamapaNuM ane puNyazALIpaNuM AvI zake che. A khUbI evI te saceTa che ke "adhamae tathA pApIonA saMgamAM rahevA chatAM eka bAjuthI e adharmIone tathA pApIone sudharavAnI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5 taka maLe che, ane bIjI bAjuthI dharmI tathA puNyazALIene peAtAnA sadguNI vadhAravAnI paNa taka rahe che ane adhI ene tathA pApIone sudhAravAnAM nimittarUpa paNa banI zakAya che!" jIva peAtAnAM Asaktimaya evAM bhAvakarmanI bhInAza anubhavI ajAgratapaNe navAM navAM karmo kema bAMdhe che? bhAgavavAthI karma chUTe. che tema vaLI ajJAna hoya tyAM sudhI e karmI zI rIte dhAya che ? ane sa`sAracakra zI rIte cAle che? e AkhIya bAbata adhyAyamAM bahu spaSTa thAya che. puddagalA jIvanA Asaktimaya vAtA-varaNuthI je ka svarUpa dhAraNa kare che, te paNu ahIM sArI peThe, vaijJAnika rIte spaSTa thAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only 75. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 6 pApa puNya ane dharmAdharma vibhAga upaghAta A adhyAyamAM kula 26 sUtro che. AtmAnuM mULa lakSaNa upayoga." paNa e upayogamAM ajJAna (mohane lIdhe) bhaLe eTale te saMsAramAM bhamanAra karmasaMgI jIva bane che. Ama eka ja AtmAnA -traNa bhede paDe che? 1. bahirAbhA (mAyAmaya AtmadazA), 2. aMtarAtmA (zuddha AtmadazA), ane 3. paramAtmA (mukata AtmadazA) deha chatAM jenI dazA vate dehAtIta, te jJAnInA caraNamAM vaMdana hai agaNita." - e jinavara mahAvideha nAmanA karmakSetramAM Aje paNa vicAre che, tene uparanI athavA A bharatakSetramAM jeo A covIsInA - aMtima tIrthakara thayA te bhagavAna mahAvIra siddha thavA chatAM A zAsana emanuM hovAthI emanA nAma paranI zraddhA te paramAtmapada athavA deva paranI zraddhA ane A kALe paNa sAcA gurunI [vyAkhyA jena AgamAM ane tatvArtha sUtramAM batAvI che. uparAMta zrImadjIe AtmA siddhizAstramAM darzAvI che, temana] zraddhAe aMtarAtmadazA ciMtavI bahirAbhadazAthI viramI javuM e ja sAce mArge javAnI vAta che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : sUtra 1-4 77 Ama hAI Aje pharI pAchI nava tattva paranI arthapUrNa zraddhAnI vAta. AvIne UbhI rahI. tethI A aghyAyamAM upAdAnarUpe saddharmAtha AsavanAM lakSaNathI zarUAta thaI, te karmanuM AvAgamana AtmA sAthe je kAraNeAthI thAya che, tenA bhede ane prabhedA batAvyA che.. pachI jJAnAvaraNAdi je mULa ATha kAM zI rIte badhAya che te tathA cAra gati uparAMta khuda tIrthaM kara pa6 zI rIte pamAya Adine khyAla ApanArAM je sUtro apAyAM che, te have A adhyAyamAM ApaNe kramazaH joIzuM : kAyavAh mana:karma yogaH // 1 // vyAkhyA pra. za. 16, u. 1, sU. 564 sa Asava:|| 2 / / samavAyAMga sUtra, samavAya 5. zubha: puNyasya / / 3 / azubhaH pApasya|| 4 // kAya, vacana, mananI kriyA yoga che. teja Asrava arthAt kanA sabadha karAvanAra hAvAthI Asrava kahevAya che, zubha cAgara puNyanA Asrava arthAt mahetu che. ane azubha yAga pApanA Asrava che. Jain Educationa International 1. ka ne lIdhe puTTugalAnA AlaMbanathI thatA AtmapradezanA kaeN panavyApAra te ja yAga, je cAga dvArA ja AtmAmAM karmarUpa sabaMdha khUMdhAya che. 2-3 dhAdi kAcanI maMdatAne samaye baMdhAtA yAga zubha ane dhAdi kaSAyanI tIvratAne samaye baMdhAtA yAga azubha kahevAya che. For Personal and Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 tattvArthasUtra (anuSTrapa) kAyA vApha, mananuM karma, che ega te ja Asava, azubha pApa che tema, zubha puNya kharekhara sakaSAyAkaSAyo: sApurAyikeryApatha che pA vyA. pra. . 7. u. 1. sa. ra67 abratakaSAyendrikriyA pacacatu:paMcapacavizatisaMkhyAH pUrvasya bhedA: 6 che sthAnIka sthAna 2. u. 1, rU. 60 tIvramandajJAtAjJAtabhAvavAcyadhikaraNavizeSebhya staDhizeSa: | 7 " sUtra kRtAMga mutaskaMdha 2, 4, pa, gA. 6-7 kaSAyasahita ane kaSAyarahita AtmAne yoga anukrame sAMparAyika karma ane IryApatha karmane baMdhahetu - Asava - thAya che. pUnA arthAta bemAMthI sAMparayika karmAsavanA avata, kaSAya, ikriya ane kriyArUpa bheda che; te anukrame saMkhyAmAM pAMca, cAra, pAMca ane pacIsa che. tIvrabhAva, maMdabhAva, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, vIya ane adhikaraNane bhedathI enI eTale ke karmabaMdhanI vizeSatA thAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only For Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 5 sUtra 8-10 (savaiyA ekatrIsA) sakaSAyI, niHkaSAyI, AtmA kabaMdha e prakAranA, AMdhe sAMparAyika, IryApatha, sAMparAcike kAraNu A, pAMca avrata ne cAra kaSAyA, pAMca iMdriya paccIsa kriyA, bhAve vizeSa tIvra maDha ajJAta jJAta baLazastra rahyAM. adhikaraNa jIvAjIvA: 5 8 li vyAkhyA pra. za. 16, 3. 1, Adya saMrambhasamArambhayAgakRtakAritAnumatakaSAyavizeSesTisigni catuckaza: !! 9 / / 3. 24, gA. 21 prathama be caraNa nita nAnikSepasa yAganisamAM dvicakSuDhiMtribhedA: param|| 10 / sthAnAMka sthAna 2, sa. 60 adhikaraNa jIva ane achavarUpa che. Adya - paheluM jIvarUpa adhikaraNa kramaza: saMbha, samA2bha ane Arbha bhedathI traNa prakAranuM; yAgabhedathI traNa prakAranuM; kRta, kArita ane anumatabhedathI traNa prakAranuM tathA kaSAyabhedathI cAra prakAranu che. Jain Educationa International para arthAt ajIvAdhikaraNa anukrame e bheda, cAra bheda be bheda ane traNa bhedavALA ninA, nikSepa, saceAga ane nisarUpa che. For Personal and Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra (anuSTrapa) adhikaraNa vA zastra jIva ajIva e yathA zubhAzubha badhAM karmo, te baMneya thakI thatAM. 3 | (savaiyA ekatrIsA) traNa saMraMbha, samAraMbha AraMbha, kRta, kArita anumata traNa A, kaSAya bheda cAra pachIthI, ajIva adhikAraNeya tathA; nirvatanA nikSepa tevAM saMga nisarga ema thayAM, anukrama vaLI e cArenA, be cAra, be, traNa bheda lahyA. 4 ta~doSanivamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAna | darzanAvaraNa : 11 che tapradoSa, tihunava, matsara, aMta, AsAdana ane upaghAta, e jJAnAvaraNukama tathA dazanAvaraNukamanA baMdha:-- hetu - Asrava che. (vasaMtatilakA) pradveSa, nilaMva, samatsara, aMtarAyA, jJAnI, sujJAna, vaLI sAdhana e badhAMnAM AsAdanA ja, upaghAta ja ema nAma, e jJAna AvaraNa darzana Adi kerAM. para duHkhazetApAkandanavadhaparidevanAnyAtmapabhaya sthAnyasaghasya 12 che -- -- -- 1. zarIranI, vacananI ane mananI pravartanA anukrame kAyanisarga vacananisarga ane mane nisarga e traNa rUpe nisarga kahevAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : sUtra 13-14 21 peAtAnA AtmAmAM, pArakAnA AtmAmAM athavA kha'tenA AtmAmAM rahelAM du:kha, zeka, tApa, AkraMdana, vadha ane paridavana e asAtavenIya karmonA hetu che. peAtA mahI', para mahIM ubhaye| mahIye, AkraMda, duHkha vadha ne paridevanA je; ne zAka, tApa cha ja kAraNu khaMdha jenAM, te vedanIya kahyu karma vaLI asAtA. bhUtavratyanukampA dAna sarAgasayamAdhyiAga: kSAnti zaucamiti sadgughasya / 13 / vyA. pra. za. 7, 3. 6, sU. 286 kevalizrutasadhadhama devAvaNa vAdA danameAhasya 5 145 sthAnAMka sthAna 5, 7. 2, sU. 426 bhUtaanukaMpA, vratIanukapA, dAna, sarAgasa cama Aphri cAga, kSAnti ane zauca, e sAtavedanIya karmonA dha hetu che. kevaLajJAnI, zveta, sa`gha, dharma ane devanA avarNavAda, e danameAhanIya karmonA ahetu che. (anuSTupa) bhUta-vratI anukaMpA, dAna sarAga sayama, Adi yAgeA kSamA zauya, zAtA-venI kamaja. kevaLI zrutane saMgha dharmadeva taNA thatA, avaLu vADhathI madha, darzana mAhanIyanA. ta. sU 6 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra kaSAyodayAttIvAtmapariNamazcAritramohasya che 15 . vyA. pra. za. 8, u. 9, sU. 301 bahUvArambhaparigrahavaM ca nArakasthAyuSa che 16 ! mAyA taiyanasya che 17 alpAraznaparigraha- svabhAvamArdavA jevuM ca mAnuSasya che 18 che sthAnAMka sthAna 4, u.4, sU. 373 nizIlavratavaM ca sarveSAr che 19o , - vyAkhyA prajJapti za. 1, 6, 8, sU. 63 kaSAyanA udayathI thate tIvra AtmapariNAma cAritramohanIya kamane bahetu che. bahu AraMbha ane bahu parigraha, e narakAyunA baMdha mAyA, tiryaMcAyuSane baMdhahetu che. alpa AraMbha, alpa parigraha, svabhAvanI mRdutA ane svabhAvanI saraLatA, e manuSyAruSanA baMdhahetu che. zIlarahita ane vratarahita thavuM tathA pUrvokta alpa AraMbha Adi e badhAM AyuSanA baMdhahetu che. kaSAdayathI tIvra, AtmAnuM pariNAma je, karmabaMdha gaNAye che, cAritra mehanIyane. huM naraka Ayu baMdhAya, atyAraMbha parigrahe, javAnuM thAya mAyAthI, tiryaMce ema nizcaye. 10 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na karara adhyAya 6: sUtra 20-22 83 mRdutA, RjutA saheje, alpAraMbha - parigraha, baMdhAya mAnavI Ayu, hoya je cAra te guNa. 11 zIlavata vihoNAM je, alhArabhAdi thAya te, makSopAya nahIM thAtAM, Ayu baMdha tahIM paDe. 12 sarAgasaMyamasaMvamAsayamAkAmanirjarAbAlatapasi devasya . 20 che. sthAnAMka sthAna 4, u.4, sU. 373 yogavakatA visaMvAdana cAlubhasya nATyUH | 21 che viparIta zubhasya . rara vyA. za. 8, . 9 saragasaMgama, saMyamasaMyama, akAmanijA ane bAlatA, e devAyuSanA badhahetu che. yoganI vakratA ane visaMvAda e azubha nAmakarmanA baMdhahetu che. enAthI UlaTuM, arthAta yoganI avakatA ane avisaMvAda, e zubha nAmakarmanA bahetu che. saMyama, tapa, baMneya, mukhya kAraNa mokSanAM, hoya sarAgatA temAM, te te devagati tihAM. 13 ganI vakatAe ne visaMvAde azubha je; nAma karmaja baMdhAya, UlaTuM zubha tema, te. 14 1. tapanI sAthe "bAla' vizeSaNa Ave che, bAlane artha cethArtha vihIna eTale ke mizrAdaSTi yukta je tapa te bAbata pa. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra danavizuddhivaeNinayasa pannatA zIlavratenaticAroDabhIkSNa jJAnApayeAgasaMvegau zaktitastyAgatapasI saMdhasAdhusamAdhiveyAvRttvakaraNamadAcA bahuzrutapravacanabhakita rAvazyakAparihANimoga prabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIkRttvasya // 235 84 jJAtAdhama thAMga, a. 8, sU. 64: parAtmanindAprazase sasaguNAcchAdanAdbhAvane ca nIceoMtrasya // 24 5 darzAvazuddhi, vinayasa pannatA, zIla ane temAM atyaMta apramAda, jJAnamAM satata upayoga tathA savega, zakti pramANe tyAga ane tapa, sadya ane sAdhunuM samAdhAna tathA vaiyAvruttva karavAM, arihaMta, AcAya, bahuzruta tathA pravacananI bhakti karavI, Avazyaka kriyAone na cheDavI, meAkSamArganI prabhAvanA ane pravacanavAtsalya, e tIrthaMkara nAmakarma nA badhahetu che. paraniMdA, AtmaprazaMsA, sadguNAnu... AcchAdana ane asadRguNAnuM prakAzana, e nIca gAtranA badhahetu che. (savaiyA ekatrIsA) darzanazuddhi, vinayayuktatA, ati aprAdazIla te vaLI, jJAna ane savega viSe tA, satata rahe upayAga ati, zakti mujaba tapa, tyAga, samAdhi, vaiyAvacca, sagha sAdhunAM AcArya, arihaMta, bahuzruta, pravacana kerI bhakti sudhA. 15 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 6: sUtra 25-26 tajavI na Avazyaka kriyAo mekSa mArganI prabhAvanA, jinazAsana sahadharmI paratve, vAtsalyAmRta vahe sadA; zubha tIrthakara nAma karmanA, baMdhahetu A che saghaLA, parameSThInAM pAMca padomAM, prathama pada eha sadA. 16 tadviparyaya nIce nabheMkA cottarasya ! 25 che vyA. pra. za. 8, u. 9, sU, 351 vighakaraNumantarAyasya . ra6 ! pra. za. 8, u. 9, 4, 351 enAthI UlaTuM, arthAta paraprazaMsA, AtmaniMdA Adi tathA namra vRtti ane nirabhimAnatA, e ucca netrakamane baMdhahetu che. dAnAdimAMvidana nAMkhavuM te aMtarAyakamane baMdhahetu che. (vaMzaratha) niMdA bIjAnI, suprazaMsanA tathA DhAMkI guNe, doSa kahI batAvavA te nIca gotre thaI baMdha kAraNa, ne ucca getre, UlaTuM thatAM paNa. 17 (anuSTrapa) bhAga upabhogane lAbhe, dAne vidhra nakhAya je te thakI karma baMdha, baMdhAye aMtarAyane. 18 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra upasaMhAra ApaNe agAu, e to joI ja gayA hatA ke "bhagyatva guNa prApta karIne te je pUrepUrI rIte sacavAya to A saMsAramAM paribhramaNa karanAro jIva anaMtakALathI athaDA kuTAyo hoya, to tene nistAra (aMta) thAya ja che. AmAM mukhyatve deva, guru ane satyadharma paranI zraddhA ghaNA mahattvano bhAga bhajave che. temAMye mahAnimitta rUpe (savizeSanimitta rUpe) te sAcA gurunuM mArgadarzana pratyakSa maLI gayuM te beDo pAra thAya che." A daSTie bhagavAna mahAvIranAM sattAvIsa janmonuM varNana vAraMvAra citanIya saheje banI jAya che. e sattAvIsa janmamAM paNa teo narakamAM gayA che. hiMnsamAM mahAhiMsa pazu paNa thayA che. temAM svargamAMya gayA che ane mAnava paNa thayA che. mAnava thaIne saMnyAsI paNa thayA che ane jaina muni paNa thayA che. jaina muni thaIne pitAne prApta thayelI labdhine svacchada ke ahaMkAra piSavA mATe durupayoga paNa karyo che ane rAjAnA eizvaryapadane paNa atizaya durupayegA karyo che. dA. ta. tripRSTha vAsudevanA janmamAM pitAnA zayyApAlake pitAnA hukamanuM ajANatAM paNa apamAna karyuM, te tene te ja vakhate ukALelA sIsAne kAnamAM rasa reDIne bhayaMkara trAsa pitAnI sAme pitA dvArA gujArAye che. ane chatAM A badhAmAMthI pasAra thaI tIrthakara paNa thayA che. ane e ja krodhI, mAnI, mAyAvI ane lobhI mahAvIra Akhare vizvavatsala mahAvIra banI jAya che. ahIM mAtra kAma thayuM hoya te te nayasAranA janmamAM bhagavAna mahAvIrane prApta thayela bhavyatva ja che. paraMtu bhavyatva jANe kAyamI janmojanmathI maLI Avate bhAvaparaMparAthI svIkArAyela heI, tyAM nayasAranA janmamAM te samakti maLyuM, evuM ja aneka jainAcAryoe svIkAryuM che. paraMtu Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 6 agAu ullekhela rAyaparoNIya sUtramAM pradeza rAjAne kezI muninA suyoge mahA adharmImAMthI dhama banI TheTha (maryAdita janmavALuM) parIta saMsArIpaNuM ane chevaTe (chelluM zarIra hoya te) carama zarIrIpaNuM pAmavAnI hade jaI zakAyuM ane ema trIje bhave te mekSa paNa pAmI javAya tema batAvAyuM che. eTale mAtra vyaktigata mokSa (tIrthakaroe sthApelA saMgharUpI) jinazAsananA anusaMdhAne pAmavAnI vAta heta te ATalA badhA janmo bhavyatva pAmyA pachI zaktizALI AtmAne bhAgye ja karavAnA AvI zake, ema paNa ethI phalita thaI zake. paraMtu je zaktizALI AtmAe potAnA hAthe svapara zreyanAM kAryo karavAnAM che, tevA AtmA mATe ja ATalA badhA janmo karavA paDe ane e bAMdhelAM cIkaNAM karmone nivAravAnuM bhagIratha puruSArtha paNa saMvara (karmonuM rokAvApaNuM) ane nirjarA (karmanuM kSINapaNe thAya te) dvArA karavo ja paDe, evuM badhuM AthI phalita thatuM jaNAI rahe che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7 sAdhanA upaghAta sAtamA adhyAyamAM kule cotrIsa sUtro che. jema saMsAramAM paribhramaNa karAvanArAM avrata, kaSAya, Idriya sAMparAyikI (saMsAra vadhArabArI) kriyA vagere chaThThA adhyAyamAM AvI gayAM. te have A sAtamA adhyAyanI zarUAta ja saMsAra paribhramaNamAMthI choDAvanAra vatathI thaI. prAyaH dareka dharmo AvAM vratane te svIkAre ja che. bhAratanA traNe dharmo te pAMce vratane akSarazaH svIkAre che. bhAratetara eziyAmAM pedA thayelA yahUdI, khristI, jarathuSTrI ane islAma dharmo paNa eka yA bIjA prakAre mAnavatAnI pAyAnI bhUmikA sthira karavAmAM sahAyaka banI e ja dizAmAM AgaLa vadhe che. paraMtu ahIM mAnavatA athavA bhavyatva pAmyA pachInA bhAratanA dharmo ane temAMya khAsa karIne A jaina dharma e vratanA gRhasthavarga mATe ane zramaNa varga mATe aNu ane mahAna ema be bheda karI, te vratane dRDha karavA mATe kevA vyavasAthe karavA ane kevA na karavA, tathA kaI kaI bhAvanAo vAraMvAra bhAvavI ane AcaravI tathA AkhI jiMdagI AvA sAdhaka sAdhikAee kevA kevA saMkalpathI gALavI ke jethI aMtakALa (eTale ke mRtyukALa) sudharI jAya; e viSe ghaNuM UMDuM ciMtana karI sucavAyuM che, te ApaNe krame krame A sAtamA adhyAyamAM joI zakIzuM: Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 7 sUtra 1-3 hiMsAvRtasteyAbrahmaparigraho viratibRtama che 1 | dezasarvatoDagumahatI para che sthAnAMka sthAna pa, u. 1. sU. 389 taryArtha bhAvanA: mukhya pakhya che 3 prazna vyAkaraNa 1-5; saMvarasUtra 23-29 samavAyAMga samavAya, 250 hiMsA, asatya, corI, maithuna ane parigrahathI (mana vacana, kAyA vaDe) nivRtta thavuM te vrata. alpa aMze viti te "aNuvrata ane sarvAzaviti te "mahAvrata. te vratane sthira karavA mATe te darekanI pAMca pAMca bhAvanA che. (anuSTrapa) hiMsA asatya ne corI, maithuna ne parigraha, kAyA vANu mane tethI, thavuM nivRtta, te vrata. 1 alpaze vaLI sarjAze, virati aNu-mahAvate te benI sthiratA mATe, bhAvanA pAMca pAMca he. 2 (savaiyA ekatrIsA) pelI trIjI cothI samiti managupti bhejanapAne, sArI peThe jevuM e che pAMca bhAvanA prathama vate vicArapUrvaka bhASA vadavI, krodha lebha bhaya hAsya tajI, pAMca bhAvanA bIjA vratanI vAraMvAra e citavavI. 3 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 tattvArtha sUtra (va zastha) trivedI sevela ja sthAna vavAM, kathA tathA indriyarAga vavAM, rasALa e bhAjana svAda tyAgavAM, che pAMca cothA vratanI ja bhAvanA. (savaiyA ekatrIsA) vAparavAnuM sthAna mAgavuM vicArapUrvaka te ja rIte, vAraMvAra vaLI sthAna mAgavAM tenA tenA svAmIkane; khape teTaluM sthAna ja levuM vaLI sahadhIjanA thakI, rajA laI khAvuM pIvuM e, pAMca bhAvanA asteyanI. pa (anuSTupa) - manAjJa - amaneAjJAdi, sparzodi pAMca viSaye; ne samabhAva che pAMca, aparigraDu bhAvanA. hiMsAdiSvihAmutra cApAyAvadyadarzanam / / 4 / / du:khameva vA / / 5 / / sthAnAMka sthAna 4, 7. 2, sa, 282 maitrIpramAdakAruNyamAdhyAni sattvaguNAdhikakilazyamAnAvinayeSu // 6 // sUtrakRtAMga, prathama zruti skaMdha, a. 15, gAthA 7; aupAtika sutra. 1, prakaraNa 20 hiMsA Adi pAMca DhASAmAM aihika Apatti ane pAralaukika aniSTanuM darzana karavuM, athavA ukta hiMsA AdidASAmAM duHkha ja che, evI bhAvanA keLavavI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7: sUtra 7-8 91. prANImAtramAM maitrIvRtti; guNathI meTAomAM prAda-- vRtti, duHkha pAmatAomAM karuNAvRtti ane jaDa jevA apAtromAM mAdhyacyavRtti keLavavI, hiMsAdi pAMca doSamAM, A leke paralokamAM; jevAM aniSTa ne duHkha, Apadda e pAMca bhAvanA. 7 he jIvamAtramAM maitrI, vadhu guNe pramodanA duHkhamAM karuNuvRtti, madhyasthatA kupAtramAM. 8 jagatkAyasvabhAva ca saMvegavairAgyAthamA cho samavAyAMga sUtra vipAka sUtrAdhikAra tathA utarAdhyayana a. 8; gAthA 11-13 pamattayAgAtu prANavyapaNuM hiMsA / 8 vyAkhyA prApti zataka 1, u. 1, se. 48 saMvega ane vairAgya mATe jagatane svabhAva ane zarI-- rane svabhAva ciMtava, pramattagathI thate je prANavadha te hiMsA. jagatane deha baMnene, ciMtava svabhAva te saMvega tema virAgya, Ave jarUra Aga. 9 . (zArdUlavikrIDita) hiMsA, prANavadhe thatI, paNa tahIM mukhya pramAde kharI, kiMvA dravya ja bhAva, nizcaya ane hevahAra e be gaNI; bhAve duSTa thatAM ja e banI jaze, hiMsA kharI nizcaye, sabhAve vadha thAya te paNa kadI thAye ahiMsA khare. 10. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vara tattvArtha sUtra asadabhidhAnamanRtam // 9 !! adattAdAna' steyam // 10 // prazna vyAkaraNa, Asrava 2 maithunamabrahma / / 11 / mUrchA parigraha: / / 12 / / asat kahevuM te amRta - asatya. aNadIdhu levu te steya eTale cArI maithunapravRtti te abrahma, mUrchA parigraha che, Jain Educationa International pra. vyA. Asrava 3 deza. a. 6, gAthA 21 (vasa'tatilakA) durbhAvavALuM kathavuM thatuM, te asatya, sadbhAvi satya, aNudIdhuM grahye ja cau; abrahma teA kadI pramAda vinA na thAya, mUrchA parigraha gaNe sujanA sadAya. niHzalyA vratI / / 13 / -- pra. vyA. A dvAra 4 Avasyaka, catu. A. sU. 7 agA nagArarzva ! 14 je zalya vinAnA haiAya te vratI sa*bhave. vratI agArI be prakAre sa'bhave. 11 sthAnAMka sthAna 2. 3. 1 For Personal and Private Use Only gRhastha ane anagAra - tyAgI ema -- Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7 : sUtra 15-17 (anuSya5) trizalyathI viheNa te, vratI e ja gaNAya be aNagArI gRhatyAgI, ne agArI gRhastha che. 12 adhvagArI 1pa digdazAnartha daDuviratisAmAyikaSadhopavAsa pagaparibhegaparimANatithisaMvibhAgavatasampanna 16 che aupapAtika sUtra, zrI vIradezanA, 57. mAraNAntikI saMlekhanAM joSitA . 17 che. aupapAtika sUtra 57 je aNuvratadhArI hoya te agArI vatI kahevAya che. te vatI, digvirati, dezavirati, anAthadamyavirati, sAmAyika, pauSadhopavAsa, upabhegaparibhega paramANu ane. atithisaMvibhAga e vratothI paNa saMpanna hoya che. ane te mAraNAMtika lekhanA ArAdhaka paNa hoya che.. (savaiyA ekatrIsA) AvratadhArI, agArI vatIo, dizA deza ubhaye virame, anarthadaMDa virati, sAmAyika bhogapabhoge sImita rahe; piSadhopavAsa karI pakhavADe, atithibhAge rA che, mRtyu AvyuM mAraNAMtikI saMlekhanA vaLI sAthe te. 13 1. ThagavAnI vRtti, bhegalAlasA ane asatyAgraha A traNa AtmanAza karanArAM zo che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 tattvArtha sUtra zakAkAlbhAvicikitsAnyadRSTiprazaMsAsa stavA: samyagadaTeraticArA: 5 18 // vratazIleSu pac pakhya yathAkramam // 19 5 bandhavacchadhavidhacchedAtuibhArArApaNAnnapAnani rAdhA:|| 2015 upAsakadazAMga, adhyAya 1 zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, anyadRSTipraza'sA ane anyadRSTisa'stava e samyagUDhazananA pAMca atithArA che. vrata ane zIlamAM pAMca pAMca aticAre che. te anukrame A pramANe: anya, vadha, viccheda, atibhAranu` AreApaNu ane annapAnanA nirodha e pAMca aticAra prathama aNuvratanA che. (zArdUla vikrIDita) zakA AtmamahI bhave parabhave, bhautikIkAMkSA tathA, buddhi asthira thAya, madamatie, trIjI vicikitsatA; mithyAdRSTi prazasavI, paricayeA adyApi hai| te badhA, samyag darzana doSa pAMca tajavA zuddhAtmane spavA. 14 (anuSTupa) tratA ne zIlamAM pAMca, kahyA je aticAra te; 15 anukrame have tyAjya, te dASA varNavAya che. vadha, bandha, cha vicchedya, nirAdha khAnapAnanA; atibhAra te pe'le, che aticAra pAMca tA. 16 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7: sUtra 21-22 mithyapadezarahasyAbhyAkhyAnakUTalekhakriyAnyAsApahArasAkArama-bhedA: 21. upAsakadazAMga, a. 1 stanapragatadAtAdAnaviruddharAjayAtikramahInAdhikamAtmAnapratirUpakavyavahArA che rara che mipadeza, rahasyAbhyAkhyAna, phUlekhakriyA, nyAsApahAra ane sAkAramaMtrabheda e pAMca aticAra bIjA aNuvatanA che. stana prANa, stana-Ahuta-AdAna, viruddha rAjyane atikama, hIna-adhika- mAnmAna ane pratirUpaka-vyavahAra e pAMca trIjA aNuvratanA aticAra che. (vasaMtatilakA) miththopadeza karavA vikhUTA susnehI, kuTilalekha vaLI thApaNa oLavAvI, ne khAI cADI prIti taDavI ekameka, bIjA asatya vratanA aticAra pAMca. 17 corI prAga, vaLI caurya kharIdanAra, kAnUnabhaMga karavAM, kUTatAla mApa; kRtrima vastu vyavahAra ja doSa pAMca, asteya te vatataNa aticAra khAsa. 18 1. vikhUTA = rahasyAbhyAkhyAna; 2. kuTila lekha = phUTa lekhakriyA 3. thApaNa = nyAsApahAra, 4. cADI khAvI = sAkAramaMtrabheda Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 tattvArthasUtra paravivAhakaraNe tvaraparigRhItA5rigRhItAgamanAnakIDAtIvrakAmAbhinivezA che 23 kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAsakuSya pramANatikrama: 24 UrdhvastiyaMvyatikramakSetravRddhinRtyantardhA nAni che rapa che paravivAhakaraga, ItvaparicahItAgamana, aparigrahItAgamana, anaMga kIDA ane tIvrakAmAbhiniveza e pAMca aticAra cethA aNuvratanA che. kSetra ane vAstunA pramANane atikrama, hiraNya ane suvarNanA pramANane AMtakama, dhana ane dhAnyanA pramANane atikama, dAsIdAsanA pramANane anikama, tema ja kuSyanA pramANane aMtima e pAMca aticAra pAMcamA aNuvratanA che. paravivAha karI devA mehe, aNahakakanI strI bhegavavI, vezyA vA tatsama nArIthI vyabhicAra ja thAya vaLI; sRSTi viruddha je kAmasevanA, kAmakIDA uddIpana te, caturtha vrata aticAra, pAMca e naDe ubhaya naranArIne. 19 (savaiyA ekatrIsa) khetara-makAna, cAMdI sonuM, pramANa oLaMgI jAvuM; pazu dhana dhAnya taNuM tema ja pramANa cheDI lalacAvuM nokara cAkara, vAsaNa kapaDAM kukhya pramANe vaTI javuM, paMcama aNuvratanA e pAMce aticArothI rahita thavuM. 20. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 adhyAya 7: sUtra 26-27 (anuSTrapa) meha thAya, dizAbhaMga, tIra che, UMca, nIca je; kSetra-vRddhi, smRtibhUla, digavate aticAra te. 21 AnayanapreSyaprayogazabda rUpAnupAtapudgalakSepA: ra6 che kandarpakakuccamaryAdasamIkSyAdhikaraNapabhegAdhitvAni che ra7 | upAsakadazAMga, a. 1 Udava vyatikama. adhevyatikrama, tirthavyatima, kSetravRddhi ane mRtyatana e pAMca aticAra chaThThA diggarativratanA che. Anayanaproga, pregyaprayoga, zabdAnupAta, rUpAnupAta ane pudagalakSepa e pAMca aticAra sAtamA dezavirati vratanA che. kaMdapara kIcya. maukhI, asamIkSyaadhikaraNa ane upabheganuM adhikatva e pAMca aticAra AThamA anarthadaMDaviramaNavratanA che. (vasaMtatilakA) dizAvakAza vata bhaMga kare bIjAthI, kAM mekalI, vacana, AkRtine batAvI zabdathI cIja magave athavA azabda, ke phekI pagalathI pAMca ja doSa thAze. 22 9. RtyaMtardhAna = pramAda athavA mehane lIdhe maryAdA oLaMgavI te. 2. kaMdarpa = rAgavaze asabhya bolavuM te; 3,kaulucca = zArIrika kuceSTAo karavI te 4. maukharca = nirlaja bhASaNa karavuM te; 5. asamAcaadhikaraNa = jarUriyAtano vicAra karyA vinA jAta jAtanAM pApISTa sAdhano bIjAne ApyAM karavAM te. ta, sU. 7 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra yogadupraNidhAnA nAdaraRtyanupasthApanAni. 28 kAyaduppaNidhAna, vacanaduppaNidhAna, mane duppaNidhAna, anAdara, ane smRtinuM anupasthApana e pAMca aticAre sAmAyikavratanA che. (upajAti) daMdarpa ceSTA, vaLI bhAMDa jema, maukharya pApiNDaja sAdhaneya; devA bIjAneya, anartha daMDa bhoge vadhu te, aticAra pAMca. 23 (anuSTrapa) triyeAga duppaNidhAna, sAmAyike anAdara che pAMcame anAcAra, smRti anupasthAna. 24 apratyekSitApramArjitetsargAdAnanikSepasaMstAro prakamaNunAdaraRtyanupasthApanAni che ra9 che sacittasambaddhasaMmizrAbhiSavadupakavAhArA: 30 apratyakSita ane apramAjitamAM utsa, apratyavekSita ane apramAjitamAM AdananikSepa, apratyekSita ane apramAjita saMstAranA upakrama, anAdara, ane skRtinuM anupasthApana e pAMca aticAra pauSadhavratanA che, sacitta AhAra, sacitta saMbaddha AhAra, sacittasaMmizra AhAra, abhiSavara AhAra, ane duSpakava AhAra e aticAra bhegepabhegavatanA che. 1. smRtianupasthApana = cittanI ekAgratAno abhAva; 2. sacitta = sajIva; 3. abhiSava = mAdaka; 4. duSpakava = kAcuM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7: sUtra 31-32 (savaiyA ekatrIsA) vinA dIThe ke vinA pramAce, maLa mUtrAdi parijhavavAM, pAtrA Asana ne sathArA, te rIte levAM mUkavAM; Adara ke utsAha vinA, pauSadhApavAsita AcAra, smaraNa na rahevuM te che, tevA vratanA pAMca aticAro. 25 (anuSTupa) bhAgAbhAganA tyAga, gaNyuM bIju' guNavrata; kiMtu ahIM kahyu tene, che agiyAranuM vrata. 26 (upajAti) sacitta ke sacittayukta khANuM, ke mizrite bheAjana saccitALuM; dukhta ne mAdaka, khAdya peya, pAMceya jenA aticAra Aya. sacittanikSepapidhAnaparavyapadezamAtsarya kAlAti 27 kramAH / / 31 !! 99 upAsaka dazAMga, a. 1 jIvitamaraNAza'sAmitrAnurAgasukhAnubandhAnidAna 2 karaNAni // 32 // cittamAM nikSepa, sacittapidhAna, parapadeza, mAtsa, ane kAlAtikrama e pAMca aticAra atithisavibhAga vratanA che. Jain Educationa International 1. sacitta nikSepa = ApavAnI bhIkSA sajIva khanAvavI; 2. sacittapidhAna = sacitta vastuthI DhAMkI devI. For Personal and Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 taravAthasUtra vitAzasA, maraNazaMsA, mitrAnurAga, sukhAnuM baMdha, ane nidAnakaraNa e mAraNAMtika saMkhanAnA pAMca aticAro che, (sayA eksIsa) ajIva vastu sajIva karavI DhAMkavI sajIvathI kivA, svanI chatAMye paranI kevI, aNadevA kAje athavA, matsara rAkhIne devuM ke kALa ullaMdhI khAI javuM, te atithi saMvibhAgavatanA pAMca aticArathI bacavuM. 28 (zArdUla) mRtyu jIvita cAhavuM na cahevuM kaMTALI ke lAla, mehe je mamatA sagAM suhRdamAM mitrAnurAge thaye; vedyAM te sukhane vaLI samaravAM sukhAnubaMdheya je, niyANuM aticAra pAMca ja gaNyA saMlekhanA doSa te. 28 anugrahAtha svasyAtisage dAnam che 33 ! vyA. pra. za. 7, u. sa. 263-4 vidhidravyadApAtravizeSAjJaddhizeSa che 34 ! vyA. pra. za. 15, sU. 541 anugraha mATe pitAnI vastune tyAga kare te dAna che. vidhi, deyavastu, dAtA ane grAhakanI vizeSatAthI tenI arthAta dAnanI vizeSatA che. 1. jIvatA zaMsA = jIvataranI IcchA rAkhavI; 2. maraNazaMsA = maraNanI IcchA rAkhavI, 3. mitrAnurAga = snehI pratyenI Asakti; 4-5. nidAna karaNa = niyANuM, tapatyAgane badale mAgo te. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7 101 (stragdharA) tyAge prIte padArtho sukaraNamatie dAnapAtre surIte, dAtA nispRhI haine vidhirahita te guNavRddhi nimitte jethI nyAyI vyavasthA sakalaguNa vadhe mAnavInA samAje, lenAre hoye, matalaba ubhaye dAnathI zreSTha thAya. 30. upasaMhAra mAnava zarIra ja jeke ghaNuM puNyanA saMcaya pachI maLe che. paraMtu ApaNe gosvAmIjInA zabdomAM paNa joyuM ke mAnavatA na pamAya tyAM lagI te mekSanI dizA UghaDe ja nahIM. bhagavAna mahAvIre pote ja nirvANa pAmatAM pahelAM ja aNaukelyA praznonA suMdara uttara ApyA. temAMthI zrI uttarAdhyayanasUtra racAyuM che. temAM dharmazravaNa paNa mAnavatA pachI ja thaI zake che tema batAvyuM che. kadAca pite kevaLa jJAna pAmyA pachI je prathama dezane ApI te niSphaLa gaI hatI, te anubhave paNa A vAta kahI hoya e banavA joga che. bhavyatva ane manuSyatva vacce koI tAtvika bheda jaNAtuM nathI. ane Aje jyAre vitAne duniyAne eka karI dIdhI che, nikaTa lAvI dIdhI che tyAre dharmanuM kheDANa ja te mAnavajAtane prANimAtranA vAlIrUpa banAvI AkhA jagatanuM kAyamI preya-zreya sadhAvI zakaze. jemAM prANijAtanuM AkhuMye paristhiti parivartana - eTale ke paraspara eka bIjAne raMjADaDyA vinA upayogI thavAnI vAta sahaja bane . vicAra pari. vartana eTale AkhIya mAnavajAta satya ahiMsArUpa dharmanI premI banI, tevuM AcaraNa karavA tatpara thAya che. tathA hRdaya parivartana - eTale mAnAmAMthI vyaktigata evA sajajana mANase. savizeSa pAke ke jeo pote te sAce mAge vaLe ja, paraMtu bIjA mAnavone paNa sAce mArge vALI zake tevA prabhAvazALI bane. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 tatvArthasUtra A triveNI mATe A adhyAyamAM batAvelAM vrato ane te paNa te te vratomAMnA aticAre (deSo) tyajIne sArI rIte paLAya te khUba jarUrI che. A adhyAyanI savizeSa khUbIo A adhyAyamAM bhale chevaTanAM be sUtramAM paNa dAtA ane dAna e benI je yogyatA batAvI che, te vAraMvAra vicAravA jevI che. kAraNa ke mULe te saMcaya na karavA para ja bhAra jaina tatvajJAnane che. jema pu zrAvaka parizramathI rojI meLavI parivAra sahita samatAthI jIve che tema. paraMtu nyAya saMpanna AjIvikA calAvavA chatAMya saMpatti vadhatI jAya te? ema thAya te pitAne mATe maryAdA bAMdhI levI ane pote paNa UMce jAya tevI udAra bhAvanAthI tathA lenAra paNa gaurava anubhave ane dAna karatAM te dAtA paNa zIkhe, evuM vAtAvaraNa thAya, te jarUrI che. chaThuM ane sAtamuM (tema ja kyAMka te dazamuM Ave che te) vrata dizAnI (A dizAe ATaluM javuM te) maryAdA sUcave che. varSo pahelAM "dharmadaSTie samAjaracanA' pustakamAM dizAnI maryAdA eTalA mATe jaina dharme pitAnA trizalpa rahita (daMbharahita, bhautika lAlasArahita ane ajJAnarahita) zrAvaka sAdhaka-sAdhikA mATe batAvI che ke jethI te potAnAM peTa, paheraNa ane pathArI jyAM janme che, tyAMthI ja meLavI le. hA, jJAnane AdAnapradAna mATe jarUra bIjA dezamAM pradezamAM jaya! je yogya vyavasthA goThavAya, eTale ke sau pita-pitAnAM kartavyo saMbhALe te A sAva saraLa thaI zake tevuM che. ane nIce nIcethI vyavasthA vikendrita goThavAya, te A badhuM AkhAye jagata mATe sAva saraLa thaI zake tevuM che. jema A adhyAyamAM sAdhaka sAdhikAonA vratamAM AvatA aticAromAM Adhunika yuga - audyogika yuga -ne kAraNe pheraphAra Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7 103 paNa vicAravA jevA che. tema samyakatva athavA samyam darzana mATe sarvadharma samanvayanI paNa khUba jarUra che. sadbhAgye AmAM AgaLa AvI gayela, te anekAMtavAdanuM tattva AmAM ghaNuM upayogI thAya tevuM che. bhAratamAM AvI bhUmikA che paNa kharI ja, AkhI duniyAmAM A ja eka evo deza che ke jeNe badhAya dharmonA ane jagatanI badhIya vicAradhArAonuM mULabhUta satva svIkArI vyaktigata ane samAjagata jIvanamAM AcaryuM paNa che, tethI te mahAtmA gAMdhIjI ahIM jamyA ane temaNe AkhAya jagatamAM bhArata dvArA sarvadharma samanvayanI vAta vahetI mUkI. ane chelle eTaluM khAsa kahevuM joIe ke A adhyAyamAM pAMceya tenI vyAkhyAo ApI che, te paNa khAsa vicAravA jevI che. dA.ta. pramAdathI, eTale ke AtmahanananI sAthe prANaghAta thAya te ja hiMsA che. A vyAkhyAne lIdhe sAmAjika nyAya khAtara ane dUragAmI hita khAtara keTalIya vAra apramatta bhAve (AtmarakSaNa sAthe) je prANaghAta thAya te kSamya mAnavo ja paDe che. A parathI e paNa spaSTa khyAla Ave che ke jaina tattvajJAnamAM paNa jema UMDANa che, tema vyApakatA mATenI vicAraNA paNa svastha, dUragAmI ane paripUrNa che. je dareka yuga mATe khUba upayogI che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 8 karmabaMdha vizleSaNa uddaghAta A adhyAyamAM kula 26 sUtro che. enI zarUAta karmabaMdhananA pAMca mizrAva, avata, kaSAya, pramAda ane vega) hetuothI karIne AgaLa jema Asrava tattvanuM jhINavaTathI nirUpaNa karyuM, tema ahIM karmabaMdhana prakAre mULa jJAnAvaraNIya Adi AThathI mAMDIne e zAthI zithila baMdhAya? ane zAthI nikAcita (nibiDa athavA gADha) baMdhAya ? te sArI rIte samajAvyuM che. sAMkhya darzana kahe che tema karma mAtra prakRtimAM athavA pudgalemAM ja nathI rahetuM. paraMtu AmAnA yuga (mana, vacana ane kAyAthI) prAyaH badhA pradeza (sAthe athavA badhA pradeza)mAM baMdhAya che. karma jevA viSaya para jaina tatvajJAna ke jhINavaTabharyo ane suMdara prakAza pADayo che, te A adhyAyamAM joI zakIzuM. mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyagA bandhahetava: 1 samavAyAMga samaya 5 sakaSAyatvIjajIva: karmaNe yogyAnuM pudgalAnAdattara che sthAnAM sthAna 2, u. 2, tathA prajJA pada 23, sU. 5 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 8H sUtra 3-4 105 mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane ceoga e pAca madhanA hetue che. kaSAyanA saMbadhathI jIva karmone cAgya evAM pudgalAnuM grahaNa kare che. (anuSTupa) yeAga kaSAya mithyAtva avirati pramattatA; e pAMce baMdhanA hetu, Ama baMdhAya baMdha A. 1; sa mRtyu: 25 3 ll prakRtisthityanubhAvapradezAstadhiya: // 4 // te adha kahevAya che. 1 prakRti, sthiti, panubhAva ane pradeza e cAra tenA arthAta adhanA prakAro che. (anuSTupa) samavAyAMga samavAya 4 grahe jIva kAyAthI karmone yAgya pudgalA, temAM rasa vadhu eche, kaSAye baMdha je thatA. 2 (mAlinI) jIva grahaNa kare che, karma cAra prakAre, prakRti, sthiti, pradeze ne vipAka svarUpe; tahI prakRti pradeze mukhya AdhAra yAga, vaLI sthiti anubhAve che kaSAya prayAga. 3 1. yAganI taratamatA upara ja prakRtibadha ane pradezakha dhanA taratamabhAva -avalakhita che. 2. kAcanI tIvratA maMdatA upara ja sthitikhaMdha ane anubhAvabaMdhanI adhiktA ke alpatA avalaMbita che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 tattvArthasUtra Adya jJAnadarzanAvaraNuvedanIyamahanIyAyuSkanAmagotrAntarAyA: 5 5. prajJApanA pada 21, u. 1, sU. 288 paccanavayaSTAviMzaticatuddhicatvArizaddhipaccabhedA yathAkramama che sthAnAMka sthAna 5, u. 3, sU. 464 pahele arthAta prakRtibaMdha, jJAnAvaraNa, dazanAvaraNa vedanIya, mohanIya, AyuSya, nAma, gotra ane aMtarAya rUpa che. ATha mULa prakRtinA anukrame pAMca, nava, be, aThThAvIsa, cAra, beMtAlIsa, be ane pAMca bhede che. (pAI) jJAna darzana AvaraNa ubhayeya, vedanIya ne mehanIya paNa tema; AyuSya nAma gAtra aMtarAya, e ATha prakRtibheda gaNAya. (ArmI) anukamathI pAMca nava be, aThThAvIsa ne cAra kahyA bheda; beMtAlIsa be pAMca, ATha karma prakRti tethI rote. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 8: sUtra 7-9 107 atyAdInAma che ! cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalIpracalApracalAtyAnagRdvivedanIyAnI ca . 8 sthAnAMka sthAna 9, sU. 668 sadasaddha che 9 che prajJApada 23, u. 2, sU. 23 mati vagere pAMca jJAnenA AvaraNe e pAMca jJAnAvaraNa che. cakSuzana, acakSurdazana, avadhidarzana ane kevaladarzananAM cAra AvaraNa tathA nikA, nidrAnikA, pacalA, pracalA pracalA ane tyAnagRddhie pAMca vedanIya ema navA dazanAvaraNIya che. prazasta - sukhanIya ane aprazasta - du:khadanIya. e be vedanIya che. (sayA ekatrIsA) mati AdinAM pAMca banAvyAM jJAnAvaraNIya karma tathA, cakSu acakSu avadhi kevala nidrA ne nidrA-nidrA; pracalA tema ja pracalA-pracalA tyAnagRddha emanave banyA, darzanAvaraNIya karmataNuM A, bheda batAvyA che saghaLA. 6 (anuTupa). sAtA ne asAtA e vedanIya prakAra che, satya asatya ne mizra darzana mehanIya te. 7 1. pracalA = cAlatAM cAlatAM nidrA AvavI; 2. syAnaguddhi = e nidrAmAM sahaja baLa karatAM ghaNuM baLa pragaTe che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 tattvArthasUtra darzanacAritramohanIyakaSAyanekaSAyavedanIyAkhyAstritriSaDaSabhedA samyak mithyAtvata6bhayAni kaSAyanekaSAyAvanatAnubadhyapratyAkhyAna pratyAkhyAnAvaraNasaMjavalanavikalpAzcaka: krodhamAnamAyAlobhA hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpunapuMsakavedAH | 10 nArakauryagyonamAnuSadevAni 11 che prajJApanA pada 23, 32 dazanAmeha, cAritrameha, kaSAyavedanIya ane nekaSAyavedanIyanA anukrame traNa, be, soLa ane nava bhede che. jema ke- samyakatva, mithyAtva, tadubhAya - samyakatvamithyAtva e traNa dazanamohanIya. kaSAya ane nekaSAya e be cAritramehanIya. krodha, mAna, mAyA ane lobha e pratyeka anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNa pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjvalanarUpe cAra cAra prakAranA heI e seLa kaSAyacAritramehanIya, hAsya, rati, ati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda ane napusada e nava nakaSAyacAritramohanIya che, nAraka, tiyaca, manuSya ane deva saMbaMdhI ema cAra AyuSa che. (sayA ekatrIsA) kaSAya cokaDI cAra cAranI, anaMtAnubaMdhI pelI, apratyAkhyAnI pratyAkhyAnI saMjavalana che e chellI hAsya rati arati bhaya cheke juguptatAne kaSAya che, traNa veda nara nArI napuMsaka cAritra mohanIya pazcIsa te. 8 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 8: sUtra 12 (anuSTupa) gati nAraka tiryaMca manuSya deva cAra e; AyuSya karmanA bhedo jJAnIoe kahyA khare. gatijAtizarIrApA nirmANabandhanasa dhAtasa sthAnasahananasparasagandavarNAnupUrvAMgurula%0padhAtaparA dhAtAtapAotAcchavAsavihA: yAgataya: pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyAptasthirAdeyayazAMsi setarANi tIrthaMkRtva ca / / 12 / 109 gati, jAti, zarIra, agApAMga, nirmANa, adhana, saghAta, sasthAna, sahanana, sparza, rasa, gaMdha, va, AnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, parAghAta, tapa, udyota, ucchvAsa, vihAyAgati, ane pratipakSa sahita arthAt sAdhAraNa ane pratyeka, sthAvara ane trasa, duga ane subhaga, du:svara ane susvara, azubha ane zubha, khAdara ane sUkSma, aparyApta aMte paryApta, asthira ane sthira, anAdeya ane Aya, yaza ane yaza tema ja tIthaMkarapaNuM e betAlIsa prakAranuM nAmakama che. Jain Educationa International (zAla vikrIDita) aMgeApAga zarIra baMdhana tathA saMdhdhAta sasthAnathI, ne ucchavAsa ja upaghAta gati che nirmANa tIrthaMkare; vihAyeAgati varNI sthAvara-trasAne sUkSma ke mAdara, pratyeka sthira-asthire subhaga ne paryApta ne UlaTa. 10 For Personal and Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra ujjainacezca che 13 che dAnAdInAmuM 14 che prajJApanA pada 23, u. 22, sU. 293 AditastisUNAmantarAyasya ca trizatsAgaropamakoTakeTa: parA sthiti: je 15 uttarAdhya yana, ramU. 33 saptatirmohanIyasyo 16 uttarAdhyayana sUtra 33, gAthA 21 ucca ane nIca e be prakAra gAvanA che. dAna vagerenA pAMca aMtarAya che. pahelI traNa prakRtie arthAta jJAnAvaraNa, dazanAvaraNa ane vedanIya tathA aMtarAyanI utkRSTa sthiti trIkeTIkeTI sAgarepama pramANa che. mehanIyanI utkRSTa sthiti sittera kaTIkeTI sAgaropama pramANa che. ne sAdhAraNa duHsvara susvara ne zubhAzubhe durbhAga, AdeyaM UlaTuM saMhananane jAtiyazaH kIrtida; ne tethI UlaTuM agurulaghune udyotane Atapa, AnupUrvaka gaMdha sparza rasa ne tevuM parAghAtaka. 11 (anuSTrapa) beMtAlIsa thayA bheda prakRti nAma karmanA, gAtra karma UMcuM nIcuM ema be mAtra bheda tyAM. 12 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 8 : sUtra 17-20 dAne lAbhe tathA bhAge vIyamAM upabhAgamAM, aMtarAyA kare pAMDyo te aMtarAya karma A (vasaMtatilakA) pe'lI traNe prakRti AThamI aMtarAya; utkRSTa saunI sthiti keATIkATI trIsa; che sAgarApaNu pramANu sthitija zreSTha; sittera kATI vaLI kATI ja mAhanIya. nAmagAtrayAviMzati: 5 17 II trayastrizatsAgaropamANyAyuSkasya // 18 / / aparA dvAdazamuhUrtA vedanIyasya ! 19 // pramANa che. Jain Educationa International uttarAdhyayana, sUtra 33, gAthA 23 111 13 uttarAdhyayana, sUtra 33, gAthA 22 nAmagAtrayeAro 5 20 14 prajJApunA pada 23. . 2, 4. 293 bhagavatI sUtra. zataka 6, 3. 3, sU. 236 nAma ane gAtranI utkRSTa sthiti trIsa kATIkeTI sAgaropama pramANa che. AyuSanI utkRSTa sthiti tetrIza sAgaropama pramANa che. jaghanya sthiti veTTunIyanI mAra murhuta pramANa che. nAma ane getranI jaghanya sthiti A muhUta For Personal and Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 tattvArtha sUtra (anuSTupa) keATI keATI sthiti vIsa utkRSTI nAma geAtranI; ne siMdhUpama tetrIsa te pramANe ja AyunI. 15 muhUrta sthiti che. vedanIyanI, jaghanya mAra nAme gAtre jaghanya che sthiti ATha muhUrtInI. 16 zeSANAmantarmuhUtam // 21 5 'ttAdhyayana sUtra, a. 33, gAyA 19-22 vipAkeAbhAvaH // 22 // vyA. pra. za. 1, 3. 1, sU. 11 samavAyAMga vipAkazrutava na bAkInAM pAMce arthAt jJAnAvaraNa, danAvaraNa, aMtarAya, mAhanIya ane AyuSanI jaghanya sthiti aMtamuhUta pramANa che. vipAka eTale vivadha prakAranAM phaLa ApavAnI zakti te anubhAva kahevAya che. Jain Educationa International (zAlinI) pelAM ene AThamuM cothuM jema, kAla sthiti pAMcamAnIya tema; AchAmAM te AchI aMtarmuhUta, saunI madhyasthiti kASAca tulya.1 17 1. madhyasthiti ATheya kramanI asa`khyAta prakAranI che. ane tenA . adhikArIe kASAyika pariNAmanA tAratamya pramANe asaMkhyAta hoya che. For Personal and Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 8 : sUtra 23-24 sa yathAnAma // 23 // tataktha nirjarA 5 24 nAmapratyayA: sarvAMtA yAgavizeSAt sUkSmakakSetrAvagADhasthitA: sarvAtmapradezethvanantAnantapradezAH // 25 / / uttarAdhyayana sUtra, a. 33, gAthA 17-8 saheghasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagAtrANi puNyam // 265 prajJApunAsUtra, 56 23, 3. 1 tathA sthAnAMga sthAna 1, sU. 16 te anubhAva judAM judAM kama nI prakRti ke svabhAva pramANe vedAya che. 113 te venathI niza thAya che. kama (prakRti)nA kAraNabhUta, sUkSma, eka kSetrane avagAhIne rahelA ane ana`tAna'ta pradezavALA pudgalA cAgavizeSathI badhI taraphathI badhA AtmapradezamAM badhAya che. sAtavedanIya, samyakatvameAhanIya, hAsya, rati, puruSaveda, zubha Ayu, zubha nAma ane zubha gAtra eTalI prakRtie ja puNyarUpa che; khAkInI badhI pAparUpa che. (savaiyA ekatrIsA) judAM judAM phaLa de te zakti anubhAva kahevAye che, prakRti ne svabhAva thakI te vividha krame veda che; te veinathI thAya nirA prakRtinA sakrama thAtA, chatAM mULamAM rahe prakRti e ja niyama tyAM sacavAtA. 18 tA. 8 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 adhyAya 8 traNe dizAnA Atmapradeze pudgalA sthira thatAM je je, sUkSma chatAMye ana'tAna'tae badhAya karmI grahaNa thaye; jevI kakSA hAya jIvanI, tevA tene khaMdhAye; sthiratA pAme kama skaMdha je, te ja karUpe thAye. 19 sAtA vedanIya samyak meAhanIya puruSavedane hAsya rati, nAma geAtra AyuSya zubha puNya betAlIsa che prakRti; bAkI khyAzI karma-prakRti pAparUpa te khasUsa thatI, ekasA covIsa e vibhAge pApa puNya prakRti khanatI. 20 upasa'hAra Izvarane jagatakartA mAnavAthI emanAmAM paNa rAga dveSAdina saMbha UbhA thAya ! vaLI sa` jIva che siddha sama, je samaje te thAya.' e ukti pramANe jIvamAtramAM ekasarakhI yAgyatA che, evA mULabhUta vyaktisvAtaMtryane paNa bAdha na Ave, te rIte A dezamAM zarU zarUmAM AkhAye taranA meLApa vakhata Izvara katRtvavAda cAlye haze. paraMtu jema jema dharmanA vikAsa thayA ane UMDANu AvyuM tyArathI karmInuM tattvajJAna sArI peThe pAMgaryuM. A karmanA tattvajJAnamAM paNa mukhya phALo teA jaina tattvajJAnanA hAya tema jaNAI rahe che. jaina dRSTie gItAdarzana'mAM AthI ja me' vizvatraMtha gItAneA AtmA jaina dhAya darzAvyA che. gItAmAM Thera Thera jema anekAMtavAda che. dA. ta. trIjA adhyAyanA - sAMkhya yogo pRthag bAlAvANI zleka e sUcave che, tema pAMcamA adhyAyanA 14mA ane 15me! e e zlAka spaSTapaNe karmAMnA tattvajJAnanuM ja pratipAdana kare che. na tutva na karmANa lAsya sRti prabhuH naka lasa"yoga" svabhAvatu prathata te nA datte sya cipApa na caiva sukRta' vibhuH ajJAnenAvRta jJAna" tena suAnti jantavaH // - For Personal and Private Use Only Jain Educationa International Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 8 115 A adhyAyanA sUtronI khUbI e che ke eNe gItAe kahela mehanA mukhya be bheda pADyA, mehanIya karmamAMnA) darzanamoha ane cAritramoha ane krodha, mAna, mAyA ane lobhanI cAra cAra kaSAyanI cAra cekaDIo uparAMta hAsya, rati, arati, bhaya, zeka, jugupsA ane strIveda, puruSaveda tathA napuMsaka vedarUpa nava kaSAya (kaSAya samarthaka dRSa)ne paNa e rIte joDI dIdhA, ke zrImad kahe che : moha kharekhara svayaMbhU ramaNa samudra jevo vizALa ane gaDanathIye gahana che."tenI khAtarI thAya. uparAMta kAyA karatAM vacanathI ane vacana karatAMya manathI keTalIka vAra keTalAM UMDAM ane gADha karmo baMdhAya che, te vicAratAM thAkI javAya evuM che. paNa A viSaya eTalo badhe rasamaya banI jAya che ke e vicAramAM layalIna paNa thaI javAya evuM che. dA. ta. jaina Agamo eka taMduliyA macchane dAkhala Ape che. tyAM kahe che ke e vizALakAya mahAmaracha karatAMya e mahAmacchanI AMkhanI pAMpaNamAM rahele cokhAnA dANA jevo maracha mAtra manathI eTalAM badhAM karmo bAMdhI nAkhe che ke pelo mahAmacha pratyakSa potAnI mahAkAyAthI khorAkamAM mAchalIonI hiMsA karI bhogavIne je chaThThI narakamAM jAya, te pele mAtra mananA vicAre enA karatAMye nIce sAtamI narakamAM jaI zake che. matalaba, tame karma kAyAthI kare che, vacanathI kare che ke manathI kare che. e sAthe karma baMdhanane gauNa nisbata che; mukhya nisbata che, tame tamArA manamAM karma para keTalI Asakti dharAvo che ! AthI ja gItA je karmavega para bhAra Ape che te ja sAco rasta siddha thAya che. A yuganA samAjagata sAdhanAne bahAra lAvanAra mahAtmA gAMdhIjI sAcA ane mahAna vyavahAru karmayogI A raste ja banI zakayA hatA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9 saMvara- sudhyAna - nijarA-anakama upaghAta A adhyAyamAM kula 49 sUtra che. A adhyAya AsavanA nirodha (nivAraNa) rUpI saMvarathI zarU thAya che. paNa saMvara eTale to AvatAM navA karmo rokAya, paraMtu jUnAM anaMtakALanAM sattAmAM paDyAM che, temanuM zuM ? te mATe AvyaMtara ane bAhya tapa batAvyAM. jema sAtamA adhyAyamAM vatanirUpaNa AvyuM, te ahIM gupti (mana, vacana kAyA saMyamita banAvI devAM te) samiti (samiti eTale bolavAmAM cAlavAmAM, mUkavAmAM pheMkavAmAM vagere kriyAomAM viveka) dharma, parISaha (bAvIsa prakAranA) (anAyAse ke AyAse AvelAM kaSTa premathI sahevAM te) va, batAvyAM. tema ja e badhAnA jhINavaTathI prakAre paNa samajAvyA che. chevaTe dhyAna tathA vikAsa bhUmikAonA guNasthAnakarUpe AtmAne ArohaNa krama batAvI, sAdhuonA vividha prakAro samajAvI jANe pratyakSa sagurunuM sarvocca mahatva batAvI dIdhuM hoya, tema ahI jaNAya che. have te kramazaH ahIM joIe ? Aavanirodha: saMvara: 1 | sthAnAMka sthAna 1, uttarAdhyayana a. 29, sU. 11 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9: sUtra 2-5 117 sa guptisamitidharmAnuprekSAparISahajyacArika ra che sthAnAMga vRtti sthAna 1 tapasA nirjarA ca. 3 uttarA. A. 30 gAthA 6 samyagyo nigraho gupti: 5 4 uttarAdhyayana, a. 24, gAthA 26 bhASaNAdAnanikSepotsargo: samitaya: 5 che samavAyAMga samavAya 5 Asavane nidhi te saMvara. gupta, samata, dharma, anuprekSA, parISahajaya ane cAritra vaDe te arthAta saMvara thAya che. tapa vaDe saMvara ane nirjarA thAya che. prazasta evo yogane nigraha te gupti, samyagU arthAta nirdoSa IryA, samyagU bhASA, samya eSaNA, samyagU AdAnanikSepa ane samyagna utsarga e pAMca samitio che. (maMdAkrAMtA) pApa puNya azubha-zubha e Asave baMdhamAna, je reke saMvara karaNithI to vadhe guNasthAna; tyAM trigupti vaLI samiti che pAMca ne dharmaziSTa, cAritre ne parISaha ja bhAvanAe viziSTa. 1. 1. guptimAM asa&iyAne niSedha mukhya che ane samitimAM sakriyAnI pravRtti mukhya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 tattvArthasUtra (anuSTrapa) saMvara tapathI tema, thAya che nirjarA paNa gupti e ja kevAya, prazasta yoganigraha. 2 (upajAti) nirdoSa IryA, vaLI tyAga samya, AdAna, nikSepa vaLI gaNAya; bhASAya samyaga maLI pAMca zuddha, samiti pravRtti vivekayukta. 3 uttama: kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapatyAgAkiMkhya brahmacaryANi dharma: 6 che samavAyAMga samavAya 10 kSamA, mAdava, Ava, zauca, satya, saMyama tapa, tyAga, Acinya ane brahmacarya e daza prakArane uttama dharma che. (vasaMtatilakA) zauca, kSamA, mRdupaNuM, RjutA, susatya, ne tyAga saMyama, gurukulavAsa tattva; che dharma zreSTha, tapa je vaLI Akicanya, jethI kaSAya TaLavA banatA suzakya. 4 1. prazasta eTale samajIne zraddhApUrvaka svIkAre nigraha. 2. ahIM brahma eTale gurukula ane carcA eTale vasavuM. AmAM brahmacarya jevo meTo zabda mUkavAnuM kAraNa e ke, gurukulamAM rahevAthI cethA vratamAMnI pAMca bhAvanAone sArI rIte keLavavAnI tAlIma maLe che. 3. Acinya = kaI paNa vastumAM mamatvabuddhi na rAkhavI te. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9: sUtra 7-10 119 anityAcaraNasaMsArakatvAnyatvAzucitrAsavasaMvaranirjarAlokabadhidurlabhadharmasvAkhyAtatvAnu - cintanamanuprekSA:' che 7 anityanuM, azaraNanuM, saMsAranuM ekatvanuM, anyatvanuM azucinuM, AsavanuM saMvaranuM, nijerAnuM lokanuM bedhidulabhatvanuM ane dharmanA svAkhyAtatvanuM je anuciMtana, te anuprekSA, (sayA ekatrIsA) anitya, azaraNa, vaLI sAMsArika, ekatva ne anyatva, azuci, Asava, saMvara, vaLI te, leka, badhi, durlabha ja tathA; dharma, nirjarA, bAra bhAvanA, anuprekSA paNa e ja kahI, je ciMtanathI saMvara karaNi, thAya ghaniSTha vaLI saghaLI. 5 mArgAcyavananirjarArtha parisaDhavyA parISahAsa che 8 uttarAdhyayana a. 2 prathama pATha kSatpipAsAzItoSNadazamazakanAnyAratistrIcaryAniSadyAzadhyAkrozavadhayAcanAlAbhogatRNasparza mala satkArapuraskAraprajJAjJAnAdarzanAni ke 9 sUkSmasaMparAyacchadmastha vItarAgayazcaturdaza che 10 mAgathI cuta na thavA ane kama khapAvavA mATe je sahana karavA egya che te parISaha 1. sthAnAMka, sUtra kRtAMga ane uttarAdhyayana, A traNe sUtromAM anuprekSA athavA bhAvanAnAM pratipAdaka sUtro ane gAthAo che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra sudhAnA, tRSAnA, zItanA, uSNunA dazamazaka, nagnatvanA, atine, srInA, caryAnA, niSadyAno, zayyAnA, AkAzanA, vadhanA, yAcanAnA, alAbhanA, regane, traNaspanA, malana, satkArapuraskAranA, prajJAnA, ajJAnatA ane adanA parISaha ema kula bAvIsa parISaha che. sUkSmasa'parAya ane chadmastha vItarAgamAM cauda parISahA saMbhave che. 120 (savaiyA ekatrIsA) 1 sudhA, tRSA, zIta, uSNu, nagna, deza-mazaka, ati aheA; strIne, niSadyA, carcA, zayyA, Akroza, vadha, yAcanA vahA; alAbha, roga, tRNuspardhA, malatva, puraskAra--satkAra raheA; prajJA ne ajJAna, arzana, jaina nirjarA parISahA. 6 1. kharI rIte nagnapaNAne samabhAvapUrvaka saDana karavuM, te ja nagnava parISahu che. A mATe jaina AgamemAM sthavikalpa ane jinakalpa evI e sAdhanAe hatI. jene lIdhe nagnatva parISahanI baMne bAjue jaLavAtI. kAraNa ke jinakalpI sAdhanAmAM rahelA sAdhue digaMbara tarIke jaMgalamAM rahevA ane sthavirakalpI sAdhanAmAM rahelA sAdhue vastImAM vicaratA. pAchaLathI A baMne saMpradAye rUpe judA thayA che. svapara koyane mATe vastImAM vicaravu paNa anivArya hoI tyAM bhAvathI nagnatra ane dravyathI mUrchArahitapaNe vasra dharavAM te paNa nagnatva gaNavuM e jarUrI jaNAya che. evuM ja kSudhA parISahanI khAkhatamAM, kiMga khara saMpradAya kevaLajJAna thayA pachI tItha karo paNa kALiyAthI AhAra karatA nathI ema mAne che, ane strIene mATe rassu anivAya hAvAthI strI sAdhu paN na khanI zake ane tIrthaMkarapaNuM na pAme tevuM mAne che. jyAre zvetAMbara saMpradAya, A badhA parISaheAmAM mukhya bhAvapaNuM svIkAratA hAI e badhA parISahenA agIkAra karavAmAM kazI hAni jotA nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : sUtra 11-15 (anuSTupa) adhikArI paratvene, cauka parISaheA rahyA; sUkSma saparAyene, chadmastha vItarAgane. 7 thAya che. ekAdaza jine / 11 / / bAdarasa parAye sarve ! 12 !! jinamAM agiyAra sabhave che. Adarasa'parAyamAM badhA arthAt khAvIro sabhave che. agiyAra jine kiMtu, navama guNa sthAna jyAM, tyAM parISahu khAvIsa, khAdara saparAyamAM. 8 jJAnAvaraNe prajJAjJAne / 13 / / ra dana meAhAntarAyayAradanAlAbhau / / 14 / / cAritramAhe nAnyAratisrIniSadhAkrozayAcanAsatkArpuraskArA: / 15 / jJAnAvaraNarUpa nimittathI prajJA ane ajJAna parISaha 123 1. kSudhA, pipAsA, zIta, uSNa, dazamazaka, carcA, prajJA, zayyA, vadha, roga, tRNuspA, mala, ajJAna ane alAbha e cauda parISahe sUkSma sauMparAya, (dezanuM) upazAMta, mehanIya (agiyAramu) ane kSINu mehanIya (bAramuM) guNa sthAnakamAM sA~bhave che. 2. khAdara sa'parAya nAmanA navamA guNusthAnakamAM khavIseya parISaho sabhave che. 3. jJAnAvaraNa, e prajJA ane ajJAna parISahanuM nimitta che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha sUtra dRnameAha ane atarAyakamathI anukrame ana ane alAbha parISaha thAya che. cAritramohathI namrutva, arati, strI, niSadyA, Akroza, yAcanA ane satkArapuraskAra parISaha thAya che. 2 12 (savaiyA ekatrIsA) jJAnAvaraNa nimitta, prajJA ane ajJAna parISaha che, darzanamehathakI ja, adana, aMtarAyathI alAbha che; nagnatva, strI, arati, niSadyA, yAcanA ja Akroza tathA, na khinna thAvuM, nA phulAvuM, cAritra mAhe sAta kahyAM. 9 vedanIye zeSA: 5 16 !! ekAya. bhAjgyA yugapade kAnavaMzate * / / 17 / / AkInA adhA venIyathI thAya che. eka sAthe eka AtmAmAM ekathI mAMDI 19 sudhI parIyA vikalpe sa`bhave che. (anuSTupa) bAkI bIjA agiyAra, vedanIya thakI gaNA; ogaNIsa rahe sAthe, vikalpe eka jIvamAM. 10 1. daza name hu e adAnanuM ane aMtaraca e alAla parISahatuM kAraNa che. 2. cAritramAha e sAta parISahanu kAraNa che. 3. vedanIya karmAM sajJamAM saMbhavatA agiyAra parISahenuM kAraNa che. 4, khAvIsa parISaheAmAM eka ja samaye paraspara virodhI parISahe AvI zake nahIM. mATe eka jIvamAM eka sAthe vadhumAM vadhu egaNIsa parISahena sabhatra jaNAvAyA che. * sUtra 10 thI 17 mATe- vyAkhyA prajJapti za. 8, u. 8, sU, 343 For Personal and Private Use Only Jain Educationa International Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : sUtra 18-20 123 sAmAyika chedapasthApyaparihAravizuddhisUkSmasaMparAyayathAkhyAtAni cAritram ! 18 uttarAdhyayana a. 28, gAthA 32-3 sAmAyika, chedapasthApana, parihAravizuddhi, sUkSmasaM5rAya ane yathAkhyAta e pAMca prakAranuM cAritra che. (sayA ekatrIsA) sAmAyikane, chedapasthApana, parihAra vizuddhi tathA, sUmasaMparA tyAM cothuM, yathAkhyAta pAMcamuM yathA; e pAM cAritro kamathI, mekSamArga sapAna bane, tapa paNa karma kSaye upayegI, bAhyAbhyatara beya rIte. 11. anazanAvamAdaryavRtti parisaMkhyAnarasArityAgaviviktazayyAsanakAyakaleza bAhya tapa: ! 19 che. prAyazcittavivevaiyAvRtyasvAdhyAyavyatsargaththAnA nyuttaram | 20 || vyAkhyA pra. za. 25, 6, 7, sU. 802. anazana, avamaudayI, vRttipasiMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana ane kAyaleza e bAhya tapa che. prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga ane dhyAna e Akyata2 tapa che. 1. jemAM koI paNa kaSAya ujhIyamAna nathI ja hato, te yathAkhyAta athavA tathAkhyAta ke vItarAga caritra kahevAya che, 2. Atmika zuddhadazAmAM sthira thavAno prayatna kare te cAritra. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 tattvArthasUtra anazana, udarI, rasatyAgI, vRtti saMkSepa vaLI kare, kAyakaleza, ekAMtapriyatA, chaye gaNAtAM bAhya tapa; prAyazcitta ne vinaya, susevA, svAdhyAya ne dhyAna tathA, kAryotsarganI sadA sajAvaTa, AtyaMtara tapa cha e rahyAM. 12 navacaturdazapadvibheda yathAkrama prAdhyAnAta che 21 !! AlocanapratikramaNata6bhayavivekabulsaga tapachedaparihAropasthApanAni . ra2 | sthAnIka sthAna 9, sU. 188 dhyAna pahelAMnA Akyatara tapane anukrame nAva, cAra, daza, pAMca ane be bheda che. Alecana, pratikamaNa, tadubhaya, viveka, yuga, tapa, che, parihAra ane upasthApana e nava prakAra prAyazcittanA che, (AryAbIti) dhyAna pelAMnA pAMca, AtyaMtara tapa taNuM kahe bhedo; nava, cAra, dazane pAMca, anukrame tyAM vaLI rahyA che te. 13 sivaiyA ekatrIsA) Alecana, pratikamaNa, tadubhaye, viveka ne vyutsarga vaLI, tapa chedane parihAra e, upasthApanA thAya kharI; 1. kAsarga = ahaMtA ane mamatvano tyAga karavo te. 2. cittanA vikSepanA tyAga karavAnI dhyAnanI sthiti te svadoSa nirI kSaNa, bIjAnA guNonuM bahumAna, mAnasika sevA, zArIrika sevA, jJAnaprAptine saphaLa prayAsa ane ahaMtA tathA mamatAno tyAga karyA pachI ja AvI zake che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9: sUtra 23-25 125 nava prakAranAM A prAyazcita, bhUla na thAye pharI jarI, te mATe A vyavasthita che, Atmadarda auSadhi maLI. 14 jJAnadarzanacAritropacArA: che 23 AcAryopAdhyAyatapasvizikSakaglAnagaNukula dhaDa sAdhusamane jJAnAm | 24 vAcanApracchanAnuprekSA--Aya dharmopadezA: rapa che vyAkhyA prajJapti za. 25, u. 7, sU. 802. jJAna, darzana, cAritra ane upacAra e cAra prakAra vinayanA che. AthAya, upAdhyAya, tapasvI, zaikSa, glAna, gaNa, kula saMgha, sAdhu ane samaneza ema daza prakAre viyAvRjya che. vAcanA, pracachanA anuprekSA, AmnAya ane dharmopadeza e pAMca savAdhyAyanA bhede che. (vaMzaratha) je jJAna ne darzana sAcave yathA, cAritrane tema ja jALave tathA saddaguNa zreSTha upacAra egya je, cAra prakAre vinaye gaNAya te. (zikharINa). upAdhyAye, jJAne, gaNa vaLI tapasvI prati thatI, samajJAnAdi, guNa viSayamAM, zaikSajananI; 1. je nava dIkSita heI zikSaNa meLavavAne umedavAra hoya te. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 tattvArtha sUtra 1 susevA glAnAnI, jinamuni susa`ghA taNI vaLI, kule ne AcArya, dAvidha thatI evI rItathI. 16 (anuSTupa) AmnAya ne anuprekSA, vAcanA pRSThanA ane; dharmopadeza evA che, svAdhyAya bheda pAMca te, 17 brAhyAbhyantarApadhyA: 5 26 // vyAkhyA prajJapti zataka 25 . 7, sU. 802 2 uttamasa hananasyaMkAcinhAnirAdhA dhyAnam // 275 vyAkhyA prajJapti za. 25, 7. 6, sU. 773 AmuhUrtot // 28 // sthAnAMgavruttisthAna 4, 3. 1, sU 247 bAhya ane Abhyatara upAdhine tyAga ema be prakAranA vyutsaga che. uttama saMhananavALAnuM je eka viSayamAM aMta:karaNanI vRttinuM sthApana te dhyAna. te muhUta sudhI eTale aMtamuhUta paryaMta rahe che. (savaiyA) AMtara khAdya vastuneA, tyAga, sutyAganI sthiti; ahaMtA mamatA banne, thAya nivRtta jehuthI. 18 1, rAga vagerethI kSINu hAya te glAna. A hada sudhI kahyuM ke - je glAnanI sahRdaya sevA kare 2. A sUtromAM dhyAnanA je adhikArIe zAstrIya vyAkhyA pramANe na hoya to paNa tevA bhAvavALAone, te dhyAna prApta thaI zake che. kAraNa ke jaina tattvanA mukhya jhAka bhAva upara che. mATe bhagavAna mahAvIre eTalI che, te mArI ja sevA kare che, ApyA che, te sahunanane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya che H sUtra 29-34 (savaiyA) a vARSabhane, pUraNa vaRSabhanArAca traNe, sahananA te zreSTha gaNAtAM, tenA adhikArI janane; vadhumAM vadhu sthira rahe eka viSaye, AMtaravRtti te dhyAna ane, khAra guNasthAna lagI rahe te, AMtaramudbhUta kALa gaNe. 19 A raudradha zukalAni ! 29 !! vyAkhyA, pra. za, 25, uM. 7, sU. 803 pare meAkSahetU // 30 !! uttarAdhyayana a. 30, gAthA 35 Ata, raudra, dharma ane zukla e cAra prakAra dhyAnanA che. temAMthI para -- pachInAM be meAkSanAM kAraNa che. - (anuSTupa) 127 A, raudra ane dharma, zukala e dhyAna cAra che; temAMya dharma ne zukala, mekSa kAraNa teA ane. 20 A mamanAjJAnAM saprayAge taddhiprayAgAya smRti samanvAhAraH // 31 !! vedanAyAzca 532 // viparIta' mane jJAnAm // 33 5 nidAna ca // 345 Jain Educationa International vyAkhyA prajJapti za. 25, 7. 7, sU. 803 apriya vastu prApta thAya tyAre tenA viyeAga mATe For Personal and Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 tattvArthasUtra je ciMtAnuM sAtatya, te prathama AtadhyAna, du:kha AvyuM tene dUra karavAnI je satata ciMtA, te bIju AtadhyAna, priyavastune viga thAya tyAre tene meLavavA mATe je satata ciMtA thAya, te trIju ArtadhyAna. nahi prApta thayela vastunI prAptine saMkalpa karavo ke satata ciMtA karavI, te ceAthuM AdhyAna. (katavilaMbita chaMda) apriya cIja chUTe tyama citave, priya vigana , nahIM duHkhake; vaLI aprAptinI prApti thavApaNuM, satata Aja dhyAna gayuM badhuM 21 tadaviratadezaviratapramattasayatanAma che 35 che uttarAdhyayana a. 30, gAthA 35 hiMsAvRtasteyaviSayasaMrakSaNejo radramaviratadeza virata: || 36 . vyAkhyA prajJapti za. 25,u. 7, sa. 803 te ArtadhyAna avirata, dezasayata ane pramattasayata e guNasthAmAM ja saMbhave che. hiMsA, asatya, cerI ane viSayarakSaNa mATe je satata ciMtA, te raudradhyAna che; te avirata ane dezaviratamAM saMbhave che. 1. avirata, dezasayata ane pramatta saMyatamAM ArtadhyAna saMbhave che. 2. pahelA pAMca guNasthAnakamAM raudradhyAna hoI zake che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9 : sUtra 37-38 (savaicA ekatrIsA) Ata dhyAna, dezavirati, avirati, pramattasayatamAM vasatuM, dezavarati ne aviratimAM, raudradhyAna nita saMbhavatuM; hiMsA, asatya, cArI, viSayanI, rakSA, ciMtA satata thatI, pAMca guNasthAnAmAM ema ja, raudradhyAnanI rahe gati. 22: AjJApAyavipAkasa sthAnavicayAya dhamamapramattasaya tasya !! 37 || upazAntakSINakaSAyayAzca 5 38 5 vyAkhyA prApti rA. 25, 6, 7, sU. 803. AjJA, apAya, vipAka ane sasthAnanI vicAraNA mATe je ekAgra maneAvRtti karavI te dharmadhyAna che; e apramattasayatane sabhave che. vaLI te dharma dhyAna upazAMtamAha ane kSINameAha guNasthAnamAM sabhave che. (vasatatilakA) 3 AjJA,1 apAya,2 ja vipAka ja dharmadhyAna, sasthAna,4 vicaya' -- ja cAra prakAra jANu; 129 Jain Educationa International 1. AjJA = vItarAga tIrthaMkaranI AjJA; 2. apAya = doSasvarU5mAMthI . chUTavAnA vicAra; 3. vipAka = kaphaLa vizenA vicAra; 4. saMsthAna =. saMsArI jIvAnA svarUpane vicAra, pa.vicaya = viziSTa rIte manane joDavu te,. * agiyAramA ane khAramA guNasthAnakamAM paNa dharma`dhyAna saMbhavI zake che. alabatta diga khara sa`pradAcamAM kSapaka-zreNI zarU thayA pachI dharma dhyAna . hoya ja nahIM, mAtra zukla dhyAna ja hoya ema mAne che. ta. 9 For Personal and Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 tattvArthasUtra te kSINameha, guNasthAnaka, upazAMta, mohe ja saMbhavatuM e ubhaye nitAMta. 23 zukale cAdya pUrvavida: 39 prajJApada sUtra 1, cAritrAryaviSaya pare kevalina: 5 40 che prajJApanA sUtra pada 1, cAritryAyaM viSaya pRthakaka-vitarkasUkSmakriyApratipAtivyaparata- kriyAnivRttIni 41 che vyAkhyA prajJapti za. 25, u. 7, sa. 803 upazAMta ane kSINumehamAM pahelAM be zukaladhyAna saMbhave che ane pahelAM zukaladhyAna pUrvadharane heAya che. pachInAM be kevalIne hoya che. pRthakatvavitarka, ekatvavitarka, sUkSmakriyApratipAtI ane suparatakriyAnivRtti e cAra zukladhyAna che. (anuSTra) zukala dhyAne pahelAM be, heya pUrvadhare viSe baMne pAchaLanAM hoya, kevaLajJAnIo viSe. 24 1. 2. zukaladhyAnanA prathama pAvAvALA adhikArI agiyAramA ane bAramA guNasthAnakavALA ane te paNa pUrvadhara heya te ja hoya, bIjAM nahIM. apavAde mASatuSa ane marudevI vagere gaNAya. A guNasthAnakanI rIte vAta thaI. have gine hisAbe traNa gavALA hoya te ja cAramAMthI zukladhyAnanA pahelA pAyAnA svAmI che. paNa traNa paikI eka gavALA hoya te zukladhyAnanA bIjA pAyAnA svAmI che. ane trIjA bhedanA svAmI mAtra kAyayogavALA ane cothA bhedanA svAmI te mAtra ayogakevalI ja hoya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9H sUtra 42-46 tat yaikakAyaye gAyAgAnAm // 42 5 ekAzraye sarvitake pUrve // 435 avicAra* dvitIyam // 44 5 vitarka: zrutam // 45 5 vicAro vyaJjanayeAgasa kAntiH // 46 // sthAnAMka sUtra vRtti, sthAna 4, 3. 1, sU. 247 te zukaladhyAna anukrame traNa yogavALA, kAI paNa eka cogavALA, kAyayogavALA ane cAga vinAne hAya che. pahelA e, eka AzrayavALAM tema ja savita che. emAMthI bIju vicAra che, arthAt paheluM vicAra che. vika eTale zruta. vicAra eTale atha, vyaMjana ane yAganI satkrAMti, (upajAti) pRtha, ekatva vitaka saMge, sUkSmakriyA apratipAti aMge; kriyA nivRtti, samucchinna tyAre, e zukala dhyAna sva prakAra cAre. (savaiyA ekatrIsA) 131 Jain Educationa International pRtha'' ne ekatva vitarka, agiyAra khAramA guNasthAne savicAra, nirvicAra, rUpe e, apUrvadharamAM apavAde; caiAga hisAme prathama zukala che, triyAgavALAne jANA triyAgamAMthI eka haiAya tyAM khIjA bhedanA svAmI gaNeA. 26 For Personal and Private Use Only 25 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 132 tattvArthasUtra samyagadaSTizrAvakaviratAnantaviyajakadarzanamohakSapakopazamakopazAntamokSapakakSINamohajinAH kramazo. saMkhyayaguNanirjarA: 47 samavAyAMga samavAya 14 pulAkabakuzakuzalanircanthasnAtakA nirgaLyA che. 48 saMyamazrutapratisevanAtIrthavilepAtasthAnavikapata sAdhyAH ! 49 vyAkhyA prajJapti, za, 25. u. 5, sU. 751 samyagdaSTi, zrAvaka, virata, anaMtAnubaMdhaviyejaka, darzana mehakSapaka upazamaka, upazAMtamUha, kSapaka, kSINameha, ane jina e daza anukrame asaMkhya guNa nijAvALA hoya che. - pulAka, bakuza, kuzIla, nigraMtha ane snAtaka e pAMca prakAranA nirmatha che. saMyama, zrata, pratisevanA, tItha, liMga, lezyA, upapAta ane sthAnanA bheda vaDe e vize vicAravA yogya che. (anuSTrapa) artha, vyaMjana ne yega, traNe saMkrAMta thAya te, te kahevAya vicAra, zrata vitarka eTale ra7 (savaiyA ekatrIsA) samyagdaSTi ne zrAvaka, virata, anaMta viyejaka cAra thaze, darzanameha, kSapaka, upazAmaka, upazAMta mehe sAta haze, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9: sUtra 47-48 133 kSapaka ane kSINa meha jinezvara, kulle ema daza kakSAo, kame asaMmeya guNavadhI nirjarA - mekSane mArga khare. 28 pulAka, bakuza, kuzIla, nirgatha, snAtaka, pAMca eni , saMyama, kRta, pratisevana, tIrtha, liMga, vezyA upapAta sthaLe; evA ATha, prakArathI sahunI, kakSA vidha vidha banI jatI, sAdhutA dravya ne bhAve, athavA bhAvathI heya kahIM. 29 upasaMhAra chevaTe te yenakena prakAre jUnAM baMdhAyelAM karmo kSaya pAme ane navA karmo baMdhAvA na pAme, te ja badhA vIrya pheravavAnA ke puruSArthanA chevaTanA upAyo che. paraMtu jyAM lagI karma AvavAnAM bAraNuM baMdha na thAya tyAM lagI, e bane ja zI rIte ? eTale ja jema vizvagraMtha gItAe mukhyapaNe karma yoga, jJAnayoga ane bhaktiyoga batAvyA; zrI araviMdee gAMdhIyuganA ane vijJAnanA vikyane lAbha laI, e traNeya gene anubaMdha joDI, pUrNayoganI abhinava sAdhanA vizvacogAnamAMnAM sAdhaka sAdhikAo AgaLa mUkI, tema jaina tatvajJAna to vaLI pratyakSa vyavahAru AcaraNamAM mAnatuM hovAthI teNe jJAna, darzana, cAritra; tapa ane vIrya e pAMceya AcArone vyavahAru rUpa ApavAnA rastAo A apAyamAM ThIka ThIka rIte batAvyA che. eTaluM ja nahIM, paNa A navamA adhyAyanI mukhya khUbI 1. ahIM daza kakSAone nAma nirdeza che. kakSAo eTale guNasthAnake, samyakadaSTi zrAvakathI mAMDIne TheTha agI kevalI guNasthAnaka sudhI. 2. AMtara sAdhutA heya paNa bAhya cihana game te saMnyAsI varganuM hoya tepaNa temane samAveza nigraMthamAM thaI zake che. mAtra mULa guNe sAdhunA hovA joIe! Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 adhyAya - e che ke emAM A badhA mArgo mATe je mukhya mArgopadezaka joIe te sAdhuerUpI pratyakSa gurunI vAta karI che. ahIM khUbInI parAkASTA te e ke je be guNe - 1. mULaguNe, ane 2. uttaraguNe tarIke gaNe che te sAdhuveze mAtra mULaguNa jALavI uttaraguNemAM (aprazasta rAga chUTI jAya ane) prazasta rAgInI bhUmikA hoya, te te calAvI le che. AthI mULa vAta dA.ta. brahmacaryanI pAyAnI vAta jALavatAM te vratamAM paNa bAhyadeSa jANe ajANe kSaya gayA che. te pachI bIjAM vratamAM te te kSamya gaNI zakAya te svAbhAvika ja che. mAtra satyamAM ane kAyika rIte brahmayamAM kazo apavAda nathI. kAraNa ke te mULaguNamAMye mULaguNa che. A adhyAyamAM dhyAnanA prakAre je rIte varNavyA che, te batAve che ke sAcA dhyAnanI bhUmikA, amuka kakSAe mAnavI pahoMcI jAya pachI ja AvI zake che. dA.ta. samyapha jJAna na thayuM hoya tyAM lagInAM badhAM dhyAne kharekhara te baMdhanakAraka ja thAya che. jene jaina pari bhASAmAM A (AtmAne paDanAra te Arta) ane raudra kahevAya che. sAcuM dharmadhyAna te amuka (AtamavikAsanI codakakSArUpa) guNasthAnake khAsa karIne samyagU darzana pachI ja AvI zake. eTale jema badhA daradIonA darado para miMDhiyAvaLa na apAya tema badhAM ja jijJAsu naranArIo mATe dhyAnanI eka sarakhI bhUmikA na ApI zakAya ! Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 10 mekSa paristhiti upodaghAta A adhyAyamAM kula sAta sUtra che. jJAna pachI ja sAcuM dhyAna saMbhavI zake che. gItA paNuM A ja vAta kahe cheH zAnA dayAne viziSyA paNa e dhyAnathI krame krame paNa karmaphaLane tyAga thato rahevo joIe, te ja niraMtaranI zAMti thAya. e dRSTie "tyAgAntiranattarama" evuM gItAe kahyuM, navamA adhyAyamAM saMvara ane nirjarA vize zarUAtathI ja ThIka ThIka AvI gayeluM. - nirjarA be prakAranI hoya cheH 1. sakAma, ane 2. akAma. a kAmane artha Asakti nahi paNa jJAna athavA samajaNa che. jJAnapUrvakanI nirjara hoya, te ja dharamULanAM karmo kSINa thaI zake. A me jayAre jJAna, cAritra, tapa e badhAM sthira thaI je pAna svAbhAvika bane che, te dhyAna dharmadhyAna pachInuM chevaTanuM zukala dhayAna hoya che. zukala yAnanA pAyA pAme chevaTe mohane saMpUrNapaNe kSaya thAya che. jJAna ane darzana baMnenAM AvaraNe pUrNapaNe khasI jAya che. e ja rIte aMrAya karma paNa khase che. tyAre ja kevalajJAna, saMpUrNa AtamajJAna ane saMpUrNa darzana pragaTa thAya che. AvuM kevalajJAna thAya tyAre kevalI samuddaghAta paNa thAya che. jene lIdhe kevalajJAnIne Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 tattvA sUtra AtmAnA asaMkhyAta pradezeAnA phelAvAne lIdhe leAkanA nAnAmeATA sa jIveAnA saMsparza thaI jAya che. te ja vakhate je sAdhaneAthI jIva mekSamAga mAM praveza pAmI AgaLa vA, te badhAM sAdhanA cAlyAM jaI evA mukta jIva jyAM gayA pachI pAchuM pharavuM paDatuM nathI, te leka (jyAM lagI dharmAstikAya adharmAstikAya che, te)nA aMtabhAgamAM jaI sthiratA pAme che. atyAra lagI saMsAra paribhramaNu Asaktine kAraNe hatuM te khatama thAya che. kAraNanA nAzathI thavAnAM badhAM kAnA nAza thaI ja jAya che, dharmAstikAya tattva, leAkanA aMta lagI heAvAthI bANu jema dhanuSyamAMthI chUTatAM tenI gati pahelAMnuM je jora ajamAveluM tenA para che, tema 'ekI sAthe prabaLapaNe jIva pradezathI ka pudgalane udIraNAdika (sattAmAM kame sthira thayAM heAya tyAMthI parANe uthamAM lAvavAM te)thI AkaSI, bhAgavI khaMkherI nakhAya che.' A rIte A chelle anyAya sAdhanAnA chatAM mahattvanA banI rahe che. te zI rIte te joIeH meAhakSayAjJAnadarzanAvaraNAntarAmakSayAcca kevalam // 1 // uttarAdhyayana, a. 29, sU. 71 sthAnAMga sthAna, 3, 3. 4, 4. 226 meAhanA kSayathI ane jJAnAvaraNa, danAvaraNa tathA atarAyanA kSayathI kevala pragaTe che. (doharA) prathama mAhanA kSaya thatAM, jJAna ane darzana taNA, Jain Educationa International AvaraNA paNa jAya; aMtarAya dUra thAya. 1. For Personal and Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 10H sUtra 2-4 137 bandhahetvabhAvanirjarAbhyAma | rA uttarAdhyayana, a. 29, sU. 72 kRtnakarmakSayo mekSA che 3 prajJApanA pada 18 pazamikAdibhavyatvAbhAvAccAnyatra kevalarAmyakatvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH | 4. anuyAgadvAra sUtra SaNmAdhikAra su. 126 baMdhahetuonA abhAvathI ane nirAthI karmane AtyaMtika kSaya thAya che. saMpUrNa karmane kSaya thave e mekSa che. kSAdhikasamyakatava, kSAyikajJAna, kSAyikadarzana ane siddhatva sivAyanA pazAmaka Adi bhAvanA tathA bhavyatvanA abhAvathI makSa pragaTe che. (deharo) karmacArathI sarva e Atmapradeza vimukta; pragaTa thAya kevaLa tahIM, jJAna, darzane yukta. 2. baMdhanahetu abhAvathI ne nirjarA thakI ja; sakala karmakSaya thaI pachI, maLatA mekSa khacita. 3. 1. nirjarA eTale ke prathama baMdhAyelAM karmone abhAva thavo te. 2. kamane AtyaMtika kSaya eTale pUrve baMdhAyelA karmone abhAva ane navAM karmo bAMdhavAnI yogyatAne abhAva, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 tattvA sUtra taddanantaramU gacchayAleAkAntAt / / 5 / jJAtAdhama kathAMga adhyayana 6, sU. 62 pUrva prayAgAdasAddhacchedAnathAgatipariNAmAcca tati !! 6 !! vyAkhyA jJapti za. 7, u. 1, su. 265 saMpUrNa karmonA kSaya thayA pachI turata ja mukta jIva lekhanA aMta sudhI UMce jAya che. pUrva prayAgathI, saMganA abhAvathI, khaMdhana tUTavAthI ane te prakAranA gatipariNAmathI mukta jIva UMce jAya che. (copAI) kSAApazamika, aupazamika, auyika, traNe bhAvathI, AtmA thatA alipta; vaLI bhavyatva guNa jAye jyAre, kSAyika, jJAna, darzIna siddhatva ja tyAre. (doharo) 4. karmakSaya pUrNa thayA pachI, tarata mukta jIva thAya; kAyA alaga paDayA pachI, leAkAMte sthira thAya. 5. 1. jIvatva, bhavyatva ane abhavyatva e traNe pAriNAmika bhAve hA chatAM jIvavanI jema bhavyatva ane asabhyatva nathI; jethI ja vyaktigata mekSa thaI zake che. matalaba e pAriAmika bhAva samaSTinI dRSTie che STinI dRSTie nahIM, vyaktigata mekSa jema thAya che, tema vyaktigata bhavyatva, abhavyatvano pheraphAra thAya che. samaSTigata rIte e baMne pAriNAmika bhAtrA kAyamI che. (vizeSa mATe jue adhyAya rajAne upasaMhAra) For Personal and Private Use Only Jain Educationa International Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138: adhyAya 10: sUtra 7 (apUrva avasara-dhoLa) pUrva prAge karmasaMga e bhAvathI, baMdhana cheka tUTaye jIva gati pariNAma je, UMce jaI te siddhagatimAM sthiratA, pAme muktAtmA anaMta sukhadhAma je. 6. kSetraphAlagatiliMgatIrthacAritrapratyekabuddhAdhitajJAnAvagAhanAktarasaMkhyA bahutvata: sAdhyA: 7. vyAkhyA prajJapti, za. 25, 6, 6, ra. 75 naMdIsUtra kevaLajJAnAdhikAra tathA uttarAdhyayana sUtra, a. 36, gAthA 53.. kSetra, kAla, gati, liMga, tItha, cAritra, pratyekabuddhabAdhita, jJAna, avagAhanA, aMtara, saMkhyA ane alpa.. bahutva e bAra bAbate vaDe siddha jIvo ciMtavavA, (anuSTrapa) tIrtha kALa gati kSetra pratyeka buddha bAdhita cAritra liMga ne jJAna aMtara avagAhana. 7.. a95bahutva ne saMkhyA e bAra bAbate vaDe; trikALa bhAva siddhonA AtmArthe nitya citave. 8. upasaMhAra agAu kahyuM tema A adhyAyamAM kula sAta ja sUtra che. te. pikI mULa khUbI e che ke "Ama te jIva ane pula baMneya dravya gatizIla che. paraMtu pANI jema nIce ja ane dhumADe jema UMce. ja jAya che, (jIva UMce javAnA svabhAvavALo che ane pudgala nIce Jain Educationa International EA For Personal and Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 tatvArthasUtra javAnA svabhAvavALuM hoya che.) tyAre savAla ahIM e thAya ke jIva UMce javAnA svabhAvavALe che chatAM nIce zAthI jAya che ? A khUba - samajavA jevo muddo che. pudgalanAM banelAM ane jIvane vaLagelAM karmonA kAraNe ja te nIce jAya che. ane A kAraNe avarodha paNa jIvane sahevA paDe che. jyAre e sakala pudgala saMbaMdha jIvane chUTI jAya tyAre e kazA ja AghAta pratyAghAta vinA lekAro (jyAM lagI dharmAstikAya, adharmAstikAya pudgalAstikAya che tyAM lagI) ja jAya ane tene dharmAstikAya madadagAra paNa thAya ja e dekhItuM che. chelle chelle kSetra, kALa, gati, liga, tIrtha, cAritra, pratyeka badhita, buddha badhita, kALa, avagAhanA, AMtara (eka bIjA siddho vacce kALa) saMkhyA ane siddha thayelA ane thanArAo paikI kayA ochA siddha kyA vadhu siddha ene vicAra, A bAra bAbatone vicAra paNa jarUra upayegI thaI zake che. sAcAM sAdhaka sAdhikA ke sAcA zamaNe pAsaka-zramaNopAsikAne sauthI prathama traNa saMkalpa karavAnA hoya che. kyAre AraMbha cheDIza ? kayAre parigraha cheDIza? ane mRtyu samaya Avye kyAre paMDita mRtyu - (jJAnaya mRtyu)thI marIza? A saMka95 pachI ahaMtA ane mamatA upara kAbU meLavavA mATe kAyA pratyene mamatvabhAva (jene ahaMtA, kahI zakAya che) utAravA mATe tathA sagAM vahAlAM ane mAlamilakata vagere pratyene mamatvabhAva utAravA mATe amuka vakhatane sAmAyika (sAmAyika eTale samabhAva lAvavA mATenI tAlIma) pratikramaNadi (pratikramaNa eTale pApathI pAchA pharavAnI vidhi) kriyAone yoga zrAvaka- varga sAdhe che. uparAMta sAyAM zrAvikA zrAvake dara pAkhIe (pakhavADiye) popavAsa (pUrA cevIsa kalAka lagI sAdhujIvana jIvavuM te piSadheupavAsa) karIne mRtyu Ave tyAre te mRtyu vakhate paMDita mRtyu thAya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 10 141. tevI tAlIma paNa letAM heAya che. A rIte ja ekAvatArI evA sudarzana zeTha Adi anazana lIdhA vagara mekSa pAmI zakayA che. TUMkamAM, puruSa, strI, kRtanapuMsaka, gRhasthAzramI ke sAdhu, jaina ke jainetara sau AvA guNAthI avazya mekSa pAmI zake che. Ama jovAthI badhAM dardInA athavA badhA dharmo yAgIzvara AnaMdaghanajI mahArAja peAtAnA naminAtha stavanamAM kahe che tema -- SaDa darzana rjina aMga - bhaNI je' sAce ja jaina tattvajJAnamAM samAI jAya che. - z 1. zastrakriyAthI karavAmAM Avela napu saka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *142 -tattvArthasUtra saMkSepe, prabhA-nimitta kAvyamAM zarU thaye vItyAM varSe, samAroya have sukhe. saMtabAla Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International tattvArtha sUtra For Personal and Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra saMskRta sUtro para AdhArita gujarAtI ke khaDa 2 saMtabAla Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 nayapradhAna darzana-jJAna vivaraNa (zArdUlavikrIDita) sarve bhautika lAlasA jatI rahI jAge mumukSA tathA lAdhe jJAnazuM vItarAgapaNanI pAkI parAkASTatA. karmo kSINa thatAM vikAsa vadhatAM AtmAtaNI pUrNatA; te che mekSa svarUpa sau bhavijane je mArgane jhaMkhatA. 1 jene tattvataNu sadA kharakhare rUpe ja joDela che, tenI ruci yathArtha rUpa satate sAcuM ja che darzana. adhyAtma pragati sakriya rUpa te samyaktva che nizcaye, saMvega, prazame, virAga, sudayA vahevAru AsthAmaya. 2 saMsAre pariNAma zuddhi rUpa je kiyA apUrva slare Ape Apa ja evI ke sthiti thatI kivA nimitte vaDe. jIvAjIvathI puNya pApa athavA zubhAzubhI Asa; sAte saMvara, nirjara nava gaNe je baMdhane mekSa te. 3 nAma sthApana dravyabhAva rUpa je che cAra nikSepa te sarva tattva tathA ja artha saghaLAM te jANavAM sAdhana. je che nAma paraMparAgata chatAM nirguNa nikSepane Aropela ja sthApanA prathama che, bhAvathI che dravya te. 4 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (anuSTupa) naya che vastunA aMza, ne sarvAzA pramANa che; naya vA eka dRSTine, pramANu sa dRSTine. pa svarUpa adhikAritva, ane AdhAra sAdhanA; kALa sImA prakArAya sattA, sakhyAya kSetre ja. 6 spana kALa ne bhAva, AMtarA dvAra teramu cauda che khAraNAM jemAM, alpa bahutva caudamuM. cha mati zruta ane trIjuM, avadhi manaHpava; ne kevaLa maLI pAMca, jANavA jJAna bheda ja. 8 gaNAya jJAna ajJAna, samyakatva pragaTayA i jJAna pramANa rUpe tA, pratyakSa ne parAkSa khe. T tyAM che pramANa pratyakSa, jyAM mAtra Atma ceAgatA; ne mana ikriyAnI jyAM, madada tyAM parAkSa te. 10 avadhi mana:paryAya, kevaLa jJAna te traNa; jANe pramANa pratyakSa matizruta parAkSa che. 11 matiH sa`jJA, smRti ciMtA, abhinibeAdha pAMca A; ekA vAcI che zabdo, je matijJAna mAdhatA. 12 indriyA ne mana dvArA, e nimitte thaI jatuM; jANavuM te mati jJAna, parAkSa AtmadRSTie. 13 iMDA avAya ane trIjA, dhAraNA avagraha aDe cAthA, vyaMjana Jain Educationa International ane aDe; tema ane. 14 For Personal and Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahu bahu vidha kSipra, anizcita ane dhruva; asadigdha ne khIjA che virAdhIya tema ja 15 pAMca iMdriyane chaThThuM, mana e cAra rUpa che; bAre prakArane gulye, khaseA aDDAsI bheda che. 16 AMkha ne mana cheADI je, bAkInI cAra iMdriyA; vyuM...jana avagrahe ema, aDatAlIsa bheda tA. 17 Ama kulle thayA bheda, mati jJAna taNA badhA; traNaseA vaLI chatrIsa, jANavA nitya cAranA. 18 zruta UpajatuM jJAna, matijJAna thavA vaDe; mATe kArya zrutajJAna, kAraNa matijJAna che. 19 (vasaMtatilakA) che e aneka vaLI khAra prakAra bhedde, aMga praviSTa gaNo, zruta mukhya rUpe; je zAstranI gaNadhare, racanA karI te, AcAya anyakRta aMga bahAra rUpe. (3pati) aMgeA hatAM khAra paraMtu temAM, vicchinna thAtAM Ika dRSTivAda; bAkI rahyAM tyAM agiyAra aMgA, sivAyanAM sarva ja aMga bAhya. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only 20 21 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (anuSTrapa) avadhi jJAna kahevAya, janma siddha te ja bhava pratyaya che nAma, nAraka devane viSe. ra2 guNothI prApta bAkInI, bane gati mahIM thatuM, nimitta janya te jJAna, avadhi cha prakAranuM. 23 thaIne eka jame je, eka ja kSetramAM rahe, anya kSetreya sAthe te, gaNAya ema bheda che. 24 te ja te vadhe kivA, ghaTatuM jAya ema be sthira-asthira rUpeya, kule cha bheda thAya che. 25 AnugAmika che eka, bIju anAnugAmika vardhamAna tahIM trIjuM, ne the hIyamAna che. 26 pAMcamuM che avasthita, ne chaThTha anavasthita avadhi jJAnanA ema, chae vikalpa nizcita. 27 ju vipula be bheda, mana paryAya jJAnanA vizeSa sthiti zuddhimAM, vipula mekhare rahe. 28 manathI citavelI sa, jANe vicAra AkRti, mana:paryAya te jJAna, thAya avadhinA pachI. 28 te rIte kSetra ne svAmI, viSayenA vaDeya te, mana paryAya. ne ema avadhijJAna bheda che. 30 te zrutajJAna che jemAM, zabda sahita ciMtana te matijJAna che jemAM, zabda rahita ciMtana. 31 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___Jha paryAdita paryAyA, matime zruta jJAnanA; atI rUpI-arUpImAM, te ane pAna pahecatAM 32 rUpI dravyA taNA keTaka, paryAve. agati vize, jANe che avadhi jJAna, vizALa kSetrI e rIte. 33 nage mAtra manuSyAmAM, mana:paryAya jJAna te; jANe mAtra manAdravya, kSetra teA tenuM TUMkuM che. 34 cAreya jJAna pe'lAMnA sapacaya dravyanA; na jANe tethI kevAya, apUrNa jJAna e dho. 35 (zAlinI) ekI sAthe, ekathI cAra jJAna, pAmatAM sagasthAna; ekAtmAmAM nAkA'jIve lAdhatAM tethI vizve cAra pAMca jJAna, vikalpa jJAna. Jain Educationa International (anuSTupa) ekane jANatuM che ne, sarvAM paryAya jANatuM; eka ja samaye sa,kevaLajJAna te kahyuM. 37 avadhi ne matizruta, traNe ajJAna che kahyAM; anAtmaSTi ne AtmadRSTi ajJAna jJAnamAM. 38 hAya jyAre traNe jJAna, nahIM AtmA vimukha jyAM; tyAre gaNAya ajJAna, jJAne AtmAbhimukhatA. 39 vIkRta vicArA je, azazruta pramANanA, te nacavAda che kivA, nAmA aneka temanAM, 40 36 For Personal and Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazartha kriyA dravya, ne vyavahAra nizcama; satya jIvanamAM pekhe, vate tema naya kaya. 41 lokika kuhika lohika, saMskArone anusarI, jayaMtI varanI jema, maigama naya te vaLI. 4ra aneka cIjane jema, samUha rUpa sAMkaLI; saMgraha naya te jANe, kahe che. jJAnIe vaLI. 43 vyavahArika bhedo je, sAmAnya tattvathI paDe; jema rezama ne khAdI, vyavahAra nI gA. 44 vartamAna vicAre je, bhUta ne bhAvi cheDIne; varte che jema samRddhi, te naya Rju sUtra che. 4pa kape che zabdanA bheda, arthabheda yathArtha te, rAjagRha hatuM jema, pAMcame naya zabda che. 46 je arthabhedane kape, zabda vyutpatti Azraye; gaNe bheda nRpe, bhUpe, naya samabhirUDha te. 47 jyAre je zabdane artha, kiyA TANe phaLe yadA; rAje tyAre gaNe rAjA, te evuM bhUta che tadA. 48 (vasaMtatilakA) sApekSavAda, nayavAda, ja daSTivAda, ekAMtavAda tajanAra, ja syAdavAda; nAme aneka paNuM tattva ja eka sImAM, | svIkAratAM ja phaLatI sukhadA ahiMsA. 49 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2 jIvalakSaNa ane jIvaprakAro (anuSTa5) , che nityatA pariNAmI, AtmAnI jana darzane; che bhinnabhinna paryAye, jIvavarUpa bhAva te. 1 jIvanA pAMca che mukhya, bhAva aupazamikane, kSepa zamika kSAyika, audayI pariNAmika. 2 pazamikanA bheda, samyaktva ne carita be kama upazame tyAre, AcharyuM jaLa jema te. 3 dAnAdi pAMca ne jJAna, darzana be ja upalA; karmakSaye nave bhedo, kSAyike svaccha pANa zA. 4 udita karmane nAza, sattAstha karmane zama; kSapazama te bhAva, kedarAnI vizuddhize. 5 cAra jJAna tri-ajJAna, dAnAdi pAMca labdhio; traNa darzana ne sarva, virati, deza virati. 6 saMyamasaMyamI ema, tenA aDhAra bheda che, ne DoLAM pANI zo janma, udaye dakite. 7 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 (zAlavioDita) cAreya gatie kaSAya paNa che ne cAreya liMge traNe; mithyA darzana jJAnanI rahitatA ne eka asayama. asiddhatva tathA vizeSa vaDhatA jJAnI cha lezyA pUrI, evA je IkavIsa bheda jIvanA, te bhAva cAthA taNA. 8 (anuSTupa) jIvatva ne abhavyatva, bhavyatva Adi je kahyA; pAriAmika che bhAvA, jIvamAM zAzvatA rahyA. 9 pANiAmika bhAveAya, jANavA e prakAranA; eka vyaSTi samaSTimAM, bIjA mAtra samaSTimAM. 10 jema jIvatva vyaSTine, sthAyI sattA samaSTimAM; ne bhavyatva, abhavyatva, ane mAtra samaSTimAM. 11 jaDamAM jIvanA teADa, thatA vivekthI sadA; je bedharUpa vyApAra, te upayeAga lakSaNa. 12 te e ATha ane cAra, prakAre bhedathI thaze; e sAkAra nirAkAra, kivA e jJAna darzana. 13 jJAnanA ATha bhedo te, je batAvela AgaLe; ne cakSu darzanAdinA, khIjA cAra tahIM vadhe. 14 jIvarAzi taNA mukhya, sa`sArI mukta bheda khe; sauMsArI jIvanA bIjA, bheda prabheda che ghaNA. 15 manAyukta maneAhIna, trasa sthAvara rUpa rUpa che; ema ghaNA bhale zeDhA! AtmA chatAMye eka che. 16 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAvare traNa mukhyatve, pRthvI jala vanaspati, teja vAyu dvIndriyAdi, trasa jIve jagata mahIM. 17 agni ne vAyu baMneya, labdhi trasa gaNAya che; paraMtu kIndriyAdinI, gati trasa gaNAya che. 18 cAmaDI jIbha ne nAka, AMkha ne kAna pAMca e; indriyo dravya ne bhAva, be rUpe mukhya che khare. 19 upakaraNa-AkAra, che draleMdriya ema be upayoga ane labdhi, che bhAvendriya tema che. 20 kSapazamathI thAya, jJAnAvaraNa karmanA je Atmika pariNAma, labdhinI zakti te tathA. 21 labdhi thakI ja AkAra, upakaraNa tema ja ne upayogamAM pAchAM, e traNeya samAya che. ra2. sparza, rasa tathA gaMdha, rUpa ne zabda pAMca te; pAMceya IdrinA e, kamazaH jheya viSayo. 23 sarvatra dehamAM beThuM, anindriya rUpI mana; rahe iMdriya-AdhAre, tene viSaya che zrata. 24 pRthvI pANI tathA agni, vAyu ane vanaspati; te pAMcamAM kahI eka, pelI indriya cAmaDI. 25 cAmaDI jIbhavALA che, kRmi, jaLAdi kIMdriya; cAmaDI jIva ne nAka vALA te kIDI mAMkaDa. 26 cAmaDI jIbha ne nAka, AMkhALA bhramarAdika manuSya, deva, tiryaMca ne nArakAdi jANavA. 27 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca IndriyavALA te kramazaH A rIte gaNe cAmaDI jIbha ne nAka, AMkhe ne kAnavaMta te. 28 che dravya mana devAmAM, nArakamAM ja pUrNataH kiMtu garbhaja tiryaMce, ne tevA mAna mahIM. ra9 na saMmUchima tiryA tevA mAnava viSe bhAva mana rUpI saMjJA, to sarve jIvamAM rahe. 30 . (vasaMtatilakA) mA janAra jIvane na rahe zarIra, chUTela bANa-dhanathI jIva te ja rIte, siddhinuM sthAna mULa Rju gatithI pAmI. te pUrNa AmarUpa seja banI rahe. 31 (Ala vikrIDita) saMsArI jIva rAzimAM, Rju gatine vaka hoye gati bIjo janma dhare, jIve tahIM vIte ochAthI ocho samo; be ne cAra vadhu mahIM vadhu thatuM e vega che vigrahI, pANi mukta' ja lAMgalika, dvitIyA, gomUtrikA tyAM trIjI. 32 (anuSTa5) bIjo janma dhare jIva, tyAre te eka be kSaNe anAhArI rahe pote, vade che kevalI bare. 33 saMmUcchima ane garbha, ne upapAta chetrIje, Adheya janma bhedae, AdhAra nava nio. 34 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. je adhiSThita jIvothI, bIjI tenAthI UlaTI; ne tevI mizra ne zIta, uSNazINa te vaLI. 35 DhAMkelA sthAnavALI ne, ughADI. mizra e rIte, yoni nava thAye che, saMkSepe jANajo jage. 36 jarAyu aMDa ne pita, e traNa janma garbha ja te rIte nArake de, che upapAta janmIe. 37 bAkInA sarva jIvo te, saMmUrichama gaNAya che; saMzope nava niye, corAzI lAkha vistare. 38 (zArdUlavikrIDita) hArika zarIra, vaikicavaLI, AhAraka taijasI, e rIte vaLI pAMcamuM zarIra e che karmaNe nAmathI Ave che kamathI pachI pachI ja je che deha te sUkSma je, ne tethI tana taijasiSThakathI asaMkhyAta guNe te traNe. 39 temAM tejasa kArma ubhayanA guNe anaMtA rahyA, ne AghAta rahita che ubhaya e AtmAnubaMdhI sadA; AtmasaMga anAdi kALathI rahe sau jIva sAthe tathA, ekI sAthe ja cAra eka jIvamAM te be ane be bIjA. 40 (atuTupa) sukhaduHkhAdi bhegenA, anubhavarahita che, jJAnIoe kahyuM chelluM, kArmaNeya zarIra te. 41 saMmUchima ane garbha, janmo audArike haze; upapAta kahIM labdhi, thakI vaikiya sAMpaDe. 42 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bAdhA rahita niSpApa, prazasya pudagale vaDe; cauda pUrva muni pAme, AhAraka zarIrane. 43 che napusaka te mAtra, nAraka ne saMmUcchima; demAM nara ne nArI, e ja liMge sunizcita. 44 ghAse saLagatI Aga, je puruSa veda te, ne aMgAraze strIne, to zuM ITa caMDale. 45 kintu manuSyamAM tema, tiryaMcAya samastamAM traNeya liMga ke veda, heAya che nizcaye tihAM. 46. (sayA ekatrIsA) carama dehIne nAraka deva, dIrghajIvI ne zreSThajano; kALa pAmatAM mRtyukALe ana-apa varya Ayu che. mana pariNAmI tara-tamatAthI, bhagave jiMdagI saha teo; akALa mRtyu pazuo manuje, apavaryAyu che jeo. 47 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3 nArakI varNana (anuTupa) prabhAyukta tale bhUmi, che ema ratna zarkarA; vAlu paMka ane dhUma, tama tathA mahAtama. 1 kahevAya narako sAta, nIce nIce suvistRta ghanAbu vAyu AkAza, uparA upara sthita. 2 (vaMzastha) te nArakI jIva sadA niratarapha azubha lezyA kamathI vadhu vadhu. zarIrane vedane vikriyA vaDe, laDe pariNAmathI je paraspara. 3 (sayA ekatrIsA) sAta naraka mahIM pelAM traNamAM paramAdhAmI asurataNuM, duHkha hoya bAkI cAramAM toye paraspara ati ghaNuM. kamazaH Ayu sthiti vadhumAM vadhu eka traNa sAta vaLI, daza, sattara, bAvIsa tetrIse sAgaraupamA gaNuM sahI. 4 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 madhyalokamAM jaMbUAdi zubhanAmI dvIpa jaladhi A, lavaNudi valayAkRti bamaNuM pUrva pUrvane vIMTI vaLyAM; jaMbudvIpa che goLa tahIM eka lAkha jana vistAra taNe; jenI vacce meru parvata aDela akapa khaDe rahyo. pa bharata, haimavata, harividehane, ramyapha varSe kSetra rahyAM, haraNyavata airAvata sAte pUrvathI pazcima vyApta banyAM; hima-mahAhima, niSedha, nIla ne rukamI zikharI varSadhare, cha saMkhyAmAM parvata teo vacce rahetAM vaMzadharo. 6 jaMbudvIpathI ghAtakI khaDe kSetro parvata bamaNuM che, puSkarAdhi dvIpeya eTalAM parvata kSetro namaNuM che. mAnuSattara nAma girinA pUrvabhAga lagI maryavase, slo Aryo ema ubhaya che, jAti emanI rUDI dIse. 7 bharata, airAvata, videha Adi karmabhUmio paMdara che, devakura, uttarakura, Adi akarmabhUmi trIsa dise; mAnava Ayu sthiti rahI tyAM jaghanya aMtarmuhUrtanI, trama palyopama utkRSTI tyAM avazya Ayusthiti banI. 8 tiryaMca athavA pazuonI e Ayusthiti tyAM e ja kahI, karmabhUmimAM maLe mokSa paNa akarma bhUmimAM kadI nahIM. tiryaMca mAnava Ayu sthitinA bhavane kAya be bheda gaNyA, jIve tyAM bhava jANe vAraMvAra janma tyAM kAya dazA. 9 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4 devava na (savaiyA ekatrIsA) bhavanapati vANavyaMtara e be nimna keATInA deva kahyA, pIta lezmI jyAtiSI devA ane vaimAnika ucca gaNyA; dezane ATha - pAMca khAra gaNAtA bheda cAra devA kerA, iMdrAdi deza bhavanapatine, vaimAnikanA bheda khIjA. 1 iMdra, sAmAnikane trAyazriMzata, pAriSadya, AtmArakSI, leAkapAlane anIka, prakIrNAMka, AbhiAgya ne kiSmiSI; e daza paikI trIjA chaThThA nathI vyaMtara jyAtiSImAM, bhavanapati vyaMtaramAM iMdro mene vaizyA pIta sImA. bhavanapati vyatyaMtara cAtiSI devaleAka e masamAM, kAmasukhA bhAgave dehathI pachInA e be krame sparza, rUpane zabda, mane karI bAkI kSINa vikAra badhA, kramazaH ema vikAra rahita che, dazA ucca devAnI A. yathA. (anuSTupa) asura nAga ne vidyuta, supaNuM agni vAyune; stanita uddhi dvIpa, ne dik dazakumAra te. tattva, khaMDa 2-2 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only 2 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 (sayA ekatrIsA) bhavanapati deve pachI, zAtre ATha nAma vyaMtaranAM che, kinnara, kipuruSa, trIjA mahoraga, gAMdharva, yakSane rAkSasa te. bhUta, pizAca e ATha pachI che sUrya, caMdra, graha dIpI rahyA, nakSatrone prakIrNa tArA pAMca jayotiSI deva kahyA. 5 (anuTupa) meru pradakSiNA rUpe, nitya je gatizIla te, tiSI devathI ema, samaya nakkI thAya che. 6 tiSka rahe sthira, maryalaka bahAranAM. pAtane sthiratAvALAM, lezyA prakAza temanAM. 7 cothA vaimAnike de, vaLI te be prakAranA je kapAtIta, kalpastha, uparopara te rahyA. 8 (sacA ekatrIsA) saudharma, aizAna, sanatakumArane, mAhedra brahmaleka tathA, lAMtaka,vaLI mahA zuka sahastrAra,ANata,prANata, AraNa A; azruta, kapijA, raiveyaka, vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita ane sarvArthasiddha cauda e kalpAtIta. 9 (zArdUlavikrIDita) pelA be mahi svargamAM vibudhane legyA sthaLA patane, tene patra pAMca TheTha lagI che legyA pachI zukala e; zuddhi, dhRti, prabhAva, iMdrI, avadhi sukhe kame che vadhu ne saumAM gati, dehane parigrahe jyAM mAna ochuM thatuM. 10 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 (anuSTra) kalpa raiveyake pelAM, jemAM bheda rahe bahu kita zaiveyaka mAMhe, ahamidra gaNAya se. 11 (savaicA ekatrIsA) viSayaratithI rahita tethI te devarSilekAMtika, dizA, vidizA brahmaka jyAM vasanArA sau che teo, sArasvata Aditya vahni ne aruNa gardaya ja teo, tuSita avyAbAdha maruta ne ariSTa svataMtra sau je. 12 vijaya vagere cAra vimAne carama zarIrI be vAre, sarvArthasiddha vimAnavAsI te deve eka ja janma dhare, papAtika je deva naraka ne manuSya viNa tiryaMca gaNe have Ayusthiti deva, narakanI kevAye te sarva suNo. eka sAgaropamA camaranI, balinI kaMIka adhika tethI, bAkI nava dakSiNArdha idranI palyopama che doDha vaLI; paNa be popama Ayusthiti uttarArdha iMdronI, A utkRSTI kiMtu, jadhanya varSo che, dazahajAranI. 13 jadhanya eka palyopama prathame, utkRSTI be sAgaranI, bIje prathamathI vadhu kaMIka che, utkRSTI paNa te rItanI; jadhanya trIjAnI be che e utkRSTI vaLI sAta rahI, cothAmAM che, jadhanya ne utkRSTI paNa kaMIka vadhu gaNI, 14 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che cauthAnI utkRSTIne, paMcama taNuM jadhanya gaNI, che pAMcamAnI utkRSTI te ja jaghanya chaThThAnI, ema dvAdaza devaloka, gaNavI keme jadhanya ne utkRSTI, bAvIsa sAgaropama utkRSTI ema bAramA taNuM gaNI. 1pa pAMcamAnI utkRSTa dazane, chaThThAnI cauda sAgara che, sAtamuM sattara, AThamuM aDhAra, navamuM, dazamuM pIsa ja che, gyAramuM bAramuM bAvIsa che, e rIte utkRSTI je. utkRSTI je nimna svarganI, te jadhanya uparanI ho. 16 pahele caveyaka jaghanya bAvIsa vIsa utkRSTI, jadhanya ema kame utkRSTI, ekatrIsa che navamAnI, cAra anuttara vimAne ema ja, jaghanya ekatrIsa gaNI, che utkRSTI batrIsa erna, sarvArthasiddhi e tetrIzanI. 17 pahelI narakanI jaghanya Ayusthiti varSa daza hajAranI, utkRSTI tyAM sAgaropama che, pachI sAta ema gaNavAnI; nIro nIronI utkRSTI te upara, uparanI jaghanya che, eka traNa sAta daza sattara, bAvIzane tetrIsa sAgara che. 18 jaghanya che dazahajAra varSo vyaMtara denA gaNajo, utkRSTI popama tyAM kaMIka tiSkanI vadhu bhaNe; graha tarI utkRSTI palyopama nakSatronI aDadhI gaNe, uchI tyAM tArAonI, nakSatrothI che aDadhI. 19 ' (anuNya) tArAonI jaghanya che, AThame bhAga patyanI tika graha nakSatro che rothA bhAga patyanI. 20 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5 ajIva vistAra (anuTupa) pudagala dharma AkAza ane adhama ema e; achavakAya che cAra, pAMcamuM dravya jIva che. 1 che astikAya AkAza, dharma adharma ne jIva, nitya sthira arUpI te, rUpI pudgala pAMcamuM. 2. dharma adharma, AkAza, te che traNeya niSkiya; dravya rUpe traNekerI, saMkhyA eka gaNa priya. 3 (vaMzastha) dhameM adhameM vaLI jIvamAM jate, gaNe asaMkhyaya pradeza jJAnIe; anaMta AkAza, nahIM ANutaNuM, saMkhya, asaMkhyaya anaMta pudgale. 4 (anu5) lakAkAza samage che, dharma adhamanI sthiti, lakAkAza pradezeya, vikalpa pugala sthiti. 5 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only For Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokabhAge asa khyAte, te pradezA divA peThe, dharma, adharma e baMne, ane AkAzanuM kArya, deha vA++ mana ni:zvAsa, jIvita, mRtyu che 22 sthiti kemake; jIvAnI jIvAnI sAce tema vistare. 6 Jain Educationa International nimitta gati sthitimAM; nimitta avagAhane. ucchavAsa sukha duHkha A; kA, puddagala upakAranAM. (savecA ekatrIsA) paraspare upakArA karavA, jIva lakSaNA e ja rahyAM, preraNA karavI nimitta rUpe, dravyAne che te vanA; dazA palaTatI te pariNAmA, gati rUpa je thatI kriyA, vaLI thatuM nAnuM ne mATuM, kALa lakSaNA e ja kahyAM. (vasaMtatilakA) che sparzI gaMdha, rasa, varNaja zabda aMdha, sthUlatva, sUkSma paNuM, chAMya, prakAzavaMta; sasthAna, bheda, vaLI, Atapa, aMdhakAra, e sa paugalika lakSaNanA prakAra. skaMdhA tathA aNurUpe sahu pudgaleA che, tyAM mAtra bhedathI ANu janamI jatuMe; saghAta, bheda, athavA ubhayethI ska dha, saghAta, bhethI ane vaLI cAkSuSeya. For Personal and Private Use Only 9 10 11 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te 3 (anuTu5) utpAda, vyaya, ne dhrauvya, traNethI yukta sat sadA; svajAtithI, svabhAvethI, na naSTa thAya nitya A. 12 pratyeka vastunA jema, mukhya gauNa aneka dhA; apekSA e badhA dharmo, vyavahAre bane judA. 13 (upajAti) snigdhatva, rukSatvathI baMdha jema, jaghanya aMze nahi kitu tema guNe samAne nahi sadazeya, dviyaMzAdi kiMtu vadhatAM thaze ja. 14 (vasaMtatilakA), je dravya, kSetra, samaye vaLI bhAva vacce, visaTaze, samaguNa palaTAya bene; nAsaTaze, samaguNe kadI thAya baMdha, hInAMzane zamavatA adhikAMzavaMta. 15 (zArdUlavikrIDita) paryAye guNathI ja dravya banatuM, dravyA zrayI che guNe, pote nirguNa teya dravya mahIM te nitye vaselA guNo ke AcArya kahe anaMta samaye, paryAya che kALanA, tethI dravya gaNAya kALa paNa e, bhAvi bhUte cAlu A. 16 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 (savaiyA ekatrIsA) svarUpamAM sthita rahI, janmavuM, naSTa thavuM pariNAma kahyuM, che e anAdi, AdimAnavaLI, svarUpa tyAM be prakAranuM; rUpAdarUpe, puggala dravye, AdimAna te nitya rahyuM, jIvAmAM vaLI ceAgeApayeAge, AdimAna te banyuM kharuM. 17 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya chaThTho pApa puNya ane dharmAdharmavibhAga (anuSTrapa) kAyA vAya, mananuM karma, che pega te ja Asava; azubha pApa che tema, zubha puNya kharekhara. (savaiyA ekatrIsA) sakaSAyI, nikaSAyI, AtmA karmabaMdha be prakAranA, bAMdhe sAMparAyika, IryApatha, sAMparAyike kAraNa A, pAMca agrata ne cAra kaSAyo, pAMca iMdriya paccIsa kriyA, bhAve vizeSa tIvra maMda ajJAta jJAti baLazastra rahyAM. 2 (anuTupa) adhikaraNa vAzastra jIva ajIva be yathA zubhAzubha badhAM karmo, te baMneya thakI thatAM. 3 (savaiyA ekatrIsA) traNa saMraMbha samAraMbha AraMbha kRta kArita anumata traNa A kaSAya bheda cAra pachIthI, ajIva adhikaraNeya tathA; Jain Educationa International For Personal and Private Use Only For Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirvartana nikSepa tevAM saMyoga nisarga ema thayAM, anukrama vaLI e cArenA, be cAra, be, traNa bheda lahyA. 4 (vasaMtatilakA) pradeza, niva, samatsara, aMtarAyA, jJAnI, sujJAna, vaLI sAdhana e badhAMnA; AsAdanA ja, upaghAta ja ema nAma, e jJAna AvaraNa darzana Adi kerAM. 5 pitAmahIM, paramahIM ubhaye mahIye, - AkaMda, duHkha vadhane paridevanA je; ne zeka, tApa cha ja kAraNu baMdha jenAM, te vedanIya kahyuM karma vaLI asAtA. 6 (anuSTrapa). bhUta-vatI anukaMpA, dAna sarAga saMyama, Adi bhego kSamA zaurya, sAtA-vedanI karmaja 7 kevaLI zratane saMgha dharma deva taNe thatA, avarNavAdathI baMdha, darzana mehanIyane. 8 kaSAyadayathI tIvra, AtmAnuM pariNAma je, karmabaMdha gaNAya che, cAritra mehanIyane. 9 naraka Ayu baMdhAya, atyAraMbha parigraha, javAnuM thAya mAyAthI, tiryo ema nizcaye. 10 mRdutA, RjutA heje, apAraMbha - parigraha, baMdhAya mAnavI Ayu, hoya je cAra te guNa. 11 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlata vihANAM je, mAkSopAya nahI. thAtAM, 27 te, apAra bhAdi thAya Ayu "dha nahI" paDe. 1ra sacama, tapa, aneya, hAya sarAgatA temAM, ceAganI vakratA ane visaMvAde azubha je; nAma karmaja baMdhAya, ulaTuM zubha tema te. (savaiyA ekatrIsA) darzana zuddhi, vinaya yuktatA, ati aprAdazIla te vaLI, jJAna ane sa`ga viSe tA, satata rahe upayAga ati; zakti mujaba tapa, tyAga, samAdhi, vaiyAvacca, sA~gha sAdhunAM, AcArya, arihaMta, bahuzruta, pravacana kerI bhakti sudhA. 15 tajavI na Avazyaka kriyA, meAkSa mArganI prabhAvanA, jinazAsana sahadhamI paratve, vAtsalyAmRta vahe sadA; zubha tIrthaMkara nAma kanA, aMdha hetu A che saghaLA, prameSThInAM pAMca pAmAM, prathama pada che eha sadA. 16 (va'zastra) mukhya, kAraNa meAkSanAM, tA tA devagati tihAM. 13 Jain Educationa International nidA khIjAnI, suprazaMsanA tathA, DhAMkI guNA, doSa kahI batAvavA; te nIca geAro thaI khaMdha kAraNa, ne ucca geAge, UlaTu* thatAM paNu. (anuSTupa) 14 bhAga upabhAgane lAbhe, dAne vinna nakhAya jo; te thakI kanA aMdha, baMdhAye aMtarAyanA. 18 For Personal and Private Use Only 17 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya sAtamA (nuSTupa) sAdhanA 1 hiMsA asatya ne cArI,maithuna ne parigraha; kAyA vANI mane tethI, thavuM nivRtta, te vrata. alpAMze vaLI sarvAze, virati aNu - mahAtratA; te enI sthiratA mATe, bhAvanA pAMca pAMca hA. 2 (savaiyA ekatrIsA) pelI trIjI cAthI samiti mana gupti bheAjana pAne, sArI peThe jovuM e che pAMca bhAvanA prathama te; vicArapUrNAMka bhASA vaDhavI, krodha lAbha bhaya hAsya tajI, pAMca bhAvanA khIjA vratanI vAravAra e citavavI. (va zartha) trivedI sevela ja sthAna vavAM, kathA tathA iMdriyarAga vavAM, rasALa e bheAjana svAda tyAgavAM, che pAMca ceAthA vratanI ja bhAvanA. (savaiyA ekatrIsA) vAparavAnuM sthAna mAgavuM vicArapUrvaka te ja rIte, vAravAra vaLI sthAna mAgavAM tenA tenA svAmIkane; Jain Educationa International For Personal and Private Use Only m Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khape teTaluM sthAna ja levuM vaLI sahadharmojane thakI, rajA laI khAvuM pIvuM e, pAMca bhAvanA asteyanI. 5 (anuTupa) manera-amane jJAdi, sparzAdi pAMca viSaye; ne samabhAva che pAMca. aparigraha bhAvanA. - 6 hiMsAdi pAMca deSomAM, A lake paralokamAM jevAM aniSTane duHkha, Apaka e pAMca bhAvanA. ho jIvamAtramAM maitrI, vadhu guNe pradanA; duHkhamAM karuNAvRtti. madhyasthatA kupAtramAM. jagatane deha baMneno, citava svabhAva te; saMvega tema vairAgya, Ave jarUra Agavo. 9 (zArdUlavikrIDita) hiMsA, prANu vadhe thatI, paNa tahIM mukhya pramAde kharI, kivA dravya ja bhAva, nizcaya ane tahevahAra e be gaNI; bhAva durNa thatAM ja e banI jaze, hiMsAkharI nizcaye, sadabhAve vadha thAya to paNa kadI thAye ahiMsA khare. 10 (vasaMtatilakA) durbhAvavALuM kathavuM thatuM, te asatya, samAvi satya, aNadIdhuM grahe ja caurya abrA to kadI pramAda vinA na thAya, mUcho parigraha gaNe sujane sadAca. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 zake (anuTupa) trizalyathI viheNa te, vatI e ja gaNAya che, aNagArI gRhatyAgI, ne agArI gRhastha che. (savaiyA ekatrIsA) aNuvratadhArI, agArI vatIo, dizA deza ubhaye virame, 12 anarthadaMDa virati, sAmAyika bhogapabhoge sImita rahe, piSadhepavAsa karI pakhavADe, atithibhAge rAce che, mRtyu AvyuM mAraNutikI saMlekhanA vaLI sAdhe te. 13 (zArdUlavikrIDita) zaMkA Atma mahI ve parabhave, bhautikakAMkSA tathA, buddhi asthira thAya, maMdamatie, trIjI vicikitsatA; mithyASTi prazaMsI, paricaye adyApi ho te badhA, samyaga darzana daiSa pAMca, tajavA zuddhAtmane sparzavA. 14 (anuddha) vatane zIlamAM pAMca, kahyA je aticAra te anukrame have tyAjya, te doSe varNavAya che. 15 vadha, bandha, cha viccheda, nirodha khAnapAnane; atibhAra vrate pele, che aticAra pAMca te. 16 (vasaMtatilakA) mithyapadeza karavA vikhUTA susnehI, kuTila lekha vaLI thApaNuM eALavAvI; ne khAI cADI prIti teDavI ekameka, bIjA asatya vratanA aticAra pAMca 17 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 cerI prAga, vaLI caurya kharIdanAra, kAnUnabhaMga karavAM, kUTatola mApa; kRtrima vastu vyavahAra ja doSa pAMca, asteya te vrata taNuM aticAra khAsa. 18 (ravaiya ekatrIsA) paravavivAha karI deve meha, aNahakakanI strI bhogavavI, vezyA vA tatsama nArIthI vyabhicAra je thAya vaLI; sRSTi viruddha je kAmasevanA, kAmakrIDA UdIpana te, caturtha vrata aticAra, pAMca e naDe ubhaya naranArIne. 19 khetaramakAna, cAMdI-senuM, pramANa oLaMgI jAvuM, pazudhana, dhAnya, tame tema ja pramANa cheDI lalacAvuM; nokara cAkara, vAsaNa kapaDAM kuNya pramANe vaTI javuM, paMcama aNuvratanA e pAMce aticArothI rahita thavuM. 20 (anuSTrapa) mATe thAya, dizAbhaMga, tIracho, UMca, nIca je; kSetra-vRddhi, smRti bhUla, digavate aticAra te. 21 (vasaMtatilakA) dizAvakAza vrata bhaMga kare bIjAthI, kAM mekalI, vacana, AkRtine batAvI zabdothI cIja maMgave athavA azabda, ke pheMkI yugalathI pAMca ja doSa thAze. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 (upajAti) kaMdarpa ceSTA, vaLI bhAMDa jema, maukharya pApiSTha ja sAdhaneya; devA bIjAneya anartha daMDa, bhego vadhu te, aticAra pAMca. 23 (atuTupa) triga duppaNidhAna, sAmAyike anAdara che pAMcame anAcAra, smRti anupasthAna. 24 (sayA ekatrIsA) vinA dIThe ke vinA pramArjaye, maLa mudi pariCvavAM, pAtra Asana ne saMthAro, te rIte levAM mUkavAM, Adara ke utsAha vinA, piSadhapavAsita AcAro, smaraNa na rahevuM te che, tevA vratanA pAMca aticAre. 25 (atuTupa) bhogapabhogane tyAga, gaNyuM bIjuM guNavrata, kiMtu ahIM kahyuM tene, che agiyAramuM vrata. 26 (upajAti) sacitta ke sacittayukta khANuM, ke mizrita bhajana saricatALuM; kuSpakavane mAdaka, khAdya peya, pAMceya jenA aticAra Aya. 27 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 (savaiyA ekatrIsa) ajIva vastu sajIva karavI DhAMkavI sajIvathI kivA, svanI chatAMye paranI kevI, aNadevA kAje athavA, matsara rAkhIne devuM ke kALa ulladhI khAI javuM, te atithi saMvibhAgavatanA pAMca aticArathI bacavuM. 28 (zArdUla) mRtyu jIvita cAhavuM na caDhavuM kaMTALI ke lAlace, mohe je mamatA sagAM suhRdamAM mitrAnurAga thaye; vedyAM te sukhane vaLI samaravAM sukhAnubaMdheya je, niyANuM aticAra pAMca ja gaNyA saMlekhanA doSa te. 29 (stragdharA) tyAge prIte padArtho sukaraNamatie dAnapAtra surIte, dAtA nispRhI ne vidhirahita te guNavRddhi nimitta; jethI nyAyI vyavasthA sakalaguNa vadhe mAnavInA samAje, lenAro gya heye, matalaba ubhaye dAnathI zreSTha thAya. 30 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya AThama karmabaMdha vizleSaNa (anuSTrapa) coga kaSAya mithyAtva avirata pramattatA; e pAMce baMdhanA hetu, Ama baMdhAya baMdha A. 1 graha chava kaSAyathI karmane yogya pudgalo; temAM rasa vadhu o cho, kaSAye baMdha je thatA. 2 (mAlinI) jIva grahaNa kare che, karma cAra prakAre, prakRti, sthiti, pradeza ne vipAka svarUpe tahIM prakRti pradeze mukhya AdhAra yoga, vaLI sthiti anubhave che kaSAya praga. 3 (pAI) jJAna darzane AvaraNa ubhayeya, vedanAya ne mehanIya paNa tema; AyuSya nAma gotra aMtarAya, e ATha prakRtibheda gaNAya. K Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 (ArcA) anukramathI pAMca nava be, aThThAvIsa ne cAra kahyA bhedI; kheDatAlIsa e pAMca, ATha karma prakRti tethI cetA. (savaiyA ekatrIsA) mati AdinAM pAMca anAvyAM jJAnAvaraNIya karma tathA, cakSu acakSu avidha kevala nidrA ne nidrA-nidrA; pracalA tema ja pracalA-pracalA sthAnamRddha ema nave banyA, danAvaraNIya kataNA A, bheda batAvyA che saghaLA. 6 (anuSTupa) sAtA ne asAtA e vedanIya prakAra e; satya asatya ne mizra darzana mAhanIya te. (savaiyA ekatrIsA) kaSAya cAkaDI cAra cAranI, anaMtAnubaMdhI pe'lI, apratyAkhyAnI pratyAkhyAnI savalana che e chellI; hAsya rati ati bhaya zArkamAM jugupsatAnA kaSAya che, traNa veda nara nArI napuMsaka cAritra meAhanIya paccIsa te. 8 (anuSTupa) gati nAraka tiya ca manuSya deva cAra e; AyuSya karmanA bhedI jJAnIoe kahyA khare, Jain Educationa International 5 For Personal and Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zArdUla vikrIDita) aMgopAMga zarIra baMdhana tathA saMghAta saMsthAnathI, ne ucchavAsa ja upaghAta gati che nirmANa tIrthakare; vihAgati vaha sthAvara-trane sUkama ke bAdara, pratyeka sthira-asthire subhaga ne paryApta ne UlaTa, 10 ne sAdhAraNa svara suvara ne zubhAzubhe durbhAga, AdeyaM UlaTuMya saMhananane jAtiyazaH kIrtida; ne tethI UlaTuM agurulaghune udyotane Atapa, AnupUrvaka saMgha pa rasa ne tevuM parAghAtaka. 11. (anuSTra) beMtAlIsa thayA bheda prakRti nAma karmanA; gotra karma UMcuM nIcuM ema be mAtra bheda tyAM. 12. dAne lAbhe tathA bhege vIryamAM upabhegamAM aMtarA kare pace te aMtarAya karma A. 13 (vasaMtatilakA) pelI traNe prakRti AThamI aMtarAya; utkRSTa saunI sthiti keTIkakeTI trIsa che sAgaropama pramANa sthiti ja zreSTha sittera keTI vaLI keTI ja mehanIya (anuSTrapa) keTI keTI sthiti vIsa utkRSTI nAma getranI; ne siMdhUpama tetrIsa te pramANe ja AyunI. 15 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 17 jaghanya bAra muhUrta sthiti che vedanIyanI, nAme gAtre jaghanya che sthiti ATha muhUrtanI. 16 (zAlinI) pelAM bene AThamuM ceAthuM jema, kAla sthiti pAMcamAnIya tema ochAmAM te ochI aMtamuhUrta, saunI madhyasthiti kASAya tulya. (savaiyA ekatrIsA) judAM judAM phaLa de te zakti anubhAva kahevAye che, prakRti ne svabhAva thakI te vividha kame vede che; te vedanathI thAya nirjara prakRtino saMkrama thAte, chatAM mULamAM rahe prakRti e ja niyama tyAM sacavAte. 18 traNe dizAnA Atmapradeze pagale sthira thatAM je je, sUkSama chatAMye anaMtAnaMtae baMdhAya karmo grahaNa thaye; jevI kakSA hoya jIvanI, tevA tene baMdhAye, sthiratA pAme karma skaMdha je, te ja karmarUpe thAya. 19 sAtA vedanIya samyapha mehanIya puruSaveda ne hAsya rati, nAma gotra AyuSya zubha puNya beMtAlIsa che prakRti; bAkI khyAzI karma-prakRti pAparUpa te khasUsa thatI, ekasa vIsa be vibhAge pApa puNya prakRti banatI. 20 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya navamA savara--sudhyAya--nirjarA anukrama (maMdAkrAMtA) pApA puchyA azubha-zubha e Asrave badhabhAna, jo rAkesavara karaNathI tA vadhe guNasthAna; tyAM trigupti vaLI samiti che pAMca ne dharmAziSTa, cAritrA ne parISaha jayA bhAvanAe viziSTa. 1 (anuSTupa) saMvara tapathI tema, thAya chaeN nirjarA paNa; gupti e ja ke'vAya, prazasta ceAganigraha, ra (upannati) nirdoSa ircA, vaLI tyAga samyagra, AdAna, nikSepa vaLI gaNAya; bhASAya samyagra maLI pAMca zuddha, samiti pravRtti vivekayukta. (vasa'tatilakA) zauca, kSamA, mRdupaNuM, RjutA, susatya, ne tyAga sayama, guru-kulavAsa tattva; Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che dhama zreSTha, tapa je vaLI Akicanya, jethI kaSAya TaLavA banatA suzakya. 4 (sayA ekatrIsA) anitya, azaraNa, vaLI sAMsArika, ekatva ne anyatva tathA, azuci, Asava, saMvara, vaLI te, loka, bedhi durlabha ja yathA; dharma, nirjarA, bAra bhAvanA, anuprekSA paNa e ja kahI, je ciMtanathI saMvara karaNi, thAya ghaniSTha vaLI saghaLI. pa (savaiyA egrIsA) sudhA, tRSA, zIta, uSNa, nagna, deza-mazaka, arati aho; strIne, niSadyA, caryA, zayyA, Akoza, vadha, yAcanA vaho; alAbha, roga, tRNasparza, malatva, puraskAra-satkAra raho; prajJA ne ajJAna, adarzana, jaina nirjara parISaha. 6 (anuSTrapa) adhikArI paratvene, cauda parISaho rahyA; sUkSama saM5rAyene, chadmastha vItarAgane. 7 agiyAra jine kiMtu, navama guNasthAna jyAM, tyAM parISaha bAvIsa, bAdara saMparAmAM. 8 (savaiyA ekatrIsA) jJAnAvaraNa nimitta, prajJA ane ajJAna parISaha be, darzana mehathakI ja, adarzana, aMtarAyathI alAbha che; nagnatva, strI, arati, niSadyA, yAcanA ja AkAza tathA, na khinna thAvuM, nA kulAvuM, cAritra mehe sAta kahyAM. 9 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 (anuTupa) bAkI bIjA agiyAra, vedanIya thakI gaNe ogaNIsa rahe sAthe, vika9pe eka jIvamAM. 10 . (savaiyA ekatrIsA) sAmAyikane, chedopasthApana, parihAra vizuddhi tathA, sUphamasaMparA tyAM cothuM, yathAkhyAta pAMcamuM yathA; e pAMce cAritro kamathI, mekSamArga pAna bane, tapa paNa karma kSaye upayegI, bAhyAbhyatara beya rIte. 11 anazana, uNAdarI, rasatyAgI, vRtti saMkSepa vaLI karo, kAyakaleza, ekAMtapriyatA, chaye gaNatAM bAhya tape; prAyazcitta ne vinaya, susevA, svAdhyAya ne dhyAna tathA, kAryotsarganI sadA sajAvaTa, AtyaMtara tapa cha e rahyAM. 12 (AryAgIti) dhyAna pelAnAM pAMca, AtyaMtara tapa taNI kahe bheda nava, cAra, dazane pAMca, anukrame tyAM vaLI rahyA te. 13 (sayA ekatrIsA) Alecana, pratikramaNa, tadubhaye, viveka ne vyutsarga vaLI, taparachedane parihAra e upasthApanA thAya kharI; nava prakAranAM A prAyazcitta, bhUla na thAye pharI jarI, te mATe A vyavasthita che, Amadada auSadhi maLI. 14 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 (vaMzastha) je jJAna ne darzana sAcave yathA, cAritrane tema ja jALave tathA; saddaguNa zreSTha upacAra yogya che, cAra prakAre vinA gaNAya te. (zikhariNI) 'upAdhyAye, jJAna, gaNa vaLI tapasvI prati thatI, samajJAnAdi, guNaviSayamAM, zaikSajananI, susevA glAnI, jinamuni susaMgha taNuM vaLI, kule ne AcAryo, dazavidha thatI evI rItathI. 16 (anuSTra) AmnAya ne anuprekSA, vAcanA pRcchanA aneka dharmopadeza evA che, svAdhyAya bheda pAMca te. 17 AMtara bAhya vastune, tyAga, sutyAganI sthiti ahaMtA mamatA bane, thAya nivRtta jehathI. 18 (samaiyA ekatrIsA) - ardha vajaRSabhane pUraNa vARSabhanArAca traNe, saMhanane te zreSTha gaNatAM, tenA adhikArI janane, vadhumAM vadhu sthira rahe eka viSaye, AMtaravRtti te dhyAna bane, - bAra guNasthAna lagI rahe te, AMtaramuhUrta kALa gaNe. 19 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (atuTu5) Arta, raudra ane dharma, zukala e dhyAna cAra che; temAMya dharma ne zukala, mokSa kAraNa te bane. 20 kutavilaMbita chaMda) apriya cIja chUTe tyama ciMtave, priya viga na ho, nahIM duHkhake; vaLI aprAptinI prApti thavApaNuM, satata Artaja dhyAna gamyuM badhuM. 21. (savaiyA ekatrIsA) ArtadhyAna, dezavirati, avirati, pramattasaMyatamAM vasatuM, dezavirati ne aviratimAM, raudradhyAna nita saMbhavatuM; hiMsA, asatya, corI, viSayanI, rakSA, ciMtA satata thatI, pAMca guNasthAnamAM ema ja, raudradhyAnanI rahe gati. rara, (vasaMtatilakA) AjJA, apAya, ja vipAka ja dharmadhyAna, saMsthAna, vicaya - ja cAra prakAra jANa; te kSINameha, guNasthAnaka, upazAMta, mehe ja saMbhavatuM e ubhaye nitAMta. 23 (anuSTra zukala dhyAno pahelAM be, hAya pUrvadhare viSe baMne pAchaLanAM hoya, kevaLajJAnIo viSe. 24 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 (upajAti) pRtha, ekatva vitaka saMge, sUkSmakriyA apratipAti aMge; kriyAnivRtti, samucchinna tyAre, e zukaladhyAna sva prakAra cAre. 25 (savaiyA ekatrIsA) pRthaphkta ne ekatva vitarka, agiyAra khAramA gurusthAne, savicAra, nirvicAra, rUpe e, apUrvadharamAM apavAde; caiga hisAbe prathama zukala che, triyAgavALAne jANA triyeAgamAMthI eka heAya tyAM bIjA bhedanA svAmI gaNeA. 26 (anuSTupa) artha, vyaMjana ne ceAga, traNe saMkrAMta thAya te; te kahevAya vicAra, zruta vitarka eTale. 27 (savaiyA ekatrIsA) samyagdaSTi ne zrAvaka, virata, anaMta viyeAjaka cAra thaze, danamAha, kSapaka, upazAmaka, upazAMta mAhe sAta haze; kSapaka ane kSINu meha jinezvara, kulle ema daza kakSAe, krame asaMkhyeya guNavadhI nirjarA - meAkSanA mAga kharo. 28 pulAka, akuza, kuzIla, nigraMtha, snAtaka, pAMca e niga 'thA, sayama, zruta, pratisevana, tIrtha, liMga, lezyA uSapAta sthaLe; evA ATha, prakArathI sahunI, kakSA vidha vidha khanIjatI, sAdhutA dravye ne bhAve, athavA bhAvathI hAya kahI. 29 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya dazama makSa paristhiti prathama mahine kSaya thatAM, AvaraNe paNa jAya; jJAna ane darzana taNA, aMtarAya dUra thAya. 1. karmacArathI sarva e Atmapradeza vimukta; pragaTa thAya kevaLa tahIM, jJAna, darzane yukta. 2. baMdhanahetu abhAvathI ne nirjarA thakI ja; sakala karmakSaya thaI pachI, maLato mekSa khacIta. 3. (pAI) kSApazamika, aupazamika, audayike, traNe bhAvathI, AtmA thate alipta vaLI bhavyatva guNa jAye jyAre, kSAyika, jJAna, darzana siddhatva ja tyAre. 4. (doharo) karmakSaya pUrNa thayA pachI, tarata mukta jIva thAya; kAyA alaga paDyA pachI, lekAMte sthira thAya. 5. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 (apUrva avasara - dhoLa) pUrva prAge karmasaMga e bhAvathI, baMdhana cheka tUTa jIva gati pariNAma je, UMce jaI te siddhagatimAM sthiratA, pAme muktAtmA anaMta sukhadhAma je. 6. (anuSTrapa) tIrtha kALa gati kSetra pratyeka buddha baMdhita cAritra liMga ne jJAna aMtara avagAhana che. alapabadutva ne saMkhyA e bAra bAbate vaDe; trikALa bhAvasiddhonA AtmArthe nitya citave. 8. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8-00 5-00 1-50 0-75 lekhakanAM anya pustako 0 jaina daSTie gItA darzana bhA. 1-2 0 zrI AcArAMga sUtra 0 zrI uttarAdhyayana sUtra * zrI dazavaikAlika sUtra sAdhaka sahacarI anaMtanI ArAdhanA smRti vikAsa abhinava rAmAyaNa (gujarAtI) abhinava rAmAyaNa (hindI) abhinava mahAbhArata bhA.1 1-50 0 0 2-50 12-00 amAca Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only